Zagroenia chemiczne- rozporz, BHP, BHP, wszop


G:\Materiały dla studentów\Akty prawne\Środowisko pracy i środowisko nat.doc

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 20 kwietnia 2005 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2005 r. Nr 73, poz. 645)

Zmiany do Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 9 lipca 1996 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 73, poz. 645

§ 1. Rozporządzenie reguluje:

1) tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy;

2) przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów ciągłych;

3) wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące badania i pomiary;

4) sposób rejestrowania i przechowywania wyników badań i pomiarów;

5) wzory dokumentów oraz sposób udostępniania wyników badań i pomiarów pracownikom.

§ 2. 1. Badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia występującego w środowisku pracy nie przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekroczyły 0,1 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, a w procesie technologicznym lub w warunkach występowania danego czynnika nie dokonała się zmiana mogąca wpływać na wysokość stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia.

2. W przypadku występowania w środowisku pracy czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym badania i pomiary przeprowadza się:

1) co najmniej raz na trzy miesiące - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy;

2) co najmniej raz na sześć miesięcy - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy;

3) w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania tego czynnika.

3. W przypadku występowania w środowisku pracy czynnika szkodliwego dla zdrowia, innego niż określony w ust. 2, badania i pomiary przeprowadza się:

1) co najmniej raz w roku - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy;

2) co najmniej raz na dwa lata - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy;

3) w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania tego czynnika.

§ 3. W przypadku występowania w środowisku pracy szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego określono wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego, przeprowadza się pomiary ciągłe stężenia tego czynnika.

§ 4. Pracodawca przed przystąpieniem do przeprowadzania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy dokonuje rozeznania:

1) procesów technologicznych i występujących w nich czynników szkodliwych dla zdrowia w celu ich wytypowania do oznaczenia w środowisku pracy;

2) organizacji i sposobu wykonywania pracy.

§ 5. Pracodawca, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności, jest obowiązany do wykonania badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy.

§ 6. Metody badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy określają Polskie Normy oraz normy międzynarodowe lub równoważne.

§ 8. O wynikach przeprowadzonych badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy pracodawca jest obowiązany niezwłocznie, w sposób ustalony w danym zakładzie pracy, poinformować pracowników oraz umieszczać aktualne wyniki tych badań lub pomiarów na odpowiednim stanowisku pracy.

§ 9. 1. Na podstawie wyników badań i pomiarów pracodawca prowadzi na bieżąco rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy, zwany dalej "rejestrem", którego wzór określa załącznik nr 1 do rozporządzenia.

2. Pracodawca wpisuje na bieżąco wyniki badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia do karty badań i pomiarów, zwanej dalej "kartą", której wzór określa załącznik nr 2 do rozporządzenia.

3. W przypadku likwidacji zakładu pracy, pracodawca niezwłocznie przekazuje rejestr oraz kartę właściwemu miejscowo państwowemu inspektorowi sanitarnemu, a w odniesieniu do jednostek, o których mowa w art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 1998 r. Nr 90, poz. 575, z późniejszymi zmianami, właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

4. Rejestry oraz karty przechowywane są przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu.

5. Wyniki badań i pomiarów, o których mowa w § 5, przechowuje się przez okres 3 lat, licząc od daty ostatniego wpisu.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁ. z dnia 11 czerwca 2002 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy (Dz. U. Nr 91, poz. 811)

Zmieniające Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 129, poz. 844)

§ 1. 1. Rozporządzenie określa ogólnie obowiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach pracy, w szczególności dotyczące:

1) obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładu pracy,

2) procesów pracy,

3) pomieszczeń i urządzeń higieniczno sanitarnych

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY z dnia 10 października 2005 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 212, poz. 1769)

Wprowadza się zmiany dotyczące wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy dla 33 substancji oraz wprowadza się wartości NDS dla 35 nowych substancji chemicznych oraz dla pyłów zawierających azbest.

Przepisy niniejszego rozporządzenia wdrażają postanowienia art. 8 dyrektywy 2003/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 marca 2003r zmieniającej dyrektywę Rady 83/477/EWG w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy (dz. Urz. WE L 97 z 15.04.2003).

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 29 listopada 2002 r.

w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833)

§ 1. 1. Ustala się wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, określone w wykazie stanowiącym załącznik nr 1 do rozporządzenia.

§ 2. Wartości, o których mowa w § 1 ust. 1, określają najwyższe dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych dla zdrowia, ustalone jako:

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1)z dnia 2 września 2003 r.

w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem

(Dz. U. Nr 199, poz. 1948)

Na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84, z późn. zm. 2)) zarządza się, co następuje:

§ 1. Ustala się wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem, stanowiący załącznik do rozporządzenia

1) substancjach chemicznych, zwanych dalej "substancjami" - rozumie się przez to pierwiastki chemiczne i ich związki w stanie, w jakim występują w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego, ze wszystkimi dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwałości, oprócz rozpuszczalników, które można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji, i wszystkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu produkcyjnego,

2) preparatach chemicznych, zwanych dalej "preparatami" - rozumie się przez to mieszaniny lub roztwory składające się co najmniej z dwóch substancji,

3) substancjach istniejących - rozumie się przez to substancje umieszczone na liście substancji chemicznych występujących w produkcji lub w obrocie, ogłoszonej w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" przez ministra właściwego do spraw zdrowia; lista ta powinna obejmować Europejski Wykaz Istniejących Substancji o Znaczeniu Komercyjnym (EINECS),

2. W rozumieniu ustawy substancjami niebezpiecznymi i preparatami niebezpiecznymi są substancje i preparaty zaklasyfikowane co najmniej do jednej z poniższych kategorii:

1) substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych,

2) substancje i preparaty o właściwościach utleniających,

3) substancje i preparaty skrajnie łatwo palne,

4) substancje i preparaty wysoce łatwo palne,

5) substancje i preparaty łatwo palne,

6) substancje i preparaty bardzo toksyczne,

7) substancje i preparaty toksyczne,

8) substancje i preparaty szkodliwe,

9) substancje i preparaty żrące,

10) substancje i preparaty drażniące,

11) substancje i preparaty uczulające,

12) substancje i preparaty rakotwórcze,

13) substancje i preparaty mutagenne,

14) substancje i preparaty działające szkodliwie na rozrodczość,

15) substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 1 grudnia 2004 r.

w sprawie substancji, preparatów czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy

(Dz. U. Nr 280, poz. 2771)

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 1 grudnia 2004 r.

w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy

(Dz. U. Nr 280, poz. 2771)

Zmieniające Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 września 1996 r. w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 121, poz. 571)

§ 1. Rozporządzenie określa:

1) wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i sposób ich rejestrowania;

2) sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;

3) sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach;

4) wzory dokumentów dotyczących narażenia pracowników na substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym oraz sposób przechowywania i przekazywania tych dokumentów do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych;

5) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;

6) warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników narażonych na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1)z dnia 18 lutego 2003 r.

w sprawie sposobu dokonywania oceny ryzyka dla zdrowia człowieka i dla środowiska stwarzanego przez substancje chemiczne (Dz. U. Nr 52, poz. 467)

Na podstawie art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84, z późn. zm. 2))

§ 1. Ocena ryzyka dla zdrowia ludzi i dla środowiska stwarzanego przez substancje chemiczne, zwane dalej "substancjami", obejmuje kolejno następujące etapy:

1) identyfikację potencjalnych szkodliwych zmian w stanie zdrowia człowieka lub w środowisku powstających w wyniku działania substancji lub identyfikację skutków jej działania, wynikających z jej swoistych właściwości, zwaną dalej "identyfikacją zagrożeń";

2) oszacowanie zależności pomiędzy dawką lub poziomem narażenia a, odpowiednio, stopniem nasilenia lub częstością występowania zmian lub skutków, o których mowa w pkt 1, zwane dalej "oceną zależności dawka (stężenie) - efekt lub dawka (stężenie) - odpowiedź" - w przypadkach, w których zachodzi potrzeba dokonania takiej oceny;

3) określenie emisji, szlaków i szybkości rozprzestrzeniania się lub przemieszczania w środowisku substancji lub produktów jej przemian albo jej rozkładu, w celu oszacowania stężeń lub dawek, na które są lub mogą być narażone określone populacje ludzi lub które zanieczyszczają, lub mogą zanieczyścić określone elementy środowiska, zwane dalej "oceną narażenia"; przy dokonywaniu oceny narażenia uwzględnia się te populacje lub te elementy środowiska, których, odpowiednio, narażenie lub zanieczyszczenie jest znane lub można je przewidzieć w świetle dostępnej informacji o substancji, ze szczególnym uwzględnieniem wytwarzania, stosowania, transportu, przechowywania, sporządzania preparatów lub innych form przetwarzania oraz usuwania lub odzysku substancji;

4) szacunkową ocenę stopnia nasilenia lub częstości pojawiania się szkodliwych zmian w stanie zdrowia człowieka lub w środowisku w wyniku rzeczywistego lub przewidywanego narażenia na substancję albo rzeczywistej lub przewidywanej wielkości zanieczyszczenia środowiska substancją lub szacunkową ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia szkodliwych skutków działania substancji, wynikających z jej swoistych właściwości, zwaną dalej "charakterystyką ryzyka"; charakterystyka ryzyka może objąć oszacowanie wielkości ryzyka, będącej ilościowym wyrażeniem prawdopodobieństwa wystąpienia takich zmian.

§ 2. Sposób dokonywania oceny ryzyka:

1) dla zdrowia człowieka z uwagi na toksyczne działanie substancji określa załącznik nr 1 do rozporządzenia;

2) dla zdrowia człowieka z uwagi na fizykochemiczne właściwości substancji określa załącznik nr 2 do rozporządzenia;

3) dla środowiska określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 5 kwietnia 2001 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 37, poz. 451)

Zmieniające Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy

(Dz. U. Nr 69, poz. 332, z 1997 r. Nr 60, poz. 375 i z 1998 r. Nr 159, poz. 1057)

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 6 czerwca 2002 r.

w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796)

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 5 grudnia 2002 r.

w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu

(Dz. U. z 2003 r. Nr 1, poz. 12)

§ 1. Rozporządzenie określa:

1) wartości odniesienia, wyrażone jako poziomy substancji w powietrzu, zróżnicowane dla:

a) terenu kraju, z wyłączeniem obszarów parków narodowych i obszarów ochrony uzdrowiskowej,

b) obszarów parków narodowych,

c) obszarów ochrony uzdrowiskowej;

2) warunki, w jakich ustala się wartości odniesienia, takie jak temperatura i ciśnienie;

3) oznaczenie numeryczne substancji pozwalające na jednoznaczną jej identyfikację;

4) okresy, dla których uśrednione są wartości odniesienia;

5) warunki uznawania wartości odniesienia za dotrzymane;

6) referencyjne metodyki modelowania poziomów substancji w powietrzu.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 9 grudnia 2003 r.

w sprawie substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska

(Dz. U. Nr 217, poz. 2141)

Na podstawie art. 160 ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska
(Dz. U. Nr 62, poz. 627, z późn. zm.)

§ 1. 1. Określa się substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska oraz ich oznaczenia numeryczne, pozwalające na jednoznaczną ich identyfikację

POLSKIE NORMY

PN-Z-04008-7:2002

Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Zasady pobierania próbek powietrza w środowisku pracy i interpretacji wyników

PN-N-18002:2000

Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego

PN-EN 482:2002

Powietrze na stanowiskach pracy. Ogólne wymagania dotyczące procedur pomiarów czynników chemicznych IDT EN 482:1994

PN-EN 689:2002

Powietrze na stanowiskach pracy. Wytyczne oceny narażenia inhalacyjnego na czynniki chemiczne przez porównanie z wartościami dopuszczalnymi i strategia pomiarowa IDT EN 689:1995

Definicje dotyczące środowiska pracy.doc

Definicje dotyczące środowiska pracy

"Pomieszczenie pracy" - pomieszczenie przeznaczone na pobyt pracowników, w którym wykonywana jest praca. Nie uważa się za przeznaczone na pobyt pracowników pomieszczeń, w których:

a) łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy bądź praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem albo konserwacją urządzeń lub utrzymaniem czystości i porządku,"

b) mają miejsce procesy technologiczne nie pozwalające na zapewnienie odpowiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi, bez zastosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy,

c) jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt, niezależnie od czasu przebywania w nich pracowników zajmujących się obsługą,

"Pomieszczeniu stałej pracy" pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby przekracza 4 godziny,

"Pomieszczeniu czasowej pracy" - pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin,

"Ryzyko zawodowe" - prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną praca, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy,

a) «teren zakładu pracy» - przestrzeń wraz z obiektami budowlanymi, będącą w dyspozycji pracodawcy, w której pracodawca organizuje miejsca pracy,

b) «miejsce pracy» - miejsce wyznaczone przez pracodawcę, do którego pracownik ma dostęp w związku z wykonywaniem pracy,"

"Stanowisko pracy" - przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę,

«Środki ochrony indywidualnej» - wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się:

- zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika,

- środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, policję i inne służby utrzymania porządku publicznego,

- wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze,

- środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym,

- wyposażenia sportowego,

- środków służących do samoobrony lub do odstraszania,

- przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania porządku publicznego,"

"Środki ochrony zbiorowej" - środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach,

"Środowisko pracy" - warunki środowiska materialnego (określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w którym odbywa się proces pracy,

"Urządzenia ochronne" - osłony lub takie urządzenia, które spełniają jedną lub więcej z niżej wymienionych funkcji:

- zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych,

- powstrzymują ruchy elementów niebezpiecznych, zanim pracownik znajdzie się w strefie niebezpiecznej,

- nie pozwalają na włączenie ruchu elementów niebezpiecznych, jeśli pracownik znajduje się w strefie niebezpiecznej,

- zapobiegają naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urządzeń technicznych,

- nie pozwalają na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub szkodliwych,

"Zagrożenie" - stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę.

G:\Materiały dla studentów\NDS\NDS.DOC

Kryteria, sposób ustalania i interpretacja najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS)
w powietrzu stanowisk pracy

Głównym celem dopuszczalnych poziomów czynników szkodliwych powinno być utrzymanie optymalnego stanu fizycznego, umysłowego i społecznego populacji pracującej.

„Dopuszczalny poziom narażenia” wg definicji Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz Światowej Organizacji Zdrowia to:

normatyw higieniczny ustalony na poziomie uznanym za bezpieczny, wyrażony jako stężenie ze zdefiniowanym czasem uśrednienia.

Dopuszczalne poziomy narażenia są podstawowym czynnikiem ochrony zdrowia pracowników.

Niebezpieczny czynnik występujący w procesie pracy - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu.

Szkodliwy czynnik występujący w procesie pracy - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia.

W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik szkodliwy może stać się niebezpiecznym.

Normatyw higieniczny - prawnie ustanowiona średnia wartość stężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia w powietrzu środowiska pracy, która nie powinna być przekroczona w okresie, którego dotyczy. Długość trwania okresu oraz sposób obliczania średniej (arytmetyczna, geometryczna, ważona) określono w definicjach poszczególnych typów normatywów higienicznych.

Rodzaje normatywów higienicznych:

- najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS)

- najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh)

Jednolita pierwsza definicja NDS sformułowana w 1959 r. na Pierwszym Międzynarodowym Sympozjum Toksykologicznym zorganizowanym przez IUPAC (Międzynarodową Unię Chemii Czystej i Stosowanej) w Pradze:

Najwyższe dopuszczalne stężenie dla jakiejkolwiek substancji chemicznej jest to średnie stężenie tej substancji w powietrzu, które nie wywołuje objawów choroby bądź też fizycznego osłabienia - wykrywalnych na podstawie najbardziej czułych, przyjętych w stosowaniu międzynarodowych testów - u żadnego z narażonych pracowników, z wyjątkiem osób nadwrażliwych, podczas ich normalnej pracy z dnia na dzień.

Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie Pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) - wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina.

Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) - wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.

NDSP dotyczy związków, które w wyniku krótkiej ekspozycji (minuty lub sekundy) mogą wywoływać odczyny zapalne błon śluzowych i spojówek oraz stany skurczowe dróg oddechowych. Dla związków tych nie ustalono wartości NDSCh. Dla substancji o działaniu pułapowym należy w momencie spodziewanego występowania najwyższych stężeń pobrać próbkę powietrza o możliwie najkrótszym czasie pobierania, uzależnionym od oznaczalności stosowanej metody analitycznej.

Wskaźnik narażenia (ekspozycji) - wskaźnik liczbowy charakteryzujący ekspozycję pracownika na substancję szkodliwą, obliczony na podstawie wyników jej oznaczeń w powietrzu, w celu porównania z wartością odpowiedniego normatywu higienicznego.

Postać i sposób obliczania wskaźnika narażenia zależą od strategii pobierania próbek zastosowanej do oceny narażenia i zawarty jest w PN Z-04008.07/2002 pt „Zasady pobierania próbek powietrza w środowisku pracy i interpretacji wyników.”

Pomiary poziomu stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia powinny być wykonywane jak najczęściej. Częstotliwość badań na stanowiskach pracy określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 kwietnia 2005r

w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy - - Dz. U Nr 73, poz. 645, 2005r.

Jeżeli pomiary stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonywane są w sposób ciągły - jest to monitoring środowiska pracy.

Monitoring biologiczny zgodnie z definicją NIOSH-OSHA - jest to pomiar stężeń czynników toksycznych lub ich metabolitów w tkankach, wydzielinach, wydalinach i w powietrzu wydechowym - oddzielnie lub łącznie - mający na celu ocenę stopnia narażenia oraz ryzyka dla zdrowia przy przyjęciu za podstawę odpowiednich danych interpretacyjnych.

Monitoring biologiczny uwzględnia wszystkie drogi wchłaniania substancji szkodliwych.

Niektóre czynniki nie mają ustalonych NDS, co nie powinno być przeszkodą do prowadzenia pomiarów i podejmowania decyzji poprawy warunków pracy.

Narażenie na szkodliwe czynniki zawsze powinno być obniżane do najniższego poziomu a nie tylko do poziomu określonymi normatywami higienicznymi.

Monitoring środowiska pracy stanowi i prawdopodobnie pozostanie podstawową metodą oceny narażenia zawodowego na czynniki toksyczne. Wynika to zarówno ze względnej łatwości wykonywania oznaczeń stężeń substancji toksycznych w powietrzu, jak istnienia dużej ilości prawnie obowiązujących normatywów higienicznych - aktualnie dla 479 substancji chemicznych.

W odniesieniu do czynników chemicznych (w zależności od przyjętej filozofii) możliwe jest ustalanie wartości dopuszczalnych stężeń na różnym poziomie bezpieczeństwa dla eksponowanych grup pracowników , tj.:

- ustalonych na poziomie kompromisu pomiędzy aktualnymi możliwościami ich dotrzymania a
wymaganiami zdrowotnymi.

Merytoryczne podstawy ustalania wartości normatywnych stanowią:

- wyniki badań epidemiologicznych, w których została określona zależność pomiędzy wielkością a czasem trwania ekspozycji zawodowej lub środowiskowej, a ich skutkami zdrowotnymi.

- wyniki obserwacji lekarskich grup eksponowanych na konkretne czynniki szkodliwe dla zdrowia,

- wyniki badań doświadczalnych, przeprowadzonych na zwierzętach.

Poziom bez obserwowanego działania szkodliwego NOAEL

(No-observed-adverse-effect-level NOAEL) - W zależności dawka - odpowiedź dla substancji o działaniu progowym najwyższa dawka lub poziom narażenia, przy którym nie występuje statystycznie lub biologicznie istotny wzrost częstości lub nasilenia efektów szkodliwych w eksponowanej populacji w stosunku do kontroli. Niektóre efekty mogą być wywołane na tym poziomie narażenia, ale nie są rozważane jako efekty szkodliwe lub prekursory swoistych efektów szkodliwych.

Poziom bez obserwowanego działania NOEL

(No-observed-effect-level NOEL) - Poziom ekspozycji, przy którym brak statystycznie lub biologicznie istotnego wzrostu częstości lub nasilenia efektu w eksponowanej populacji w porównaniu z kontrolą.

Najniższy obserwowany poziom działania szkodliwego LOAEL

(Lowest- observed-adverse-effect-level LOAEL) - W zależności dawka - odpowiedź dla substancji o działaniu progowym najniższy poziom narażenia, przy którym występuje statystycznie lub biologicznie istotny wzrost częstości występowania efektów szkodliwych lub ich nasilenia (ciężkości) w grupie narażonej w stosunku do grupy kontrolnej.

Współczynnik niepewności - parametr stosowany do wyznaczania bezpiecznych w założeniu limitów narażenia środowiskowego dla ludzi.

Przy ustalaniu współczynnika niepewności uwzględnia się:

- różnice wrażliwości wśród przedstawicieli populacji ludzkiej,

- niepewność wynikającą z ekstrapolacji wyników badań ze zwierząt na ludzi,

- niepewność wynikającą z ekstrapolacji wyników badań trwających krócej niż całe życie zwierząt,

- niepewność wynikającą ze stosowania do obliczeń najniższego poziomu wywołującego szkodliwe działanie LOAEL zamiast poziomu nie wywołującego szkodliwego działania NOAEL.

Najczęściej wartość współczynnika wynosi 10 - 1000, w zależności od jakości danych.

Ryzyko - oczekiwana lub rzeczywista częstość występowania (prawdopodobieństwo) określonego, szkodliwego efektu zdrowotnego w warunkach narażenia na czynnik chemiczny lub inny, stanowiący zagrożenie dla zdrowia człowieka.

Ryzyko akceptowane - prawdopodobieństwo wystąpienia choroby lub uszkodzenia ciała akceptowane przez jednostkę.

Ryzyko jednostkowe (unit risk) - przyrost wartości ryzyka dodatkowego nowotworu w okresie całego życia spowodowany narażeniem w ciągu tego czasu na dany czynnik, występujący w powietrzu w stężeniu 1 μg/m3 lub w wodzie w stężeniu 1 μg/l.

Współczynnik nachylenia (slope factor) - tangens kąta nachylenia krzywej zależności dawka - odpowiedź w zakresie niskich dawek z dodatnim kierunkiem osi OX.

Jeżeli nie można określić przebiegu tej zależności w niskim zakresie dawek, to współczynnik nachylenia określa przebieg krzywej od dawki „zero” (i zerowego ryzyka dodatkowego do dawki powodującej 1% ryzyka dodatkowego.

Jednostką współczynnika nachylenia jest zwykle mg/kg/dzień

Współczynnik niepewności - parametr stosowany do wyznaczania bezpiecznych w założeniu limitów narażenia środowiskowego dla ludzi.

Przy ustalaniu współczynnika niepewności uwzględnia się:

  1. różnice wrażliwości wśród przedstawicieli populacji ludzkiej,

  2. niepewność wynikającą z ekstrapolacji wyników badań ze zwierząt na ludzi,

  3. niepewność wynikającą z ekstrapolacji wyników badań trwających krócej niż całe życie zwierząt,

  4. niepewność wynikającą ze stosowania do obliczeń najniższego poziomu wywołującego szkodliwe działanie LOAEL zamiast poziomu nie wywołującego szkodliwego działania NOAEL.

Najczęściej wartość współczynnika wynosi 10 - 1000, w zależności od jakości danych.

UFs = A x B x C x D x E

gdzie:

A - związany z wrażliwością osobniczą człowieka,

B - różnice międzygatunkowe

C - przejście z badań krótkoterminowych do przewlekłych,

D - w przypadku stosowania LOAEL zamiast NOAEL,

E - współczynnik modyfikacyjny (dotyczy oceny eksperta o kompletności danych oraz potencjalnych efektów odległych)

Współczynniki niepewności

Dla zawodowych normatywów higienicznych

Dla środowiskowych normatywów higienicznych

A

B

C

D

E

do 2

  1. - do 10 w przypadku korzystania z badań wykonywanych drogą inną niż inhalacyjna

  2. do 3 w przypadku korzystania z badań wykonywanych drogą inhalacyjną

do 3

do 3

do 5

do 10

do 10

do 10

do 10

do 10

Wyliczanie NDS dla substancji o działaniu drażniącym

1) z wartości NOEL:

NDS = 0x01 graphic

Współczynnik niepewności przyjmuje wartość do 5 - wynikający z różnic międzygatunkowych i wrażliwości osobniczych

2) z danych dotyczących RD50

Stężenie substancji w powietrzu

Przewidywane skutki działania drażniącego substancji dla ludzi

RD50

0.1 RD50

0.01 RD50

Stężenie tolerowane przez człowieka

Stężenie powodujące niewielkie podrażnienie oczu, nosa i gardła,

Brak lub bardzo słaba percepcja działania drażniącego

Wyliczanie NDS dla substancji o działaniu układowym

1) z wartości NOAEL.

Dawka substancji, która została pobrana przez zwierzę (mg/kg/dzień) -

NOAEL = 0x01 graphic
C1

Gdzie: V - ilość wdychanego powietrza przez zwierzę (m3/dzień)

T - czas ekspozycji dziennej (doby)

W- średnia masa zwierzęcia użytego w badaniach (kg)

C1 - stężenie (mg/m3)

2) Przekształcenie dawki, która uległa pobraniu przez zwierzę na ekwiwalentne dzienne stężenie dla człowieka, wchłonięte w ciągu 8 godzin (mg/m3) - C2

C2 = 0x01 graphic

WH - masa człowieka - 70 kg

VH - objętość powietrza wdychanego przez człowieka w ciągu 8 godzin

C2 - stężenie (mg/m3)

3) Wyliczenie NDS

NDS = 0x01 graphic

NDS - mg/m3

UF - suma współczynników niepewności

Dla substancji o działaniu rakotwórczym - wyliczanie NDS z danych ryzyka jednostkowego (UR)

R = UR x C → C = 0x01 graphic

gdzie: C - średnie stężenie w okresie całego życia (mg/m3)

UR - ryzyko jednostkowe

Wyliczanie NDS z danych współczynnika kierunkowego prostej dawka- odpowiedź (SF)

R = SF x D D = 0x01 graphic

R - ryzyko

D - dawka średnia całożyciowa (mg/kg/dzień)

SF - Slope Factor

Wyliczenie SF dla ludzi z SF dla zwierząt

SFA = q*1 x (104 tygodnie/Tc)3

gdzie: SFA - potencjał rakotwórczy dla zwierząt

q*1 - potencjał rakotwórczy badanego czynnika wyrażony w (mg/kg/dzień)

104 tygodnie - standardowy czas życia myszy lub szczurów

Tc - czas trwania skróconego eksperymentu w tygodniach

Aby otrzymać wartość potencjału rakotwórczego dla ludzi należy pomnożyć potencjał rakotwórczy dla zwierząt przez międzygatunkowy współczynnik skalujący K, który jest stosunkiem masy ciała człowieka do masy ciała zwierzęcia, podniesionym do potęgi trzeciej wg wzoru:

K = (bwh/bwa) 1/3

gdzie: bwh - masa ciała człowieka

bwa - masa ciała zwierzęcia

Tak więc potencjał rakotwórczy dla człowieka można obliczyć wg wzoru:

Potencjał rakotwórczy = SFH = K x SFA

w którym:

SFH - potencjał rakotwórczy dla człowieka

SFA - potencjał rakotwórczy dla zwierząt

K - międzygatunkowy współczynnik skalujący

Kategorie normatywów higienicznych:

1. dotyczące środowiska

2. dotyczące pomieszczeń zamkniętych: mieszkania, środki transportu, urzędy, itp.

3. dotyczące środowiska pracy (NDS-limit ekspozycji, OEL-occupational exposure limit)

Wartości dopuszczalnych stężeń biologicznych (DSB) mogą być ustalane jako odpowiedniki istniejących już wartości NDS w powietrzu lub na podstawie kryteriów zdrowotnych.

Wartości NDS są określane w celu eliminacji lub zmniejszenia ryzyka zdrowotnego pracowników narażonych na substancje toksyczne.

W Polsce i większości innych krajów są to wartości obowiązujące prawnie.

Praktycznie we wszystkich krajach /z wyjątkiem Rosji/ dla niektórych substancji ustala się tzw. wartości kompromisowe, tzn. Wartości stanowiące kompromis pomiędzy wymogami zdrowia i możliwościami technicznymi i ekonomicznymi.

Ustalenie bezpiecznych poziomów ekspozycji jest oparte dla założenia, że istnieje stężenie poniżej którego działanie toksyczne nie będzie mieć miejsca.

W większości krajów przyjmuje się, ze ta zasada nie dotyczy substancji rakotwórczych, tzn., że w każdym nawet najniższym stężeniu istnieje pewne ryzyko nowotworowe.

Ograniczanie stężeń substancji rakotwórczych zmniejsza to ryzyko ale nie eliminuje go zupełnie.

Podstawowe zasady ustalania wartości NDS przyjęte w Polsce oraz w wielu innych krajach przedstawiono schematycznie:

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
związki

toksyczne

LOEL

NOEL

współczynnik

bezpieczeństwa

bezpieczny

poziom

ekspozycji

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic
związki

rakotwórcze

ryzyko

nowotworowe

ryzyko

akceptowane

Wartości NDS stanowiące stężenie średnie ważone dla 8-godzinnego dnia pracy są ustalane dla zapobiegania działaniu toksycznemu układowemu, które jest zależne od wielkości dawki substancji toksycznej wchłoniętej do organizmu.

Wartości NDS stanowiące stężenia krótkotrwałe lub pułapowe są ustalane dla zapobiegania działaniu toksycznemu miejscowemu, które jest zależne od wielkości wdychanego stężenia substancji toksycznej.

W odniesieniu do czynników chemicznych (w zależności od przyjętej filozofii) możliwe jest ustalanie wartości dopuszczalnych stężeń na różnym poziomie bezpieczeństwa dla eksponowanych grup pracowników , tj.:

- na „poziomie bezpiecznym”, który w założeniu ma uchronić wszystkich pracowników przed zmianami w stanie zdrowia wynikającymi z ekspozycji zawodowej, zgodnie z uzyskanym poziomem wiedzy,

- na „poziomie granicznym”, który zapewnia bezpieczeństwo prawie wszystkich eksponowanych w grupach pracowników, z wyjątkiem osób o zwiększonej wrażliwości na ich działanie, nabytej w trakcie życia lub uwarunkowanej genetycznie,

- ustalonych na poziomie kompromisu pomiędzy aktualnymi możliwościami ich dotrzymania a wymaganiami zdrowotnymi.

Skutki działania łącznego substancji chemicznych

Jednostkowe ryzyko nowotworowe /UR/ dla substancji rakotwórczych określone przez ekspertów WHO na podstawie badań epidemiologicznych.

Substancja

UR

Miejsce

nowotworu

Akrylonitryl

2 x 10-5

płuca

Arsen

4 x 10-3

p³uca

Benzen

4 x 10-6

krew

Benzo/a/piren

9 x 10-2

płuca

Chrom /VI/

4 x 10-2

płuca

Nikiel

4 x 10-4

płuca

Winylu chlorek

1 x 10-6

wątroba

Kadm

2 x 10-3

płuca

Kryteria oceny oszacowanych poziomów ryzyka nowotworowego z punktu widzenia ochrony zdrowia i życia pracowników

1. Dla całożyciowej ekspozycji na chemiczne substancje rakotwórcze w środowisku, wielkość dodatkowego ryzyka nowotworowego, które może być akceptowana, jest powszechnie przyjmowana na poziomie 10-6- 10-5.

2. Administracja Zdrowia i Bezpieczeństwa Pracy w USA /OSHA/ sugeruje wielkość akceptowanego ryzyka nowotworowego w warunkach narażenia zawodowego przez cały okres aktywności zawodowej (45 lat) na poziomie 1 x 10-3.

3. Zespół Ekspertów ds Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds Aktualizacji Wykazu NDS i NDN w Polsce stosuje w swoich pracach zasadę, że dla kancerogenów chemicznych w środowisku pracy nie powinno się przekraczać poziomu dodatkowego ryzyka nowotworowego 10-4- 10-3.

G:\Materiały dla studentów\WWA\NDS_WWA.doc

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne /WWA/ w literaturze angielskiej znane pod nazwami: polycyclic aromatic hydrocarbons /PAH/, polynuclear aromatics /PNAs/ lub polycyclic organic matter /POM/, stanowią liczną grupę związków zawierających od dwóch do kilku, a nawet kilkunastu pierścieni aromatycznych w cząsteczce. Związków tej grupy jest ponad sto, lecz z uwagi na ich toksyczność, oddziaływanie na człowieka oraz wielkość dostępnych informacji, najczęściej oznaczanych jest 17. Są to: acenaften, acenaftylen, antracen, benzo/a/antracen, benzo/a/piren, benzo/e/piren, benzo/b/fluoranten, benzo/j/fluoranten, benzo/k/fluoranten, benzo/g,h,i/perylen, chryzen, dibenzo/a,h/antracen, fluoranten, fluoren, fenantren, piren i indeno/1,2,3-cd/piren /tabela 1/.

WWA posiadają rozmaite formy strukturalne charakteryzujące się różnym wzajemnym ułożeniem pierścieni benzenowych w cząsteczce. W pewnych molekułach WWA występuje tzw. "bay region" /struktura fenantrenu/ - obszar o zwiększonej gęstości elektronowej umożliwiający tworzenie się np. adduktów z DNA, przez co związki te mogą oddziaływać na replikację komórki. W molekule benzo/a/pirenu "bay-region" występuje pomiędzy węglami 10 i 11, w pozostałych WWA w tabeli 1 zaznaczony jest strzałką //.

Podkreślić należy, że związki te nie występują pojedynczo, lecz zawsze w mieszaninie. Liczne badania potwierdzają, że obecność jednego ze związków z grupy WWA w próbie środowiskowej wskazuje na to, że inne związki tej grupy też są obecne. Najlepiej przebadanym węglowodorem z grupy WWA jest benzo/a/piren, który ze względu na siłę działania rakotwórczego oraz powszechność występowania w środowisku uznany został za wskaźnik całej grupy WWA.

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, występujące w środowisku człowieka, pochodzą głównie ze źródeł antropogennych. W aspekcie ogólnego skażenia, ilości WWA pochodzące ze źródeł naturalnych i stanowiące "naturalne tło" są niewielkie w porównaniu z ilościami będącymi wynikiem działalności człowieka. WWA powstają jako produkty uboczne w wielu procesach chemicznych. Zasadniczo każdy proces, związany z silnym ogrzewaniem lub niecałkowitym spalaniem związków organicznych, może być źródłem emisji WWA, również pozaprzemysłowym /spalarnie odpadów, pożary lasów, spaliny pojazdów mechanicznych/. Odrębnym źródłem WWA jest palenie tytoniu, przy czym zarówno bierne jak i czynne palenie jest istotnym czynnikiem ryzyka nowotworowego.

Występowanie WWA we wszystkich elementach środowiska człowieka: w powietrzu, w wodzie, w glebie oraz żywności powoduje, że narażenie na ich działanie ma charakter powszechny. Dostają się do organizmu ludzkiego różnymi drogami: podczas spożywania pokarmów, drogą inhalacyjną oraz przez skórę. Nie ma ilościowych danych na temat absorpcji, dystrybucji i wydalania WWA u ludzi. Informacje na powyższy temat pochodzą głównie z badań eksperymentalnych na zwierzętach.

Obecność WWA i ich metabolitów w moczu i krwi ludzi w następstwie zawodowej ekspozycji inhalacyjnej oraz dermalnej są dowodem na to, że związki te są wchłaniane do organizmu. Różnice we wchłanianiu WWA do organizmu wynikają z ich różnej lipofilności. Absorpcja wzrasta z większą lipofilnością lub w obecności tłuszczów w układzie pokarmowym. Wchłanianie przez skórę okazuje się być szybkie zarówno u ludzi jak i zwierząt. Przy narażeniu zawodowym główną drogą wchłaniania WWA do organizmu ludzkiego jest układ oddechowy, do którego mniej lotne WWA, w tym benzo/a/piren, dostają się jako aerozole zaadsorbowane na cząsteczkach pyłu, najczęściej respirabilnego, natomiast przy narażeniu środowiskowym główną drogą wchłaniania WWA jest przewód pokarmowy.

Przemysłowe źródła wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w środowisku

Przemysł koksowniczy

Produkcja aluminium

Produkcja elektrod węglowych

Hutnictwo żelaza i stali

Produkcja sadzy technicznej

Produkcja i wbudowywanie mas drogowych

Spalanie węgla

Spalanie paliw płynnych

Spalanie odpadów organicznych

Spalanie drewna

Przemysł koksowniczy dostarczając koks dla potrzeb hutnictwa, przemysłu paliwowo-energetycznego oraz do celów opałowych odgrywa dużą rolę w gospodarce krajowej. Obok koksu otrzymuje się cenne produkty uboczne: smołę węglową i gaz koksowniczy. Emitowany jest także produkt niepożądany, dymy koksownicze, szkodliwe substancje o złożonym składzie chemicznym, które mają działanie rakotwórcze w wyniku narażenia inhalacyjnego. Składnikiem dymów koksowniczych są wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne.

Doniesienia literatury światowej wykazują wzrost umieralności z powodu nowotworów płuc wśród pracowników przemysłu koksowniczego. Narażenie na dymy koksownicze, zawierające w swoim składzie wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne jest główną przyczyną uznania przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem procesu koksowania węgla kamiennego za rakotwórczy dla ludzi.

W wielu krajach narażenie na lotne związki paku i smoły węglowej, emitowane do powietrza stanowisk pracy, kontrolowane jest przez oznaczanie stężeń substancji smołowych w próbce pyłu jako frakcji rozpuszczalnej w benzenie lub cykloheksanie.

Normatywy higieniczne dla WWA

W wielu krajach narażenie na lotne związki paku i smoły węglowej, emitowane do powietrza stanowisk pracy, kontrolowane jest przez oznaczanie stężeń substancji smołowych w próbce pyłu jako frakcji rozpuszczalnej w benzenie lub cykloheksanie.

Drugim wskaźnikiem zanieczyszczeń powietrza WWA jest stężenie benzo/a/pirenu. Do 1995 roku tylko trzy państwa /Finlandia, Szwecja i Rosja/ posiadały dopuszczalne stężenie dla BaP na stanowiskach pracy. W 1975 r. zaproponowano w ówczesnym Związku Radzieckim dla stanowisk pracy wartość 0,15 μg/m3, która obowiązuje od 1976 roku (Tab. 3).

W 1995r określono w Polsce wartość NDS dla benzo/a/pirenu na poziomie2.0 μg/m3, natomiast w 1998r wprowadzono NDS dla dibenzo(a,h)antracenu na poziomie 4 μg/m3.

Tab. 3. Najwyższe dopuszczalne stężenia dla benzo/a/pirenu w różnych krajach.

Kraj

Stężenie [mg/m3]

Uwagi

średnie ważone

chwilowe

Finlandia

0.01

Szwecja

0.005

0.03

Rosja

0.00015

Polska

0.002

Niemcy*

0.005

0.002

przy produkcji, ładowaniu

rdzeni paku oraz otoczenia pieców koksowniczych

w innych przypadkach

W 1992 r Nisbet i LaGoy opublikowali tzw. względne współczynniki kancerogenności dla poszczególnych WWA. Koncepcja autorów opiera się na założeniu, że benzo(a)piren jest związkiem wskaźnikowym, a siła działania kancerogennego innych związków obliczana jest w stosunku do BaP. Wartości względnych współczynników kancerogenności dla 9 WWA zawarto w tabeli 4.

Tab. 4. Wartości względnych współczynników kancerogenności (k) dla 9 WWA

Lp

Nazwa związku

Względny współczynnik kancerogenności

k

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Dibenzo(a,h)antracen

Benzo(a)piren

Benzo(a)antracen

Benzo(b)fluoranten

Benzo(k)fluoranten

Indeno(1,2,3-c,d)piren

Antracen

Chryzen

Benzo(g,h,i)perylen

5

1

0.1

0.1

0.1

0.1

0.01

0.01

0.01

W październiku 1998r na posiedzeniu Zespołu Ekspertów ds. Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. Wykazu NDS i NDN została zatwierdzona propozycja wprowadzenia do oceny narażenia na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne wskaźnika będącego sumą iloczynów stężeń 9 WWA i ich względnych współczynników kancerogenności (Tab. 4). Propozycja ta uzyskała status wartości obowiązującej od lipca br i znajduje się w Dz. U. Nr 4 z 2001r, w pozycji 36 lp. 413: „wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) - jako suma stężeń 9 rakotwórczych WWA pomnożona przez współczynniki rakotwórczości” z obowiązującą wartością NDS 0.002 mg/m3., tj. 2 μg/m3. Jeśli umownie oznaczymy łączne narażenie na WWA wskaźnikiem A, to:

A ≤ 0.002 mg/m3

gdzie:

A = Σ Ai = A1 + A2 + A3 + A4

A1 = k1 C1 A2 = k2 C2 A3 = k3 Σ Ci A4 = k4 Σ Ci

A = k1 C1 + k2 C2 + k3 Σ Ci + k4 Σ Ci

gdzie:

C1 do C9 - wartości poszczególnych WWA (Tab, lp. 1-9) uzyskane z pomiarów,

k1 - k4 - względne współczynniki toksyczności przedstawione w tabeli 4.

k1 = 5 (lp. 1) k3 = 0.1 (lp. 3 - lp. 6)

k2 = 1 (lp. 2) k4 = 0.01 (lp. 7 - lp. 9)

G:\Materiały dla studentów\Ocena narażenia\Higiena pracy.doc

Ocena narażenia

Najważniejszym elementem charakteryzującym warunki pracy w czasie narażenia na dany związek chemiczny jest wielkość jego stężenia w powietrzu środowiska pracy. Z faktem tym wiąże się działalność profilaktyczna, polegająca na określeniu i ustawowym zatwierdzeniu stężeń substancji toksycznych w powietrzu na stanowiskach pracy, które byłyby bezpieczne dla ludzi zatrudnionych w czasie określonego procesu produkcyjnego.

Narażenie - fizyczny kontakt żywego organizmu z czynnikiem chemicznym, fizycznym lub biologicznym, wyrażony stężeniem, natężeniem i czasem trwania. Podczas narażenia może wystąpić pobranie substancji chemicznej, a następnie jej wchłonięcie, które opisuje się dawką wchłoniętą. Obecność substancji chemicznej w próbkach materiału biologicznego (powietrze wydechowe, płyny ustrojowe, tkanki) jest bezpośrednim dowodem narażenia. Brak substancji chemicznej w tych próbkach nie musi oznaczać braku aktualnego lub przeszłego narażenia.

Narażenie zawodowe (ekspozycja zawodowa) - złożone pojęcie ilościowo-jakościowe określające rodzaj i stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia oraz czas jego działania zarówno w stosunku do zmiany roboczej, jak też długich okresów pracy.

Narażenie złożone - narażenie zawodowe pracownika na działanie wielu substancji szkodliwych występujących jednocześnie w powietrzu środowiska pracy.

Wskaźnik narażenia (ekspozycji) - wskaźnik liczbowy charakteryzujący ekspozycję pracownika na substancję szkodliwą, obliczony na podstawie wyników jej oznaczeń w powietrzu, w celu porównania z wartością odpowiedniego normatywu higienicznego.

Strategia pobierania próbek powietrza (strategia pomiarów) jest to zbiór zasad postępowania stosowanych w ocenie narażenia zawodowego na substancje szkodliwe obejmujący:

- wybór miejsca pobierania próbek powietrza lub wytypowanie pracowników do badań ekspozycji indywidualnej,

- określenie: czasu pobierania jednej próbki, liczby próbek oraz ich rozłożenia w czasie zmiany roboczej.

Strategia pomiarów uzależniona jest od: charakteru procesu technologicznego, rodzaju normatywu higienicznego oraz stosowanej metodyki oznaczania.

Zaplanowanie badań należy poprzedzić zebraniem informacji wstępnych, dotyczących:

- rodzaju i przebiegu procesów technologicznych stosowanych w zakładzie pracy;

- czynników występujących w określonych sytuacjach technologicznych i stwarzających zagrożenia
dla zdrowia zatrudnionych osób;

- charakteru działania biologicznego i właściwości fizykochemicznych występujących substancji;

- stanowisk pracy związanych z narażeniem na działanie substancji szkodliwych dla zdrowia;

- chronometrażu pracy poszczególnych pracowników;

- liczby pracowników zatrudnionych na poszczególnych stanowiskach pracy lub przy wykonywaniu poszczególnych czynności zawodowych;

- stosowania profilaktycznych środków technicznych, organizacyjnych i sprzętu ochrony osobistej;

- wyników pomiarów substancji szkodliwych w środowisku pracy, prowadzonych poprzednio.

Zadania higieny pracy:

1. Rozpoznanie zagrożeń zdrowotnych

2. Pomiar poziomu stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia

3. Monitoring biologiczny

4. Ocena ryzyka zdrowotnego

Pomiary poziomu stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia powinny być wykonywane jak najczęściej. Jeżeli wykonywane są w sposób ciągły - jest to monitoring środowiska pracy.

Niektóre czynniki nie mają ustalonych NDS, co nie powinno być przeszkodą do prowadzenia pomiarów i podejmowania decyzji poprawy warunków pracy.

Zawsze bowiem narażenie na szkodliwe czynniki powinno być obniżane do najniższego poziomu a nie tylko do poziomu określonymi normatywami higienicznymi. Monitoring środowiska pracy stanowi i prawdopodobnie pozostanie podstawową metodą oceny narażenia zawodowego na czynniki toksyczne. Wynika to zarówno ze względnej łatwości wykonywania oznaczeń stężeń substancji toksycznych w powietrzu, jak istnienia dużej ilości prawnie obowiązujących normatywów higienicznych.

Zasady oceny narażenia zawodowego

Proces oceny narażenia zawodowego związanego z występowaniem szkodliwych substancji chemicznych jest procesem wieloetapowym.

Każdy z etapów powinien być przeprowadzany:

Opis stanowiska pracy

Przy opisie stanowiska pracy, dla którego będzie przeprowadzana ocena narażenia zawodowego, należy zebrać następujące informacje:

Powyższe dane można znaleźć w:

a ponadto: przeprowadzając wywiady z pracownikami

oraz obserwując stanowiska pracy.

Identyfikacja

Podstawowym zadaniem umożliwiającym identyfikację zanieczyszczeń powietrza jest przygotowanie listy substancji chemicznych występujących na:

Lista powinna zawierać wszystkie substancje, które mogą być przyczyną występowania szkodliwych skutków w organizmie człowieka.

Należy ustalić, korzystając z danych technologicznych oraz informacji od producentów:

W prostych procesach technologicznych, z wykorzystaniem kilku substratów, pomiędzy którymi nie zachodzą reakcje, można stosunkowo łatwo przewidzieć, jakie substancje będą obecne w powietrzu.

Często wytypowanie czynników stwarzających zagrożenie dla zdrowia zatrudnionych osób nie jest łatwe, szczególnie gdy chodzi o skomplikowane procesy technologiczne oraz gdy skład stosowanych surowców jest chroniony przez producentów. Należy wówczas przeprowadzić szczegółowe badania identyfikacyjne z zastosowaniem odpowiednich technik analitycznych.

Badania te wymagają stosowania chromatografii gazowej połączonej ze spektrometrią masową lub spektrofotometrią w podczerwieni. Potrzebne jest też doświadczenie specjalistów z zakresu identyfikacji śladowych ilości substancji chemicznych. Z tego względu badania powinny być zlecane wyspecjalizowanym laboratoriom badawczym.

Oznaczanie substancji szkodliwych w powietrzu na stanowiskach pracy

Zgodnie z zaleceniami ministra zdrowia i opieki społecznej oraz ministra pracy i polityki socjalnej, do oznaczania stężeń substancji szkodliwych w powietrzu na stanowiskach pracy należy stosować metody podane w Polskich Normach z zakresu ochrony czystości powietrza

Jeżeli dla danych substancji nie ma znormalizowanych metod oznaczania, pomiary należy wykonywać metodami zalecanymi przez upoważnione jednostki, m. In. Centralny Instytut Ochrony Pracy, instytuty medycyny pracy oraz Międzyresortową Komisję ds. NDS i NDN Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy. Metody te są publikowane w wydawnictwie ciągłym: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy.

Pomiary stężeń substancji szkodliwych w powietrzu stanowisk pracy mogą być wykonywane przez laboratoria:

Warunki pracy można podzielić na 3 kategorie: (wg PN-Z-04008-7:2002)

  1. Bezpieczne warunki pracy

Cw / GG /GGw 0x01 graphic
NDS

0x01 graphic
0x01 graphic
+ 0x01 graphic
+ ……+ 0x01 graphic
0x01 graphic
1 dla pomiarów stacjonarnych

0x01 graphic
+ 0x01 graphic
+ ..........+ 0x01 graphic
0x01 graphic
1 dla pomiarów indywidualnych

  1. Szkodliwe warunki pracy

Cw / DG /DGw > NDS

0x01 graphic
0x01 graphic
+ 0x01 graphic
+ ……+ 0x01 graphic
> 1 dla pomiarów stacjonarnych

0x01 graphic
+ 0x01 graphic
+ ..........+ 0x01 graphic
> 1 dla pomiarów indywidualnych

  1. Dopuszczalne warunki pracy (dotyczą pomiarów stacjonarnych)

- NDS znajduje się w przedziale ufności dla średniej określony przez DG i GG

DG < NDS < GG

***W tym przypadku w ciągu 30 dni należy przeprowadzić dodatkowe pomiary na 2 losowo wybranych zmianach roboczych, pobierając co najmniej 5 próbek na każdej z nich. Wyniki tych pomiarów rozpatruje się łącznie z poprzednimi. Jeżeli wyniki oznaczeń ponad połowy próbek są wyższe od NDS, warunki pracy określa się jako szkodliwe, natomiast wyniki oznaczeń połowy próbek 0x01 graphic
NDS, warunki pracy można uznać za bezpieczne.

Ocena narażenia na zmianach roboczych różnych od 8 godzin i w innych nietypowych sytuacjach przemysłowych

NDS jest zdefiniowane jako średnie ważone stężenie nie powodujące zmian w stanie zdrowia pracowników przy powtarzanym narażeniu przez 8 godzin dziennie, dzień po dniu. W praktyce mogą występować przypadki narażenia krótszego lub dłuższego niż 8 godzin, a także liczne sytuacje nietypowych cykli pracy i schematów narażenia.

Zmiany robocze krótsze od 8 godzin (zwykle 6-godzinne) stosowane były:

W takich sytuacjach należy obliczać stężenie średnie ważone dla 8-godzinnego dnia pracy według wzoru:

0x01 graphic

w którym:

c1, c2, ... cn - średnie stężenia substancji, oznaczone w poszczególnych okresach

pomiarowych,

t1, t2, ... tn - czas trwania poszczególnych okresów pomiarowych (godz).

uwzględniając że przez brakujący do 8 godzin okres czasu stężenie substancji jest równe zeru.

Bardziej złożona jest sprawa narażenia trwającego dłużej niż 8 godzin dziennie.W najprostszej sytuacji regularnie i codziennie powtarzających się zmian roboczych, np. dziesięcio- czy dwunastogodzinnych niezbędne jest objęcie pomiarami (stacjonarne lub dozymetria indywidualna, w zależności od możliwości), co najmniej 75 % rzeczywistego czasu trwania zmiany roboczej i obliczenie:

stężenia średniego ważonego, według wzoru j.w., z uwzględnieniem rzeczywistego czasu narażenia w liczniku i 8 godzin (okres odniesienia dla NDS) w mianowniku.

W przypadku pomiarów stacjonarnych obliczyć odpowiednie wskaźniki narażenia (DG i GG lub DGw i GGw) stosując analogiczny tok rozumowania. Obliczone w ten sposób wskaźniki narażenia porównać z wartościami NDS.

Często jednak możemy mieć do czynienia z bardziej skomplikowanymi układami nietypowych zmian roboczych, np.

W takich sytuacjach zaleca się obliczanie stężenia średniego ważonego dla tygodnia (Cwt) pracy według wzoru

0x01 graphic

w którym:

t - rzeczywisty czas pracy w ciągu tygodnia, (h),

Cw - stężenie średnie ważone, obliczone według wzoru:

0x01 graphic

gdzie:

C1, C2, ... Cn - stężenia otrzymane w wyniku oznaczania poszczególnych próbek,

t1, t2, ... tn - czas pobierania poszczególnych próbek, wyrażony w godzinach.

lub dla miesiąca pracy (Cwm) według wzoru

0x01 graphic

w którym: t - rzeczywisty czas pracy w ciągu miesiąca, h.

Powyższy sposób postępowania opiera się na założeniach, że przeciętny tydzień pracy obejmuje 40 godzin, a przeciętny miesiąc pracy 170 godzin. Sposób ten można stosować wyłącznie dla dobrze znanych, powtarzalnych warunków pracy.

Jeżeli jakaś czynność, związana z narażeniem na substancję chemiczną wykonywana jest w niewielkim wymiarze czasowym, np. 2 godziny w tygodniu, można obliczyć stężenie średnie ważone tygodniowe, uwzględniając czas narażenia t = 2h (zakładając, że przez pozostałe 38 godzin tygodnia pracy stężenie jest równe zeru). Przy stosowaniu takiego sposobu postępowania należy również ocenić, czy warunki pracy są zgodne z NDSCh.

W ocenie narażenia zawodowego w sytuacjach nietypowych należy jednakże mieć na uwadze, że niezależnie od obliczonego stężenia średniego dla tygodnia czy miesiąca, zgodnie z definicją, wartość NDS nie powinna być przekroczona w ciągu żadnej, pojedynczej zmiany roboczej.

Zalecenia odnośnie lokalizacji punktów pomiarowych, liczby próbek, wymaganych obliczeń
i wskaźników narażenia w zależności od rodzaju stanowisk pracy (organizacji pracy)

Organizacja pracy

Lokalizacja punktów pomiarowych

Liczba próbek

Wymagane obliczenia

Parametr porównywalny z NDS (wskaźnik narażenia)

Stałe stanowisko pracy przy jednorodnym procesie technologicznym (brak etapów)

na stanowisku

co najmniej pięć

lg0x01 graphic
g , lg Sg,
lg GG, lg DG,

0x01 graphic
g, GG, DG

GG, DG

Stałe stanowisko pracy przy procesie technologicznym składającym się z dwóch lub trzech etapów nie krótszych niż po 2 h

na stanowisku

co najmniej cztery dla każdego etapu

dla każdego etapu lg0x01 graphic
g , lg Sg,
lg GG, lg DG,
0x01 graphic
g, GG, DG
oraz
GGw i DGw

GGw, DGw

Pracownik obsługuje dwa lub trzy stanowiska

na każdym ze stanowisk

co najmniej cztery w okresie przebywania pracownika na stanowisku

dla każdego stanowiska
lg0x01 graphic
g , lg Sg,
lg GG, lg DG,
0x01 graphic
g, GG, DG
oraz GGw i DGw

GGw, DGw

Pracownik lub grupa obsługuje więcej niż trzy stanowiska lub miejscem pracy jest całe pomieszczenie

Wybrany losowo jeden punkt na czterech pracow-ników, nie mniej niż dwa punkty pomiarowe w pomieszczeniu, nie więcej niż 6

co najmniej pięć w każdym z wybranych punktów

lg0x01 graphic
g , lg Sg,
lg GG, lg DG,

GG i DG

GG, DG

Wszystkie próbki pobiera się losowo w ciągu całej zmiany roboczej (odpowiednio - etapu technologicznego, okresu przebywania pracownika na stanowisku) lub w okresach równych co najmniej 75 % ich trwania.

G:\Materiały dla studentów\Pobieranie próbek\Pobieranie próbek.doc

Pobieranie próbek

Metody pobierania próbek powietrza mogą być stacjonarne lub indywidualne.

Pomiar stacjonarny - pomiar stężenia substancji szkodliwej w powietrzu w określonych punktach pomiarowych, przeprowadzony w celu oceny narażenia zawodowego.

Dozymetria indywidualna - metoda oceny indywidualnego narażenia zawodowego przez pomiar stężenia substancji szkodliwej w strefie oddychania za pomocą próbnika umieszczonego bezpośrednio na odzieży roboczej danego pracownika.

Dozymetrię indywidualną ze względu na technikę pobierania próbki powietrza dzieli się na: aktywną (z zastosowaniem pompki indywidualnej z próbnikiem) oraz pasywną.

Próbnik indywidualny - zasilane za pomocą baterii urządzenie zasysające, którego niewielkie rozmiary i masa umożliwiają umieszczenie bezpośrednio na odzieży roboczej pracownika w celu pobierania całozmianowych próbek powietrza.

Dozymetr pasywny - bezprzepływowe urządzenie do pobierania próbek powietrza w strefie oddychania, w którym do pochłaniania oznaczanych związków z powietrza jest wykorzystywany mechanizm dyfuzji.

Dozymetry indywidualne pasywne - urządzenia wykorzystujące dyfuzję związków chemicznych pod wpływem gradientu stężeń. Składają się z obudowy, sorbentu , dyfuzora i/lub membrany, które regulują dyfuzyjny przepływ masy przez określoną powierzchnię.

Czynnikiem odpowiedzialnym za przepływ cząsteczek badanego związku jest różnica między badanym powietrzem a wewnętrzną warstwą sorbentu. Dyfuzor lub membrana pełnią rolę regulatora przepływu.

Dozymetry, w których jest wykorzystywany transport masy przez warstwę dyfuzyjną noszą nazwę dozymetrów dyfuzyjnych, natomiast przy wykorzystaniu przenikalności przez membranę - dozymetrów membranowych.

W dozymetrach pasywnych wykorzystywane są sorbenty:

- ciekłe : roztwory pochłaniające,

- stałe na bazie głownie węgla aktywnego prasowanego lepiszczem,

/w postaci pastylek, wkładek/, rzadziej żelu krzemionkowego.

Membrana powinna być odporna na działanie chemiczne oznaczanych związków i wilgoci /np.guma silikonowa/.

Badania porównawcze z klasycznymi metodami pobierania próbek wykazały dobrą korelację wyników pomiarów.

Minimalna liczba próbek jako funkcja czasu pobierania próbki

Minimalną wymaganą liczbę próbek dla jednorodnego okresu pracy można określić na podstawie analizy statystycznej, lecz jako wytyczne można wykorzystać tablicę 1.

Tablica 1: Minimalna liczba próbek w ciągu zmiany w odniesieniu do czasu

Czas pobierania próbki

Minimalna liczba próbek
w ciągu zmiany

10 s

30

1 min

20

5 min

12

15 min

4

30 min

3

1 h

2

≥ 2 h

1

Dane w tabeli oparte są na założeniu, że około 25 % czasu trwania narażenia jest objęte pomiarami, pod warunkiem, że podczas pracy nie występują znaczące zmiany narażenia.

Krótki czas pobierania próbki wymaga niezwykle dużej liczby pojedynczych próbek, np. 720 próbek 10-sekundowych. Że względów praktycznych pobranie takiej liczby próbek jest niewykonalne. Wystarczającą znamienność statystyczną można zwykle osiągnąć prz6y 30 próbkach w ciągu zmiany. Oznacza to również, że różnice w długości czasu trwania zmiany roboczej nie wpływają na minimalną liczbę próbek. Liczbę próbek można zmniejszyć tylko w przypadku znacząco krótszych okresów narażenia.

W tabeli podano zgrubną interpolację dla dwóch omówionych sytuacji ekstremalnych. Podaje minimalne liczby próbek dla różnych czasów pobierania próbki, stosowanych w analizach stanowiska pracy:

10 sek - odnosi się do próbek wyrywkowych,

od 1 min do 5 min - do wskaźników rurkowych,

od 15 min do 60 min - do próbek pobieranych na węglu aktywnym lub żelu krzemionkowym (np. rurki pochłaniające typu NIOSH),

co najmniej 1 h - do próbek pyłu pobieranych na filtry.

Pomiary w celu oceny zgodności warunków pracy z NDSP

Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) dotyczą substancji o ostrym działaniu drażniącym, szybko działających lub o nieprzyjemnym zapachu. Są one najczęściej jedynymi wartościami dopuszczalnymi dla tego typu substancji chemicznych gdyż podstawą ustalenia normatywu higienicznego jest działanie drażniące lub żrące na błony śluzowe, substancje te nie ulegają kumulacji w organizmie i przy tych poziomach stężeń nie wykazują działania układowego.

NDSP w zasadniczy sposób różni się od NDS czy NDSCh, gdyż rozumiane jest nie jako stężenie średnie lecz jako stężenie nieprzekraczalne w żadnym momencie i z tego względu ocena zgodności warunków pracy z NDSP wymaga zastosowania zupełnie innej strategii pomiarowej.

Najlepszym rozwiązaniem jest ciągłe monitorowanie stężenia substancji na stanowiskach pracy. Monitorowanie takie można prowadzić w punktach stacjonarnych, zlokalizowanych w miejscach przebywania pracowników, jak również za pomocą analizatorów osobistych, umieszczanych bezpośrednio na odzieży roboczej pracowników.

W handlu dostępny jest szereg urządzeń pomiarowych, wykorzystujących różne techniki instrumentalne zarówno do stacjonarnego, jak i indywidualnego monitorowania stężeń substancji chemicznych w powietrzu. Najbardziej rozpowszechnione są analizatory, wyposażone w elektrochemiczne sensory oznaczanych gazów i par.

Ich wadą jest dość słaba specyficzność i oznaczalność a zaletą możliwość uśredniania wyników pomiarów dla wybranych odcinków czasu.

Często urządzenia te wyposażone są w systemy ostrzegania akustycznego i wizualnego na wypadek wystąpienia stężeń przekraczających wartości dopuszczalne. Za stosowaniem urządzeń monitorujących, opartych na zasadzie bezpośredniego odczytu przemawia również fakt, że wynik oznaczenia uzyskuje się natychmiast, natomiast w przypadku próbek powietrza pobieranych za pomocą klasycznych metod wyniki oznaczania znane są dopiero po analizie wykonanej w laboratorium, co w przypadku szybko działających i niebezpiecznych substancji (a takich dotyczą wartości NDSP) może mieć istotne znaczenie.

W przypadku braku odpowiednich analizatorów do ciągłego monitorowania stężenia innym zalecanym sposobem postępowania jest pobieranie próbek wyrywkowych, o możliwie krótkim, jednostkowym czasie pobierania, nie przekraczającym 15 minut.

Ze względów praktycznych (ogromna pracochłonność, koszty i dezorganizacja pracy objętego pomiarami pracownika) nie może być zalecane pobieranie 32 15-minutowych próbek, jedna za drugą przez całą zmianę roboczą.

Najlepszym rozwiązaniem jest:

Odstęp pomiędzy kolejnymi próbkami (pomiarami) powinien być uzależniony od jednorodności procesu technologicznego oraz zmienności stężeń i wynosić:

Zgodnie z definicją:

warunki pracy mogą być uznane za bezpieczne jeżeli żaden
z wyników pomiarów zarówno pobranych losowo jak i tendencyjnie nie przekracza wartości NDSP danej substancji.

Ze względu na charakter działania toksycznego oznaczanych substancji również przy tym sposobie postępowania bardziej przydatne wydają się urządzenia do bezpośredniego odczytu lub niewielkiej zwłoce czasowej (przenośne analizatory, wskaźniki rurkowe) niż metody, w których wynik uzyskuje się dopiero po analizie pobranej próbki.

Przedstawione zalecenia oceny zgodności warunków pracy z normatywami higienicznymi dla stężenia pułapowego dotyczą zwykłego, rutynowego toku pracy, a wartości NDSP, z założenia, nie odnoszą się do sytuacji awaryjnych.

Pomiary za pomocą przyrządów do bezpośredniego odczytu

W analizie chemicznych zanieczyszczeń powietrza coraz częściej stosowane są przyrządy pomiarowe, podające wynik pomiaru w czasie rzeczywistym lub z niewielką zwłoką czasową.

Są to najczęściej:

działające na zasadzie pomiaru rozproszonego światła laserowego.

Pomiary wykonane za pomocą tego typu przyrządów charakteryzują się na ogół gorszą dokładnością i precyzją niż pomiary przeprowadzone z zastosowaniem znormalizowanych metod oznaczania. W niektórych przypadkach (np. oznaczanie tlenku węgla) stanowią praktycznie jedyną metodę z wyboru ze względu na wysoki koszt i trudną dostępność aparatury wymaganej w metodzie znormalizowanej.

Czas pomiaru, w zależności od urządzenia wynosi od kilku sekund do kilku minut, a zatem do pomiarów, wykonywanych za pomocą urządzeń do bezpośredniego odczytu nie mogą mieć zastosowania postanowienia normy PN-Z-04008-7:2002, zgodnie z którymi

czas pobierania 1 próbki/ wykonania jednego pomiaru nie może być krótszy od pięciu minut.

Z tego względu, dokonując pomiarów stężeń substancji chemicznych za pomocą tego typu analizatorów i urządzeń należy postępować zgodnie z podanymi niżej zaleceniami. Należy podkreślić, że stosowane analizatory, podobnie jak każda inna metoda pomiaru stężenia czynników chemicznych muszą spełniać wymagania normy PN-EN 482:2002

Ocena zgodności warunków pracy z NDS

Pomiary powinny:

Sposób postępowania uzależniony jest od charakteru procesu technologicznego.

  1. W przypadku jednorodnego procesu technologicznego o niewielkiej zmienności stężeń zmianę roboczą lub co najmniej 75 % czasu jej trwania należy:

podzielić na jednogodzinne kolejne odcinki i w każdym z jednogodzinnych odcinków czasu wykonać po 1 pomiarze stężenia, postępując zgodnie z instrukcją obsługi danego przyrządu i zapisując wyniki poszczególnych pomiarów.

Liczba wykonanych pomiarów wynosi 6÷8.

II. W przypadku procesu technologicznego niejednorodnego i/lub o dużej zmienności stężeń podzielić zmianę roboczą lub co najmniej 75 % czasu jej trwania na 30-minutowe kolejne odcinki czasu i w ciągu każdego z nich wykonać po 1 pomiarze stężenia. Liczba wykonanych pomiarów wynosi 12÷16.

Pomiary w ciągu tak wybranych okresów powinny być wykonane niezależnie od pomiarów, wykonywanych w celu oceny zgodności warunków pracy z NDS.

W przypadku stwierdzenia w próbce stężenia niższego od oznaczalności metody, logarytm oblicza się z liczby, stanowiącej ½ wartości oznaczalności metody.

G:\Materiały dla studentów\Substancje rakotwórcze\Klasyfikacja subst rakotwórczych.doc

Czynniki rakotwórcze w środowisku pracy

Współczesny człowiek zarówno w życiu codziennym jak i w pracy zawodowej spotyka się z wieloma substancjami, które mogą być szkodliwe dla zdrowia. Substancje te nazywamy toksycznymi. Część z nich, poza bezpośrednim działaniem toksycznym posiada zdolność wywoływania nowotworów. Takie substancje nazywamy rakotwórczymi (kancerogennymi).

Kancerogeneza - proces przekształcania się komórek prawidłowych w komórki nowotworowe wraz z ich rozrostem prowadzącym do nowotworu.

Rakotwórczość (kancerogenność) - właściwość czynnika chemicznego, fizycznego lub biologicznego warunkująca wywoływania nowotworów u ludzi lub zwierząt. W praktyce właściwość tę można ustalić jedynie na podstawie udokumentowanej zależności między narażeniem na dany czynnik a wzrostem częstości występowania nowotworów u narażonych ludzi lub zwierząt.

Czynnik rakotwórczy (kancerogen) - czynnik chemiczny, fizyczny lub biologiczny zdolny do zwiększenia częstości występowania nowotworów złośliwych.

Znane dzisiaj zawodowe kancerogeny należą do różnych grup chemicznych. Są wśród nich:

związki nieorganiczne - sole niklu, chromu, arsenu

związki organiczne - benzen, 2-naftyloamina

jak również

substancje naturalne - azbest, aflatoksyny

substancje syntetyczne - chlorek winylu, benzydyna

Skutki ekspozycji na substancje rakotwórcze nie są widoczne od razu. Nowotwór pojawia się zazwyczaj po kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu latach.

Identyfikację czynników rakotwórczych można przeprowadzić na podstawie:

Klasyfikacja związków rakotwórczych wg IARC

Grupa 1 - Czynnik (mieszanina) lub zespół czynników charakterystycznych dla określonego procesu technologicznego (zwanego również warunkami narażenia) jest rakotwórczy dla ludzi (wystarczający dowód działania rakotwórczego dla ludzi).

Grupa 2 - Czynniki prawdopodobnie i przypuszczalnie rakotwórcze dla ludzi.

Grupa 2A - Czynnik (mieszanina) lub zespół czynników charakterystycznych dla określonego procesu technologicznego (zwanego również warunkami narażenia) jest prawdopodobnie rakotwórczy dla ludzi (ograniczony dowód działania rakotwórczego na ludzi i wystarczający dowód rakotwórczości u zwierząt doświadczalnych).

Grupa 2B - Czynnik (mieszanina) lub zespół czynników charakterystycznych dla określonego procesu technologicznego (zwanego również warunkami narażenia) jest przypuszczalnie rakotwórczy dla ludzi (istnieje ograniczony dowód działania rakotwórczego na ludzi przy braku wystarczającego dowodu rakotwórczości u zwierząt doświadczalnych.

Tab. 1. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne najczęściej oznaczane na stanowiskach pracy i w środowisku naturalnym

Lp.

Wielopierścieniowy węglowodór aromatyczny

Wzór sumaryczny

Wzór strukturalny

Masa cząsteczkowa

Temperatura wrzenia

[°C]

1

2

3

4

5

6

1.

Acenaften

C12H10

154.2

96.2

2.

Acenaftylen

C12H8

154.2

265-275

3.

Fluoren

C13H10

166.2

295

4.

Antracen

C14H10

178.2

342

5.

Fenantren

C14H10

178.2

340

6.

Fluoranten

C16H10

202.3

375

7.

Piren

C16H10

202.3

404

8.

Chryzen

C18H12

228.3

448

9.

Benz(a)antracen

C18H12

228.3

437.5

10.

Benzo(a)piren

C20H12

252.3

310-312

11.

Benzo(b)fluoranten

C20H12

252.3

481.2

cd tab. 1.

1

2

3

4

5

6

12.

Benzo(e)piren

C20H12

252.3

492.3

13.

Benzo(k)fluoranten

C20H12

252.3

480

14.

Benzo(j)fluoranten

C20H12

252.3

480

15.

Dibenz(a,h)antracen

C22H14

278.4

269-270

16.

Benzo(g,h,i)perylen

C22H12

276.3

500

17.

Indeno(1,2,3-cd)piren

C22H12

276.3

530

Zawartość WWA w dymie niektórych papierosów produkcji krajowej i amerykańskiej oraz papierosów zawierających marihuanę

WWA

WWA w dymie papierosów (μg/100 szt.)

Krajowe

Amerykańskie

Sport

Giewont

Ekstra mocne

Klubowe

Radomskie

Długie bez filtra

Inne

Z marihuaną

Antracen

5,2

15,6

76,0

26,0

38,0

-

2,3

3,3

Fluoranten

10,2

18,4

36,0

20,6

32,0

-

8,3

8,9

Piren

8,1

-

-

3,3

20,0

-

6,8

6,6

Benzo(a)antracen

3,4

0,7

11,5

0,8

2,0

-

2,6

3,3

Chryzen

9,5

3,8

4,4

2,7

3,9

-

5,1

5,5

Benzo(e)piren

1,5

1,0

3,3

1,4

2,0

-

1,3

1,8

Benzo(a)piren

2,5

1,8

4,4

2,4

2,5

3,0

1,7

2,9

Perylen

1,5

-

2,3

3,3

-

-

-

0,9

Dibenzo(a,h)antracen

3,1

-

5,3

-

-

-

0,6*

0,3*

Benzo(g,h,i)perylen

3,0

2,6

5,4

1,7

1,9

-

0,3

0,7

Dr inż. Ewa Smolik

6

1


Wyszukiwarka