NARZĄDY MOCZOWE, WYDALNICZE

Do układu moczowego zalicza się: nerki, drogi moczowe: kielichy, miedniczki, moczowody, pęcherz moczowy i cewkę moczową.

Nerka jest parzystym narządem miąższowym, kształtu fasoli o masie 120-200 g, długości 10-12 cm, szerokości 5-7 cm i grubości 3-4 cm. Nerki są położone zaotrzewnowo na tylnej ścianie jamy brzusznej w okolicy lędźwiowej. W nerce wyróżnia się powierzchnię przednią i tylną, biegun górny i dolny oraz brzeg boczny i przyśrodkowy. Brzeg boczny jest wypukły, a przyśrodkowy wklęsły, w środkowej jego części znajduje się wnęka nerki, osłonięta dwiema wargami: przednią i tylną. Do wnęki wchodzi tętnica nerkowa, a wychodzi żyła i moczowód. W głębi wnęki znajduje się zatoka nerkowa wraz, kielichami większymi i mniejszymi. Od zewnątrz nerkę osłania bezpośrednio włóknista torebka nerkowa, którą otacza torebka tłuszczowa, a tę pokrywa jeszcze powięź nerkowa. Pod torebką włóknistą znajduje się istota korowa nerki i dalej istota rdzenna.

Istota rdzenna nerki zbudowana jest w postaci piramid nerkowych, skierowanych podstawami ku obwodowi nerki, a wierzchołkami w stronę wnęki. Wierzchołek jest w formie brodawki objęty przez kielich mniejszy. Pomiędzy piramidy wnika kora, tworząc słupy nerkowe. W nerce można wyróżnić część wydzielniczą utworzoną z nefronów i drogi wyprowadzające mocz.

Część wydzielniczą nerki - nefron stanowi ciałko nerkowe, kanalik główny składający się z cewki krętej pierwszego rzędu, pętli nefronu, cewki prostej i cewki krętej drugiego rzędu. Ramię wstępujące pętli wraca, kierując się w stronę ciałka nerkowego. Ma ono kształt kulisty, średnicę około 0,2 mm. Zbudowane jest z kłębka naczyniowego i torebki kłębka. Kłębek naczyniowy tworzy sieć łączących się ze sobą naczyń włosowatych, na które podzieliło się naczynie doprowadzające krew do kłębka. Krew przefiltrowana odpływa naczyniami tętniczymi-odprowadzającymi do krwiobiegu.

Torebka kłębka utworzona jest z dwóch blaszek: wewnętrznej, przylegającej do kłębka, i zewnętrznej, która przechodzi w ściankę kanalika głównego. Między blaszkami powstaje szczelinowata przestrzeń łącząca się ze światłem kanalika. Miejsce, w którym wchodzą i wychodzą naczynia krwionośne, nazwano biegunem naczyniowym, a miejsce leżące naprzeciw, z którego wychodzi cewka (kanalik) nerkowa - biegunem kanalikowym. Cewka kręta drugiego rzędu dochodzi do cewki zbiorczej , które łącząc się tworzą przewód brodawkowaty, kończący się na szczycie brodawki nerkowej otworem brodawkowatym. W kłębkach nerkowych ma miejsce filtrowanie krwi i wytwarzanie pierwotnego moczu w ilości około 125 l na dobę. Mocz ten w obrębie układu kanalikowego zostaje zagęszczony do (moczu ostatecznego) ilości 1,5 l na dobę. Zagęszczony mocz spływa do kielichów nerkowych mniejszych, a dalej do większych i miedniczki nerkowej, skąd przedostaje się do moczowodu.

Moczowód jest to przewód długości około 25 cm, łączący miedniczkę nerkową z pęcherzem moczowym. Leży on zaotrzewnowo. Wyróżnia się w nim odcinek brzuszny i miedniczny. Zbudowany jest z trzech warstw błony mięśniowej: gładkiej, podłużnej - podwójnej i okrężnej - pojedynczej, wewnątrz jest wysłany błoną śluzową. Dzięki obecności błony mięśniowej wykonuje on ruchy przesuwające mocz w kierunku pęcherza. Na swym przebiegu ma trzy fizjologiczne zapięcia. Pierwsze w miejscu przejścia miedniczki w moczowód, drugie na wysokości (skrzyżowania z naczyniami biodrowymi) przejścia do miednicy i trzecie - przed ujściem do pęcherza moczowego.

Pęcherz moczowy jest tworem mięśniowym położonym w miednicy mniejszej poza spojeniem łonowym, ku tyłowi sąsiadującym u mężczyzn z odbytnicą, a u kobiet z macicą i pochwą. Wyróżnia się w nim:

Wierzchołek skierowany ku górze, trzon i dno, które u mężczyzn spoczywa na gruczole krokowym. Kształt pęcherza zależy od stopnia jego wypełnienia, płci i wieku - zazwyczaj jest zbliżony do owocu cytryny. Pojemność pęcherza wynosi od 500 do 1000 ml, ale parcie na mocz odczuwa się już przy 300-400 ml.

Błona mięśniowa ściany pęcherza jest gładka, tworzą ją dwa mięśnie: wypieracz moczu, o budowie trójwarstwowej, oraz zwieracz wewnętrzny cewki moczowej. Z zewnątrz pokryta jest tkanką łączną, wewnątrz wysłana błoną śluzową. W obrębie dna wyróżnia się trójkąt, w którego kątach górnych znajdują się ujścia moczowodów, a w dolnym ujście cewki moczowej.

Cewka moczowa jest kolejnym odcinkiem dróg moczowych i zarazem ostatnim. Budowa cewki moczowej jest różna, co jest zależne od płci. U kobiet jest krótka (długość 3-5 cm) i ma przebieg prosty. U mężczyzn cewka liczy około 16-20 cm. Ma przebieg w formie litery "S", przy czym na przebiegu jej występują zwężenia i rozszerzenia.

NARZĄDY PŁCIOWE MĘSKIE

Narządy płciowe męskie dzieli się na wewnętrzne i zewnętrzne. Do narządów wewnętrznych zalicza się: parzyste jądro, najądrze, nasieniowód, pęcherzyki nasienne i nieparzysty gruczoł krokowy (stercz, prostata).

Narządami płciowymi zewnętrznymi są: narząd kopulacyjny - prącie, w którym przebiega cewka moczowa, i worek mosznowy-moszna, w którym leżą jądra.

Jądro jest męską gonadą, wytwarzającą komórki płciowe, plemniki i hormony (androgeny), mające wpływ na powstanie pierwotnych J wtórnych cech płciowych. Jądro ma kształt owalny, nieco spłaszczony bocznie, wielkości orzecha włoskiego. Długość jego wynosi 4-5 cm, szerokość 2,5-3,5 cm, grubość 2- -2,5 cm. Masa jego waha się od 20 do 30 g. Można w nim wyróżnić dwa końce: górny i dolny, dwa brzegi: przedni i tylny oraz dwie powierzchnie: boczną i przyśrodkową. Z zewnątrz jądro otoczone jest dwiema blaszkami błony surowiczej, pod którymi znajduje się błona biaława.

Jądro podzielone jest pasmami łącznotkankowymi - przegrodami na płaciki, wewnątrz których znajdują się cewki nasienne kręte, które przechodzą w cewki nasienne proste. W cewkach nasiennych krętych odbywa się spermatogeneza, czyli wytwarzanie plemników. Cewki proste tworzą sieć śródjądrza, z której powstają przewodziki uchodzące do głowy najądrza.

Najądrze położone jest na obrzeżu jądra. Widoczne są w nim głowa, trzon i ogon. W najądrzu powstaje przewód najądrza, który przechodzi w nasieniowód.

Plemnik ma główkę , która zawiera chromatynę, szyjkę, wstawkę , wewnątrz której jest spiralna nić utworzona z mitochondriów, oraz witkę, a w niej włókno osiowe.

Nasieniowód przebiega w powrózku nasiennym. Długość jego wynosi od 50 do 60 cm. Wyróżnia się w nim odcinek leżący w worku mosznowym, kanale pachwinowym, jamie brzusznej i miednicy mniejszej. Kończy się on bańką nasieniowodu, do której uchodzą pęcherzyki nasienne. Bańki nasieniowodów przechodzą w przewody wytryskowe, uchodzące na wzgórku nasiennym do cewki moczowej.

Pęcherzyki nasienne są to parzyste gruczoły wytwarzające płyn (zawierający enzymy), który odprowadzany jest do bańki nasieniowodu.

Gruczoł krokowy (stercz, prostata) ma kształt i wielkość kasztana jadalnego (2 x 3x4 cm), wyróżnia się w nim podstawę skierowaną ku górze i wierzchołek skierowany ku dołowi. Leży w miednicy mniejszej poniżej pęcherza moczowego, do którego przylega podstawą. Wierzchołek jego spoczywa na przeponie moczowo-płciowej. Przez gruczoł ten przechodzi cewka moczowa, do której uchodzą przewody wytryskowe. Wydzielina gruczołu jest składnikiem nasienia, stanowiąc około 20% jego masy. Ponadto zawiera ona substancje hormonalnie czynne - prostaglandyny. Przewodziki wyprowadzające gruczołu uchodzą do cewki moczowej.

Prącie jest narządem płciowym męskim zewnętrznym, zwane też członkiem męskim. Jest ono narządem kopulacyjnym i końcowym odcinkiem dróg moczowych. Prącie ma kształt podłużnego walca zakończonego stożkiem. Długość w stanie spoczynku wynosi około 9 cm, a w stanie wzwodu 15-17 cm. Można w nim wyróżnić część nieruchomą tylną (zrośniętą z gałęziami kości łonowych) i część ruchomą, którą stanowi trzon i żołądź. Trzon jest zbudowany z dwóch ciał jamistych i ciała gąbczastego. Ciała jamiste są umiejscowione po stronie grzbietowej prącia i zrośnięte ze sobą.

Z zewnątrz otacza je silna błona biaława. Końce ciał jamistych są ostro zakończone i na nich jest nasadzona żołądź, będąca obwodową częścią ciała gąbczastego. Na szczycie żołędzi znajduje się ujście cewki moczowej, Na granicy żołędzi i trzonu prącia jest szyjka, której ograniczenie stanowi brzeg żołędzi, zwany koroną. Ciało gąbczaste rozpoczyna się opuszką prącia leżącą na przeponie moczowo-płciowej, dalej przechodzi w trzon, kończący się stożkowato żołędzia. Wewnątrz ciała gąbczastego umieszczona jest - jak to już wspomniano - cewka moczowa. Budowa wewnętrzna ciał jamistych i ciała gąbczastego jest podobna. Mają one układ nieregularnych przestrzeni naczyniowych, rozmieszczonych pomiędzy beleczkami łącznotkankowymi pochodzącymi z błony białawej. Krew do ciał jamistych dopływa tętnicą głęboką i grzbietową prącia. Trzon prącia z zewnątrz pokrywa cienka łatwo przesuwalna skóra, łącząca się z podłożem wzdłuż brzegu żołędzi (korony). Poza okresami wzwodu skóra prącia tworzy fałd pokrywający żołądź zwany napletkiem. Od strony wewnętrznej napletka znajduje się wędzidełko napletka zapobiegające nadmiernemu cofaniu się skóry.

Moszna jest kolejnym narządem zewnętrznym. Jest ona workiem skórnym, wewnątrz którego znajdują się jądra. Skóra worka mosznowego jest ciemniejsza i owłosiona, charakteryzuje się obecnością warstwy mięśniowej (gładkiej), tworzącej tak zwaną błonę kurczliwą. Obecność błony kurczliwej powoduje, że w zależności od środowiska, w którym się znajduje, może ona kurczyć się i regulować temperaturę w worku mosznowym, co jest istotne dla funkcji jąder.

Na zakończenie omawiania narządów płciowych męskich należy zaznaczyć, że jądra czasem nie znajdują się w worku mosznowym i pozostają w jamie brzusznej - nazywa się to niezstąpieniem jąder - wnętrostwem. Taki stan wymaga leczenia chirurgicznego.

NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE

Narządy płciowe rozrodcze żeńskie - podobnie jak męskie - dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne. Do narządów wewnętrznych należą: jajnik, jajowód, macica i pochwa. Do zewnętrznych należy srom niewieści, składający się: ze wzgórka łonowego, warg sromowych większych i mniejszych, przedsionka pochwy, łechtaczki, opuszki przedsionka i gruczołów przedsionkowych.

Jajnik jest gonadą żeńską wytwarzającą komórki jajowe i hormony płciowe (folikulinę i progesteron). Jajnik ma kształt migdałowaty, wyróżnić w nim należy dwa końce: jajowodowy i maciczny oraz dwa brzegi: tylny - wolny i przedni - krezkowy. Na przednim brzegu znajduje się wnęka jajnika, będąca miejscem wejścia naczyń jajnikowych. Jajnik jest położony w miednicy mniejszej wewnątrzotrzewnowe. Pod otrzewną jest błona biaława o budowie analogicznej do błony białawej pokrywającej jądro. Na przekroju podłużnym jajnika można wyróżnić część korową (obwodową) i część rdzeniową (środkową). W korze widoczne są pęcherzyki jajnikowe, Każdy pęcherzyk zawiera komórkę jajową. Spotyka się pęcherzyki w różnych stadiach rozwojowych (dojrzewania). Najwięcej jest pęcherzyków niedojrzałych. Pęcherzyki "produkują" komórki jajowe i hormon pęcherzykowy (folikulinę). Dojrzały pęcherzyk jajowy pęka (nazywamy to jajeczkowaniem) i komórka jajowa dostaje się do jamy brzusznej - otrzewnej, skąd poprzez jajowody wnika do jamy macicy. Jeśli zostanie zapłodniona, to zagnieżdża się w błonie śluzowej macicy. W tym czasie pozbawiony komórki jajowej pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte, które wydziela hormon ciałka żółtego (progesteron), mający wpływ na przygotowanie się błony śluzowej macicy do przyjęcia zapłodnionego jaja. Jeśli komórka jajowa nie została zapłodniona, to po 10 dniach ciałko żółte zaczyna zanikać przekształcając się w ciałko białawe.

Jajowód jest przewodem, którym wędrują plemniki, aby zapłodnić komórkę jajową, bądź komórka jajowa do jamy macicy. Długość jajowodu wynosi od 12 do 20 cm. Dzielimy go na część śródścienną (znajdującą się w ścianie macicy), cieśń, bańkę oraz lejek ze strzępkami. Ściana jajowodu zbudowana jest z warstwy zewnętrznej, którą jest otrzewna - błona surowicza, dwu warstw błony mięśniowej: podłużnej i okrężnej (podobnie jak w jelicie, przełyku), oraz błony śluzowej. Błona mięśniowa wykonuje ruchy perystaltyczne, którymi przesuwa komórkę jajową w kierunku jamy macicy.

Macica jest narządem mięśniowym, kształtu gruszki, nieco spłaszczonej od przodu. Wielkość jej jest zależna od wieku i liczby przebytych porodów. U kobiet, które nie rodziły, ma wymiary 7,5x4x3 cm. Macica leży między pęcherzem moczowym a odbytnicą. Wyróżnia się w niej dno, trzon, szyjkę i widoczne na niej ujście pochwowe. Wewnątrz trzonu znajduje się jama macicy, do której uchodzą z boków jajowody. W szyjce macicy jest kanał szyjki kończący się ujściem. W macicy można wyróżnić dwie powierzchnie: od przodu pęcherzowa, a od tyłu i góry-jelitowa. Macica jest pokryta z zewnątrz otrzewną, która przechodząc na pęcherz tworzy zagłębienie maciczno-pęcherzowe, a schodząc na odbytnicę - zagłębienie maciczno-odbytnicze, będące najniżej położoną częścią jamy otrzewnej, do której w stanach chorobowych spływa płyn wysiękowy, ropny lub krew.

Ku bokom otrzewna z macicy przechodzi na ściany boczne i dno miednicy, tworząc więzadło szerokie macicy, pełniące częściowo rolę krezki macicy (zawiera naczynia krwionośne, chłonne i nerwy zaopatrujące macicę). Ponadto w obrębie niego znajduje się jajowód, jajnik, więzadło obłe macicy i moczowód, który krzyżuje się tu z tętnicą maciczną. Wspomniane więzadła pozwalają na dość znaczną ruchomość macicy, ponieważ nie są zbyt mocno napięte. Błona mięśniowa macicy jest kilkuwarstwowa, wzajemnie się krzyżująca, a jej włókna zwinięte spiralnie pozwalają na wielokrotne zwiększenie jej wielkości, co występuje w okresie ciąży. Wewnątrz macica wysłana jest błoną śluzową.

Pochwa jest elastycznym przewodem mięśniowo-błoniastym łączącym macicę z przedsionkiem pochwy. Wymiary jej są zmienne, średnio długość jej wynosi 6-1 2 cm. Początkowy, górny odcinek pochwy obejmuje szyjkę macicy, wytwarzając sklepienie pochwy. Sklepienie to jest płytsze od przodu, a znacznie głębsze od tyłu. Ściana pochwy jest zbudowana z trzech warstw: z zewnątrz jest błona łącznotkankowa, dalej - mięśniowa, ułożona podłużnie i okrężnie oraz błona śluzowa. Ku dołowi pochwa otwiera się do przedsionka, należącego już do zewnętrznych narządów płciowych żeńskich, nazwanego sromem niewieścim.

Od przodu znajduje się wzgórek łonowy, od którego zaczynają się wargi sromowe większe. Ograniczają one szparę sromową. Do wewnątrz od nich są wargi sromowe mniejsze. Od przodu pomiędzy nimi znajduje się łechtaczka, dalej ujście zewnętrzne cewki moczowej i wejście do przedsionka pochwy. Wargi sromowe większe są grubymi fałdami skórnymi pokrytymi z zewnątrz włosami. Powierzchnia wewnętrzna przypomina swym wyglądem błonę śluzową. Są odpowiednikiem moszny u mężczyzn. Wargi sromowe mniejsze są cienkimi fałdami skórnymi barwy różowej.

CIĄŻA

Zapłodniona komórka jajowa (zygota) wędruje do jamy macicy, gdzie zagnieżdża się w jej błonie śluzowej, z której wytwarza się następnie łożysko wraz z błonami płodowymi stanowiącymi środowisko, w którym rozwija się płód. Rosnący płód w jamie macicy korzysta z substancji odżywczych czerpanych z krwi organizmu matki. Należy podkreślić, że krew matki nie miesza się z krwią płodu, dla której barierę stanowi łożysko, w którym ma miejsce wymiana substancji zawartych we krwi płodu i matki.

Łożysko po wyjęciu go z jamy macicy jest tworem płaskim, okrągłym, o średnicy około 20 cm. Jego powierzchnia zwrócona do płodu jest gładka, natomiast powierzchnia skierowana do ściany macicy jest nierówna i ściśle z nią związana. Ze środka łożyska wychodzi pępowina, w której przebiegają: żyła i dwie tętnice pępkowe. Żyłą dopływa krew do organizmu płodu, a tętnicami wraca do łożyska. Przez łożysko przepływa około 750 ml krwi na minutę, stąd też, aby utrzymać na właściwym poziomie ciśnienie krwi organizmu matki, serce jej musi zwiększyć ilość krwi dostarczanej na obwód o około 30-40%. U kobiety w ciąży fizjologicznie zwiększa się objętość krwi krążącej o około 30%. W związku ze zwiększonym zapotrzebowaniem organizmu na substancje odżywcze zwiększa się łaknienie kobiety, co prowadzi do wzrostu masy ciała.

- 2 -

---