OPIEKUN OSOBY STARSZEJ

Opieka i rehabilitacja

poszczególnych jednostkach chorobowych
wieku podeszłego

"Nie dodawać lat do życia, ale życia do lat"

Opracowała

mgr Justyna Puławska

Plan szkolenia.

1. Specyfika działania opiekuńczo-rehabilitacyjnego u osób w wieku podeszłym

2. Usprawnianie osób starszych na tle ogólnych problemów geriatrii

- charakterystyka procesów starzenia

- charakterystyka zmian zachodzących w układzie ruchu

- problemy wynikające z unieruchomienia

- ogólne zasady i techniki usprawniania ruchowego w geriatrii

- sposoby ułożenia w łóżku chorych leżących oraz zmiana pozycji

- problemy samoobsługi w geriatrii

- pomoce ortopedyczne

3. Usprawnianie w poszczególnych jednostkach chorobowych wieku podeszłego:

- udary mózgowe

- choroby układu kostno-stawowego

- osteoporoza

- choroba Alzchaimera

- choroba Parkinsona

- choroby układu oddechowego

- choroby układu krążenia

4. Ból - przyczyny, sposoby eliminowania.

1. Specyfika działania opiekuńczo - rehabilitacyjnego
u osób w wieku podeszłym.

Sama starość nie jest chorobą. Starzenie się ustroju jest procesem fizjologicznym, którego nie można wyleczyć, a tylko opóźnić przez eliminowanie przyspieszających się czynników. Zasadnicza rolę odgrywa tu profilaktyka, a więc prozdrowotny styl życia.

Starzenie się powoduje wiele zmian w strukturze i czynności ustroju. Pojawiają się typowe zmiany postawy ciała poruszania się, widoczny jest zanik mięśni, powodujący obniżenie się ich siły. Powstają zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej oraz obniża się odporność ustroju na działanie szkodliwych czynników bakteryjnych, wirusowych i stresów psychicznych. Zaburzenia nasilają się pod wpływem złego stylu życia(w tym niedostatecznej aktywności fizycznej) i postępu współistniejących chorób.

Proces starzenia się przebiega u ludzi różnie. Suma przeżytych lat, czyli wiek kalendarzowy nie pokrywa się z wiekiem biologicznym. Czynnikiem sprzyjającym utrzymanie sprawności fizycznej jest aktywny tryb życia, a sprawności intelektualnej systematyczny wysiłek umysłowy, zaniedbywany niestety po przejściu na emeryturę.

Częstą przyczyną niesprawności starszych ludzi są także tak zwane zespoły geriatryczne, do których zalicza się :

• upośledzenie wzroku i słuchu,

• spowolnienie psychomotoryczne,

• przedłużenie czasu reakcji,

• osłabienie pamięci i zdolności koncentracji,

• zawroty głowy,

• upadki bez utraty przytomności,

• nieotrzymanie moczu,

• zmniejszenie tolerancji wysiłku fizycznego.

Ogromny wpływ na sprawność mają również choroby przewlekłe występujące u osób starszych w ilości dwie, trzy, a nawet więcej.

Biorąc pod uwagę wszystkie wymienione wyżej okoliczności, które
w znacznym stopniu utrudniają rehabilitację powinniśmy skupić się na wdrożeniu jak najbardziej rozszerzonych działań umożliwiających uzyskanie sprawności psychofizycznej niezbędnej do prowadzenia samodzielnego trybu życia i aktywności społecznej.

Działania rehabilitacyjne powinny uwzględniać następujące podstawowe zasady:

• indywidualne dostosowanie do potrzeb i możliwości osoby usprawnianej

• należy zdobyć zaufanie chorego poprzez stałą troskę o stan jego zdrowia i przebieg leczenia, zainteresowanie jego obecnymi i przyszłymi możliwościami,

• przekonać chorego do celowości usprawniania poprzez przykłady otoczenia,

• zmobilizować chorego do czynnego udziału w pracy nad sobą,

• uzyskać systematyczności wykonywanych ćwiczeń oraz przyzwyczaić chorego do utrwalania i doskonalenia ruchu przez jego stałe powtarzanie,

• przestrzegać zasad stopniowania obciążeń (dawkowanie wysiłku musi być stopniowe z zachowaniem niezbędnych przerw na odpoczynek),

• zmieniać i urozmaicać program, aby uatrakcyjnić usprawnianie

• przestrzegać zasady, że w realizacji programu niezbędna jest współpraca środowiska domowego pacjenta,

• realizować programu usprawniania świadomie, bez pośpiechu, w spokojnej i życzliwej atmosferze, przy podtrzymywaniu wiary w jej skuteczność,

• zapewnić programowi usprawniania stały nadzór lekarski.

Ustrój starszy ma oprócz znacznych ograniczeń własne mechanizmy kompensacji narządowej i układowej, które potrafią wyrównać ubytki ustroju. Specyfika działania rehabilitacyjnego ma na celu utrzymanie jak najlepszego zdrowia wśród osób starszych, poprawę ich kondycji psychicznej i fizycznej, wydolności krążeniowo-oddechowej oraz zabezpieczenia przed urazami i ich skutkami. O pewnym sukcesie możemy mówić wtedy, gdy osoba starsza potrafi utrzymać pod względem fizycznym, psychicznym i społecznym harmonijny kontakt ze swoim środowiskiem. Celem programu rehabilitacji osób starszych jest również modyfikacja stylu życia, obniżenie masy ciała, korekcja eksploatacji kręgosłupa i przeciążeń stawów. Rehabilitacja ma zapobiec przedwczesnemu zniedołężnieniu i uzależnieniu od stałej opieki ze strony rodziny lub społeczeństwa.

2. Usprawnianie osób starszych na tle ogólnych problemów geriatrii

Starość możemy podzielić na cztery okresy:

1. okres przedstarczy (54 do 64 roku życia), w którym sprawność
   i wydolność fizyczna są jeszcze dobre, ale powinno się już koniecznie realizować działania opóźniające proces starzenia się. Szczególnie należy dążyć do eliminowania czynników sprzyjających nasileniu się miażdżycy, powstawaniu otyłości, cukrzycy, choroby obturacyjnej płuc i chorób narządu ruchu.

2. okres wczesnej starości (od 65 do 74 roku życia), kiedy to następuje zmniejszenie się aktywności fizycznej i psychicznej, nasilają się objawy istniejących chorób i na pierwszy plan wysuwają się problemy zdrowotne.

3. okres późnej starości (od 75 do 84 roku życia), kiedy współistnieje już wiele chorób oraz pogarszają się wyraźnie warunki socjalne i ekonomiczne. Konieczne jest wtedy współdziałanie instytucji medycznych, socjalnych i opiekuńczych. Wiele osób w tym wieku nie jest w stanie egzystować samodzielni.

4. końcowy okres starzenia się , który rozpoczyna się po 85 roku życia. Konieczna jest wówczas prawie zawsze opieka geriatryczna, ponieważ osoba w tak podeszłym wieku jest bardzo niesprawna i ma znacznie ograniczoną zdolność do samodzielnej egzystencji

Charakterystyka procesów starzenia

Zmiany fizjologiczne określone jako starzenie się występują wtedy,kiedy kończą się procesy wzrostowe organizmu. Dotyczą one całego ustroju ludzkiego, a w szczególności: ośrodkowego układu nerwowego, układu krążenia, układu oddechowego, przewodu pokarmowego, mięśni, stawów, kości, narządu wzroku, i słuchu. Wraz z wiekiem naczynia mózgowe tracą sprawność z powodu narastania zmian miażdżycowych, co powoduje niedokrwienie mózgu, manifestujące się bólami i zawrotami głowy, ogólnym osłabieniem i złym samopoczuciem. Stopniowo w miarę upływu czasu dochodzi do upośledzenia sprawności komórek mózgowych.

Serce u ludzi starszych jest zwykle znacznie mniejsze niż prawidłowe, a naczynia wieńcowe są często zwężone. Zwiększa się ciśnienie.

Ilość krwi wytłaczanej przez serce jest niemal dwukrotnie mniejsza, co pociąga za sobą znaczne upośledzenie funkcji zaopatrywania w tlen.

Bardzo charakterystyczny jest powysiłkowy przyrost częstości tętna związany z osiągnięciem granicy zdolności wysiłkowej.

W wyraźnej zależności od wieku pozostaje pojemność życiowa płuc, która zmniejsza się z wiekiem (w wieku 70 lat spada do około 65 % wartości szczytowej). Przyczyną jest zmniejszenie adaptacji wysiłkowej układu krążenia i układu oddechowego. Występują zmiany w czynności płuc, określane jako rozedma. W rozedmie występują zmiany w tkance sprężystej płuc, sprawność wymiany gazowej jest coraz mniejsza.

Zachodzą zmiany w układzie przemiany materii spowodowane niedoborem witamin lub nieprawidłową czynnością narządów takich jak trzustka, nadnercza. i inne.

Zmniejsza się ilość krwi co jest związane ze zmianą w składzie płynów ustrojowych. Dochodzi do zaniku mięśni i ograniczenia zakresu ruchu
w stawach. Stwierdza się osłabienie funkcji hormonalnych. Dochodzi do upośledzenia czynności narządów zmysłu tj. narządu wzroku, słuchu, smaku.

Charakterystyka zmian zachodzących w układzie ruchu

• spadek siły mięśni (jednak w każdym okresie życia siła mięśniowa może być zachowana poprzez wprowadzenie odpowiednio dobranego programu fizjoterapii. Ta poprawa siły mięśniowej ma decydujące znaczenia np. w chorobie zwyrodnieniowej kolan- wpływa na możliwość samodzielnego siadania i wstawania z krzesła, ubikacji, łóżka- w jednoznaczny sposób determinuje możliwości samoobsługi.)

• spadek masy kostnej- osteoporoza na tę chorobę częściej zapadają kobiety niż mężczyźni - Osteoporoza starcza - największy problem to złamania nasady bliższej kości udowej- leczenie to wytworzenie stawu rzekomego, endoproteza _ duże obciążenie operacja, długie unieruchomienie, pogarsza stan ogólny

• procesom starzenia podlegają również ścięgna, więzadła, chrząstka - co prowadzi do powstawania zmian zwyrodnieniowo zniekształcających w aparacie ruchu-zmiany w narządzie ruchu - gł.przyczyna to ból i hipokinezja: a).przewaga chorób zwyrodnieniowych stawów kończyn - podłożem tych zmian jest otyłość, przeciążenia, zaburzenia metabolizmu -ponad 60% pacjentów geriatrycznych; b). gdy pojawiają się symetrycznie to wynika z racji wieku gdy nie symetrycznie to oznacza przebieg wcześniejszego urazu; c). zmiany zniekształcajaco-zwyrodnieniowe stóp u 90% osób starczych

• zmiany w układzie odpornościowym wpływają na przebieg chorób reumatycznych. U seniorów upośledzona jest odporność na infekcje co powoduje częstszą zapadalność na kostne i stawowe choroby o podłożu bakteryjnym.

• podwyższenie progu odczuwania bólu jak również jego interpretacji.

• zaburzenia termoregulacji (zła tolerancja)

• zmiany odczuć zmysłowych - pogarsza się węch i smak

• spada próg słyszalności oraz rozróżnianie i lokalizacja dźwięków, często pojawiają się szumy w uszach

• obniża się ostrość wzroku, pojawia się zaćma i zwyrodnienia siatkówki

• zmiana wzorca snu - przebudzają się w nocy ,fragmentacja snu, trudność z zasypianiem, wczesne wstawanie

• hipokinezja - wydolność fizyczna pogarsza się szybko, a powrót funkcji następuje wolno.

Problemy wynikające z unieruchomienia

Unieruchomienie pacjenta geriatrycznego powoduje już w czwartej dobie wzrost wydalania wapnia i azotu co wzmaga osteoporozę i zanik masy mięśniowej, ogólne osłabienie i niekorzystne reakcje ortostatyczne wywołujące u pacjenta niechęć do podejmowania prób wstawania z łóżka

Dlatego najczęściej intensywna interwencja z wczesna rehabilitacją jest mniej groźna niż pozostanie pacjenta w łóżku.

U osób starszych istnieją czynniki utrudniające utrzymanie lub odzyskanie sprawności funkcjonalnej wśród których można wymienić

• brak motywacji

• depresje

• otępienie

• niedożywienie

• spadek siły i wytrzymałości mięśniowej

• upośledzenie koordynacji i równowagi

• choroby wielonarządowe

Jednak jednym z największych problemów wynikających z unieruchomienia zarówno w oddziałach szpitalnych jak i w warunkach domowych, są odleżyny. Pojawiają się szczególnie u chorych w bardzo złym stanie ogólnym, wyniszczonych. Dużą grupę chorych z powikłaniami w postaci odleżyn stanowią osoby w podeszłym wieku, ze złamaniami kończyn dolnych i nieprzytomni przez dłuższy czas. W praktyce spotykamy się z odleżynami u chorych
z porażeniami i niedowładami. Dysfunkcja narządu ruchu, zaburzenie czucia i czynności zwieraczy, stwarzają idealne warunki dla powstania odleżyn. Problem należy rozpatrywać nie tylko jako wystąpienie trudno gojącej się rany. Odleżyny prowadza bowiem do poważnych powikłań:

• odwodnienia,

• zaburzeń elektrolitowych,

• zapalenia kości,

• posocznicy (czyli uogólnionego zakażenia)

• śmierci.

Odleżyny, w zależności od wielkości i lokalizacji, wymagają w procesie leczenia stosowania różnorodnych środków farmakologicznych, opatrunkowych, nakładu pracy ludzkiej, użycia drogiego i nie zawsze dostępnego sprzętu (materace, laser). Odleżyny występujące podczas pobytu chorego w domu praktycznie całkowicie destabilizują życie rodziny, nie mówiąc już o prowadzeniu rehabilitacji. Niekorzystny jest również wpływ powikłań odleżynowych na psychikę chorego. Długotrwale leczenie
i uzależnienie od osób trzecich powodują depresje, poczucie obniżonej wartości. Dramatu dopełnia fakt istnienia cuchnacych, długo gojących się ran. Pod względem patofizjologicznym odleżyna jest miejscową martwicą tkanek, powstała na skutek zamknięcia krążenia z powodu bezpośredniego ucisku naczynia krwionośnego, zwykle chorobowo zmienionego -pozbawionego możliwości skurczów i rozkurczów mięśniówki miedzy leżącą głębiej kością a pościelą lub odzieżą chorego. Ucisk taki, trwający dłużej niż 2-3 godziny, powoduje nieodwracalne zmiany pod postacią martwicy. Powstałe już owrzodzenia odleżynowe są trudno gojącymi się zmianami, które przysparzają choremu dodatkowych cierpień, a nawet mogą doprowadzić do śmierci.

Odleżyny należy podzielić wg stopnia zaawansowania:

• zaczerwienienie blednące pod uciskiem,

• nieblednące zaczerwienienie,

• otarcie, pęknięcie naskórka, pęcherz,

• owrzodzenie zajmujące skórę i tkankę podskórna,

• obecność martwicy sięgającej głębiej -do powięzi, mięśni i kości.

W zapobieganiu odleżynom należy uwzględnić następujące elementy:

• wpływanie na aktywność chorego (w łóżku, na wózku),

• uświadomienie o konieczności zmiany pozycji i pomoc przy zmianie pozycji,

• wnikliwa kontrola objawów klinicznych (ból, duszność, przykurcze),

• ustabilizowanie pozycji ciała chorego za pomocą odpowiedniego sprzętu,

• regularna zmiana pozycji -częstotliwość dostosowana indywidualnie (nie rzadziej niż co 2-3 godziny!),

• zapewnienie dostępu powietrza poprzez wyeliminowanie podkładów gumowych i foliowych,

• codzienna obserwacja skóry chorego wraz ze stosowaniem zabiegów poprawiających ukrwienie skóry,

• unikanie urazów ciała,

• wyeliminowanie bezpośredniego wywierania sił na ciało chorego, poprzez stosowanie odpowiednich technik zmiany pozycji, odpowiedniej bielizny pościelowej i osobistej (materiały naturalne, pozbawione zgrubień, szwów, guzików), niekrochmalonej,

• stosowanie opatrunków i przylepców nieodparzających,

• dbałość o paznokcie, które winny być krótkie i opiłowane,

• stosowanie pieluch typu "pampers",

• stosowanie kaczek i basenów,

• stosowanie poduszek i materaców przeciwodleżynowych,

• zwracanie uwagi na dietę, ze szczególnym uwzględnieniem białka i soli mineralnych,

• unikanie nadmiaru talku, pudru, zasypek.

Specjalistyczne podkłady

• Poduszki i materace gąbkowe - dobrze dostosowują się kształtem do ciała lecz szybko miękną i trąca kształt, a wystające elementy kostne u wyniszczonego chorego penetrują w głąb poduszki. W okolicach tych ciśnienie znacznie wzrasta, przez co zwiększa się ryzyko uszkodzenia skóry. Poduszki takie wchłaniają wilgoć, nie chronią przed tarciem. Z powodu braku możliwości dobrej dezynfekcji są siedliskiem bakterii. Zaleta tych poduszek jest ich niska cena oraz mała waga.

• Poduszki i materace żelowe - w dużym stopniu redukują tarcie, niwelują ciśnienie pomiędzy wystającymi punktami kostnymi
  a podłożem. Dobrze korygują pozycje osoby siedzącej na wózku inwalidzkim. Ich wada jest duża waga (około 7 kg), żel łatwo ulega dezorganizacji, co wymaga codziennie żmudnego ugniatania przed użyciem.

• Poduszki pneumatyczne - do grupy tej możemy zaliczyć dmuchane kolo gumowe, jak również, wykonane z kauczuku neoprenowego. System przepływu powietrza zapewnia stabilna i skorygowana pozycje na łóżku lub w wózku, dobre odciążenie pacjenta.

• Materace dynamiczne zmiennociśnieniowe -są, na dzień dzisiejszy, najkorzystniejsze. Pneumatyczna pompa wtłacza powietrze do komór materaca i co pewien czas, przetłacza je pomiędzy poszczególnymi komorami. W materacu tym ciało chorego podpierane jest co trzy minuty w różnych punktach. Zanikanie ciśnienia, jego wzrost od zera do maksimum, powoduje masaż i, w efekcie, zwiększone ukrwienie tych części ciała, które stykają się z materacem. Chorzy nie czuja zmęczenia mięsni, szybciej wracają do zdrowia, łatwiej znoszą długotrwale przebywanie w łóżku.

Leczenie odleżyn

Leczenie odleżyn jest procesem trudnym i długotrwałym

• uzupełnienie niedoborów pokarmowych, szczególnie białka

• wyrównanie niedokrwistości,

• kontrola cukrzycy,

• uzupełnienie niedoborów witamin i mikroelementów,

• stała kontrola bólu.

Działania w domu, mogące przyspieszyć ziarninowanie i gojenie się rany:

• zwiększenie dziennej aktywności,

• rehabilitacji ruchowej,

• biernej i czynnej rehabilitacji kończyn,

• stosowaniu drenażu limfatycznego,

• ćwiczeniom zapobiegającym niewydolności krążenia i niewydolności oddechowej.

Proces leczenia odleżyn można podzielić w zależności od okresów choroby: fazy wysięku (lub zapalenia), fazy ziarninowania (lub wzrostu), fazy naprawy.

Wypróbowane środki przyspieszające gojenie:

• maść: tranowa, maść echinacynowa, maść rywanolowa,

• balsam peruwiański

• okłady z roztworu rywanolu, nadmanganianu potasu, fizjologicznego roztworu soli kuchennej, roztworu glukozy

• nowoczesne opatrunki hydrożelowe

Ogólne zasady i techniki usprawniania ruchowego w geriatrii

Przy usprawnianiu osób starszy powinno się zwrócić uwagę na aktualny stan sprawności ruchowej i wydolności ogólnej. Pacjentów w podeszłym wieku dzielimy na trzy grupy sprawnościowe:

1. chorzy samodzielni ruchowo zdolni do znacznych wysiłków w czasie ćwiczeń.

2. chorzy z ograniczeniem sprawności lokomocyjno- ruchowej i wykonywania wysiłków fizycznych

3. chorzy niesamodzielni, wymagający pełnej opieki pielęgnacyjnej.

Usprawnianie ruchowe w u osób starszych musi być dobierane indywidualnie. Biorąc pod uwagę powrót funkcji życiowych można wyszczególnić następujące okresy usprawniania:

• okres unieruchomienia i regeneracji uszkodzonych tkanek

• powrót funkcji ruchowych

• reedukacja lokomocji

• uniezależnienie się od otoczenia

• podtrzymywanie uzyskanej sprawności.

Początkowo kiedy stan ogólny jest ciężki i musi osoba przebywać w łóżku, najważniejszą sprawą jest właściwa pielęgnacja, dbałość o prawidłową pozycję i ułożenie chorego, niedopuszczenie do powstania miejscowych obrzęków, przykurczy stawów zaników mięśni, a przedewszystkim zapewnienie prawidłowej wentylacji płuc i zapobieganie powstawaniu odleżyn. W momencie powrotu funkcji życiowych należy dążyć do zwiększenia zakresu ruchu w stawach i siły mięśni poprzez stosowanie ćwiczeń czynno- biernych, masażu, stopniową pionizację uwzględniająca powrót sprawności kończyn dolnych, mobilizowanie pacjenta do wykonywania samodzielnie prostych czynności dnia codziennego (mycie, czesanie, ubieranie się, jedzenie). Prowadzenie ćwiczeń i pionizacja
w okresie przebywania w łóżku przygotowują chorego do rozpoczęcia samodzielnego chodzenia, a jednocześnie nie dopuszczają do przykurczów w stawach, zwiększają siłę mięśniową. Wszystkie te zabiegi mają prowadzić do usprawnienia pacjenta umożliwiającego uniezależnienie w jak największym stopniu od otoczenia. W końcowym etapie usprawniania należy utrzymywać uzyskaną przez nich sprawność ruchową poprzez prowadzenie czynnego życia, kontynuując proste ćwiczenia ruchowe.

Techniki stosowane w usprawnianiu ludzi starszych.

Kinezyterapia - najważniejsza metoda w rehabilitacji osób starszych, stosująca w leczeniu różne formy ruchu pod postacią ćwiczeń, obejmuje ćwiczenia lecznicze oraz metody kinezyterapeutyczne. Ćwiczenia lecznicze wykorzystują różne rodzaje pracy mięśniowej do utrzymania lub poprawy ruchomości w stawach, a także zwiększenie siły, mocy
i wytrzymałości mięśniowej. Stosuje się również ćwiczenia koordynacji ruchów, pionizacji, nauki chodzenia, ćwiczenia oddechowe, ogólnokondycyjne i relaksacyjne. W metodach kinezyterapeutycznych wykorzystuje się różne rodzaje pracy mięśniowej łącznie z innymi metodami oddziaływania.

Fizykoterapia - obejmuje światłolecznictwo, elektroterapię, laseroterapię, termoterapię, balneoterapię, leczenie polem magnetycznym i ultradźwięki.

Duże znaczenie ma masaż leczniczy, który wraz z ćwiczeniami biernymi jest z jednej strony dobrze tolerowany, natomiast z drugiej jest niejednokrotnie z konieczności jedną z nielicznych metod możliwych do zastosowania u zniedołężniałych pacjentów.

Przy wykonywaniu ćwiczeń należy zwrócić uwagę na:

• ćwiczenia oddechowe, głównie skupiamy się nad fazie wydechowej: głębokie wdechy z kilkakrotnie dłuższym wydechem.

• dużo ćwiczeń przeciwzakrzepowych, czyli krążenia w małych dystalnych stawach - głównie nadgarstek i stawy skokowe zakazane podskoki

• unikać ćwiczeń tylko w pozycji stojącej (przechodzić z pozycji stojącej powoli do niższych pozycji, chwyt za drabinki i siadanie i wstawanie z wysokiego krzesła)

• uważać i unikać ćwiczeń, w których wykonuje się skręty tułowia

• u chorych leżących z chorobami krążenia- głowa na poduszce powyżej linii serca

• zwrócić uwagę głownie na ćwiczenia manualne - zwłaszcza dystalnych części ciała , ale nie trzymając kończyn górnych zbyt długo w górze

Sposoby ułożenia pacjenta leżącego w łóżku

Specyficzne ułożenie ma na celu odciążenie chorych lub porażonej części ciała lub przyniesienie ulgi choremu w przypadku określonych chorób (astmy oskrzelowej, choroby serca). Urządzeniami, które pomagają w ułożeniu chorego w najkorzystniejszej pozycji, są szyny, poduszeczki, wypełnione piaskiem lub trocinami, kształtki z gąbki, koce, itp.

Choroby układu oddechowego / duszność

Ułożenie chorego w przypadku niewydolności krążenia z uniesioną górną częścią tułowia. Opisane ułożenie ma na celu wspomaganie zwrotnego odpływu krwi od serca oraz cofania się zastoju.

Ból krzyża i rwa kulszowa

Zakażenia, zapalenia kończyn dolnych ( zakrzepowe zapalenie żył)

Należy uzyskać lekkie uniesienie kończyny, powodujące redukcję ciśnienia żylnego.

Reumatoidalne zapalenie stawów

Pozycja przeciwodleżynowe

Pozycje po udarze

Mają one zmniejszyć nasilenie spastyczności jako objawu wielokrotnie występującego w tej jednostce chorobowej. Oprócz pokazanych niżej pozycji należy stolik nocny postawić po stronie porażonej chorego wraz z potrzebnymi mu przyborami. Wszystkie czynności pielęgnacyjne należy zaczynać od strony porażonej. Odwiedzający powinni również przebywać po stronie porażonej. W ten sposób pacjent ustawicznie jest zmuszany do koncentracji na stronie ciała dotkniętej udarem.

I Na boku chorym

II Na boku zdrowym

III Na plecach

Sposoby przesuwania pacjenta leżącego

1.Sposób

-ręce pacjenta spleść

-kończyny dolne ugiąć w stawach kolanowych

-stajemy z boku pacjenta

-łapie się go pod barkami i karkiem oraz za ręce i ciągnie do góry

2.Sposób

-stoimy przodem do pacjenta ( od strony jego głowy )

-kończyny dolne pacjenta ugiąć w stawach kolanowych

-bierzemy pacjenta pod barki i ciągniemy do siebie ( do góry kozetki )

Problemy samoobsługi

Różnorodność form niesprawności i zróżnicowanie warunków w jakich żyją poszczególne osoby nie pozwala dokładnie na sporządzenie gotowych dla każdego rozwiązań. Zasadą główną, którą należy się kierować przy dostosowywaniu domu dla osoby niepełnosprawnej jest stworzenie warunków zapewniających osobie maksymalną samodzielność i wygody. Należy unikać upodobniania domu do szpitala lub placówki leczniczej.

Pokój mieszkalny- powinien zapewnić wygodne i łatwo dostępne miejsce do spania, pracy i odpoczynku, a także warunki do kontynuowania usprawniania. Łóżko powinno być odpowiedniej wysokości tak aby umożliwiało ono swobodne wstawanie. Obok - jeśli potrzeba - nieprzesuwalny ciężki fotel. Oba te meble muszą być ciężkie tak aby chory mógł się na nich wesprzeć, muszą zapewniać stabilizację choremu, zmuszonemu nieraz przy zmianie pozycji opierać się na nich całym ciężarem. Jeśli istnieje taka potrzeba należy przy tych przedmiotach zainstalować uchwyty przyścienne. Jeżeli osoba porusza się na wózku inwalidzkim potrzebna jest przebudowa szaf tak aby rzeczy znajdujące się w niej pozostały w zasięgu rąk osoby siedzącej czyli najwyżej do 1m40cm.

Uzupełnieniem pokoju mogą być różne urządzenia ruchome , łatwo przesuwalne: stolik na kółkach (ułatwiają jedzenie), półki jezdne, itp.

Kuchnia- jako miejsce wielu ważnych prac domowych, może w większym stopniu wymagać przystosowania dla zapewnienia osobie samodzielności. Zaczynamy od przerobienia drzwi na wahadłowe lub przesuwne, obniżenie poziomu półek i likwidacja zwartej dolnej zabudowy mebli- zlewozmywaka, szafek, kuchni gazowej- w celu umożliwienia swobodnego wsunięcia wózka i nóg pod blat zasadniczego stanowiska pracy. Szewki dolne można zastąpić ruchomymi półeczkami na kółkach. W lżejszych stanach niepełnosprawności np. zaburzenia ruchów manipulacyjnych lub niedowładu wystarczy zainstalowanie specjalnych nakładek na krany oraz wyposażenie w różnego typu uchwyty i chwytaki, a w razie niedowładu połowicznego w różnego typu przyrządy ułatwiające jednoręczne wykonanie czynności nawykowo wykonywanych oburęcznie. Pamiętając ,że chory posługuje się często laską, która absorbuje jedyna wolną rękę , korzystne jest dodatkowe wyposażenie kuchni w barek na kółkach, tackę do zawieszania na szyi lub płócienne torby( kieszenie) zawieszane na laskach lub też noszone na ramieniu, do przenoszenia drobnych przedmiotów.

Łazienka- Najczęściej najprostszym koniecznym uzupełnieniem wyposażenia łazienki są różnego typu poręcze przyścienne, mocowane przy wannie i sedesie. Schodki lub ławeczki ułatwiające korzystanie z wanny. W cięższych stanach, znacznym ograniczeniu sprawności ruchowej, towarzyszącej nadwadze celowe może być zastąpienie wanny natryskiem z odprowadzeniem wody bezpośrednio do kratki podłogowej, umożliwia to swobodny wjazd wózkiem.

Pomoce ortopedyczne

Zaopatrzenie ortopedyczne - całokształt działań, związanych z uzupełnieniem defektów strukturalnych i funkcjonalnych narządu ruchu za pomocą konstrukcji mechanicznych

Przedmiot ortopedyczny - sprzęt medyczny niezbędny pacjentowi w przypadku trwałego inwalidztwa, w okresie choroby lub usprawniania leczniczego

Proteza (protetyka) - zewnętrzna konstrukcja techniczna zastępująca strukturalnie i czynnościowo amputowaną (całkowicie lub częściowo) kończynę

Sprzęt pomocniczy (adiuwatyka) - przedmioty służące zwiększeniu samodzielności osób niepełnosprawnych

temblak

Balkonik kula łokciowa wózek inwalidzki

Choroba Alzheimera

Celem działań opiekuńczych wobec pacjenta z chorobą Alzheimera jest przede wszystkim pomaganie choremu w rozwiązywaniu jego indywidualnych problemów wynikających z życia z chorobą. Do zadań opiekuna należy:

• pomoc w utrzymaniu higieny ciała (w zaawansowanej fazie choroby całkowite przejęcie czynności przez pielęgniarkę, opiekuna chorego),

• dbanie o prawidłowe odżywianie i nawodnienie organizmu,

• pomoc w bezpiecznym przemieszczaniu się chorego,

• pomoc w zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych,

• pomoc w porozumiewaniu się z otoczeniem,

• zapewnienie odpowiednich warunków do snu i wypoczynku,

• zapewnienie optymalnych warunków do utrzymania aktywności pacjenta,

Usprawnianie pacjentów z chorobą Alzheimera zmierza do:

• utrzymania ich umiejętności motorycznych,

• poprawy sprawności układu oddechowego, krążenia i układu trawiennego jak również wpływa na kondycje psychiczną pacjenta.

Usprawniając pacjenta z chorobą Alzheimera, należy stawiać mu jasne i niezbyt trudne, (ale i nie za łatwe) zadania do wykonania. W pierwszych etapach pracy z pacjentem powinno koncentrować się na ćwiczeniach, które pozwolą utrzymać umiejętność wykonywania podstawowych czynności życia codziennego. Szczególnie w pracy z tą grupą chorych usprawnianie nie może sprowadzać się do mechanicznego powtarzania schematycznych ćwiczeń, lecz wymaga indywidualnego podejścia do chorego. Do działań usprawniających pacjentów z chorobą Alzheimera, należy włączyć:

• terapię ruchową,

• terapię zajęciową, (rysowanie mapy życia- od urodzenia do teraz, namalować dobre i złe drogi. Osoby z tą choroba będą pamiętały bardzo odległe wydarzenia, a te ostatnie ,nowe prawie w ogóle)

• gimnastyka korekcyjna

• terapię sztuką,

• muzykoterapię,

• pozytywny wpływ na chorego wywiera również kontakt z dziećmi

Choroby zwyrodnieniowe narządu ruchu.

Istota choroby

- zmiany degeneracyjne chrząstki i nasad kostnych

• chrząstka staje się z wiekiem mniej elastyczna

• gorzej amortyzuje wstrząsy i nierówności

• łatwiej się uszkadza

• posiada minimalne zdolności regeneracyjne

Postępowanie usprawniające:

• pływanie ( 3x w tyg.)

• codzienna jazda na rowerze zwykłym lub stacjonarnym (jeśli są zmiany w stawie kolanowym) to rotator , najlepiej w pozycji leżącej na odpowiedniej wysokości bez obciążenia)

• noszenie obuwia o amortyzującej elastycznej podeszwie, a w przypadku pojawienia się zmian w stawie kolanowym obuwie o negatywnym obcasie

• stosowanie w warunkach domowych wyciągów pośrednich, osiowych (np.kamaszkowy)wielokrotnie w ciągu dnia ze stopniowo wzrastającym obciążeniem (0.5kg-2,3kg na początku) w leżeniu na brzuchu, plecach w minimalnym odwiedzeniu i rotacji zewnętrznej

• system stosowania ćwiczeń rozluźniających w poz.antygrawitacyjnych (wykonywanie wymachów kończyny dolnej chorej w staniu na podwyższeniu kończyny zdrowej)

• stosowanie ćwiczeń kończyn dolnych czynnych i rozluźniających w pozycji leżenia tyłem, przodem

• stosowanie ćwiczeń izometrycznych mm.pośladkowych(leżenie tyłem wbijanie pięt w łóżko, 3 serie po 10 powtórzeń inne: 3x dziennie skurcz 3s)

• pokonywanie dalszych odległości z obciążeniem kończyny chorej przy pomocy laski, chodzi o rzeczywiste obciążenie i skuteczne czyli nie ma jednej szkoły która by mówiła o tym po której stronie ma być laska

• ćwiczyć wielokrotnie w ciągu dnia w 3 seriach ze wzrastająca liczba powtórzeń.

Osteoporoza

Istotą choroby -zaburzenia postawy ciała:

• pogłębienie się kifozy piersiowej - skutkiem osłabienia mięśni i zmian zachodzących w tk.kostnej poszczególnych kręgów, spowodowanych nierównomiernym obciążeniem

• w części przedniej kręgów piersiowych obciążenia ściskające są większe, a kompensacja takiego rozkładu obciążeń przez napięcie mięśni grzbietu jest u osób starszych słaba

• wraz ze wzrostem kifozy piersiowej rośnie moment zginający kręgosłup w poszczególnych segmentach, co w efekcie daje złamanie

• złamania osteopatyczne kręgów są fizjologicznymi markerami procesów starzenia się

• śmiertelność kobiet ze złamaniem jest 15% większa niż u tych bez złamań

• radiologiczne zmiany osteoporozy - „rybie kręgi”(zwiększenie odstępów miedzy trzonami, jasna obwódka trzonów)

Postępowanie usprawniające:

• walka z bólem

• zmniejszenie kifozy

• poprawa wydolności oddechowo-krążeniowej poprzez zwiększenie elastyczności klatki piersiowej i kręgosłupa

• działanie rozluźniające na struktury mięśniowo-więzadłowe

• ćwiczenia wzmacniające

• ćwiczenia izometryczne tułowia wykonywane w pozycji antygrawitacyjnej mają zasadnicze znaczenie dla procesu osteogenezy

• profilaktyka upadków :nauka chodzenia połączona z ćwiczeniami zręcznościowymi i równoważnymi

• ćwiczenia równoważne, koordynacyjne

• ćwiczenia ogólnokondycyjne i relaksacyjne

• ćwiczenia oddechowe - poprawa mechaniczna klatki piersiowej

Choroba Parkinsona

Jest postępującym nieuleczalnym schorzeniem , w którym proces zwyrodnieniowy dotycz jąder podkorowych, zwłaszcza istoty czarnej.Objawy:

• ogólne spowolnienie ruchowe,

• zubożenie mimiki (twarz maskowata),

• pochylona postawa (szczególnie głowy i pleców),

• drżenie spoczynkowe (zwłaszcza palców rąk, przypominające liczenie pieniędzy),

• chód drobnymi krokami,

• sztywność mięśni z objawem koła zębatego,

• ślinotok.

Osobę chorą na chorobę Parkinsona należy namawiać do utrzymania jak najdłużej aktywności ruchowej i zawodowej. Wśród ćwiczeń poprawiających motorykę chorych zalecane są:

• ćwiczenia poprawiające postawę,

• nauka chodu,

• ćwiczenia oddechowe,

• ćwiczenia siłowe o dozowanym tempie i amplitudzie,

• ćwiczenia koordynacyjne,

• masaż

• ćwiczenia bierne

Dla chorego szczególnie korzystnie na rozluźnienie mięśni i sprawność ruchową wpływają:

• ćwiczenia z muzyką,

• ćwiczenia w basenie,

• ciepła kąpiel,

• terapia zajęciowa.

Udar mózgu

Typy udarów : niedokrwienny i krwotoczny.

Udar niedokrwienny mózgu - udar spowodowany gwałtownym zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu

Udar krwotoczny mózgu, czyli krwotok mózgowy -udar spowodowany przedostaniem się krwi poza naczynie mózgowe.

Postępowanie usprawniające:

• odpowiednie ułożenie i częstą zmianę pozycji,

• ćwiczenia oddechowe,

• bierne ruchy kończyn, masaż;

• stopniową pionizację (siadanie, wstawanie, stanie, pierwsze próby chodzenia),

• ćwiczenia czynne,

• terapię mowy,

• terapię zaburzeń psychicznych (uwagi, emocji, funkcji poznawczych, itd.),

• terapię zajęciową.

U osób dotkniętych udarem mózgu (porażeniem połowiczym):

• Zwraca się szczególną uwaga na stronę niedokładną

• Jak najczęstsze powtarzanie ćwiczeń i czynności dnia codziennego

• Instrukcje wydawane pacjentom muszą być wydawane w sposób prosty i zrozumiały

• Ćwiczenia należy rozpoczynać zawsze od prostych utraconych czynności, następnie przejść do ćwiczeń bardziej skomplikowanych

• Ćwiczenia skomplikowane należy powtarzać tak długo aż przestaną sprawiać trudność

• Bardzo ważne jest koncentrowanie się na jednym zdaniu

• W celu nauki samoobsługi, większego usamodzielnienia się odzięż i obuwie musza być łatwe do nakładania i zdejmowania

Choroby układu krążenia

W trakcie realizacji rehabilitacji kardiologicznej wyróżnia się okres wczesnej rehabilitacji (etap I i II) oraz okres późnej rehabilitacji (etap III).

Postępowanie usprawniające:

• przeciwdziałanie skutkom unieruchomienia.

• rehabilitacja fizyczna — stopniowe i kontrolowane podejmowanie wysiłku fizycznego, dostosowanego do indywidualnych możliwości chorego;

• rehabilitacja psychospołeczna — mająca na celu nauczenie chorego radzenia sobie w sytuacjach stresorodnych, stanach emocjonalnych, takich jak lęk i/lub depresja, akceptacji ograniczeń wynikających z następstw choroby;

• modyfikacja stylu życia

Choroby układu oddechowego

Celem rehabilitacji oddechowej jest:

• utrzymanie prawidłowej wentylacji

• zwiększenie ruchomości klatki piersiowej i przepony

• wzmocnienie mięśni oddechowych i wydechowych (poprawę wzorca oddechowego)

• zwiększenie pojemności życiowej płuc

• udrożnienie „drzewa oskrzelowego” w przypadkach zalegania w nim śluzu

• pobudzenie do efektywnego kaszlu

• korekcja postawy w obrębie układu oddechowego podczas wszystkich ćwiczeń leczniczych

Cele usprawniania powinniśmy realizować w sposób indywidualny,
w zależności od motywacji chorego i jego zaangażowania, a także planowanych wyników.

Rehabilitację oddechową wykorzystuję się zarówno w przewlekłych chorobach układy oddechowego, takich jak przewlekłe zapalenie oskrzeli czy ich rozstrzenie, przewlekła choroba obturacyjna płuc, jak i w chorobach o przebiegu ostrym np. zapalenie płuc czy opłucnej.

Postępowanie usprawniające:

• zaczynamy zawsze od wydechu ( zawsze wdech nosem wydech ustami 1:2)

• liczba powtórzeń ćwiczeń oddechowy nie powinna przekraczać 3-4 w jednej serii.

• wykorzystywanie pozycji drenażowych celem ułatwienia wyksztuszenia zalegającej wydzieliny, oklepywanie klatki piersiowej

• ćwiczenia rozluźniające

• ćwiczenia wydłużonego wydechu ( dmuchanie na płomień świecy, dmuchanie przez rurkę do naczynia z wodą)

• ćwiczenia wzmacniające przeponę i mięśnie brzucha

Ból - rodzaje, sposoby eliminowania.

Ból (definicja)- jest to nieprzyjemne, zmysłowe i emocjonalne odczucie towarzyszące istniejącemu lub zagrażającemu uszkodzeniu tkanki, bądź jedynie odnoszone do takiego uszkodzenia.

Podział bólu.

Ból fizjologiczny:

1. Można go wyraźnie odróżnić od uczucia dotyku

2. Ma zadanie ochronne

3. Ostrzega przed potencjalnym urazem (bodziec termiczny, mechaniczny)

4. Ma charakter przejściowy

5. Jest dobrze zlokalizowany

6. Bodziec uszkadzający wywołuje specyficzną odpowiedź (wzór)

Ból patologiczny (kliniczny):

1. związany z procesem chorobowym (zapalenie, neuropatia)

2. Związany zarówno ze stymulacją receptorów Aβ jaki i C oraz Aσ

3. Prowadzi do nadwrażliwości obwodowej i ośrodkowej

4. Czas trwania przekracza czas trwania bodźca

5. Odczuwany jest w miejscach „nieuszkodzonych”

6. Może być krótkotrwały (aktualne uszkodzenie tkanek) lub długotrwały (przewlekły proces chorobowy)

Kryteria subiektywne podziału bólu.

Ból szybki (pierwotny):

1. Ostry, uderzający

2. Zlokalizowany

3. Nie trwa długo (mniej niż 1 m-c?, po 20 min.-↑ekspr. nowych genów, mobilizacja dróg zstępujących zapobiega przekształceniu w ból kliniczny)

4. Jest wynikiem pobudzenia receptorów unimodalnych

Ból wolny (wtórny):

1. Piekący

2. Uporczywy

3. Długotrwały

4. Towarzyszą mu reakcje emocjonalne, behawioralne i wegetatywne

5. Jest wynikiem pobudzenia receptorów polimodalnych

Farmakologiczne środki eliminujące ból.

Opioidowe leki przeciwbólowe

leczenie tępego, słabo umiejscowionego bólu trzewnego

UMIARKOWANE / SŁABE

Kodeina (metylmorfian) - słabe powinowactwo do receptorów opioidowych, doustnie - dobre wchłanianie, lek przeciwkaszlowy i przeciwbiegunkowy, działania niepożądane zaparcia, wymioty, uspokojenie

Dekstropropoksyfen - połowę siły działania kodeiny, często
w połączeniach z kwasem acetylosalicylowym lub paracetamolem

SILNE

Morfina - działanie ośrodkowe - analgezja, euforia, uspokojenie, depresja oddechowa, depresja ośrodka naczynioruchowego (hipotensja ortostatyczna), zwężenie źrenic

Heroina (diamorfina) - szybsze działąnie i większe uspokojenie niż po morfinie, małe dawki nadtwardówkowo do kontroli silnego bólu

Fenazocyna - niezwykle silne działanie

Dekstromoramid - krótki czas dziaąłnia (2-4 h) doustnie krótko przed zabiegiem

Fentanyl - podczas operacji, leczenie przewlekłego ustabilizowanego bólu

Metadon - długi czas działania i słabiej uspokaja niż morfina, leczenie podtrzymujące u osób uzależnionych, zapobiega działaniom euforyzującym

Petidina - szybki i krótki czas działąnia (3h) , poważne interakcje z inhibitorami MAO, powodując majaczenia, gorączka, drgawki, depresja działa

Buprenorfina - częściowy agonista ၭ podjęzykowo, czas działania dłuższy niż morfina (6-8h), rzadka depresja oddechowa, trudnoodwracalna naloksonem

Przy badaniu bólu należy zwrócić uwagą na:

• główne miejsce bólu.

• promieniowanie bólu

• charakter bólu.

• nasilenie bólu.

• czas trwania bólu

• częstotliwość i okresowość bólu

• szczególne okresy pojawiania się bólu

• czynniki nasilające ból

• czynniki przynoszące ulgę

• zjawiska towarzyszące.

Metody badania bólu

Skale bólu

Skale słowne

0 - brak bólu brak bólu

1 - ból lekki łagodny

2 - ból silny znośny

3 - ból nie do zniesienia 3-dotkliwy

4 - nieznośny

5 - nie do wytrzymania

Skala oceny liczbowej NRS

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Skala wzrokowo- analogowa

0--------------------------------------------------------------------------10

Brak bólu ból nie do zniesienia

0------------------------------------------------------------------------------10

Brak ulgi w dolegliwościach całkowita ulga

Leczenie bólu:

• Zbadaj pacjenta, ustal przyczyny bólu

• Określ plan leczenia

• Leki analgetyczne

- zgodnie z najlepszą drogą podania

- zgodnie z zegarem STALE + wrp

- zgodnie z drabiną

- zgodnie z wolą pacjenta

• Metody wspomagające: behawioralne, fizyczne, poznawcze

• Zastosuj plan i regularnie oceniaj stan

---