Badanie naukowe (1)

WPROWADZENIE DO METODOLOGII

METODOLOGIA BADAŃ NAUKOWYCH - jest to system ściśle określonych procesów i reguł. To do nich odwołują się badania, które są podstawą oceny wiedzy.

METODOLOGIA jest z jednej strony narzędziem nauki (najważniejszym), które pozwala nauce na odkrycie
i weryfikowanie faktów naukowych, ale także czymś w rodzaju metanauki, ponieważ ostatecznie to ona określa - „co uznaje się za naukę, a co nie”.

METODOLOGIA może być rozumiana w dwojaki sposób:

1. w ujęciu pragmatycznym - czyli jako nauka o procedurach badawczych i metodach działalności naukowej;

2. jako nauka o strukturze i elementach licznych systemów naukowych.

METODOLOGIA dzieli się na:

• ogólną - obejmuje ona czynności oraz rezultaty w obrębie wszystkich dziedzin, a także relacjonowanie;

• szczegółową - która jest dostosowana do odrębnych, poszczególnych nauk oraz ich specyfiki;

• normatywną - zawierającą zasady najbardziej prawidłowego - wzorcowego - procesu badawczego.

Wyróżnia się także takie typy metodologii, jak:

1. metodologia nauk empirycznych (np. fizyki, biologii, chemii, psychologii),

2. metodologię nauk formalnych — matematyki i logiki

Z metodologią, jako nauką, związane są takie pojęcia jak:

• strategia badawcza - są to wszystkie czynności, które dotyczą wyboru przedmiotu badań;

• proces badawczy - jest to ciąg działań związany z efektywnym formułowaniem a także rozwiązywaniem problemów badawczych, określaniem skuteczności, w zależności od podjętych decyzji;

• plan badawczy - jest to sposób organizacji bada, który może charakteryzować cykliczność i wielowarstwowość;

Celową i świadomą działalność badawczą realizuje się
w ciągu trzech etapów:

• rozpoznanie przedmiotu (obiektu) badań;

• opracowanie efektów rozpoznania i ujęcie jej w nową jakość

• konfrontacja uzyskanych wyników badań z praktyką

Twierdzenia naukowe, jako konsekwencje postępowania zgodnego z zasadami metodologii winny spełniać trzy podstawowe funkcje:

• deskrypcyjną (opisywanie zjawisk językiem naukowym),

• eksplanacyjną (wyjaśnianie zjawisk poprzez wykorzys-tanie przede wszystkim teorii i koncepcji naukowych),

• predykcyjna (możliwość przewidywania, prognostyka zjawisk, możliwe to jest dzięki teoriom naukowym - oczywiście o ile są one prawdziwe).

Celem przeprowadzania badań naukowych jest zatem poznanie prawdy o jakimś wycinku rzeczywis-tości, jednakże ta prawda musi spełniać także określone warunki:

• 
  ·ogólność - twierdzenie naukowe, odkryta prawidłowość powinno obejmować równocześnie jak największy zakres badanych zjawisk,

• ·ścisłość,

• ·jak najwyższa zawartość informatywna— to najważniejszy warunek, pozwala bowiem także najbardziej precyzyjnie dobrać sposoby weryfikacji danego twierdzenia, im bogatsza jest dana hipoteza, tym więcej z niej można wysnuć bardziej szczegółowych wniosków,

• ·pewność — określa poziom potwierdzenia danego twierdzenia (hipotezy) w świetle uzyskanych danych empirycznych,

• ·prostota — chodzi zarówno o prostotę logiczną,
  jak i matematyczną;

Celem badań naukowych jest zatem ujawnianie nowych prawd i tworzenie nowych teorii naukowych. To teoretyczne
a także empiryczne wyjaśnianie i odwzorowanie realnej rzeczywistości w określonych obszarach wiedzy ludzkiej
i naukowej działalności człowieka.

Badanie naukowe (2)

PODSTAWOWE RODZAJE BADAŃ NAUKOWYCH:

• Badania podstawowe

Ich celem jest odkrywanie nowych prawd, związków zachodzących między zjawis-kami, tworzenie podbudowy teoretycznej
i opracowywanie nowych teorii.

Służą formułowaniu ogólnych praw nauki.

• Badania stosowane

To głównie badania empiryczne. Ich celem jest sformułowanie - na podstawie wyników obserwacji lub eksperymentów - wniosków pragmatycznych, które mogą być wdrożone do praktyki, celem poprawy efektywności działania (pracy). Dotyczą np. zmian organizacyjnych udoskonalenia metod nauczania, produkcji, zarządzania itp.

• Badania diagnostyczne

Ich celem jest uzyskanie wiarygodnych informacji lub zjawisk, tj. ustalenie stanu faktycznego, rzeczywistych cech oraz zależności między zjawiskami i procesami, a także zasad funkcjonowania realnych systemów.

• Badania weryfikacyjne

Ich celem jest potwierdzenie lub zaprzeczenie danego stanu w obrębie rozpatrywanych zjawisk i procesów. Jedna grupa b.w. polega na ustalaniu następstw dla znanych przyczyn, a druga grupa polega na ustaleniu, w jakim stopniu zmienne zależne wpływają na nieznane zmienne niezależne (gdy znane są skutki, a poszukujemy przyczyn).

• Badania przyczynkarskie

Ich celem jest rozpatrzenie wąskiego zakresu zjawiska (także wąskiej populacji). Służą także np. dokonaniu wstępnego przeglądu literatury problemu dla potrzeb opracowania naukowego (pracy kwalifikacyjnej).

Badanie naukowe (3)

PROCEDURY BADAWCZE

• Procedura diagnostyczna - stanowi punkt wyjścia dla innych badań eksperymentalnych - celem jest uzyskanie odpowiedzi na nast. pytania:

• Co jest (będzie) podmiotem badań?

• Jakie należy przyjąć kryteria (zmienne) badań?

• Jaki jest stan (jakie są możliwe stany) rzeczy (systemu)?

• W jaki sposób otoczenie wpływa na zachowanie (stan) systemu?

• Dlaczego stan rzeczy jest właśnie taki?

• Jak będzie przebiegał rozwój i jego końcowe rezultaty?

• Co zrobić, aby stan rzeczy był zgodny z naszymi oczekiwaniami?

• Procedura eksperymentalna - stanowi zasadniczą część badań - można ją stosować przy badaniu zjawisk, które powtarzają się w podobnych warunkach. Sprowadza się do:

• wyodrębnienia przedmiotu (obiektu, zjawiska, procesu) badań od wpływów ubocznych, czyli utworzenie - w miarę możliwości - układu wyizolowanego;

• ustalenia zmiennych danego zjawiska i określenie warunków mających stanowić przedmiot czynnej ingerencji eksperymentatora;

• wywołania zmian wyodrębnionych warunków zjawiska (procesu);

• stwierdzenia charakteru i zakresu zmiany czynnej wywołanej (zmiennych zależnych).

Procedura eksperymentalna w badaniu procesów społeczno-gospo-darczych winna dotyczyć takiej ich postaci, w jakiej realnie występują. Należy przestrzegać zasady uwzględniania wszystkich możliwych uwarunkowań mających wpływ na stan i zachowanie się procesów.

• Procedura ewaluacyjna - stanowi końcowy etap badań eksperymentalnych - celem jest określenie kryteriów sukcesu lub niepowodzenia programów działania przyjętych do badań. Chodzi o uzyskanie odpowiedzi na nast. pytania:

• Czy i w jakim stopniu cele i zadania określone w programie zostały osiągnięte?

• Czy dany program w ogóle jest możliwy do zrealizowania? a jeśli tak, to jakie muszą być spełnione warunki?

• Jakie czynniki sprzyjają, a jakie nie sprzyjają realizacji programu?

• Jakie czynniki sprzyjają optymalizacji i modernizacji programu?

• Procedura korelacyjna - stanowi zasadniczą część badań - zmierza do wyznaczenia współzależności lub współzmienności zjawisk. Pozwala na ustalenie tych czynników, które w wysokim
  i bardzo wysokim stopniu różnicują czynniki określane jako zmienne. Procedura jest realizowana etapowo:

1. Zebranie informacji dotyczących:

• liczby zmiennych niezależnych (jednej lub więcej)

• skali pomiarowej zmiennej zależnej

• skali pomiarowej zmiennej niezależnej (zmiennych niezależnych)

• charakteru zakładanego w hipotezie badawczej związku między zmiennymi;

• wielkości próby reprezentatywnej.

1. Wylosowanie z badanej populacji reprezentatywnej próby.

2. Dokonanie pomiarów natężenia przyjętych zmiennych.

3. Dobór współczynników korelacji, które odpowiadają informacjom (zjawiskom) zebranym w p. 1.

4. Porównanie wybranych współczynników korelacji pod kątem ich ograniczeń i wyboru takiego, którego użycie nie byłoby obciążone zbyt dużym błędem.

5. Wykonanie obliczeń.

6. Weryfikacja.

Badanie naukowe (4)

ORGANIZACJA I ETAPY PROCESU BADAWCZEGO:

• Stwierdzenie (określenie) braków i błędów w danej dziedzinie wiedzy (dyscyplinie, specjalności naukowej).

• Tworzenie sytuacji problemowej.

• Sformułowanie (także uzasadnienie) problemu badawczego, sformułowanie tez lub pytań problemowych.

• Krytyka naukowa podjętego problemu badawczego w świetle dotychczasowych badań i osiągnięć naukowych (głównie krytyczna analiza literatury, praw i teorii naukowych).

• Przyjęcie założeń badawczych, sformułowanie hipotez(y) i ustalenie zmiennych i wskaźników.

• Wybór i przyjęcie metod, technik i narzędzi badawczych.

• Ustalenie możliwych wariantów rozwiązań i uwzględnienie przyszłych konsekwencji wynikających z wyboru rozwiązania optymalnego.

• Przeprowadzenie badań wstępnych w celu weryfikacji problemu, tez i hipotez oraz metod i narzędzi badawczych.

• Przeprowadzenia badań właściwych i opracowanie ich wyników.

• Pisarskie opracowanie uzyskanych wyników badań.

• Krytyczna refleksja nad przeprowadzonymi procedurami badawczymi, warunkami ich realizacji i uzyskanymi wynikami.

Badanie naukowe (5)

ELEMENTY PROCESU BADAWCZEGO:




• Założenia teoretyczne

• Problemy badawcze

• 
  Przedmiot i cel badań

• Tezy i hipotezy

• 
  Metody, techniki i narzędzia badawcze

• 
  Populacja (wybrana próba reprezentatywna), zbiory statystyczne jako zmienne
  i ich wskaźniki ustalone do badań.

• Określony teren badań

• Wyniki uzyskane z badań

• 
  Struktura i treść sprawozdania naukowego

...jednym z głównych założeń metodologicznych jest twierdzenie, że wszelki postęp w jakiejkolwiek dziedzinie nauki zależy głównie od umiejętności stawiania pytań, czyli - inaczej wyrażając się - formułowania problemów badawczych.

M. Łobocki

Badanie naukowe (6)

FORMUŁOWANIE PROBLEMU BADAWCZEGO:

• Określenie dziedziny (specjalności naukowej), w jakiej podejmiemy czynności badawcze.

• Sformułowanie celu oraz tematu badań (pracy licencjackiej, magisterskiej).

• Uświadomienie sobie, co znamy, a co nie jest znane, czyli poznanie badań dotyczących interesujących nas problemów.

• Zapoznanie się z treścią oraz implikacjami teorii naukowej, mającymi wpływ na mechanizmy danego problemu.

• Określenie rangi i znaczenia danej problematyki,
  a szczególności tych aspektów, które zdają się być istotne dla poznania danego zjawiska lub procesu.

• Określenie głównych zależności, które będą nas interesowały w badaniach.

• Określenie spodziewanych efektów badań (z rozbiciem na rezultaty teoretyczne, praktyczne i aplikacyjne); twierdzenie (określenie) braków i błędów w danej dziedzinie wiedzy (dyscyplinie, specjalności naukowej).

• Tworzenie sytuacji problemowej.

• Sformułowanie (także uzasadnienie) problemu badawczego, sformułowanie tez lub pytań problemowych.

Badanie naukowe (7)

TEMAT I PROBLEM BADAWCZY:

• W. Zaczyński zaleca, żeby temat pracy był: „...krótki, językowo poprawny, informacyjnie nośny i jednocześnie poznawczo intrygujący, czyli - budujący określone u czytelnika (słuchacza) i autora tekstu pożądane nastawienie”. zob. W. Zaczyński, Poradnik autora prac seminaryjnych, dyplomowych i magisterskich, Wyd. Żak, Warszawa 1995, s. 45.

• Z. Skorny uważa, że: „Przedmiotem badań naukowych jest określony zbiór zjawisk, przedmiotów lub osób. Badania psychologiczne i pedagogiczne dotyczą wybranej kategorii osób określanej mianem populacji” Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, WSiP, Warszawa 1984, s. 26

• problem badawczY - to rodzaj zadania (sytuacji), którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanego zasobu wiedzy. Jego rozwiązanie jest możliwe dzięki czynności myślenia produktywnego, które prowadzi do wzbogacenia wiedzy przedmiotu. Problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.

• W sformułowaniu problemu badawczego wyróżniamy trzy terminy:

• sytuacja problemowa - świadomość braku kompletnej wiedzy, stan niepokoju,

• problem - logiczne ujęcie przeżywanej niewiedzy,

• pytanie problemowe - gramatyczna konstrukcja wyrażająca sytuację problemową i będąca zarazem językowym odpowiednikiem problemu.

Badanie naukowe (8)

PROBLEM BADAWCZY:

• Procedurę stawiania pytań i formułowania problemu możemy przedstawić w następującej kolejności:

• sformułowanie problemu w postaci pytania badawczego oraz ustalenie znaczenia wszystkich użytych pojęć,

• analiza problemu i ustalenie, co jest dane w pytaniu i jaki jest tego zakres, co jest niewiadomą pytania i w jakiej kategorii się ona zawiera,

• ustalenie, czy mamy do czynienia z problemem prostym, czy złożonym,

• jeżeli problem jest sformułowany w postaci pytania dopełnienia, podejmujemy próbę dychotomizacji, czyli sprowadzenia go do pytań rozstrzygnięcia (czy?, .

• problem badawczY „...to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie” zob. S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, PWN, Warszawa 1970, s. 214

• problemY badawczE „... są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie „przyrodzie” i „otoczeniu”. A nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka” zob.: J. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Wrocław - Warszawa 1967, s. 67.

• problemY badawczE mają postać pytań. Pytania mogą dotyczyć cech przedmiotu, zjawiska, ich własności. Mają wówczas postać prostą, zawierającą pytanie o jedną cechę lub o jedną właściwość przedmiotu. Mogą być też pytania o rodzaj związków między cechami zjawiska o rodzaj zależności między zjawiskami, wtedy zmuszają badacza do szerszych poszukiwań.

• Nie każde jednak pytanie, postawione przez badacza, jest w istocie swej problemem badawczym. Na ogół jest nim takie pytanie, które w miarę precyzyjnie określa cel zamierzonych badań i jednocześnie ujawnia braki w dotychczasowej wiedzy na interesujący nas temat.

Wyróżnia się:

• problemy naukowo i subiektywnie badawcze - zmierzające do odkryć powszechnie nieznanych zjawisk (naukowe) oraz zadań, które są nowe tylko dla osób podejmujących zadanie (subiektywne);

• problemy dotyczące właściwości zmiennych i relacji między zmiennymi - zmierzające do wskazania relacji - i ich siły - łączących zmienne naszego badania;

• problemy w postaci pytań rozstrzygnięcia (czy?) oraz dopełnienia (jak?, kiedy? co? ile?..).

• problem badawczY to inaczej deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej formie pytania.

Poprawne sformułowanie problemu badawczego jest bardziej cenne pod względem naukowym, niż jego rozwiązanie.

Badanie naukowe (8)

HIPOTEZY BADAWCZE:




Hipoteza jest zdaniem nie w pełni uzasadnionym opartym na prawdopodobień-stwie, wymagającym sprawdzenia (zweryfiko-wania) mająca na celu odkrycie nie znanych zjawisk lub praw. Może być zdaniem twierdzącym lub przeczącym.

Hipoteza to „...przypuszczalna, przewidywana odpowiedź na pytanie zawarte w problemie badań” za: Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, WSiP, Warszawa 1984, s.72

Hipoteza ROBOCZA jest „...założeniem przypuszczalnych zależności, jakie zachodzą między wybranymi zmiennymi.” za:. W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1968, s. 26

Hipoteza musi określać zależności między zmiennymi, powinna być na tyle precyzyjna, aby ściśle ograniczyć zasięg swego znaczenia. Powinna być zbudowana na podstawie uznanej wiedzy naukowej.

Czasem hipoteza jest tylko odwróceniem szyku i zmianą formy gramatycznej pytania tzn. problemu. Ma to miejsce wtedy, gdy problem przybiera postać pytania rozstrzygnięcia.

Badanie naukowe (9)

HIPOTEZY BADAWCZE:


Podstawowym warunkiem sformułowania poprawnej pod względem metodologicznym oraz użytecznej hipotezy jest wstępne rozpoznanie problemu i terenu badań, znajomość literatury przedmiotu. Od trafności i poprawności teoretycznej i metodologicznej hipotezy badawczej zależy skuteczność przeprowadzonych badań oraz możliwość wykrycia rzeczywistych uwarunkowań, struktur i dynamiki badanych zjawisk czy rzeczy.

Hipoteza badawcza powinna spełniać warunki:

1. Precyzyjne ujęcie:

• sformułowania jednoznaczne, proste

• ma postać ogólnej, gdy problem jest ogólny

• ma postać szczegółową, kiedy problem tego wymaga

• Ma być tak sformułowana, aby była łatwa do zweryfikowania

• Powinna być empirycznie sprawdzalna, tzn. taka, która jest powiązana związkami wynikania ze zdaniami obserwacyjnymi.

Hipotezy mają sens tylko w kontekście teorii, należących do danego paradygmatu, w związku z tym weryfikacja i zestawianie hipotez może odbywać się tylko w obrębie danego paradygmatu.

Hipoteza badawcza jest zazwyczaj formułowana w postaci zdań twierdzących i bezwzględnie wymaga weryfikacji.


Metodologia badań naukowych Badanie naukowe

14

@m

---