Współczesna myśl polityczna - pytania

1. Konserwatyzm XIX wiecznej myśli społecznej Kościoła

W oficjalnej doktrynie społecznej Grzegorz XVI potępiał nowe zjawiska społeczne, wszelki postęp w myśli społecznej i technicznej, aprobował legitymizm. Oficjalna polityka i doktryna społeczno-polityczna papiestwa charakteryzowała się znacznym konserwatyzmem, przynajmniej do lat 80-tych XIX wieku kościół nie chciał ulegać presji nowych sił, zajmował pozycję profeudalną wrogą kapitalizmowi. W tym za pontyfikatu Grzegorza XVI i Piusa IX polityka Kościoła oparła się na zasadzie tzw. legitymizmu, potwierdzającego prawowitość władców legalnie uzyskujących tytuł sprawowania władzy. Był to okres Św. Przymierza, w którym tendencje rewolucyjne, znajdujące wyraz choćby w sympatiach doktrynalnych, poddawane były totalnej krytyce. Wybrany z poparciem Metternicha papież Grzegorz XVI, prowadził politykę skrajnie reakcyjną, znajdującą wyraz w potępieniu nie tylko ruchów rewolucyjnych, lecz także narodowowyzwoleńczych ( powstanie belgijskie 1830, listopadowe ). Występował też ostro przeciwko nurtowi liberalnemu w katolicyzmie i zdecydowanie odrzucał koncepcje socjalizmu chrześcijańskiego Lamennaisa. W encyklice Mirari Vos 1832 ogłosił się obrońcą legitymizmu i potępił rewolucję franc. Zasadzie suwerenności ludu przeciwstawił zasadę praw nabytych monarchów. Miarą konserwatyzmu Grzegorza XVI był zakaz wprowadzenia na teryt. Państwa kościelnego kolei żelaznej i oświetlenia gazowego. Za pontyfikatu Piusa IX nie nastąpiły poważne zmiany ( wyjątek - ugruntowanie się sympatii profeudalnych, konsekwentne potępienie doktrynalnego dorobku rewolucji francuskiej 1789 ). Krytyczny wobec powstania styczniowego, 1870 dogmat o nieomylności papieża w sprawach wiary i kościoła. Pełne powściągliwości opinie względem zasady wolności sumienia i wyznania, jak również rozdziału kościoła od państwa. Opierał się na tradycyjnej nauce papalizmu, broniąc się przed atakami współczesnego racjonalizmu., liberalizmu oraz opowiadał się przeciwko idei laickiej wolności badań naukowych. Akceptacja tendencji profeudalnych zmierzających do zahamowania wolnokonkurencyjnego państwa kapitalistycznego.

2. Quanta Cura jako przykład konserwatyzmu w nauce społecznej Kościoła.

Pius IX - Giovani Maria Mastai, potępił socjalizm, komunizm i tajne stowarzyszenia, dogmat o nieomylności papieża 1870. 1864 - encyklika Quanta Cura - swego rodzaju przewodnik zawierający mnogość kościelnych potępień. Zawierała odrzucenie zasady wolności prasy i sumienia, rozdziału kościoła od państwa. Podważał naturalizm, panteizm i ateizm. Dołączył do niej Syllabus potępiający 80 tez, uważanych za sprzeczne z nauka kościoła. Głosił obronę tradycyjnych autorytetów scholastyki przed nowożytna myślą racjonalistyczną, intelektualnym i społeczno-politycznym liberalizmem oraz laicką koncepcja badań naukowych. Encyklika i Syllabus godziły w wolność jednostki. Aprobował natomiast absolutna władze monarchy wobec poddanych i zasadę służebnego charakteru państwa wobec kościoła oraz aprobatę stosunków feudalnych we wszystkich dziedzinach życia. Dokumenty te potępiały niemal wszystkie ważniejsze osiągnięcia myśli człowieka od czasów odrodzenia. Szczególnie ostro encyklika traktowała liberalna ideologie burżuazyjną, myśl ludowo-demokratyczną i myśl racjonalistyczną. Podważał idee suwerenności państwa i praw wolnościowych jednostki.

3. I Aggiornamento w nauce społecznej Kościoła. ( kojarzony z rewolucją w nauce Kościoła).

Leon XIII - pierwszy papież nowożytny, który zrozumiał nieodzowność polityki aggiornamento ( uwspółcześniania ) w Kościele. Zaakceptował państwo burżuazyjne, stanął po stronie systemu kapitalistycznego, zmodyfikował działanie administracji watykańskiej. Znaczna rolę zaczęły odgrywać encykliki, w których zaznaczało się odejście od tradycyjnej doktryny :

• Immortale Dei 1885 - nowe uzasadnienie boskiego pochodzenia nierówności społ.

• Diuturnum Illud - rozwija zasadę boskich źródeł władzy państwowej

• Quod apostolici muneris 1878 - poddawała krytyce ruch socjalistyczny

• Graves de comunni 1901 - idea katolickiego ruchu chrześcijańsko - demokratycznego

• Aeterni Patris 1879 - wykład neotomistycznej filozofii

• Rerum Novarum 1891 - papieskie stanowisko w sprawach własności oraz programu taktyki w dziele rozwiązania palących kwestii społecznych

Aggiornamento Kościoła za Leona XIII przejawiało się : zakończeniem kulturkampfu w Niemczech, konkordat z Rosją, wznowienie stosunków dyplomatycznych z Belgią, rozbudowa i usprawnienie administracji kościelnej w Hiszpanii, Portugalii, Norwegii oraz w Azji i Ameryce.

4. Wkład Leona XIII w rozwój nauki społecznej Kościoła.

Pragnął zbliżyć oficjalną myśl kościoła do wymagań rzeczywistości społecznej. Jego rozwiązania zawierały jednak mistyfikacje niezgodne z ta rzeczywistością. Mistyfikacja było utożsamianie społecznego podziału pracy z klasowym zróżnicowaniem społeczeństwa, koniecznością pierwszego osłaniał eksploratorski sens drugiego. Zwracał się przeciwko radykalnej zmianie stosunków społecznych krzewiąc ideę marności życia ziemskiego i rozbudzając nadzieje wiecznego szczęścia w życiu pozaziemskim. Stał na gruncie solidaryzmu społecznego. Potwierdził rozwiązania ustrojowe liberalizmu - parlamentaryzm, tolerancje religijną. Chciał przywrócenia twórczej obecności kościoła w świecie. Naukę filozoficzną - neotomistyczną kościoła zawarł w encyklice Aeterni Partis. Naukę społeczno-gospodarczą - Petru Novum Apolstolini. Unowocześnił doktrynę kościoła. W encyklice Graves de communi zawarł idee demokracji chrześcijańskiej, władza państwowa miała dbać o porządek i poszanowanie praw. Rozwinął program działalności stowarzyszeń katolickich organizacji wyznaniowych, umacniających podstawy społeczne, akcentował szczególna role katolickich związków zawodowych i kwestie robotniczą. ( encyklika Rerum Novarum ), był nazywany papieżem robotniczym.

5. Jaka rolę w ukształtowaniu współczesnej nauki społecznej Kościoła odegrała encyklika Aeterni Patris Leona XIII ?

Filozofia kościoła pozostawała nauka Św. Tomasza z Akwinu. Została ona jednak przystosowania do schyłku wieku XIX - neotomizm. Neotomiści rozbudowali w szczególności te składniki doktryny, które zajmowały się zagadnieniem osobowości, głosząc potrzebę podporządkowania postępowania człowieka celowi najwyższemu - zbawieniu i poznaniu reprezentowanego przez Kościół Boga, najpewniejszą droga była lojalnie wykonywanie obowiązków w zakresie pracy i religijności. Stara funkcja tomizmu okazała się nadal żywotna, sprowadzała się ona do poddania wszystkich czynności i dążeń ludzkich nauczaniu Kościoła. Encyklika Aeterni Patris upatrywała w filozofii tomistycznej, uwzględniającej najnowsze osiągnięcia nauki, źródła siły dla dogmatyki katolickiej. Na pierwszym miejscu stawiano cele najwyższe, związanie ze zbawieniem, do którego droga prowadziła poprzez wykonywanie obowiązków w zakresie pracy i religijności. Rozbudowano składniki tomizmu zajmujące się zagadnieniem osobowości ( personalizm katolicki ). Neotomizm stał się podstawą dla tez Chadecji : naturalnego charakteru własności prywatnej, idei solidaryzmu, program rozwiązań kwestii społecznej, legitymizmu.

Racjonalizm - człowiek - osoba - twór Boga, ważne - człowiek tworzy społ., istnieje dla niego, dzięki niemu, aby zrealizować Boga w sobie, u św. Tomasza- własność prywatna konsekwencja prawa natury, u Leona XIII jest prawem naturalnym

6. Zagadnienie socjalizmu w encyklikach Quod Apostolici muneris i Rerum Novarum

Leon XIII nie był zwolennikiem ani burżuazyjnego liberalizmu ani socjalizmu, ale sytuacja społeczno-polityczna uległa zmianie a tym samym należało unowocześnić doktrynę Kościoła.

Quod Apostolici muneris 1878 - poddawała krytyce ruch socjalistyczny, broniła normalnego charakteru praw burżuazji, zakaz naruszania „niezmiennych” zasad nierówności społecznej i własności prywatnej uznała za zgodny z religią. Konsekwencja przyjęcia prywatnej własności za zasadę fundamentalną i prawono-naturalną stało się uznanie za zgodne z naturą społecznej nierówności i hierarchii. Utożsamiał społeczny podział pracy z podziałem klasowym w społeczeństwie. Skoro podział czynności w społeczeństwie jest koniecznością, to również nieodzowne jest utrzymywanie podziału społeczeństwa na klasy. Papież identyfikował podział klasowy z naturalnymi różnicami w uzdolnieniach ludzkich, ich zdrowiu i zainteresowaniach. Likwidacja klas jest z natury niemożliwa, gdyż ich istnienie stanowi konsekwencje różnic w przyrodzonych, naturalnych właściwościach gatunku ludzkiego, dlatego błądzą socjaliści, którzy chcą zmieniać świat, nie można podejmować walki z bożą naturą.

Rerum Novarum - 1891, uznawała socjalistyczną tezę o istnieniu wielkiego zróżnicowania społeczeństwa w kapitalizmie. Przyjmowała tez słuszna zasadę ograniczonej interwencji państwa w sprawy kapitału prywatnego. Przeprowadziła całościowa krytykę marksistowskiej teorii socjalizmu ( tytuł - Rozważania fałszywe- socjalizm, podtytuł - Własność wspólna jest szkodliwa dla robotnika; Własność wspólna zagraża rodzinie; Wprowadzenie własności wspólnej grozi rozstrojem społecznym ). Argument położenia majątkowego klas pracujących uzasadniano niemożnością dowolnego użycia swojego zarobku, jak również niemożnością pomnożenia swojego majątku. Program socjalistów sprzeciwia się niewątpliwie niesprawiedliwości, albowiem prawo do posiadania prywatnej własności otrzymał człowiek od natury. ( Krytyka wspólnoty własności )

7. Kwestie społeczne i gospodarcze w encyklice Rerum Novarum. 1891

W swych rozwiązaniach postulowanych encyklika przyznaje robotnikom „prawo” do własnych organizacji zawodowych opartych na średniowiecznych wzorcach korporacyjnych - cechów i gildii. „Prawo” to będące wyrazem idei solidaryzmu społecznego, zwracało się przeciwko marksistowskim hasłom walki klasowej. Wymienia tez dopuszczalne przypadki interwencji państwa w dziedzinie społecznej - obrona zagrożonej własności prywatnej, ochrona materialnych warunków pracy robotników, zwłaszcza kobiet i dzieci oraz współdecydowanie o wysokości ich płacy. Leon XIII sformułował nowa zasadę „sprawiedliwej płacy rodzinnej” to znaczy na utrzymanie własne, żony, dzieci oraz na oszczędzanie, które pracownikowi najemnemu pozwoli z czasem dojść do skromnego mienia. Sformułowano w niej papieskie stanowisko w sprawach własności oraz programu taktyki dla rozwiązania palących problemów społecznych. Stwierdza nienaruszalność prawa własności i wynikającą stąd nierówność między ludźmi. Prawo własności uznano za naturalne. Krytykowała ruch socjalistyczny - uznawała socjalistyczną tezę o istnieniu wielkiego zróżnicowania społeczeństwa w kapitalizmie. Przyjmowała też słuszną zasadę ograniczonej interwencji państwa w spawy kapitału prywatnego. Przeprowadziła całościową krytykę marksistowskiej teorii socjalizmu (tytuł - Rozważania fałszywe- socjalizm, podtytuł - Własność wspólna jest szkodliwa dla robotnika; Własność wspólna zagraża rodzinie; Wprowadzenie własności wspólnej grozi rozstrojem społecznym ). Argument położenia majątkowego klas pracujących uzasadniano niemożnością dowolnego użycia swojego zarobku, jak również niemożnością pomnożenia swojego majątku. Program socjalistów sprzeciwia się niewątpliwie niesprawiedliwości, albowiem prawo do posiadania prywatnej własności otrzymał człowiek od natury. ( Krytyka wspólnoty własności )

8. Przełomowe znaczenie encykliki Rerum Novarum.

9. Encyklika Rerum Novarum - nowe spojrzenie na zadania kościoła

Rerum Novarum 1891 - encyklika o kwestii robotniczej. Tytuł - „Rozwiązanie fałszywe - socjalizm”. Podtytuły „Własność wspólna jest szkodliwa dla robotnika”, „Własność wspólna sprzeciwia się prawu natury”, „Wprowadzenie własności wspólnej grozi rozstrojem społecznym”. Własność prywatna jest prawem natury, jakiekolwiek próby naruszenia tego są naruszeniem prawa natury. Przeciwstawienie się prawom socjalizmu. Zupełna równość w społeczeństwie ludzkim jest niemożliwa. Idea walki klas- Leon XIII proponował nie walkę klas, a współprace poszczególnych części, państwo=organizm, gdzie poszczególne organy - części mają współpracować na zasadzie idei solidaryzmu społecznego. Walce klas w socjalizmie - przeciwstawiony solidaryzm społeczny - edukacyjna misja Kościoła. Idea uwłaszczenia proletariatu - miała ułatwić pogodzenie solidaryzmu społecznego z ideą własności prywatnej - było to nowatorstwo w nauce Kościoła - upowszechnienie własności prywatnej. Nowe spojrzenie na relacje państwo-Kościół - współpraca między tymi instytucjami - zmiana polityki pracodawców w stosunku do robotników, oddziaływanie na klasę biznesu. Kwestia aktywności politycznej, zrzeszeń - chrześcijańskie obowiązki zawodowe ( związki ). Rola państwa liberalnego - koncepcja bardziej konserwatywna, paternalistyczna, Kościół miał mieć takie funkcje jakie sobie przypisze, demokracja chrześcijańska - państwo oparte na zasadach ustalonych przez Boga - sprawiedliwość, współpraca miedzy wspólnotami, państwo tworzy pewne normy. Konieczność wzmocnienia szacunku państwa do Kościoła, potępił zasadę rozdziału kościoła od państwa. Przypadki interwencji państwa w dziedzinie socjalnej - obrona zagrożonej własności prywatnej, ochrona materialnych warunków pracy robotników zwłaszcza kobiet i dzieci, współdecydowanie o wysokości ich płacy. Sprawiedliwa płaca rodzinna - wystarczająca na utrzymanie własne, żony, dzieci oraz na oszczędzanie, które pracownikowi najemnemu pozwoli z czasem dojść do skromnego mienia.

10. Jaka rolę w I Aggiornamento odegrał Wilhelm von Ketteler ?

Dzięki swym kazaniom o „kwestii socjalnej” przez papieża Leona XIII został uznany za jego „wielkiego poprzednika”. Swoje poglądy zebrał w książce Kwestia robotnicza a chrześcijaństwo 1864, opierając je na przekonaniu, że duchowe życie chrześcijan łączy ścisła więź z życie m społecznym. Ubolewał z powodu zaniku „organicznych więzi” znanych społeczeństwu średniowiecznemu, spowodowanego nowym „atomizmem” wnoszonym przez agresywny i destruktywny indywidualizm liberalizm. Kościół nakłaniał do podjęcia tzw. kwestii socjalnej w jego czasach wyrażającej się głównie w trudnych warunkach bytowych robotników. Obawiał się oddziaływania zarówno liberalizmu jak i socjalizmu dostrzegając ich amoralizm, ateizm, antyklerykalizm i materializm rozbijające 4 główne „kooperatywy scalone organicznie” - rodzinę, wspólnoty lokalne, gildie i narody. Uzdrowienie chorego organizmu społecznego upatrywał w gildiach wzoru średniowiecznego. Główna zasada Kettlera dla narodzin i rozwoju współczesnej doktryny społecznej katolicyzmu polega na podkreśleniu, że wiara katolicka domaga się dbałości o zaspokajanie materialnych potrzeb ludzi.

11. Przedstaw i omów treść encykliki Rerum Novarum = patrz. Pyt 8,9.

12. Stosunek do reform w Kościele w okresie pontyfikatu Piusa X i Benedykta XV

13. Stosunek do reform w Kościele w okresie pontyfikatu Piusa X.

14. Benedykt XV jako „wyjątek” w nauce Piusów.

Pius X - powrót do polityki Piusa IX, w Kościele umacniał absolutyzm i nomokrację, poza kościołem zwalczał demokratyzm i nowe „heretyckie” treści w myśli społecznej. Zwalczał zwłaszcza „herezję modernizmu” - poza papieskiego nurtu myśli katolickiej, utrzymującego, że dogmaty religijne nie należą do istoty wiary, ponieważ stworzył je sam kościół. Modernizm podważał więc autorytet kościoła jako źródła wiążącej wykładni Biblii. Modernizm kwestionował również tradycyjną hierarchię Kościoła. Starał się ten autorytet zachować. W encyklice Pascenai Dominici gregis mandatum 1907 ostro potępił modernizm. Opracowano nowy kodeks kanoniczny, gdzie podkreślono zasadę hierarchii i posłuszeństwa w kościele. Podtrzymywał zakaz działalności katolików w partiach politycznych bez zezwolenia kościoła, też zakaz współdziałania z partiami socjaldemokratycznymi. Przysięga antymodernistyczna obowiązywała aż do soboru watykańskiego II.

Benedykt XV - czasy I wojny, rewolucji radz., zwany papieżem sprawiedliwości i pokoju poniechał polityki Piusa X, złagodził stanowisko kościoła w sprawach politycznych, zezwolił katolikom na działalność w partiach niewyznaniowych i uznał demokratyczne republiki ( niemiecką i austriacką ), zezwolił partiom chrześcijańskim na współprace z socjaldemokratami. Uznał również, że w sprawie dyskusji nad interpretacją zasad dogmatycznych jak długo nie zapadło rozstrzygnięcie jakiejś kwestii przez papieża, dyskusja może być prowadzona, a poszukiwania prawdy dozwolone. Poszerzył zakres myśli i wolności wypowiedzi katolików „gdzie nie było niebezpieczeństwa dla wiary”. Apelował do panujących o zachowanie pokoju, popierał procesy demokratyzacji w państwach kapitalistycznych. Popierał niepodległość Polski i pomagał narodowi polskiemu materialnie. Ogłosił nowy Codex Iuris Canonici 1917. Modyfikacja - możliwość dyskusji nad zasadami, na których opierał się Kościół.

15. Epoka Piusów. ( Pius X. Benedykt XV, Pius XI, Pius XII )

17. Problematyka społeczna w encyklice „Quadragesimo Anno”

18. Nauka społeczna w ujęciu Piusa XI.

Był otwartym wrogiem komunizmu i socjalizmu, zmuszony był zawrzeć kompromis z faszyzmem włoskim. Stworzył Akcję Katolicką - organizacje i ruch katolików świeckich, mający na celu podporządkowanie Kościołowi określonych dziedzin życia społecznego. Akcentował zasadę nierozerwalności małżeństwa. Swoje główne koncepcje społeczne wyłożył w Quadragesimo Anno 1931 ( o odnowieniu ustroju społecznego i dostosowaniu go do normy prawa Ewangelii, wykład korporacjonizmu ), ogłoszona w 40-lecie Rerum Novarum. Potwierdził w niej, że rozważając ustrój sprawiedliwości społecznej należy wyrzekać się zarówno indywidualizmu jak i kolektywizmu. Akceptacja kapitalizmu i jego zasady własności prywatnej, rozdzielanej jednakże „w miarę możliwości sprawiedliwie” miedzy burżuazje a proletariat. Zmierzał do przekształcenia walki klasowej w”szlachetny spór oparty na dążeniu do sprawiedliwości społecznej”. W sporze tym role mediatora miało spełniać zależne od burżuazji państwo kapitalistyczne, wspomagane przez związki zawodowe.

Krytykował nie tylko socjalistyczne żądania upaństwowienia lub socjalizacji dóbr, ale także żądania przekazywania robotnikom zysków, pozostałych po odtworzeniu i odświeżeniu kapitału. Podkreślał zasadę słusznej płacy, której wysokość winna być jednak wyważona tak, by nie rujnowała przedsiębiorstwa i nie zwiększała bezrobocia. Sformułował też zasadę subsydiarnej ( pomocniczej ) roli państwa - religijna forma interwencjonizmu państwowego, dopuszczalnego ze względu na dobro wspólne pewnej usługi lub wytwarzanie dobra. Przeciwstawiał się ideom socjalistycznym, nawet tym reformistycznym. Chrześcijańska moralność miała stanowić gwarancję urzeczywistnienia sprawiedliwego ustroju społecznego. Przyznawał w praktyce społecznej prymat prawom naturalnym. Dopuszczał różne formy własności z uwagi na dobro wspólne.

19. Doktryna korporacjonizmu w ujęciu Piusa XI.

20. Korporacjonizm jako „trzecia droga” - koncepcja Piusa XI.

Idea korporacjonizmu sięga średniowiecza i polega na tworzeniu korporacji w ramach jednej branży. W ujęciu Piusa XI idea ta mogła mieć zastosowanie wobec struktur robotniczych, którzy mogliby korporacje tworzyć z właścicielami. Państwo sprawować miałoby role mediatora; wynika z tego koncepcja państwa subsydiarnego, wkraczającego, gdy zajdzie konieczność. Korporacje to według Piusa XI naturalne formy organizowania się społeczeństwa. Wyraża to w encyklice „Quadragesimo Anno” (1931). Krytycy korporacjonizm Piusa XI kojarzyli z państwem faszystowskim.

21. Jaka rolę w kształtowaniu się nauki społecznej Kościoła odegrał Heinrich Pesch.

Autor Podręcznika ekonomii narodowej. Zwolennik ścisłego powiązania teorii ekonomicznej z praktyką ekonomiczną, podkreślał, że bez rzetelnej pracy, moralnego uczciwego postępowania, współpracy ludzi i przestrzegania cnót obywatelskich, nie można znaleźć dobrej koncepcji ekonomicznej. Ale - zaznaczał realistycznie - „nawet w przypadku stosunkowo najlepszej organizacji życia gospodarczego, nie można spodziewać się raju”. Za właściwy przedmiot ekonomii uznawał materialna przyszłość całego narodu, zagwarantowaną pielęgnowaniem wartości moralnych i kulturowych w ramach istniejącego systemu politycznego.

W solidaryzmie, rozumianym jako „system działający w ramach kapitalizmu”, poszukiwał drogi pośredniej między liberalizmem a socjalizmem. „Katolicyzm nie proponuje światu żadnego systemu ekonomicznego, nie zajmuje określonego stanowiska w sprawach gospodarczych i nie jest związany z żadnym konkretnym systemem gospodarczym”. Później poglądy te zostały uznane za pomost myślowy miedzy myślą Leona XIII a Piusa XI.

16. Stanowisko Kościoła wobec faszyzmu Kościół okresie pontyfikatu Piusa XI.

22. Kościół a ideologia faszystowska w latach 1922-58.

23. Stanowisko Kościoła wobec faszyzmu w okresie pontyfikatu Piusa XII.

Okres działalności Piusa XI 1922-39 i Piusa XII 1939-58. Stanowisko Kościoła było formułowane stopniowo i ulegało rewolucji, wynikało to z sytuacji politycznej.

Pius XI w 1929 zawarł traktaty laterańskie z faszystowskimi Włochami, w 1934 (33) konkordat z Rzeszą hitlerowską. Jednak szybko doszło do konfliktu. W odpowiedzi na eliminowanie wychowania religijnego przez faszystowskie Włochy w 1931 wydał encyklikę Non Abbiamo Bisogno, w której podkreślił, że ideologia faszystowska stawia państwo na miejscu Boga - wodzostwo - wódz zastępuje Boga. Nazizm został poddany krytyce i uznany za niezgodny z religią katolicką. Encyklika „Mit Brenennder Sorge” o położeniu kościoła katolickiego w Rzeszy niemieckiej z 1937 opublikowana w języku niemieckim uznawała za niegodne z chrześcijańską wiarą wiązanie religii z rasą i tworzenie obrazu Boga narodowego. Wzywa niemieckich katolików do wytrwania w wierze. Konkordat z Niemcami - w zamian za swobodę wyznania, kultu i samodzielności w regulowaniu kwestii wewnętrznych. Watykan zobowiązał się zabronić przynależności do partii zakazanych przez państwo.

Pius XII - czynił wymuszone ustępstwa na rzecz Niemiec, obawiał się, że zerwanie z Hitlerem doprowadzi do powstania w Niemczech separatystycznego Kościoła. Przyjął postawę wyczekującą, zarzucano mu sympatie proniemieckie. Brakło zdecydowanej postawy papiestwa wobec dyktatury. Nie wydał żadnej encykliki w obliczu ludobójstwa uzasadnionego ideologicznie antysemityzmem, chociaż angażował się w akcję pomocy Żydom. W 1942 wygłosił przemówienie, w którym bez wymienienia z nazwy faszyzmu i nazizmu stwierdził, że niektóre teorie zgadzają się jednak w uważaniu państwa lub grupy, która je reprezentuje, za istotę absolutną i najwyższą, wyjętą spod wszelkiej kontroli i krytyki. Krytycy zarzucają mu, że uciekając się do generalnej formuły totalitaryzmu - potraktował faszyzm i nazizm z mniejsza uwaga niż komunizm i marksizm. Brak reakcji na ludobójstwo. 1957 encyklika o środkach społecznego przekazu - kanał przekazu Słowa Bożego, powstają dzięki Bogu, przychylnie odnosi się do postępu.

24. II Aggiornamento w nauce społecznej Kościoła.

Papież Jan XXIII zwany Dobrym Papieżem Janem 1958-63. Zmienił politykę Kościoła ( izolacja wobec komunizmu ). Prowadził nowy styl działania, rozpoczął zakrojony na szeroka skalę program, który nazwał Aggiornamento czyli uwspółcześnienie doktryny społecznej katolicyzmu i convivienza ( współżycia ). Często zabierał głos w sprawach społecznych i politycznych. Politykę papieską zmieniał w 3 kwestiach :

- zainaugurował nowy ruch ekumeniczny w Rzymie

- nawiązał kontakty z komunistami ( tzw. katolicyzm otwarty )

- rozpoczął w kościele program demokratyzacji

W tym ostatnim celu zwołał Vaticanum II. Chciał pogodzić myśl kościoła z postępem ekonomicznym i politycznym, powstała szansa porozumienia z kościołem prawosławnym i protestanckimi. Aggiornamento oznacza po włosku odnowę i z końcem pontyfikatu Piusa XII idee „odnowy” Kościoła w sensie filozoficzno-doktrynalnym i organizacyjnym.

25. Personalizm chrześcijański w katolickiej doktrynie społecznej.

Jan XXIII głosi personalistyczną wizje człowieka i obywatela. Potwierdzeniem rangi praw człowieka, konieczność tworzenia przez państwo materialnych warunków funkcjonowania i rozwoju jednostki. Vatticanum II ogłosił personalistyczną koncepcje praw człowieka. Podstawowa zasada miało być równoważenie się czynników składających się na państwo i społeczeństwo. Państwo Chrześcijańskie - humanizm integralny - nadrzędna wartość osoby ludzkiej, jej godności i wolności. Był protestem przeciwko poświęceniu jednostki w imię wartości jak ojczyzna, naród itp. Świat miał być zorganizowany by jednostka mogła się rozwijać i zwrócić ku Bogu. Był protestem przeciwko totalitaryzmowi, krytyką wolnej konkurencji nastawionej na zysk.

26. Przełomowy charakter pontyfikatu Jana XXIII w świetle encyklik papieskich.

27. II Aggiornamento w świetle encykliki Mater et Magistra

28. Jednostka i państwo w encyklikach Jana XXIII.

Jan XXIII ogłosił 2 encykliki :

- Mater et Magistra - 1961 - o współczesnych przemianach społecznych - świadomość uznawania,

chociażby połowicznie, niektórych socjalistycznych rozwiązań gospodarczych. Zawiera liczne

wskazówki dla świata kapitalistycznego, dotyczące częściowego „uspołeczniania” ekonomiki bez

naruszania kluczowej roli własności prywatnej, zmniejszania różnic w poziomie życia poszczególnych

warstw społecznych oraz podnoszenia tego poziomu w całym społeczeństwie. Praca - sens życia

człowieka, podporządkowanie rzeczy materialnych, prawo zrzeszania się w związki zawodowe, związek

pomiędzy pracą a obowiązkiem

- Pacem in terris - 1963 - o pokoju i problemach społecznych - wymienia m.in. prawo do

nieograniczonego rozwijania inicjatywy przez rodziny i związki zawodowe. W zniesieniu struktur

wyższych postuluje zwiększenie uprawnień ONZ, uzasadniając to niepodzielnością pokoju i podobieństwa

losów ludzkich w dobie współczesnej.

W obydwóch encyklikach przebija zamiar uniwersalizacji doktryny społecznej katolicyzmu. Potwierdzają tezę, że zagadnienia typu i formy ustroju państwa nie da się rozstrzygnąć w kategoriach ogólnych ponieważ zależy to od konkretnych warunków czasu i miejsca. Domagał się sprawiedliwego podziału bogactw w skali międzynarodowej, program współpracy narodów, najbardziej fundamentalnym dobrem jest pokój. Doktryna w dalszym ciągu utrzymuje tezę, że wszelka władza pochodzi od Boga, ale usiłuje ją uzasadnić w sposób naukowy. Zakreślając jej granice aprobuje zasadę subsydiarności władzy politycznej. Nowością w stosunku do wcześniejszych katolickich doktryn prawa natury jest wysunięcie na plan 1 człowieka, którego dobru jednostkowemu podporządkowane jest dobro wspólne.

29. Jaką rolę w kształtowaniu nauki społecznej Kościoła odegrała encyklika Pacem in terris ?

30. II sobór watykański

31. Ustalenia II soboru watykańskiego

32. Konstytucja soborowa - Gaudium et spes.

Sobór Watykański II 1962-65 - obrona wartości jednostki i godności ludzkiej - centralne zagadnienia.

Ustalenia : szacunek dla osoby ludzkiej powinien się przejawiać w czynnej miłości bliźniego, zapewnieniu jej wolności religijnej, społecznej i cywilnej, dążeniu do równości społecznej wszystkich ludzi, znoszeniu wszelkiej postaci dyskryminacji ludzi, zapewnienie kobiecie równych praw z mężczyzną, przestrzeganiu zasad sprawiedliwości w skali kraju i stosunkach między państwami. Kongregacja generalna Soboru z 20 października 1962 r. uchwaliła apel Soboru do wszystkich ludzi (ad universos homines). Przypomina w nim, że Bóg umiłował wszystkich ludzi i że to właśnie określa stosunek Kościoła do świata, w szczególności do ludzi biednych, poniżonych i cierpiących. Poruszono też w tym apelu najważniejsze zagadnienia dnia dzisiejszego: problem sprawiedliwości społecznej i pokoju. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym, uchwalona 7 XII 1965 r. Dokument ten zmierza do ustalenia relacji między Kościołem a światem współczesnym, stanowi poszukiwanie dialogu z niewierzącymi i badanie źródeł ateizmu. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym nie jest jedynym dokumentem soborowym, mającym szerokie implikacje społeczne i stanowiącym element składowy społecznej nauki Kościoła. Należy tu wymienić jeszcze dwa inne: Deklarację o wolności religijnej oraz Dekret o środkach społecznego przekazywania myśli. Od pontyfikatu Leona XIII do Jana XXIII na naukę społeczną Kościoła w jej nurcie hierarchicznym składały się przede wszystkim encykliki społeczne i inne wypowiedzi Stolicy Apostolskiej. Zupełnie nowym jej elementem są uchwały II Soboru Watykańskiego. Rozpoczął się on w 1962 roku, przed wydaniem encykliki Pacem in terris, ale jego uchwały zostały ogłoszone przez Pawła VI dopiero w 1965 roku, należą więc one historycznie do okresu po drugiej encyklice społecznej Jana XXIII, a przed Populorum progressio Pawła VI.

Konstytucja dzieli się na dwie części. W pierwszej omawia powołanie człowieka, godność osoby ludzkiej, aktywność ludzką w świecie i zadania Kościoła w stosunku do współczesnego świata. W drugiej zaś niektóre palące problemy współczesnego świata, jak poszanowanie godności  małżeństwa i rodziny, warunki i zasady podnoszenia poziomu  kultury, życie społeczno-gospodarcze, życie wspólnoty politycznej i życie wspólnoty ogólnoludzkiej. Konstytucję tę należy traktować jako syntezę  nauczania społecznego Kościoła w okresie od Rerum novarum (1891) do Pacem in terris (1963). Zawiera ona nie tylko wykład teoretyczny, ale także zespół dyrektyw dotyczących praxis Kościoła we współczesnym świecie.

W drugiej części Konstytucji - najważniejsze problemy współczesnego życia społecznego. Są to zagadnienia: rodziny, kultury, gospodarki, życia politycznego i stosunków międzynarodowych.. Wypełniają one swoją treścią obok religii całość zainteresowań i dążeń współczesnego człowieka.

Konstytucja wnosi nowe spojrzenie kładąc wielki nacisk na teologię rodziny, eksponując rolę i nadprzyrodzony charakter miłości w rodzinie, podnosząc niejako religijną rangę rodziny jako "kościoła domowego".

Na szczególną uwagę zasługuje rozdział, dotyczący rozwoju kultury. Wiele uwagi poświęcono zagadnieniu swobodnego uczestnictwa w kształtowaniu kultury i prawa do jej osiągnięć. Chodzi nie tylko o uczestnictwo bierne, powszechne korzystanie z osiągnięć ludzkiej kultury, lecz o czynne współdziałanie w jej rozwoju. Kładzie się przy tym duży nacisk na prawo do rozwoju kultury narodowej i regionalnej oraz na konieczność wymiany dóbr kulturowych jako warunku jej właściwego rozwoju. Pojawia się tu nie tylko uznanie Kościoła dla osiągnięć kultury, które  znalazło już wyraz w encyklikach Jana XXIII, lecz także troska o jej rozwój, wynikająca z przekonania, że istnieje ścisły związek między rozwojem kultury ogólnej i kultury religijnej, że rozwój tej ostatniej byłby zahamowany, gdyby postęp w jakiejkolwiek dziedzinie kultury został zatrzymany lub gdyby dla jakiejkolwiek grupy ludzi istniały trudności w korzystaniu z dóbr i osiągnięć kultury i cywilizacji. Dotyczy to również kultury gospodarczej. Człowiek w obecnym stanie rzeczy jest niejako skazany na gospodarowanie, gdyż wyniki działalności w tej dziedzinie warunkują jego istnienie i rozwój.

Problematyka pokoju jest główną treścią dwóch ostatnich rozdziałów Konstytucji: życie polityczne i międzynarodowe, sprawy wojny i pokoju. Kościół nie zajmuje się wprawdzie prowadzeniem polityki, ale właśnie dzięki temu może odegrać rolę obrońcy i organizatora pokoju, a przede wszystkim nauczyciela zasad, na których budowanie pokoju winno się opierać. Kościół podaje zresztą nie tylko zasady, lecz także i metody pokojowych rozwiązań. Panującą niejako metodą jest tu dialog między wszystkimi ludźmi i we wszystkich sprawach w duchu poszanowania wolności i godności każdego z nich.

33. Problematyka społeczna w nauce Pawła VI.

34. Główne zasady myśli społeczno-gospodarczej i politycznej Pawła VI.

Problematyka społeczna zawarta została w liście apostolskim Octagesima adveniens 1971 - o problematyce społecznej oraz dokumencie De Iustitia in mundo 1971 - o sprawiedliwości w świecie. Na czoło wysunął kwestie socjalne -dążenie do poprawy warunków bytu niżej usytuowanych grup ludności. Usprawiedliwiając niektóre rewolucje, z wielką obawą odnosił się do jej ubocznych skutków, za właściwą drogę przeobrażeń społecznych uznawał reformizm oparty na zasadach solidaryzmu społecznego. Przedstawił wizje ustroju politycznego wyrastającego ponad istniejące obecnie jego formy, łączącego socjalistyczne elementy uspołecznienia ludzi z kapitalistycznym elementem dużej ich odpowiedzialności osobistej. Bardzo ostro skrytykował nadużycie prawa własności w krajach rozwijających się.

35. Encyklika Populorum Progressio Pawła VI

36. Papież Paweł VI wobec wyzwań XX wieku

37. Encyklika Populorum Progressio Pawła VI wobec wyzwań i zagrożeń XX wieku

Problematyka społeczna w liście apostolskim Octogesima adveniens

Populorum progressio, encyklika papieża Pawła VI ogłoszona w 1967 (polski przekład Encyklika o popieraniu rozwoju ludów, Znak, 1982, nr 7-9). Papież rozwinął w niej dwa wątki:

1) religijny, którego motywem przewodnim jest myśl, że najważniejszym obowiązkiem człowieka jest służyć Bogu i żyć w zgodzie z wolą Bożą.

2) "doczesny", w którym stara się udzielić odpowiedzi na pytanie, jakie należy stwarzać warunki, aby zaistniał sprawiedliwy ustrój społeczny.

Zdaniem papieża, życie gospodarcze jest środkiem "do piękniejszego człowieczeństwa". Encyklika potępia wszelkie "nadużycie posiadania", własność prywatna ma wg niej służebny charakter wobec dobra ogółu, a zadaniem państwa jest czuwanie nad realizacją tej zasady. Państwo ma również prawo ingerowania w życie gospodarcze przez programowanie oraz kształtowanie polityki socjalnej, fiskalnej itp.

Papież poddaje krytyce "liberalny kapitalizm", który czyni zysk istotnym motorem postępu gospodarczego bez względu na konsekwencje społeczne. Rozwijając teorię o porządku naturalnym, uznaje, że został on ustanowiony przez Boga, ale nie jest niezmienny, lecz dynamiczny i zakłada ciągły rozwój, stąd powołaniem człowieka jest dążenie do stałego doskonalenia otaczającej go "rzeczywistości stworzonej" - zarówno świata materii, jak i stosunków międzyludzkich.

Na czoło wysuwa potrzebę doskonalenia instytucji społecznych i gospodarczych w celu zapewnienia warunków do "harmonijnego rozwoju osobowości człowieka". Szczególnie dużo uwagi poświęca problemom społecznym ludności "trzeciego świata". Wskazuje na suwerenność Kościoła i państwa w zakresach ich działania, podkreślając, że Kościół nie został stworzony po to, "aby zdobyć władzę ziemską".

List Octogesima adveniens (1971) - opublikowany został w osiemdziesięciolecie encykliki Rerum novarum jako list apostolski do kardynała M. Roy, przewodniczącego papieskiej komisji "Iustitia et Pax". Centralne miejsce w tym dokumencie zajmuje  sprawiedliwość społeczna. Spośród nowych problemów społecznych papież akcentuje  urbanizację jako przyczynę alienacji we współczesnym świecie. Opowiada się za systemem  demokracji, w którym najlepiej urzeczywistnia się równość i  uczestnictwo. Dotychczasowe formy demokracji nie spełniły oczekiwań obywateli w tym zakresie, zwłaszcza w  ideologiach  marksizmu i  liberalizmu. Podobnie jak Jan XXIII, tak samo Paweł VI rozróżnia między dogmatycznymi i skostniałymi systemami a funkcjonującymi w nich  ruchami społecznymi. Dotyczy to szczególnie  socjalizmu.

Dokument ten zwraca uwagę na rolę  katolickiej nauki społecznej, która w świetle Ewangelii i historycznych doświadczeń ocenia zmieniającą się rzeczywistość (OA, 42) i określa się jako społeczno-reformatorska praktyka. Kościół powinien dostarczyć ludziom orientacji i siły dla ich własnych poczynań, dążeń i  odpowiedzialności w świecie (OA, 48). Mimo wielości inicjatyw, ludzie powinni mieć wspólny cel: przemianę dzisiejszego świata w imię  braterstwa i lepszej przyszłości.

38. Ideologia pracy w nauce społecznej Jana Pawła II

41. Encyklika „Laborem exercens Jana Pawła II

Encyklika Laborem exercens zawierająca zręby teologii tworzenia opartej na problematyce pracy. Praca została obsadzona w personalistycznej filozofii człowieka. Uznana za jego powołanie, aby mógł „ziemię czynić sobie poddaną” i wyróżniać się „wśród reszty stworzeń”. Praca jest źródłem egzystencji materialnej i duchowej uspołeczniania człowieka, toteż, nie tylko należy przezwyciężać „klęskę bezrobocia”, lecz również tworzyć odpowiednie warunki dla obdarzonego godnością podmiotu pracy i sprawiedliwie dzielić jej rezultaty. Ostatecznie celem pracy człowieka jest sam człowiek, zawsze praca jest dla człowieka a nie człowiek dla pracy. W ujęciu wertykalnym, praca przybliża człowieka do Boga, zaś w ujęciu horyzontalnym poprawia jakość ludzkiego bytowania. Praca jest kluczem do przezwyciężenia ubóstwa, rozwiązania kwestii socjalnej, pod warunkiem zachowania pierwszeństwa pracy przed kapitałem, jako jej owocem. Encyklika, akcentując prawo do pracy, zobowiązuje do realizacji państwo zwane tutaj pracodawcą pośrednim., w odróżnieniu od pracodawcy bezpośredniego, podpisującego umowę o pracę z pracownikiem. W procesie pracy sprzymierzeńcem człowieka jest technika. Za pracę należy się godziwa - sprawiedliwa, słuszna płaca, w szczególności płaca rodzinna wystarczająca na odtworzenie siły roboczej, dostatnie życie, odpoczynek i utrzymanie rodziny. Troska o warunki pracy i płacy należy do związków zawodowych, które kierowane „egoizmem klasowym czy grupowym” nie powinny podejmować działalności politycznej, np. w formie nie uzasadnionych strajków.

39. Problemy współczesności w encyklice Centisimus Annus 1991.

Encyklika ta jest określana encyklika o ratowaniu współczesnego świata, ukazała się w setna rocznicę Rerum Novarum. Zawiera ona wskazówki Kościoła dotyczące nowej sytuacji społeczno-politycznej, związanej z wyborem modelu gospodarczego po upadku komunizmu. Encyklika ta przestrzegała przed bałwochwalczym stosunkiem do gospodarki wolnorynkowej. Popierając rozwój inicjatyw jednostek i doceniając funkcję własności prywatnej, domaga się ujęcia ich w ramy prawne. Nauczanie społeczne kościoła odmawia aprobaty dla takich modeli społeczno-gospodarczych, które rezygnują z prób stworzenia sprawiedliwego systemu społecznego.

Odnotowując upadek państw komunistycznych, ostrzega przed niebezpieczeństwem nawrotu totalitaryzmu i wskazuje właściwe środki uniknięcia tego, istniejące na polu wychowania i kultury ( Roz. 1)

Przegląd najważniejszych wydarzeń po 1989 ( roz. 2 )

Pogrąża się w zadumie nad przyczynami upadku socjalizmu i znaczeniem w dziejach ludzkości 1989 roku.

Ocenia istniejące systemy ekonomiczne z punktu widzenia wymagań godności człowieka. Postuluje żeby gospodarka wolnorynkowa była kontrolowana przez państwo za pomocą sprawiedliwego prawa wewnątrz, zaś na zewnątrz w stosunkach międzynar. a pośrednictwem „kultury pokoju”.

Opowiada się za demokratycznym państwem opiekuńczym unikającym skrajności wczesnego liberalizmu. Podkreśla jednak, że ani gospodarka, ani państwo nie są celem człowieka. Cele te wskazuje w roz. 6 wyrażając teologiczną koncepcje właściwego rozwoju człowieka w klimacie wolności opartej na prawdzie.

42. Teologia tworzenia Jana Pawła II

Cechy teologii tworzenia - definicja doktryny społecznej katolicyzmu - dokładne sformułowanie wyników pogłębionej refleksji nad złożoną rzeczywistością ludzkiej egzystencji w społeczeństwie i w kontekście międzynarodowym, przeprowadzone w świetle wiary i tradycji kościelnej. Nauka ta nie należy do dziedziny ideologii, ale teologii „moralnej”. Papież jest tradycjonalistą w kwestiach moralnych, jednak w kwestiach ekonomicznych i politycznych podąża za wymaganiami czasów mu współczesnych. Wskazują na to treści jego kolejnych encyklik, przesyconych personalistycznych zatroskaniem o zachowanie godności człowieka. Zręby w Laborem exercens.

43. Moralność i godność jednostki w świetle encykliki Solicitudo rei socialis.

Wyklucza utopijne marzenia o doskonałym społeczeństwie, ponieważ grzeszni ludzie nie są w stanie stworzyć bezgrzesznych struktur. Wskazuje, że zarówno grzech jak i godność człowieka wynikają z wolności człowieka obdarzonego zdolnością do refleksji i wyboru. Przypomina powołanie człowieka przez Boga do uczestnictwa w realizacji dobra wspólnego wszystkich ludzi. Potwierdza konieczność istnienia państwa ograniczonego jako środka, a nie celu samego w sobie dla zabezpieczenia praw ludzkich. Wskazuje rozprawiając o wolności człowieka, że trzeba „mieć” aby „być”, ale przestrzega przed kultem posiadania i rozpasanym konsumpcjonalizmem. Tak pojmowana wolność człowieka kojarzy się z postulatem solidarności ludzkiej, co w rezultacie wiedzie myśl papieską do aprobaty liberalnego modelu społeczeństwa i państwa.

44. Encykliki rocznicowe Jana Pawła II.

Laborem exercens 1981 - 90 rocznica encykliki Leona XXIII Rerum Novarum

Solicitudo rei socialis 1987 - 20 lecie encykliki Pawła VI Populorum Progressio

Centisimus annus 1991 - 100 rocznica Rerum Novarum

Fides et Ratio 1998 - 20 lecie pontyfikatu

45. Encyklika Fides et ratio Jana Pawła II

46. Szczególna rola encykliki Fides et ratio w nauce społecznej Kościoła.

XX  LAT  PONTYFIKATU -  NOWA  ENCYKLIKA - Fides  et  ratio - Apel o solidarność umysłów

W czasie swojego letniego pobytu w górach Jan Paweł II napisał swoją 13 encyklikę. Podpisał ją 14 września 1998 w dzień Podwyższenia Krzyża św. Jej oficjalne ogłoszenie wyznaczono na 15 października. Encyklika to najwyższy rangą dokument papieski. Tytuł encykliki Fides et ratio (wiara i rozum). Nazwa od pierwszych słów "Wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy". Encyklika skierowana jest do biskupów. Papież wraca tutaj do pierwotnej tradycji, kiedy encykliki były skierowane do biskupów - do nich bowiem należy troska o wcielanie w życie przekazu papieskiej nauki. Poprzez nich skierowana jest do wszystkich ludzi szukających w niej rozwiązania swoich problemów.

    Ta encyklika podejmuje temat wiary i rozumu albo jak kto chce teologii i filozofii. Temat ten w nauczaniu papieskim był poruszany ostatnio ponad sto lat temu w encyklice Aeterni Patris Leona XIII (4 sierpnia 1879).

    W siedmiu rozdziałach:

1. Objawienie Mądrości Bożej;

2. Credo ut intellegam (wierzę aby rozumieć);

3. Intellego ut credam (Rozumiem aby wierzyć);

4. Relacja między wiarą a rozumem;

5. Wypowiedzi Magisterium Kościoła w dziedzinie filozofii;

6. Wzajemne oddziaływanie teologii i filozofii;

7. Potrzeby i zadania chwili obecnej;

Papież podkreśla wartość "filozofii z punktu widzenia rozumienia wiary, a także wskazanie ograniczeń, na jakie się napotyka, gdy zapomina o prawdach Objawienia lub je odrzuca. Kościół bowiem zachowuje niewzruszone przekonanie, że wiara i rozum będą okazywać sobie wzajemną pomoc, odgrywając wobec siebie rolę zarówno czynnika krytycznego i oczyszczającego, jak i bodźca skłaniającego do dalszych poszukiwań i głębszej refleksji"

    Wydaje się, że podstawowym motywem powstania tej encykliki jest szeroko rozpowszechnione przekonanie, że wiara i rozum nie mają ze sobą nic wspólnego. Ponadto zauważą się głęboki kryzys filozofii wynikający z relatywizmu, według którego prawda obiektywna nie istnieje albo przynajmniej nie można jej poznać. Papież uczy, że harmonia wiary i rozumu prowadzi do odkrycia prawdy. Obiektywnej, którą człowiek może poznać. Stąd Jan Paweł II wzywa do odwagi w odbudowywaniu jedności wiary i rozumu.

47. Kierunki rozwoju nauki społecznej Kościoła od pontyfikatu Jana XXIII.

Pontyfikat Jana XXIII rozpoczął okres, w którym Kościół przemilcza swe koneksje z korporacjonizmem i w pełni aprobuje liberalizm burżuazyjny. Krytyka socjalizmu znacznie osłabła. Do centralnych zagadnień podejmowanych przez doktrynę społeczna katolicyzmu tego okresu należy miejsce i zakres wolności jednostki, kształt ustroju społecznego oraz problem formy własności. Doktryna wychodzi poza wymiar europocentryczny i swoim zainteresowaniem obejmuje stopniowo pozostałe kontynenty. Charakterystyczne staje się nie autorytatywne potępienie wszelkich poglądów z nią sprzecznych, lecz poszukiwanie możliwie najliczniejszych punktów porozumienia ze świecką współczesnością. Trwający od 1978 pontyfikat Jana Pawła II zwany niekiedy teologia tworzenia, wyróżnia się nadzwyczajną wrażliwością na wyzwania czasów i jednocześnie nadzwyczajną ofensywnością, wynoszącą Kościół z poziomu obserwatora procesów społeczno-politycznych do roli ważnego ich kreatora.

48. Nauka Jana Pawła II - kontynuacja czy III Aggiornamento w myśli społecznej Kościoła.

( trochę się rozpędziłam i za dużo mi się napisało ale warto wiedzieć więcej

Ruchowi Aggiornamento przyświeca szereg celów. Są nimi : zaznaczenie „obecności Kościoła w świecie” drążonym „złem” laicyzacji, sekularyzacji, materialnego stosunku do życia oraz różnego rodzaju egoizmu i egotyzmu, włączenie się Kościoła katolickiego do walki o pokój i swobodny rozwój narodów. Zmienia dotychczasowe formy jego kontaktów ze światem, głównie poprzez szukanie porozumienia z innymi niekatolickimi kościołami. W duchu aggiornamento nie chodzi bynajmniej o sięganie do środków podważających odwieczne kanony katolicyzmu, wnosi doń nowe akcenty toteż jego myśl zwana jest niekiedy teologia tworzenia. Nowym pojęciem jest już sama definicja doktryny społecznej katolicyzmu, która nie jest „jakąś trzecia drogą miedzy liberalnym kapitalizmem i marksistowskim liberalizmem”, ani inna ideologią, lecz jest „dokładnym sformułowaniem wyników pogłębionej refleksji nad złożoną rzeczywistością ludzkiej egzystencji w społeczeństwie i w kontekście międzynarodowym, przeprowadzonej w świetle wiary i tradycji kościelnej. Nauka ta nie należy do dziedziny ideologii, lecz teologii zwłaszcza „moralnej”. Papież jest nieugiętym tradycjonalistą w kwestiach moralnych, jednakże w kwestiach ekonomicznych i politycznych podąża za wymaganiami czasów mu współczesnych. Wskazują na to treści jego kolejnych encyklik, przesyconych personalistycznym zatroskaniem o zachowanie godności człowieka.

Oceny pontyfikatu Jana Pawła II przeszły ewolucje od początkowych niemal powszechnych zachwytów i oczekiwań nowoczesności, kontynuacji idei Aggiornamento, do późniejszych rozczarowań dla wielu spowodowanych jego konserwatyzmem, wyrażanym ideą retrattivo - działanie wstecz. Pod jego kierownictwem to nie kościół stara się dostosować do współczesnego świata, lecz raczej to świat miałyby się dostosować do zaleceń społecznej doktryny kościoła. Z tego względu niektórzy krytykują za zbyt autorytarny, podobnie jak przesadne akcentowanie kultu maryjnego.

49. Przedstaw główne założenia nauki społecznej Jana Pawła II. ( pyt. Ciężkie bo co p. Klejdysz rozumie pod pojęciem główne ? ale, do dzieła …

Encyklika Redemptor hominis zawiera program pontyfikatu Jana Pawła II. Przynosi ona personalistyczne uzasadnienie godności człowieka, przypomnienie o konieczności zachowania trwałego pokoju i potępienia skrajnych form walki politycznej, zwłaszcza terroryzmu. Podtrzymuje wcześniejsze ustalenia myśli papieskiej o ustrojowym zróżnicowaniu współczesnego świata i dążeniu do obecności Kościoła zarówno w socjalizmie jak i w kapitalizmie.

1. kontynuując myśl społeczna Kościoła wnosi nowe akcenty, co przez wielu nazwane teologią tworzenia

2. jego nauka nie jest 3-cia drogą pomiędzy liberalizmem a socjalizmem, lecz jest nauką która należy nie do dziedziny ideologii ale teologii „moralnej”

3. encyklika Redemptor hominis 1979 - program pontyfikatu

- personalistyczne ujęcie godności człowieka

- przypomnienie o konieczności trwałego pokoju i potępienie skrajnej walki politycznej, zwłaszcza

terroryzmu

4. encyklika Laborem exercens 1981 - założenia dotyczące pracy - pyt 39,41

5. encyklika Solicitudo rei socialis 1988 - troska o sprawy społeczne, bardziej „być” niż „mieć”, pyt. 43

6. papież stara się ratować współczesny świat - Centisimus Annus 1991 - pyt. 40

7. encyklika Veritatis Splendor - wielka pochwała dla wolności człowieka, która ma być skierowana do Boga, wolność człowieka powinna być głęboko zakorzeniona w prawdzie i nie powinna być od niej odrywana

8. encyklika Evangelium vitae - zachęca do kształtowania kultury ochrony życia ludzkiego, sprzeciwiając się współczesnej kulturze śmierci, opowiada się za ochrona życia ludzkiego, bez wyjątków - potępienie aborcji, eutanazji, kary śmierci i antykoncepcji

9. to chyba wystarczy - 6 encyklik, jak powie że za mało to ja już nie wiem …

1. Wymień i scharakteryzuj zasady liberalizmu.

2. Główne idee liberalizmu ( ważne pytanie niemal pewniak )

Liberalizm definiuje się poprzez zasady czyli idee liberalizmu. Liberalizm składa się z kilku idei o różnym rodowodzie, pozostających ze sobą w różnych konfiguracjach, określanych zawsze przez ideę ( zasadę ) wolności. Liberalizm to zespół doktryn wolnościowych.

Kanon zasad liberalnych stanowią ( charakterystyka zasad różnili się przedstawiciele lib. )

1. wolność

1. negatywna - wolność „od…” przymusu ze strony innych osób, przymus państwowy, ograniczony prawem

2. pozytywna - wolność „do..” pozytywna ocena państwa, przez co nabiera oznak wolności obywatelskiej i socjalnej.

2. indywidualizm - sfera prywatności, w którą państwo wnikać nie może, jednostka ludzka jest autonomiczną niepodzielna całością, podmiotem najwyższym, absolutna wartością. Działając na swoja korzyść działamy na korzyść innych.

3. Własność prywatna - prawo do posiadania własności prywatnej nie może nigdy i w żaden sposób ograniczyć

4. Ograniczenie funkcji państwa - zadaniem państwa ma być zapewnienie podstawowych potrzeb obywateli, w liberalizmie państwo jawi się jako konieczność, minimalne, całkowicie dowolne lub przymusowe. Ma utrzymywać porządek wewnątrz, bezpieczeństwo zewn., ma ściśle rozgraniczać prywatność od sfery publicznej

5. Postęp - wiara w postęp, stałe odchodzenie od tego co gorsze ku temu, co postępowe i lepsze

6. Równość i sprawiedliwość - równość przede wszystkim przed prawem ( przed Bogiem - liberałowie amerykańscy ), odpowiednie rozumienie równości uchodzi za sedno sprawiedliwości, sprawiedliwość pojmowana w sensie równych uprawnień do równych wolności

7. Ograniczenie roli aparatu państwowego

3. Pojęcie wolności w liberalizmie konsrewatywnym.

Wolność jest w liberalizmie najwyższą wartością przedmiotową, służącą realizacji celów najwyższej wartości podmiotowej - jednostki ludzkiej. Sens tego pojęcia wprowadza głębokie różnice pomiędzy liberałów, a w szczególności przy odróżnianiu wolności negatywnej od pozytywnej. Wolność negatywna ( typowa dla liberalizmu klasycznego ) zakłada relacje jednostki ze społeczeństwem i państwem w sferze publicznej, uznając przymus i ograniczenia z ich strony za zło unicestwiające wolność. Domaga się niczym nieograniczonego rozwoju własności prywatnej jako przejawu wolności ekonomicznej. Wolność negatywna wraz z wolnością pozytywną składają się na zewnętrzną wolność polityczną. Liberalizm konserwatywny sprzeciwiał się zasadzie równości dystrybutywnej, niwecząc wolność jednostek i wypaczając sens sprawiedliwości.

4. Wolność, indywidualizm, własność w liberalizmie konserwatywnym.

Wolność - najwyższa wartość przedmiotowa służąca realizacji celów najwyższej wartości podmiotowej - jednostki. Nie ma wolności bez odpowiedzialności. Wolność zewnętrzna:

- wolność pozytywna - szybko ulega degradacji, bo państwo za bardzo ingeruje w nasze życie, państwo

lepiej wie, czego potrzebujemy, łatwo ją zreformować, daje oparcie dla jednostki, wolność „do”…

- wolność negatywna - ściśle wytyczone granice, przymus i ograniczenia nakładane przez państwo, są złem

unicestwiającym wolność, akceptowana przez liberalizm konserwatywny, ale i wolność zabezpiecza -

system norm prawnych, wolność „od”

Aby ja ograniczyć trzeba przymusu fizycznego, psychicznego a głównym uzasadnieniem jest konieczność współżycia z innymi państwami

Indywidualizm - jednostka w całości jest najwyższą wartością i inne ( w tym instytucje ) powinny być jej podporządkowane, ciało i zdolności jednostki są jej wyłącznością, samodzielnie decyduje o swoich losach, jednostka jest ponad społeczeństwem, nie jest równoznaczny z egoizmem, bo jednocześnie działa się na rzecz ludzi.

Własność prywatna - prawo własności prywatnej, własność powinna być rozproszona, nie wiązana w jednym ręku.

5. Wolność, indywidualizm, własność w liberalizmie socjalnym.

Wolność - wolność myśli, wyrażania myśli, formułowania opinii - wolność osobista, równa wolność dla wszystkich, wolność w społeczeństwie, wolność prywatna z lib. kons. znajduje tutaj odbicie, jest to wolność „do”, wolność pozytywna

Indywidualizm - wartość jednostki podnosi się poprzez kontakt z innymi ludźmi, istnieje związek miedzy wolnością a równością, sprawiedliwość społeczna - kryterium słuszności podejmowanych decyzji

Własność prywatna - ma wymiar społeczny, jest tworem społeczeństwa, zawdzięczamy ją społeczeństwu i powinniśmy płacić mu za to dług wdzięczności, uzasadnienia progresywności podatków. Brak - naruszalności własności prywatnej - jako prawa natury. Zawdzięczana mechanizmowi społecznemu, współpracy.

6. Liberalizm konserwatywny a socjalny - elementy wspólne i różnice.

- Indywidualizm

Lib. Kons. - jednostka = autonomiczna niepodzielna całość, jej podporządkowane są inne wartości, pełnia wolności, samolubstwo - cnota moralna, negacja altruizmu, sprzeciw wobec autorytetów religijnych, państwowych

Lib. socj. - poglądy te złagodzono licznymi ustępstwami na rzecz słabszych jednostek niezdolnych do „kapitalistycznego hedonizmu”, w kierunku indywidualizmu uspołecznionego

- wolność

Lib. kons. - wolność jest w liberalizmie najwyższą wartością przedmiotową, służącą realizacji celów najwyższej wartości podmiotowej - jednostki ludzkiej. Sens tego pojęcia wprowadza głębokie różnice pomiędzy liberałów, a w szczególności przy odróżnianiu wolności negatywnej od pozytywnej. Wolność negatywna ( typowa dla liberalizmu klasycznego ) zakłada relacje jednostki ze społeczeństwem i państwem w sferze publicznej, uznając przymus i ograniczenia z ich strony za zło unicestwiające wolność. Domaga się niczym nieograniczonego rozwoju własności prywatnej jako przejawu wolności ekonomicznej. Wolność negatywna wraz z wolnością pozytywną składają się na zewnętrzną wolność polityczną. Liberalizm konserwatywny sprzeciwiał się zasadzie równości dystrybutywnej, niwecząc wolność jednostek i wypaczając sens sprawiedliwości.

Lib. socjalny - wolność pozytywna - pozytywna ocena roli państwa, poszerzająca kręgi społeczne korzystające z wolności politycznej i zabezpieczeń socjalnych, przez co nabiera charakteru wolności obywatelskiej i socjalnej, nie każda aktywność państwa niesie ograniczenia rozwoju własności prywatnej, dostrzega konieczność współżycia z innymi jednostkami w społeczeństwie i w państwie i widzi w tym szansę rozwoju jednostki

- Społeczeństwo

lib. kons. - umowa społeczna i społeczeństwo to konwencjonalne fikcje nie mające potwierdzenia w rzeczywistości, społeczeństwo to suma składających się na nie jednostek bez głębszych więzi, interes społeczny = suma poszczególnych egoistycznych celów

Lib. socj. - społeczeństwo to realna siła, umożliwiająca faktyczne korzystanie z wolności, nie jest autonomiczne - to jedynie warunek rozwoju i samorealizacji jednostek

- równość

Lib. kon. - formalna zasada równości wymiennej, realizowana przy pomocy legalnej umowy wolnych jej stron, sprawiedliwość mierzona pracowitością i zdolnościami jednostek, sprzeciw wobec zasady równości dystrybutywnej

Lib. soc. - pojmuje sprawiedliwość w sensie równych uprawnień do równych wolności, z natury lub warunków społecznych nierównych sobie jednostek, aby przezwyciężyć te nierówności należy dopuścić aktywność państwa tak, aby nie zniweczyć systemu wolnego rynku

- Prawo

Lib. kon. - kluczowa rola naturalnego prawa do własności prywatnej

Lib. soc. - tez za prawem do własności, ale rozróżniano zdobywaną własność prywatną uzytkową od wielkiej własności wykorzystywanej do władzy politycznej

Oba: prawa naturalne wobec stanowionych

- Kapitalizm

Lib. kons. - system gospodarczy oparty na wolności ekonomicznej jednostki, faworyzujący prywatną własność środków produkcji, dystrybucji i wymiany, regulowany prawami wolnego rynku, gdzie główna postacią jest homo oeconimicus - człowiek kierujący się motywem maksymalizacji zysku, brak tu interwencji państwa

Lib. soc. - dopuszcza interwencjonizm ( patrz rola państwa )

- Rola państwa

Lib. kons. - funkcje państwa oparte o leseferyzm ( pozwólcie działać ). W raz z ewolucja liberalizmu wzrastało przekonanie o pozytywnej roli państwa jako siły integrującej społeczeństwo, utrwalającej wartości etyczne, promujące idee wolności, równości i sprawiedliwości, nieufność do wiązania liberalizmu politycznego w ustroju z demokratyzmem

Lib. socj. - za liberalizmem demokratycznym, próbuje rozwiązać dylemat bezkolizyjnego połączenia inicjatywy jednostek niezbędnych dla postępu ze spójnością społeczeństwa konieczną dla jego przetrwania

- Idea zmiany ( ewolucja )

Lib. Kons. - postęp materialny wraz z moralnym to odzwierciedlenie poziomu rozwoju techniczno-ekonomicznego

Lib. socj. - słaba wiara w konieczność postępu i możliwość pogodzenia go z moralnością

7. Wymień i mów zasady socjoliberalizmu. = pyt. 88

8. Koncepcja wolności F.A. von Hayeka.

Wolność jednostki to nie podleganie arbitralnej woli innych. Jednostka może się ich wyrzec w imię innych wartości, ale jest ona konieczna dla pomyślności społeczeństwa jako całości. Nikt z nas nie ma wiedzy o wszystkich czynnikach kształtujących dobrobyt społeczeństwa, więc pozbawienie wolności niezależnego postępowania musiałoby doprowadzić do zniszczenia kompleksowego mechanizmu społecznego, od którego zależy dobrobyt. Wolność jest niezbędna dla zapewnienia postępu społecznego, którego nie można zaplanować ani nakazać. Wolność prowadząca do postępu przynosi zawsze więcej korzyści niż szkód. Hayek nie wyklucza jednak odwoływania się niekiedy do przymusu, który jest najczęściej usprawiedliwiony obrona wolności. Wg Hayeka wolne społeczeństwo opiera się na akceptacji ogólnych zasad postępowania oraz na dominującej opinii dotyczącej tego, co stanowi sprawiedliwe i niesprawiedliwe postępowanie.

9. Koncepcja państwa liberalnego Hayeka

Uważał, że liberalizm jest jedynym systemem politycznym, który da się pogodzić ze spontanicznym charakterem społeczeństwa. By nie naruszyć tej spontaniczności liberalne państwo winno unikać wydawania szczegółowych nakazów, a poprzestawać na wymuszaniu posłuszeństwa zasadom ogólnym. Państwo może stosować środki przymusu dla wypełnienia tych zadań, które ono samo może realizować. Jest to przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa ( przed wrogiem zewnętrznym i wewnętrznym oraz zwalczanie skutków katastrof i epidemii). Kolejne zadania państwa to : nakładanie i egzekwowanie podatków, które są zgodne z możliwościami płatników, zapewnienie wolności obrotu gospodarczego od wszelkiego przymusu ( działania związków zawodowych czy próby monopolizacji rynków przez producentów ). Hayek nie wyklucza tez udziału państwa w tworzeniu systemu opiekuńczego społeczeństwa, ale powinien być on ograniczony.

10. Wolność jednostki w państwie liberalnym - Hayeka koncepcja sfery prywatnej jednostki.

Pyt. 58 + w wolnym społeczeństwie jednostka cieszy się szeroko zakreśloną chronioną przez prawo sferą prywatną, a zasady tego prawa sprowadzają się do nie nakazów stosownego lecz zakazów niestosownego zachowania.

11. Krytyka socjalizmu Hayeka

Zakłada, że realizacja ideałów socjalizmu musi zawsze doprowadzić do sytuacji, w której jeden organ przejmuje niekontrolowaną władzę, zniewalając społeczeństwo i jednostkę. Centralne planowanie nie ma sensu, nie zapobiega potędze monopoli, nie prowadzi do ekonomizacji kosztów poprzez wprowadzanie standaryzacji, nie uzasadnia kompleksowości życia społecznego - to argument przeciw planowaniu. Społeczeństwo i zachodzące w nim procesy nie leżą w możliwościach poznania jakiegokolwiek planisty. Hayek uznaje jedynie planowanie własne jednostek i przedsiębiorstw, bowiem same ponoszą koszty planowania. Konsekwencje polityczne centralnego planowania są katastrofalne. Obecność nieograniczonej władzy szybko położy kres zasadzie ograniczonego charakteru władzy państwowej oraz zasadzie równości wobec prawa. System centralnego planowania nie może zrealizować postulatu równości ekonomicznej, najwięcej zyskają ci, z których stanowiskiem władze najbardziej musza się liczyć, a nie najbiedniejsi. System ten doprowadzi do kontroli wszystkich dziedzin życia.

Z krytyka socjalizmu jest tez związana krytyka idei sprawiedliwości społecznej. W konkurencyjnej gospodarce rynkowej zamożność i bogactwo jest rezultatem zdolności i szczęścia. To rezultat niezamierzony, niekontrolowany - nie można więc go rozpatrywać w kategoriach sprawiedliwości. Przyjęcie tej zasady oznaczałoby założenie, iż społeczeństwo posiada jedna osobowość, a zatem może mieć wspólne cele społeczne a to musiałoby doprowadzić do zarzucenia współczesnej moralności, która opiera się na przestrzeganiu przez jednostki ogólnych zasad. Krytykuje tez pogląd o konieczności zachowania proporcji miedzy włożonym wysiłkiem a uzyskaną nagrodą. Może być bowiem tak, że nawet wielki wysiłek prowadzi do niepowodzenia, a rynkowy mechanizm gospodarczy nie nagradza niepowodzeń.

12. Koncepcja sprawiedliwości Hayeka.

Sprawiedliwość - przyjęcie jakiegokolwiek systemu regulacji podziału dóbr i gwarancji sprawiedliwości społecznej, oznaczałoby zaprzeczenie dążenia jednostki do osiągnięcia podstawowych przynajmniej zasad wyczuwanej intuicyjnie sprawiedliwości. Idea sprawiedliwości społecznej jest nonsensem, sprawiedliwy może być jeden człowiek, ale nie rynek. Nie ma wolności politycznej bez wolnego rynku. Hayek sprzeciwia się ubezpieczeniom społecznym, państwowej oświacie, usługom medycznym, subwencjom. Sprawiedliwość jest realizowana poprzez prawo. Jest ono sprawiedliwe, bo wszystkich traktuje tak samo - nie może dyskryminować żadnych grup. Dlatego występował przeciwko podatkowi progresywnemu. Prawo nie może określać celów, lecz jest formą, przez która państwo umożliwia realizowanie rozmaitych dążeń jednostki. Nie występuje sprawiedliwa płaca - nie wyraża ona zasług dla pracownika, jest najwyżej informacją, co należy czynić, by zarobić więcej. Sprawiedliwość komutatywna a sprawiedliwość dystrybutywna - związana z istnieniem wolnego rynku, wynagrodzenie wg wartości pracy, bierze pod uwagę tylko rezultat, a nie inne czynniki ( dobre chęci, sytuacja osobista ).

13. Sprawiedliwość społeczna a liberalizm nurtu konserwatywnego

Liberalizm konserwatywny ( albo klasyczny ) polegał na formalnej zasadzie równości wymiennej ( komutatywnej ), realizowanej przy pomocy legalnej umowy wolnych jej stron, mierząc sprawiedliwość pracowitością i zdolnościami jednostek. Tak więc sprzeciwiał się materialnej zasadzie równości dystrybutywnej, która niweczy wolność i wypacza sens sprawiedliwości.

14. Demokracja w doktrynie Hayeka

Wszystkie działania państwa winny się cieszyć poparciem większości, ale akceptacja demokracji musi zależeć od tego, czy jest ona w stanie zapewnić człowiekowi oczekiwane korzyści. Demokracja jest środkiem, narzędziem zabezpieczenia pokoju wewnętrznego i wolności indywidualnej. Ale im więcej władzy przypisuje się większości, tym bardzie życie polityczne zdominowane będzie przez grupy nacisku. Politycy by utrzymać władzę będą zabiegać o ich poparcie, faworyzując je politycznymi przywilejami i korzyściami. W demokracji zadaniem polityka jest ustalenie, jakimi opiniami kieruje się największa liczba ludności, a nie promowania opinii, które mogą stać się poglądami większości w dalekiej przyszłości. Wg niego, aby nie dopuścić do korupcji życia politycznego ( do czego prowadzi demokracja ), należy ograniczyć władze demokratycznego państwa. Może być bowiem albo wolny parlament albo wolny lud. Hayek zaleca podporządkowanie władzy państwowej zasadom jakich nikt, nawet kwalifikowana większość, nie jest w stanie zmienić. To jest gwarancja rządów prawa, jego postanowienia opierają się na tych zasadach, a nie na zmieniającej się większości.

15. Pojęcie wolności i sprawiedliwości Hayeka. pyt. 8 + 12 ( trochę mi się numeracja skopała ale znajdziecie

16. Wolność jednostki a jej sfera prywatności - koncepcja Hayeka. patrz kilka wstecz

17. Koncepcja demokracji w myśli politycznej Hayeka = pyt. 14

18. Omów główne idee myśli społeczno-politycznej Hayeka

SPOŁECZEŃSTWO - odrzucenie racjonalizmu w kierowaniu procesami społecznymi, podkreślenie ich przypadkowości, nieprzewidywalności. Wolność jednostki to niepodleganie woli innych, wolność niezbędna dla zapewnienia postępu społecznego. Postęp społeczny - wywodzi się z twórczych sił jednostki prowadzącej własne poszukiwania i eksperymenty, rozwiązującej własne problemy. Postępu nie można zaplanować ani nakazać.

PAŃSTWO - organizuje swobodne funkcjonowanie gospodarki opartej na prawie popytu i podaży, ustanawia system monetarny, miar i wag, udziela informacji statystycznych, organizuje usługi w ramach opieki zdrowotnej, budowy dróg, gospodarki komunalnej, udziela ograniczonej pomocy socjalnej : zapewnia minimum świadczeń zdrowotnych, utrzymania oraz zasiłku dla bezrobotnych. W ramach powszechnej oświaty - koncepcja WOUCZERÓW - państwo zapewnia rodzicom środki na kształcenie dzieci, oni wybierają profil i miejsce edukacji. Zapewnia obywatelom bezpieczeństwo, nakłada i egzekwuje podatki, zapewnia wolność obrotu gospodarczego bez przymusu np. praktyk związków zawodowych, prób monopolizacji rynku. Państwo może stosować środki przymusu tylko dla wypełnienia tych zadań, które ono samo realizuje. Powinno unikać wydawania szczegółowych nakazów a poprzestać na wymuszaniu posłuszeństwa zasadom ogólnym.

RZĄDY PRAWA - prawo wyrasta z ogólnych zasad postępowania, ma odkrywać i określać zasady sprawiedliwego postępowania. Treść prawa jest niezależna od organów je stanowiących i stosujących. Koncepcja rządów prawa to zasada, iż rząd wolnego społeczeństwa musi stosować się do ogólnie stosowanych zasad. Wyróżnia się 2 rodzaje prawa

1. wynikające z ewolucyjnie wykształconych zasad życia społecznego, oddające powszechne poczucie sprawiedliwości

2. prawo nowe - stanowione przez parlamenty, często mają charakter rozkazu, nie odzwierciedlające sprawiedliwości

DEMOKRACJA - rządy większości powodują umacnianie i powstawanie różnych grup nacisku, od których uzależniają swoje działania polityczne - aby uzyskać poparcie oferują przywileje i korzyści - jest to zalegalizowana korupcja. Sposobem przeciwstawiania się jej jest radykalne ograniczenie władzy demokratycznego państwa.

Hayek proponuje powołanie 2 oddzielnych izb parlamentu, z których jedna zajmowałaby się stanowieniem prawa, druga kontrolą i kierowaniem administracją. Izba stanowiąca prawo byłaby oparta na zasadzie długoletniej kadencji, przy jednorazowym wyborze kandydatów ( każde pokolenie wybiera 1 x w wieku 40 lat przedstawiciela, którego kadencja trwa 15 lat ). Władza państwowa musi być podporządkowana zasadom, których nie może mienić nawet kwalifikowana większość.

19. Wolność i równość w doktrynie Hayeka.

Wolność jest definiowana jako brak przymusu od ( negatywna koncepcja pojmowania wolności ), niepodlegania woli innych i możliwość rozwinięcia własnej inicjatywy ( można zrzec się części wolności w zamian za bezpieczeństwo ). Wolność jest związana z pojęciem odpowiedzialności za swoje czyny. Rezygnacja z poczucia odpowiedzialności to rezygnacja z samej wolności. Podejście takie zakłada akceptacje przez jednostkę swojego miejsca w grupie, strukturze społecznej ponieważ jest ono wynikiem jej własnego działania. Istnienie wolno konkurencyjnej gospodarki powoduje zróżnicowanie majątkowe. Nie możliwe oraz bezcelowe jest próbowanie zlikwidowania różnic majątkowych. Konieczne jest zapewnienie równych szans i równości wobec prawa.

20. Pojęcie wolności w doktrynie Miltona Friedmana = pyt 72.

21. Wolność jednostki w systemie wolnorynkowym - koncepcja Miltona Friedmana.

Kapitalizm jest jedynym systemem zdolnym do zagwarantowania jednostce największej wolności. Jest to możliwe dzięki rygorystycznemu oddzieleniu władzy ekonomicznej od politycznej, które przyrównał do monteskiuszowskiego mechanizmu wzajemnej kontroli i równowagi władz. Jeśli władza ekonomiczna i polityczna są skupione w rękach rządu, wymyka się ona kontroli jednostek ludzkich - obywateli z wyjątkiem samych wyborów. Równowaga istnieje, jeśli władza polityczna rządu jest ograniczona i kontrolowana przez ośrodki władzy ekonomicznej - prywatnych przedsiębiorców.

Podkreślał, że bez pełnej wolności ekonomicznej nie ma wolności politycznej ani indywidualnej. Człowiek ma prawo do błędu, a usiłowanie zapobiegania skutkom nieodpowiedzialności indywidualnej jest ograniczeniem wolności decydowania o własnym losie i preferencjach. Zadaniem rządu jest jedynie określenie zasad gry, a nie prowadzenie gry samemu. Był to program skrajnego liberalizmu, który w każdej działalności państwa dostrzega groźbę totalitaryzmu. We wszystkich postaciach współpracy warunkiem jej dobrowolności jest obopólna korzyść i indywidualizm.

Gospodarstwa domowe jak i przedsiębiorstwa mają możliwość produkowania albo dla siebie, albo z potrzeby rynku, przystępują zatem do transakcji tylko wtedy gdy odnoszą korzyść. Gospodarstwa czy przedsiębiorstwa są prywatne, a tym samym jednostki są zawsze stronami zawieranych transakcji. Zatem jednostki świadomie decydują, czy przystąpić do transakcji czy nie. Na straży dobrowolności transakcji czy umów stoi państwo. Zapewnia ono ład i porządek, uniemożliwia stosowanie przymusu bez jednostki, wymusza natomiast ich stosowanie się do postanowień umów, których stronami dobrowolnie się stały.

22. Koncepcja „państwa minimalnego” Friedmana.

Przeciwstawia się kontroli państwa, uważając, że wszystkie kryzysy są skutkiem błędów doradców i ekonomistów państwowych. Działalność państwa ogranicza rynek, który najlepiej reaguje na zmianę warunków. Był przeciwny : ustalaniu płac minimalnych, państwowym programom budownictwa mieszkaniowego, kontrolowaniu przez państwo wykonywania wolnych zawodów, monopolu państwa w dziedzinie poczty. Za niesprawiedliwy uważał system obowiązkowych ubezpieczeń i rozwój szkolnictwa państwowego. Państwo powinno dać bony na kształcenie, a nie organizować szkolnictwo.

Na straży dobrowolności transakcji czy umów stoi państwo. Zapewnia ono ład i porządek, uniemożliwia stosowanie przymusu bez jednostki, wymusza natomiast ich stosowanie się do postanowień umów, których stronami dobrowolnie się stały.

23. Równość, sprawiedliwość, wolność - w ujęciu Friedmana

24. Koncepcja funkcji państwa - Friedman.

25. Pojęcie równości w doktrynie Friedmana.

Friedman uważał, że największym dobrem jest nie czynienie innym tego, co samemu uważa się za dobre oraz nie zmuszanie innych do czynienia tego samego. Stosowanie przymusu jest właściwe tylko siłom zbrojnym oraz państwu totalitarnemu.

Kapitalizm to jedyny system, który zapewnia jednostce wolność, powinien się opierać na dobrowolnej współpracy oraz wymianie. Warunkiem jest obopólna korzyść uczestników oraz indywidualizm. Jednostki same decydują czy produkować na własny użytek czy na potrzeby rynku. Na straży dobrowolności transakcji stoi państwo. Ono zapewnia ład i porządek, uniemożliwia stosowanie przymusu przez jednostki, ale wymusza ich stosowanie się do postanowień umowy.

Uważał, że państwo nie powinno podejmować poza tym żadnych innych działań. Dowodził, że wszystkie kryzysy są efektem błędnych założeń ekonomistów i doradców państwowych, ograniczających rynek. Krytykował ustalenie płac minimalnych, państwowe programy budownictwa komunalnego, kontrole państwa nad wykonywaniem wolnych zawodów ( zrzeszenia - np. izby lekarskie ), uważa za ograniczanie konkurencji. Był przeciwny utrzymywaniu monopolu państwa w dziedzinie poczty. Występował przeciwko systemowi powszechnych ubezpieczeń i oświacie ( państwo powinno dać bony na kształcenie nie organizować szkolnictwo ) oraz wszelkim programom wyrównania szans ludności biedniejszej. Za niesprawiedliwe uważał też podatki progresywne, a nawet kontrolowanie przez państwo cen złota i eksportu. Zadaniem rządu jest tylko określenie reguł gry, a nie prowadzenie jej samemu. Podkreślał, że bez zachowania pełnej wolności ekonomicznej nie ma wolności politycznej ani indywidualnej. Każdy sam decyduje o własnym losie i jest za niego odpowiedzialny, państwo nie może chronić obywatela przed skutkami jego własnej nieodpowiedzialności ponieważ byłoby to ograniczaniem jego wolności.

Wolność to nieobecność przymusu. Postawa skrajnego liberalizmu indywidualistycznego. Należy więc umiejętnie rozdzielić władze ekonomiczną od politycznej. Równowaga pomiędzy nimi istnieje jeśli władza polityczna rządu jest ograniczona i kontrolowana przez ośrodki władzy ekonomicznej np. prywatnych przedsiębiorców - również wzajemnie ograniczające się i kontrolujące. Równość majątkowa jest niemożliwa, bo zdobywanie majątku zależy od inwencji własnej jednostki. Należy zapewnić równość praw dla wszystkich - tzn. równość wobec systemu prawa.

26. Ludwik von Mises - w obronie wolnego rynku. ( 1881-1973 „Ekonomia Kraju”, „Działalność ludzka”)

Mechanizm rynku opiera się na racjonalnych zasadach, które mogą zostać pogwałcone przez działania irracjonalne, patologiczne lub poprzez wprowadzenie przymusu ze strony państwa. Przymus nigdy nie będzie mógł zastąpić dobrowolnej współpracy na rynku. Nie istnieje możliwość kompromisu pomiędzy siłami rynku a integracja państwa. Ludzie często działają irracjonalnie i impulsywnie, stąd rynek często jest przedmiotem ataków i ograniczeń. Potrzebna jest w ramach obrony wolnego rynku debata nad nim oraz stworzenie ideologii ( rynku ), który pozwoli utożsamić się z nim jako wyrazem filozofii życiowej.

27. Krytyka socjalizmu Misesa

Krytykuje on socjalistyczne utopie z pozycji racjonalizmu i uniwersalnie rozumianej gospodarki wolnorynkowej. Ekonomia jest nauką niezmienną, rządzą nią uniwersalne prawa. Jedynym obiektywnym wyrazicielem tej nauki jest wolny rynek.

28. Liberalizm szkoły austriackiej na wybranym przykładzie.

29. Własność i wolność w doktrynie Misesa

30. Definicja równości w doktrynie Misesa.

Wolność jednostki kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność drugiej jednostki.

Szkoła austriacka to nazwa nurtów w neoliberalizmie amerykańskim. Nazwa pochodzi od austriackiego rodowodu przedstawicieli na stałe lub czasowo osiadłych w USA w ucieczce przed faszyzmem.

Początki szkoły to teoria stworzona przez Karla Mengera, oparta na marginalnej użyteczności dóbr. Przekształcenie szkoły ekonomicznej w szkołę myśli politycznej dokonał von Mises, a w dalszym stopniu Hayek.

Mises odnowił idee liberalizmu klasycznego, ukazując niemożność racjonalnego gospodarowania w systemie upaństwowionej gospodarki planowanej i interwencjonizmu państwowego. Jedynym wzorem życia gospodarczego jest wolny rynek i własność prywatna, gdyż tylko one pozostawiają ludziom wolność w zakresie celów i środków ich realizacji. Wolność jednostki jest więc możliwa i realizowana tylko w gospodarce rynkowej. Interwencja państwa jest odebraniem wolności. Własność prywatna jest podstawowym prawem obywateli, zadanie państwa jest jej ochrona. Równość to równość szans, równość wobec prawa.

31. Liberalizm a libertianizm - podobieństwa i różnice

Różnice

• Wrogość wobec państwa

• Próby demontażu większości funkcji państwowych ( nurt radykalny )

• Bezzasadność istnienia zewnętrznych granic państwa - obrona przed agresją przy pomocy sił partyzanckich, a nie regularnego wojska

• Policja i sądy - prywatne agencje konkurujące ze sobą

• Odpłatne szkolnictwo, opieka zdrowotna, komunikacja i transport - świadczone przez agencje

• Mechanizm rynkowy regulowałby także sprawy obyczajowe i ochronę środowiska na własny koszt

Podobieństwa

• Dążenie do zminimalizowania interwencjonizmu państwowego ( nurt umiarkowany )

• Poszanowanie wolności jednostki

• Równość wobec prawa

• Odpowiednia polityka społeczno - ekonomiczna

• Poszanowanie dla nadrzędnych wartości - wolności i własności prywatnej

32. Jednostka i państwo w doktrynie libertiańskiej.

Libertianizm postulował zminimalizowanie bądź zlikwidowanie ( Rothbard ) władzy państwowej nad życiem jednostki. Zastąpić władze mógł mechanizm wolnorynkowy - prowadzący do całkowitej prywatyzacji. Przekształcenie wolności publicznej w wolność prywatną.

Zminimalizowane państwo charakteryzuje się :

- zminimalizowaną regulacją prawną, ograniczona do stanowienia norm zakazujących krzywdzenia innych ( kradzież, zabójstwo ), a nie zakazujących w ramach nieograniczonej wolności indywidualnej jakichkolwiek działań przeciwko sobie oraz nie nakazujących działań na rzecz innych ( podatki, świadczenia socjalne )

- ład międzynarodowy wyzbyty militarystycznych dążeń interwencjonizmu i paternalizmu opierałby się na swobodnej wymianie rynkowej jednostek nieograniczonych terytorialnie.

Libertianizm - ruch o następujących celach : zminimalizowanie państwa, aż do zastąpienia go mechanizmami wolnorynkowymi prowadzącymi do całkowitej prywatności. Państwo minimalna ma : zakazywać jednostce działań przeciw jednostce, nakazywać w imię obrony wolności jakichkolwiek działań przeciw sobie, nie zakazywać działań na rzecz innych jednostek.

33. Państwo minimalne - doktryna Roberta Nozicka.

Wg niego żadne państwo, nawet najbardziej liberalne nie jest w stanie uniknąć przymusu. Jednakże funkcje państwa minimalnego, które Nozick ogranicza do ochrony interesu prywatnego ( interes publiczny uważa za zbędny w warunkach wolności jednostek nie naruszających przestrzeni wolności innych jednostek ), pozostają w granicach wolności negatywnej - zabezpieczania wrodzonych praw jednostki. Państwo minimalne ma legitymizację moralną i otwiera maksymalne możliwości dla liberalnej metautopii - rozwijania porządku politycznego, opartego na współistnieniu w ramach jednego państwa wielu odmiennych struktur odzwierciedlających osobiste wizje ustrojowe jednostek. Państwo minimalne jest jedynym państwem, które da się usprawiedliwić. Każde inne państwo, które chciałoby się zająć sprawiedliwością rozdzielającą, a więc rozdziałem dóbr, narusza prawa ludzi i zasadę, że wszyscy ludzie mają te same prawa, chociaż różne możliwości i zdolności.

34. Legalistyczna teoria sprawiedliwości.

35. Teoria sprawiedliwości Nozicka.

Jedyna teoria sprawiedliwości, która da się pogodzić z zasadami państwa minimalnego, to teoria legalistyczna. Wyklucza ona dopuszczalność jakiegoś jednego wzoru określającego zasady podziału i poprzestaje na akceptacji historycznych zaszłości, stanowiących o tytułach do uzyskania i utrzymania dóbr. Nie jest to zatem teoria sprawiedliwości dystrybutowanej, lecz teoria sprawiedliwości udziałów. Istota jest założenie, że sprawiedliwość utrzymania własności zależy wyłącznie od tego, jak dana osoba stała się podmiotem własności. Dla Nozicka dystrybucja jest sprawiedliwa, jeśli każdy jest uprawniony do posiadania udziałów, które otrzymał w wyniku tej dystrybucji.

36. Państwo jako agencja ochrony - koncepcja Nozicka. - pyt.82

Nozick zakłada, że ludzie są uprawnieni do życia, wolności i własności. Uprawnienia te maja charakter naturalny - wyprowadza je z Kantonowskiego założenia, że człowiek nie może być nigdy traktowany jako środek do realizacji celów innych. Źródłem tej szczególnej pozycji człowieka jest jego zdolność do prowadzenia „życia pełnego znaczenia”. Nozick twierdzi wbrew stanowisku anarchistów, że możliwe jest powstanie i istnienie państwa bez pogwałcenia tych naturalnych praw.

37. Koncepcja powstania państwa Nozicka.

38. Wymień i omów etapy powstania państwa wg Nozicka.

Wg Nozicka państwo powstaje w wyniku niejako działania „niewidzialnej ręki”, bez niczyjej intencji jego powołania. W bezpaństwowym stanie natury ludzkie są sędziami we własnej sprawie i zawsze rozstrzygają wątpliwości na swoją korzyść, przyjmują, że to oni mają słuszność. W stanie natury człowiek może też być zbyt słaby by egzekwować swe prawa. Nozick zakłada, że przezwyciężenie tych niedogodności stanu natury przybiera postać ewolucyjnego procesu, składającego się z 4 kolejnych stadiów.

1. Ludzie zakładają „towarzystwa wzajemnej ochrony”, w których na wezwanie poszkodowanego mogą dołączyć do niego inni ludzie, by go bronić bo kierują się interesem społecznym, odwzajemniają przysługę, z przyjaźni bądź tez liczą na wzajemność w przyszłości. Społeczny podział pracy prowadzi do pojawienia się profesjonalnych agencji ochroniarskich, które oferują swoje usługi za stosowną zapłatą

2. W wyniku walki konkurencyjnej o klientów agencje te bankrutują, rozrastają się lub łączą ze sobą - w końcu na rynku pozostaje tylko jedna. Posiada ona monopol na uprawnione stosowanie przemocy. Agencja ta jest „państwem ultraminimalnym”, do statusu państwa brakuje jej monopolu na stosowanie przemocy na danym terytorium.

3. Państwo ultraminimalne nie może cieszyć się statusem monopolisty jak długo istnieją ci, którzy nie upoważnili go do zapewnienia sobie ochrony i pozostają niezależni, ich niezależność należy uszanować - zmuszanie ich stanowiłoby pogwałcenie naturalnych praw. Trzeba doprowadzić do tego, by sami dobrowolnie wyrzekli się uprawnienia do samoobrony.

4. Kiedy do tego dojdzie państwo ultraminimalne stanie się państwem minimalnym, ciesząc się monopolem na uprawnione stosowanie przymusu na danym terenie.

39. Zdefiniuj pojęcie „liberalny socjalizm” ( w oparciu o podstawowe zasady liberalizmu )

Biorąc pod uwagę rozwój chronologiczny liberalizmu - liberalizm socjalny = socjaliberalizm był 3 okresem rozwoju tej doktryny. Rozpoczął się w latach 80-tych XIX wieku w rozwiniętych gospodarczo państwach europejskich poprzez wprowadzenie prawodawstwa socjalnego; trwa właściwie do dziś. Zwłaszcza na pocz. XX wieku niektórzy liberałowie ( np. Leonard Hobhouse ) podważyli tradycyjne liberalne rozumienie wolności ( nie znaczy to że wolność przestała być dla nich najwyższą wartością ). Przestali oni kłaść nacisk na wolność jako wolność jednostki, wolność od państwa i od ingerencji państwa. Doszli oni bowiem do wniosku, że idea „państwa jako stróża nocnego” prowadzi do likwidacji wolnej konkurencji np. poprzez możliwość powstawania monopoli. Poza tym dotychczasowy liberalizm kapitalistyczny nie radził sobie z gospodarką, powodował duże zróżnicowanie społeczne. Zaczęto więc brać pod uwagę społeczne aspekty wolności oraz związki między wolnością a równością. Liberalizm socjalny zanegował więc liberalizm klasyczny, w którym pełnia wolności dostępna była tylko dla najbogatszych. Podważył tez liberalizm demokratyczny, gdyż łudził on tylko masy wonnościami politycznymi. Tak więc liberalizm socjalny dawał polityczne i ekonomiczne ustępstwa dla ludzi biedniejszych, z ograniczonymi możliwościami. Liberalizm socjalny ograniczył więc pełnię wolności najbogatszych poprzez interwencję państwa w wolny rynek. Politycznym wyrazem socjoliberalizmu była doktryna państwa dobrobytu.

- idea indywidualizmu - zarówno w liberalizmie klasycznym jak i socjalnym indywidualizm jest uważany za

podstawę tzn. jest uznawany za źródło idei wolności, która z kolei jest celem pozostałych idei, jednostka -

wartość najwyższa

- idea wolności - pojmowanie wolności różniło liberałów, trzeba tu zacząć od początku tzn. wolność można

pojmować jako

- wolność negatywną - wolność od… np. interwencji państwa, przymus i ograniczenie ze strony

państwa traktowano jako zło unicestwiające wolność, wg tej wolności rozwój własności

prywatnej nie powinien być niczym nie ograniczony, a więc całkowitej wolności ekonomicznej

- taką ideę wolności wyznawali liberałowie klasyczni

- wolność pozytywna była rozwijana prze liberalizm socjalny, aktywność państwa jest oceniana

pozytywnie, gdyż poszerza krąg ludzi korzystających z wolności politycznej i zabezpieczeń socjalnych.

Dzięki temu wolność nabiera cech wolności obywatelskiej, socjalnej. Nie każda aktywność państwa

ogranicza rozwój własności prywatnej

- obydwie te wolności tworzą zewnętrzną wolność polityczną, jej ograniczenia pochodzą z zewnątrz

jednostki i musza być zagwarantowane przymusem psychicznym lub fizycznym. Ograniczenie wolności

jednostki jest uzasadnione tym, że w społeczeństwie i państwie musi ona współżyć z innymi ludźmi.

Liberalizm socjalny właśnie w zgodnym tym współżyciu z innymi ludźmi widzi szansę rozwoju

jednostki. Interes jednostki może być zgodny z interesem społeczeństwa.

- idea społeczeństwa - liberalizm socjalny nie zgadza się z liberalizmem klasycznym, że społeczeństwo to

najwyżej suma jednostek, które nie są powiązane żadnymi głębszymi naturalnymi więzami. Lib. soc. uważa,

że społeczeństwo to nie fikcja, lecz realna siła, która może być wykorzystana do tego, aby więcej ludzi

mogło korzystać z wolności. W lib. soc. ( tak jak w lib. klas. ) społeczeństwo nie jest jednak wartością

autonomiczną, a jedynie środkiem lub warunkiem rozwoju człowieka

- idea równości i sprawiedliwości - dąży do zapewnienie jednostkom nie tylko formalnoprawnych

(teoretycznych ) możliwości rozwoju, ale chce żeby te możliwości stały się faktyczne, aby znalazły swe

odzwierciedlenie w praktyce. Każdy więc ma równe uprawnienia do równych wolności, mimo że jednostki

nie są sobie równe z natury lub z warunków społecznych. Przezwyciężenie tych nierówności naturalnych

lub społecznych wymaga interwencji państwa np. poprzez redystrybucję bogactwa. Aktywność państwa

musi być jednak taka, aby nie zdusiła wolnego rynku

- idea prawa - każda jednostka ma naturalne uprawnienia, które są niezbywalne, niezmienne, absolutne,

uniwersalne. Są to naturalne uprawnienia do życia, wolności, bezpieczeństwa, oporu przeciw władzy. Dla

liberalizmu w uogólnieniu najważniejsze było prawo do własności prywatnej - jest to bowiem warunek do

rozwoju człowieka. Zwłaszcza liberaliści socjalni pogłębili to prawo. Domagali się oni oprócz formalnego

dostępu do wolnego rynku, takiej redystrybucji bogactwa krajowego i rozdziału własności prywatnej między

najbogatszych, aby uprawnienia naturalne stały się realne. Prawo naturalne oraz uprawnienia naturalne

( konkretyzacja prawa naturalnego ) są pierwotne wobec prawa stanowionego przez państwo.

- idea kapitalizmu - liberalizm socjalny dopuszcza interwencje państwa w wolny rynek. Działalność państwa

ma tu regulować rywalizacje o prace, przedsiębiorczość, konsumpcje i władze. Chodzi o to, aby jak

najwięcej osób posiadało jak najlepsze warunki życia i rozwoju

- idea państwa - państwo nie jest tylko stróżem nocnym, ma chronić i uzgadniać wolności ludzi, którzy

popadają ze sobą w sprzeczność. Państwo integruje życie społeczne i ekonomiczne, dba o wolność,

równość, sprawiedliwość.

- idea zmiany - zmiany ewolucyjne, nigdy rewolucyjne. Trzeba odchodzić od tego co wsteczne i gorsze do

tego co nowsze i lepsze. Doskonała styczność ustroju jest niemożliwa, trzeba poszukiwać, aby znaleźć

najlepsza formę ustrojową.

89. Doktryna interwencjonizmu państwowego Keynes'a.

Jon Mynard Keynes - lewicowy liberalista, jeden z twórców Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Poszukiwał rozwiązań, które byłyby w stanie zachować liberalną demokracje w obliczu zagrożenia komunistycznego i faszystowskiego. Aby zachować tą liberalną demokrację trzeba było zapewnić sprawność ekonomiczną, sprawiedliwość społeczną, wolność indywidualną. Zapewnienie tych rzeczy oznaczało konieczność odejścia od klasycznego liberalizmu w gospodarce zastępując go nowa rewizjonistyczna koncepcją. Keynes uzasadniał możliwość i obowiązek podejmowania przez państwo działań inwestycyjnych. Wyprowadził następujące wnioski :

1. nie ma żadnego nierozerwalnego związku miedzy istnieniem prywatnej własności środków produkcji a bezrobociem,. Bezrobocie można także zlikwidować w warunkach kapitalizmu, ale wymaga to świadomego działania ludzkiego, które powinno podjąć państwo

2. państwo powinno pobudzać inwestycje, ponieważ wielkość inwestycji wpływa na poziom zatrudnienia, poziom produkcji i poziom dochodów

3. pobudzenie inwestycyjne przez państwo może odbywać się poprzez własne inwestycje np. podejmowania robót publicznych, pobudzanie inwestycji prywatnych za pomocą mechanizmu pieniężnego, chodzi więc tu o ustalenie odpowiednich stóp %, o udzielanie kredytów na inwestycje, o odpowiednią politykę podatkową.

Uważał, że państwo nie powinno się bać nawet inflacji, jeżeli jej skutkiem byłoby ożywienie gospodarcze. Zakwestionował tez zasadnicza rolę oszczędności. W pewnych okolicznościach nie prowadzą one do inwestycji, bo stanowią kapitał spekulacyjny. Oznacza to, że jeżeli oszczędności pozostawi się prawom rynku, nie doprowadza one do inwestycji tworzących nowe miejsca pracy. Dlatego też potrzebna jest tzw. socjalizacja inwestycji tzn. państwo powinno przejąć odpowiedzialność za wydatki i popyt. To właśnie wzrost popytu miał zapewnić wysokie zyski, potem pełne zatrudnienie i wyższe zarobki.

Uboczne skutki realizacji doktryny Keynesa - ingerencja państwa w ruch cen i płac, niekontrolowany wzrost sektora państwowego, przerosty biurokratyczne, wzrost politycznej pozycji grup nacisku żądającej zwiększenia wydatków państwa.

1. Doktryna interwencjonizmu państwowego Keynesa a liberalizm socjalny. - Pyt. 89

Rozwinął pogląd, że kryzysy kapitalizmu, bezrobocie mas, ubożenie mas, niewykorzystanie potencjałów produkcyjnych można przezwyciężyć przy pomocy interwencji państwa w gospodarkę rynkową. Wysokie zatrudnienie i wysokie zarobki miały wyeliminować lub chociaż ograniczyć konflikt społeczny ( taki konflikt mógł doprowadzić do zastąpienia liberalnej demokracji przez komunizm lub faszyzm ). Keynesizm była bardzo popularny po II wojnie światowej i stanowił wsparcie dla doktryny państwa dobrobytu - państwo gwarantujące wolność polityczna i wolność jednostki nie może uwalniać się od zadań socjalnych. Doktryna interwencjonizmu państwowego Keynesa była podstawa liberalizmu socjalnego.

2. Doktryna interwencjonizmu państwowego a program Nowego Ładu.

Doktryna Nowego Ładu wyrosła na gruncie interwencjonizmu państwowego Keynesa. W praktykę Nowy Ład - New Deal został wprowadzony przez prezydenta USA F. D. Roosevelta. Konieczność wprowadzenia Nowego Ładu wynikała z wielkiego kryzysu w latach 30-tych XX wieku, który zapoczątkowany w USA odbił się wstrząsami gospodarki na całym świecie. Roosevelt wprowadził kontrolę państwa nad operacjami giełdowymi, subsydia dla farmerów ( dostawali pieniądze za to, że czegoś nie uprawiali ) aby nie było nadprodukcji. Powołano też Administracje Uzdrowienia Gospodarki Narodowej, która decydowała o rozmiarach produkcji, rozwinięto roboty publiczne ( autostrady, zbrojenia ) to wszystko miało napędzać gospodarkę.

Chodziło o to aby państwo interweniowało w takich dziedzinach jak :

• Ubezpieczenia społeczne i renty starcze

• Problemy mieszkaniowe

• Elektryfikacja wsi

• Pomoc dla bezrobotnych

• Pomoc dla rolnictwa

Nie oznaczało to zmiany stosunków własnościowych. Państwo nie miało interweniować w funkcjonowanie wolnego rynku z 2 powodów - z jednej strony w celu przezwyciężenia kryzysu gospodarczego z drugiej aby wprowadzić prawodawstwo gwarantujące bezpieczeństwo socjalne potrzebującym go grupom społecznym. Wprowadzenie Nowego Ładu wymagało wzmocnienia władzy wykonawczej kosztem władzy ustawodawczej i sądowniczej ( było to naruszenie zasady Monteskiusza ). Podstawa ideologiczna Nowego Ładu było twierdzenie, że wolność oprócz wolności słowa, poglądów, religii, umów powinna obejmować też WOLNOŚĆ OD NIEDOSTATKU I STRACHU ( zawierała to np. Karta Atlantycka ). Z połączenia doktryny Keynesa i praktyki Nowego Ładu powstały powojenne doktryny liberalizmu socjalnego : państwo dobrobytu, państwo socjalne, państwo służebne, kapitalizm ludowy.

90. Doktryna państwa dobrobytu - podstawowe zasady koncepcji.

Pojęcie państwa dobrobytu sformułował po raz 1 bp Canterbury w latach 40-tych. Doktryna ta kształtował się stopniowo. Ogólnie WELFARE STATE = państwo dobrobytu oznacza tyle, że państwo pomaga jednostce na drodze do osiągnięcia dobrobytu, nie zostawia jednostki samej sobie. Definicja syntetyczna - państwo dobrobytu = produkcja dobrobytu. Definicja opisowa ukazuje sposoby osiągnięcia państwa dobrobytu np. definicja wg Purcella, która jest bardzo szczegółowa. Państwo powinno oferować darmowe usługi, likwidować bezrobocie, zrównać dochody poprzez progresywne podatki, prowadzić do egalitaryzacji społeczeństwa. Doktryna państwa dobrobytu zrodziła się na podstawie krytyki tradycyjnego liberalizmu, tzn. państwo kapitalistyczne to nie tylko „stróż nocy”. Państwo nie powinno być bierne wobec problemów społecznych i gospodarczych, dlatego powinno przejąć organizacje życia społecznego i gospodarczego oraz zmierzać do realizacji sprawiedliwości społecznej. Doktryna ta nie stanowi zwartej koncepcji. Stanowi alternatywę wobec socjalizmu. Zakładano tu pozytywną czyli aktywną rolę państwa, które miało opiekować się jednostką. Nie mogło to jednak naruszyć podstawowej zasady liberalizmu - własności prywatnej.

Różni zwolennicy doktryny rozumieli państwo dobrobytu inaczej, ale było kilka zjawisk charakterystycznych dla państwa dobrobytu :

1. podejmowanie inicjatyw gospodarczych : np. państwo powinno planować kierunki rozwoju, zapobiegać kryzysom ekonomicznym, prowadzić politykę pełnego zatrudnienia lub ograniczyć bezrobocie

2. państwo winno spełniać rozbudowane funkcje socjalne - ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, rodzinne

3. państwo powinno realizować zasady sprawiedliwości społecznej i zasady „równych szans”, np. prowadzić aktywną redystrybucje dochodu narodowego w formie - progresywnego podatku, przyznania stypendiów, wyrównania poziomu życia poszczególnych regionów, warstw lub grup społecznych.

Państwo dobrobytu jest wtedy, gdy występuje 1, 2 i 3. Państwo dobrobytu musiało tez zachować demokracje polityczną, tzn. działanie nie powinny być narzucane odgórnie przez dyktatora lub partię ( gdy tak było, to było to państwo komunistyczne ).

Państwo dobrobytu nie znosi własności prywatnej, a więc nie niszczy wolności jednostki, nie ogranicza jej ruchliwości ani wolności wyboru.

Jednym z ekonomicznych rezultatów państwa dobrobytu było powstanie tzw. ekonomiki mieszanej - opiera się ona na harmonijnym współdziałanie przedsiębiorstw państwowych i kapitału prywatnego. To współdziałanie to powinno się opierać na zasadzie, że aktywność działań gospodarczych powinna być wspomagana przez organizacje pozostającą w rękach państwa. Planowanie powinno być regulacyjne i stymulacyjne, informacyjne. Doktryna państwa dobrobytu to teoretyczne uzasadnienie interwencjonizmu państwowego. Poza tym jest to odpowiedź na aspiracje społeczeństwa, gdyż idea równych szans jest bardzo popularna. Za najdoskonalsze państwo dobrobytu uchodziła Szwecja. Państwo dobrobytu zaczęto krytycznie oceniać po kryzysie lat 70-tych.

90. Wpływ doktryny Leonarda Hobhouse'a na rozwój liberalizmu socjalnego.

Leonard Hobhouse - angielski filozof i socjolog, działacz związków zawodowych. Główny przedstawiciel liberalizmu socjalnego.

Podał swoją definicje liberalizm - jest to ruch wyzwalający, usuwający przeszkody, otwierający kanały do działania wolnego, spontanicznego, żywotnego. Liberałowie walczą o wolność osoby, wolność prawa wyboru zawodu, wolność słowa, sumienia, o wolność fiskalna, stowarzyszeń, narodów, wolność do działalności gospodarczej. Przedstawił nowe ujęcie wolności ( pyt 94 ). Bardzo ważne były też jego poglądy na temat własności - każda jednostka ma prawo do własności, ale trzeba przywrócić społeczne znaczenie własności ( a więc odrzucić indywidualistyczne pojęcie własności ) tzn. własność nie jest nadawana przez naturę, a więc ludzie nigdy nie mogliby być właścicielami, gdyby nie odpowiednie instytucje społeczne. Chodzi o to, że właściciel delektuje się własnością, może ją zdobyć, powiększyć tylko dlatego, że jego działania są wkomponowane w wysiłki innych. Zapewnia to wspólna cywilizacja i panujący w niej podział pracy. Własność nie może służyć tylko właścicielowi, ale tez tym, którzy umożliwiają mu władanie własnościami, korzystanie z niej. Wyrazem takiego służebnego traktowania własności jest opodatkowanie własności przez państwo, a następnie wykorzystanie tych zasobów na cele potrzeb członków społeczeństwa.

Wg niego społeczeństwo przechodzi taka ewolucję, że przechodząc od niższych do wyższych form życia społecznego, walka o byt zostaje zastąpiona współpracą, a egoizm - altruizmem.

91. Koncepcja wolności w doktrynie Hobhouse'a.

Hobhouse wymieniał wolności, o które walczyli liberałowie : wolność osobista, prawa wyboru zawodu, słowa i sumienia, fiskalna ( uwolnienie od arbitralnych podatków ), narodów, stowarzyszeń, wolność działalności gospodarczej. Wolność nie miała być jednak wsparcie dla egoizmu, wolność ma bowiem swój wymiar społeczny, a więc nie oznacza ona czynienia tego, co się chce. Wolność oznacza prawo do wolności takiej samej jak się cieszą inni członkowie społeczeństwa. Nie ma wolności bez ograniczenia jej przez prawo, a warunkiem równości w prawie jest równość wobec prawa. Nie ma sprzeczności między wolnością a prawem, prawo co prawda ogranicza jednostkę, ale ogranicza też innych w absolutnej wolności. Tylko w ten sposób możliwa jest wolność dla całego społeczeństwa. Niemożliwa jest więc wolność totalna. Prawo, które ogranicza wolność jest wyrazem pozytywnej roli państwa - odpowiednio do tego państwo powinno mieć przymus na egzekwowanie prawa

• Wolność obywatelska - aby była ta wolność musi być środek powszechnego ograniczenia, musi być prawo, aby utrzymać wolność i zapewnić ją każdemu, potrzebne są reguły wolności

• Wolność osobista - jest trudna do określenia, u jej podstaw leży wolność myśli - wolność formułowania sądów, a więc musi być też wolność mowy - czasem może prowadzić do konfliktów

• Wolność religijna - obejmuje prawo myśli, wyrazu, kultu

• Wolność społeczna - równość w np. zdobywaniu zawodu

• Wolność umowy - wolność stowarzyszeń, jeżeli ludzie nie działają na niekorzyść innych, bo czasem stowarzyszenie może stać się państwem w państwie i wtedy państwo powinno chronić jednostkę przed stowarzyszeniem

• Wolność rodzinna - żona może mieć własność, interesy

• Wolność polityczna - liberalizm doje możliwość do działania, to ruch wyzwalający

Poprzez przymus w egzekwowaniu prawa państwo może zapewnić wszystkie te wolności.

95. Wolność w ujęciu liberalizmu konserwatywnego a wolność w interpretacji Hobhouse'a.

Wolność w całym liberalizmie jest najwyższą wartością, która służy realizacji celów jednostki - ona jest najwyższą wartością podmiotowa liberalizmu. Mimo to pojmowanie sensu wolności wprowadza różnice między liberałów.

Liberalizm konserwatywny pojmował wolność w sposób maksymalistyczny. W jego ujęciu była to wolność negatywna - uznaje przymus i ograniczenia ze strony państwa i społeczeństwa za zło, które unicestwia wolność. Ta wolność domaga się niczym nieograniczonego rozwoju własności prywatnej, co jest przejawem wolności ekonomicznej. Jest to wolność od przymusu ze strony innych osób oraz państwa. Wolność negatywna jest szersza niż wolność pozytywna i trudniejsza, bo nie określa, co trzeba robić.

Wolność pozytywna jest raczej wizytówka liberalizmu socjalnego. Rola państwa jest tu oceniania pozytywnie. Aktywne działanie państwa poszerza krąg ludzi, którzy korzystają z wolności politycznej i zabezpieczeń socjalnych. Dzięki temu wolność staje się wolnością obywatelską, socjalną. Nie każda działalność państwa ogranicza rozwój własności prywatnej.

Hobhouse jako główny przedstawiciel liberalizmu socjalnego opiera się na wolności pozytywnej, tzn. wolność oznacza prawo do wolności takiej samej jaką maja inni ludzie. Aby to zagwarantować państwo powinno egzekwować prawo - ogranicza ono co prawda jednostkę, ale tez ogranicza innych. Dzięki temu wszyscy mają równą wolność.

(+pyt. 94. )

1. Koncepcja wolności i równości Hobhouse'a.

2. Wolność obywatelska, polityczna, osobista w ujęciu Hobhouse'a.

3. Wolność fiskalna - koncepcja Hobhouse'a. - uwolnienie od arbitralnych podatków

4. Zasada własności prywatnej w koncepcji Hobhouse'a

5. Różne oblicza wolności - koncepcja Hobhouse'a.

6. Wymień i omów etapy rozwoju doktryny welfare state.

Niektórzy za pierwsze wydarzenie, które rozpoczęło kształtowanie się państwa dobrobytu uznali deklaracje jakobińska z 1793 roku. Wspomniano w niej, że „wsparcie publiczne jest świętym długiem”

1. zdecydowanie częściej uznaje się, że początkiem powstawania państwa dobrobytu były reformy społeczne Bismarcka w Niemczech - miały one objąć jak najwięcej ludności ubezpieczeniami : 1883 - na wypadek wojny, 1884 - przyznanie odszkodowań za wypadki przy pracy, 1889 - ubezpieczenia na starość i od inwalidztwa. Ubezpieczenia te były obowiązkowe i obejmowały coraz więcej ludzi. Zyskiwały coraz większą popularność we Francji i Anglii. Chodziło o to, aby bardziej powiązać interesy mas pracujących z państwem. Pokazywało to nowe opiekuńcze funkcje państwa oraz uświadamiało możliwość przeprowadzenia nawet socjalistycznych reform. Obowiązywał tu jednak warunek, że te reformy nie mogły zagrozić zasadom państwa burżuazyjnego.

2. liberalne rządy w Anglii w latach 1906-14, nawiązywały one do osiągnięć końca XIX wieku - 1870-powszechne szkolnictwo, 1871- legalne działanie związków zawodowych, 1875 - rozwój służby zdrowia. Wszystko zostało przyspieszone przez powstanie Partii Pracy w 1901 oraz jej sukcesy w wyborach. Liberałowie wprowadzili przede wszystkim : 1909 szerokie ubezpieczenia społeczne, 1909 ustawodawstwo określające minimum płac, 1911 ubezpieczenia na wypadek inwalidztwa, choroby, a później także bezrobocia. Dzięki tym reformom dla świata pracy rząd szukał tez oparcia dla swej imperialnej polityki.

3. polityka Nowego Ładu - New Deal - w USA wprowadzony przez prezydenta Franklina D. Roosevelta. Został on „skonstruowany” w efekcie wielkiego kryzysu lat 30-tych. Zmierzał on do zwiększenia siły nabywczej ludności poprzez rekonstrukcje systemu finansowego, który miał zachęcić ludzi do zaktywizowania kapitału. W 1933 wprowadzono tez ustawę - przewidywała ona : umowy zbiorowe miedzy pracodawcami a związkami zawodowymi, zakaz pracy dzieci, minimum czasu pracy, minimum płac. Rozwinięto też szerokie ubezpieczenia społeczne w 1935 np. przyjęto ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, ograniczone ubezpieczenia na usługi służby zdrowia.

4. reformy w Szwecji lata 30-te - na tych reformach wzorowane reformy w Anglii, jednym z ich twórców był Gunnar Myrdal

5. rządy Partii Pracy w latach 1945-50 - nawiązywały one do zdobyczy z przed I wojny światowej. Miały tez na uwadze osiągnięcia socjaldemokratów w Szwecji. Chciano zlikwidować bezrobocie poprzez zwiększenie inwestycji państwa ( np. roboty publiczne ), co miało zwiększyć siłę nabywcza ludności i ożywić rynek do dynamicznego działania. Parta Pracy chciała poszerzyć : ubezpieczenia społeczne w zakresie służby zdrowia, nacjonalizację niektórych gałęzi produkcji, np. kopalń węgla i elektrowni - 1946. Poszerzyć ingerencje państwa we własność prywatną i podjąć kroki do kształtowania procesów gospodarczych. W tym celu znacjonalizowano Bank Anglii. W skutek tych reform ukształtowało się państwo dobrobytu w Anglii i stało się praktycznie modelem teoretycznych założeń doktryny państwa dobrobytu.

Uważ się, że modelowym państwem socjalnym jest Szwecja po reformach socjaldemokratów rozpoczętych przed II wojna i kontynuowanych po II wojnie.

96. Socjoliberalizm w ujęciu Gunnara Myrdala.

97. Gunnar Myrdal jako przedstawiciel szwedzkiego liberalizmu socjalnego.

Gunnar Myrdal - szwedzki polityk i uczony, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1974; minister gospodarki Szwecji, zapoczątkował reformy w Szwecji, ekspert ONZ zajmujący się walką z nędzą w krajach rozwijających się. Koncepcja welfare state wg Myrdala :

• Państwo w sposób umiarkowany powinno ingerować w gospodarkę

• Państwo powinno ogarniać wszystkie zasadnicze problemu kraju - ekonomiczne, społeczne

• Jednocześnie państwo powinno rozwijać inicjatywę i szerokie wpływy ludności

• Państwo sprawuje nadzór nad przedsiębiorstwami prywatnymi, więc upaństwowienie własności nie

jest potrzebne

• Państwo powinno dążyć do podwyższenia stopy życiowej obywateli - chodziło o stopniową

egalitaryzacje dochodów ludności

• Nie trzeba likwidować monopoli, ale państwo powinno chronić przed nimi drobnych przedsiębiorców

• w państwie powinna panować demokracja, a więc także równość, konieczność

demokratyzacji władzy państwowej poprzez decentralizację

• Państwo dobrobytu powinno być przeniesione na stosunki międzynarodowe, na cały świat - welfare

World

Twórca teorii okrężnej przyczynowości - dotyczy państw wysoko rozwiniętych, powielanie się inflacji i deflacji jest błędnym kołem. Stanowi to uzasadnienie dla działań podejmowanych przez państwo.

98. Koncepcja korporacji socjalnej J. K. Galbraith'a.

Państwo to korporacja socjalna, która zmierza do zaspokojenia potrzeb swoich pracowników. Z jednej strony interweniuje w kwestie socjalne, dbając o poziom płac pracowników, a z drugiej strony przerzuca ciężar płac na konsumentów. W ten sposób zachowuje równowagę.

Powojenne państwo amerykańskie jest społeczeństwem i państwem przemysłowym, opiera się ono na wiodącej roli korporacji, ich zadania to współdziałanie z mniejszymi jednostkami produkcyjnymi i z państwem. Stają się więc one dominujące w produkcji materialnej, ale są także producentami nowych technologii. Wielkie korporacje mają też coraz większe funkcje w planowaniu. Przy stabilizacji zaopatrzenia i zagwarantowania pewnego poziomu siły nabywczej ludności zarysowuje się odejście od zasad wolnokonkurencyjności.

99. Koncepcja „oportunity state” jako krytyka welfare state. (Ni widu ni słychu)

Idea aktywnego socjalnie państwa budziła wiele krytycznych opinii. W latach osiemdziesiątych zakwestionowano założenia państwa dobrobytu w wielu krajach o długiej tradycji istnienia takiego państwa. Krytyka była dwutorowa, dotyczyła kwestii ekonomicznych i wartości, na jakich opierać się powinno nowoczesne państwo. Wykazywano, że system jest mało efektywny (sporo kosztuje obsługa administracji dystrybującej pomoc socjalną), jednostka zaś traci w wielu wypadkach motywację do większego wysiłku; wysokie podatki hamują przedsiębiorczość, powodują drożyznę i spadek eksportu. Kontrola państwa nad wieloma dziedzinami życia obywateli umniejsza wartość ich indywidualnego wysiłku, samodzielności decyzji itd. Krytykowano inżynierię społeczną: posunięcia władz mające na celu kreowanie pewnego zestawu pożądanych zachowań, przyzwyczajeń i wartości (np. teoretycy państwa dobrobytu w Norwegii próbowali, poprzez wymuszanie sztucznie wysokich cen na sofy, zniechęcić Norwegów do tego mebla, który uznali za niefunkcjonalny). Rosła natomiast popularność ideału samodzielnej, przedsiębiorczej jednostki. Nadmierne wyrównywanie dochodów obywateli uznano za niesprawiedliwe. Wyraźnie odstąpiono od państwa dobrobytu w Wielkiej Brytanii (rządy premier Margaret Thatcher 1979-1988), skorygowano jego kształt w Szwecji

100. Doktryna kapitalizmu ludowego jako jeden z nurtów socjoliberalizmu

Doktryna kapitalizmu ludowego wyrosła w połowie lat 50-tych w USA. Nazwę zaczerpnięto z broszury „Kapitalizm ludowy” znanego amerykańskiego obrońcy praw konsumenta - R. Nadera. Doktryna ta wyrosła w okresie modyfikacji klasycznego liberalizmu w kierunku liberalizmu socjalnego. Mieści się ona w ramach szerokiego nurtu amerykańskiego liberalizmu zwanego mianem interwencjonizmu państwowego lub rzadziej koncepcja państwa socjalnego, bowiem podejmuje próbę rozwiązania nabrzmiałych kwestii społecznych - 3 rewolucje.

101. Trzy rewolucje w kapitalizmie ludowym

Wg teoretyków kapitalizmu ludowego wysoko rozwinięty współczesny kapitalizm uległ takim przeobrażeniom, że stał się jakby nowym jakościowo ustrojem. Państwo kapitalistyczne stało się ponadklasowym arbitrem w konfliktach społecznych. W państwie tym miały się dokonać rzekomo 3 rewolucje.

1. rewolucja w stosunkach własnościowych, w jej wyniku miał powstać nowy system społeczny lepszy zarówno od kapitalizmu jak i socjalizmu. Jego podstawa pozostawała prywatna własność środków produkcji, podlegająca jednakże stopniowo dyfuzji, rozproszeniu i demokratyzacji. Ta demokratyzacja własności przejawiać się miała w formie akcji ludowych i spółek lokacyjnych, a także szeroko dostępnych obligacji. Autorzy teorii kapitalizmu ludowego uznali posiadanie akcji a także obligacji za formę współwłasności środków produkcji. Robotnicy więc zostali podniesieni do rangi niemal kapitalistów, a zatem skoro nie ma już klas, to nie ma tez walki klasowej - istnieją stosunki partnerstwa robotników z burżuazją. W związku z tym zmianie uległy też główne cele działalności gospodarczej. Nie miała to być już maksymalizacja zysku, a służba w interesie ogółu społeczeństwa.

2. rewolucja w zarządzaniu - miała na celu dopuszczenie udziału robotników w organach zarządzających przedsiębiorstw kapitalistycznych

3. rewolucja w dochodach - jej celem było doprowadzenie do udziału robotników w zyskach przedsiębiorstwa. Istotą tego miała być teza o 2-częściowym charakterze wynagrodzenia. Płaca robotnika składa się wg tego z określonej części stałej i części ruchomej, której wysokość zależy każdorazowo od wysokości dochodu. Im większy dochód przedsiębiorstwa , tym większa jest ruchoma część wynagrodzenia robotnika. Uczestniczenie robotników w zyskach stanowić miało koronny dowód przezwyciężenia sprzeczności klasowych w kapitalizmie.

96. Teoria przepływu władzy i własności Adolfa Berle'a

A Berle - Amerykanin ur 1895 jest czołowym ideologiem doktryny kapitalizmu ludowego. Napisał w 1967 „Władzę” swe najważniejsze dzieło, w którym zawarł teorię przepływania władzy i własności oraz teorie władzy.

Teoria władzy - opiera się na 5 naturalnych prawach władzy

1. władza wyrasta z naturalnej potrzeby ładu i porządku, wypełnia ona próżnię w organizacjach ludzkich

2. władza zawsze odznacza się personalnym i osobistym, jednostkowym charakterem toteż rozważania o władzy klas, elit, grup społecznych są błędem

3. władza jest zjawiskiem socjologicznym, toteż poprzedza ja zawsze kształtująca ja idea, która przesądza o jej treści i formie

4. władza jest sprawowana za pośrednictwem instytucji

5. władza jest stale konfrontowana z punktu widzenia odpowiedzialność z tym kręgiem podmiotów i spraw, na który rozciąga swój zakres

Teoria przepływu władzy i własności. - Berle dostrzegł wzajemne oddziaływanie władzy i własności i wyraził je w postaci 3 prawidłowości

- układ władza - własność nigdy nie jest statyczny, władza prowadzi do własności, a własność do władzy

- wysoki stopień koncentracji władzy i własności wywołuje konieczność zahamowania tego procesu i ich

dekoncentrację

- najbardziej pożądaną i społecznie użyteczną fazą w dynamice relacji władzy i własności jest równowaga

między dążeniami do władzy i dążeniami do własności.

96. Omów przyczyny zwołania i ustalenia Kolokwium Lippmana

Kolokwium Lippamana to nic innego jak spontaniczne spotkanie grupy ekonomistów i politologów z krajów europejskich, którzy w ten sposób fetowali przybycie Lipmana do Europy. Był to 08.1938. w Paryżu, bo właśnie wydano francuska wersję „Dobrego społeczeństwa” pióra Lipmana, w której zmieniał swe dotychczasowe stanowisko co do tego, że w imię obrony demokracji dopuszczalny jest interwencjonizm państwowy i rządy silnej egzekutywy ( w związku z czym popierał Nowy Ład Roosevelta ). Zmienił swe stanowisko po tym, jak Roosevelt zaczął w jego imieniu nadużywać swej władzy nawet gdy sytuacja ustabilizowała się - R. ukonstytucjonalizował Nowy Ład. Lipman w Dobrym społeczeństwie doszedł do wniosku, że lekarstwo = interwencjonizm stało się gorsze niż sama choroba ( wielki kryzys lat 30-tych ). Postulował więc, że mechanizm ekonomiczny - wolny rynek - stał się fundamentem wolnego społeczeństwa. Ten wolny rynek łatwo jest zniszczyć przez nieumiejętną ingerencję, dlatego powinno być jej jak najmniej.

Podobne tezy głosili tez neoliberałowie. To właśnie z nimi spotkał się Lippman w Paryżu. Odbyła się wówczas głośna debata nad losami liberalnej demokracji. Podczas tego kolokwium ukształtowały się właśnie 3 tezy neoliberalizmu i jego główni teoretycy - L. von Mises, W. Ropke, J. Rueff, L. Rougier, W. Liman, W. Friedman, F. Hayek, R. Nozick.

97. Przedstaw główne założenia myśli politycznej Lippmana

• Przekonanie o braku zdolności mas społecznych do racjonalnego pojmowania i kierowania procesem rządzenia państwem → rządzić mają eksperci

• Interwencjonizm państwowy tylko w sytuacji totalnego zagrożenia demokracji

• Mechanizm wolnego rynku - tak - ale ma być prowadzona polityka socjalna

• Równowaga w podziale władz to podstawa dobrego funkcjonowania państwa, to fundament wolności i porządku

• Wolność słowa

• Filozofia publiczna - potrzeba jej upowszechniania i odnawiania

98. Krytyka demokracji Lippmana

W Filozofii Publicznej swojej ostatniej książce Lippman ostatecznie kształtuje swoje krytyczne stanowisko względem demokracji. Wg niego demokracja liberalna jest słaba, bo głęboko zostały zniekształcone relacje między rządzonymi a rządzącymi. Masy uzyskały szeroką formalną władzę, której nie są w stanie faktycznie wykonywać. Rządy zaś utraciły prerogatywy, która są im niezbędne do efektywnego rządzenia - demokracja cierpi na uwiąd rządu, dewitalizacje egzekutywy. Naruszona więc została oryginalna zasada rozdziału i równowagi władz, co doprowadziło w końcu do ubezwłasnowolnienia rządu przez opinie publiczną.

Do naprawy przyczynić się może jedynie rewitalizacja rządu. Jej celem jest przywrócenie naturalnego związku między zbiorowością obywateli i ciałami przedstawicielskimi a władza wykonawczą. Władza wykonawcza powinna być aktywną władzą w państwie, stroną „żądającą i proponującą”. Zgromadzenie przedstawicielskie to przede wszystkim „strona udzielająca przyzwolenia”. Istnienie obu tych władz w równowadze jest fundamentem wolności i porządku, a także warunkiem funkcjonalności systemu. Nie może być tak, że w sprawach istotnych dla całej wspólnoty tj. wojny i pokoju, bezpieczeństwa, obrony indywidualnej wolności, egzekutywa jest hamowana przez lektorat czy legislatywę. Lippman stwierdził, że nie zawsze większość ma rację.

99. Filozofia publiczna Lippmana

„Filozofia publiczna” to ostatnie dzieło Lipmana powstałe w 1955. Składają się na nie 2 części, w których analizowany jest kryzys Zachodu w 2 wymiarach :

- w wymiarze instytucjonalnym - aby uniknąć kryzysu musi być przywrócony naturalny związek między zbiorowością obywateli i ciałami przedstawicielskimi a władzą wykonawczą. Władza wykonawcza powinna być aktywną władzą w państwie, stroną „żądającą i proponującą”. Zgromadzenie przedstawicielskie to przede wszystkim „strona udzielająca przyzwolenia”. Istnienie obu tych władz w równowadze jest fundamentem wolności i porządku, a także warunkiem funkcjonalności systemu. Nie może być tak, że w sprawach istotnych dla całej wspólnoty tj. wojny i pokoju, bezpieczeństwa, obrony indywidualnej wolności, egzekutywa jest hamowana przez lektorat czy legislatywę. Lippman stwierdził, że nie zawsze większość ma rację.

- w wymiarze ideowym. Kluczem do rozumienia tego wymiaru ma być pojęcie filozofii publicznej - jest to ideowe zaplecze liberalnej demokracji, fundament liberalnego stylu życia. To zbiór meta-zasad organizujących dobre społeczeństwo, to zespół ogólnych zasad i zaleceń, których nie trzeba odkrywać, bo są one już odkryte. Trzeba jedynie je odnawiać i wprowadzać do świadomości rządzących i rządzonych ( kryzys na Zachodzi dlatego, że nowe pokolenia nie dostępują inicjacji w dziedzinie filozofii publicznej ). Lippman utożsamiał treść filozofii publicznej z zasadami prawa natury. Trzeba je upowszechniać np. wolność ( prasy czy inna ) ma swoje prawa, które muszą być przestrzegane - by były przestrzegane musi być świadomość ich istnienia.

Lippman utożsamił treść filozofii publicznej z zasadami prawa natury, podjął ryzyko intelektualne, przywołując koncepcje silnie obciążona metafizycznym balastem. W dobie Oświecenia właśnie odnowiony słownik prawa natury patronował próbom uogólnienia procesu narodzin gospodarki wolnorynkowej i rządów konstytucyjnych., służył do wyartykułowania samowiedzy elit biorących udział w tym procesie, nadał pierwotny kształt ideologii liberalnej, która zwracała się swym ostrzem w kierunku arbitralnej władzy - służyła temu koncepcja wyczytanego w księdze natury „wyższego prawa”, stojącego nad wolna królów i ziemskimi dekretami. Lippamn nakazuje wejść w istotę tego wyższego prawa - tę trwała prawdę stanowi „zaprzeczenie, iż ludzie mogą być arbitralni w ludzkich sprawach”. Przywrócenie tej nadrzędności prawa wobec arbitralnej władzy było zasługą starego liberalizmu. Bez internalizacji tej wyższej zasady nie może funkcjonować wolne, praworządne społeczeństwo i ona musi wystarczyć za całe wskazanie przy budowie Dobrego Społeczeństwa, które nie ma żadnego projektu architektonicznego, co więcej oczekiwanie na taki projekt jest sposobem myślenia, przeciw któremu stale sprzeciwiała się natura liberalna.

Filozofia publiczna niesie bogate treści, pozostała zasobem politycznej mądrości i pochodna od niej sztuka posługiwania się pewnymi procedurami i technikami - np. technika równoważenia władz, która wyrwana z kontekstu filozofii publicznej może działać na niekorzyść Dobrego Społeczeństwa.

Lippman ubolewa, że utarło się przeświadczenie, że styl i treść politycznego myślenia jest prywatną sprawą obywateli, ustała transmisja idei i nawyków, których internacjonalizowanie powinno być zasadnicza teścia procesu wychowawczego w liberalnym społeczeństwie, a filozofia publiczna przestała być nauczycielką rządzenia i polityki.

Odrodzenie filozofii publicznej jest warunkiem żywotności liberalnej demokracji - naprawienie rządu demokratycznego, reformy prawa własności i wytyczenie granic wolności słowa.

W filozofii publicznej instytucja własności prywatnej winna służyć promocji bezpieczeństwa materialnego, pomyślności i pokojowego współżycia jednostek w społeczeństwie. Ujęcie własności jako równowagi praw i obowiązków, która musi być utrzymana w zmieniających się warunkach i podporządkowania sprawie społeczno-ekonomicznego postępu, daje właściwą wskazówkę reformatorom. Wolność słowa to z kolei metoda osiągania prawdy w kwestiach politycznych, filozofia publiczna wytycza więc granice wolności słowa, umiejscawia ja w punkcie, którego przekroczenie zagraża egzystencji instytucji wolnego społeczeństwa.

Odnowa filozofii publicznej oznaczałaby analogicznie przewartościowanie m.in. pojęć wchodzących w skład słownika współczesnej liberalnej demokracji. Ja je jednak rozprzestrzenić ? Lippman widzi 2 sposoby zwiększenia społecznego prestiżu f.p. :

- zademonstrowanie dobroczynnych efektów dotrzymywania jej wskazać w praktyce

- zmiana klimatu dyskursu naukowo-filozoficznego ( nie może być publicznie dyskredytowane, zwłaszcza

przez naukowców, którzy maja popierać f.p. swoim autorytetem )

Filozofia publiczna jest to więć nic innego jak wiara w istnienie wyższych zasad funkcjonowania dobrze urządzonego społeczeństwa, zasad nieredukowalnych do prawd nauki czy indukcyjnego myślenia. Tu nie wystarczy znajomość technik sprawowania władzy i arbitralność jednostek, tu potrzeba wiary w istnienie kulturowego super-ego cywilizacji zachodniej, otwarte nawiązanie do tradycji praw natury.

100. Liberalizm realny Lippmana

101. Państwo liberalne czy socjalne - dylemat Lippmana

102. Isaiah Berlin - powrót do liberalizmu klasycznego.

Za szczerą koncepcję wolności uznał jedynie koncepcję J.S. Milla. Pozostałe koncepcje ocenił jako nieszczere, ogarnięte obsesją jakiejś innej idei w rodzaju Kościół, Naród, Partia. Wyraża wzorcowa wierność założeniom liberalizmu klasycznego. Wyżej ceniona przez niego wolność negatywna polega na nieingerencji władzy i innych jednostek w zagwarantowana prawem sferę życia, w której człowiek ma swobodę czynienia tego, czego chce i do czego jest zdolny. Wolność pozytywna przejawiała się w samodzielnym określaniu przez jednostkę nie tylko własnych celów i możliwości, ale i zakresów władzy cudzej i cudzej swobody nie popadającej jednocześnie w sprzeczność z podobnymi dążeniami innych jednostek. Wolność negatywna podkreśla znaczenie wolności, wolność pozytywna - realność konfliktów wynikająca z wielości celów ludzkich, ich niewspółmierności i wieczną między nimi rywalizację.

103. Koncepcja sprawiedliwości społecznej Johna Rawls'a

We wzorowanie na idei stanu natury „sytuacji pierwotnej” ludzie staja przed koniecznością wyboru organizacji społeczeństwa opartej na zasadzie sprawiedliwości społecznej godzącej rozbieżne dążenia w jednym kierunku do wolności, w drugim zaś równości. Wybór, który przybiera formę szczególnej umowy społecznej, dokonywany jest w warunkach „zasłony niewiedzy”, ponieważ nikt nie jest w stanie przewidzieć swojego przyszłego losu, który ukształtuje się w wyniku interakcji wolności i równości. Troska o możliwie najlepsze zabezpieczenie swego przyszłego losu, podpowiada wybór racjonalnej reguły maximum ( minimalizowanie strat przy jednoczesnym maksymalizowaniu korzyści )

Opiera się ona na 2 zasadach: 1. gwarantuje podstawowe wolności jednostek ( słowa, zgromadzeń, praktyk religijnych ), 2 zapewnia, że wszelkie społeczne i ekonomiczne nierówności będą tak ułożone, by zagwarantować największą korzyść dla najbardziej upośledzonych przy zachowaniu równości szans dla wszystkich. Rawls argumentuje, że strony dokonując właściwego wyboru, wybiorą właśnie koncepcję sprawiedliwości jako bezstronności.

Atutem tej koncepcji sprawiedliwości jako bezstronności jest jej zgodność z ogólna wiedzą o psychologii moralnej. Rawls podkreśla, że strony mogą na sobie wzajemnie polegać, iż będą w dobrej wierze przestrzegać wybranych zasad sprawiedliwości. Jest tak dlatego, że nie ryzykują pogodzenia się z uszczerbkiem swej wolności koniecznego, by zapewnić innym korzystanie z większych dóbr, którego to zobowiązania w rzeczywistych okolicznościach mogłyby nie być w stanie dotrzymać. Ugody tego rodzaju przekraczają możliwości ludzkiej natury. Drugim założeniem jest to, iż każdy w praktyce społecznej i politycznej będzie popierał te koncepcje sprawiedliwości, dlatego, że zapewnia ona potwierdzenie dóbr wszystkich stron. Co więcej ta psychologia moralna pozostaje w zgodzie z założeniem, iż koncepcja sprawiedliwości winna publicznie dawać wyraz szacunkowi ludzi do siebie nawzajem, którzy w ten sposób zapewniają sobie poczucie własnej wartości.

104. Metoda kontraktualistyczna a teoria sprawiedliwości Rawls'a

105. Koncepcja umowy społecznej J. Rawls'a a jego teoria sprawiedliwości

Rawls posługując się koncepcją umowy społecznej konstruuje swa sławna sytuacje pierwotną, jaka wykazuje cechy właściwego dla tradycji umowy społecznej stanu natury. I tak, precyzyjnie określony zakres wiedzy wybierających stron ma gwarantować, że wybrane przez nie zasady będą sprawiedliwe. Rawls zajmuje się także stronami dokonującymi wyboru, które chociaż biorą pod uwagę tak swój stosunek do swego potomstwa, jak i do przyszłych pokoleń, dokonujący wyboru w swoim tylko imieniu. Wybierające strony nie stanowią wszystkich ludzi żyjących w danym czasie, ani nie dzielą wszystkich cech wspólnych. Rawls zakłada jednak, że dokonują one wyboru w taki sposób, jak gdyby reprezentowały wszystkich ludzi, których łączy taka sama wiedza lub niewiedza. Każda dokonująca wyboru strona podejmuje decyzje tak, jak gdyby tylko od niej zależało sformułowanie akceptowanych przez wszystkich zasad sprawiedliwości, a jednocześnie zdaje sobie ona sprawę, że takiego samego wyboru dokonaliby inni.

Przedmiotem wybory sytuacji pierwotnej są zasady, na których maja się opierać podstawowe struktury społeczne. Te zaś muszą mieć walor ogólności, musza być powszechne w swym zastosowaniu, być powszechnie uznane jako te, wg których należy rozstrzygać spory. Zasady sprawiedliwości są więc wybierane jako te, które będą rządzić społeczeństwem posiadającym poczucie sprawiedliwości, a więc takim, w którym ludzie są zdolni do podporządkowania się takim zasadom. Koncepcja ta ma więc generować wsparcie dla samej siebie i tym samym zapewnić stabilność wspartej na niej strukturze społecznej. Co więcej zasady te będą obowiązywać w typowym „otoczeniu sprawiedliwości”, a więc tam, gdzie nie ma miejsca ani niezwykły nadmiar, ani zupełny niedostatek dóbr.

W sytuacji pierwotnej wybierającym stronom przyświecają określone motywacje. Nic nie wiedza o swych własnych, konkretnych działaniach, maja bowiem dokonać wyboru na podstawie dążeń, jakie miałyby niezależnie od tego, kim same będą. Są to dążenia do dóbr pierwotnych, których obecność warunkuje realizację poszczególnych celów. Są to : prawa i wolności, możliwości i uprawnienia, dochód i bogactwo, szacunek dla samego siebie. Gdy idzie o środki realizacji tych celów, Rawls zakłada, że wybierające strony będą zachowywać się racjonalnie, będzie je charakteryzował spójny zbiór preferencji wobec stojących przed nimi opcji.

Cechą charakteryzującą motywację wybierających stron jest nieobecność zawiści. Strona „nie jest gotowa zaakceptować swojej straty z jednego tylko powodu, że inni także maja mniej”.

Tak skonstruowana sytuacja pierwotna pozostaje fikcja metodologiczną, która pozwala wskazać z dystansu, które rozwiązania są jednocześnie filozoficznie pożądane, jak tez społecznie i politycznie możliwe do realizacji.

106. Wymień i omów główne zasady teorii sprawiedliwości Rawls'a

Mamy 2 zasady sprawiedliwości jako bezstronności wybranych zgodnie ze strategia maksyminu :

1. Każda osoba winna mieć równe prawo do jak najlepszego całościowego systemu równych podstawowych wolności, dającego się pogodzić z podobnym systemem dla wszystkich

2. Nierówności społeczne i ekonomiczne powinny być tak ułożone

1. Aby były z największa korzyścią dla najbardziej upośledzonych, pozostając w zgodzie z zasada sprawiedliwego oszczędzania; i jednocześnie

2. Aby były związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich w warunkach autentycznej równości szans

Pierwsza z zasad sprawiedliwości musi być zrealizowana zanim dojdzie do uwzględnienia drugiej. Tak więc, wolność może być ograniczana dla dobra wolności. Wymieniając te wolności Rawls pozostaje w kręgu tradycyjnego liberalizmu. Nowością jest podkreślenie równej wolności Wszystkie dobra pierwotne ( wolność i możliwości, dochód i bogactwo, podstawy szacunku dla samego siebie ) powinny być rozdzielone wg zasady równości.

Zasada 2 jest pewną modyfikacją tradycji liberalizmu czystego, który zazwyczaj koncentrował się na wolności i równej wolności. Zasada ta nie dopuszcza bowiem do usprawiedliwienia każdej nierówności, a domaga się usprawiedliwienia nierówności społecznych poprzez wykazanie, że służą one najmniej uprzywilejowanym. Nierówność społeczna nie jest więc, stanem pożądanym ani dopuszczanym bez uzasadnienia, wymaga co najmniej usprawiedliwienia przez wskazanie, że przynosi ona korzyści innym osobom, będącym w najgorszej sytuacji. Rawls podkreślał nienaruszalność zasady 1, choć uważał, że obie są niesprzeczne. Wszystkie instytucje w ramach, których odbywa się współżycie i współpraca ludzi, przede wszystkim i polityczne winny być zorganizowane zgodnie z tymi zasadami.

96. Reguła maksyminu i maksymaksu w doktrynie Rawls'a

Osoby zawierające umowę stosowałyby racjonalną zasadę maximinu tj. minimalizacji strat i powiększania korzyści. Nie wiedziałyby, bowiem jaka będzie ich pozycja. Rozum nakazywałby im przyjąć zasadę równej maksymalnej wolności. Strategia reguły maksiminu sprowadza się do zaszeregowania dostępnych, alternatywnych koncepcji sprawiedliwości wg najgorszych z możliwych rezultatów, przyjmując tę koncepcję, której najgorszy rezultat jest lepszy od najgorszych rezultatów wszystkich pozostałych. Jest to strategia atrakcyjna dla stron o nastawieniu pesymistycznym, Strony wybierają zasady sprawiedliwej organizacji społeczeństwa tak, jak gdyby ich własne miejsce w tym społeczeństwie mieli wyznaczyć im ich wrogowie, a więc wśród najbardziej upośledzonych.

Reguła maksymaksu zakłada z kolei strategie, w której zakładają, że ich miejsce będzie nie wśród upośledzonych, a wśród uprzywilejowanych.

Rawls przytacza argumenty za wyższością reguły maksyminu. Po pierwsze, w sytuacji pierwotnej, gdzie zasłona niewiedzy nie pozwala nam przewidzieć naszej pozycji społecznej, nierozsądnym byłoby nie nastawiać się pesymistycznie. Po drugie, strony dokonujące wyboru w warunkach sytuacji pierwotnej zadowolą się tym, co oferuje wybór wg zasady maksyminu i nie będą skłonne do uzyskania więcej ( trzyma się tego minimum, którego jest pewna ). Po 3, strony dokonujące wyboru będą unikać alternatywnych strategii wyboru innych niż wg reguły maksyminu, bo te mogą powodować skutki trudne do zaakceptowania, jak np. ich społeczna pozycja niewolnika czy chłopa przywiązanego do ziemi.

97. Koncepcja sprawiedliwości jako bezstronności Rawls'a pyt. 116, 119

98. Koncepcja społeczeństwa otwartego Poppera

Wg Poppera zamknięty model organizacji nosi zawsze na sobie piętno totalitaryzmu, ograniczającego prawa i wolności jednostki, a tym samym rozwój. Uważał, że każda próba całościowego sterowania społecznością może mieć sens w odniesieniu do społeczeństw zwierzęcych.

Społeczeństwo otwarte to takie, w którym jednostka ma prawo do osobistych decyzji. W społeczeństwie takim dąży się do awansu społecznego, także do zajęcia miejsca innym ludziom, co w rezultacie może doprowadzić do walki klas. Społeczeństwo otwarte może przekształcić się w społeczeństwo abstrakcyjne - traci do pewnego stopnia charakter konkretnej grupy ludzi lub też związku takich konkretnych grup, nie ustalając relacji osobistych między sobą, nie uczestnicząc w życiu ogółu, nie posiadając żadnej funkcji społecznej na szerszą skalę. Takie stosunki mogą się związać jedynie tam, gdzie istnieje pełna swoboda ich nawiązywania, gdyż nie istnieje żadna determinacja. Powstaje w ten sposób nowy typ indywidualizmu, gdzie główna role zaczynają odgrywać więzy duchowe.

Społeczeństwo otwarte charakteryzuje się jako społeczeństwo uznające różnicę miedzy faktami a wartościami, uznające możliwość błędu w każdej teorii, także świadome rozróżnienie pomiędzy ustanowionymi przez człowieka normatywnymi prawami, opartymi na decyzjach czy konwencjach, a prawidłowościami przyrody, które znajdują się poza zasięgiem jego władzy.

Społeczeństwo otwarte dopuszcza istnienie różnych poglądów, w myśl zasady „ja mogę się mylić ty możesz mieć rację i wspólnym wysiłkiem mamy zbliżyć się do prawdy”.

Społeczeństwo otwarte to społeczeństwo demokratyczne, oparte na założeniu, że nią ma monopolu racji, a demokratycznie podejmowane decyzje pozwalają podejmować działania społeczne jedynie w ramach ograniczonej inżynierii, mianowicie stosowanej dla rozwiązania pilnych problemów chwili z zastosowaniem dostępnych środków, dla osiągnięcia doraźnych i możliwych skutków.

Popper uważał, że globalne wizje prowadzą do zniewolenia w imię tych wizji czy utopii, czynią też z ludzi bierne podmioty, poddające się działaniu nieuchronnych praw historycznych, a postęp to tylko posuwanie się ku jakiemuś celowi, który jest celem dla nas jako ludzi. Tego nie zrobi jednak historia, ale tylko ludzie ( tzn. postępu ). Można to zrobić wzmacniając instytucje demokratyczne, od których zależy wolność i postęp. Postęp opiera się więc na nas, naszych czynach, wysiłkach, jasności celów i realizmie, z jakim dokonaliśmy ich wyboru, a nie na prawdach historycznych ( Historyzm Poppera ). Dominuje tutaj kultura niezależnego myślenia jednostki, gdzie ta ponosi odpowiedzialność za swoje czyny.

99. Społeczeństwo otwarte a społeczeństwo zamknięte, Społ. otw. - pyt. 122.

Społeczeństwo zamknięte to społeczeństwo magiczne, plemienne, kolektywne. Można je porównać z organizmem ( tzw. biologistyczna teoria państwa. ) Jego członkami są związani na wpół biologicznie więzami powinowactwa, wspólnego trybu życia, wspólnego trudu codziennego, wspólnymi tragediami, zabawami, niebezpieczeństwem. Przypomina ono stado lub plemię. Jest to bowiem grupa konkretna związana podziałem pracy i podziałem dóbr, ale tez więzami fizycznymi - więzią dotyku, zapachu, wzroku. Jego kasty i ustawy są rzeczą świętą, tematem tabu. Tu wykluczona jest indywidualna odpowiedzialność jednostki z swoje postępowanie.

100. Popperowska krytyka totalitaryzmu

101. Liberalizm socjologów - Dahendorf, Aron.

102. Państwa liberalnej demokracji a państwa komunistyczne - koncepcja Arona

103. Krytyka totalitaryzmu Arona

Analiza totalitarnych ideologii, w tym także sytuacji w komunistycznej Polsce, nabrała pełnej głębi i ostrości w powojennych książkach Arona - „Opium intelektualistów”, „Demokracje i totalitaryzmu”.

Uważał, że punktem wyjścia w analizie karykaturalnych form świadomości historycznej, które określał mianem „balwochwastami historii” i przyjmował je za główne intelektualne źródła totalitarnych ideologii.

Lwią część swoich prac poświęcił walce z komunistyczną postacią totalitaryzmu, zarówno przeciw systemowi marksizmu-leninizmu w Związku Radzieckim czy w Europie wschodniej, jak też długotrwałej fascynacji tym systemem w kołach intelektualnego establishmentu powojennej Francji. Aron przeprowadził atak na 4 mity tych środowisk : mit lewicy, mit rewolucji, mit proletariatu, mit historycznej konieczności. Wszystkie one składały się na postępową ideologię, która gloryfikuje komunizm i odrzuca zasady liberalnej demokracji.

Państwa komunistyczne opierają się na rewolucji, zamiast na konstytucji; charakteryzuje je ideokracja, monopol władzy, biurokracja i utożsamianie rządzącej partii z państwem. W państwach komunistycznych występuje system jednopartyjny, gdyż partia rządząca nie reprezentuje robotników, wbrew oficjalnym zapewnieniom, lecz stanowi nowa klasę rządzącą, która ma całkowita kontrole nad życiem obywateli. Bowiem państwa te kładą nacisk na wolność do pracy czy do społecznego awansu, a gwałcą np. wolność polityczną czy wolność poglądów.

Rozrachunek z totalitaryzmem prowadził na ramach prasy. Wprowadził wówczas termin „świecka religia” trafnie oddający relację między doktryna komunistyczną i jej wyznawcami. „Doktryna - pisał - daje prawdziwym komunistom globalną interpretację wszechświata, budzi w nich uczucia, jakie mieli krzyżowcy wszystkich epok, ustala hierarchię wartości i określa, jakie zachowanie jest dobre. Wypełnia kilka funkcji, które, gdy chodzi o duszę jednostki czy społeczeństwa, socjologia przypisuje religii.”

104. Wolność liberalna a demokracja - koncepcja Arona

R. Aron, autor „Eseju o wolnościach” stoczył niezliczone potyczki w obronie libertes formelles, bliskich neoliberalnej kategorii „wolności negatywnej”, „wolności od”. Argumentuje on, że trudno utożsamiać wolność z jednym abstrakcyjnym pojęciem, bo ta sprowadza się do wielu konkretnych wolności w konkretnym społ., a więc do wolności sumienia, słowa, wyznania, zgromadzeń. Przekonany o prymacie swobód publicznych nad prawami materialnymi, społeczno- ekonomicznymi uparcie wytyczał granicę między obszarem prywatnego życia i publicznej władzy. Od wytyczenia i stopniowego sformalizowania tej granicy rozpoczęła się bowiem- zdaniem Arona- imponująca budowa nowożytnej cywilizacji przemysłowej. To, że jest to fundament twórczej egzystencji, gwarancja obrony jednostki nad niecierpliwością i nienasycona ambicją władzy, dostrzega się tam, gdzie władza roztacza się na cały obszar życia społecznego, dławi wolność w ogóle.

Dla Arona obok pojęcia wolności ważny był liberalny system wartości, prowadzący do określonego wzoru działania publicznego. Filozofia liberalna, z jej respektem dla pluralizmu, otwartością, z tendencja do empiryzmu w zakresie analizy i praktyki, przedstawia sobą styl myślenia najbardziej instruktywny dla polityki. Aron postrzega liberalną demokrację jako syntezę tradycyjnych oświeconych praw obywatelskich i politycznych oraz współczesnych praw społecznych. Opowiada się tym samym za koniecznością przejęcia przez państwo społecznych zobowiązań wobec swoich obywateli. Podkreślał, iż liberalna demokracja opiera się na politycznej grze między partiami politycznymi i rządem, a grupami społecznymi, takimi jak związki zawodowe oraz środowiska intelektualne. System taki nie występuje w państwach komunistycznych, gdzie jedna partia nie dopuszcza innych sił politycznych. Liberalną demokrację cechuje ustrój konstytucyjny z politycznym i społecznym pluralizmem, gwarancja wolności dla obywateli, takich jak wolność od ucisku, wolność poglądów, mniejszy zaś kładzie nacisk na wolność do pracy czy społecznego awansu.Aron wyszedł z założenia, że wszystkie społeczeństwa przemysłowe są do siebie podobne. O różnicach decyduje natomiast system polityczny.

105. Koncepcja konfliktów klasowych Dahendorfa

Dahendorf, społeczny liberał zaangażowany w europejską politykę, rozpoczął działalność od odrzucenia klasycznego marksistowskiego określenia klasy jako grupy wyodrębnionej wg kategorii ekonomicznych („Klasa i konflikt w społeczeństwie przemysłowym”). W jego ujęciu konflikt klasowy bynajmniej nie zawsze ma charakter ekonomiczny, natomiast zawsze wyróżnia go walka o władzę. Ma ona charakter permanentny, nigdy bowiem nie ma miejsca ani równowaga dostępu do władzy różnych klas społecznych, ani tez wynikająca z takiej równowagi, społeczna harmonia.

106. Liberalna demokracja a konflikty klasowe - koncepcja Dahendorfa

Konflikt, który leży u podłoża liberalnej demokracji, jest zatem nieunikniony zarówno w sytuacji bezpieczeństwa jaki i zagrożenia. Dahendorf argumentuje, że najskuteczniejsza odpowiedzią na wszystkie jej zagrożenia jest pluralizm wzajemnie na siebie oddziałujących i konkurujących ze sobą idei oraz inspirowanych przez nie działań. Warunkiem funkcjonowania tego pluralizmu jest jednak wiara w liberalne wartości i zaufanie do rezultatów demokratycznej gry politycznej. Ich brak musi, jak to wykazało doświadczenie elit politycznych Republiki Weimarskiej, prowadzić do eskalacji niepokoju i strachu, a to z kolei - do upadku wartości i załamania się instytucji liberalnej demokracji.

Dahendorf wskazuje, że konflikt społeczny między wszystkimi tymi podstawowymi grupami współczesnej liberalnej demokracji nie jest bynajmniej na tyle groźny, by mógł w najbliższej przyszłości zagrozić jej istnieniu. Niemniej jednak jest on konfliktem, którego rozwiązanie wymaga zasadniczych strukturalnych zmian, które swym rozmachem przypominać muszą wprowadzenie zasad Keynesowskiej ekonomii w połowie wieku. Pozostaje na wskazaniu konieczności zwiększenia odpowiedzialności jednostki i społecznej dyscypliny. Nie pozostawia jednak żadnej wątpliwości, że zmiany te muszą mieć nierewolucyjny charakter, a więc zajść w ramach instytucji liberalnej demokracji.

Zasadniczy konflikt liberalnej demokracji ma miejsce między tymi, którzy domagają się więcej możliwości wyboru, a między tymi, którzy domagają się więcej uprawnień. Pierwsi z nich zainteresowani są zwiększoną liczbą alternatyw w określonych dziedzinach ludzkiej aktywności, która może się zwiększać lub zmniejszać. Drudzy zainteresowani są dostępem do określonych dóbr czy stylów życia, które są niedostępne dla wszystkich. Dahendorf stoi na stanowisku, że możliwość wyboru, która łączy się przede wszystkim z rozwojem gospodarczym, zawdzięczamy rewolucji przemysłowej, natomiast uprawnienia rewolucji francuskiej.

107. Koncepcja konfliktów społecznych Dahendorfa = pyt. 129

108. Wpływ nauki społecznej Kościoła na doktrynę ordoliberalizmu

Program w znacznej części zaczerpnięty - z encyklik papieskich Rerum novarum Leona XIII i Quadragesimo anno Piusa XI. Ordoliberlalizm- nazwa pochodzi od roczników "Ordo"; jest nurtem formacji liberalno- chrześcijańskiej neoliberaizmu. Zawiera ideę porządku naturalnego "ordo natural", zastąpioną doskonałym porządkiem rzeczy- "ordo universi". Państwo ma być silne i bezpartyjne działające w interesie gospodarki rynkowej.

109. Ordoliberalizm jako trzecia droga

110. Pojęcie deploretaryzacji i decentralizacji w ordoliberalizmie - 138

111. Szkoła freiburska a doktryna ordoliberalna

112. Doktryna społecznej gospodarki rynkowej a ordoliberalizm

Szkoła freiburska (daty graniczne: 1942- traktat metodologiczny Euckena i 1952- "Zasady polityki gospodarczej")

Z niej wywodzi się szkoła ordoliberałów; uczeni skupieni wokół Waltera Euckena. Najważniejsi przedstawiciele to: Hans Grossmann- Doerth, Franz Böhm, F. Lutz, K.G. Maier, F.W Meyer i B.Pfister. Według nich państwo to siła czuwająca nad przestrzeganiem zasad sprawiedliwości konkurencji rynkowej. W 1945 Eucken wydał „Die Granudlagen der Nationalekonomi” (?), broniące status ekonomiczny jako ramki teoretycznej opartej na bogatej bazie empirycznej oraz mówiącej że każdy konkretny przypadek decyduje o życiu tych a nie innych instrumentów. Uczniowie Euckena rozróżniali dwa bieguny gospodarki- kierowany centralnie i „czystą gospodarkę rynkową” oraz mówili o 5 idealnych formach rynkowych: monopol, częściowy monopol, oligopol, częściowy oligopol, konkurencja.

EUCKEN

Pożądany system- współzawodnictwa (system zorganizowanej korporacji) będący jedynym praktycznym spełnieniem zasady subydiarności- budowy społeczeństwa "od dołu" ku "górze". Nie realizuje się on jednak spontanicznie, musi być wprowadzony i stale pielęgnowany (trzeba wspomóc go regułami działania)

Ordoliberlalizm- nazwa pochodzi od roczników "Ordo"; jest nurtem formacji liberalno- chrześcijańskiej neoliberaizmu. Zawiera ideę porządku naturalnego "ordo natural", zastąpioną doskonałym porządkiem rzeczy- "ordo universi".

Zgodnie za założeniami Euckena państwo powinno wkraczać tam, gdzie nie można obyć się bez jego pomocy (ma to pomóc w wyzwoleniu inicjatywy jednostek). Program w znacznej części zaczerpnięty jest z encyklik papieskich (Rerum novarum Leona XIII i Quadragesimo anno Piusa XI).

Państwo ma być silne i bezpartyjne (Sozialer Rechtsstaat) działające w interesie gospodarki rynkowej.

Ordoliberałowie:

Wilhelm Röpke- patrz 138

Alfred Mủller Armack

Hasło wolnej, czyli społecznej gospodarki rynkowej, gdyż tylko wolny rynek spowoduje wzrost zamożności społeczeństwa. Im bardziej wolna jest gospodarka, tym bardziej jest społeczna- daje więc sprawiedliwie dzielony efekt ekonomiczny i społeczny. Suwerenem społ. gosp. rynkowej jest konsument. Rynek jest określony przez demokratyczne głosowanie na rynku (kartą wyborczą jest suma pieniędzy jaką wydaje konsument codziennie rano w sklepie na wybrane dobra i usługi). Naczelnymi zasadami koordynacji są konkurencja i swoboda wyboru. Aktywny program rynkowy polega na swobodnie kształtowanej konsumpcji odpowiadającej wolności produkowania tego co podpowiada barometr cenowy rynku i rozeznanie przyszłych preferencji nabywców. Istniejące problemy socjalne trzeba rozwiązać.

System współzawodnictwa budowany miał być przy uwzględnieniu dwojakiego rodzaju zasad:

1) zasady konstytuujące- czyli wytyczne polityki ramowej przygotowujące warunki dla zaistnienia ładu rynkowego:

- stworzenie i pielęgnowanie elastycznego mechanizmu polityki ramowej, prawidłowo rejestrującego grę popytu i podaży,

- stabilizacja siły nabywczej pieniądza,

- ochrona i rozszerzenie prywatnej własności środków produkcji,

- wolność zawierania transakcji i umów,

odpowiedzialność materialna tego kto planuje i decyduje,

- stabilność polityki gospodarczej.

2) środki polityki bieżącej i zasady ich regulacji:

- profilaktyka i interwencja antymonopolistyczna,

- ustawodawstwo antykartelowe,

- stabilizacja koniunktury,

- korekta socjalna

• polityka dochodowa, łagodna prgresja, zasiłki, subwencje socjalne;

• polityka majątkowa,

• korygowanie "asymetrii socjalnej"

• przeciwdziałanie anomaliom w podaży siły roboczej, np. wyznaczenie płacy minimalnej

- polityka "jakości życia"- udział finansów publicznych w rozwoju infrastruktury, transportu, turystyki

- najlepszym lekarstwem na problemy społeczeństwa- wzrost ekonomiczny,

- powszechny dobrobyt

- krytyka keynesizmu,

- polityka sukcesu gospodarczego i dbałość o to, by jego owoce przypadły wszystkim, bo to jedyna realna metoda rozwiązania kwestii socjalnej,

- egalitaryzm zobowiązujący do zapewnienia wszystkim równych szans życiowych i zawodowych,

- alternatywą dla programu socjaldemokratycznego progresja społeczeństwa gospodarczego

Rủstow

Koncepcja liberalnej interwencji; państwo arbitrem na rynku, czuwającym nad klimatem współzawodnictwa.

Böhm

projekt demonopolizacji rynku; wśród możliwych sytuacji należy dążyć do tego, co ma naturę "ordo"

96. Teoria współzawodnictwa Euckena

Koncepcja współzawodnictwa

• zezwolenia, które łagodzą konsumentów

• państwo nadaje prawa i powinno ich przestrzegać

• system zorganizowanej konkurencji

• współzawodnictwo pod kontrola państwa

• jednostki, które nie mogą podołać odpadają, ale państwo pomaga im - najpierw ma pomóc rodzina, potem grupa społeczna, je żeli to nie wystarcza to wkracza państwo ( zasada subsydiarności )

96. Wkład Ropkego w doktrynę ordoliberalną

Niechęć wobec liberalizmu francuskiego - dziedzictwo rew. Fr. 1789 - bo jej racjonalistyczna abberacja, wybujały scjentyzm, ilościowy demokratyzm, dogmatyczny leseferyzm ekonomiczny. Dostrzega kryzys cywilizacji zachodnich XX wieku, bo proletaryzacja jednostek w społeczeństwie masowym. Skrzyżowanie liberalizmu socjalnego - deproletaryzacja jednostek poprzez upowszechnienie własności prywatnej z katolicką nauką społeczną - powściągać wybujały indywidualizm by przywrócić równowagę miedzy jednostka a wspólnotą.

Koncepcja deproletaryzacji - społeczeństwo masowe, przyczyna masowości - sekularyzacja życia społecznego. Zaczerpnął z nauki społecznej Kościoła - prace rodzinną, poczynanie oszczędności ( na zakup akcji ), koncepcja upowszechniania, „trzecia droga” - między kapitalizmem a socjalizmem to ordoliberalizm.

Koncepcja decentralizacji - w życiu politycznym, zarządzaniu własnością, upowszechnienie wartości, stworzenie scentralizowanych organów zarządzania państwem, oparcie społeczeństwa na klasie średniej, ważna rola religii, społeczeństwo zrównoważone istnieje na zasadzie wspólnoty - „zasada subsydiarności”.

97. Wymień i mów główne koncepcje ordoloberalizmu

98. Doktryna liberalna Raymonda Arona

99. Teoria racjonalnego wyboru Jamesa Buchanana

Buchanan stoi na stanowisku jedności zachowań jednostki ludzkiej we wszystkich dziedzinach życia społecznego - tak politycznego, jak i ekonomicznego. Niezależnie od społecznego kontekstu, w jakim się znajduje jednostka, działa zawsze w ramach ustalonego przez samą siebie porządku i dąży do realizacji własnych, unikatowych i niepowtarzalnych celów. ( + 142 )

100. Koncepcja homo oeconomicus Buchanana

Buchanan twierdził, że jednostka postępuje racjonalnie, gdy maksymalizuje swoje ekonomiczne korzyści. Homo oeconomicus jest dla niego kategorią nie empiryczną ale abstrakcyjną, niezbędną dla analizy stosunków międzyludzkich. H. o. jest podmiotem wszystkich analizowanych przez Buchanana zachowań - tak ekonomicznych jak i politycznych. Oznacza to, że analiza makroekonomiczna stanowi narzędzie zjawisk tak ekonomicznych, jak i politycznych. Jednostka posiada te same motywacje - jakimi jest zapewnienie sobie korzyści - niezależnie czy jest konsumentem lub producentem w procesie ekonomicznym czy też obywatelem, politykiem czy biurokratą w procesie politycznym.

101. Koncepcja umowy społecznej Buchanana

Buchanan uważa, że należy szukać mechanizmów i instytucji, które umożliwią przemianę indywidualnej korzyści jednostki na wspólną korzyść zbiorowości. Umowa społeczna ma wyłonić zespół reguł, które pozwolą na normatywną ocenę i konstytucyjną reformę istniejących społeczeństw i państw. Konstrukcja umowy społecznej składa się z trzech elementów:

a) naturalnej dystrybucji,

b) umowy przedkonstytucyjnej,

c) umowy poknostytucyjnej (patrz 144).

Naturalna dystrybucja odpowiada klasycznemu stanowi natury (teoria stanu natury Buchanana). Ma w zasadzie charakter empiryczny, gdyż służy tylko wskazaniu konkretnych jednostek, które mogą przystąpić do umowy społecznej. Ten „stan natury” jest to status quo będące wynikiem historycznej dystrybucji własności. Umowa przyniesie wiec same korzyści- nikt na niej nie straci.

102. Umowa przedkonstytucyjna i pokonstytucyjna Buchanana

103. Ekonomia konstytucyjna - koncepcja Buchanana.

Umowa przedkonstytucyjna - w jej akcie powstaje zespół reguł politycznych i prawnych, zgodnie z którymi postępować mają strony umowy. Reguły te definiują wolność i własność jednostek, określają zasady ich ochrony, wskazują na dopuszczalne i niedopuszczalne sposoby wzajemnego zachowania. Na straży tych reguł ma stać - powołane także tym samym aktem umowy przedkonstytucyjnej - państwo, które Buchanan nazywa protekcyjnym lub ochraniającym. Nie jest ono władne zmienić treści tych reguł, ma natomiast pełnić rolę arbitra w sporach, jakie mogą wyniknąć w trakcie ich stosowania. Niezwykle ważnym elementem umowy przedkonstytucyjnej jest forma jej zawarcia jaką jest jednomyślność.

Umowa pokonstytucyjna - kreuje to, co Buchanan nazywa państwem produkcyjnym. Sprowadza się ono do instytucji za pomocą, których dokonuje się kolektywnych wyborów. Instytucje te z parlamentem na czele, maja ułatwić skomplikowane procesy zawierania kompromisów, negocjacji czy wymiany, służących zwiększaniu dobrobytu i pomyślności społeczeństwa. Wszelkie przez nie podejmowane decyzje w niczym nie naruszają reguł ustanowionych przez umowę przedkonstytucyjną, mają bowiem w stosunku do nich wtórny, instrumentalny charakter. Decyzje pokonstytucyjne zapadają większością głosów.

104. Koncepcja racjonalnej moralności Dawida Gauthiera.

105. Racjonalność i bezstronność w koncepcji Gauthiera.

Wyidealizowany wolny rynek charakteryzuje się niczym nie ograniczoną konkurencją - jest to strefa moralnie neutralna - nie są konieczne ograniczenia dotyczące maksymalizacji korzyści przez konkurujące ze sobą jednostki. Każda jednostka jest w stanie maksymalizować swoje indywidualne korzyści w harmonii z takim samym działaniem pozostałych. Rezultatem tego jest stan, w którym nie można już polepszyć sytuacji jednych bez pogorszenia sytuacji drugich, albo można tego dokonać tylko za ich zgodą.

Gauthier wskazuje, że na rzeczywistych rynkach mają miejsce zewnętrzne uwarunkowania, które czynią bezpośrednie maksymalizowanie korzyści mniej niż optymalnych.. Gauthier wskazuje zatem, że konieczna jest moralność - rozumie przez nią „racjonalna moralność” - czyli taką, która zaakceptują w swoim postępowaniu racjonalne jednostki. Powstaje ona w wyniku porozumienia czyli umowy jednostek.

Na rzeczywiście istniejących rynkach indywidualna maksymalizacja korzyści jaka z pozycji jednostki stanowi działanie racjonalne, z pozycji zbiorowości czy kolektywu nie jest racjonalna, prowadzi bowiem tylko do stanu, jaki jest mniej niż optymalny. Stanu optymalny można osiągnąć tylko poprzez ograniczenie maksymalizacji indywidualnych korzyści.

W okolicznościach, gdzie współpraca nie ma miejsca, indywidualna maksymalizacja korzyści jest racjonalna. Tam, gdzie współpraca ma jednak miejsce, racjonalnym jest ograniczenie przez jednostki maksymalizacji ich korzyści. Po przystąpieniu do porozumienia racjonalnym jest tez przestrzegać porozumienia w każdej sprawie, ponieważ istnieje duże prawdopodobieństwo rozszyfrowania, kto daje rękojmię przestrzegania porozumienia oraz istnienie większość tych, którzy chcą go przestrzegać.

Porozumienie to musi być bezstronne, bo tylko ono ma wartość, musi być też bezstronnie negocjowane.

Zasadniczym elementem doktryny Gauthiera jest skrajne zredukowanie moralności do racjonalności w szeroko rozumianym procesie targowania się - stanowi to zbieg niezwykle sztuczny.

235. Francuski liberalizm polityczny doby oświecenia

236. Liberalizm Voltaire'a a doktryna monarchii oświeconej

Wolter traktował absolutyzm oświecony jako narzędzie za pomocą, którego można stworzyć społeczeństwo oparte na burżuazyjnych ideałach własności i wolności. Oświecony monarcha, protektor filozofii i przyjaciel filozofów miał sam być promotorem likwidacji absolutyzmu, miał zrezygnować z władzy absolutnej na rzecz umiarkowanej. Ideałem - ustrój angielski. Wyraźnie ograniczał prawa polityczne dla osób posiadających. Nie ma też powodu, by biedotę do udziału w rządzie. Wolność jest sprzężona nie z równością, lecz z własnością. Równość może polegać tylko na równości w stosunku do praw naturalnych, co oznacza na przykład, że każdy może swobodnie decydować o sobie, o swojej rodzinie czy majątku. Natomiast równość w sferze politycznej byłaby osiągalna tylko w przypadku, gdyby wszyscy jednakowo byli zamożni, a to przecież niemożliwe. Zawsze będą tacy, którzy swa prace sprzedają innym. Odrzucał oparty na przywileju system stanowy, odwracał się od idei arystokratyczno-mieszczańskiego kompromisu, kpił z pasożytnictwa kleru i szlachty, brał w obronę chłopa, opowiadał się za interwencjonizmem gospodarczym państwa, Był zdania, że monarchia absolutna, ale oświecona, daje się pogodzić z gospodarczym liberalizmem, który stanowił dla niego synonim nowoczesności.

237. Liberalizm Denisa Diderot'a

Potępiał wszelki absolutyzm, wychodząc z założenia, że nie złe używanie władzy, ale sam jej zakres przesądza o nierealności wykorzystania tego ustroju do ugruntowania wolności i liberalizacji życia publicznego. Marzył o tym, by przdstawicielem suwerennego ludu był parlament, od którego oczekiwał roztoczenia skutecznej kontroli nad rządem i jego szefem. Podzielał pogląd innych encyklopedystów, że bogaceniu się jednostek prowadzi do powszechnego dobrobytu, domagał się wolność handlu, poszanowania prawa własności, chciał, by rząd był „tani”. Ale równocześnie dostrzegał ujemne skutki kapitalistycznego wyzysku; nie ukrywał złudzeń, że postęp techniki i wzrost dobrobytu automatycznie rozwiążą nabrzmiałe problemu społeczne. Wypowiadał się za powszechnością oświaty.

238. Dokonaj porównania doktryny Diderot'a i Voltaire'a

239. Osiemnastowieczne tradycje liberalizmu angielskiego - koncepcja Adama Smitha

240. Klasyczny liberalizm a doktryna Adama Smitha

- społeczeństwo to zespół luźno powiązanych ze sobą jednostek ( homo oeconomicus )

- gospodarka rządzą obiektywne prawa

- źródłem bogactwa narodów jest produkcja, aby mogła się ona rozwijać niezbędna jest konkurencja wolnych jednostek na rynku ( jednostki maja na celu tylko własny zysk ), są one kierowane „niewidzialna ręką wolnego rynku”

- państwo nie powinno zakłócać swym interwencjonizmem prawidłowości rządzących obiektywnie wolnym rynkiem ( cła, wysokie podatki )

Poglądy ekonomiczne Smitha prowadziły do wizji liberalnego państwa. Skoro bogactwo narodów pochodzi z prawidłowego funkcjonowania rynku, rynku pracy i obrotu, czyli niezależnie od państwa, to istnienie tego ostatniego nie może oznaczać mieszania się do gry, w której partnerami są jednostki. Państwo usytuowane jest nad jednostką, to struktura sprawna, silna siła swych agend; ale jego podstawowe zadania polega na udzielaniu ochrony tym regułom, które rządzą gospodarką. Państwo nie może zatem interweniować w życie gospodarcze ani w zasadzie nie może pretendować do roli moderatora stosunków społecznych. Jako stróż naturalnych praw jednostek i naturalnego porządku może ono wkraczać w sferę tych stosunków tylko w 2 przypadkach : 1. kiedy jednostki same zwrócą się do władzy o interwencję, 2. w przypadku zakłócenia publicznego ładu. Państwo daje władze bogatym, którzy kontrolują rząd.

241. Liberalizm polityczny Beniamina Constant'a

242. Koncepcja wolności Constant'a

243. Własność i wolność w doktrynie Constant'a

244. Wolność jednostki a koncepcja władzy państwowej Constant'a

245. Koncepcja podziału władz Constant'a

246. Systematyka władz Constant'a

- twórca liberalizmu integralnego mającego ogarnąć wielość wzajemnych uwarunkowań wolności jednostki ludzkiej

- wolność jednostki najwyższą wartością polityczną, w celu jej ochrony państwo zakreśla granice aktywności państwa. Z uwagi na jednostkę wyróżniał kilka par wolności : starożytną (nierealna we współczesnych dużych społeczeństwach ) i współczesną, do.. i od…, kolektywną i indywidualną, uczestnictwa i prywatności. Aprobował wolność współczesną ( niezależność osobista jednostki, szereg swobód, demokracja przedstawicielska ). W zbyt posuniętej suwerenności ludu dopatrywał się możliwości tyranii większości nad mniejszościami, stąd za silna kontrolą wzajemną władz i ich rozdziałem.

Za punkt wyjścia przyjmował liberalizm gospodarczy, stojąc na gruncie zasad leseferyzmu, wg których gospodarka najlepiej się rozwija przy pełnej swobodzie gospodarczej jednostek, bez ingerencji państwa. Człowiek - jednostka gospodarująca, która w swym postępowaniu kieruje się tylko motywacja ekonomiczną - dążeniem do max zysku i max ograniczenia strat. Zakładał, że człowiek produkujący działa w idealnych warunkach, na które składają się : nieograniczona własność prywatna, pełna wolność umów, doskonała znajomość praw rynku i całkowicie racjonalne postępowanie w stosunkach społecznych → skrajny indywidualizm.

Własność prywatna - podstawowe prawo człowieka, ochrona tego prawa - główna zadanie państwa. Wolność - nie jest zasadą zwierzchnictwa, nie stanowi także abstrakcyjnego pojmowania prawa natury. Wolność to wyzwolenie od przymusu i bezprawia - „wolność od”, ale i „wolność do”, czyli prawo do swobodnego wyrażania opinii, wybierania sobie zawodu i wykonywania go, wolność dysponowania swym majątkiem, prawo do nietykalności osobistej, do zrzeszania się itd. Wolność to prawa podmiotowe, indywidualne, przysługujące jednostce z tej racji, że jest ona obywatelem w państwie, przez państwo chronionym. Wolność to zarazem zwycięstwo jednostki nad władza państwową oraz zwycięstwo nad społeczeństwem. Większość ma prawo zmusić mniejszość do poszanowania porządku, ale wszystko to, co porządku nie zakłóca, jest indywidualne i prawnie nie podlega władzy grupy społecznej lub państwa. Wolność - uprawnieniem indywidualnym, polegającym na podległości tylko ustawom. Znaczy to, że poza jednostka nie można szukać także suwerenności. Nie ma jej ani naród, ani jego przedstawiciele, ani król, ani państwo. Wola narodu nie może uczynić sprawiedliwym tego, co z istoty sprawiedliwe nie jest, reprezentanci narodu nie maja prawa czynić tego, do czego naród nie ma prawa. Pod osłona rządu większości można tez prowadzić politykę gwałtu, bez żenady gwałcącą prawa jednostki.

Constant wymieniał 6 władz : władzę reprezentacyjną trwałą, władzę reprezentacyjną opinii, władzę królewską, władzę wykonawczą, władze sądową oraz władzę municypalną. Władze reprezentacyjną miały sprawować obie izby parlamentu. Izba wyższa miała się składać z dożywotnio mianowanych arystokratów, izba niższa - z posłów wybieranych w wyborach cenzusowych. Władza wykonawcza - ministrowie, organy samorządowe. Zasada odpowiedzialności politycznej ministrów. Uzasadnienie władzy municypalnej - w ogólnym pojęciu wolności. Kierownictwo sprawami całego narodu należy do wszystkich - reprezentacji całego narodu. Ale o tym, co dotyczy jego części, może decydować tylko ta część, podobnie jak to, co wiąże się z jednostkami, powinno być pozostawione jednostkom. Dlatego nie może być mowy o jakimś stosunku zależności władzy lokalnej od władzy wykonawczej. Gdyby ta ostatnia mieszała się do spraw samorządu, przekraczałaby swe uprawnienia. Uzasadnienie władzy monarszej - król= zwierzchność neutralna i pośrednicząca, miał zachować pierwszeństwo między władzami, miał być reprezentantem jedności moralnej społeczeństwa. Przywrócono mu tytuł „z łaski Bożej”, powrót do zasady dziedziczności tronu, uwolniony od odpowiedzialności przed parlamentem, miał panować a nie rządzić.

247. Doktryna liberalna Benthama

248. Utylitaryzm w liberalnej doktrynie Benthama

249. Zasada użyteczności jako podstawa etyki utylitarystycznej Benthama

250. Jaka rolę w doktrynie Benthama odgrywała koncepcja demokracji

- uchodzi za twórcę utylitaryzmu - uznał za uniwersalne użyteczne postępowanie jednostki ludzkiej upatrującej swój interes w jak największej przyjemności osobistej, ale zgodnej z przyjemnością jak największej liczby ludzi. Nie tylko moralność, ale prawo i państwo powinny być uzgodnione z zasadami przyjemnościowej użyteczności

- utylitarystyczna koncepcja państwa dopuszczała niezbędną ingerencję państwa w życie gospodarcze ( np. regulacja warunków pracy robotników ) i życie społeczne ( np.. regulacja szkolnictwa i lecznictwa ). Natomiast utylitarystyczna koncepcja prawa, odrzucając prawo natury na rzecz pojmowania prawa jako rozkazu suwerena, zapoczątkowała rozwój nowoczesnego pozytywizmu prawniczego

- odrzucał idee kompromisu z tradycja feudalną

Utylitaryzm - człowiek aprobuje to co jest dla niego użyteczne, użyteczne zaś jest to, co mu sprawia przyjemność. Zasada równości wszystkich, ludzi podobieństwo ich natury. Moralne jest tylko postępowanie zwiększające w skali ogólnej sumę przyjemności a zmniejszające sumę cierpień. Przyjemność to nie doraźne używanie, ale całokształt konsekwencji postępowania na przyszłość, które można urzeczywistnić stosując trzeźwa kalkulację. Nie ma dobra społecznego, które byłoby niezależne od dobra poszczególnych jednostek. Podstawowe interesy ludzi nie są ze sobą sprzeczne i dadzą się sprowadzić do wspólnego mianownika. Rozumne dążenie do osobistego szczęścia, działanie zgodnie ze swoim interesem, przyczynia się do zwiększenia dobra ogółu i jego pomyślności. Na tych założeniach zbudował swój system etyki utylitarystycznej, którego normę naczelną nazwał „zasadą użyteczności” lub „zasadą najwyższej szczęśliwości”. W myśl tej zasady postępowanie ludzkie jest moralne, kiedy prowadzi w danych okolicznościach do największego szczęścia największej liczny ludności. Przez zasadę użyteczności rozumie zasadę, która aprobuje lub gani wszelka działalność zależnie od tego, czy wykazuje ona tendencję do powiększania lub zmniejszania szczęścia obchodzącej nas strony.

Zasada użyteczności została przeniesiona ze sfery etyki prywatnej i indywidualnej na dziedzinę rozważań społecznych. Zasada użyteczności wyrażała etyczną funkcje prawa w społeczeństwie oraz stawała się podstawa racjonalnej polityki, która miała skutecznie zagwarantować ekonomiczny rozwój społeczeństwa. Podstawowe zadanie państwa - zapewnienie szczęścia jak największej liczbie ludności. Środek do urzeczywistnienia zasady użyteczności - racjonalne ustawodawstwo. Prawo racjonalne, gdy jest użyteczne, gdy potrafi obywatelom zapewnić bezpieczeństwo, obfitość posiadania oraz równość.

Aprobował ustrój demokratyczny. Tylko w demokracji interesy rządzących i rządzonych są identyczne. Gwarantem tego, że państwo stanie się stróżem wolności swych obywateli powinien być parlament. Ostro krytykował Izbę Lordów, chciał jej zniesienia, cały skład parlamentu miał być dobierany na zasadzie powszechnych wyborów. Wróg monarchii. Ustrój monarchiczny zawsze, nawet gdy jest ograniczony - władza królewska nie jest absolutna, prowadzi do nierówności. W dziedzinie ekonomiki miały obowiązywać prawa gospodarki rynkowej. Wolna konkurencja - klucz pozwalający jednostce, społeczeństwu zapewnić pomyślność i szczęście.

Twórca koncepcji państwa liberalno-demokratycznego. Jego indywidualizm uzasadniał rozwój kapitalistycznego przedsiębiorstwa, a teoria utylitarystyczna - bogactwo przedsiębiorstwa to droga do dobrobytu powszechnego. Jedno i drugie uwiarygodniało wniosek, że państwo i prawo sa skazane na to, by bronić interesy jednostek, ich nietykalność osobistą i majątek.

251. Jaką rolę w rozwoju myśli liberalnej odegrała doktryna J.S.Mill'a

252. J.S.Mill - twórca socjoliberalizmu ?

253. Koncepcja wolności J.S. Mill'a

254. Demokracja czy koncepcja rządów elity - doktryna J.S.Mill'a

- najlepsza formą ustrojowa - liberalna demokracja - uniemożliwi ona powrót do absolutyzmu, jednak widział zagrożenia wynikające stąd dla mniejszości i dostrzegał potrzeby klasy robotniczej

- w trosce o najbiedniejszych dopuszczał interwencjonizm państwowy poprzez m.in. racjonalizacje podziału dochodu narodowego, podatek progresywny, ograniczenie prawa spadkowego do wielkiego bogactwa, wprowadzenie powszechnego prawa wyborczego ( w tym dla kobiet )

- utylitaryzm mierzył szczęściem sprowadzonym do istnienia przyjemności przy braku przykrości

J.S. Mill stał na gruncie indywidualizmu, który jest zawsze punktem wyjścia wszelkiego liberalizmu. Przyjmował prymat jednostki nad społeczeństwem w tym sensie, że człowiek i jego dobro uznał za wartość najwyższą. Człowiek może co prawda dojść do szczęścia, ale jednostki nie są z natury dobre i rozumne. Tylko nieliczni wiedzą, czym jest prawdziwe dobro i szczęście, tylko wybitne jednostki mogą kierować społeczeństwem. Wolność dla jednostki - wolność intelektualna, wolność dla wybitnych jednostek. Szczęście człowieka nie polega na dobrobycie materialnym - ale na wiedzy, poczuciu piękna, cnocie, można je posiąść nie poprzez izolowanie się od społeczeństwa, ale działając na jego korzyść. Tylko przez postęp moralny i intelektualny można chronić społeczeństwo przed działaniem irracjonalnym, chroniąc zaś społeczeństwo - ratować jednostkę. Jednostki ogarnięte są pragnieniami, która są wspólne i które je łączą. Z indywidualną naturą człowieka zrośnięta jest wolność, bez wolności człowiek nie może być szczęśliwy. Wolność - prawo naturalne, prawo podmiotowe - chronione przez sądy. Wolność „do” i wolność :”od” ( niedostatku, strachu). Wolności człowieka - indywiduum zagraża niebezpieczeństwo ze strony państwa i społeczeństwa. Najpewniejsza gwarancja wolności - własność, ona daje zdrowie jednostce, dbałość o należyty rozkład własności w społeczeństwie, którego podział na 2 przeciwstawne sobie klasy z coraz słabsza klasą średnią, może przyczynić się do uzdrowienia społeczeństwa, które powinno przestać być „zbiorowa miernością”,„rozjuszonym tłumem”, ”tyranią większości”.

Aprobował leseferyzm czyli wolność od państwa jako zasadę. Państwo - stróż interesów indywidualnych. Chciał w rządzie widzieć reprezentantów wszystkich grup społecznych. Państwo, którego ambicją jest zapewnianie skutecznej ochrony wolności, musi być organizacją silną i sprawną, bardziej niż dotąd aktywna w stosunku do obywateli. Pomoc socjalna sprzyja demoralizacji ludzi i nadmiernej populacji, ale pozwalał państwu wymuszać, aby każda osoba brała udział w pracy i ofiarach na obronę społeczeństwa lub jego członków przed krzywda i przykrościami. Był szermierzem demokracji, kiedy walczył o powszechne prawo wyborcze, domagał się zniesienia dyskryminacji kobiet.

Doktryna J.S. Milla , która nosiła na sobie znamiona burzliwych przeobrażeń społecznych i politycznych z połowy stulecia i w związku z tym zawierała elementy niespójności, wywarła poważny wpływ na liberalizm II połowy XIX wieku, na poglądy takich przedstawicieli jak Esmain, Bryce, Faguet, Hobhouse.

255. Doktryna liberalna Tocquville'a

256. Demokracja czy arystokracja - doktryna Tocquville'a

257. Sceptycyzm i krytycyzm w doktrynie Tocqueville'a

258. Liberalizm Tocquville'a

259. Tocqueville o demokracji amerykańskiej

260. Liberalizm a demokracja - poglądy Tocqueville'a

- Liberalizm sceptyczny - zauważył instytucjonalne bariery dla wolności w ramach demokracji. Wolność musi w demokracji zastępować równość, która jest bliższa większości społeczeństwa. Obawiał się tyranii większości.

Demokracja to społeczeństwo egalitarne, choć poszczególne kraje różnią się nie tylko stopniem, ale i rodzajem demokratycznego rozwoju. Demokracja przynosi zrównanie kondycji społecznych, ale nie wierzył w możliwość równości absolutnej. Ludzie zawsze będą się różnili zdolnościami, zamożnością, wykształceniem. Demokracja - ustrój, w którym jedyne istotne różnice - różnice indywidualne. Ludzie nie dziedziczą swych pozycji społecznych, nie przychodzą na świat jako członkowie wyższych lub niższych klas, rodzą się jako jednostki o równych szansach awansu i od ich przemyślności i pracowitości zależy czy je wykorzystają. Nie ma zajęć, które z samej swej natury są lepsze czy gorsze, wszystkie są dobre, jeżeli prowadzą do sukcesu. Nie istnieją żadne przywileje, jedni żyją lepiej, drudzy gorzej wyłączeni dlatego, że są tacy lub inni jako jednostki, społeczeństwo nie stwarza żadnych nieprzekraczalnych barier. W demokratycznym społeczeństwie zanika nawyk posłuszeństwa i zaufanie do autorytetów. Jednostka woli liczyć na swój własny rozum, każda sobie jest najwyższym autorytetem. Brak ostrych przedziałów miedzy grupami sprawia, że myślenie zwraca się ku kategoriom ogólnym, staje się abstrakcyjne, podczas gdy w dawnych społeczeństwie kierowało się ono ku konkretowi, innemu w przypadku każdej odosobnionej od innych klasy. Drogi awansu są dla wszystkich otwarte, szerzy się wiara w możliwość doskonalenia się jednostek i postęp ludzkości. Związki między jednostkami są słabsze niż w ustroju arystokratycznym, ale jest możliwa sympatia między nimi, wzajemne respektowanie praw, uznanie wartości wzajemnej pomocy. Ten indywidualizm wyzwala również tendencje do izolacji. Ludzie są równi, ale każdy zabiega przede wszystkim o swój własny dostatek, Demokracja sprzyja industrializacji, ta zaś stwarza nowe nierówności. Wprawdzie równość nie jest żadną gwarancją swobód, wręcz przeciwnie - stwarza możliwość despotyzmu. Indywidualizm demokratycznego porządku, który wyzwolił jednostki od podległości autorytetom tak silnym w systemie arystokratycznym, pozostawia teraz jednostkę sam na sam z państwem, które staje się dla niej oparciem zawsze wtedy. Gdy nie może ona liczyć wyłącznie na własne siły.

261. Liberalizm francuski na przełomie wieków - doktryna Emile'a Faguet'a

262. Jaka rolę w kształtowaniu liberalizmu francuskiego odegrała doktryna Faguet'a

Emilio Faguet „Liberalizm”, „Antyklerykalizm”, „Pacyfizm”.

Prawo jest wynikiem umowy, bez niej nie ma żadnych praw, nie ma praw przyrodzonych jednostki, państwo złem koniecznym

Odrzucił teorię „przyrodzonych praw jednostki”. Człowiek nie ma żadnych takich praw. Nie można zdefiniować pojęcia „prawa człowieka”. Prawo jest zawsze wynikiem konwencji, umowy, poza nią i bez niej nie ma żadnych praw. Prawa posiada tylko społeczeństwo. Należy akceptować wolność myśli, prasy, słowa, stowarzyszeń, wyznania, nauczania itp. ale tylko jako stan faktyczny. Państwo - obrońca praw społeczeństwa, zło konieczne. Duży zakres władzy jest udziałem państwa w urzeczywistnianiu funkcji obronnych. Powinno ono ingerować w wolność prasy. Krytykował swych poprzedników za abstrakcjonizm. Głosząc zasadę demokracji odrzucał zasadę państwa jako stróża.

1. socjalizm demokratyczny - ideologia partii socjaldemokratycznych.

2. Wymień i omów główne idee myśli socjaldemokratycznej.

Idee socjalizmu demokratycznego kształtowały się już w II połowie XIX wieku w ideologicznych sporach marksistów- komunistów z reformistami-socjalistami. Żywe i wpływowe w II połowie XX wieku idee socjalistyczne, ukształtowały się w ramach międzynarodowego ruchu socjaldemokratycznego, założonego po II wojnie światowej z partii politycznych, związków zawodowych i organizacji z nimi związanych. Socjalizm demokratyczny u schyłku XX wieku należał do najbardziej wpływowych ideologii politycznych.

Główne idee programowe - zebrane i uporządkowane w doktrynę - Deklaracja „O celach i zadaniach socjalizmu demokratycznego” przyjętej w 1951 roku przez I Kongres Międzynarodówki.

4 idee socjalizmu demokratycznego

1) idea demokracji politycznej -zespół środków i metod działania mających na celu urzeczywistnienie socjalizmu poprzez ustrojowe reformowanie kapitalizmu - wolność jednostki, jej ochrona przed samowola państwa przy pomocy rozbudowanego katalogu praw obywatelskich. Zasada demokracji w warunkach pluralistycznego społeczeństwa - wybory przedstawicielstwa przy pomocy systemu wielopartyjnego - w sposób tajny, równy, powszechny i wolny. Poszanowanie praw wszelkich mniejszości, mniejszości etniczne - autonomia kulturowa, prawo do opozycji politycznej szanowane przez system niezawisłego sądownictwa

2) idea demokracji gospodarczej - cel - pełne zatrudnienie, wzrost produkcji, stałe podnoszenie dobrobytu, sprawiedliwy podział dochodów i majątku. Warunek istnienia - ekonomika mieszana - współistnienie własności prywatnej, grupowej i państwowej.

3) idea demokracji społecznej - nawiązanie do katalogów ogólnoludzkich praw socjalnych jednostki, prawo do pracy, wykształcenia, wypoczynku, opieki lekarskiej, „dachu nad głową”, zabezpieczenia na wypadek bezrobocia i starości., walka o zniesienie prawnej, społecznej, gospodarczej i politycznej nierówności między kobieta i mężczyzną, warstwami społecznymi, miastem i wsią, różnymi rejonami świata, między rasami.

4) idea demokracji międzynarodowej - wzywa do porzucenia wszelkich form zniewolenia jednych narodów przez drugie, z drugiej strony postuluje pozostawienie im swobody rozwoju w warunkach utrwalenia pokoju i bezpieczeństwa powszechnego w świecie, aprobata dla treści KNZ, wywarła znaczny wpływ na poprawę stosunków międzynarodowych w świecie.

Trudno mówić o jednolitej doktrynie socjalizmu demokratycznego, bo tyle odmian ile partii. Wszystkie programy opierają się na założeniach tzw. socjalizmu otwartego - pełna swoboda poszukiwania najlepszych dróg do socjalizmu w warunkach kapitalizmu.

3. Doktryna maoizmu.

4. Maoistowska teoria wojny ludowej.

5. Maoistowska teoria sprzeczności.

6. Teoria sprzeczności Mao-Zedonga.

7. „Rewolucja kulturalna” w Chinach.

8. Przyczyny, przebieg i skutki rewolucji kulturalnej w Chinach.

9. Polityka „wielkiego skoku” w Chinach.

10. „Wielki skok” w Chinach - przyczyny, przebieg i konsekwencje.

Mao znaczy włos, kult jednostki - do granic absurdu, np. deficyt w państwie na papier toaletowy, więc trzeba było korzystać z „innych” środków, wykorzystywano więc gazety pech chciał że prawie na każdej stronie było zdjęcie albo słowa Mao, uczynni sąsiedzi donosili o tym władzom → wielu Chińczyków przepłaciło to życiem ( jaki z tego wniosek - uppss, zgadnijcie sami

Maoizm wspiera się na tezie o konieczności poszukiwania narodowych dróg do komunizmu.

Nadając sprzecznościom zasięg uniwersalny, nawet po zbudowaniu społeczeństwa komunistycznego, dostrzegł je w kompleksowości procesów społecznych. Zalecał, by wśród wielu krzyżujących się ze sobą sprzeczności, odkrywać sprzeczność główną, odgrywająca wiodąca rolę w procesach społecznych, kształtowanych całokształtem sprzeczności. W każdej sprzeczności należy poszukiwać przeciwieństw określających jej istotę, przejawiającej tendencje stałej, zawiłej walki miedzy siłami antagonistycznymi i konkurencji miedzy siłami nieantagonistycznymi. Różne sprzeczności domagają się odmiennych sposobów ich rozwiązania.

Oryginalność polityczna - kult chłopstwa - komunizm chłopski. Chłopi - główna siła gospodarcza rolnictwie i przemyśle, poziomowi chłopskiemu podporządkowana chińska kultura.

Teoria wojny ludowej - różne formy walki - rewolucja chińska, walka partyzancka, doraźne kampanie polityczne. W każdej formie odwołanie do chłopskiego „nieograniczonego entuzjazmu dla socjalistów”. Budowa socjalizmu miała polegać na sile zmilitaryzowanych chłopów - „karabin rodzi władzę”. Walka z wrogami socjalizmu musi się w ostatecznym rozrachunku zakończyć powodzeniem. Wojny narodowowyzwoleńcze, przy poparciu państw socjalistycznych. Mogą doprowadzić do całkowitego upadku kapitalizmu i triumfu socjalizmu na całym świecie. Ale nawet wtedy nie ustanie potrzeba walki, permanentny charakter sprzeczności społecznych przesadza o potrzebie permanentnej walki rewolucyjnej. Była to forma mobilizacji społeczeństwa - np. walka z wróblami, z 4 szkodnikami.

Pojmowanie władzy - prymat polityki nad innymi dziedzinami życia społecznego. Przy nadużywaniu przemocy zmierzała do rozwiązania głównej sprzeczności współczesności między socjalizmem a imperializmem.

Wyobrażenie gospodarki - rozwój - dzięki pracy fizycznej chłopów w rolnictwie, zdolnych jednak do realizacji zadań przemysłowych. We wsiach chińskich kołchozy ( na wzór radzieckich) miały być zastąpione całkowita wspólnota pracy, jedzenia, mieszkania, a nawet miejsc uprawiania miłości, w celu płodzenia z góry określonej liczby potomków. We wspólnotach wiejskich miały tez być realizowane zadania przemysłu np. wytapianie stali w małych wiejskich piecykach. 1958 - hasło „wielki skok naprzód” - w oparciu o skrajny przymus i ostra dyscyplinę w pracy miało przyspieszyć rozwój gospodarczy i doprowadzić do 10 tysięcy lat szczęścia. Szczęście - miało ziścić się w komunizmie - wzór skrajnie egalitarystyczny w zakresie płacy, pracy, potrzeb a nawet prestiżu społecznego. Maoistowski komunizm chłopski nie był celem ostatecznym, bo skoro w świecie wszystko się zmienia, musi się zmieniać i komunizm. W 1959 został odwołany. Skutki - śmierć ogromnej liczby ludności - ponad 40 milionów ( tak, tak nie pomyliłam się

Koncepcja kultury - podporządkowana poziomowi kulturalnemu chłopstwa. Od 1966 rewolucja kulturalna - jawnie obrócona przeciwko inteligencko-burżuazyjnym wpływom w kulturze, nauczaniu i nauce w imię „czystości” rewolucyjnej. Zmuszano intelektualistów do wysiłku fizycznego, ale zwalniano masy ludowe od wysiłku umysłowego. W ślad za wzrostem wiedzy człowieka postępuje jego degeneracja moralna. Założenie- podstaw wychowania młodzieży ( wystarczy przeczytać tuzin książek więcej → mole książkowe, dogmatycy, rewizjoniści ) zmierzającego do ukształtowania „nowego człowieka” - ideowego, odrzucającego zachęty materialne, akceptującego całkowicie egalitaryzm, podejmującego równie chętnie pracę fizyczną jak i umysłową, zatroskanego o losy kolektywu i odrzucającego wzory niekomunistycznej kultury. Po śmierci Mao kierownictwo przejęła banda 4 ( milutko co nie ) wyniesienie kultu jednostki jeszcze wyżej. „Świat należy do nas, a my do ciebie „

11. Marksizm a maoizm.

12. Fokizm - koncepcja wojny partyzanckiej Ernesto Che Guevary. ( Focco = ognisko ) ( Boliwia )

Koncepcja rewolucji latynoamerykańskiej - oparta na „ognisku partyzanckim” ( foco guerrillero ), kierowanym przez centrum militarne, a nie centrum polityczne. Polegał na sile rewolucyjnej chłopstwa, walczącego w małych 30-50 osobowych oddziałach partyzanckich, w imię reformy rolnej i upaństwowienia przemysłu. Koncepcja ta nie znalazła szerszego uznania, bo pewne reformy zostały wprowadzone zanim rewolucja się zaczęła. Sam Guevara - ujęty i stracony (1967). „Che” - zawołanie z gwarowe, odpowiednik poznańskiego „tej”, czasami tłumaczone jako „słuchaj”

13. Wpływ marksizmu - leninizmu na doktrynę castryzmu.

14. Doktryna castryzmu.

Najważniejsze punkty programu Castro ubrane we frazeologie marksistowsko-leninowską : reforma rolnictwa, nacjonalizacja krajowych i zagranicznych przedsiębiorstw prywatnych, likwidacja analfabetyzmu, rozdział kościoła od państwa, uniezależnienie polityczne i gospodarcze Kuby od USA, proklamowanie socjalizmu w oparciu o pomoc ZSRR i innych krajów socjalistycznych. Walka zbrojna - jedyna droga przewrotu rewolucyjnego w krajach Ameryki Południowej. Walkę rewolucyjna miałaby tam inicjować partyjna, komunistyczna awangarda polityczna, mogąc w każdej chwili liczyć na poparcie mas ludowych.

15. Socjalizm a doktryna socjaldemokracji.

16. Herbert Marcuse - duchowy przywódca Nowej Lewicy.

17. Szkoła frankfurcka a ideologia Nowej Lewicy.

18. Szkoła frankfurcka a doktryna marksistowska.

19. Koncepcja „człowieka jednowymiarowego” H. Marcusa'go.

20. Ruch nowej lewicy i jego przywódcy.

21. Przedstaw i omów hasła Nowej Lewicy.

22. Przyczyny i skutki ruchu Nowej Lewicy.

Określenie Nowa lewica - przez grupę filozofów w 1960 skupionych wokół czasopisma New Left Raview. Dla oznaczenia radykalnych ruchów i ideologii lewicowych, nie przyjmujących perspektywy myślowej „starej lewicy”, stojącej na gruncie komunizmu marksistowskiego. Najwyraźniej w USA 1960-70. Ośrodek - organizacja Studenci na rzecz Demokratycznego Społeczeństwa (SDS). Zróżnicowany, wiele źródeł m. in. trockizm, maoizm, komunizm marksistowski itp.

Główne znaczenie dla narodzin i rozwoju - List do Nowej Lewicy 1960 C. Wright Millsa - uznał hasła kapitalizmu amerykańskiego za wyraz fałszywej świadomości i prostodusznego prownicjalizmu. Podstawowe źródło ideologii SDS - Deklaracja Port Hugon 1962. (za pocz. najczęściej uważany rok 1964 i wydarzenia Haydn USA, apogeum 1968 ). Tom Hayden ( najwybitniejszy przywódca SDS ) - nawiązał krytycznie do tradycji amerykańskiej myśli lewicowej, czerpał z idei bitników, hipisów i pism filozofów egzystencjalistycznych. Sformułował manifest programowy zachęcający do budowy nowego wzory wspólnoty.

Podstawowa idea - czyn ma przewagę nad myślą. Jednostka definiuje siebie tym, co robi a nie tym, co myśli i mówi. W ten sposób może poszukiwać autentyczności swojej osobowości w złożonych układach jednostka -grupa - społeczeństwo -państwo. Może się komunikować z innymi ludźmi przy pomocy wszystkich przydatnych temu środków - dominacja happeningu.

Pojęcie wspólnoty - 4 zasady :

1. we wspólnocie wszystkie dobra niezbędne do życia podlegają podziałowi

2. utrzymywane są głębokie stosunki personalne miedzy członkami wspólnoty

3. uznawane są indywidualne potrzeby i zróżnicowania

4. dopuszcza się uprawianie miłości na różne sposoby, również grupowo.

Przyszłe społeczeństwo miałoby się składać z niezależnych od siebie komun, z których każda zachowałaby swój własny model współżycia, kształtowany na zasadach wolności i równości, kreujących tzw. demokrację uczestnictwa.

Bunt młodzieży - kwiaty przeciw korzeniom. Rewolucja w Chinach - wzorzec, wymachiwanie czerwona książeczką, wykrzykiwanie haseł, bo im się podobały. Ważne wydarzenia w 1964 roku w USA, rok 1968 - Polska, Czechosłowacja itd. Hasła : 3 x M - Marks, Mao, Marcuje, Make love not war ( oh yeah ). Symbolem “Che” Guevara - często na koszulkach - symbol kontestacji młodzieżowej.

Marcuse - zaliczany do szkoły frankfurckiej, choć nigdy nie był z nią związany. Zastanawia się nad istotą człowieka i jego człowieczeństwa - być człowiekiem znaczy być wolnym. ( duży wpływ Marksa ). Krytyka społeczeństwa zniewalającego, tłumiącego prawdziwe marzenia i dążenia człowiecze. Cywilizacji społeczeństwa przemysłowego czyni z ludzi automaty, konsumentów i producentów, niezdolnych do wyrażania, a nawet uświadomienia sobie własnych potrzeb. - Społeczeństwo totalitarne. Wzywa do rewolucji, która zniesie system zniewolenia, dając jednostce egzystencje uspokojoną. Człowiek jednowymiarowy - nie ma żadnych swoich pragnień, marzeń, myśli, dążeń, działa i myśli tak jak inni w społeczeństwie stworzonym przez cywilizację przemysłową. Uważany za autora hasła Make love not war przyjętego później przez Nową Lewicę.

Ruchy i ideologia Nowej Lewicy - nie odegrały większej roli w układzie sił współczesnej Ameryki.

23. Kontestacja młodzieżowa w Świecie Zachodnim i państwach Bloku Wschodniego.

Młodzi ludzie walczą o pseudo-demokrację, - wolność - Blok Wschodni. Świat zachodni - Niemcy ciągle widmo II wojny, Francja - problemy z Algierią, USA - Wietnam. Nurty terrorystyczne - Frakcje Czerwonej Armii - RAF w Niemczech, Czerwone Brygady - Włochy.

24. Wymień i omów nurty populizmu południowoamerykańskiego.

25. Populizm południowoamerykański.

26. Doktryna żetulizmu.

27. Doktryna Getulio Vargasa jako przykład populizmu południowoamerykańskiego.

28. Doktryna peronizmu.

29. Populizm argentyński.

30. Populizm Juana Domingo Perona.

31. Doktryna apryzmu.

32. Populizm peruwiański.

33. Viktor Haya - twórca populizmu peruwiańskiego.

Populizm południowoamerykański nie zawiera niemal żadnych oryginalnych treści. Intrygują natomiast nazwy głównych jego nurtów krajowych.

Żetulizm - od imienia Getulio Dornellesa Vargasa, polityka brazylijskiego, 2x prezydent kraju, samobójstwo gdy utracił poparcie armii (1954). Program zwany populizmem autorytarnym - nacjonalizacja wybranych gałęzi gospodarki, zwłaszcza zdominowanych przez obcy kapitał i reforma rolna. Budował ustrój polityczny - Nowe Państwo = Państwo Narodowe. Jego styl dyktatury, łagodzonej troska o warunki pracy, ochronę zdrowia i ubezpieczenia społeczne, przypomina dyktaturę Mussoliniego. Populizm brazylijski, datowany do zamachu stanu 1964 zawdzięczał swoje istnienie zręcznemu balansowaniu przywódców populistycznych między ustępstwami gospodarczymi i socjalnymi na rzecz mas ludowych, bez zasadniczego naruszenia statusu społecznego klas wyższych.

Peronizm (Argentyna) - od nazwiska Juana Domingo Pereza. Peronizm - populistyczna doktryna polityczna, roztaczająca wizje sprawiedliwego ustroju społecznego - w połowie drogi miedzy komunizmem a kapitalizmem. Sprawiedliwość - wartość najwyższa pozwalała określać ta wizję jako justycjalizm. Główne składniki - 3 hasła : sprawiedliwości społecznej, niezależności ekonomicznej od obcego kapitału, suwerenności politycznej. Dzięki częściowym reformom i zręcznej demagogii Perona umiejętnie lawirował między reformami na rzecz mas ludowych a ustępstwami wobec żądań burżuazji narodowej. Ważna rola Evy Duarte = Evita, Izabelita = Maria Estella - przejęła władze po śmierci męża. Przy ocenie peronizmu - wyżej ceniony peronizm socjalny i niżej - polityczny kojarzony z bonapartyzmem, nacjonalizmem, korporacjonizmem i wojskowym caudillismem.

Apryzm (Peru)- od skrótu nazwy sojuszu politycznego Alianta Popular Revolucionaria Americana ( od 1924)- Victor Raul Hay de la Torre. 3 x zabiegał bezskutecznie o władze prezydenta kraju, mimo że kierowany przez niego sojusz odgrywał wówczas rolę najważniejszej siły politycznej narodu, aspirującej do rangi siły panamerykańskiej. Populizm Haya zwalczał relikty feudalizmu i wpływy imperializmu. Odwoływał się przy tym do mas ludowych, które paternalistycznie traktował jako jedną, wielką, bratnia rodzinę, natchniona duchem chrześcijańskiego mesjanizmu uwolnienia narodu spod władztwa rodzimych i obcych faryzeuszy politycznych . 1968 władze w Peru przejęło wojsko - przejmując także niektóre hasła populistycznego apryzmu - suwerenności kraju, udoskonalania struktur państwowych, poprawy warunków życia, solidaryzmu społecznego i podniesienia poziomu moralności w życiu publicznym.

Thatcheryzm

Margaret Roberts ur.1925 w Grantham w Linkolshire. Duzy wpływ ojca - działacza społecznego - surowy, wymagający, wpoił szacunek do pracy, nauczył pracowania nad sobą. Studia - chemia - Oxford, dr z chemii, później zajęła się prawem. 1951 ślub z Denisem Thatcherem, 2 dzieci.

Kolejne szczeble w partii.

Działalność polityczna - już jako dziecko, 10 lat - pomaga ojcu po raz pierwszy przy organizacji wyborów miejskich. Studia - działalność w Stowarzyszeniu konserwatystów, później w uniwersyteckim Stowarzyszeniu Absolwentów oraz lokalnych oddziałach Stowarzyszenia Konserwatywnego. 24 lata - pocz. działalności w okręgu Dartford. 1949 startuje w wyborach do parlamentu, wybrana przewaga 16 tys. Głosów. Praca w Izbie Gmin od zgłoszenia kontrowersyjnego projektu reformy Ustawy o Samorządzie lokalnym, projekt uchwalono. Wspaniały debiut, młoda posłanka zauważona. Biegła znajomość spraw ekonomicznych i finansowych 1951 - I stanowisko ministerialne - sekretarz parlamentarny przy resorcie ds. emerytur oraz ubezpieczeń społecznych. Po wyborach 1964 - sprawy emerytalne w gabinecie cieni. Później - resort budownictwa i własności ziemskiej, minister ds. paliwowo-energetycznych oraz transportu - gabinet cieni. Do 1970 - 5 funkcji ministerialnych. Konserwatyści wygrali w 1970 - minister oświaty. Popularność Margaret spada bo reformy w resorcie, głównie cięcia budżetowe np. odebranie darmowego mleka - „Mlekoporywaczka”. Kolejne wybory przegrane przez konserwatystów, czł. partii chcą zmiany przywódcy - bo on główną przyczyna klęsk wyborczych. Margaret staje do walki o stanowisko szefa partii, poprzedniemu przewodniczącemu wytyka wszystkie błędy otwarcie o tym mówiąc. Po 2 turze wyborów - szef partii, 1 raz szefem partii kobieta, i do tego nie tak znana jak inni kandydaci do tego stanowiska. Na czele gabinetu cieni - intensyfikuje jego działania - by był w pełni przygotowany do objęcia rządów. Zmiany w partii - wygrane wybory 1979.

Polityka wewnętrzna.

1 kobieta - na czele brytyjskiego rządu. Stanowisko przez 11 lat. Żelazna dama, zwolenniczka monetaryzmu i liberalizmu gospodarczego. Niezmiennie za wartościami : własność prywatna, wolność ekonomiczna + odpowiedzialność jednostki za swoje działania, ład, prawo, hierarchiczny porządek społeczny - postawą rodzina, jedność narodowa, patriotyzm, rynek - główny mechanizm stratyfikacji społ i podziału dóbr w społeczeństwie. Zagrożenie wartości prywatnej - interwencjonizm państwowy. Podstawowe zadanie państwa - wspieranie gosp. Wolnorynkowej, walka z inflacją, utrzymywanie równowagi pieniężnej, utrzymywanie porządku społecznego. Starannie przygotowane program reform. Cel główny - walka z inflacją, ożywienie gospodarki - prywatyzacja największych zakładów państwowych, wzmocnienie inicjatywy prywatnej w gosp. Za jej rządów - gruntowna zmiana systemu podatkowego - obniżenie najwyższej stawki podatkowej z 60 do 40 % - ostra krytyka opozycji. W Szkocji - podatek pogółwny - obciążenie dla wszystkich obywateli - wzrost podatku dla ludności ubogiej. Później podatek pogłówny też w Anglii - niezadowolenie społeczne. Ograniczenie wydatków na cele socjalne i społeczne. Sprzedano większość zakładów państwowych - znaczne wpływy do budżetu. Kolejne wybory - sukces konserwatystów. Zachęcona Margaret - walka ze związkami zawodowymi - bo przeszkoda w rozwoju gospodarczym W. Bryt. przywódcy zw. zawodowych bronili interesów robotników za wszelką cenę - nie dopuszczali do zamknięcia nawet nierentownych zakładów. By nie dopuścić do likwidacji miejsc pracy, hamowano proces restrukturyzacji przemysłu. Rządowi udało się przeprowadzić restrukturyzacje górnictwa. Kopalnie nie przynoszące zysków -zamykano, protesty - tłumione. W latach 1980,82,83 uchwalono ustawy obciążające zw. zaw. odpowiedzialnością prawna i materialną za organizowane strajki i wprowadzające ograniczenia formalno-prawne w zakresie korzystania z praw do strajku. Tempo reform ↓. Coraz większy problem - bezrobocie. Rosnące kłopoty - ↓ popularność pani premier, 1990 - dymisja.

Polityka zagraniczna.

Najważniejszy sojusznik za jej rządów - USA., rząd walczył o obniżenie składek w EWG i ONZ. Najważniejszy sukces - wygrana wojna z Argentyną o Falklandy 1982, chociaż nie mają one znaczenie politycznego i gospodarczego. - dowód siły i znaczenia armii i zdecydowanego, szybkiego konsekwentnego rządu.

Za błędy, literówki itd. nie odpowiadam, tyle odpowiedzi udało mi się znaleźć i opracować miłej nauki pozdrowiona i całuski dla wszystkich będzie DOBRZEJE

ISLAMIZM

• Od aslama - poddać się ( woli Boga )

• = muzułmanizm, mahometanizm - religia objawiona przez Boga Allacha za pośrednictwem archanioła Gabriela prorokowi Mahometowi

• początek II połowa VI wieku, płw. Arabski

• pragnienie zjednoczenia skłóconych plemion koczowniczych - źródło nar., rozwoju, potęgi

• Mahomet - Muhammad ibn Aballah ibn Muttalib, pochodził z ubogiej rodziny kupieckiej, wcześnie stracił rodziców, zaopiekowali się nim krewni, w wieku 25 lat został przygarnięty przez 40-letnią wdowę jako przewodnik karawan, potem został jej mężem

• W wieku 40 lat - pierwsze objawienie religijne, z trudem znajduje pierwszych wyznawców

• Władze Mekki uznają go za niebezpiecznego, ucieka do Medyny - HIDŻRA, tam zajmuje znaczące stanowisko polityczne, wkrótce staje się władcą absolutnym, dochodzi do walk Mekka-Medyna, zwycięstwo Medyny ( Mahometa ) powrót Mahometa do Mekki

• KORAN - święta księga islamu, powstała w latach 610-632, składa się z 114 sur ( rozdziałów ) i 6200 wersetów, brak ciągłości wątków treściowych, kolejności chronologicznej, stanowi ciekawy obraz ludzkiej wyobraźni, poetycki, trafia do emocji, to księga polityczna, religijna, moralna, prawna, jądro całej kultury i cywilizacji arabsko-muzłumańskiej, zakaz przedstawiania ludzi i zwierząt ( ekonoklazm ) i upodabniania Boga do ludzi na ścianach pałaców - zamiast tego - słowa Koranu

• Idee islamu - ważna hierarchia

• BÓG - ALLACH - omnipotencja władcza, bo jest jeden i jedyny, główny przymiot - woluntaryzm, dobroć, litościwość, sprawiedliwość, opiekuńczość, miłosierdzie, 99 najpiękniejszych cnót

• CZŁOWIEK - w głębokim cieniu Allacha, brak rozważań o nim - wierność Koranowi, tradycji, prawu, dopiero później ograniczone rozważania o człowieku - głównie problem wolnej woli, ocena grzechu, braku pobożności człowieka

• PRAWO - prawo boże,

• woluntaryzm - manifestacja woli Allacha podporządkowania normom Koranu zachowań wszystkich muzłumanów

• racjonalizm - dopuszcza interpretację prawa isalmu przez mistrzów -znawców prawa - 4 szkoły prawa - uznają się wzajemnie - 4 źródła prawa - Koran, tradycja, zgodność opinii i analogia, różnice - sprawy drugorzędne ,

• rytualizm - wyrażanie treści wiary w ściśle określonych rytualnie formach,

• niezmienność - konsekwencja objawionego ich charakteru

• teokratyzm - łączenie treści religijnych z treściami świeckimi, władzy boskiej ze świecką, przenika całą tradycje prawa islamu,

• totalizm - dążenia do ogarnięcia zakresami regulacji prawem bożym wszystkich stron życia jednostki i życia społecznego

• SPOŁECZEŃSTWO - jedność stanowią wszyscy muzułmanie - ogólnoświatowe, mniejsza jedność - gmina, w jej centrum znajduje się meczet, gminy składają się z rodzin o charakterze patriarchalnym ( legalnie 4 żony ), kobiety same nie powinny szukać sobie męża, główny ich obowiązek - prowadzenie domu, dbałość o szczęście męża, właściwe wychowanie dzieci, Żydzi i chrześcijanie są podopiecznymi muzułmanów, to ludzie Księgi (biblii)

• GODPODARKA - oparta na prymitywnym rolnictwie, oryginalnym rzemiośle, uczciwym na ogół handlu, ograniczenie własności służy obowiązek jałmużny ( ZAKAT) w istocie jest to forma podatku

• PAŃSTWO - teokratyczne, państwa społeczeństw, władcy ziemscy - kalifowie - administratorzy woli Allacha na ziemi, SZYICI - władza kalifów należy do potomków Mahometa, domagają się władzy Mahdniego - tajemniczego, ukrytego oczekiwanego 12 imana zdolnego do właściwego sprawowania rządów, SUUNICI - kalif - ten, kto faktycznie sprawuje władzę w drodze sukcesji lub inny sposób ( prześladują szyitów )

• PANARABIZM - wszyscy ludzie wyznający islam i uznający arabski język za rodzimy bez względu na rozproszenie na świecie stanowią jeden naród, postulat zjednoczenia, ale zarazem dostrzega trudności

• ZMIANA - kłóci się z najgłębszym sensem islamizmu

• Źródła - Koran, tradycja SUNNA - ustna, HIDATH - pisana

• 6 praktyk

1. SZAHADA - wyznanie wiary, muzułmaninem ten, kto choć raz w życiu wypowie słowa „Nie ma innego Boga od Allacha a Mahomet jest jego prorokiem”

2. SALAT - indywidualne modły rytualne - 5 x w ciągu dnia, w piątki wspólnie w meczecie pod kierunkiem imana, charakteryzuje je ład, prostota dostojeństwo

3. SAUM - obowiązkowy post ( 9 miesiąc - RAMADAN )

4. ZAKAT - dobrowolna jałmużna ( przepisana prawem )

5. HADŻDŻ - pielgrzymka do Mekki

6. DŻIHAD - obowiązek wojny świętej z poganami

ETYKA ISLAMU

• Moralna „droga prawości” - wprost do raju, cnoty męstwa, dzielności, szlachetności, godności

• Filozofia pesymizmu, rezygnacji, fatalizmu - fatalistyczna wiara w działanie złych sił, lęk przez zmiennością i przemijaniem, tylko Bóg może zmienić istniejący stan rzeczy

• Główne cnoty - pobożność, cierpliwość, pokora, negacja, ascetyzm, akceptacja nierówności społecznej

PRAWO

• Nierozerwalnie związane z religią

• Prawo zwyczajowe - istniało przed prawem islamu - idea niesienia pomocy współbraciom - instytucje prawne - opieki, gościnności, azylu - na straży instytucja zemsty zbiorowej i prawo talionu

• Prawo publiczne - nastawione na poszukiwanie doskonałego władcy - łączy władze religijna i świecką, ściąga podatki, dzieli łupy miedzy wojowników, odpowiada przed Bogiem

• Prawo narodów - miało ambicje władcze i uniwersalistyczne - władza nad światem, potencjalni jego panowie ( Arabowie ), brak troski o układanie stosunków z innymi narodami

• Prawo karna - 3 rodzaje przestępstwa

1. krwawe ale bez rozboju - kara na zasadzie talionu i „ugody o cenę krwi”

2. przeciw Bogu - najcięższe sankcje śmierci i biczowania

3. inne wykroczenia szkodliwe społecznie - karane więzieniem, chłostą, konfiskatą mienia, zerwaniem turbanu = upokorzenie

• prawo cywilne

• sprawy osobowe, rodzinne, majątkowe

• najbardziej rozwinięte prawo islamu

• dopuszcza poligamię - max 4 żony + nałożnice

• wolni, niewolnicy, podopieczni - podział

• własność - państwowa, sułtańska, wakaty ( pobożne fundacje ), prywatna i podopiecznych

RUHOLLACH CHOMEINI ( 1990-92)

„Klucze do uduchowienia”, „Rząd islamski”, twórca ustrojowej koncepcji teokratycznej republiki islamskiej, wszelkie zło pochodzi z Zachodu, za ściślejszym wiązaniem religii z polityką, Iran - przejęcie władzy przez mułłów - nieprzygotowane do tego duchowieństwo

PRĄDY MODERNISTYCZNE

• od końca XIX wieku przenikające z Europy

• próba rozwiązania kompromisowego - SZARIA ( prawo czyste ) - nawrót do nieskalanych naleciałościami tradycji praw islamu i bez ulegania zachodniemu modernizmowi - podjął Abd al- Wahhab - prąd konserwatywny

• najwybitniejszy przedstawiciel - DŻAMAL AD-AFGANI - apostoł panislamizmu, próba oceny wzajemnych stosunków świata Wschodu - Zachodu ( muzułmański - niemuzłumański ) - uznał je za 2 różne siły, niebezpieczeństwo dla islamu - rozwijanie jego treści ze współczesnością, opowiadał się za liberalnymi reformami socjalnymi, panislamizmem - cel - jednoczenie Arabów, upadek idei panislamizmu - likwidacja kalifatu w Turcji 1924

• nurt prozachodni - od początku XX wieku, ani zbyt głęboki ani zbyt trwały, jego siła ograniczona poprzez zbyt natrętne propagowanie przez kolonizatorów wartości kultury zachodniej, spadek wartości moralnych zachodu - I i II wojna światowa, narastanie fali walk narodowo-wyzwoleńczych

SOCJALIZM ARABSKI

• problemy państw arabskich po II wojnie

• koncepcja socjalizmu arabskiego = muzułmańskiego twórca - MUSTAFA AS-SIBAI, konieczność troski państwa o wspólne interesy obywateli, prawo do ochrony zdrowia, życia, prawo do wolności ( tolerancja dla wyznań niemuzłumańskich ), prawo do nauki i pracy, prawo do umiarkowanej własności prywatnej

• GAMAL Abdel NASER ( 1918-71), twórca przeobrażeń społeczno-politycznych w Egipcie, czołowy rzecznik idei niezależności i jedności Arabów, „Filozofia rewolucji”, antyfeudalna, antyindywidualna rewolucja polityczna w Egipcie - obalenie króla Farbka, początek radykalnych przemian społecznych - rewolucja społeczna, realizuje socjalizm oparty na sojuszu chłopów, robotników, żołnierzy, inteligencji - solidaryzm klasowy, liberalizacja i demokratyzacja metod rządzenia, panarabizm - islam - religia socjalistów arabskich - zwolennik pokojowego rozwiązywania konfliktów międzynarodowych

• ANWAR EL SADAT 1918-82, kontynuacja myśli politycznej Nasera, nowa konstytucja egipska, nadrzędna rola islamu - religia państwowa, szaria - prawo boże islamu - wszystkie aspekty życia społecznego

• AHMED BEN BELLA 1916, algierczyk, socjalizm w kategoriach zbliżonych do marksizmu-leninizmu, cel - społeczeństwo zwarte

• HUARI BUMEDIEN 1927-78 - gorący rzecznik socjalizmu islamskiego i panislamizmu

• ZULFIKAR ALI BHUTTO 1928-79, socjalizm pakistański marzył o jego realizacji w oparciu o pomoc Chin i ZSRR, przeobrażenia socjalistyczne w kraju - reforma rolna, nacjonalizacja znacznej części gospodarki, obalony w wyniku wojskowego zamachu stanu, uwięziony, stracony ( bo niepowodzenia gospodarcze, oskarżony o nadużycia wyborcze), od 1988 na czele rządu jego córka BENAZIR ( pierwsza kobieta w świcie islamskim na tym stanowisku)

• MUMMAR AL KADAFI 1942,socjalizm libijski, „Zielona książeczka”, nacjonalizacja gospodarki wraz z zagranicznymi agendami, pełna kontrola nad transakcjami finansowymi i gospodarczymi wyłącznie przez Arabów, modernizacja kraju, aktywna polityka zagraniczna - duch panislamizmu - najskuteczniejszy srodek - terroryzm przeciwko Izraelowi i państwom zachodnim

ODRODZENIE TRADYCJI

• Upadek modernizmu, odrodzenie tradycjonalizmu

• FUNDAMENTALIZM - bezkompromisowe wprowadzenie ortodoksyjnie pojmowanego islamu do życia politycznego państw muzłumańskich - państwo klerykalne, teokratyczne, niekiedy totalitarne

• Dosłowne odzwierciedlenie treści religijnych Koranu w prawie stanowionym, organizacji społecznej i ustroju państwa

• Cel - odrodzenie dawnej tradycji islamu, wrogość wzorcom ustrojowym z zachodu, cywilizacji technicznej, swobody obyczajów, skali i hierarchii wartości

↓

TERRORYZM

• Stowarzyszenie Braci Muzułmanów - lata 20-te XX wieku, egipcjanin Hasan AL-BANNA, jedyne źródło właściwej organizacji społeczeństwa i państwa - w islamie, panislamizm, władzom państw arabskich uznanych za niezgodne z islamem - wojna - od lat 70-tych zamachy terrorystyczne, zakazane w większości krajów arabskich

• Sięganie fundamentalistów po władzę ( 1979 - Iran, 1991- Algieria )

• Przenikanie fundamentalizmu do ogólnoświatowych organizacji muzułmańskich

• Ogromny wzrost islamizmu bo

1. powstanie Izraela - zjednoczyło politycznie wiele skłóconych krajów arabskich

2. gwałtowny wzrost cen ropy naftowej - potęga gospodarcza i polityczna krajów arabskich

3. odrodzenie fundamentalistycznej tradycji islamu zwróciło nań oczy całego świata

39

---