Rząd	Aparat gębowy	Skrzydła I-para	Skrzydła II-para	Odnóża	przeobrażenia
Chrząszcze COLEOPTERA	Gryzący	Twarde sztywne pokrywy	Błoniaste	Kroczne, bieżne, pływne, grzebne	zupełne
Ważki ODONATA	Gryzący	Siatkowe	siatkowe	kroczne	niezupełne
Hełmce BLATTODEA	gryzący	Skórzaste pokrywy	Błoniaste	Kroczne	niezupełne
Prostoskrzydłe ORTHOPTERA	gryzący	Skórzaste	Błoniaste	Skoczne, kroczne, grzebne	niezupełne
Pluskwiaki równoskrzydłe HOMOPTERA	Kłująco- ssący	Błoniaste	Błoniaste	Kroczne, skoczne, chwytne	niezupełne
Pluskwiaki różnoskrzydłe HETEROPTERA	Kłująco- ssący	Półpokrywy	Błoniaste	Kroczne, pływne, chwytne	niezupełne
Błonkoskrzydłe HYMONOPTERA	Gryząco- liżący	Błoniaste	Błoniaste	Kroczne, grzebne, nośne	zupełne
Motyle LEPIDOPTERA	Ssący	Błoniaste pokryte łuskami	Błoniaste pokryte łuskami	Kroczne	zupełne
Muchówki DIPTERA	Kłująco- ssący, liżący, tnąco- liżący	Błoniaste	Zredukowane przezmianki	Kroczne	zupełne

Do owadów uskrzydlonych zaliczamy;

- wtórnie bezskrzydłe (wszy, pchły)

- wtórnie uskrzydlone (muchówki np. komar, biedronki, chrząszcze, błonkoskrzydłe np. mrówki, ważki, motyle)

Morfologia chrząszcza majowego;

-głowa (6 segmentów)

*para czułków (wachlarzykowate, blaszkowate)

*aparat gębowy

*para oczu złożonych

-tułów (3)

* przedplecze

*śródplecze

*skrzydła pokrywowe (2-gi segment tułowia)

*skrzydła drugiej pary (błoniaste 3 segment tułowia)

-odwłok (11)

każdy segment tułowia składa się z 4 płytek;

Typy czułków;

-wachlarzykowaty- np. u chrabąszcza

-czułek ze szczeciną- np. u muchy

-pierzaste- np. u brudnicy

-kolankowato załamane

-maczugowate- np. u grabarza

-buławkowaty np. u bielinka

-nitkowaty-np. u biegacza

-grzebykowate- np. u dwójkowca

-piłkowate-np. u osiewnika

-paciorkowate-np. u mącznika

-szczeciniaste-np. u pasikonika

budowa czułka;

-trzonek- jednoczłonowy

-nóżka- jednoczłonowa

-wić- jedno lub wieloczłonowa

Odnóże kroczne; (hodowe)

1. biodro

2. krętarz

3. udo

4. goleń

5. stopa

6. ostroga

7. pazurki

Typy nóg owadów;

-pływne- pływak żółtobrzeżek 2i3 para odnóży zmodyfikowana, kałużnica, pluskolec pospolity

-grzebne- pierwsza para turkucia podjadka i u żuków

-chwytne- u modliszki, larwy niektórych cykad, ważki

-skoczne- 3para odnóży u prostoskrzydłych występuje u pasikoników, pchły, pchełki,

-bieżne- smukłe odnóża u biegaczowatych, trzeszcza, karaczany

Skrzydła błoniaste muchówki

Typy skrzydeł;

-skrzydło ze strzępiną- przylżeńce

-pokrywy- twarde nie posiadają skrzydeł, są wybarwione u chrząszczy, skorków, cęgoszy,

-pokrywy skórzaste u karaczanów, prostoskrzydłych

-błoniaste- 2pary u błonkówek

-błoniaste pokryte łuskami- motyle

-skrzydła siatkowe- występuje u siatkoskrzydłych , ważki

-półpokrywy- u pluskwiaków różnoskrzydłych

Budowa aparatu gębowego gryzącego;

I-warga górna

II-żuwaczka

III- szczęka

1-kotwiczka

2-pieniek

3- głaszczek szczękowy

4-żuwka zewnętrzna

5-żuwka wewnętrzna

IV- warga dolna

6-podbródek

7-broda

8-głaszczek wargi dolnej

9-przyjęzyczek

10- języczek

W zależności od sposobu pobierania pokarmu rozróżnia się następujące typy budowy aparatów gębowych owadów:

- aparat gębowy gryzący- występuje on u owadów należących do prostoskrzydłych, chrząszczy, karaczanów, skorków, siatkoskrzydłych i ważek. Narząd gryzący jest przystosowany do pobierania pokarmu o konsystencji stałej. Owady o gryzącym aparacie gębowym odżywiają się pokarmem zwierzęcym, roślinami lub różnymi organicznymi odpadkami. Budowa wyżej na rysunku.

-aparat gębowy gryząco- liżący- występuje u wielu błonkoskrzydłych np. pszczół, trzmieli, i os. Przystosowany jest do pobierania pokarmu płynnego np. nektaru kwiatowego. Budowa- żuwaczka, kotwiczka, pieniek, głaszczek szczękowy, żuwaczka zewnętrzna, podbródek, broda, głaszczek wargi dolnej, przyjęzyczek, języczek łyżeczka, osiowy trzon języczka, kanał języczka

-aparat gębowy kłująco- ssący- mają owady należące do rzędu pluskwiaków, wszy pchły. Aparat ten umożliwia pobieranie pokarmu płynnego przedewszystkim tkanek roślinnych.

-aparat gębowy liżący-występuje u muchówek np. muchy domowej. Umożliwia on pobieranie pokarmu płynnego, półpłynnego półpłynnego stałego. Budowa- rostrum, houstellium, warga górna, tarcza oralna, głaszczek szczękowy, warga dolna, podglebie, kanał ślinowy, kanał ssący

-aparat ssący- jest charakterystyczny dla motyli. Jest to aparat zbudowany z silnie zredukowanych i bardzo zmodyfikowanych części pozwalających na pobieranie pokarmy płynnego np. głęboko znajdującego się nektaru w kwiecie. Budowa- warga górna, żuwaczka, głaszczek szczękowy, głaszczek wargi dolnej, żuwka wewnętrzna, narządy czuciowe wierzchołka ssawki, staw saneczkowy, tchawka, mięśnie.

BIOLOGIA OWADÓW: owady są rozdzielnopłciowe, występuje u nich dymorfizm płciowy, są one przeważnie jajorodne może występować dzieworództwo np. mszyce. Występuje praktycznie u przedstawicieli wszystkich rzędów oprócz pluskwiaków, ważek różnoskrzydłych.

Rozwój złożony przeobrażenie ;

-zupełnie- występuje u chrząszczy, błonkówek, chruścików, motyli, muchówek, pcheł

-niezupełne- występuje u jętek, ważek, skorków, modliszek, karaczanów, prostoskrzydłych, psotników, wszy, przylżeńców, pluskwiaków.

Przeobrażenie niezupełne- larwa nie posiada skrzydeł, ma inna liczbę czułków w czułkach, w wyniku kolejnych linień zaczyna przypominać osobnika dorosłego.

Przeobrażenie zupełne- larwa w przeobrażeniu zupełnym posiada inna segmentacje ciała, ciało nie jest podzielone na tułów i odwłok. Mogą posiadać narządy przędne u imagines zanikają.

Typy larw;

-oligopodialny (skąponożne)- 3 pary odnóży tułowiowych, wykształcona puszka głowowa np. larwa stonki biedronki, pędrak- larwa chrząszczy chrabąszczowatych, występuje także u rodziny biegaczowatych.

-polipodialne- czyli wielonożne puszkę głowową, 3 pary odnóży tułowiowych tułowiowych odnóża odwłokowe, występują u motyli, błonkówek błonkówek podrzędny rośliniarek.

-apodialne (brzeżne)- z wykształconą puszką głowiową, bez odnóży, występują u ryjkowcowatych kornikowatych, błonkówek podrzędu żądłówek, apodialne bez puszki głowowej bez nóg np. muchówki, błonkówki z podrzędu owadziarek.

Typy poczwarek;

-wolna (otwarta)- np. u chrząszczy, błonkówek

-zamknięta np. u motyli

-bobówka np. u muchówki

Typy uszkodzeń;
1. USZKODZENIA POWODOWANE PRZEZ APARAT GĘBOWY GRYZĄCY
a) uszkodzenie części podziemnych	- ogryzanie korzeni z zewnętrz i ich odcinanie- turkuć podjadek
		-żer wewnątrz części podziemnych- chowacz galasówek, larwy kuskowatych, larwy bogatkowatych
		-wyżeranie brodawek na korzeniach roślin motylkowych- larwy oprzędzików
	b)uszkodzenia pędów i pni	- podgryzanie pędów u podstawy- larwy rolnicy zbożówki, larwy rolnic i chrabąszczy
		-podgryzanie nasady liścia sercowego- larwy ploniarki zbożówki
		-wyżeranie chodników pod korą- korniki, larwy kuskowatych,
		-wyżeranie bruzd na zewnątrz pędów- larwy muchówki niezmiarki paskowanej
	c)uszkodzenia liści	-gołożer- stonka pozostawienie całej blaszki i zestawienie nerwu głównego -gnatarz rzepakowiec, bielinek kapustnik, brzęczak wałeczkowy, stonka ziemniaczana
		-żer zatokowy- imago oprzędzik zatokowy
		-dziurawienie liści- bielinek rzepik larwa, pchełki
		- szkieletowanie- wyjadanie górnej bądź dolnej blaszki liściowej i pozostawienie miękiszu- susówka dębowa, śluzownica ciemna, skrzypionka zbożowa
		- minowanie- zostaje skórka dolna i górna wyjadany jest miękisz- szrotówek
		-skręcanie i zwijanie liści- zwójka, namiotnik jabłoniowy, tutka zbożowiec
		-galasy- powstawanie narośli na liściach- jagodnica, larwy niektórych chrząszczy i motyli
	d)uszkodzenia narządów generatywnych	-wygryzanie pąków kwiatowych- kwieciak jabłkowiec, słodyczek rzepakowiec
		-objadanie kwiatów- larwy piędziorka przedimka, słody
		- wyżeranie nasion- pachówka, styrakowiec bobowy
		- żer wewnątrz owadów i niszczenie nasion- owocówka jabłkóweczka, owocnica
		- niszczenie kłosków- ploniarka zbożówka
	e) uszkodzenia nasion w magazynach	-żer wewnątrz nasion- wołek zbożowy,
		-uszkodzenia ziarna z zewnątrz- chrząszcze, mul ziarniak,
2. USZKODZENIA POWODOWANE PRZEZ APARAT GEBOWY KŁUJĄCO- SSĄCY
a) uszkodzenia części podziemnych	- tworzenie korzeni przybyszowych tzw. brody- mątwik burakowy
		- tworzenie wyrośli na korzeniach- guzak północny jest to nicień
	b)uszkodzenia pędów i pni	-tworzenie wyrośli na pniach i gałęziach- bawełnica porówka, miseczniki, wielkopąkowiec pałeczkowy
		- odbarwianie tkanki pędów- mszyca burakowa,
	c)uszkodzenia liści	- zmiany barwy i powstanie plamek- mszyce, skorki, wciorniastki
		-skręcanie i zniekształcenie liści zbóż- niszczyk zjadliwy
		-tworzenie nieforemnych bąbli i wzdęć- mszyca czyściecowa, porzeczkowa
		-tworzenie galasów- przerostek skrętnik
		- odbarwianie się liści i powolne skręcanie się do dołu- przędziorki
d)uszkodzenia narządów generatywnych	-bielenie kłosów- wciornastki zbożowe

---