FINANSE

1. W SENSIE PRAWNYM - zjawiska i procesy pieniężne, w których pieniądz występuje w postaci przepływających strumieni

Funkcje pieniądza:

• Środek wymiany - służy do wymiany dóbr

• Środek płatniczy - służy do zakupu dóbr

• Środek przechowywania wartości (tezauryzacji) - pieniądz pokazuje wartość majątku

• Miernik wartości (wyceny)

2. W SENSIE EKONOMICZNYM- gromadzenie i podział środków pieniężnych

PODZIAŁ FINANSÓW

1. FINANSE PUBLICZNE - publiczne zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami, normy prawne je regulujące.

Obejmują one:

• Budżet państwa

• Budżety jednostek państwa

• Budżety samorządów

2. FINANSE PRYWATNE - finanse osób fizycznych lub podmiotów gospodarczych

RÓŻNICE MIĘDZY FINANSAMI PUBLICZNYMI A PRYWATNYMI:

1. Finanse publiczne gromadzone są na zasadzie przymusu i służą zaspokajaniu potrzeb państwa oraz potrzeb zbiorowych ludności.

Finanse prywatne wykorzystywane są dla celów osobistych.

2. Zakres oddziaływania finansów publicznych jest większy od oddziaływania finansów prywatnych.

3. Finanse publiczne wpływają na stan równowagi gospodarki państwowej.

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH:

1. ALOKACYJNA - polega ona na rozdziale czynników produkcji pomiędzy różne cele. Państwo poprzez finanse publiczne uczestniczy w rozdziale produkcji.

Sytuacje, w których zasadna jest ingerencja państwa:

• Gdy na rynku występuje monopol - ingerencja Urzędu Antymonopolowego

• Pojawienie się tzw. monopolu naturalnego - występuje w tych branżach, które są w stanie wygenerować niskie koszty np. energetyka

• Działalność czynników zewnętrznych, niezależnych od przedsiębiorcy np. klęski żywiołowe, sytuacja międzynarodowa

• Gdy istnieje potrzeba dotowania przedsiębiorstw, które działają na potrzeby zbiorowe np. poczta, służba zdrowia, oświata

2. DYSTRYBUCYJNA - polega ona na podziale dochodu i majątku będących w dyspozycji osób fizycznych i prawnych.

3. STABILIZACYJNA - polega ona na pełnym wykorzystaniu czynników produkcji.

Państwo dąży do:

• Zapewnienia możliwie pełnego zatrudnienia - przeciwdziałanie bezrobociu

• Ograniczenia inflacji

• Zapewnienia wzrostu gospodarczego.

Ustawa z dnia 26.11.1998 r. o finansach publicznych dzieli SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH na:

1. SEKTOR RZĄDOWY - np. Ministerstwo Finansów a także urzędy, Izby Skarbowe, Urzędy Celne, Urzędy Kontroli Skarbowej jako jednostki podległe. W jego skład wchodzą organy władzy publicznej oraz jednostki im podległe.

2. SEKTOR SAMORZĄDOWY - obejmuje jednostki samorządu terytorialnego oraz podległe im jednostki: gminy, powiaty, województwa, a także należące do tych jednostek inne instytucje.

ZASADY GOSPODARKI FINANSÓW PUBLICZNYCH - wynikają one bezpośrednio z ustawy o finansach publicznych. Służą one usankcjonowaniu posługiwania się finansami publicznymi.

1. ZASADA JAWNOŚCI I PRZEJRZYSTOŚCI (ART.11) - jest ona realizowana przez:

• jawność sejmowej debaty budżetowej,

• jawność debat nad budżetami samorządów,

• podawanie do wiadomości publicznej szeregu informacji o finansach publicznych np. długu publicznym, kwoty dotacji, subwencji.

2. ZASADY GOSPODARKI FINANSOWEJ (ART. 24, 25, 26) - ujęte w budżetach dochody są prognozą, natomiast ujęte wydatki stanowią nieprzekraczalny limit

3. ZASADA DOKONYWANIA WYDATKÓW PUBLICZNYCH (ART.28):

• Wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny

• Wydatki publiczne powinny zapewnić terminową realizację zadań

• Wydatki publiczne powinny wynikać ze wcześniejszych zobowiązań.

4. ZASADA OGRANICZANIA DEFICYTU BUDŻETOWEGO (ART. 36, 37, 38, 39) - postuluje się ograniczenie deficytu budżetowego, gdyż jest to nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami. Utrzymywanie deficytu budżetowego niesie za sobą koszty jego obsługi.

FORMY ORGANIZACYJNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH - sektor finansów publicznych tworzą tylko podmioty wymienione w ustawie:

1. JEDNOSTKA BUDŻETOWA - podmiot, który wszystkie swoje dochody przekazuje dla państwa a wszystkie swoje wydatki pokrywa ze środków budżetu państwa. Rozliczenie brutto jednostki z państwem np. centralne organy państwowe, ministerstwa, sądy.

2. ZAKŁAD BUDŻETOWY - jednostka, która swoje wydatki pokrywa ze środków budżetowych. Natomiast swoje dochody przeznacza dla państwa, bądź na własne potrzeby. Rozliczanie netto z państwem - państwo przekazuje zakładowi nadwyżkę na cele zakładu np. oświata (szkolnictwo podstawowe, gimnazja, ponadpodstawowe), ochrona zdrowia.

3. GOSPODARSTWO POMOCNICZE - wyodrębniona pod względem organizacyjnym i finansowym część działalności jednostki budżetowej. Może ono swoje dochody przeznaczyć na własne cele, co było wykluczone przy zakładzie budżetowym. Może otrzymywać dotacje z budżetu np. ośrodki szkoleniowe, wypoczynkowe przy ministerstwach, zakłady produkcyjne przy więzieniach, aresztach.

4. ŚRODKI SPECJALNE - są to środki finansowe gromadzone przez jednostki budżetowe na ściśle wyodrębnionych rachunkach. Środki te gromadzone są na podstawie ustaw np. środki z podatku, ale dochodzone w drodze egzekucji.

5. FUNDUSZE CELOWE - jest to fundusz ustawowy powołany w drodze ustawy przed dniem wejścia w życie ustawy o finansach publicznych, czyli przed dniem 1.01.1999 r. Przychody funduszu celowego pochodzą z budżetu a wydatki są przeznaczone na ściśle określone cele.

Fundusze celowe mogły być powoływane do końca 1998 r., gdyż jest tą instytucją, która burzy przejrzystość budżetu państwa. Jest on funduszem pozabudżetowym, a swoje środki gromadzi z budżetu. Te fundusze, które istniały nadal istnieją za względu na swoją rolę np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Emerytalno - Rentowy Rolników.

GOSPODARKA FINANSOWA - tworzenie, gromadzenie, dzielenie i wydatkowanie zasobów pieniężnych.

Może być realizowana przez państwo w sposób:

1. BEZZWROTNY - nieodpłatne i bezzwrotne wyposażenie jednostek w środki pochodzące z budżetu np. zakłady budżetowe, jednostki budżetowe, jednostki samorządu terytorialnego.

2. ZWROTNY - wyposażenie jednostek w środki pochodzące z budżetu na czas określony z koniecznością ich zwrotu np. przedsiębiorstwa.

POLITYKA FINANSOWA - działalność polegająca na ustalaniu i realizacji określonych celów za pomocą środków finansowych. Znaczenie ma jej skuteczność, jest ona miernikiem jej oceny.

SYSTEM FINANSOWY - ogół zasad i instytucji finansowych stworzonych przez prawo finansowe.

PRAWO FINANSOWE - ogół norm prawnych regulujących działalność finansową.

SYSTEMATYKA PRAWA FINANSOWEGO :

1. PRAWO BUDŻETOWE - regulowane jest przez ustawę o finansach publicznych oraz ustawy budżetowe na dany rok

2. PRAWO PODATKOWE - regulowane jest przez ustawę ordynacje podatkowa oraz ustawy powołujące konkretne podatki

3. PRAWO CELNE - regulowane jest przez ustawę kodeks celny

4. PRAWO FINANSOWE UBEZPIECZEŃ - regulowane jest przez ustawę o działalności ubezpieczeniowej (ubezp. gosp.) oraz o powszechnym ubezpieczeniu emerytalnym (ubezp. społ.)

5. PRAWO FINANSOWE JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO - regulowane jest przez ustawę o finansach publicznych oraz ustawę o dochodach jednostek sam. Teryt

6. PRAWO WALUTOWE I DEWIZOWE - regulowane jest przez ustawę kodeks dewizowy i ustawę o NBP

7. PRAWO BANKOWE - regulowane jest przez ustawę o prawie bankowym oraz przez ustawę o NBP

8. PRAWO FINANSOWE PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH - dotyczy także finansów prywatnych; regulowane jest przez ustawę o działalności gospodarczej, kodeks cywilny, kodeks spółek handlowych.

ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO (ART. 87 KONSTYTUCJI RP):

1. KONSTYTUCJA - postanowienia konstytucyjne odnoszące się do finansów publicznych (rozdział X) możemy podzielić na:

Przepisy odnoszące się bezpośrednio do finansów publicznych:

• Regulacje dotyczące specyfiki prawodawstwa finansowego; przepisy stanowiące normy ogólne, podstawowe zasady finansowe art. 84, 89, 118, 123, 168, 190, 216, 217, 221 - 225

• Przepisy dotyczące danin publicznych (podatki) art. 84, 123, 167, 168, 217

• Regulacje dotyczące budżetu państwa art. 146, 190, 204, 219 - 226

• Przepisy odnoszące się do centralnego banku państwa i polityki pieniężnej art. 204, 227

• Przepisy dotyczące zasad gospodarki finansowej jednostek sam. teryt. Art. 167, 168, 171

Regulacje pośrednio dotyczące finansów publicznych:

• Przepisy o charakterze ogólnym, ustrojowym, które mają zastosowanie do finansów publicznych, jak i innych dziedzin:

• Źródła prawa

• Tryb uchwalania ustaw

• Regulacje dotyczące sądów

• Wprowadzają określone struktury, procedury oraz wolności i prawa ekonomiczne np. gwarancja powszechnego dostępu do sądów

• Dotyczą podstawowych zasad prawa, które wpływają na kształt i wykładnię prawa finansowego np. lex retro non agit

2. Ustawy

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe

4. Rozporządzenia - sprawy szczegółowe z danej dziedziny

5. Akty prawa miejscowego na danym terytorium kraju

NORMY PRAWA FINANSOWEGO - BUDOWA:

1. HIPOTEZA - powoływanie się na akt normatywny (źródło prawa), powołanie się na stan faktyczny

2. DYSPOZYCJA - składa się z przedmiotu normy i tym przedmiotem określone jest zachowanie. Niesie ono za sobą powstanie zobowiązania i uprawnienia.

Podmiot normy - podmiot zobowiązany (bierny) i podmiot uprawniony (czynny). Norma ta charakter dwustronny. Cechą szczególną norm prawa finansowego jest to, że mają one charakter stymulacyjny. Nie określają one celu, ale stymulują do ich realizacji.

3. SANKCJA - pewne dolegliwości karne lub materialne zawarte w ustawie karno - skarbowej, ale także w niektórych ustawach.

PODZIAŁ NORM PRAWNYCH:

1. USTROJOWE - określają organizację i kompetencję oraz formy prawne, ich realizację przez organy władzy

• Normy ustawy o finansach publicznych

• Normy ustawy ordynacja podatkowa

2. MATERIALNE - tworzą uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunków prawnych

• Ustawy powołujące podatki - prawo podatkowe materialne

3. PROCEDURALNE - określają reguły postępowania przy stosowaniu norm materialnych

• Ustawa ordynacja podatkowa

• Ustawa prawo bankowe

PODMIOTY PRAWA FINANSOWEGO - są to osoby bądź jednostki organizacyjne objęte uprawnieniami bądź obowiązkami finansowo - prawnymi:

1. PODMIOTY CZYNNE (UPRAWNIONE):

• Organy państwa (Skarb Państwa)

• Organy jednostek samorządu terytorialnego

2. PODMIOTY BIERNE (ZOBOWIĄZANE) - muszą się dostosować do tych norm:

• Osoby fizyczne

• Jednostki organizacyjne

STOSUNEK FINANSOWO - PRAWNY (CHARAKTERYSTYKA):

1. charakter majątkowy - wynika z tego, że finanse związane są z przepływem pieniędzy a pieniądz jest uosobieniem majątku

2. nierównorzędność prawna podmiotów finansowych - podmiot czynny, który decyduje i bierny, który musi się dostosować

3. nierównorzędność interesów finansowych - interes państwa nie jest pokryty z interesem osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej np. prawo podatkowe

4. przedmiotem stosunków finansowo - prawnych są uprawnienia i obowiązki finansowo - prawne. Konkretyzacja ich następuje przy postępowaniu finansowym

PRAWO BUDŻETOWE

BUDŻET:

1. zasób pieniężny państwa

2. roczny plan gospodarowania tj. gromadzenia i wykorzystywania zasobów pieniężnych gospodarki państwa

3. akt normatywny, ustawa budżetowa, która upoważnia rząd do gromadzenia dochodów oraz ich wydatkowania - zgodnie z planem

• Budżet jest planem finansowym państwa.

• Dotyczy jednego roku tzw. roku budżetowego.

• Dotyczy przyszłych dochodów i wydatków, nie odzwierciedla stanu obecnego.

• Jest planem dyrektywnym tzn. zobowiązuje organy państwa do konkretnych zachowań. Zachowania te maja się odzwierciedlać w osiągnięciu dochodów i poniesieniu wydatków.

SYSTEM BUDŻETOWY - ogół norm prawnych regulujących organizację finansowych organów państwa objętych gospodarką budżetową a także określających zasady pobierania dochodów na rzecz budżetu oraz ich wydatkowania.

GOSPODARKA BUDŻETOWA:

1. ZAKRES WĄSKI - pobieranie dochodów i dokonywanie wydatków z budżetu

2. ZAKRES SZEROKI - obejmuje planowanie budżetu i gromadzenie dochodów, dokonywanie wydatków i kontrole wykonywania budżetu

ZASADY BUDŻETOWE - postulaty, które powinien spełniać budżet państwa:

1. ZASADA UPRZEDNIOŚCI - postuluje aby budżet uchwalony był przed okresem w jakim ma obowiązywać, czyli przed rokiem budżetowym. Zasada ta jest często naruszana przez rząd lub parlament. Rozwiązania w tej kwestii:

• Obowiązuje prowizorium budżetowe - namiastka budżetu, tymczasowa i skrócona wersja ustawy budżetowej, zawiera podstawowe dochody i wydatki budżetu państwa. W RP może być zastosowana tylko na I kwartał roku budżetowego, nie może być przedłużone. Może być uchwalone tylko jeden raz. Jest to ustawa.

• Prerogacja budżetu - przedłużenie ważności budżetu z poprzedniego roku; w PR nie istnieje

• Prowadzenie gospodarki budżetowej na podstawie projekty budżetu.

Projekt budżetu - ustawa budżetowa uchwalona przez rząd i przesłana do parlamentu; stosowana prawie zawsze w RP

• Upoważnienie rządu do dokonywania niezbędnych wydatków. Może być udzielone przez parlament i mieć zastosowanie do tzw. wydatków sztywnych, czyli koniecznych 9np. oświata, renty); w RP nie istnieje

2. ZASADA ZUPEŁNOŚCI - postuluje odrębne ujęcie wszystkich dochodów i wydatków w budżecie.

Budżetowanie brutto - dochody i wydatki nie są ujęte saldem, tylko w całości.

3. ZASADA JEDNOŚCI - postuluje, aby wszystkie wydatki i dochody budżetowe były ujęte w jednym akcie normatywnym. Cała gospodarka budżetowa ma być zawarta w ustawie budżetowej. Ma służyć jej przestrzeganiu możliwość dokonania całościowej analizy budżety - kompleksowa ocena gospodarki budżetowej.

Odstępstwem od tej zasady są fundusze. Są to te podmioty finansów publicznych, które wszystkie dochody czerpią z budżetu, w wydatki przekazują na określone cele. W RP nie można już ich tworzyć.

Zasada ta nie jest przestrzegana.

Zasada jedności:

• Z formalnego punktu widzenia - budżet powinien być zawarty w jednej ustawie budżetowej

• Z materialnego punktu widzenia - wpływy budżetowe mają tworzyć jeden fundusz, z którego dokonywane są wydatki.

4. ZASADA SPECJALIZACJI (SZCZEGÓŁOWOŚCI BUDŻETU) - postuluje aby dochody i wydatki w budżecie powinny być odpowiednio uporządkowane

Rozpatrywana w trzech aspektach:

• Rzeczowym (rodzajowym) - dochody są ujęte według źródeł, a wydatki według przeznaczenia

• Ilościowym - dochody i wydatki powinny być ujęte w budżecie w określonych kwotach

• Czasowym - dochody i wydatki mogą być uzyskiwane bądź dokonywane momencie.................... ustawy budżetowej.

W pełni przestrzegana.

5. ZASADA OGÓLNOŚCI - postuluje, aby dochody budżetowe stanowiły źródło pokrycia dla wszelkich wydatków budżetowych. Zakaz łączenia dochodów z określonym celem na jaki miały zostać przeznaczone. W pełni przestrzegana.

6. ZASADA JAWNOŚCI - postuluje ujawnienie procedury budżetowej czyli planowania i wykonywania budżetu oraz uprawnienie samej ustawy budżetowej. W pełni przestrzegana.

FUNKCJE BUDŻETU:

1. ROZDZIELCZA - przyjmowanie od osób fizycznych i jednostek gospodarczych części ich zasobów pieniężnych oraz przydzielanie określonej części tych środków innym podmiotom.

Ściśle powiązana z funkcje redystrybucyjną finansów publicznych.

Na początku gromadzone są dochody przez państwo, a następnie rozdysponowuje poprzez wydatki na określone cele.

2. KONTROLNA - wykorzystywanie procesów gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych do kontroli przebiegu procesów systemu budżetowego.

Ta kontrola ma służyć wychwyceniu sygnałów, które określają prawidłowość przebiegu procesów gospodarczych.

Jej cel to wychwycenie nieprawidłowości w gospodarce.

Rodzaje kontroli budżetowej:

• WSTĘPNA (EX ANTE) - kontrola planu budżetowego, czyli kontrola projektu budżetu przed jego uchwaleniem. Przyjęte do kontroli założenia mają być realne.

• BIERZĄCA - kontrola w toku wykonywania budżetu w trakcie roku budżetowego. Ma za zadanie wychwycenie nieprawidłowości w procesach gospodarki.

• SPRAWOZDAWCZA (EX POST) - kontrola wykonywania budżetu realizowana po upływie roku budżetowego. Ma ona dać ocenę prawidłowości wykonania budżetu. W RP realizowana jest przez Ministerstw Finansów, NIK i Sejm.

KLASYFIKACJE BUDŻETOWE - jest to sposób grupowania jednorodnych dochodów i wydatków budżetowych. Służy realizacji zasady specjalizacji. Obowiązująca w RP klasyfikacja jest realizowana według trzech kryteriów:

1. KRYTERIUM PODMIOTOWE - przy nim klasyfikujemy dochody i wydatki budżetowe w tzw. podziale resortowym i on opiera się na podziale organizacji administracji publicznej:

• resortowy

• podział na województwa

Podział ten tworzy tzw. części budżetowe np. budżety poszczególnych ministerstw, centralnych organów państwa (Sejm, Senat, Prezydent), województw.

2. KRYTERIUM PRZEDMIOTOWO - FUNKCJONALNE - dzieli ono dochody według źródeł, a wydatki według celu przeznaczenia środków. Obejmuje działy budżetowe i rozdziały budżetowe np. budżety poszczególnych branż gospodarki m.in. przemysłu, nauki, oświaty, ochrony zdrowia, opieki społecznej.

Rozdział budżetowy bardziej szczegółowo określa dział budżetowy

np. dział szkolnictwo - rozdział - szkolnictwo podstawowe, średnie, wyższe.

3. KRYTERIUM RODZAJOWE - służy określeniu jakie konkretne zadania mają być przeznaczone wydatki budżetowe. Obejmuje paragrafy, pozycje, punkty.

RODZAJE WYDATKÓW BUDŻETOWYCH:

1. na realizację zadań wykonywanych przez organy władzy publicznej, administrację rządową, sądy i trybunały

2. subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

3. dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania

4. wydatki na zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego przez ustawę

5. dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego

6. dotacje na zadania określone ustawami

7. współfinansowanie programów realizowanych ze środków zagranicznych.

PODZIAŁ WYDATKÓW BUDŻETOWYCH:

1. WYDATKI BIEŻĄCE:

• Subwencje ogólne dla jednostek sam. teryt.

• Dotacje - mają służyć ściśle określonym celom. W przypadku ich niewykorzystania na dany cel muszą zostać zwrócone. Są one przekazywane wielu podmiotom: jednostkom sam. teryt., przedsiębiorcom, funduszom celowym.

Rodzaje dotacji:

• Celowe - przeznaczone na ściśle określony cel, zazwyczaj inwestycyjny

• Podmiotowe - dofinansowanie działalności konkretnego podmiotu

• Przedmiotowe - dopłaty do określonych wyrobów.

• Świadczenie na rzecz osób fizycznych (wynagrodzenia)

• Zakupy towarów i usług

• Inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych

2. WYDATKI NA OBSŁUBĘ DŁUGU SKARBU PAŃSTWA:

• Wydatki z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, czyli od obligacji i bonów skarbowych

• Oprocentowanie od zaciągniętych kredytów i pożyczek

• Spłaty zawiązane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami

3. WYDATKI MAJĄTKOWE:

1. Wydatki sztywne (obligatoryjne) - musi je ponosić budżet państwa

• wydatki związane z funkcjonowaniem administracji państwowej i realizowaniem funkcji państwa

• wydatki na finansowanie bądź dofinansowanie podmiotów, które świadczą usługi na potrzeby zbiorowe społeczeństwa (oświata, służba zdrowia)

• subwencje ogólne dla jednostek sam. teryt.

• wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

• wydatki na finansowanie bądź dofinansowanie podmiotów, które świadczą usługi społeczne (np. wypłacanie rent)

2. Wydatki gospodarcze na funkcjonowanie, restrukturyzację i inwestycje.

DOCHODY BUDŻETOWE:

1. PODATKI, które zasilają budżet państwa.

Podatek - świadczenie pieniężne na rzecz państwa lub innego związku publiczno - prawnego (w RP gmina) o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, ogólnym, nieodpłatnym, pobieranym na podstawie odpowiednich przepisów prawnych:

• Podatek od towarów i usług - VAT

• Podatek akcyzowy

• Podatek dochodowy od osób fizycznych

• Podatek dochodowy od osób prawnych

2. OPŁATY, które zasilają budżet państwa

Opłaty - świadczenie pieniężne na rzecz państwa lub innego związku publiczno - prawnego o charakterze przymusowym, ogólnym, bezzwrotnym, odpłatnym, pobieranym na podstawie odpowiedniego przepisu prawnego:

• Wpłaty za czynności urzędowe administracji państwowej (pobierane w znaczkach skarbowych)

• Opłaty za usługi zakładów użyteczności publicznej

3. CŁA

Cło - przymusowe, nieodpłatne, bezzwrotne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo od przywozu, wywozu, przewozu przez obszar celny danego kraju. Ma ono zastosowanie do towarów (a nie usług).

Podział:

1. ze względu na kierunek ruchu towarów:

• cła wywozowe (exportowe)

• cła przywozowe (importowe) w RP

• cła przewozowe (tranzytowe)

2. ze względu na cel, któremu mają służyć:

• cła fiskalne - ich celem jest dostarczenie budżetowi dochodu

• cła ekonomiczne - jako instrument polityki handlowej państwa:

• ochronne - nakładane w celu ochrony krajowego rynku

• zaporowe (prohibicyjne) - ich celem jest wstrzymanie importy określonych towarów

3. ze względu na sposób obliczania należności celnych:

• cła od wartości (ad valorem) - podstawą ich naliczania jest wartość celna towarów

• cła specyficzne - naliczane od ilości bądź wagi towarów

• cła mieszane - naliczane w części jak cła od wartości, a w części jak cła specyficzne

• cła alternatywne - albo można zastosować typ ceł od wartości albo ceł specyficznych.

Cła są określone w taryfie celnej bądź w innych środkach taryfowych.

Taryfa celna określa:

• stawki celne

Podział stawek:

• stawki podstawowe

• stawki, które obowiązują na towary importowane z krajów UE - są one niższe

• cła należne - obliczane poprzez przemnożenie stawki celnej przez wartość celną towarów

• cła minimalne - minimalna wartość cła od określonej ilości lub wartości towaru

Zasada: jeżeli cło należne > od cła minimalnego - płacimy cło należne

Jeżeli cło należne < od cła minimalnego - płacimy cło minimalne

• sposób i warunki stosowania tych stawek

• obniżone stawki celne - wynikają z dwustronnych umów RP z innymi krajami

• preferencyjne stawki celne - przyjęte jednostronnie przez RP w stosunku do różnych krajów słabo rozwiniętych

Środki taryfowe - określają wartość ceł:

• kontyngent taryfowy - określona ilość bądź wartość towaru dla których stosowana jest stawka obniżona

• plafon taryfowy - ma to samo zastosowanie co kontyngent, tylko jest ograniczony czasowo.

4. Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

5. Dywidendy wynikające z udziału państwa w zyskach osób prawnych

6. Wpłaty z zysku NBP

7. Wpłaty od zakładów budżetowych, jednostek budżetowych i gospodarstw pomocniczych

8. Odsetki od rachunków bankowych

9. Zapisy

10. Darowizny

11. Opłaty

PODZIAŁ DOCHODÓW:

1. Zasadnicze, bezzwrotne, przymusowe, nieodpłatne:

• Podatki

• Cła

• Wpłaty z zysku NBP

• Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

Podmioty musza je zapłacić, są to zasadnicze dochody budżetu państwa - stanowią jego większość; państwo nie ma obowiązku ich zwrotu; państwo nie ma obowiązku jakichkolwiek świadczeń w zamian na rzecz tych podmiotów

2. Uboczne, dobrowolne, zwrotne, odpłatne:

• Pożyczki

• Kredyty

Państwo musi te dochody zwrócić, nikt nie musi ich udzielać państwu; stanowią mały odsetek dochodów budżetowych; państwo zwraca te dochody wraz z odsetkami - ponosi koszty tych dochodów.

PROCEDURA BUDŻETOWA - związana z powstaniem budżetu. Składa się z czterech etapów:

1. Opracowanie projektu budżetu (przed rokiem budżetowym). Inicjatywa ustawodawcza przysługuje tylko RM.

W procesie planowania budżetu najistotniejsze znaczenie ma określenie potrzeb oraz zestawienie ich z możliwościami finansowymi. W pierwszej kolejności określa się wydatki publiczne, następnie dochody publiczne i na końcu wielkość deficytu. Wynika to stąd, iż wydatki często są niezależne od decyzji rządu i parlamentu.

2. Uchwalenie budżetu (powinien być skończony przed rokiem budżetowym, zazwyczaj kończy się w I kwartale).

Minister finansów przedstawia RM założenia projektu budżetu na następny rok. Dotyczą one podstawowych wielkości makroekonomicznych państwa np. wielkość produkcji, kształtowanie się kursu walutowego, dewizowego. Założenia te powinny być zgodne z założeniami polityki społecznej, gospodarczej państwa oraz z założeniami polityki pieniężnej realizowanej przez NBP.

Następnie Minister Finansów przedstawia RM projekt ustawy budżetowej.

Kierownicy jednostek centralnych przedstawiają Ministrowi Finansów swoje budżety, również wojewodowie budżety swoich województw. Te projekty budżetów przesyłane są do Ministra Finansów. Ma on możliwość ich korekty. Istnieją jednak instytucje, których projekty budżetów nie mogą być zmienione przez Ministra Finansów: Sejm, Senat, Prezydent, SN, NSA, TK, NIK, KRRiTV, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, Krajowe Biuro Wyborcze, Państwowa Inspekcja Pracy.

Uchwalenie projektu budżetu przez RM ma nastąpić do 30.IX roku poprzedzającego rok budżetowy. Art. 222 - z ważnych przyczyn projekt budżetu może być uchwalony później. Decyzja w tej kwestii należy do rządu.

RM uchwalony projekt budżetu przesyła do Sejmu. Prace nad budżetem odbywają się w trzech czytaniach.

I czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu. Premier bądź Minister Finansów przedstawia ogólne postanowienia budżetu. Następnie są pytania posłów i odpowiedzi rządu, przesłanie projektu do prac w Komisji Finansów Publicznych. W sprawie budżetu wypowiadają się eksperci.

II czytanie - przedstawienie projektu wraz z wnioskami wynikającymi z prac w komisji. Następnie odbywa się głosowanie nad zgłoszonymi poprawkami (gdy jest dużo poprawek to projekt wraca do komisji).

III czytanie - głosowanie nad uchwaleniem ustawy budżetowej, jeżeli po II czytaniu projekt nie został przesłany do komisji odbywa się ono bezzwłocznie po II czytaniu; gdy przesłany - III czytanie po zakończeniu prac w komisji.

Uchwalenie ustawy.

Jest ona przesyłana do Senatu. Ten ma 20 dni na rozpatrzenie ustawy (gdy nie rozpatrzy jej - przyjęcie bez poprawek). Gdy senat wniesie poprawki, to ustawa jest znowu przesłana do Sejmu. Sejm głosuje nad odrzuceniem poprawek bezwzględną większością głosów.

Tak uchwalona ustawa jest przesyłana do Prezydenta. Prezydent nie ma prawa veta. Ma on 7 dni na podpisanie ustawy. Może ona także skierować ją do TK o stwierdzenie jej zgodności z konstytucją. TK ma 2 miesiące na podjęcie decyzji.

Od czasu przesłania projektu do sejmu do chwili jej podpisania przez Prezydenta nie może minąć więcej niż 4 miesiące. Gdy trwa to dłużej Prezydent może rozwiązać parlament.

Elementy świadczące o szczególnym traktowaniu ustawy budżetowej:

• Inicjatywa ustawodawcza należy tylko do RM

• I czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu

• Senat ma 20 dni na wniesienie ewentualnych poprawek

• Sejm głosuje nad odrzuceniem poprawek Senatu

• Prezydent nie ma prawa veta

• Określony czas w ciągu którego ustawa musi zostać uchwalona - 4 miesiące

• TK ma 2 miesiące na podjęcie decyzji

3. Wykonywanie budżetu (w trakcie roku budżetowego).

Kieruje nim RM, Minister Finansów sprawuje ogólny nadzór nad wykonywaniem budżetu. Nad całością budżetu czuwa Minister Finansów, a nad poszczególnymi częściami dysponenci tych części budżetu.

REZERWY BUDŻETU:

• Ogólna - wynosi 1 % planowanych dochodów. Może być wykorzystana na finansowanie nieprzewidzianych wydatków. Dysponuje nią RM, może ona upoważnić Premiera bądź Ministra Finansów do dysponowania rezerwą do określonych kwot.

• Celowa - nie może przekroczyć 5 % planowanych dochodów. Przeznaczona na określone cele zawarte w ustawie budżetowej. Dysponuje ją Minister Finansów i podział jej następuje na mocy decyzji Ministra finansów w porozumieniu z konkretnym dysponentem określonej części budżetu.

Dokonywanie zmian w budżecie:

• Przenoszenie wydatków - polega ono na przenoszeniu wydatków z jednego celu na inny. Nie zwiększają się wydatki, zmienia się ich struktura. Kwota globalna pozostaje bez zmian.

Wydatki może przenosić w ramach celów Minister Finansów, a w ramach poszczególnych części budżetowych mogą przenosić inni ministrowie oraz wojewodowie.

• Dodatkowe wydatki - zwiększenie puli wydatków, gdy istnieją źródła pokrycia dodatkowych wydatków. Zwiększać wydatki może RM i Minister Finansów co do ściśle określonych wydatków.

• Dysponowanie rezerwą - rezerwy ogólne i celowe.

4. Sprawozdawczość i kontrola wykonania budżetu (po roku budżetowym).

Kasowa obsługa budżetu - wykonuje ją NBP. W NBP znajduje się rachunek budżetu państwa (wszystkie wydatki), a także subkonta - przepływają kwoty dotyczące konkretnych celów. Wszelkie płatności realizowane są przez NBP.

Kontrola wykonania budżetu państwa:

• Minister Finansów w imieniu rządu, gdyż RM ma obowiązek do 31.V po roku budżetowym przedłożyć sprawozdanie z wykonania budżetu do Sejmu

• NIK - obowiązek sporządzenie sprawozdania z kontroli wykonania budżetu; przesyła je do Sejmu. Jest to tzw. kontrola prawodawcza.

• Sejm - otrzymuje te dwa sprawozdania i opierając się na nich do 31.VIII po roku budżetowym podejmuje uchwałę o udzieleniu bądź nieudzieleniu rządowi absolutorium za wykonanie budżetu. Ewentualne nieudzielenie jest praktycznie jednoznaczne z dymisją rządu.

DEFICYT BUDŻETOWY - ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa w roku budżetowym. Deficyt występuje, gdy dochody są niższe od wydatków. W sytuacji przeciwnej mamy nadwyżkę. Istnienie deficytu zmusza do jego pokrycia.

DŁUG PUBLICZNY - skumulowane zobowiązanie finansowe sektora publicznego w stosunku do podmiotów krajowych i zagranicznych wynikające na ogół z zaciągniętych pożyczek.

Są to zobowiązania, które powstały w przeszłości aż po dzień dzisiejszy.

Dług jest sumą wszystkich deficytów budżetowych, gdy państwo nie posiada żadnych innych zobowiązań. Większość długu publicznego stanowi dług Skarbu Państwa.

Gdy istnieje w danym roku deficyt budżetowy to musi zostać pokryty.

Źródła pokrycia deficytu budżetowego:

• Emisja skarbowych papierów wartościowych

• Pożyczki

• Kredyty

• Dochody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

• Nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych.

KLASYFIKACJA DEFICYTU BUDŻETOWEGO:

I podział:

• deficyt rzeczywisty - faktyczna różnica między dochodami a wydatkami; jest sumą strukturalnego i cyklicznego

• deficyt strukturalny - wielkość symulowana (hipotetyczna) powstająca w warunkach, kiedy wydatki i dochody są realizowane przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji

• deficyt cykliczny - jest rezultatem cyklu koniunkturalnego, czyli ożywienia lub recesji, wpływającego na poziom dochodów i wydatków. Gdy istnieje ten deficyt to konieczność przeprowadzenia reform.

II podział:

• deficyt pierwotny - jest odpowiednikiem deficytu rzeczywistego

• deficyt oficjalny - jest powiększony o koszty obsługi długu publicznego, czyli uwzględnia skutki działania przeszłych okresów.

KLASYFIKACJA DŁUGU PUBLICZNEGO:

I podział:

• dług aktywny (produktywny) - w jego wyniku następuje przyrost aktywów tzn. wiąże się z przepływem środków dla państwa

• dług pasywny (martwy) - nie wiąże się z żadnymi wpływami do budżetu, skutkuje koniecznością spłaty wraz z odsetkami

II podział:

• dług brutto - oznacza zobowiązanie władz publicznych względem podmiotów krajowych, zagranicznych znajdujących się poza sektorem publicznym - osoby fizyczne, podmioty gospodarcze

• dług netto - powstaje przez pomniejszenie wielkości brutto o należności podmiotów z innych sektorów np. podatki, cła, opłaty

III podział z punktu widzenia kredytobiorcy:

• dług centralny (rządowy) - dług Skarbu Państwa

• dług lokalny (samorządowy) - dług jednostek samorządu terytorialnego

IV podział z punktu widzenia kredytodawcy:

• dług krajowy

• dług zagraniczny

V podział z punktu widzenia rynku na którym jest zaciągany:

• dług na rynku krajowym - zadłużenie krajowe

• dług na rynku zagranicznym - zadłużenie zagraniczne

VI podział ze względu na okres zapadalności składników (czas na jaki zostały wyemitowane dane):

• dług krótkoterminowy - zapadalność jest do 1 roku

• dług średnioterminowy - zapadalność od 1 roku do 5 lat

• dług długoterminowy - zapadalność powyżej 5 lat

VII podział ze względu na sposób oprocentowania składników długu:

• stopa stała - stała przez cały okres

• stopa zmienna - uzależniona od pewnych wskaźników ekonomicznych - stóp procentowych, inflacji

VIII podział ze względu na sposób obliczania długu:

• dług według wartości nominalnej - według wartości wypłacanej w dniu wykupu instrumentu, od której nalicza się odsetki bądź oblicza dyskonto. Każdy instrument ma swoją wartość nominalną - 100 zł lub jego wielokrotność

• dług według wartości kapitałowej - oznacza faktyczną kwotę pożyczoną na rynku

• dług według wartości memoriałowej - wyraża aktualną wartość zobowiązań tzn. wraz z naliczonymi na dany dzień odsetkami i dyskontem. Oprócz wartości nominalnej doliczamy odsetki, dyskonto.

• dług według wartości kasowej - odzwierciedla saldo przepływu kwot pożyczonych na rynku według rzeczywistych zapisów na rachunku dłużnika, czyli Skarbu Państwa.

PRZYCZYNY POWSTAWANIA DŁUGU PUBLICZNEGO:

1. realizowana doktryna ekonomiczna, która świadomie zakłada utrzymanie deficytu i długu; towarzyszy temu interwencjonizm państwowy np. Japonia

• wysokie środki na roboty publiczne

• dofinansowania

Państwo w dużej mierze ingeruje w gospodarkę.

2. Nawarstwianie się deficytów budżetowych, gdy istnieją wzmożone wydatki budżetowe w okresach:

• Wojen

• Transformacji

• Klęsk żywiołowych

3. Konieczność obsługi istniejących już zobowiązań

4. Realizacja pewnych celów przez państwo np. inwestycje, dekapitalizowanie podmiotów

5. Publiczne poręczenia i gwarancje finansowe

6. Niewywiązywanie się państwa ze swoich zobowiązań względem ludności lub podmiotów gospodarczych:

• odszkodowania

• rekompensaty

Podstawowym źródłem pokrycia długu jest emisja skarbowych papierów wartościowych. Mogą je emitować:

• Minister Finansów

• Minister Skarbu.

Warunki emisji są określane w listach emisyjnych.

SKARBOWE PAPIERY WARTOŚCIOWE - jest papierem wartościowym, w którym skarb Państwa stwierdza że jest dłużnikiem właściciela tego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonych świadczeń wynikających z konstrukcji papieru.

Jest to papier dłużny, a dłużnikiem jest cały Skarb Państwa. Skarb Państwa jest zobowiązany z tego tytułu względem właściciela papieru.

Podział:

• Emitowane na okres krótszy niż 1 rok (do 364 dni włącznie) - np. bony skarbowe

• Emitowane na okres co najmniej roczny - np. obligacje skarbowe.

BONY SKARBOWE - krótkoterminowe papiery wartościowe oferowane do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem; wykupywane według wartości nominalnej po okresie na jaki zostały wyemitowane

• Do 364 dni - krótkoterminowe

• Tylko w kraju, nie można za granicą

• Sprzedawane bezpośrednio przez Ministra Finansów - rynek pierwotny

• dyskonto - różnica między wartością nominalną a ceną zakupu

• wykupywany po stałej wartości - 10 000 zł; cena zakupu jest zmienna (różnica to dyskonto).

OBLIGACJE SKARBOWE - papiery wartościowe oferowane do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowane w formie odsetek lub dyskont. Emitowane co najmniej na rok.

Mogą istnieć trzy sytuacje:

• tylko dyskonto - obligacje zero kuponowe

• tylko odsetki - m.in. obligacje oszczędnościowe

• odsetki i dyskonto.

ODDZIAŁYWANIE ZJAWISKA DEFICYTU BUDŻETOWEGO I DŁUGU PUBLICZNEGO:

1. oddziaływania negatywne:

• spowodowane kosztem obsługi długu, co zmusza w przyszłości do ograniczania innych wydatków

każdy dług zwiększa koszt obsługi długu; wypierają automatycznie inne wydatki

• ma ujemny wpływ na wskaźniki ekonomiczne - inflację, stopy procentowe, na aktywność gospodarczą

wyższy deficyt powoduje wzrost inflacji i stóp procentowych

• wywołują groźby pułapki zadłużenia oraz wypierania z rynku sektora prywatnego

pułapka zadłużenia - gdy zaciągamy nowe zobowiązania aby spełnić wcześniejsze

Główne banki finansują deficyt - maleje wartość udzielania kredytów.

2. Oddziaływania pozytywne:

• Dzięki pożyczkom sektor publiczny kreuje większy popyt konsumpcyjny i inwestycyjny, gdy środki z deficytu przekazywane na roboty publiczne, inwestycje

• Pozwalają na realizację zamówień rozwojowych przekraczających bieżące wpływy budżetowe.

Gdy środki z deficytu są przeznaczone przez państwo na realizację drogich inwestycji rozwojowych.

• Umożliwiają realizację zamówień socjalnych stabilizujących społeczne warunki rozwoju, gdy środki z deficytu służą celom socjalnym (emerytury, renty, zasiłki powinny być też realizowane z dochodów).

ŹRÓDŁA ZADŁUŻENIA KRAJOWEGO:

1. dotyczy sytuacji sprzed 1990 r. przed zmianami ustrojowymi

Krajowy dług publiczny istniał w formie tzw. inflacyjnego nawisu pieniądza, który powstał dzięki dodatkowym emisjom pieniądza na potrzeby budżetu

INFLACYJNY NAWIS PIENIĄDZA - przed 1990 r. nie istniały deficyty budżetowe; deficyt był pokryty emisją pieniądza przez NBP (dodrukowanie pieniądza) - był to tzw. pieniądz pusty - nie miał pokrycia w towarach co doprowadziło do inflacji. Związany z tym spadek wartości pieniądza stworzył inflacyjny nawis pieniądza.

2. Od 1991 deficyty budżetowe

3. W efekcie spłat zadłużenia zagranicznego na co środki pozyskiwane są z rynku krajowego - zamiana (konwersja) zadłużenia zagranicznego na zadłużenie krajowe

4. Emisja specyficznych, specjalnych tzw. pasywnych instrumentów, służyła restrukturyzacji gospodarki bądź uregulowaniu wcześniejszych zobowiązań budżetu państwa.

STRUKTURA ZADŁUŻENIA KRAJOWEGO:

1. AKTYWNE SKARBOWE PAPIERY WARTOŚCIOWE - są emitowane przez Ministra Finansów i służą do pokrycia deficytu budżetowego. Zaspokajają potrzeby pożyczkowe budżetu państwa i związane są z napływem środków do budżetu .

• BONY SKARBOWE - instrument krótkoterminowy - emitowany na okres od 1 tygodnia do 52 tygodni lub na okres od 1 do 6 dni (13, 26, 52 tyg. Sprzedawane regularnie).

Sprzedaż bonów przez Ministra Finansów na przetargach:

1. Inwestorzy składają ofertę, która zawiera ilość bonów i za jaką cenę

2. Minister Finansów wybiera najkorzystniejsze oferty, aby sprzedać wszystkie zaoferowane bony (taka ilość)

3. Powiadomienie inwestorów, którzy nabyli oraz rozliczenie

Przetargi odbywają się co tydzień - w poniedziałek. Aby nabyć bony trzeba zainwestować co najmniej 100 000 zł.

• OBLIGACJE SKARBOWE - instrumenty długoterminowe emitowane co najmniej na 1 rok.

• HURTOWE - przeznaczone dla inwestorów instytucjonalnych; formalnie może je nabyć każda osoba, jednak jej koszt to 1 000 000 zł. Generalnie nabywają ją osoby prawne. Sprzedawane na przetargach tak jak bony. Przetargi odbywają się raz w miesiącu lub dwa razy w miesiącu.

Rodzaje obligacji hurtowych:

1. Obligacja 2 - letnia zero kuponowa - nie posiada odsetek, sprzedawana z dyskontem, podobna do bonów

2. Obligacja 5 - letnia stało kuponowa - oprocentowanie jest stałe (8,5 %); obecnie odsetki są wypłacane co rok

3. Obligacja 10 - letnia zmienno procentowa - odsetki wypłacane co roku; oprocentowanie jest zmienne oparte na rentowności bonów 52 tygodniowych

4. Obligacja 10 - letnia stało kuponowa - odsetki wypłacane co roku; oprocentowanie stałe, obecnie 6 %.

• DETALICZNE - przeznaczone dla osób fizycznych. Sprzedawane w biurach maklerskich większości banków. Jedna obligacja kosztuje przeciętnie 100 zł.

Rodzaje obligacji detalicznych:

1. Obligacja 3 - letnia zmienno procentowa - odsetki wypłacane co 3 miesiące, oprocentowanie zmienne - oparte na rentowności bonów 13 - tygodniowych

2. Obligacja 2 - letnia stało procentowa - odsetki wypłacane przy wykupie po 2 latach, w drugim roku są kapitalizowane; oprocentowanie 10 %. Jest to tzw. obligacja oszczędnościowa.

3. Obligacja 4 - letnia indeksowa - jej oprocentowanie jest oparte na inflacji - równe rocznej stopie inflacji plus stała marża; odsetki wypłacane przy wykupie; w 2,3,4 roku są kapitalizowane. Jest to tzw. obligacja oszczędnościowa.

Obligacje oszczędnościowe:

• Sprzedawane po 100 zł

• Przeznaczone dla krajowych osób fizycznych

• Nie są notowane na rynku wtórnym (giełdzie)

• Mają opcję przedterminowego wykupu

4) Obligacja 5 - letnia stało procentowa - odsetki wypłacane co roku;

oprocentowanie jest stałe.

2. PASYWNE SKARBOWE PAPIERY WARTOŚCIOWE - punktem wyjścia dla ich powstania jest zadłużenie Skarbu Państwa poza deficytem budżetowym np. zadłużenia banków, związków zawodowych, PKP, służby zdrowia. Istnieje zadłużenie państwa względem tych podmiotów. Państwo, aby wywiązać się z tych zobowiązań i uprościć system spłaty, zamienia ten dług na pasywne obligacje.

Obligacje otrzymują wierzyciele. Dla państwa łatwą rzeczą jest utrzymanie tych obligacji, a potem może je wykupić.

3. POWSTAŁY DŁUG KRAJOWY - zadłużenie państwa poza deficytem, które zostało zamienione na obligacje np. zadłużenie w sferze budżetowej - nie podwyższanie płac.

ŹRÓDŁA ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO:

1. polityka gospodarcza w latach 70 - tych - kredyty przyznane Polsce przez państwa zachodnie; zostały wzięte przez E. Gierka.

Przyznane Polsce przez :

• Klub Paryski - zrzeszenie państw i agend rządowych pochodzących z Europy zachodniej, USA i Japonii (większość kredytów)

• Klub Londyński - zrzeszenie instytucji finansowych głównie banków z Europy zachodniej, USA i Japonii.

2. Polityka zadłużenia na przełomie lat 70 i 80 - tych - gdy braliśmy kolejne zobowiązania, aby spłacić wcześniejsze. W połowie lat 80 - tych Polska przestała spłacać kredyty, gdyż nie było na to środków.

Od 1990 r. przystąpiono do restrukturyzacji długu zagranicznego. Rozpoczęły się negocjacje z wierzycielami zagranicznymi. Ich celem było umorzenie jak największej części długu oraz dogodne rozłożenie w czasie spłaty pozostałej części.

W 1991 i 1994 r. Polska podpisała dwie umowy. Polsce został umorzony dług w wysokości 50 % według wartości bieżącej netto (wyceniono dług na dzień podpisania umowy - 1994 r.). Od początku lat 90 - tych Polska na bieżąco obsługuje dług zagraniczny. Zostanie spłacony do 2025 r. Kumulacja z wpłat przypada na lata 2004 - 2009 (6 - 7 mld $ rocznie).

STRUKTURA ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO:

1. kredyty w Klubie Paryskim - około 75 % zadłużenia zagranicznego

2. obligacje Brandy'ego - zostały wyemitowane w miejsce kredytów z Klubu Londyńskiego; notowane na giełdzie w Luksemburgu. 6 rodzajów obligacji; RP obsługuje je na bieżąco; odsetki wypłacane 2 razy do roku.

Korzyści - istnieje możliwość w każdym momencie wykupu ich przez RP (gdy niski kurs) - będzie mniejszy dług w przyszłości.

Dotyczą około 15 % zadłużenia zagranicznego.

3. kredyty wzięte w latach 90 - tych z międzynarodowych instytucji finansowych (Bank Światowy, Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju)

4. klasyczne emisje obligacji na międzynarodowym rynku kapitałowym:

• euroobligacje - obligacje przeznaczone na cały świat (4)

• typu Yankee - obligacje emitowane na rynek USA (2)

6 emisji:

1. 1995

6) 2001 - emisja na kwotę 750 mln EURO - obligacja 10-letnia, stało procentowa - 5,5 %

5) 2000 - taka sama na 6 %.

Wcześniej Polska emitowała w dolarach i markach. RP wykupiła dług w Brazylii za 2,4 mld $, a wynosił 6,6 mld $.

Skarb Państwa wyemitował obligacje, które nabył NBP za 2,4 mld $. W zamian za obligacje NBP spłacił Brazylię. Zmniejszyło się zadłużenie zagraniczne, a zwiększyło krajowe.

DOCHODY JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO:

GMINA:

1. wpływy z następujących podatków:

• od spadków i darowizn

• od czynności cywilno - prawnych

• rolny

• leśny

• od nieruchomości

• od środków transportowych

• od posiadania psów

• od działalności gospodarczej osób fizycznych opłacany w formie karty podatkowej

2. wpływy z opłat:

• skarbowa

• eksploatacyjna

• lokalne (administracyjna, klimatyczna, targowa)

3. udział w podatkach będących źródłem dochodów państwa - gminy posiadają

• 27,6 % udziału we wpływach z podatków z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy. Wyjątek stanowią tzw. gminy górnicze - posiadają udział 32,8 %.

• 5 % wpływów z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych mających siedzibę na terenie gminy.

4. Wpłaty od jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych gminy

5. Dochody z majątku gminy

6. Odsetki od środków finansowych gminy zgromadzonych na rachunkach bankowych

7. Subwencje ogólne

8. Dotacje celowe.

POWIAT:

1. 1 % wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie powiatu

2. wpłaty od jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych powiatu

3. dochody z majątku powiatu

4. odsetki od środków finansowych powiatu zgromadzonych na rachunkach bankowych

5. subwencje ogólne

6. dotacje celowe

WOJEWÓDZTWO:

1. udział w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa:

• 1,5 % wpływu z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie województwa

• 0,5 % wpływu z podatku dochodowego od osób prawnych mających siedzibę na terenie województwa

2. wpływy od jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych województwa

3. dochody z majątku województwa

4. odsetki od środków finansowych województwa zgromadzonych na rachunkach bankowych

5. subwencje ogólne

6. dotacje celowe

	GMINA	POWIAT	WOJEWÓDZTWO
PODATKI	+	-	-
OPŁATY	+	-	-
UDZIAŁ W PDOF	27,6 %	1 %	1,5 %
UDZIAŁ W PDOP	5 %	-	0,5 %

PRAWO FINANSOWE JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO:

Samorządowi terytorialnemu jest poświęcony rozdział VII Konstytucji. Jako podstawową jednostkę przyjmuje się gminę. Wykonuje ona wszystkie zadania samorządu teryt. Nie zastrzeżone ustawami dla innych jednostek. Zadania, które wykonuje powiat lub województwo muszą być określone w ustawie.

Podstawowe zadania jednostek sam. teryt. są to zadania własne - zadania publiczne służące zaspokojeniu potrzeb wspólnoty samorządowej.

Mogą istnieć zadania zlecone jednostkom sam. teryt. - zadanie może zostać zlecone jednostce, jeżeli uzasadniają to potrzeby państwa.

DOCHODY JEDNOSTEK - jednostkom sam. teryt. zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.

Dochodami jednostek są:

• dochody własne jednostek

• subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.

Te trzy rodzaje dochodów stanowią większość dochodów własnych. Tylko gmina ma wysokie dochody własne - około 55 %.

	GMINA	POWIAT	WOJEWÓDZTWO
DOCHODY WŁASNE	55 %	5 %	20 %
SUBWENCJE ODÓLNE	35 %	45 %	35 %
DOTACJE CELOWE	10 %	50 %	45 %

Działalność jednostek sam. teryt. podlega nadzorowi z punktu widzenia ich legalności:

• w sprawach finansowych - organem nadzoru są regionalne Izby Obrachunkowe

• w sprawach pozostałych - Prezes RM i wojewodowie.

ZAKRES DZIAŁANIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO:

• GMINA - do jej zakresu działania należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym niezastrzeżone dla innych jednostek. Zadaniem własnym gminy jest zaspokajanie potrzeb zbiorowych mieszkańców gminy np. działania w zakresie ładu przestrzennego, dróg, wodociągów, zapotrzebowanie na wodę, transport lokalny, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, oświata, kultura, sport, porządek publiczny.

• POWIAT - do jego zakresu działania należą zadania publiczne określone ustawami o charakterze ponad gminnym np. edukacja, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, transport, kultura, sport, turystyka, ochrona środowiska, przeciwdziałanie bezrobociu.

• WOJEWÓDZTWO - do jego zakresu działań należą zadania określone ustawami o charakterze wojewódzkim, w tym realizuje politykę regionalną np. edukacja, ochrona zdrowia, pomoc społeczna, ochrona środowiska, sport, turystyka, bezpieczeństwo publiczne, przeciwdziałanie bezrobociu.

Dziedziny te się powtarzają, ale są różnice w konkretnych zadaniach. Gmina ma te zadania najbardziej podstawowe, powiat bardziej specjalistyczne, województwo specjalistyczne np. O

Oświata:

• Gmina - szkoły podstawowe i gimnazja

• Powiat - szkolnictwo średnie

• Województwo - szkolnictwo wyższe

Ochrona zdrowia :

• Gmina - podstawowa ochrona zdrowia

• Powiat - nadzoruje szpitale

• Województwo - nadzór nad szpitalami specjalistycznymi.

ZADANIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO:

1. Zadania własne - podstawowy rodzaj zadań; środki na realizację tych zadań mają pochodzić z dochodów jednostki

2. Zadania zlecone ustawami - ustawa zleca konkretne zadanie jednostce; muszą na te zadania zostać przydzielone jednostce środki

3. Zadania zlecone przez organy rządowe - RM zleca konkretne zadania jednostce; musza być przydzielone środki na ich realizację

4. Zadania przyjęte w drodze porozumień bądź umów - między państwem a jednostką, iż dane zadanie będzie wykonywane przez jednostkę

5. Zadania realizowane wspólnie przez jednostki sam. teryt. - gdy jakieś zadanie dotyczy kilku jednostek.

SUBWENCJE OGÓLNE I DOTACJE CELOWE - są to transfery z budżetu (środki bezzwrotne). Subwencje przeznaczone są na cele ogólne i maja zastosowanie tylko do jednostek samorządu terytorialnego. Dotacje służą realizacji konkretnych zadań i są przeznaczane dla różnych podmiotów, w tym także jednostek sam. teryt.

SUBWENCJE OGÓLNE DLA:

1. GMIN:

• Część podstawowa - wynosi 1 % dochodu budżetu państwa i wpłat gmin.

Podział:

• 4 % - rezerwa

• oblicza się część wyrównawczą - przeznaczona tylko dla gmin, które mają wskaźnik dochodu na mieszkańca poniżej 85 % średniej krajowej; wysokość części wyrównawczej zależy od stopnia zamożności gminy i jej liczby mieszkańców

• pozostała kwota jest rozdzielana między wszystkie gminy proporcjonalnie do liczby mieszkańców.

Wpłaty gmin dotyczą gmin, które posiadają dochód na jednego mieszkańca powyżej 150 % średniej krajowej. Te gminy wpłacają określone środki do budżetu i te środki są przydzielone do subwencji ogólnej dla wszystkich gmin.

• Część rekompensująca - kwota utraconych dochodów przez gminy w związku z ulgami i zwolnieniami w podatkach stanowiących dochód gminy.

• Część oświatowa.

2. POWIATÓW:

• Część oświatowa - przeznaczona dla powiatów w zależności od stopnia ich zamożności oraz liczby mieszkańców. Otrzymują ją wszystkie powiaty oprócz powiatu najbogatszego - warszawskiego. Im powiat jest mniej zamożny tym większa subwencja (także im więcej osób zamieszkuje).

• Część drogowa

• Część wyrównawcza.

3. WOJEWÓDZTW:

• Część oświatowa - wypłacana wszystkim jednostkom sam. teryt.; wynosi 12,8 % planowanych dochodów budżetowych.

• Część drogowa - otrzymują ją powiaty i województwa; wynosi ona 18 % wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych. 10 % na inwestycje, reszta na powiaty i województwa.

DOTACE CELOWE - jednostki sam. teryt. mogą otrzymywać następujące rodzaje dotacji celowych:

1. na zadania zlecone ustawami jak i przez administrację rządową

2. na dofinansowanie bądź finansowanie zadań własnych jednostek

3. na realizację konkretnych zadań (inwestycyjnych).

WYDATKI JEDNOSTEK SAM. TERYT. - ich podział jest tożsamy z podziałem zadań:

1. na zadania własne

2. na zadania zlecone ustawami

3. na zadania zlecone przez administrację rządowa

4. na zadania przyjęte w drodze porozumień lub umów

5. na zadania realizowane wspólnie przez jednostki.

BUDŻET JEDNOSTKI SAM. TERYT. - jest uchwalany w formie uchwały budżetowej. Uchwałę tę podejmuje organ ustawodawczy jednostki:

• Rada gminy

• Rada Powiatu

• Sejmik Wojewódzki

Może być:

• Nadwyżka budżetu - dochody wyższe od wydatków

• Deficyt budżetu - wydatki wyższe od dochodów.

DEFICYT BUDŻETU JEDNOSTKI SAM. TERYT. - może być pokryty ze źródeł:

1. Emisja lokalnych papierów wartościowych (obligacje komunalne)

2. Kredyty zaciągnięte w bankach krajowych

3. Pożyczki

4. Prywatyzacja majątku jednostki

5. Nadwyżka budżetu z lat ubiegłych.

Istnieją limity na wielkość zobowiązań jednostek sam. teryt. :

• Kwota wypłacanych odsetek i dyskonta w danym roku nie może przekroczyć 12 % planowanych dochodów

• Łączne zadłużenie jednostki w danym roku nie może przekroczyć 60 % dochodów tej jednostki + pkt 2 z poprzedniego

REZERWA BUDŻETOWA JEDNOSTKI SAM. TERYT. - w budżecie jednostki mogą być tworzone rezerwy (w budżecie państwa rezerwa ogólna zawsze istnieje):

• Rezerwa ogólna - na wydatki nieprzewidziane (1 % planowanych wydatków)

• Rezerwy celowe - tworzone na określone cele (max 5 % planowanych wydatków.

OPRACOWYWABIE I UCHWALANIE UCHWAŁY BUDŻETOWEJ:

Przygotowywanie uchwały budżetowej należy do wyłącznej kompetencji zarządu jednostki. Projekt ten jest przesyłany do organu uchwałodawczego jednostki oraz do Regionalnej Izby Obrachunkowej. Ta opiniuje projekt i przesyła opinię do organu uchwałodawczego. Projekt ten jest uchwalany przed rozpoczęciem roku budżetowego, ewentualnie do 31 marca. Gdy projekt nie zostanie uchwalony do końca marca, to RIO zatwierdza go do końca kwietnia.

Wykonywaniem uchwały budżetowej zajmuje się zarząd i do niego należą wszelkie decyzje:

• Przeniesienia wydatków

• Zmniejszenia wydatków

• Dysponowanie rezerwami.

Bankową obsługę budżetu jednostki wykonuje bank wybrany przez organ uchwałodawczy.

Po wykonaniu budżetu następuje kontrola wykonania budżetu. Zarząd tworzy sprawozdanie z wykonania budżetu oraz przesyła je do Rio oraz do organu uchwałodawczego.

RIO wyraża opinię na temat wykonania budżetu i przesyła ja do organu uchwałodawczego. Organ ten podejmuje uchwałę o udzieleniu bądź nieudzieleniu absolutorium zarządowi za wykonanie budżetu. Ewentualne nieudzielenie oznacza dymisję zarządu.

PORÓWNANIE BUDZETU PAŃSTWA Z BUDETEM JEDNOSTKI:

1. Wyłączna kompetencja do tworzenia projektu budżetu dla organu wykonawczego:

• państwo - RM

• jednostka - zarząd

2. bardziej restrykcyjne podejście do zobowiązań jednostek

3. inne potraktowanie rezerw:

• w budżecie państwa zawsze istnieje rezerwa ogólna

• w budżecie jednostki nie musi istnieć

4. inne potraktowanie sposobu wykonania budżetu:

• jednostki - zarząd

• państwa - dużo kompetencji ma Minister Finansów (wynika to ze skali działania)

5. podobnie potraktowana kontrola wykonania budżetu - kontrola zewnętrzna:

• jednostka - Regionalna Izba Obrachunkowa

• państwo - Najwyższa Izba Kontroli

6. konieczność uzyskania absolutorium przez RM lub zarząd za wykonanie budżetu.

PRAWO FINANSOWE UBEZPIECZEŃ

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE - maja na celu zabezpieczenie obywateli przed niedostatkiem spowodowanym utratą zdolności do pracy na skutek:

• choroby

• wieku

• inwalidztwa.

Zabezpieczenia społeczne dzielimy na:

• ubezpieczenia społeczne - maja charakter powszechny - dotyczą wszystkich osób (pracowników, ich rodzin, bezrobotnych, uczących się), źródłem ich finansowania są składki, ale mogą istnieć także źródła dodatkowe np. dotacje budżetowe. Jest ono dostępna dla ubezpieczonych.

• pomoc społeczną (opiekę społeczną) - ma charakter indywidualny - aby być nią objętym trzeba spełnić określone warunki; źródłem jej finansowania są przede wszystkim wpływy z budżetu państwa lub samorządu terytorialnego; dodatkowe źródła to wpływy od osób prywatnych. Aby uzyskać świadczenie z opieki społecznej trzeba posiadać określoną sytuację materialną.

RODZAJE SYSTEMU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH:

• System repartycyjny - oparty na tzw. umowie międzypokoleniowej. Składki wpłacane przez osoby pracujące są w całości przeznaczane na wypłatę bieżących ubezpieczeń społecznych, przede wszystkim emerytur i rent. Młode pokolenie wpłaca na emerytury i renty starego pokolenia. Wadą tego systemu jest to, iż jest on wrażliwy na proces starzenia asie społeczeństwa oraz na wzrost bezrobocia.

Jego zaletą jest odporność na niekorzystne zjawiska ekonomiczne np. inflację

W Polsce obowiązywał do 1990 roku.

• System kapitałowy - składki wpłaca się na własne konto w funduszu emerytalnym. Składki te są inwestowane - pomnażana jest ich kwota. Są źródłem późniejszej wypłaty świadczeń (emerytury, renty) dla ubezpieczonego. zaletą tego systemu jest to, iż jest on wrażliwy na proces starzenia się społeczeństwa oraz na wzrost bezrobocia.

Jego wadą jest odporność na niekorzystne zjawiska ekonomiczne np. inflację

• System mieszany - część składki jest przeznaczana na bieżącą wypłatę rent i emerytur, a pozostała kwota jest inwestowana i z niej wypłacane są w późniejszym czasie świadczenia dla ubezpieczonych. Jego celem jest uniknięcie wad systemów poprzednich lub ich zminimalizowania.

W Polsce obowiązuje od 1999 roku.

PRZYCZYNY PRZEBUDOWY POLSKIEGO SYSTEMU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH:

1. rosnąca konieczność dotowania ubezp. społ. przez państwo (obecnie dotacja to 30 % wydatków budżetu); za kilkanaście lat budżet nie wytrzymałby takich wydatków

2. mała wydolność poprzedniego systemu

• niska ściągalność składek (wysoka składka)

• nieostre kryteria przyznawania rent i emerytur przed uzyskaniem odpowiedniego wieku

3. postępujący w Polsce proces starzenia się społeczeństwa - wydłuża się średni okres życia - emerytury i renty pobierane przez dłuższy okres czasu

4. bardzo niski przyrost demograficzny w Polsce - na jednego pracownika zaczyna przypadać coraz więcej osób pozostających na rencie lub emeryturze.

CELE PRZEBUDOWY SYSTEMU:

1. cele socjalne:

• wzrost średniej emerytury

• zapewnienie równowagi wydatków społecznych

• zwiększenie wydatków na opiekę zdrowotną i edukację

2. cele ekonomiczno - finansowe:

• ograniczenie dotacji z budżetu państwa

• zmniejszenie wysokości składki

• stymulowanie rozwoju rynku kapitałowego przez pojawienie się nowej instytucji - Funduszy Emerytalnych

3. cele polityczne:

• konieczność reformy

• utrzymanie budżetu w przyszłości

RODZAJE UBEZPIECZEŃ:

1. ubezpieczenia emerytalne

2. ubezpieczenia rentowe

3. ubezpieczenia wypadkowe - wypłacane są świadczenia z tytułu wypadków powstałych w czasie pracy

4. ubezpieczenia chorobowe - wypłacane zasiłki chorobowe, ewentualnie wynagrodzenia za czas choroby (od 36 dnia choroby).

SKŁADKI UBEZPIECZENIOWE - przed reformą kładka na ubezpieczenia społeczne wynosiła 45 % podstawy wynagrodzenia brutto. Składka w całości ponoszona przez pracodawcę. Wprowadzenie składki ponoszonej przez pracownika. Miały one rozkładać się po równo.

PODZIAŁ SKŁADKI:

UBEZPIECZENIE	PRACODAWCA (PRZED REFORMĄ)	PRACODAWCA (PO REFORMIE)	PRACOWNIK (PO REFORMIE)	RAZEM
EMERYTALNE	24 %	9,76 %	9,76 %	19,52 %
RENTOWE	16 %	6,5 %	6,5 %	13 %
WYPADKOWE	2 %	0,4 -8,12 %	-	0,4 - 8,12 %
CHOROBOWE	3 %	-	2,45 %	2,45 %
RAZEM	45 %

Składka wypadkowa nie jest stała i zależy od rodzaju wykonywanej pracy. Założenie, aby wynagrodzenie netto przed reformą i po reformie pozostało na tym samym poziomie. Zastosowano ubruttowienie wynagrodzeń - polega ono na takim zwiększeniu wynagrodzenia brutto przed reformą, aby wynagrodzenie przez i po reformie pozostało na takim samym poziomie. Wynagrodzenie brutto przemnożono przez wskaźnik.

Wynagrodzenie brutto po reformie = wynagrodzenie brutto przed reformą * 123,46 %

Do wynagrodzenia brutto mają zastosowanie te stawki - powstają przez podzielenie starej stawki przez ten wskaźnik ubruttowienia wynagrodzeń np. 19,52 % : 24 % = 123,46 %

NOWY SYSTEM UBEZP. SPOŁ. PRZEWIDUJE TRZY FILARY:

1. zreformowany ZUS - ma charakter powszechny i obowiązkowy, oparty na systemie repartycyjnym. Z niego wypłacane są bieżące świadczenia. Całość tych składek przekazywana jest do ZUS - u. Każda osoba ma swoje konto. Zapisywane są jej składki a także ubezpieczenia.

2. Otwarte Fundusze Emerytalne - powszechny i obowiązkowy, oparty na systemie kapitałowym. ZUS przekazuje część składek do OFE - 7,3 % podstawy wymiany składek (wynagrodzenia brutto) jest to pobierane ze składki na ubezpieczenia emerytalne - 19,52%:

• 12,22 % ZUS

• 7,3 % OFE

Tworzenie OFE:

Organem tworzącym OFE oraz zarządzającym im jest Powszechne Towarzystwo Emerytalne (PTE). PTE składa wniosek o udzielenie zezwolenia na utworzenie OFE do Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi (UNFE). OFE posiada osobowość prawną. Jego właścicielem jest PTE. Jego podstawowym zadaniem jest:

• inwestycja składek

• wypłata emerytur z drugiego filaru.

OFE muszą osiągnąć minimalną rentowność ze swoich inwestycji. Gdy nie osiągnie, pozostałe OFE muszą do niego dopłacić.

Zasady lokowania składek są ściśle określone w ustawie. OFE nie mogą zatem dowolnie inwestować.

Organem nadzoru nad OFE jest UNFE - jednostka centralna państwa. Udziela im zezwoleń, kontroluje ich działalność.

Emerytura wypłacana jest w takiej wysokości , jaką przyniosą składki - zyski.

3. Filar dobrowolny - jest tworzony przez prywatne firmy ubezpieczeniowej, które świadczą ubezpieczenia na życie (emerytalne, rentowe). Oparty na systemie kapitałowym - wpłacanie składek.

Nowy system ubezpieczeń społecznych obowiązuje w RP od 1.I.1999 roku.

Obligatoryjnie wstąpiły osoby urodzone po 31.XII.1968 r. System nie objął osób urodzonych przed 1.I.1949 r. Osoby urodzone pomiędzy 1.I.1949 r. a 31.XII.1968 r. mogły wybrać czy chcą pozostać w starym systemie ubezpieczeń czy w nowym.

W nowym systemie ustalono wiek emerytalny:

• 60 lat - kobiety

• 65 lat mężczyźni

Ustalenia co do minimalnej wielkości emerytury - ustawa gwarantuje że minimalna wielkość emerytury z pierwszego i drugiego filaru będzie wynosić 28 % średniej krajowej płacy brutto. Osoba musi przepracować:

• 20 lat - kobiety

• 25 lat - mężczyźni.

Jeżeli komuś ze składek więcej niż 28 % to większa emerytura, a gdy mniej to państwo dopłaci do 28 %.

Gwarancja 50 % gdy przepracowały:

• 35 lat - kobiety

• 40 lat - mężczyźni; oraz osiągnęły wynagrodzenie zbliżone do średniej krajowej.

Składki na ubezp. społ. są pobierane do określonej kwoty wymiaru. W poprzednim systemie wielkość wynagrodzenia nie miała znaczenia co do zapłaty składek - każdy płacił 45 %. Obecnie składki w danym roku są pobierane do 30 - krotności średniej krajowej płacy brutto założonej na dany rok w ustawie budżetowej. Gdy wynagrodzenie brutto przewyższa 30 - krotność nie są pobierane składki na ubezpieczenie od nadwyżki (65 tys.). ma to zmniejszyć koszty pracy wysoko wykwalifikowanych osób.

Reforma ubezp. społ. nie objęła rolników, gdyż w tym systemie wszystko opiera się na wynagrodzeniu brutto - trudna jest określić u rolników. Rolnicy są ubezpieczeni w jednym filarze - kasie Rolniczego ubezpieczenia Społecznego. Składki nominalne (kwotowe) wpłacane raz na kwartał. Są to składki bardzo niskie ok. 150 - 200 zł na kwartał.

Dochody KRUS - u pochodzą głównie z dotacji budżetowych (90 %; składki 10 %). Stanowi to 70 % kwot przeznaczonych na rolnictwo.

NOWY SYSTEM UBEZPIECZENIA ZDROWOTNEGO:

Nastąpił podział świadczeń medycznych według kryterium ich funkcjonowania. Utworzono kasy Chorych, które przejęły finansowanie wszelkiego rodzaju świadczeń medycznych z wyjątkiem tych, które wyraźnie w ustawie są finansowane przez:

• budżet - finansuje świadczenia bardzo specjalistyczne

• pacjenta - finansuje świadczenia ponad standardowe np. chirurgia plastyczna

• inne podmioty.

Istnieje domniemanie finansowania świadczeń medycznych przez Kasę Chorych.

Każdy zobowiązany jest wpłacić składkę na ubezpieczenie zdrowotne - 7,75 % podstawy wymiaru (wynagrodzenie brutto). Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest potrącana z podatku dochodowego od osób fizycznych.

UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE

DZIAŁALNOŚĆ UBEZPIECZENIOWA - jest to wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych.

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ:

1. Według kryterium przedmiotowego:

• Ubezpieczenia majątkowe - przedmiotem ubezpieczenia są pojedyncze przedmioty majątkowe lub cały majątek. W przypadku zajścia zdarzenia losowego wypłata świadczenia stanowi odszkodowania za rzeczywistą stratę majątkową np. ubezpieczenie nieruchomości

• Ubezpieczenia osobowe - ubezpieczona jest dana osoba bądź grupa osób. Jest ono wypłacane w razie wypadku ubezpieczeniowego.

Wypadek - śmierć, utrata zdrowia, utrata zdolności do pracy, dożycie do określonego wieku. Celem jest zabezpieczenie materialne osoby w razie zajścia konkretnego zdarzenia losowego.

2. Według kryterium sposobu powstania stosunku ubezpieczeniowego:

• Ubezpieczenia umowne (dobrowolne) - jest ich większość; są zawierane na drodze dowolnej umowy między zakładem ubezpieczeniowym a klientem.

• Ubezpieczenia obowiązkowe - ich zawarcie jest konieczne, wymaga tego ustawa np. OC. Są zawierane w drodze umowy.

3. Według kryterium stopnia indywidualizacji rynku:

• Ubezpieczenia indywidualne - ubezpieczona jest jedna osoba

• Ubezpieczenia grupowe - ubezpieczeniu podlega kilka osób np. ubezpieczenia rodzinne, zakładowe

4. Według podziału ustawy o działalności ubezpieczeniowej:

1. Ubezpieczenia na życie:

• Ubezpieczenie rentowe na życie

• Ubezpieczenie posagowe - ubezpieczenie zaopatrzenia dzieci

• Ubezpieczenie na życie związane z funduszem inwestycyjnym

• Ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe - jeżeli są uzupełnieniem jednego w w/w ubezpieczeń.

2) Pozostałe ubezpieczenia jakie mogą być prowadzone przez instytucje ubezpieczeniowe:

• Osobowe

• Majątkowe

STRONY STOSUNKU UBEZPIECZENIOWEGO:

1. UBEZPIECZYCIEL - zakład ubezpieczeń, który podejmuje się wypłaty odszkodowania w wyniku powstania szkody bądź wypłaty świadczeń na rzecz ubezpieczającego z funduszu powstałego ze zbioru składek.

2. UBEZPIECZAJĄCY - osoba fizyczna lub prawna, która zawiera ubezpieczenie z zakładem ubezpieczeń, płaci składki, otrzymuje odszkodowanie lub świadczenie w wyniku powstania szkody lub konkretnego zdarzenia.

3. UBEZPIECZONY - osoba fizyczna lub prawna, która zawarła ubezpieczenie przez ubezpieczającego od ryzyka w zakładzie ubezpieczeń ; uprawniona do odbioru świadczenia lub odszkodowania.

W większości umów ubezpieczony i ubezpieczający to ta sama osoba - przy ubezpieczeniach indywidualnych. Przy ubezpieczeniach grupowych tożsamość nie zachodzi:

• Ubezpieczający - zakład pracy

• Ubezpieczeni - pracownicy.

PODSTAWOWE ZASADY DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ:

1. Istnieją dwie kategorie ubezpieczycieli:

• Zakłady ubezpieczeń w formie spółek akcyjnych - podmioty nakierowane na uzyskanie jak najwięcej klientów - zawarcie jak najwięcej umów ubezpieczenia; ich podstawowym cele działalności jest zysk. Klientem może być dowolna osoba, która zawrze z nim umowę ubezpieczenia (ok. 90 %).

• Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych - są formą zamkniętą. Jest przeznaczona dla konkretnych grup społecznych lub zawodowych, które chcą zorganizować dla siebie ochronę ubezpieczeniową. Członkowie towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych ubezpieczają się wzajemnie. Są płacone składki, które służą do wypłaty świadczeń. Zapewniają te towarzystwa tzw. mały obrót ubezpieczeniowy o zasięgu lokalnym (10 %).

2. Zakaz prowadzenia przez jednego ubezpieczyciela jednocześnie ubezpieczenia na życie i pozostałych ubezpieczeń majątkowo - osobowych. Jest to tzw. zasada podziału branż ubezpieczeniowych.

Zasada ta służy bezpieczeństwu z punktu widzenia ubezpieczonych. Ubezpieczyciel, który prowadzi ubezpieczenia w różnych branżach może przesuwać środki pieniężne między branżami w celu osiągnięcia ogólnej równowagi finansowej. Przy ubezpieczeniach na życie składka jest płacona regularnie, a świadczenie jest wypłacane po kilkudziesięciu latach. Przy pozostałych ubezpieczeniach majątkowo - osobowych składka jest również płacona regularnie, a świadczenie także jest wypłacane regularnie. Gdyby można prowadzić te ubezpieczenia jednocześnie zakład mógłby sztucznie zawyżać swoją płynność finansową.

3. Koncepcja nadzoru finansowego oraz system ochrony ubezpieczonych.

Koncepcja ta ogranicza ingerencję organów nadzoru, jednocześnie gwarantując daleko posuniętą swobodę działań ubezpieczycieli.

Nadzór polega na określeniu wymogów jakim powinien podporządkować się Ubezpieczyciel, aby mógł otrzymać zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej.

Organ nadzoru może badać także bieżącą sytuację finansową ubezpieczyciela, zgodność jego działalności z prawem.

Ma on kompetencje ekonomiczne w stosunku do ubezpieczycieli, nie ma administracyjnych. Nic nie narzuca ubezpieczycielom.

Ochronie ubezpieczenia służy Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Chroni on ubezpieczonych przed ewentualną możliwością braku otrzymania odszkodowania lub świadczenia.

4. Dopuszczenie na polski rynek ubezpieczeń podmiotów zagranicznych - obecnie podmioty zagraniczne mają pełną swobodę wejścia na polski rynek ubezpieczeń. Mają te same warunki podjęcia działalności.

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z 28.VII.1990 r. (z późniejszymi zmianami).

ZASADY OGÓLNE:

1. mamy dwa rodzaje działalności ubezpieczeniowej:

• bezpośrednia - zawieranie umów ubezpieczenia

• reasekuracyjna - podział ryzyka ubezpieczeniowego pomiędzy zakładami ubezpieczeń w przypadku ubezpieczenia na bardzo wysokie kwoty.

2. Ubezpieczenia:

• Dobrowolne

• Obowiązkowe od:

• Odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (OC)

• Budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego

• Odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego

• Inne ubezpieczenia jeżeli wynikają z odrębnych ustaw.

Ogólne warunki ubezpieczeń, taryfy i wysokości stawek ubezpieczeniowych ustala zakład ubezpieczeń.

3. Kwestie wysokości odszkodowania lub świadczenia.

Odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia majątkowego nie może być wyższe od poniesionej szkody (górny limit kwoty ubezpieczenia).

Ubezpieczenie na życie - kwota ubezpieczenia jest nieograniczona. Można ubezpieczyć się na dowolną kwotę, o ile zakład ubezpieczeniowy to przyjmie.

4. Przedmiot działalności - zakład ubezpieczeń nie może zajmować się inną działalnością poza ubezpieczeniową.

5. Forma prowadzenia działalności ubezpieczeniowej:

• spółki akcyjne

• towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych

6. Zakres prowadzenia działalności - zakład nie może jednocześnie prowadzić ubezpieczeń na życie oraz pozostałych ubezpieczeń majątkowo - osobowych.

TOWARZYSTWA UBEZPIECZEŃ WZAJEMNYCH - zakład ubezpieczeń, który ubezpiecza swoich członków na zasadzie wzajemności. Towarzystwo posiada osobowość prawną, działa w oparciu o statut.

WARUNKI PODEJMOWANIA DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ:

Działalność ta może być podjęta po uzyskaniu zezwolenia wydanego przez Ministra Finansów po opinii organu nadzoru. Osoba, która chce rozpocząć dział. ubezp. powinna złożyć wniosek o uzyskanie zezwolenia.

Wniosek powinien zawierać:

• Nazwa

• Siedziba

• Obszar

• Zakres działania zakładu

• Wysokość kapitały zakładowego

• Założyciele zakładu

• Forma prawna na prowadzenie działalności

• Dane dotyczące osób, które mają być członkami zarządu i rady nadzorczej

• Plan działalności

• Dowód posiadania odpowiednich środków własnych

• Statut zakładu ubezpieczeniowego

• Ogólne warunki ubezpieczenia, które będą świadczone przez zakład

• Wysokość funduszu organizacyjnego - środki, które mają być przeznaczone na wyposażenie zakłady itp. - środki administracyjne

Minister Finansów wydaje zezwolenie na prowadzenie dział. ubezp. w zakresie jednej lub kilku grup bądź rodzajów ubezpieczeń. Działalność powinna być podjęta w ciągu roku od uzyskania zezwolenia. Gdy nie - zezwolenie wygasa.

MINISTER FINANSÓW NIE WYDA ZEZWOELNIA GDY:

1. wniosek jest niepełny

2. w skład zarządu nie wchodzą co najmniej dwie osoby, które posiadają wiedzę, wykształcenie i doświadczenie w kierowaniu zakładem ubezpieczeń

3. założyciele lub członkowie zarządu byli karani za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom bądź w sprawach karno - skarbowych

4. założyciele nie dają rękojmi prowadzenia spraw zakładu w sposób należycie zabezpieczający interes ubezpieczonych

5. nieudowodniono posiadania odpowiedniej wysokości środków własnych niczym nie obciążonych

6. plan działalności nie zapewnia trwałej zdolności zakładu do wykonywania zobowiązań

7. zagrożony jest ważny interes gospodarki państwa.

ZAZWOLENIE MOŻE BYĆ COFNIĘTE przez Ministra Finansów na wniosek organy nadzoru gdy:

1. zakład przestał spełniać warunki potrzebne do uzyskania zezwolenia

2. zakład prowadzi działalność niezgodnie z prawem lub statutem

3. zakład znajduje się w trudnej sytuacji finansowej

4. z kontroli zakładu wynika, że dalsza jego działalność zarażałaby na niebezpieczeństwo interesy ubezpieczonych

5. zakład sam złoży wniosek o cofnięcie zezwolenia; wniosek ten musi zawierać dane o zabezpieczeniu interesów ubezpieczonych.

POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE - wykonywanie czynności faktycznych lub prawnych związanych z zawarciem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia albo reasekuracji.

Pośrednicy:

• agent ubezpieczeniowy - osoba uprawniona przez zakład do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz tego zakładu lub pośredniczenia przy zawieraniu tych umów. Za działalność agenta odpowiada zakład ubezpieczeń. Zezwolenie na działalność agencyjną wydaje organ nadzoru.

• Broker ubezpieczeniowy - zawiera i wykonuje umowy ubezpieczenia w imieniu ubezpieczającego lub pośredniczy w zawieraniu umów na rzecz ubezpieczonego. Nie jest związany z zakładem ubezpieczeń, prowadzi swoją działalność oddzielnie. Ma on wyłączność przy pośredniczeniu przy umowach reasekuracji.

Działalność ubezpieczeniowa prowadzona przez zagraniczne zakłady.

Mają one pełną swobodę wejścia na polski rynek ubezpieczeń. Mogą prowadzić dział. ubezp. za pośrednictwem głównego oddziału ubezpieczeń zagranicznych. Warunki podjęcia działalności ubezpieczeniowej są analogiczne jak dla podmiotów polskich , plus konieczność złożenia kaucji w celu zabezpieczenia jego przyszłych zobowiązań z tytułu umów ubezpieczenia. Kaucja jest składana w banku polskim na rachunku i wynosi 50 % kapitału gwarancyjnego. M a służyć pokryciu zobowiązań zakładu w razie jego upadłości.

GOSPODARKA FINANSOWA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ

ŚRODKI WŁASNE - tworzone przez wniesione kapitały:

• Zakładowy (akcyjny)

• Rezerwowy

• Zapasowy.

Zakład ubezpieczeń zobowiązany jest posiadać środki własne nie niższe od marginesu wypłacalności.

Kapitał gwarancyjny wynosi ⅓ marginesu wypłacalności, nie mniej niż kwoty podane odgórnie w rozporządzeniu.

Minimalne wartości kapitału gwarancyjnego:

1. Zakładu ubezpieczeń w formie spółki akcyjnej:

• Przy prowadzeniu ubezpieczeń na życie - 800 tys. EURO

• Przy pozostałych ubezpieczeniach - od 200 do 400 tys. EURO

2. Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych:

• Ubezpieczenia na życie - 600 tys. EURO

• Pozostałe ubezpieczenia - od 150 do 300 tys. EURO

Margines wypłacalności oblicza się indywidualnie dla konkretnego zakładu ubezpieczeń. Jego wielkość zależy od rodzaju ubezpieczenia oraz wysokości pobieranych składek.

Zakład ubezp. oblicza margines a następnie kapitał gwarancyjny.

1. gdy środki własne są niższe od marginesu wypłacalności zakład ubezp. przedstawia na żądanie organu nadzoru plan przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych - plan finansowy

2. gdy środki własne są niższe od kapitału gwarancyjnego zakład ubezp. powiadamia o tym organ nadzoru i przedstawia mu do zatwierdzenia krótkoterminowy plan podwyższenia środków własnych - tzw. krótkoterminowy plan wypłacalności. Gdy plan ten nie zostanie zatwierdzony przez organ nadzoru to może on wprowadzić zarząd komisaryczny w zakładzie. On podejmuje decyzje.

W tych dwóch wypadkach organ nadzoru ma możliwość interweniowania aż do wniosku o likwidację zakładu i cofnięcia zezwolenia.

REZERWY TECHNICZNO - UBEZPIECZENIOWE - przeznaczone na pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań z tytułu umów ubezpieczenia.

Odstawowe znaczenia ma rezerwa składek - część składki nie jest inwestowana, ale odkładana na rezerwę.

Jeżeli zakład ubezp. funkcjonuje prawidłowo to rezerwy techniczno - ubezpieczeniowe powinny wystarczyć na pokrycie świadczeń.

UBEZPIECZENIOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY - dwie podstawowe funkcje:

1. Dotyczy wypłaty odszkodowań i świadczeń z tytułu obowiązkowych umów ubezp. jeżeli sprawca zdarzenia jest nieznany lub nieubezpieczony.

2. Wypłata świadczeń z tytułu ubezpieczeń na życie w przypadku upadłości zakładu ubezp. Świadczenia są wypłacane w wysokości 50 % kwoty ubezp. nie więcej niż 30 tys. EURO.

Dochody funduszu pochodzą ze składek zakładów ubezp., które w swojej ofercie mają obowiązkowe ubezpieczenia.

Jeżeli któryś z zakładów ubezp. upadnie i fundusz będzie musiał wypłacić świadczenia z tytułu ubezpieczenia na życie to pozostałe zakłady wpłacają jednorazową składkę na rzecz funduszu.

Nie ma w RP gwarantowanych ubezpieczeń majątkowo - osobowych, ponieważ fundusz wypłaca z ubezpieczeń obowiązkowych lub w części z ubezpieczeń na życie.

LOKOWANIE ŚRODKÓW PRZEZ ZAKŁADY UBEZP. - zakład może lokować środki, czyli składki na warunkach określonych w ustawie.

Zakład może lokować środki tylko w kraju w następujący sposób:

1. Źródła nielimitowane - zakład może w nich lokować dowolną ilość środków

• Bony skarbowe

• Obligacje skarbowe

• Inne papiery wartościowe gwarantowane przez Skarb Państwa

• Obligacje gmin

2. Źródła limitowane

• Obligacje przedsiębiorstw

• Pożyczki zabezpieczone hipoteką

• Nieruchomości

• Akcje spółek giełdowych

• Udziały i akcje pozostałych podmiotów gospodarczych

• Udziały w spółce z o.o.

• Depozyty bankowe

• Pożyczki pod zastaw rat wynikających z tytułu ubezpieczenia na życie

• Fundusze powiernicze.

NADZÓR UBEZPIECZENIOWY - jest sprawowany przez Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń (PUNU), który jest centralnym organem administracji państwowej.

kieruje nim prezes powoływany przez Prezesa RM na wniosek Ministra Finansów.

PUNU ma dwa podstawowe działania:

• Ochrona interesów osoby ubezpieczonej

• Przeciwdziałanie sytuacji, w której zakład ubezpieczeń upada.

Organ ten może przeprowadzić w każdym czasie kontrolę działalności i stanu majątkowego zakładu ubezp. Może on wydawać zalecenia, które mają na celu usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości. Gdy nie są one respektowane przez zakład, organ nadzoru może nakładać kary pieniężne na członków zarządu. Zakład może wystąpić z wnioskiem o odwołanie członka zarządu lub o zawieszenie go w czynnościach.

Może zwołać Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Zakładu. Przedmiotem jego będą nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładu. Może on także zakazać zaniechania prowadzenia nieprawdziwej reklamy.

PRAWO WALUTOWE

SYSTEM WALUTOWY - ustalona przez państwo forma organizacji porządku pieniężnego określająca obowiązującą w kraju jednostkę pieniężną, jej stosunek do złota bądź walut innych państw, określająca:

• rodzaje znaków pieniężnych.

• instytucją uprawnioną do emisji znaków pieniężnych

• zasady rozliczeń pieniężnych w kraju i w stosunkach z zagranicą.

W RP instytucją uprawnioną do emisji znaków pieniężnych jest NBP.

Znaki pieniężne to banknoty i bilon. Są to środki płatnicze w RP.

NBP określa wzory oraz wartość nominalną banknotów oraz wzory, wartość nominalną, stopę, próbę i wagę monet, a także terminy wprowadzania ich do obiegu.

NBP decyduje o wycofaniu środków pieniężnych z obiegu, o postępowaniu z uszkodzonymi środkami pieniężnymi (podlegają wymianie) i fałszywymi (podlegają one zatrzymaniu bez możliwości ich zwrotu).

KURS WALUTOWY - cena waluty obcej wyrażona w pieniądzu krajowym.

Dwa rodzaje kursu walutowego:

1. kurs sztywny - kurs walutowy ustalany przez bank centralny w stosunku do złota bądź innych walut.

Do 1989 r. kurs waluty polskiej był ustalany na bazie złota. Ustalano parytet waluty jako odpowiednik 0,22 g złota.

Waluta polska od 1989 r. była ustalana na bazie tzw. koszyka walut (tzw. waluty wymienialne w odpowiednich proporcjach):

• 45 % $

• 35 % marki niemieckiej

• 10 % funta brytyjskiego

• 5 % franka francuskiego

• 5 % franka szwajcarskiego.

W zależności od kształtowania się tych walut kształtował się kurs złotego.

Przyjęto tzw. stopę dewaluacji złotego - złoty miesięcznie tracił określony odsetek swojej wartości. Początkowo 1 %.

Od 1999 r. waluty europejskie zostały zamienione na EURO:

• 45 % $

• 55 % EURO.

2. Kurs płynny - został wprowadzony 14.IV.2000 r. Występuje wówczas, gdy kurs ten jest określany na bazie podaży i popytu na walutę. Jest określany rynkowo. Nie ma już koszyka walut.

WYMIENIALNOŚĆ ZŁOTEGO

Wymienialność waluty gdy mamy ustalony kurs walutowy, kiedy można dowolnie wymienić walutę, sprzedać bądź kupić.

Wcześniej praktycznie nie istniała wymienialność złotego. Istniał kurs który obowiązywał na rynku - wyższy niż w banku (kurs sztuczny).

Wraz ze zmianami dążono do stworzenia podstaw do pełnej wymienialności.

Etapy:

1. wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego - 1.I.1990 r. - powstanie kantorów walut w których można nabyć dowolną ilość waluty.

2. Zapewnienie złotemu częściowej wymienialności zewnętrznej według standardów Międzynarodowego Funduszu Walutowego - VI. 1995,

Aby złoty mógł je posiadać - 4 warunki:

• Niestosowanie ograniczeń dewizowych w zakresie transakcji bieżących z zagranicą

• Nieuczestniczenie w dyskryminujących inne kraje porozumieniach walutowych

• Posługiwanie się starym kursem walutowym

• Zobowiązanie państwa do nabywania dowolnej ilości własnej waluty przedstawionej przez władze monetarne innego kraju jeżeli pochodzi ona z transakcji bieżących.

3. Zniesienie obowiązków odsprzedaży dewiz przez eksportera - XII.1995 r. Wcześniej eksporterzy za swój towar otrzymywali dewizy, które potem wymieniali na złote.

4. Zniesienie utrudnień w transakcjach kapitałowych powyżej 1 roku - znoszone sukcesywnie przez 1996 r. i początek 1997r.

5. Wprowadzenie pełnej wymienialności wewnętrznej złotego - początek 1999 r.

6. Wprowadzenie płynnego kursu walutowego - od 14.IV.2000 r.

7. Aby złoty był w pełni wymienialny musza zostać całkowicie zniesione ograniczenia, które dotyczą transakcji kapitałowych poniżej 1 roku.

DENOMINACJA - anulowanie dotychczasowej jednostki pieniężnej i zastąpienie jej nową jednostką z jednoczesnym ustaleniem sposobu przeliczania wartości między tymi jednostkami.

W RP po wojnie została przeprowadzona 2 razy:

1. 1947 r. - nowa jednostka w celu spadku wartości poprzedniej jednostki pieniężnej. Osoby straciły na tym rozwiązaniu.

2. 1995 r. - w latach 1990 - 1991 miała miejsce hiperinflacja, a następnie znaczny spadek wartości pieniądza. W obrocie istniały wysokie nominały. Z początkiem 1995 r. przeliczono nową jednostkę w stosunku do starej w stosunku 1 : 10 000.

Przez dwa lata obie jednostki pieniężne były środkiem płatniczym w RP.

Denominacja miała na celu:

• zmniejszenie kosztów transakcyjnych

• wprowadzenie do obiegu bilonu, gdyż są one bardziej trwałe

• spadek inflacji (aspekt psychologiczny).

PRAWO DEWIZOWE - zespół norm prawnych regulujących dokonywanie obrotów pieniężnych z zagranicą oraz posiadanie i dysponowanie zagraniczną walutą, dewizami, kruszcami.

WARTOŚCI DEWIZOWE:

1. waluty obce

b) dewizy - pełniące funkcję płatniczą weksle, czeki, czeki podróżnicze, akredytywy, polecenia wypłat, przekazy i inne dokumenty bankowe i finansowe płatne w walutach obcych,

c) złoto i platynę w stanie nie przerobionym oraz w postaci sztab, monet bitych po 1850 r., półfabrykatów, z wyjątkiem stosowanych w technice dentystycznej, a także wyroby ze złota i platyny zazwyczaj nie wytwarzane z tych kruszców (złoto dewizowe i platyna dewizowa),

d) nominowane w walutach obcych papiery wartościowe nie będące zagranicznymi środkami płatniczymi,

PODMIOTY PRAWA DEWIZOWEGO:

1) rezydent (wcześniej osoba krajowa):

a) osobę fizyczną mającą miejsce zamieszkania w kraju oraz osobę prawną mającą siedzibę w kraju, a także inny podmiot mający siedzibę w kraju, posiadający zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu (handlowe spółki osobowe - jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo - akcyjna),

b) polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa oraz misje specjalne korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych,

2) nierezydent (wcześniej osoba zagraniczna):

a) osobę fizyczną nie mającą miejsca zamieszkania w kraju oraz osobę prawną nie mającą siedziby w kraju, a także inny podmiot nie mający siedziby w kraju, posiadający zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu,

b) osobę, o której mowa w pkt 1 lit. a), w zakresie, w jakim prowadzi ona działalność za granicą poprzez swoje przedsiębiorstwo, oddział lub przedstawicielstwo mające siedzibę za granicą,

c) mające siedzibę w kraju oddziały i przedstawicielstwa osób i podmiotów, o których mowa w lit. a) i b), utworzone na podstawie umów międzynarodowych zawartych przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej, chyba że umowy te stanowią inaczej,

d) obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne, misje specjalne i organizacje międzynarodowe oraz inne obce przedstawicielstwa korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych na mocy umów, ustaw lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych,

OBRÓT DEWIZOWY:

a) czynność prawną lub inne zdarzenie stanowiące, powodujące lub mogące powodować:

- płatność środkami stanowiącymi wartości dewizowe bądź przeniesienie własności wartości dewizowych albo przeniesienie prawa majątkowego oraz przejęcie lub przystąpienie do długu, których przedmiotem świadczenia są wartości dewizowe,

- płatność krajowymi środkami płatniczymi bądź przeniesienie własności takich środków albo przeniesienie prawa majątkowego oraz przejęcie lub przystąpienie do długu, których przedmiotem świadczenia są krajowe środki płatnicze, o ile zdarzenia te mają miejsce w stosunkach między rezydentem i nierezydentem,

b) transfer wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych,

ZASADY PRAWA DEWIZOWEGO:

1. wartości dewizowe mogą być przedmiotem własności rezydentów i nierezydentów - pełna swoboda posiadania wartości dewizowych

2. rezydenci oraz nierezydenci mogą dokonywać obrotu dewizowego z zastrzeżeniem ograniczeń określonych w ustawie.

OBRÓT DEWIZOWY:

1. obrót bieżący - jest wolny i nie ma ograniczeń:

• umowy sprzedaży

• umowy pożyczki i kredytu (dotyczą sprzedaży)

• umowy świadczenia usług

• umowy pożyczki i kredytu (dotyczy świadczenia usług)

• uczestnictwo w zysku spółki

• renty

• emerytury

• odszkodowania

• spadki

• darowizny.

2. Obrót kapitałowy - dopełnienie obrotu bieżącego. Inny niż bieżący obrót z zagranicą.

Ograniczenia - kryteria:

• Czas trwania transakcji (transakcje krótsze niż rok)

• Miejsce dokonywania transakcji (transakcje z krajami z którymi RP nie posiada umów o popieraniu i ochronie wzajemnych inwestycji)

• Charakter transakcji.

Nie ma tzw. ogólnych zezwoleń dewizowych. Tam gdzie ograniczenia te występują są indywidualne zezwolenia dewizowe - przyznawane konkretnemu podmiotowi na dokonywanie konkretnych transakcji.

KONTROLA DEWIZOWA - prawo dewizowe ma coraz mniej ograniczeń i zmniejsza się zakres kontroli. Podstawowym organem kontroli jest Minister Finansów - realizuje on kontrolę przy pomocy podległych sobie organów:

• Organy kontroli skarbowej

• Organy celne.

Jest to kontrola przestrzegania zapisów prawa dewizowego.

Organ kontroli to także NBP - kontrola transakcji rezydentów i nierezydentów, którzy otrzymali zezwolenia dewizowe. Kontroluje także banki w zakresie obroty dewizowego.

PRAWO BANKOWE

I bank - Państwowy Bank Rolny 1919

1920-Pocztowy Bank Oszczędności

Termin pr. bankowe pojawił się w 1928 r użyty w Rozporządzeniu Prezydenta z 17 III 1928r o prawie bankowym. Były w nim zdefiniowane pojęcia:

• przedsiębiorstwo bankowe- przedsiębiorstwo handlowe którego głównym przedmiotem działalności są czynności bankowe

• bank- zorganizowany w formie spółki akcyjnej przedsiębiorstwa bankowego

Istniały sytuacje gdy bankiem była spółka komandytowo -akcyjna

Bankiem Centralnym w okresie międzywojennym był Bank Polski . Powstał ona na mocy ustawy z 11.I.1924 o naprawie skarbu i reformie walutowej

Bank był to S.A. z udziałem państwa . Posiadał monopol emisyjny jako jedyny.

Jego podstawowym zadaniem było kształtowanie polityki pieniężnej , oraz dbałość o silnego złotego . Miał kompetencje banków komercyjnych .

Okres powojenny

Stworzono system banków i prawa bankowego zupełnie odmienny .

Państwo w latach 50 - tych dążyło do likwidacji wszystkich banków komercyjnych . Zostało powołane kilka typów banków , które zajmowały się blokami tematycznymi:

• PKO -obsługa ludności

• Bank Handlowy -rozliczenia międzynarodowe w ramach państwa

• Polska Kasa Opieki S.A. -rozliczenie transakcji międzynarodowych przedsiębiorstw

Działały one w strukturze NBP. Były wydzielone funkcjonalnie i organizacyjnie, ale formalnie w strukturze NBP. Istniały także banki spółdzielcze z BGŻ na czele. Taka sytuacja istniała do 1989 r.

W 31.I. 1989 r. uchwalono ustawy o prawie bankowym i NBP.

Te ustawy zmieniły pozycję banków na rynku . Wprowadziły szereg nowych zasad w działalności banków:

Zasady działalności banków:

• samodzielność działania banków - zostały one podporządkowane nadzorowi bankowemu a nie Ministrowi Finansów

• samofinansowanie się banków - banki pokrywały koszty z własnych dochodów nie uciekając się do dotacji z budżetu

• komercjalizm - oparcie działalności banków na ich rentowności

• konkurencyjność - stworzono warunki w których banki konkurowały ze sobą o klienta

• uniwersalizm - zniesiono ograniczenia odnośnie działalności terytorialnej , przedmiotowej ( brak podziału tematycznego )

SYSTEMY BANKOWE

• System jednobankowy (monobankowy)

Jednostopniowy system bankowy na czele z NBP . Występuje gdy NBP ma kompetencje banków komercyjnych (może udzielać kredytów osobom fizycznym i prawnym i przyjmować od nich lokaty ) . Wszystkie banki znajdują się w strukturze NBP . Występował w okresie powojennym do lat 90 - tych

• System dwubankowy ( dwustopniowy )

Składa się z NBP (I szczebel) , który sprawuje nadzór nad bankami komercyjnymi i realizuje politykę pieniężna państwa. NBP nie ma kompetencji do udzielania kredytów osobom fizycznym i prawnym oraz przyjmowania od nich lokat .

II szczeblem są banki komercyjne- udzielają kredytów podmiotom gospodarczym i gospodarstwom domowym i przyjmują od nich lokaty . Jest to tylko dla nich zastrzeżone.

CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE KSZTAŁT SYSTEMU BANKOWEGO

• Państwo określa warunki funkcjonowania systemu bankowego poprzez wydawanie aktów prawnych, które powołują do życia ten system

• Stopień rozwoju gospodarczego kraju .Im wywozy tym więcej operacji pieniężnych, które wymagają lepszej organizacji systemu bankowego

• Podział pracy w bankowości -czy w systemie przeważają banki uniwersalne tzn. świadczące wszystkie możliwe usługi lub bardzo specjalistyczne do konkretnej czynności bankowej. System europejski - banki uniwersalne. System amerykański -banki specjalistyczne

• Stosunek między bankiem a klientem - czy bank nie ma ograniczeń w prowadzeniu działalności , czy banki mają konkurować o klienta .

REFORMA POLSKIEGO SYSTEMU BANKOWEGO

Rozpoczęła się na początku lat 80-tych. Oparta była na założeniach:

• Miało istnieć sprzężenie zwrotne między rozwojem gospodarczym kraju, a reforma systemu bankowego. Rozwój gospodarczy kraju wymuszał reformę systemu gdyż operacje bankowe warunkują powodzenie wzrostu gospodarczego . Rozwój systemu umożliwia lepszy przepływy pieniądza w gospodarce

• Oddzielenie funkcji banku centralnego od bezpośredniej działalności kredytowej

• Oparcie systemu bankowego na bankach uniwersalnych

• Zorganizowanie sieci konkurujących ze sobą banków komercyjnych oraz oparcie ich działalności na zasadach ekonomicznych (samofinansowanie i samodzielność)

• Zapewnienie konkurencyjności między bankami (odejście od podział terytorialnego , branżowego każda osoba fizyczna i prawna ma swobodę wyboru banku)

• NBP - bank centralny państwa -realizuje politykę państwa , refinansuje banki komercyjne(może udzielać im kredytów)

ETAPY REFORMY:

1. wydzielenie ze stuk turą NBP-PKO . przejęła ona obsługę oszczędnościową i kredytowa ludności , obsługę spółdzielni mieszkaniowych , oraz niektórych podmiotów gospodarczych

2. 1988r rozpoczęto urealnianie stopy kredytowej i depozytowej . docelowo miała być ustalana przez rynek.

1.05.88r Powołano 9 banków kredytowych w postaci spółek SP . Powstały one na mocy rozporządzenia Rady ministrów w miejsce oddziałów NBP

1. PBK W WARSZAWIE

2. BANK GDAŃSKI W GDAŃSKU

3. POMORSKI BANK KREDYTOWY W SZCZECINIE

4. BANK ŚLĄSKI W KATOWICACH

5. WBK W POZNANIU

6. BANK PRZEMYSŁOWO-HANDLOWY W KRAKOWIE

7. POWSZECHNY BANK GOSPODARCZY W ŁODZI

8. BANK ZACHODNI WE WROCŁAWIU

9. BANK DEPOZYTOWO-KREDYTOWY W LUBLINIE

3. 31.01.89 ustawa prawo bankowe i ustawa o NBP

Banki stały się przedmiotami samodzielnymi, samo finansującymi się. Działały w oparciu o status. Udzielały kredytów, prowadziły depozyty, dokonywały rozliczeń pieniężnych. Ustawy zniosły podmiotowe i terytorialne ograniczenia banków.

Stworzyły podstawy do konkurencyjności banków. Wprowadziły nowe zasady powiązań między bankiem centralnym , a bankami komercyjnymi. Odejście od oddziaływania metodami administracyjnymi na rzecz narzędzi ekonomicznych . NBP może oddziaływać na banki komercyjne przy pomocy narzędzi ekonomicznych

4. przekształcanie jednoosobowych spółek SP w podmioty całkowicie , albo w większym stopniu niezależne od państwa (ich prywatyzacja). Prywatyzacja oraz konsolidacja (połączenie banków) w systemie bankowym .

Konsolidacja banków może wynikać z decyzji:

• odgórnych (od samego państwa)

• oddolnych (od samych banków)

Decyzje państwa w 1996 r. - zawiązano grupę bankowa z PKO S.A. na czele a także:

• BANK DEPOZYTOWO - KREDYTOWY -LUBLIN

• POMORSKI BANK KREDYTOWY -SZCZECIN

• POWSZECHNY BANK GOSPODARCZY-ŁÓDŻ

Pozostał Grupa PKO S.A. Pozostałe konsolidacje - oddolnie:

• BANK GDAŃSKI wchłonął BANK INWESTYCYJNY

• BANK ZACHODNI wchłonął WIELKOPOLSKI BANK KREDYTOWY

• PBK wchłonął BANK PRZEMYSŁOWO - HANDLOWY

Prywatyzacja - większość banków w Polsce zostało sprywatyzowane. Inwestorami były przede wszystkim duże banki zachodnie lub amerykańskie.

RODZAJE BANKÓW

• NBP - bank centralny

• Banki państwowe -BGK,PKOBP

• Banki komercyjne (kredytowo, depozytowe, uniwersalne)

• Banki spółdzielcze z BGŻ na czele

• Wyspecjalizowane w danej branży lub tematyce np. hipoteczne

• Prywatne - nie powstałe z tych poprzednich

BANK- ustawa z 29.07.97 o prawie bankowym - osoba prawna utworzona zgodnie z przepisami ustaw., działająca na podstawie zezwolenia uprawniającego do wykonania czynności bankowych, które obciążają ryzykiem środki pieniężne pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Podział banków

1. Ze względu na podmiot własności

• państwowe

• prywatne

2 .Ze względu na formę organizacyjną

• banki państwowe

• banki w formie spółek akcyjnych

• banki spółdzielcze

3. Ze względu na zadania banków

• bank emisyjny- bank centralny

• banki handlowe-udzielają kredytu krótko i średnioterminowego

• banki rozwojowe - udzielają kredytu długo i średnioterminowego w szczególności na inwestycje

4. Ze względu na terytorium działalności

• banki krajowe

• banki regionalne

• banki lokalne

ZASADY LICENCJONOWANIA DZIAŁALNOSCI BANKU ( zasady związane z wymogami przy zakładaniu banku):

1. BANK PAŃSTWOWY - może być utworzony w drodze rozporządzenia RM na wniosek ministra Skarbu Państwa zaopiniowany przez komisję nadzoru bankowego. RM powołując bank określa jego nazwę, siedzibę, przedmiot działalności, zakres działania i jego fundusze, czyli część majątku Skarbu Państwa która została przydzielona Bankowi i stała się jego majątkiem. Bank państwowy działa w oparciu o statut nadawany w drodze rozporządzenia Ministra Skarbu w porozumieniu z ministrem finansów po opinii Komisji nadzoru bankowego.

Organy banku państwowego :

• Rada nadzorcza sprawuje ogólny nadzór nad działalnością banku, zatwierdza sprawozdania przedstawione przez zarząd, dokonuje podziału zysku bądź sposobu pokrycia strat.

• Zarząd zajmuję się bieżącą działalnością banku i w sprawach bieżącej działalności podejmuje uchwały.

2. BANK SPÓŁDZIELCZY - struktura działalności banków spółdzielczych trójszczeblowa:

• Bank krajowy BGŻ S.A.

• 9 banków regionalnych

• banki spółdzielcze

Banki spółdzielcze wraz z bankami regionalnymi tworzą zrzeszenie regionalne. Bank krajowy z bankiem regionalnym tworzą zrzeszenie krajowe. Przynależność do zrzeszeń nie jest obowiązkowe. Obecnie część banków jest zrzeszona część nie.

Utworzenie banku spółdzielczego przeprowadza się na mocy prawa spółdzielczego, ale z zachowaniem przepisów prawa bankowego.

Bank spółdzielczy tworzy się na wniosek założycieli (co najmniej 10). Wniosek jest skierowany do Komisji Nadzoru Bankowego, która udziela zezwolenia w porozumieniu z ministrem finansów

Organami banku spółdzielczego są

• Rada nadzorcza - jest powoływana z pośród członków spółdzielni poprzez zebranie tych członków. Podobnie jak w banku państwowym sprawuje ogólny nadzór nad działalnością banku.

• Zarząd - zajmuję się bieżącą działalnością banku i powoływany jest przez radę nadzorczą

• Komitet kredytowy - jest organem opiniodawczym - jest organem opiniotwórczym, jego skład oraz zasady działania określa Rada Nadzorcza. Zajmuję się on opiniowaniem udzielania wysokich kredytów.

Poszczególne banki spółdzielcze mają formę spółdzielni. Banki regionalne działają w formie S.A. utworzonej przez banki spółdzielcze. Banki spółdzielcze posiadają akcje banku regionalnego.

Bank krajowy jest spółką akcyjną banków regionalnych i skarbu państwa. Nie wszystkie banki spółdzielcze są zrzeszone w bankach regionalnych. Dwa banki regionalne nie są zrzeszone w banku krajowym:

Gospodarczy Bank Południowo-Zachodni we Wrocławiu

Bank Unii Gospodarczej w Warszawie.

3. BANK W FORMIE SPÓŁKI AKCYJNEJ

Tworzony jest zgodnie z kodeksem spółek handlowych przy zachowaniu przepisów prawa bankowego. Może być utworzony na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego wydanego w uzgodnieniu z Ministrem Finansów. Bank taki mogą utworzyć co najmniej 3 osoby fizyczne lub prawne. Wyjątek gdy bank tworzy inny bank (wystarczy jeden podmiot).

Organy banku:

• Zgromadzenie akcjonariuszy, czyli właścicieli banku. Akcjonariusze spotykają się przynajmniej 1 raz w roku na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Zatwierdzają podstawowe dokumenty banku czyli bilans, rachunek zysku i strat oraz rachunek przypływów finansów tzw cash-f low.

Podejmuje uchwałę o skwitowaniu zarządu czyli absolutorium zarządowi za rok działalności decyduje o podziale zysków banku bądź pokrycie strat. Powołuję Radę Nadzorczą i Zarząd.

• Rada Nadzorcza - składa się z co najmniej 5 osób powołanych przez walne zgromadzenie, sprawuje ogólny nadzór nad działalnością banku.

• Zarząd - składa się z co najmniej 3 osób, powołanie dwóch członków zarządu w tym prezesa musi odbyć się za zgodą Komisji Nadzoru Bankowego. Zajmuj e się bieżącą działalnością banku.

Warunki jakie musza być spełnione przy tworzeniu banków :

1. Odpowiedniego wysoki własny kapitał. Kapitał własny nie może pochodzić z kredytów, pożyczek lub innych źródeł nieudokumentowanych nie może być również obciążony zobowiązaniami. Część kapitału może być wniesiona w formie wkładów nie pieniężnych czyli aportu - w formie wyposażenia lub nieruchomości przy czym kapitał własny w formie pieniężnej musi wynosić co najmniej 5 mln. Euro. Dodatkowo kapitał wnoszony w formie niepieniężnej nie może przekroczyć 15 % całego kapitału własnego. Jeden założyciel nie może wnieść więcej niż połowę wartości kapitału (nie gdy bank tworzy bank).

2. Bank musi dysponować odpowiednimi pomieszczeniami przystosowanymi do realizacji jego funkcji. Należy zabezpieczyć czy zapewnić bezpieczeństwo przechowywanych środków pieniężnych w banku. Pomieszczenia te powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia techniczne, które będą służyć prowadzeniu działalności bankowej oraz zabezpieczą przechowywane w banku wartości.

3. Założyciele banku oraz członkowie zarządu muszą dawać rękojmię działania w sposób należycie zabezpieczający interesy przyszłych klientów banku. Jest tu wymóg niekaralności głównie odnośnie spraw karno-skarbowych lub przeciwko imieniu.

4. Co najmniej 2 osoby które mają pełnić funkcje członków zarządu posiadają doświadczenie i wykształcenie zawodowe odpowiednie, niezbędne do kierowania bankiem

5. Założyciele przedstawiają 3 letni plan działalności banku który będzie wykazywał że działalność będzie zabezpieczona.

Utworzenie banku jest możliwe po uzyskaniu zezwolenia komisji nadzoru bankowego w porozumieniu z ministrem finansów. Aby otrzymać zezwolenie trzeba złożyć wniosek. Składa go zarząd banku (osoby z przyszłego zarządu)

Wniosek powinien zawierać:

• nazwę oraz siedzibę banku

• czynności bankowe, które będą wykonywane przez bank

• dane o przedmiocie i zakresie działalności

• dane dotyczące założycieli i osób mających pełnić funkcje członków zarządu

• dane dotyczące kapitału własnego - założycielskiego

Dołącza się:

• projekt statutu

• program działalności banku na okres trzyletni

• inne dokumenty, które będą wymagane przez komisję nadzoru bankowego

Wniosek składa się do komisji nadzoru bankowego która wydaje zezwolenie. Komisja wyda zezwolenie wtedy gdy są spełnione wszystkie powyższe warunki. Bank może rozpocząć działalność po uzyskaniu zezwolenia. Bank ma jeden rok od daty wydania zezwolenia na rozpoczęcie działalności. Jeżeli tego nie zrobi to zezwolenie wygasa.

Zezwolenie wydane przez komisje może zostać cofnięte w następujących sytuacjach:

• gdy bank przestał spełniać wymogi określone w zezwoleniu

• gdy bank działa niezgodnie z prawem

• gdy bank ma trudności finansowe

• na wniosek samego banku

BANK HIPOTECZNY - jest typem banku specjalistycznego, jego głównym zadaniem jest dostarczanie gospodarce kapitału inwestycyjnego w formie długoterminowego kredytu zabezpieczonego hipoteką. Cechą charakterystyczną działalności banków hipotecznych jest fakt iż emitują one listy zastawne zabezpieczone bezpośrednio lub pośrednio hipotekami nie kapitałami własnymi i w ten sposób gromadzą środki finansowe. Banki hipoteczne działają na podstawie ustawy z dnia 29.08.1997 o bankach hipotecznych i listach zastawnych. Ustawa ta wprowadziła do systemu finansowego w Polsce nowy dokument - list zastawny jest to instrument będący rodzajem zapisu długu na okaziciela. W ustawie mamy omówioną konstrukcję listu zastawnego oraz wymogi formalne jakie musi spełniać.

Istnieją dwa rodzaje listu zastawnego

• hipoteczny - emitowany jest na podstawie wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczanych hipotekami

• publiczny - emitowany na podstawie kredytów udzielanych przez instytucje publiczne bądź na podstawie kredytów gwarantowanych przez te instytucje chodzi o SP, NBP i Państwa członkowskie UE i międzynarodowe instytucje finansowe.

Cechą banku hipotecznego jest związek skuteczności. metod. zabezpieczenia udzielanych kredytów z pewnością listu zastawnego znajdującego się w obrocie. Szereg ograniczeń. odnośnie przedmiotu zabezpieczenia hipoteką , sposobu wyceny nieruchomości oraz przyjmowania relacji wartości nieruchomości do wartości udzielonego. kredytu.

Działalność banków hipotecznych została ograniczona do czynności o niskim stopniu ryzyka. Mogą udzielać kredytów zabezpieczonych hipoteką i emitować na tej podstawie listy zastawne. Bank udziela kredyt zabezpieczony hipoteką i wycenia tę nieruchomość. Kredyt jest równy odsetkowi wartości nieruchomości, bank emituje listy zastawne równe wartości udzielanego kredytu, listy te są nabywane przez dowolne podmioty (sprzedaż). Lista znajduje się w obrocie i może być sprzedawany i nabywany przez dowolną osobę. Osoba posiadająca jest wierzycielem osoby otrzymującej kredyt.

Wysokość udzielonych kredytów może być refinansowana listami zastawnymi do wysokości 60% wycenionej nieruchomości. Pojedynczy kredyt nie może przewyższać 80% wycenionej nieruchomości.

Bezpieczeństwu służy możliwość tworzenia rezerw w bankach w celu zabezpieczenia listów zastawnych. Bank hipoteczny ma obowiązek. zatrudnić powiernika który sprawdza czy wartość nominalna znajdujących się w obiegu listów w każdym czasie jest zrównoważona wierzytelnościami hipotecznymi przynajmniej w takiej samej wysokości i zapewniającymi przynajmniej taki sam przychód z odsetek.

W każdym czasie wartość nieruchomości, które są zabezpieczone kredytu musi być większa od wartości nominalnej listów zastawnych.

OPERACJE BANKOWE są to wszelkiego rodzaju czynności bankowe :

• czynne - polegają na udzielaniu kredytów lokowaniu śr. Własnych i śr. Klientów

• bierne - polegają na gromadzeniu wykład. I lokat i emitowaniu pap. Wart. Lub inne czynności pow. Środki pieniężne w banku. Podst. Czyn. Przyjmowania depozytów

• usługowe - pośredniczące wykonywane na zlecenie i ryzyko klientów oraz operacje ewidencyjno-rozliczeniowe. Podstawowe rodzaje to prowadzenie rachunków i dokonywanie rozliczeń pieniężnych.

RODZAJE CZYNNOŚCI BANKOWYCH:

• przyjmowanie wkładów pieniężnych

• prowadzenie rachunków

• Udzielanie kredytów

• Udzielanie gwarancji bankowych

• Emitowanie bankowych papierów wartościowych

• Przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych

• Udzielanie pożyczek pieniężnych

• Operacje czekowe i wekslowe

• Wydawanie kart płatniczych i operacje na tych kartach

• Terminowe operacje finansowe

• Nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych

• Przechowywanie przedmiotów i papierów wart. oraz udostępnianie skrytek sejfowych

• Wykonywanie czynności obrotu dewizowego

• Udzielanie poręczeń

• Wykonywanie zleceń w związku z emisją papierów wartościowych

• Inne czynności jeżeli wynikają z odrębnych ustaw

UDZIELANIE KREDYTÓW

KREDYT (art. 69 prawo bankowe) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kredytu kwotę środków pieniężnych. z przeznaczeniem na ustalony cel a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie do zwrotu kwoty wykorzystanej kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu

Cechy umowy kredytu:

1. Jest to umowa konsensualna dochodzi do skutku z chwilą podpisania

2. Jest dwustronnie zobowiązująca - bank przekazuje środki do dyspozycji a kredytobiorca - zwrot środków z odsetkami

3. Jest to umowa odpłatna przy kredycie zawsze istnieją odsetki

4. Jest zawierana na piśmie; powinna zawierać :

• strony umowy

• kwota i waluta kredytu

• cel na jaki kredyt udzielono

• zasady i termin spłaty

• oprocentowanie warunki jego zmiany

• sposób zabezpieczenia spłaty

• uprawnienia banku do kontroli sposobu wykorzystania kredytu

• termin i sposób przekazania środków pieniężnych przez bank do dyspozycji kredytobiorcy

• wysokość prowizji warunki dokonywania zmian lub rozwiązania umowy

PORÓWNANIE KREDYTU Z POŻYCZKĄ:

Cechy wspólne:

• zbliżony cel ekonomiczny. Chodzi o udostępnienie środków pieniężnych osobie trzeciej

• dwustronnie zobowiązujące układ praw i obowiązków stron umowy

• swoboda wyrażania woli co do faktu zawarcia umowy

Różnice:

1. inne źródło regulujące każdą z tych umów.

• Pożyczka- k.c. (art. 720 - 724)

• kredyt- prawo bankowe jest to umowa nienazwana

2. charakter świadczeń do których spełnienia zobowiązany jest udzielający kredyt i pożyczkę.

• Pożyczkodawca zobowiązuje się przenieść na pożyczkobiorcę własność określonej ilości rzeczy lub pieniędzy.

• Kredytodawca zobowiązuje się oddać do dyspozycji określoną w umowie ilość środków pieniężnych.

3. przedmiot umów

• kredyt - środki pieniężne oraz rzeczy oznaczone co do gatunku

• pożyczki - środki pieniężne

4. • kredyt udzielany jest na określony cel

• pożyczka - wykorzystanie jej leży w gestii pożyczkobiorcy (staje się właścicielem wykorzystanych środków

5. • Kredyt jest zawsze odpłatny

• pożyczka może być nieodpłatna

6. • Kredyt dochodzi do skutku przy podpisaniu

• pożyczka przy wydaniu pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku

7. Odmienne uregulowania kwestii przedterminowego rozwiązania umowy

• kredyt możliwość wypowiedzenia

• pożyczka odstąpienie.

Przesłanki odstąpienia nie są określone tak szeroko ja przesłanki wypowiedzenia kredytu .Dający pożyczkę może odstąpić od umowy jeżeli: zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Pożyczkodawca może to zrobić tylko przed wydaniem przedmiotu pożyczki i tylko wówczas gdy nie wiedział i łatwo nie mógł się dowiedzieć o złym stanie majątkowym pożyczkobiorcy. Po wydaniu przedmiotu nie może uwolnić się od ciążących na nim zobowiązań. Może tylko żądać zwrotu przedmiotu pożyczki przed terminem płatności jeżeli pożyczkobiorca stał się niewypłacalny oraz zabezpieczenie pożyczki uległo znacznemu zmniejszeniu z winy biorącego. Kredytobiorca może wypowiedzieć umowę w razie stwierdzenia faktu nie dotrzymania. warunków udzielonego kredyt lub zagrożenia termin spłaty z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy. Może wypowiedzieć przed i po oddaniu kredytu

RODZAJE KREDYTÓW:

I Kryterium przedmiotowe:

• Kredyt obrotowy - jest przeznaczony na bieżące potrzeby zw. Z prowadzeniem. Dział gosp.

• Kredyt inwestycyjny - finansowanie nakładów gosp. Chodzi o stworzenie nowych bądź powiększenie istniejących środków trwałych

• Kredyt konsumpcyjny - przeznaczony na finansowanie potrzeb ludności

II Ze względu na okres udzielania kredytu:

• krótkoterminowe - do 1 roku np. obrotowe, konsumpcyjne

• średnioterminowe - do 3 lat np. konsumpcyjne, inwestycyjne

• długoterminowe - powyżej 3 lat np. inwestycyjne

III Ze względu na formę:

• W rachunku bieżącym - towarzyszy rachunkowi bieżącemu - jego element konstrukcji

• W rachunku pożyczkowym - gdy bierzemy kredyt niezależnie od rachunków posiadanych w banku

IV Ze względu na walutę:

• W walucie krajowej

• W Walucie obcej

KREDYT KONSORCJALNY - udzielany na finansowanie dużych inwestycji na duże kwoty pieniężne

Umowa kredytu konsorcjalnego:

1. Powstaje konsorcjum banków - przez umowę banki ustalają warunki udzielania kredytu sposobu jego zabezpieczenia wyznaczają bank umocowany do zawarcia kredytu.

2. Zawarcie umowy kredytowej z kredytobiorcą. Banki ponoszą ryzyko związane z kredytem proporcjonalnie do wysokości wniesionych środków pieniężnych do wspólnie udzielonego kredytu.

Bank udzielając kredytu bierze pod uwagę wiele czynników w szczególności rozważa ryzyko kredytowe które jest bezpośrednio związane z udzieleniem kredytu który nie zostanie spłacony. Podstawowym elementem służącym ograniczeniu ryzyka kredytowego jest ocena zdolności kredytowej podmiotu ubiegającego się o kredyt. Ocena ta pozwala wyeliminować podmioty które ubiegają się o kredyt a nie posiadają tej zdolności.

Przesłanką od której spełnienia prawo bankowe uzależnia udzielenie kredytu jest - posiadanie prze kredytobiorcę zdolności kredytowej.

ZDOLNOŚC KREDYTOWA (art. 70) - Zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie.

Jest to warunek niezbędny, formalny od spełnienia którego uzależniona jest decyzja banku o udzielenie kredytu. Decyduje ona także o wysokości kredytu , cenie, żądanych przez bank zabezpieczenia. Jest podstawą indywidualizowaną warunków umowy gdyż każdy kredytobiorca - ma specyficzną. zdolność. Jej analiza przyczynia się do wyeliminowania złych dłużników. Wymaga zawarcia w umowie kredytu takich rozwiązań które zagwarantują iż kredytobiorca w przyszłości pokryje pełną wierzytelność banku.

Ocenę zdolności kredytowej bank dokonuje samodzielnie, jego decyzje są bezwzględnie wiążące. Bank nie ma prawa udzielić kredytu podmiotowi, który nie posiada zdolności kredytowej

Wyjątek:

Bank może udzielić kredytu gdy ta osoba spełni 2 warunki

1. Ustanowienie zabezpieczenia kredytu które zminimalizuje ewentualną stratę banku

2. Przedstawienie przez kredytobiorcę programu naprawy swojej sytuacji finansowej. Program musi być wiarygodny, jego realizacja ma zapewnić uzyskanie zdolności kredytowej przed terminem spłaty kredytu.

Zdolność kredytową bank bada przed i w trakcie wykorzystania kredytu.

Ocena zdolności kredytowej - etapy:

I - Oceny bieżącej zdolności kredytowej. Przeprowadzane w trakcie rozpoznawania wniosku kredytowego, ustalają sytuacje podmiotu przed udzieleniem kredytu.

II - Badanie zdolności perspektywicznej. Jest to zdolność od postawienia środków do dyspozycji do momentu spłaty kredytu, dotyczy okresu kredytowania

III - Kontrola utrzymania przez kredytobiorcę zdobności w okresie kredytowania.

Czynniki decydujące o zakresie badania zdolności kredytowej:

1. Moment gdy pytamy o zdolność podmiotu. Przed udzieleniem kredytu jest ona badana najszerzej. W trakcie wykonywania tylko w stosunku do podmiotów zalegających ze spłatami.

2. Rodzaj udzielonego kredytu - wykorzystanego. Im dłuższy tym szerszy zasięg badania. Najszerzej badamy przy kredytach inwestycyjnych długoterminowych

3. Status prawny badanego podmiotu.

Osoby fizyczne - badanie zdolności kredytowej obejmuje:

• Otrzymywane wynagrodzenie

• Zatrudnienie

• Niezaleganie z płatnością świadczeń publiczno-prawnych

• Posiadane kredyty

Podmioty gospodarcze:

• Dokumenty finansowe: bilans, rachunek zysków i strat, cash-flow- sprawozdanie przepływów pieniężnych. Ocenia się na ich podstawie płynność podmiotu

• Stopień spełniania świadczeń publiczno-prawnych ( podatki, świadczenia ubezpieczeniowe, świadczenia na fundusz pracy

• Otrzymane kredyty

4. Rozmiar działalności gospodarczej świadczonej przez dany podmiot. Im wyższy tym łatwiej jest otrzymać kredyt

5. Stopień ogólnej znajomości kredytobiorcy

ELEMENTY OKREŚLAJĄCE CENĘ KREDYTU:

1. Oprocentowanie- odsetki naliczane od kwoty wykorzystanego kredytu. Jest liczone w walucie kredytu i powinno pokrywać koszty uzyskania środków na kredyt i marżę banku

2. Prowizja - obliczana od kwoty udzielonego kredytu. W umowie kredytu obok wysokości prowizji mamy także termin i sposób jej zapłaty. Sposób zapłaty bank może określić dowolnie, najczęściej jest płacona w całości przed udzieleniem kredytu

3. Odsetki od zadłużenia przeterminowanego - powinna je określać umowa. Bank może je określić wyżej niż normalne odsetki kredytowe

4. Inne koszty - opłaty związane z ustanowieniem zabezpieczenia kredytu np. opłata skarbowa z tytułu wpisu hipoteki do księgi wieczystej, ubezpieczenie nieruchomości zabezpieczonej hipoteką

ZABEZPIECZENIA KREDYTU- jest to najważniejsza część umowy kredytowej. Prawo bankowe pozwala bankowi dla zabezpieczenia zwrotu kredytów żądać od kredytobiorcę zabezpieczenia przewidzianego prawem cywilnym i wekslowym . Może to nastąpić przed udzieleniem lub w trakcie wykorzystania kredytu.

Dwie grupy zabezpieczeń:

• Osobiste - ryzyko niewypłacalności kredytobiorcy obciąża dodatkowo osoby trzecie. Zaletą jest fakt , iż osoby te odpowiadają całym swoim majątkiem za spłatę kredytu. Wadą jest to że bank nie ma pierwszeństwa w dochodzeniu swoich roszczeń

Rodzaje : 1. Poręczenie 2. Przystąpienie do długu 3. Gwarancja 4. Pełnomocnictwo 5. Przejęcie długu 6. Weksel 7. Poręczenie wekslowe 8. Cesja wierzytelności

• Rzeczowe-zabezpieczeniem jest majątek ruchomy lub nieruchomy kredytobiorcy.

Zaleta- bank ma pierwszeństwo w dochodzeniu roszczeń .

Wada- ograniczenie do ściśle określonych składników majątku

Rodzaje: 1. Hipoteka 2. Zastaw 3. Kaucja 4. Przewłaszczenie na zabezpieczenie 5.Blokada środków na rachunku 6. Potrącenia 7. Ubezpieczenie środków kredytu

ZABEZPIECZENIA OSOBISTE

PORĘCZENIE (ART. 876-887 K.C.) - przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Bank- wierzyciel, dłużnik- kredytobiorca. Umowa musi być zawarta na piśmie. Poręczeni może być :

• terminowe - gdy poręczyciel odpowiada do określonej daty

• bezterminowe - gdy brak w umowie terminu

Jest ono stosowane zazwyczaj do kredytów konsumpcyjnych udzielanych osobom fizycznym.

GWARANCJA (art. 329-393k.c; 80-83 Pr. Bankowe) . Jest to pisemne zobowiązanie gwaranta do spłaty kredytu wraz z odsetkami w przypadku niewykonania zobowiązania przez kredytobiorcę w terminie. Zobowiązanie gwaranta jest niezależne od kredytobiorcy, Zobowiązanie poręczyciela jest ściśle związane z zobowiązaniem kredytobiorcy. Gwarancja nie może być uzależniona od bezskuteczności dochodzenia roszczenia przeciwko kredytobiorcy. Poręczenie może zawierać takie zastrzeżenie.

CESJA (PRZELEW) WIERZYTELNOŚCI-polega na przeniesieniu przez kredytobiorcę na bank posiadanej wierzytelności wobec osoby trzeciej. Bank w przypadku niespłacenia kredytu może uzyskać zabezpieczenie na tej wierzytelności.

Cesja może być :

• Konkretna - dotyczy oznaczonej wierzytelności

• Globalna - dotyczy wielu wierzytelności obecnych i przyszłych

Następuje na mocy umowy zawartej na piśmie. Musi być o niej powiadomiony dłużnik, aby była skuteczna musi potwierdzić uzyskanie powiadomienia

PRZYSTĄPIENIE DO DŁUGU (Art. 366-378k.c) - osoba trzecia przystępuje do stosunku kredytowego w charakterze dłużnika solidarnego. Dochodzenie roszczeń od przystępującego do długu może nastąpić niezależnie od dochodzenia roszczeń względem kredytobiorcy.

PEŁNOMOCNICTWO (art. 95-109 k.c )

• ogólne-obejmuje czynności zwykłego zarządu

• szczególne-obejmuje czynności przekraczające zwykły zarząd. Czynności te muszą być dokładnie określone.

Musi być udzielone na piśmie. W przypadku zabezpieczenia kredytu stosowane jest pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym. Pełnomocnikiem jest bank.

PRZEJĘCIE DŁUGU - osoba trzecia przejmuję dług (spłatę kredytu) od kredytobiorcy. Umowa zawarta na piśmie. Osoba trzecia staje się nowym kredytobiorcą. Rzadko stosowana.

WEKSEL ( ustawa. pr. wekslowe 28 IV 1936r) - jest to pisemne zobowiązanie wystawcy weksla do bezwarunkowego spełnienia świadczenia po terminie ważności weksla. Wystawca określa sumę weksla tzw. sumę wekslową - swoje zobowiązanie. Wierzycielem jest osoba posiadająca weksel. Musi być określony termin spłacenia świadczenia. Jako zabezpieczenie kredytu jest stosowany tzw. weksel własny in blanco - zaopatrzony tylko w podpis wystawcy (kredytobiorcy). Nie ma wypełnionego formularza wekslowego. Nie ma na nim podanej sumy wekslowej. Wierzycielem jest bank i to on posiada weksel. Nie umieszcza się także terminu płatności weksla. Istnieje zazwyczaj termin wystawienia weksla.

Bank posiadając weksel, gdy kredyt nie zostaje spłacony wypełnia weksel in blanco - podaje sumę wekslową oraz termin spełnienia świadczenia. Następnie bank zawiadamia kredytobiorcę o wypełnieniu weksla. Podaje wysokość sumy wekslowej i termin płatności. Gdy kredytobiorca nie spełni świadczenia z weksla bank może dochodzić swoich należności w trybie postępowania nakazowego. W tym celu wnosi pozew do właściwego sądu gospodarczego o wydanie nakazu zapłaty za weksel. Procedura ta jest uproszczona i bardzo skuteczna.

PORĘCZENIE WEKSLOWE ( AWAL) - udzielony za osobę zobowiązaną wekslowo. Może go udzielić dowolna osoba oprócz wystawcy weksla (także kilka osób).

Na wekslu dana osoba pisze „poręczam” i podpisuje się.

Może dotyczyć całej sumy wekslowej lub jej części. Jeżeli nie zostanie określona kwota - to dotyczy całej sumy wekslowej. Nie może mieć zastosowania przy warunku. Może być tylko bezwarunkowe.

ZABEZPIECZENIA RZECZOWE

HIPOTEKA - dotyczy nieruchomości - jest to obciążenie jej praw na mocy którego bank będzie mógł dochodzić roszczeń z nieruchomości bez względu na to czyją stała się własnością z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami kredytobiorcy.

Może dotyczyć: całej nieruchomości , części nieruchomości, użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkaniowego, wierzytelności już zabezpieczonej hipoteką.

Obciąża poza nieruchomością jej przynależności (rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z nieruchomości).

Dla jej powstania konieczny jest wpis do księgi wieczystej. Wniosek składa kredytobiorca lub bank. Wpis dokonywany jest przez sąd okręgowy. Musi ona być wyrażona w sumie pieniężnej (złotych) - część wartości nieruchomości.

Nie może być założona na nieruchomościach Skarbu Państwa, gruntach rolnych i nie ruchomościach które nie mają założonej księgi wieczystej.

Jest to najbardziej pewne zabezpieczenie kredytu.

ZASTAW

1. NA RZECZACH RUCHOMYCH (306 - 325 kc) Ustanawia się go na zbywalnych rzeczach ruchomych. Na jego mocy bank mógł dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń bez względu na to czyją stały się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi kredytobiorcy.

Przedmiot zastawu może być własnością kredytobiorcy lub osoby trzeciej. W celu zawarcia zastawu potrzebna jest umowa między kredytobiorcą i bankiem. Musi on a być pisemna i przewidywać wydanie rzeczy bankowi.

2. BANKOWY ZASTAW REJESTROWY (ustawa z 6 XII 1996 o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów)

Zastaw na rzeczach ruchomych z pozostawieniem przedmiotu w użytkowaniu kredytobiorcy. Umowa musi być zawarta na piśmie. Bank jest zobowiązany prowadzić rejestr tych zastawów.

3. ZATAW NA PRAWACH ZBYWALNYCH

Może być ustanowiony na wkładach oszczędnościowych, papierach wartościowych ( akcje, obligacje, weksle), prawach autorskich (patenty, licencje, wynalazki), na udziałach w spółce z o.o. Umowa pisemna z datą pewną.

4. ZASTAW USTAWOWY - powstaje z mocy ustawy (bez umowy) dotyczy - sprzedaży ratalnej.

PRZEWŁASZCZENIE NA ZABEZPIECZENIE - Dotyczy rzeczy ruchomych . Polega na przeniesieniu na bank przez kredytobiorcę posiadanych przez niego rzeczy ruchomych. Odbywa się to na mocy umowy w której musi być zapis że w przypadku spłacenia kredytu rzeczy te z powrotem stają się własnością kredytobiorcy. Zawarciu umowy towarzyszy cesja praw. Właścicielem rzeczy jest bank a użytkownikiem kredytobiorca. W przypadku zastawienia właścicielem jest kredytobiorca a posiadaczem bank.

KAUCJA - złożenie przez kredytobiorcę w banku jako zabezpieczenie środków pieniężnych w postaci gotówki lub wkładów oszczędnościowych. Jest zawierana na mocy umowy pisemnej. Konieczne jest złożenie w banku przedmiotu kaucji.

BLOKADA ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH NA RACH BANKOWYCH - Dokonywana na pisemne zlecenie kredytobiorcy, który posiada w banku kredytującym swój rachunek bankowy.

POTRĄCENIE - upoważnienie banku przez kredytobiorcę do potrącenia wymagalnych wierzytelności kredytowych z wpływów jakie posiada kredytobiorca na rachunku bankowym w banku kredytującym . Bank może sam regulować płatności kredytobiorcy.

CZYNNOŚCI BIERNE BANKU - polegają na gromadzeniu środków pieniężnych przez bank. Podstawową czynnością jest przyjmowanie wkładów pieniężnych (depozytów)

Depozyty wkłady oszczędnościowe) dzielimy na :

• Wkłady płatne na każde żądanie (avista) - klient nie zobowiązuje się do utrzymywania wkładu przez jakikolwiek okres

• Wkłady terminowe - klient zobowiązuje się do utrzymywania gotówki przez określony okres czasu.

Coraz większego znaczenia nabierają kąta osobiste rachunki oszczędnościowo - rozliczeniowe (ROR-y) - służą deponowaniu środków oraz rozliczeniom pieniężnym.

SPOSÓB GWARANTOWANIA ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH ZGROMADZONYCH PRZEZ BANK:

Obecnie Skarb Państwa nie gwarantuje środków pieniężnych zgromadzonych w depozytach. Gwarancja miała miejsce do 1999 i dotyczyła PKO BP, PKO SA, BGŻ SA .

Obecnie gwarantuje Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Jego podstawowym zadaniem jest gwarantowanie środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych. Fundusz udziela pomocy bankom które znajdują się w trudnej sytuacji finansowej.

• Środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych do wysokości 1 000 euro gwarantowane są w 100%

• środki powyżej 1 000 w 90%

Ta gwarancja dotyczy środków do określonego limitu. Limit ten wynosił do końca 97' - 4 000 euro, w 98' 5 000 euro, 99' 8 000 euro, 00' 11 000 euro 01' 15 000 euro, 02' 17 000 euro, 03' 20 000 euro.

Fundusz działa w oparciu o statut nadany przez RM na wniosek Ministra Finansów i Prezesa NBP. Określa on zadania funduszu, jego organizację i zasady gospod finansowej.

Nadzór nad BFG sprawuje Minister Finansów. Jest to nadzór opierający się o kryterium legalności i zgodności działania ze statutem.

Organy BFG:

• rada funduszu składa się z 10 osób oraz przewodniczący powołany przez Prezesa RM na wniosek Ministra Finansów i prezesa NBP (3 członków powołuje Minister Finansów, 4 Prezes NBP, 3 Związek Banków Polskich). Sprawuje on kontrolę i nadzór nad działalnością funduszu. Podejmuje uchwały - są one realizowane przez zarząd

• zarząd składa się z 5 członków. Powoływany przez radę na 3 lata. Kieruje Funduszem - jego bieżącą działalnością. Podstawowym zadaniem jest spełnienie warunków gwarancyjnych w razie upadłości banku. Środki posiada ze składek odprowadzanych przez wszystkie banki.

CZYNNOŚCI USŁUGOWE BANKU - czynności wykonywane na zlecenie i ryzyko klientów :

• prowadzenie rachunków bankowych

• przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych

RACHUNKI BANKOWE

Bank może prowadzić rachunki bankowe na rzecz: osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.

Umowa rachunku bankowego jest umową cywilno prawną - 725-733 kc Otwarcie, posiadanie, likwidacja - następuje w drodze tej umowy. Umowa określa prawa i obowiązki stron. Bank przez umowę zobowiązuję się do przechowywania środków pieniężnych i przeprowadzania na zlecenie klienta rozliczeń pieniężnych. Ma ona charakter imienny.

Zawiera:

• strony umowy

• rodzaj rachunku

• okres na jaki został założony

• waluty w jakiej rachunek jest prowadzony

• zasady oprocentowania i jego zmiany

• sposób dysponowania środków zgrom na rachunku

• term płatności odsetek

• terminy realizacji zleceń posiadacza rachunku

• odpowiedzialność banku za terminowe i prawidłowe dokonywanie rozliczeń pieniężnych warunki zmiany umowy

• warunki wypłat i rozwiązania umowy.

KC mówi że bank może czasowo obracać środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku bankowym na potrzeby swojej gospodarki finansowej z obowiązkiem ich zwrotu posiadaczowi rachunku na każde żądanie lub zgodnie z umową. Bank ma uprawnienia do dysponowania środkami zdeponowanymi na rachunku .

Rodzaje rachunków bankowych:

• bieżący - podstawowy rachunek bankowy dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Wpływają na niego środki ze sprzedaży towarów i usług a wypłacane są na pokrycie zobowiązań z tytułu dostaw towarów lub usług na pokrycie zobowiązań publicznoprawnych (podatki, cła, ubezpieczenia) a także finansuje się wynagrodzenia.

• pomocniczy - jest przeznaczony dla podmiotów gosp. Zakładane są w innym banku lub innym oddziale banku w którym znajduje się rachunek bieżący. Przeznaczone są do obsługi wyodrębnionych kat transakcji gosp.

• lokat terminowych - mogą je zakładać osoby fizyczne i prawne. Służą do gromadzenia środków pieniężnych przez czas określony w umowie z bankiem. Są wykorzystywane w celu pomnażania oszczędności przez inwestorów (klientów banku)

• oszczędnościowy - są to rachunki dla osób fizycznych.

Formy rachunku:

1. oszczędnościowo - rozliczeniowy - służy do gromadzenia środków pieniężnych, do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych

2. oszczędnościowo - kredytowy - służy do gromadzenie środków pieniężnych oraz umożliwienie wzięcia kredytu ( kredyt na zasadzie ustalonego z bankiem debetu)

3. Avista - płatny na każde żądanie - brak wymogów wpłaty minimalnej w określonym czasie np. miesiącu

4. oszczędnościowy lokat terminowych - umożliwia zakładanie na nim lokat terminowych

ROZLICZENIA PIENIĘŻNE (art. 63 prawa bankowego) są to operacje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta bądź w wyniku czynności, która z mocy prawa powoduje zmiany na stanie rachunku.

• Gotówkowe - przeprowadzane przy użyciu czeku gotówkowego lub bezpośrednio przez wpłatę środków pieniężnych na rachunek.

• Bezgotówkowe - podstawowa forma rozliczeń pieniężnych. Występuje gdy nie mamy fizycznego przepływu gotówki, ale istnieją zmiany wartości na rachunku bankowych tzw przeksięgowanie.

Rodzaje rozliczeń bezgotówkowych:

1. polecenie przelewu - forma najczęściej używana, najprostsza, stanowi udzieloną bankowi dyspozycje dłużnika , obciążenia jego rachunku określoną kwotą rachunku wierzyciela. Zlecenie daje właściciel rachunku.

2. polecenia zapłaty - udzielona bankowi dyspozycja wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tę kwotą rachunku wierzyciela. Dyspozycji nie wydaje właściciel rachunku. Jest możliwe gdy zostaną spełnione następujące warunki:

• dłużnik i wierzyciel posiadają rachunki w bankach które zawarły porozumienie w sprawie zastosowania polecenia zapłaty Musi być umowa między bankami.

• dłużnik udzielił wierzycielowi uprawnień do obciążenia swojego rachunku bankowego poprzez polecenie zapłaty. Musi być upoważniony.

• Wierzyciel zawarł umowę z bankiem w celu stosowania polecenia zapłaty.

• Max kwota zapłaty pojedynczego polecenia nie może przekroczyć równowartości 1 000 euro dla osoby fizycznej nie prowadzącej działalności gospodarczej i 10 000 euro w stosunku do pozostałych osób.

3. Czek rozrachunkowy - jest to dyspozycja wystawcy czeku udzielona płatnikowi do obciążenia jego rachunku kwotą na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. Płatnikiem jest bank. Bank może gwarantować czeki (tzw. czeki gwarantowane). Mówi się wtedy że określona kwota na czeku znajduję się na rachunku wystawcy czeku.

4. Akredytywa - polega na wyodrębnieniu przez bank na wniosek dłużnika środków na jego rachunku w tym banku i przekazania ich do banku wierzyciela w celu dokonywania zapłaty za spełnione przez wierzyciela świadczenia.

Bank blokuje określone środki na rachunku dłużnika i za to odpowiada sam bank.

Jeżeli wierzyciel spełni świadczenia to faktura jest wysyłana do banku dłużnika. Bank ten z tej zablokowanej kwoty przesyła pieniądze do banku wierzyciela. Bank ten uznaje tą kwotą rachunek wierzyciela.

Jest to pewne rozliczenie. Stosowane w rozliczeniach międzynarodowych i gdy kontrahenci nie znają się wzajemnie. Formuła skomplikowana i kosztowna. Bank pobiera prowizję za czynności.

5. Weksel to papier wartościowy który oznacza bezwarunkowe polecenie wydane przez osobę wystawiającą skierowane do płatnika (banku) do wypłacenia kwoty określonej na wekslu tzw. sumy wekslowej. Bank jest płatnikiem - trasantem. Osoba otrzymująca pieniądze z weksla - remitent.

6. Karty płatnicze - to karta identyfikacyjna wydawcę oraz posiadacza karty uprawniająca do wypłaty gotówki ,dokonania wypłaty i zapłaty z wykorzystaniem kredytu (tylko karty wydane przez bank i instytucje finansowe).

NADZÓR BANKOWY

Argumenty uzasadniające istnienie nadzoru bankowego:

• Wynika on z faktu że banki dysponują cudzymi pieniędzmi. Wszelkie działania nielegalne, niezgodnie z prawem, nieekonomiczne wiążą się ze szkodą dla klientów banku.

• Istnienie dużej liczby banków prywatnych. Banki te wymagają nadzoru państwa, ponieważ nie ma innej instytucji która by je kontrolowała (inaczej banki państwowe i spółdzielcze).

CELE NADZORU BANKOWEGO

1. Dbałość o zapewnienie bezpieczeństwa wkładów pieniężnych złożonych przez klientów w banku - Rozpatrywany w kilku aspektach

• zabezpieczenia techniczne, odpowiednie wyposażenie banków, odpowiednie zabezpieczenie banku

• dobre, korzystne i rentowne wykorzystanie przez banki powierzonych środków pieniężnych. Organy nadzoru bankowego będą dbać o : płynność finansową banku, o ich wypłacalność. Organy nadzoru mają kompetencje gdy bank będzie działał nieefektywnie lub nieekonomicznie

2. Dbałość o przestrzeganie przez bank prawa - zgodność z prawem w szerokim rozumieniu. Nie tylko prawo bankowe ale każda gałąź praw która dotyczy banków (kc, ksh)

Organem nadzoru jest KOMISJA NADZORU BANKOWEGO.

Skład komisji:

• przewodniczący komisji - prezes NBP

• zastępca - Minister Finansów lub delegowany przez niego v-ce Minister Finansów

• przedstawiciel prezydenta

• przewodnicząca Komisji Papierów Wartościowych i Giełd lub jego zastępca

• Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

• Przedstawiciel Ministerstwa Finansów

• Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego

Komisja podejmuje decyzje w formie uchwał większością głosów przy obecności co najmniej połowy członków. Jest to organ uchwałodawczy. Może upoważnić przewodniczącego do podejmowania działań w okresie między posiedzeniami komisji z wyjątkiem:

• Zezwolenia na utworzenie banku

• Zawieszenia działalności banku i wnioskowanie o jego upadłość

• Nakładanie kar przewidzianych prawem bankowym

Organem wykonawczym KNB jest Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Jest to instytucja wydzielona w strukturze NBP. Kieruje nim Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego powoływany i odwoływany przez prezesa NBP w porozumieniu z Ministrem Finansów.

Nadzorowi podlega działalność banków polskich oraz oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych.

CZYNNOŚCI NADZORU BANKOWEGO

1. Badanie wypłacalności płynności płatniczej i wyników ekonomicznych banku - sytuacji finansowej

2. Badanie zgodności udzielonych przez bank pożyczek, kredytów, gwarancji, poręczeń z obowiązujących prawem.

3. Badanie zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek

4. Badanie stosowanego oprocentowania kredytów i pożyczek i rachunków bankowych.

5. Dokonywanie oceny sytuacji finansowej banku.

UPRAWNIENIA KOMISJI NADZRU BANKOWEGO:

Komisja może nakładać sankcje na banki, które mają różny ciężar gatunkowy zależny od sytuacji, winy banku.

• Zalecenia - najłagodniejszy - zalecenia do podjęcia konkretnych kroków.:

• przywrócenie płynności płatniczej,

• zwiększenia funduszy własnych,

• zaniechanie określonych form reklamy.

• Są one wydawane gdy bank nie zrealizuje poprzednich zaleceń, gdy działa z naruszeniem przepisów prawa lub statutu lub gdy jego działalność stwarza zagrożenie dla środków posiadaczy rachunków bankowych.

Komisja może wydać sankcje:

1. Wystąpić z wnioskiem o odwołanie prezesa, wiceprezesa lub członka zarządu (najłagodniejsza)

2. Zawiesić w czynnościach członka zarządu

3. Ograniczyć zakres działalności banku

4. Cofnąć zezwolenie na otworzenie banku lub podjąć decyzję o jego likwidacji

Decyzja, którą sankcję zastosować zależy od komisji.

• Uprawnienia sankcyjne w stosunku do członków zarządu. Może zawiesić członka w czynnościach gdy jest przeprowadzanie postępowanie karne przeciwko niemu lub postępowanie o spowodowanie znacznych strat finansowych ( postępowanie przeciwko niemu).

Komisja odwołuje członka gdy zostaje skazany prawomocnym wyrokiem sądu z tych samych powodów.

Może nałożyć kary pieniężne gdy bank narusza przepisy prawa lub statutu.

ROLA KOMISJI NADZORU BANKOWEGO przy tworzeniu banków, grupowaniu, łączeniu, postępowaniu naprawczymi , likwidacji , upadłości i przy prowadzeniu gosp. finansowej przez bank.

Tworzenie banków

• Komisja wydaje zezwolenie w uzgodnieniu z MF. Dotyczy banków w formie S.A. i banków spółdzielczych.

• Wyraża zgodę na powołanie z członków zarządu w tym prezesa

• Wyraża zgodę na nabycie większej ilości akcji banku. Zgoda jest wymagana, gdy dana osoba nabywa akcje umożliwiające przekroczenie następującej liczby głosów na walnym zgromadzeniu: 10%, 23%, 33%, 50%, 66% 75%

komisja nie wyraża zgody gdy dana osoba nie daje rękojmi na prawidłowe prowadzenie spraw banku

Grupowanie banków

• Komisja musi być informowana w przypadku powołania bankowej grupy owej.

• Każda zmiana umowy dotycząca BGK musi być przekazana Komisji.

• Musi być informowana o jakichkolwiek zrzeszeniach banków

Łączenie banków

Wyraża zgodę na łączenie banków działających w formie spółek akcyjnych.

Postępowanie naprawcze

Rozpoczyna się gdy bank uzyskuje stratę bilansowa lub istnieje groźba jej powstania lub istnieje groźba niewypłacalności banku. Komisja musi być o tych sytuacjach niezwłocznie informowana. Może nałożyć na bank realizację procedur naprawczych i wyznaczyć termin ich realizacji. Gdy sytuacja banku nie ulega zmianie komisja może:

• zakazać wypłaty z zysku za poprzednie okresy

• ograniczyć lub zakazać udzielania kredytu lub pożyczek osobom blisko związanym z bankiem (właściciel, członkom zarządu, Rady Nadzorczej)

• Może żądać zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia banku, które ma być poświęcone sytuacji banku.

Gdy to nie przyniesie efektów komisja może powołać:

• kuratora

• wprowadzić zarząd komisaryczny. Wówczas przestaje działać zarząd banku a wszystkie decyzje należą do kuratora lub zarządu komisarycznego.

Likwidacja banku

Ma miejsce gdy postęp naprawcze nie przyniesie pożądanych skutków. Decyzja może być podjęta przez komisję gdy strata banku jest co najmniej równa połowie funduszy własnych banku.

Formy likwidacji

1. Przejęcie banku przez inny bank

2. Formalna likwidacja banku

3. Złożenie wniosku przez komisję d RM o likwidacje banku

Ad. 1- komisja wydaje tylko zezwolenie na przejęcie banku

Ad. 2 i 3 - komisja powołuje likwidatora, który zajmuje się likwidacją banku. Likwidator obejmuje zarząd nad majątkiem banku i przejmuje wszelkie uprawnienia organów banku.

Upadłość banku.

Jest jedynym organem, który może żądać ogłoszenia upadłości banku. Upadłość banku jest przeprowadzana przez sąd. Może być ogłoszona gdy środki banku (aktywa) nie wystarczają na zaspokojenie zobowiązań. Wtedy komisja powołuje decyzję o zawieszeniu działalności banku. Dwa rozwiązania:

• Będzie przejęcie banku przez inny bank

• Bądź wniosek do sądu o ogłoszenie upadłości.

NARODOWY BANK POLSKI - ustawa z 29.VIII.1997

Jest to bank centralny kraju. Posiada osobowość prawną, ma prawo używania pieczęci z godłem. Działa na terenie RP - siedziba Warszawa.

Cele działalności NBP:

Podstawowym celem jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu - walka z inflacją. W ustawie z 1989 r. podstawowym celem NBP było umocnienie polskiego pieniądza.

Częsta realizacja tego celu jest sprzeczna ze strategicznymi działaniami rządu - uzyskanie możliwie wysokiego wzrostu gospodarczego. Niska inflacja uzyskiwana jest dzięki wysokim stopom procentowym. Wysokie stopy procentowe przeciwdziałają rozwojowi gospodarczemu, gdyż wzrasta koszt kredytu, a on jest podstawą działalności gospodarczej.

NBP realizuje plany rządu, gdy nie jest to sprzeczne z jego podstawowym celem.

FUNKCJE NBP:

1. EMISYJNA - NBP posiada monopol emisyjny. Jako jedyna instytucja w kraju może emitować znaki pieniężne, które są prawnym środkiem pieniężnym w RP. Może emitować: banknoty i bilon (monety). Ustala także wszelkie kwestie techniczne związane z emisją banknotów na bilon.

Prezes NBP ustala: wzory, wartość nominalną banknotów; wzory, wartość nominalną, stopę, próbę i wagę monet.

Prezes NBP określa termin wprowadzenia banknotów i bilonu do obiegu, a także wielkość ich emisji. Postanawia także o wycofaniu znaków pieniężnych z obiegu, określa termin kiedy te znaki pieniężne będą prawnym środkiem płatniczym i po upływie którego przestają pełnić taką funkcję po tym terminie mogą być wymienione na inne znaki.

Prezes NBP postanawia odnośnie: uszkodzonych, zużytych (wymiana), fałszywych znaków pieniężnych - zatrzymanie bez możliwości zwrotu.

2. BANK PAŃSTWA - współdziała z rządem w kształtowaniu polityki gospodarczej państwa.

• Kształtuje politykę pieniężno - kredytową

• Współdziała z RM w kształtowaniu i realizacji polityki dewizowej

• Bierze udział w tworzeniu bilansu płatniczego, czyli bilansu odzwierciedlającego salda połączeń z zagranicą (export, import, wymiana przygraniczna)

• Bierze udział w zarządzaniu długiem publicznym

• Reprezentuje RP w międzynarodowych instytucjach finansowych.

3. BANK BANKÓW - Kształtuje politykę monetarną państwa. Oddziaływuje w jej ramach bezpośrednio na banki, a pośrednio na całą gospodarkę państwa. Realizacja polityki monetarnej oddziaływuje na działalność banków komercyjnych. Określa szczegółowe reguły dotyczące tych banków: rachunkowość, kredytów, pożyczek i ryzyka.

ORGANY NBP:

1. Prezes NBP,

2. 2) Rada Polityki Pieniężnej,

3. Zarząd NBP.

PREZES NBP - Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na okres 6 lat. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.

 Odwołanie Prezesa NBP może nastąpić, gdy:

1. nie wypełnia on swych obowiązków na skutek długotrwałej choroby,

2. został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo,

3. Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych.

Kadencja Prezesa NBP wygasa:

1. po upływie okresu sześcioletniego,

2. w razie śmierci,

3. w razie złożenia rezygnacji,

4. w razie odwołania.

Funkcje Prezesa NBP:

• przełożonym wszystkich pracowników NBP..

• przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz.

• reprezentuje interesy RP w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile RM nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych.

• Może brać udział w posiedzeniach Sejmu oraz rządu, może zabierać głos w dyskusji

Jest to funkcja bardziej prestiżowa. Jako podmiot praktycznie nie podejmuje sam decyzji - od 1998 r.

RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ - wprowadzona w 1998 r. jako ciało kolegialne. Składa się z:

• Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP,

• 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sejm i Senat, spośród specjalistów z zakresu finansów.

 Członkowie Rady powoływani są na 6 lat, mogą być odwołani w razie:

1) zrzeczenia się swej funkcji,

2) choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji,

3)skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa,

1

8

---