Mak lekarski (m. ogrodowy, m. uprawny, opich, patroch, patrzak) (Papaver somniferum L.) - gatunek jednorocznej rośliny uprawnej z rodziny makowatych.
Historia
Mak lekarski prawdopodobnie wywodzi sie z Azji Mniejszej lub z zachodniej części basenu Morza Śródziemnego (być może z gatunku P. setigerum), w stanie dzikim nie występuje, znany już w starożytności.
Udokumentowane relacje stosowania opium w uśmierzaniu bólu pochodzą z Azji Mniejszej ok. 1500 roku p.n.e. Uprawę maku w celu uzyskiwania opium prowadzi się od ok. 2 tys. lat. W XIX i XX wieku dokonano wyizolowania z opium licznych alkaloidów, opisania ich własności, a także opracowania półsyntetycznych lub syntetycznych pochodnych związków chemicznych, często o znacznie większej skuteczności. Morfina i kodeina to najważniejsze i stosowane na najszerszą skalę alkaloidy uzyskiwane z maku lekarskiego. Mają działanie przeciwbólowe, przeciwkaszlowe i przeciwbiegunkowe.
Charakterystyka
Wysokość od 120 do 150 cm; sztywna, prosta lub rozgałęziona. Pokryta wyraźnym białym nalotem, po przecięciu wypływa duża ilość mlecznego soku.
Podługowatojajowate, wyłącznie łodygowe, nierówno karbowane.
Duże, o średnicy do 10 cm, z opadającym, 2-działkowym kielichem, posiadające cztery płatki korony, okrągłe lub odwrotnie jajowate, białe, jasnofioletowe, różowe lub czerwone z ciemnymi plamkami u nasady. Pręciki liczne, słupek o siedzącym, tarczowatym znamieniu. Kwitnie od czerwca do lipca.
Prawie kuliste torebki, zwana makówkami, z otworami pod szczytem (nowe odm. nie otwierają się). Zawierają nerkowate nasiona o średnicy 0,9 do 1,5 milimetra o barwie zależnej od odmiany (od brudnobiałych przez czerwonofioletowe po niemal czarne).
Zastosowanie
Roślina uprawna: uprawiana na większą skalę w Afganistanie, Chinach, Indiach i w Iranie, w Turcji i wielu krajach Bliskiego Wschodu głównie dla uzyskania opium, zaś w wielu krajach Europy, również w Polsce, mak lekarski uprawiany jest dla celów przemysłowych, leczniczych a także spożywczych.
Sposób uprawy: wysiew od marca do kwietnia, w rozstawie 20-30 cm. Ilość nasion na 1000 roślin: 1 g. Nawozenie azotem: ok 80kg/ha; Zbiór od połowy sierpnia
Mak lekarski
Surowiec zielarski: tzw. makowiny (Capita Papaveris, Fructus Papaveris immaturus, puste, pozbawione nasion makówki z 10 cm częścią łodygi) używane są do produkcji alkaloidów, głównie takich jak: morfina, kodeina lub papaweryna. Surowcem zielarskim są także nasiona (Semen Papaveris albis).
Opium - wysuszony sok mleczny zebrany z nacięcia niedojrzałych makówek; w medycynie i do produkcji narkotyków.
Sztuka kulinarna: nasiona roznej barwy (biale, niebieskie, szare) wykorzystywane są w celach spożywczych oraz do produkcji oleju (Oleum Papaveris, nasiona zawierają 40-55% oleju).Tloczony na zimno olej makowy zawiera 70 do 75% kwasu linolowego. Olej może być także używany jako schnący olej techniczny. Olej makowy ma delikatny, lekko orzechowy smak i moze byc wykorzystywany do przygotowywania salatek. Powinien byc przechowywany i ciemnym i dosc chlodnym miejscu.
Makuchy, czyli pozostałości po tłoczeniu oleju, stanowią doskonałą paszę treściwą.
Roślina ozdobna - na rabaty.
Choroby i szkodniki
czarna zgorzel maku - jest wywoływana przez grzyb Helminthosporium papaveris.
mączniak rzekomy maku - wywoływany przez grzyb Peronospora arborescens.
mszyca trzmielinowo-burakowa (Aphis fabae)
tuszel makowiec (Stenocarus fuliginosus)
Sytuacja prawna
Zażywanie opium jest w wielu krajach zabronione i możliwość zakupu następuje tylko w przypadku wskazań lekarza. W Polsce zasady uprawy i zakupu Papaver somniferum normuje ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. (Dz.U. z 1997 r. Nr 75, poz. 468) [1].
Wyszukiwarka