skrypt calosc rozszerzony, Politechnika Poznańska, Edukacja Techniczno Informatyczna, Semestr II, Materiałoznawstwo


Materiały do ćwiczeń z Zoologii leśnej.

Zoologia (od gr. zoon = zwierzę, i logos = słowo, myśl, rozumowanie) jest nauką o zwierzętach, czyli o wszystkich żywych organizmach zdolnych do przemieszczania i odżywiania się, z wyjątkiem mikroorganizmów (o których traktuje mikrobiologia) a także ich zachowaniach i budowie. W skład jej wchodzą nauki zajmujące się poszczególnymi grupami zwierząt, m.in.: protozoologia, entomologia, ichtiologia, herpetologia, ornitologia i teriologia. Gałęziami zoologii są także nauki o zwierzętach poprzednich epok (paleozoologia i paleozoogeografia), o strukturze populacji zwierzęcych i ich wzajemnym oddziaływaniu na środowisko (ekologia) czy zachowaniu i psychice zwierząt (etologia, zoopsychologia) oraz nauki obejmujące systematykę wszystkich organizmów zwierzęcych, także nauki zajmujące się budową i funkcjami ciała zwierząt, np.: anatomia, fizjologia, morfologia, embriologia, cytologia.

Ustawodawstwo polskie na temat zwierząt:

Art. 1.

1. Zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę.

Art. 2.

Ustawa reguluje postępowanie ze zwierzętami:

1) domowymi,

2) gospodarskimi,

3) wykorzystywanymi do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych,

4) używanymi do doświadczeń,

5) utrzymywanymi w ogrodach zoologicznych,

6) wolno żyjącymi (dzikimi),

7) obcymi faunie rodzimej.

Art.6. Zabrania się:

  1. umyślnego zranienia lub okaleczenia zwierzęcia, nie stanowiącego dozwolonego prawem zabiegu lub doświadczenia na zwierzęciu,

  2. Przez znęcanie się nad zwierzętami należy rozumieć zadawanie albo świadome dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpień, a w szczególności:

8) dokonywanie na zwierzętach zabiegów i operacji chirurgicznych przez osoby nie posiadające wymaganych uprawnień bądź niezgodnie z zasadami sztuki lekarsko-weterynaryjnej, bez zachowania koniecznej ostrożności i oględności oraz w sposób sprawiający ból, któremu można było zapobiec,

9) złośliwe straszenie lub drażnienie zwierząt.

3. Ogrody botaniczne, ogrody zoologiczne oraz ośrodki rehabilitacji zwierząt.
7. Zwalczanie przestępstw i wykroczeń na obszarach chronionych.
8. Wykonywanie ochrony przyrody.
10. Skutki prawne objęcia ochroną.
11. Przepisy karne

Art. 30. 1. W lasach zabrania się:

9) wypasu zwierząt gospodarskich,

11) wybierania jaj i piskląt, niszczenia lęgowisk i gniazd ptasich, a także niszczenia legowisk, nor i mrowisk,

12) płoszenia, ścigania, chwytania i zabijania dziko żyjących zwierząt,

13) puszczania psów luzem,

14) hałasowania oraz używania sygnałów dźwiękowych, z wyjątkiem przypadków wymagających wszczęcia alarmu.

Rozdział 4 Sposoby ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków roślin i zwierząt

- Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej (Warszawa2003)

Historia:

Na świecie:

CIEKAWOSTKA:

W średniowieczu wytaczano zwierzętom procesy o działanie na szkodę ludzi np.: proces przeciwko pędrakom w Szwajcarii

Pierwsze prace z dziedziny zoologii są autorstwa Arystotelesa (IV w. p.n.e.). Spośród około 300 jego dzieł do najważniejszych należą: Zoologia (Historia naturalna zwierząt), O częściach zwierząt oraz O pochodzeniu zwierząt. Arystoteles jest nazywany ojcem zoologii. W I w n. e. Pliniusz Starszy wydał Historia Naturalis która była swego rodzaju encyklopedią, zawarł tam wiele niesprawdzonych informacji np.: o różnej maści potworach, pozycje te można spokojnie odłożyć na półkę z bajkami. Inaczej rzecz się ma z pismami Galena (130-200 r. n. e.) greckiego lekarza, który zajmował się anatomia i fizjologią. W XV wieku dzięki podróżom Kolumba nastąpił prawdziwy rozkwit zainteresowania zwierzętami, rozwinęło się kolekcjonerstwo, zakładano pierwsze ogrody zoologiczne (Tower w Londynie).

Wiek XVII przyniósł zainteresowanie „wnętrzem” dzięki wynalezieniu pierwszego mikroskopu (Hook, van Leeuwenhoek), spowodował on przełom w badaniach i metodach badań biologicznych.

Kolejnym krokiem milowym w rozwoju zoologii było wprowadzenie układu systematycznego (XVIII w. Karol Linneusz twórca podwójnego nazewnictwa)

J-B. Lamarck o podwójnym nazewnictwie:

„Nazwa rodzajowa jest dzwonem, natomiast sercem dzwonu jest właściwa nazwa gatunkowa. Dopiero ich wspólne działanie daje dźwięk, w tym wypadku nazwę gatunku.”

W dziele Histoire naturelle des animaux sans vertèbres (t. 1-7, 1815-1829) J-B. Lamarck wprowadził podział zwierząt na kręgowce i bezkręgowce oraz rozróżnił 10 gromad bezkręgowców. Jako pierwszy sformułował także teorie ewolucji w świecie zwierząt.

W Polsce zainteresowanie zoologią datuje się dużo póżniej. Najważniejsze z historycznego punktu widzenia są wydawnictwa książkowe:

M. Siła Nowicki

Podstawowe wiadomości o pasożytnictwie.

Pasożytem jest taki organizm, który żyje na koszt innego organizmu. (Küchenmeister 1855)

Jest to taka postać współżycia organizmów różnogatunkowych, w czasie której jeden organizm (pasożyt) czerpie jednostronną korzyść, przynosząc tym szkodę drugiemu organizmowi (żywicielowi) i pozostaje z nim w mniej lub bardziej trwałym związku ekologicznym i czasowym w trakcie trwającego cyklu biologicznego. (Deryło 2002)

CIEKAWOSTKA:

Istnieje pasożytnicze DNA i pasożytnictwo społeczne - pasożyty istnieją na każdym poziomie życia!!!

Pasożytnictwo jest najbardziej powszechną forma współżycia organizmów na Ziemi dzięki prostemu rachunkowi korzyści, a są to:

Stabilność siedliska (środowisko organizmu żywego jest bardziej stabilne od środowiska abiotycznego).

Ruchliwość żywiciela, pasożyt nie wydatkuje energii na przemieszczanie się, a jeśli żywiciel jest nieruchliwy to i tak wydatek poniesiony na produkcje ruchliwych propagul się opłaca.

Energia potrzebna do życia - łatwiej sukcesywnie zjadać większego od siebie niż za każdym razem polować na mniejszego.

Kumulacja ww. czynników.

Trudności z jakimi spotykają się organizmy pasożytnicze:

Organizmy pasożytnicze radzą sobie z tymi trudnościami min. dzięki:

W związku z pasożytem zawsze pozostaje jakiś żywiciel, dlatego rozróżniamy różne rodzaje żywicieli. Są to:

Żywiciel ostateczny - to taki organizm w którym pasożyt odbywa końcowy etap swojego rozwoju i rozmnaża się płciowo (człowiek dla tasiemca uzbrojonego).

Żywiciel pośredni - to organizm z którym pasożyt jest związany w trakcie swojego cyklu życiowego, ale nie rozmnaża się w nim płciowo (świnia dla tasiemca uzbrojonego).

Żywicielami przypadkowymi są zaś takie gatunki zwierząt, które zazwyczaj nie są żywicielami danego pasożyta, lecz w bardzo sprzyjających warunkach mogą się tymi pasożytami zarazić (człowiek dla postaci dorosłej tasiemca psiego).

Żywiciel rezerwuarowy (parateniczny) nie jest niezbędny w cyklu życiowym pasożyta, pasożyt nie traci żyjąc w nim swej wirulentności, ale nie czyni też szkody temu organizmowi (kleszcze przenoszą bakterie boreliozy, ale na nią nie chorują).

Żywiciel główny to taki gatunek w którym, w określonych warunkach ekologicznych (np.: strefa klimatyczna) pasożyt występuje w największej częstotliwości (ekstensywność) i intensywności (ilość pasożytów na jednego żywiciela).

Zaś u żywicieli ubocznych pasożyt, w danych warunkach, występuje zawsze w mniejszej ekstensywności i intensywności.

Postaci pasożytnictwa można podzielić ze względu na:

Miejsce:

Liczbę żywicieli:

Czas trwania związku:

tylko na czas pobierania pokarmu (komary)

CZY WIESZ, ŻE?

Pasożyty wpływają na zachowanie swoich żywicieli. Chorzy na toksoplazmozę są skłonni do podejmowania niepotrzebnego ryzyka częściej niż osoby zdrowe.

albo:

Charakter pasożytnictwa:

Transmisje pasożytów czyli jak zdobyć nowy dom:

Podstawowe wiadomości o systematyce organizmów.

Podział systematyczny organizmów, klasyfikacja organizmów, systematyka organizmów — uszeregowanie organizmów występujących współcześnie i wymarłych na podstawie ich cech anatomicznych, biochemicznych, embrionalnych, genetycznych, behawioralnych i innych, a także pokrewieństwa filogenetycznego; regułami klasyfikacji i nazewnictwa organizmów zajmuje się taksonomia.

Od czasu ustalenia zasad systematyki (Systema Naturae, X wydanie - 1758, nomenklatura binarna) przez Karola Linneusza do lat 70tych XIX w. dzielono organizmy na 2 królestwa: rośliny i zwierzęta; w drugiej połowie XIX w., dzięki wykorzystaniu do badań biologicznych mikroskopu i rozwojowi fizjologii oraz biochemii, opisywano coraz więcej cech właściwych organizmom niższym, w związku z czym wystąpiły ogromne trudności w ich klasyfikowaniu.

Klasyfikacja organizmów jest zawsze wyrazem aktualnej wiedzy z różnych dziedzin biologii, dlatego jest ciągle zmieniana i korygowana; nadal jednak nie udało się stworzyć systemu, który byłby uznawany przez wszystkich biologów. Obecnie powszechniej przyjął się podział organizmów na 2 nadkrólestwa Pro-, i Eukaryota (kryterium jest brak lub występowanie jądra komórkowego) oraz 5 królestw: bakterie, protisty, grzyby, rośliny i zwierzęta.

Jednostka systematyczna, jednostka taksonomiczna - termin używany w języku polskim w dwu znaczeniach: kategorii systematycznej oraz taksonu. Kategoria systematyczna oznacza miejsce, czyli rangę w hierarchii klasyfikacyjnej; podstawową rangą jest gatunek (species) [L., 1758]. Takson to konkretna grupa podobnych do siebie osobników, odrębna od innych grup, zaliczana dookreślonej kategorii. Taksonem o randze gatunku jest np. dzik (Sus scrofa).

Najważniejsze stosowane dziś kategorie wyższe (czyli kategorie wyższe od gatunku) to (w kolejności od niższej do wyższej) to:

rodzaj

rodzina

rząd

gromada

typ

królestwo

Czy wiesz, że?

Arystoteles w IV w. p.n.e. znał ok. 520 gatunków zwierząt; Linneusz (1758) podaje ich 4326. Dotychczas opisano ok. 1 032 300 gatunków zwierząt, a także ok. 248 800 gat. roślin 30 800 gatunków pierwotniaków oraz 75 000 grzybów bakterii i wirusów.

Kategoriami niższego rzędu (poniżej gatunku) są: podgatunek, a także odmiana i forma. Zasady tworzenia nazw systematycznych określają specjalne kodeksy.

Zasady współczesnego nazewnictwa botanicznego i zoologicznego definiuje Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Botanicznej i Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Zoologicznej. Podstawową jednostką systematyczną jest gatunek. Nazwa gatunku jest, zgodnie z zasadami Linneusza, dwuczłonowa. Pierwszy wyraz to nazwa rodzajowa. Piszemy go zawsze z dużej litery i krojem pisma wyróżniającym je na tle pozostałego tekstu (np. kursywa w tekście prostym). Drugi wyraz to nazwa gatunkowa, zwana epitetem gatunkowym. Jednoznaczne określenie konkretnego gatunku wymaga zastosowania obu członów nazwy.

Za obowiązujące uważa się nazwy nadane przez Linneusza, obowiązuje też zasada pierwszeństwa, czyli priorytetu nazwy oraz podawanie nazwiska (bądź skrótu nazwiska) autora pierwszego opisu. Jeśli gatunek został opisany jako należący do określonego rodzaju, a następnie przeniesiony do innego rodzaju - nazwisko autora pierwszego opisu ujmuje się w nawias.

Tabela 1. Systematyka dzika (Sus strofa).

Subspecies

Podgatunek

Sus scrofa scrofa L., 1758

Dzik

Species

Gatunek

Sus scrofa L., 1758

Dzik

Genus

Rodzaj

Sus L., 1758

Dzik

Familia

Rodzina

Suidae

Świniowate

Subordo

Podrząd

Suiformes

Świniokształtne

Ordo

Rząd

Artiodactyla

Parzystokopytne

Classis

Gromada*

Mammalia

Ssaki

Subphylum

Podtyp

Vertebrata

Kręgowce

Phylum

Typ

Chordata

Strunowce

Subregnum

Podkrólestwo

Metazoa

Tkankowce

Regnum

Królestwo

Animalia

Zwierzęta

Superregnum

Nadkrólestwo

Eucaryota

Jądrowe

* - dla roślin klasa (classis), dla zwierząt gromada ale tylko po polsku

PIERWOTNIAKI - PROTISTA

Królestwo: Protista

Typ: Sarcomastigophora

Podtyp: Mastigophora

Podtyp: Sarcodina

Typ: Apicomplexa

Typ: Microsporidia

Typ: Ciliata

Pierwotniaki są to organizmy jednokomórkowe, nie mają tkanek ani narządów, ale w toku ewolucji ich komórka wytworzyła organelle odpowiadające funkcjonalnie narządom zwierząt tkankowych. Zamieszkują wody i miejsca wilgotne, liczne formy są pasożytami wywołującymi poważne schorzenia u wszystkich grup zwierząt i niektórych grup roślin. Pierwotniaki rozmnażają się bezpłciowo (przez podział, pączkowanie, rozpad wielokrotny i tworzenie pływek) oraz płciowo. Spotyka się u nich wszystkie rodzaje rozmnażania płciowego, od sposobów stosunkowo prostych (izogamia, anizogamia) do przypominających zapłodnienie u zwierząt wielokomórkowych. Większość pierwotniaków to zwierzęta (korzenionóżki, promienionóżki, sporowce, orzęski), jedynie w obrębie wiciowców spotyka się zarówno formy zwierzęce, jak i roślinne, różniące się tylko obecnością chromatoforów. Mimo małych rozmiarów pierwotniaki odgrywają bardzo dużą rolę w przyrodzie ze względu na swoje kosmopolityczne i masowe występowanie. Asymilujące wiciowce są, obok glonów jednokomórkowych, pierwszymi producentami materii organicznej i dostarczycielami tlenu na Ziemi. Heterotroficzne, zjadając bakterie, detrytus i glony jednokomórkowe, przetwarzają je na białko zwierzęce, dostępne już dla małych zwierząt bezkręgowych; są więc jednym z pierwszych ogniw skomplikowanego łańcucha troficznego. Pierwotniaki wyposażone w szkielety z węglanu wapnia lub krzemionki utworzyły grube warstwy osadów, które wydźwignięte przez ruchy górotwórcze wzięty udział w formowaniu skorupy ziemskiej.

Typ: Sarcomastigophora

Podtyp: Mastigophora

Wiciowce zwierzęce poruszają się za pomocą jednej lub kilku wici, nie zawierają chlorofilu, są heterotrofami. Dzielą się podłużnie zaczynając od jądra komórkowego. Gatunki pasożytnicze mają różne postacie morfologiczne w zależności od organu w którym pasożytują. Gatunkami groźnymi dla człowieka są świdrowce powodujące różne typy śpiączki, lamblie (Lamblia intestinalis, wielkouściec, pospolity pasożyt przewodu pokarmowego, powodujący biegunki, nudności, wymioty, zmiany patologiczne w przewodzie pokarmowym, wycieńczenie organizmu żywiciela, rzadko śmierć. Inwazja drogą doustną poprzez zjedzenie pokarmu zanieczyszczonego cystami przenoszonymi w sposób mechaniczny przez owady) i leiszmanie w klimacie tropikalnym. Zaś kosmopolitycznie występuje:

Trichomonas vaginalis Donne, 1836 - Rzęsistek pochwowy

Według WHO zarażonych tym pasożytem jest na świecie kilkaset milionów osób. W Polsce zarażonych jest około 50% kobiet i 10-20% mężczyzn. Rzęsistek wywołuje rzęsistkowicę narządów płciowych i moczowych o przebiegu ostrym lub przewlekłym. Możliwe jest bezobjawowe zarażenie - u mężczyzn 4 - 6 razy częstsze niż u kobiet.

Podtyp: Sarcodina

Rząd: Amoebida

Czy wiesz, że?

Przybliżona waga pełzaków w glebie o pow. 1 ha wynosi ok. 210 kg.

Ameby nie wytwarzające skorupek, poruszające się przy pomocy nibynóżek → pseudopodia płatowatych (lobopodia), rzadko nitkowatych (filopodia). Ich ciało jest wyraźnie spolaryzowane w kierunku przód-tył. Cytoplazma ich wnętrza jest zróżnicowana na ektoplazmę (gęstą, zewnętrzną) i endoplazmę (wewnętrzną, silnie zwakuolizowaną). Mają jedno duże jądro komórkowe. Rozmnażają się przez podział i mają zdolność tworzenia cyst. Większość to mieszkańcy słodkich wód, mórz oraz gleby. Niewielka jest liczba pasożytów. Odżywiają się drodze fagocytozy. W jelicie człowieka i innych kręgowców występuje stosunkowo duża ilość pasożytniczych gatunków pełzaków, które odżywiają się zawartością jelita, bakteriami itp., i są zazwyczaj zupełnie nieszkodliwe dla swego żywiciela → Entamoeba coli (częstość jego występowania jest traktowana jako wskaźnik stanu sanitarno-higienicznego środowiska ludzkiego. Może być użyty jako wskaźnik zanieczyszczenia fekaliami wód tak jak Escherichia coli → miano coli). Ameby skorupkowe (pełzaki oskorupione) - Testacea - stanowią ważny składnik gleby. Poszczególne gatunki wymagają ściśle określonych warunków do życia dzięki czemu stanowią dobry wskaźnik stanu środowiska. Są charakterystycznym elementem wód silnie zakwaszonych. Ich rozwój przyśpiesza uwalnianie azotu amonowego.

Entamoeba histolytica Schaudinn, 1903 - Pełzak czerwonki

Jest to pasożyt kosmopolityczny, występuje głównie w ciepłych regionach kuli ziemskiej (ok. 10% populacji ludzkiej jest nim zarażonych, 3 miejsce pod względem częstości zgonów na świecie - 40 000 zgonów rocznie), w Polsce ok. 1-2% populacji jest nim zarażona. Pasożytuje w jelicie człowieka i przenosi się z jednego żywiciela na drugiego przez cysty. Cykl rozwojowy przedstawia rycina 1. Patogenne działanie pasożyta polega na niszczeniu komórek i tkanek żywiciela. Pierwsze objawy pojawiają się 2 do 6 tygodni od zarażenia, są to owrzodzenia błony śluzowej jelita, które mogą dążyć w głąb do warstwy mięśni. Z prądem krwi ameby mogą przedostawać się do wątroby i ją atakować. Objawy choroby to: bóle brzucha, krwawe biegunki, apatia, osłabienie, wymioty i wysoka gorączka. Profilaktyka: przestrzeganie zasad higieny: picie wody przegotowanej i mycie rąk mydłem.

Typ: Apicomplexa

Są to pierwotniaki przystosowane do pasożytniczego trybu życia (wolnożyjące są bardzo rzadkie), nie mają organelli ruchu. Za to charakterystyczne ciała biegunow ułatwiają im wnikanie do komórek żywiciela (pasożyty wewnątrz komórkowe). Ich rozwój jest związany z przemiana pokoleń i zmianą żywicieli. Należą do najmniejszych pasożytów człowieka (1,5 - 2μm), a jednocześnie są jednymi z najgroźniejszych. W gromadzie Coccidia (ziarniaki) najgroźniejsze są pasożyty z rodzaju Eimeria. Pasożytują one u wielu zwierząt dzikich i domowych. Za najbardziej patogenny gatunek uważany jest Eimeria tenella powodujący kokcydiozę (białą biegunkę piskląt) w kurzych fermach. Śmiertelność u kurcząt do 4 tygodnia sięga 100% a przebieg choroby nie przekracza tygodnia. Najciężej chorują ptaki do 12 tygodnia życia. Dorosłe osobniki najczęściej przeżywają, ale staja się nosicielami choroby. Kokcydiozy zajęcy i królików powodują: Eimeria stiedai, E. magna, E. perforans.

0x08 graphic

Ryc. 1 Cykl rozwojowy pełzaka czerwonki.

Plasmodium sp. - Zarodziec malarii

CZY WIESZ ŻE?

Połowa ludności świata która żyła na przestrzeni wieków zmarła na malarie.

0x08 graphic
Jest to najbardziej rozpowszechniona choroba odzwierzęca na świecie (1/3 ludności świata choruje na malarie, rocznie umiera ok. 3 mln ludzi, głównie dzieci). Zarodziec występuje między 60º N a 30º S szerokości geograficznej w obszarze zajmowanym przez komary z rodzaju Anopheles. Polska jest uznawana za kraj wolny od malarii jednak można spotkać przypadki zawleczenia choroby z obszarów subtropikalnych. Chorobę u człowieka powodują 4 gatunki zarodzców - najgroźniejszy jest P. falciparum, powodujący malarie mózgową, często kończącą się śmiercią. W rozwoju pierwotniaka występuje przemiana pokoleń- pokolenie bezpłciowe = schizogonia w organizmie człowieka, pokolenie płciowe = sporogonia w organizmie samicy komara (ryc. 2). Charakterystykę choroby zawiera tabela 1. Objawy choroby: maja charakter fazowy i gwałtowny początek - I - uczucie zimna, dreszcze, II - wzrost temperatury do 40,5ºC, zaburzenia świadomości, III - obniżenie temperatury, zlewne poty, sen. Charakterystyczna jest niedokrwistość i kruchość erytrocytów. Malaria może imitować inne choroby (zapalenie płuc, opon mózgowych, wątroby, zaburzenia żołądkowo - jelitowe). W zależności od gatunku zarodzca napady następują w różnym nawrocie czasowym (patrz tabela 1). Śmierć następuje zazwyczaj u osób osłabionych, małych dzieci, kobiet ciężarnych w wyniku zajęcia mózgu, nerek lub śpiączki. Profilaktyka: niszczenie komarów (DDT), osuszanie lub zarybianie stawów, spanie pod moskitierami, repelenty naskórne, badania masowe. Zarodziec malarii w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat uodpornił się na chlorochininę, dziś leczy się chorobę za pomocą terapii skojarzonej z kilku różnych leków. Zarodzce przenoszą się przy przetaczaniu krwi, transplantacji narządów i przez łożysko do płodu.

Tabela 1. Porównanie kliniczne zimnicy wywoływanej przez różne gatunki zarodzca (za Deryło zmienione).

Dane kliniczne

P. vivax

P. ovale

P. malariae

P. falciparum

Okres inkubacji (dni)

10-17

10-17

18-40

8-11

Okresowość napadu (h)

48

48

72

36-48

Czas trwania napadu (h)

10

10

11

16-36

Czas trwania choroby nieleczonej

5-7 lat

1 rok

20 lat

6-7 miesięcy

Zajęcie OUN

-

-

-

+

Zmiany w nerkach

-

-

+

-

Nawroty

+

+

-

-

Sarcocystis hominis, suihomonis - Sarkosporydioza

Słabo poznany pasożyt kosmopolityczny którego żywicielem ostatecznym jak i pośrednim jest człowiek. Cykl bezpłciowy odbywa się w mięśniach gładkich i poprzecznie prążkowanych (mięsień sercowy, mięśnie szkieletowe). Faza płciowa cyklu rozwojowego w jelicie człowieka (lub świni) (ryc 3). Objawy: bóle brzucha, biegunka, podwyższona temperatura ciała, utrata łaknienia, bóle mięśniowe, utrata masy ciała i okresowo stany podgorączkowe. Postacią inwazyjną są sporozoity lub bradyzoity w cystach mięśni zwierząt.

0x08 graphic

Ryc. 2 Cykl życiowy malarii.

Ryc. 2 Cykl życiowy malarii.

0x08 graphic

Ryc.3 Cykl życiowy Sarcocystis hominis.

Czy wiesz że?

Toksoplazmozą jest zarażonych od 10 do 90% ludzi na świecie, w zależności od regionu świata. w Polsce jest to od 25-70% (najwięcej w Wielkopolsce).

Toxoplasma gondii Nicolle et Manceaux, 1908 - Toksoplazmpoza

Jest to pasożyt kosmopolityczny, bardzo częsty na świecie. Żywicielem ostatecznym jest kot, pośrednim może być większość zwierząt (nawet dżdżownice) w tym człowiek (cykl ryc. 4), pierwotniaki przedostają się przez łożysko i powodują uszkodzenie układu nerwowego płodu, a w konsekwencji ciężkie wady wrodzone lub poronienia. W przypadku toksoplazmozy nabytej ma ona najczęściej charakter bezobjawowy, w postaci ostrej występuje podwyższona temperatura ciała, powiększenie węzłów chłonnych, infekcja uogólniona (atak na układ nerwowy), wysypka plamisto-grudkowa, ból gałki ocznej (najczęściej jednej) mroczki przed oczami, zaburzenie widzenia. Toksoplazmoza wrodzona ujawnia się u ½ dzieci chorych matek. Śmiertelność okołoporodowa wynosi 8%, procent poronień jest trudny do określenia. U 30% dzieci występuje toksoplazmoza objawowa po urodzeniu (wodogłowie, zapalenie siatkówki, zwapnienie śródmózgowia), u większości przebyta choroba objawia się na dalszych etapach życia niedorozwojem fizycznym i psychicznym, uszkodzeniem wzroku, zapaleniem mięśnia sercowego. Choroba przenoszona jest wraz z pokarmem (surowe mięso), kałem kota (piaskownice), transfuzją krwi, przeszczepem tkanek i narządów. Profilaktyka: badania przesiewowe u kobiet przed zajściem w ciąże, przestrzeganie zasad higieny. Leczenie: antybiotykami u dorosłych w toksoplazmozie nabytej, u noworodków i niemowląt (przez 1-1,5 roku), preparatami złożonymi u kobiet w ciąży (II i III trymestr).

0x08 graphic

Ryc. 4 Cykl życiowy Toxoplasma gondii.

Typ: Microsporidia

Zarodnikowiec pszczeli: Nosema apis nosemoza pszczół - biegunka przy charakterystycznym wzdętym odwłoku. Dostaje się do ula z pyłkiem zanieczyszczonym odchodami chorych pszczół - powoduje największe straty w hodowli pszczół, w Polsce obowiązuje nakaz zwalczania tej choroby.

Pebryna - N. bambycis - choroba jedwabników morwowych, zagroziła całej hodowli jedwabnika w Europie.

Do walki biologicznej ze szkodnikami można wykorzystać N. aporii - pasożyta, niestrzępa głogowca (Aporia crataegi) szkodnika sadów, i N. carpocapsae pasożyta owocówki jabłkóweczki.

Typ: Ciliata

CZY WIESZ, ŻE?

Pierwsza praca z zakresu psychologii zwierząt odnosiła się do pantofelka (Paramecium caudatum).

Większość to wolnożyjące saprobionty i drapieżniki, pasożytniczy tryb życia jest rzadki. Nazwa typu pochodzi od rzęsek pokrywających ciało zwierzęcia, służą one do poruszania się i nagarniania pokarmu. Orzęski mają stały kształt ciała, cytostom (gęba) znajduje się na przednim biegunie ciała, cytopyge (odbyt) zaś na tylnim biegunie ciała. Cytoplazma jest zróżnicowana na zewnętrzną gęstszą i wewnętrzną - rzadszą. W endoplazmie zachodzą procesy trawienia i wchłaniania. Orzęski różni od innych pierwotniaków aparat jądrowy składający się z mikro i makro nukleusa (rozmnażanie płciowe przez koniugacje). Rozmnażanie bezpłciowe zachodzi przez podział podłużny, w niesprzyjających warunkach mogą incystować. Należy tu bardzo wyspecjalizowana grupa stanowiąca oddzielny rząd Entodiniomorpha, ściśle związany z przedżołądkami przeżuwaczy oraz jelitem ślepym nieparzystokopytnych. Niektóre gatunki mają wpływ na trawienie celulozy, inne zjadają bakterie, jeszcze inne pierwotniaki. Ponieważ ciało pierwotniaków po obumarciu ulega strawieniu przez gospodarza, jego organizm otrzymuje stałą dawkę białka zwierzęcego np.: u owcy ok. 50 g z 1 kg treści pokarmowej. Masa pierwotniaków w żwaczu jest stosunkowo bardzo duża - równa się wagowo masie bakterii. Pierwotniaki glebowe odgrywają dużą rolę w odżywianiu dżdżownic - stanowią zasadniczą część pożywienia. Stałe zjadanie bakterii przez pierwotniaki przyczynia się wydatnie dla obiegu łatwo przyswajalnych składników pokarmowych i wpływa korzystnie na biochemiczną aktywność gleby

CZY WIESZ, ŻE?

W 1 cm3 treści żwacza owcy jest ich około 1 miliona osobników orzęsków, a u krowy do 2 milionów.

Balantidium coli Stein, 1862 - Szparkosz okrężnicy

Jest to pasożyt kosmopolityczny, rozpowszechniony głównie w krajach tropikalnych. Orzęski te pasożytują w jelicie grubym ssaków takich jak człowiek, świnia, szympans i orangutan. Powodują nieżyt jelita grubego. Objawy podobne do objawów czerwonki: owrzodzenia jelita w okolicy wyrostka robaczkowego, biegunka, wymioty, krwawe stolce. W przewlekłej postaci choroby stwierdza się bóle głowy, bezsenność, chudnięcie. Cykl życiowy przedstawia rycina 5. Zakażenie droga pokarmową, głównie na wsi. Profilaktyka: przestrzeganie zasad higieny.

Ichthiophthirius multifiliis - kulorzęsek

Pospolity w Polsce pasożyt, żyjący na skórze i skrzelach ryb. Wwiercając się w powłoki ciała powoduje powstawanie niewielkich białawych ranek - może wywołać masową śmiertelność w hodowlach u młodych karpi i pstrągów szczególnie w stawach przegęszczonych i zimochowach oraz hodowlach akwarystycznych. W stadium trofonta pasożytuje pod nabłonkiem ryb słodkowodnych, gdy osiągnie maksymalne rozmiary (1mm) opuszcza skórę ryby i opada na dno zbiornika. Otacza się cystą i dzieli wielokrotnie - powstaje 2000 tomitów które przekształcają się następnie w teronty, te zaś atakują ryby.

0x08 graphic

Ryc. 5 Cykl życiowy Balantidium coli.

GĄBKI - PORIFERA

Królestwo: Animalia = Metazoa - tkankowce

podkrólestwo: Parazoa - nibytkankowce

typ: Porifera - gąbki

podtyp: Symplasmae

grom: Hexactinellida

podtyp: Cellulariae

grom: Calcarea - gąbki wapienne

grom: Incalcarea - gąbki niewapienne

Gąbki należą do dwuwarstwowców, czyli są organizmami wielokomórkowymi, które w rozwoju osobniczym osiągnęły stadium gastruli. Nie mają tkanek, narządów i układów, żyją w wodzie, jama ich ciała łączy się ze środowiskiem zewnętrznym licznymi kanałami.

CIEKAWOSTKA

Arystoteles uważał gąbki za rośliny.

Większość gąbek żyje w morzach, niewiele gatunków jest słodkowodnych. Żyją samotnie lub w koloniach, są kosmopolityczne, bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia przemysłowe. W ich ciele spotykamy wiele symbiontów (glony, pierwotniaki, pierścienice, mięczaki). Pokarm zdobywają dzięki filtrowaniu wody - żywią się częściowo rozłożoną materią organiczną lub są drapieżnikami - chwytają ofiary w sieci.

Budowa zewnętrzna:

Typowa gąbka wygląda jak worek z wieloma dziurami (porami) z otworem u góry, przymocowany do podłoża stopą. Może mieć przeróżne kolory lub być przeźroczysta.

Pojedynczy osobnik przypomina stadium gastruli z symetrią promienistą.

CZY WIESZ, ŻE?

Gąbka jest morskim odkurzaczem - odfiltrowuje z wody 90% bakterii i toksyczne substancje chemiczne.

Typy budowy:

Budowa wewnętrzna: