Stylizowany przebieg podstawowych procesów wg Dirka van de Kaa

Znaczenie reprodukcyjne zdrowia i długości życia

• Nowe style życia; programy prozdrowotne i właściwe strategie epidemiologiczne

• Wydłużenie życia ludzi starych

• Długie życia a życie w zdrowiu i wolne od niedołęstwa

• Wyzwania społeczne związane z wydłużeniem życia

Zdrowie reprodukcyjne

• Długość życia proporcje płci wśród nowonarodzonych oraz zróżnicowanie wg płci porządku wymierania niedobory partnerów: nadwyżka mężczyzn w młodszych grupach wieku reprodukcyjnego (przy skłonności do poszukiwania młodszej partnerki), nadwyżka kobiet w starszych grupach (przy skłonności do poszukiwania starszego partnera)

• wydłużenie e(0) oraz różnicy między e(45) a e(15) oraz zwiększenie szansy dożycia końca wieku reprodukcyjnego

• zwiększenie różnicy między eK(0) a eM(0)

• wydłużenie życia po zakończeniu aktywności prokreacyjnej

wpływ na skłonność do rozwiązania związku małżeńskiego (partnerskiego): mniejsza rola zgonu, większa rozstania partnerów (separacja, rozwód)

• Umieralność matek i umieralność okołoporodowa

podstawowy efekt: wzrost efektywności reprodukcji

Umieralność a strata potencjału reprodukcyjnego przykład Europy Zachodniej

gdy eK(0) = 45 lat, to eK(45) = 24, eK(15) = 47, a strata potencjału 7 lat

lata 50.: eK(0) = 65 lat

eK(45) = 29,8

eK(15) = 57,3

[eK(15) - eK(45) = 27,5]  strata potencjału 2,5 roku

rok 1980: eK(0) = 77 lat

eK(45) = 34,1

eK(15) = 63,0

[eK(15) - eK(45) = 28,9]  strata potencjału 1,1 roku

środek lat 90.: eK(0) = 80 lat

eK(45) = 36,9

eK(15) = 66,1

[eK(15) - eK(45) = 29,2]  strata potencjału 0,8 roku

Zdrowie reprodukcyjne

• wypieranie aborcji jako sposobu ograniczania płodności minimalizacja ryzyka powikłań zdrowotnych i ryzyka zmniejszenia zdolności rozrodczej

• opóźnienie (wiek menarchy a wiek prokreacji) pierwszego zapłodnienia (macierzyństwa) wzrost ryzyka zmniejszenia zdolności rozrodczej

• opóźniony początek prokreacji a wzrost ryzyka zmniejszenia zdolności rozrodczej wspomagane zapłodnienie i „ciąża wysokiego ryzyka

Związek partnerski i jego funkcja prokreacyjna na tle innych funkcji

• Zmiana pozycji społecznej i funkcji małżeństwa

• Podstawowe cechy nieformalnych (alternatywnych) związków partnerskich

• Cechy małżeństwa i innych związków partnerskich w wybranych społeczeństwach

Związek partnerski

• Podstawowe funkcje:

• reprodukcyjna (prokreacyjna)

• wychowawcza

• emocjonalna/erotyczna

• społeczno-kulturowa, socjalizująca

• ekonomiczna

• zbiorowa (długookresowa) strategia rodowo-plemienna

• Zmiany znaczenia tych funkcji w przekroju społeczeństw:

przednowoczesne (tradycyjne) - nowoczesne - ponowoczesne

• Wzajemne relacje: kwestia integralności vs. autonomiczności funkcji związku

• Zmiana pozycji i funkcji społecznej małżeństwa (instytucji będącej spadkobiercą sakramentu małżeństwa i pochodnej od niego cywilnoprawnej formy związku)

• Podstawowe formy partnerstwa

• Znaczenie narzeczeństwa, nieformalnego partnerstwa przedmałżeńskiego, nieformalnego partnerstwa pomałżeńskiego quasi-małżeństwo (protomałżeństwo)

• Małżeństwo

• Związek konsensualny (kohabitacja, konkubinat)

• LAT

• Poligamia, poliamoria

• „komuna”

• Związek homoseksualny

• Zwiazek dorywczy

• Trwała samotność

• Trend legislacyjny (czy możliwy jest „rynek dzieci”?)

• Funkcje a forma związku (tabela)

„wolne związki”/kohabitacja/LAT/i in.

• Negatywne naznaczanie osób żyjących poza małżeństwem („staropanieństwo”, „starokawalerstwo”) - fenomen modernizacji

• Życie w pojedynkę: od uznania za niedostosowanie (porażkę) do uznania za alternatywny lub atrakcyjny (proaktywny) sposób życia

• Ewolucja kohabitacji: od związków pozamałżeńskich lub pomałżeńskich (osób owdowiałych lub rozwiedzionych) do „wolnego związku partnerskiego”

• Kim są osoby żyjące poza małżeństwem dziś? syndrom „kieliszka do szampana”: częste wśród zamożnych i wysoko wykształconych oraz biednych, wykluczonych lub niepełnosprawnych

związek z zamierzeniami prokreacyjnymi (im silniejsza „opcja prokreacyjna” tym częstsza preferencja życia w małżeństwie)

związek z miejscem zamieszkania (im bardziej metropolitalny charakter, tym silniejsza częstość życia poza małżeństwem celowo wykształcone zaplecze kulturalno-ekonomiczne tej formy

• Determinizm zjawiska „hipoteza genderowa”: zgodnie z zasadami doboru małżeńskiego, mężczyźni poślubiają kobiety ulokowane nieco niżej od nich (wiek, pozycja zawodowa) najniżej i najwyżej uplasowane kobiety mają większą szansę by pozostać poza małżeństwem

• rola zmiany statusu kobiet w przeszłości prokreacja poza małżeństwem była stygmatyzowana i traktowana jako dewiacja; w społeczeństwie ponowoczesnym szerokie przekonanie, że kobieta może być matką, gdy jest emocjonalnie gotowa i tego pragnie, niezależnie od formy partnerstwa (a co z zmianą statusu mężczyzny?)

• „wolny związek” jest środkiem „wyzwolenia kobiety”; bardziej skuteczny środek negocjacji obowiązków oraz kontrolowania „władzy” między partnerami

• reakcja na rosnącą częstość rozwodów (rozpadu małżeństwa) strategia minimalizacji ryzyka negatywnych doświadczeń rozwodu

KOHABITACJA

• Alternatywna wobec małżeństwa forma partnerstwa wyrastająca z ideologii niezależności

• Kryterium rozpoznawcze (w badaniach): trwanie przynajmniej kilkumiesięczne de facto brak wyraźnego kryterium

• Cele:

1/ stworzenie wspólnego „domu”,

2/ wspólne gospodarowanie,

3/ negocjowalny podział ról,

4/ negocjowalny model erotyczny i antykoncepcyjny,

5/ ustalenie wspólnoty komunikacyjnej (w celu rozwiązywania konfliktów),

6/ stworzenie miniprzestrzeni społecznej (efektywne kontakty z krewnymi i znajomymi),

7/ wspólnota planu prokreacyjnego,

8/ wspólna filozofia życia

• Trwałość

• Wg badań w USA (lata 80.): po 2 latach 50% związków traci tę formę (rozpad albo formalizacja) ale 10% to związki „dozgonne”; wg badań w USA (lata 90.): blisko 50 % kończy się przed upływem 12 miesięcy 40% przekształca się w małżeństwo, które jest znacznie mniej trwałe niż małżeństwo nie poprzedzone kohabitacją (2/3 małżeństw po kohabitacji rozwodzi się)

• 90% par kohabitujących i 10% par małżeńskich rozpada się w ciągu najpóźniej po 4 latach

• Wg badań w Europie, im dłuższa kohabitacja przedmałżeńska, tym większe prawdopodobieństwo rozpadu małżeństwa (w niektórych krajach - tym szybszy moment rozwodu)

Skala zjawiska kohabitacji

• Przełom następstwem kontrkultury lat 60. i 70. - od braku akceptacji (i tym bardziej praktyki) do akceptacji i rosnącej praktyki

• Living together contracts (LTC) - nowa forma prawna w krajach UE w latach 90.

• Europa w środku lat 90. (w wieku poniżej 30 lat):

• Dania - 72% to pary kohabitujące (28% w wieku 30-45 lat)

• Holandia - 54% (10%)

• Francja - 45% (13%)

• Wielka Brytania - 38% (11%)

• Niemcy - 29% (9%)

• Belgia - 28% (11%)

• Francja, kobiety w wieku 20-44: 1970 3,5%, 1980 7,1%, 1990 15,0%, 1994 20,3%

• USA, 1995: kobiety 20-24 - 11%, 25-29 - 10%, 30-34 - 8%

• USA: 6% kobiet urodzonych w 1940-44 i 37% w 1960-64

• Kanada: 1980 - 6% par , 1990 - 12%, 1995 - 14% (Quebec - 25%)

• Australia: 1999 - 10% par

Związki homoseksualne

• Stopniowy wzrost akceptacji i realnej skali zjawiska

• Szacunki:

• USA, 1995: homoseksualiści - 10% mężczyzn i 6,5% kobiet (80% nie wchodzi w partnerskie związki heteroseksualne); 5% gospodarstw domowych opartych na związku homoseksualnym

• Holandia, 1995: 50 tysięcy par homoseksualnych

• inne kraje: brak danych

• Początek akceptacji: lata 60. tendencje kontrkulturowe, w tym antyrodzinne (hasła w USA: smash the family, smash monogamy)

• Dążenie do prawa do wychowywania dzieci

• Zmiany instytucjonalne

• zakaz dyskryminacji (niemal we wszystkich krajach)

• domestic partnership (partnberstwo domowe): zalegalizowana forma związku dwojga homoseksualistów (1989 - Dania, w latach 90. - Szwecja, Norwegia, Francja: 1999, PACS - pacte civil de solidarite, obejmuje h. [do 2003 - 100.000 związków], Niemcy i Holandia); określenie statusu związku oraz praw i obowiązków partnerów (w tym - de facto uznanie wspólnoty majątkowej)

• prawne uznanie małżeństwa par homoseksualnych: Holandia 2001; Finlandia 2002; Belgia 2003

• dążenie do uzyskania prawa do adopcji dzieci (casus Szwecja, 2002; Belgia)

Późna ponowoczesność - przypadek Węgier

• Upowszechnienie kohabitacji

• 1970 1,5% kobiet 15-49 lat

• 1990 3,4%

• 2001 9,5%

• Od kohabitacji pomałżeńskiej („starego typu”) do kohabitacji zamiast małżeństwa lub przedmałżeńskiej („nowego typu”)

• Kobiety poniżej 30 roku życia: 1970 - 1,1%, 2001 - 11,0%

• Panny poniżej 30 roku życia: 1970 - 1,2%, 2001 - 14,0%

• Kobiety 30-49-letnie: 1970 - 1,8%, 2001 - 8,2%

• Panny 30-49-letnie: 1970 - 6,7%, 2001 - 28,2%

• Kluczowa rola rozwodu kohabitacja pomałżeńska jako wzór zachowania, także atrakcyjny dla osób stojących przed zawarciem pierwszego związku

• Mechanizm dyfuzji społecznej: od niżej do wyżej położonych grup

Przyszłość kohabitacji-spekulacje na podstawie przypadku Szwecji (większość młodych kohabituje)

Wyniki badania w 1994 r.: wysokie prawdopodobieństwo przejścia od kohabitacji do małżeństwa, gdy

• mężczyzna starszy od kobiety o co najmniej 5 lat

• (w przypadku kobiety) związek (kohabitacja) jest kolejnym (szczególnie trzecim lub dalszym) aktywne poszukiwanie trwałego partnera?

• małżeństwo jest postrzegane jako związek bardziej ekonomicznie opłacalny (co może wynikać z dwóch następnych punktów)

• partnerzy mają wspólnotę (umowę) majątkową (nie ma natomiast istotnego znaczenia zawarcie pisemnego „kontraktu partnerskiego”)

• partnerzy (zwłaszcza mężczyzna) mają wyższe wykształcenie

• partnerzy mają (lub planują) wspólne potomstwo

• wzory rodzinne (rodzice) były pozytywne z perspektywy małżeństwa

• pragnie tego kobieta (bardziej niż gdy pragnie tego mężczyzna)

• oboje partnerzy są religijni

Ogólny trend: w wieku 28-32 lata następuje przejście do małżeństwa (kobiety zamężne uzyskują przewagę)

Przejście od kohabitacji do małżeństwa - Szwecja

Konkluzja z badań w 1994:

• przejście od formy kohabitacji do małżeństwa (częste, choć dalekie od powszechnego) występuje gdy priorytetem partnerów (obojga lub jednego z nich, częściej kobiety) w dalszych fazach cyklu życia jest stabilność związku (małżeństwo postrzegane jako forma pewniejsza ze względu na stabilność)

• kobiety, wśród których preferencje dla czasu wolnego (rozrywka) są relatywnie wysokie, są mniej skłonne do „przejścia”; jednak gdy te preferencje dotyczą czasu wspólnie spędzanego przez partnerów prawdopodobieństwo „przejścia” jest nieco wyższe

• zrównanie prawno-instytucjonalne i jednakowa akceptacja społeczna obu form powoduje że kohabitacja traci odrębność i „powab” nowoczesności lub „wolnego związku”

Ponowoczesna rodzina

• Czym jest ponowoczesna rodzina?; czy ta kategoria ma sens jeśli obejmuje wyłącznie przedstawicieli tego samego pokolenia?

• Główna cecha trendu: ku heterogenicznej rodzinie ponowoczesnej

epoka klanu albo rodu epoka rodziny (nuklearnej) epoka indywidualizmu

rodzina przednowoczesna: wyłączna, oparta na tradycji (normy grupowe), trwała i stabilna, sakralna, autorytarna, wielopokoleniowa (?), wielodzietna (?), wielofunkcyjna, efektywna w realizacji celów społecznych (podporządkowana „interesowi”)

rodzina nowoczesna: wyłączna, oparta na prawie cywilnym (normy ogólnospołeczne), laicka, względnie stała, mobilna, demokratyczna, nuklearna (generowana przez małżeństwo), małodzietna, podporządkowana „uczuciu”

rodzina ponowoczesna: oparta na zasadzie niezależności i indywidualizmu partnerów, wielość równorzędnych form partnerskich, dynamiczna i nietrwała autorski projekt jednostek

• Podstawowe zmienne tego trendu: role płci, interes społeczny i regulacja sposobu życia i pracy

Inne postrzeganie trendu:

• od rodziny zbudowanej na zobowiązaniach (wobec Boga, państwa, grupy, rodu, partnera związku) do rodziny budowanej na przesłance jednostkowego szczęścia

• urynkowienie rodziny - funkcjonowanie partnerów związku podporządkowane wymaganiom i wyzwaniom rynku pracy oraz usług sfery publicznej (edukacja, zabezpieczenie społeczne) wymaga wyzwolenia się z dawnych więzów religijnych, plemiennych i rodzinnych

• dezinstytucjonalizacja rodziny (małżeństwo - ryzykowne, przedsięwzięcie osobiste, rekonstruowane w trakcie życia jednostki, bez ubezpieczenia społecznego)

*

„rodzina post-rodzinna” czy „koniec rodziny”?

Współczesna rodzina z perspektywy demografii, ekonomii i socjologii

• perspektywa demograficzna (2. PD; D. van de Kaa)

• perspektywa ekonomiczna

G. Becker (1981; T. Bergstrom 1997) neoklasyczna (racjonalnego wyboru):

• r. oparta na m. - dobrowolny związek służący wspólnej produkcji i konsumpcji, analogiczny do organizacji ekonomicznej nastawionej na maksymalizację użyteczności (zysku/korzyści netto), podporządkowanej regułom rynkowym

• rynek matrymonialny i jednostkowe wybory partnerów; te ostatnie związane z kalkulacją korzyści netto w porównaniu z stanem wolnym; ta sama logika przy rozważaniu rozwiązania związku i wyboru między status quo, samotnością a związkiem z nowym partnerem;

• rola (użyteczność) r. zmienia się pod wpływem warunków rynkowych (i poziomu dobrobytu) oraz polityki państwa im większa zamożność ogólna i lepsze zabezpieczenia społeczne, tym mniejsze uzależnienie od małżeństwa i tym większe wymagania wobec małżonka;

• katalizatorem r. jest „kapitał małżeński” (wspólne inwestycje i oczekiwania ekonomiczne wzmacniają wzajemne przywiązanie i nasilają się z czasem) istotnie wpływa na koszt rozpadu związku i sprzyja jego trwałości

Becker i inni a motywacje do rozwodu:

• wysoki koszt poszukiwania odpowiedniego partnera (czas!) skłania do wyborów „suboptymalnych”, które są korygowane później poprzez rozwód i ponowne małżeństwo

• zmiana warunków psychologicznych (emocje) i ekonomicznych w trakcie małżeństwa powoduje zmianę korzyści netto oczekiwanych w czasie dokonywania wyboru małżonka

• nabywanie z czasem nowych informacji o partnerze oraz zyskach i kosztach związku sprzyja rewizji wstępnej kalkulacji

• przed rozwodem powstrzymuje wysokim koszt psychologiczny (utrata więzi z dziećmi, pogorszenie dobrostanu dzieci) i ekonomiczny (opłaty, podział majątku, alimenty, koszt stworzenia „nowej stabilizacji”)

• niski kapitał małżeński obniża barierę psychologiczną i ekonomiczną rozwodu

Perspektywa ekonomiczna

• W teorii racjonalnego wyboru zwraca się uwagę na przesłanki strukturalne: wzrost autonomii ekonomicznej i społecznej kobiet oraz wzrost nakładów na „jakość dziecka” zatem, z czasem wzrastają koszty małżeństwa (rodziny) a tym samym maleje korzyść netto efekt: trend dezinstytucjonalizacyjny rodziny

• Teoria relatywnej deprywacji i przeciwcykliczności (R. Easterlin 1976; ,R. Lesthaeghe 2001):

• oczekiwane korzyści wobec m. i r. są wynikiem doświadczeń pokoleniowych;

• jednostki reprezentujące stosunkowo liczne generacje doświadczają wysokich kosztów formowania r. i mają niskie oczekiwania co do korzyści netto;

• konsekwencją jest stosunkowa niewielka liczba m. i niższa płodność oraz mało liczna następna generacja;

• jednostki reprezentujące generację dzieci są stosunkowo nieliczne, wobec czego doświadczają niskich kosztów formowania r., natomiast mają wysokie oczekiwania co do korzyści netto;

• konsekwencją jest stosunkowo duża liczba m. i wyższa płodność oraz liczniejsza następna generacja

Perspektywa socjologiczna

• Teorie czynnika kulturowego (R. Inglehart, 1990) rola wartości odzwierciedlających stan i dynamikę otoczenia społeczno-ekonomicznego dla formowania, trwania i rozpadu r. rola międzygeneracyjnych zmian procesu socjalizacji dla kształtowania tożsamości i zorientowanie na wartości związane z autonomią jednostki

• w tym: teoria idealizacyjnej zmiany (Preston 1986, R. Inglehart 1990)) zmiany stratyfikacji społecznej i sekularyzacja świata zachodniego modyfikują stosunki między płciami i wzmagają aspiracje postmaterialistyczne i polityczne przyczyny zmian wartości wobec r. tkwią w całej historii zmian otoczenia społeczno-ekonomicznego

• proces legitymizacji indywidualnej racjonalności jako nadrzędnej wobec regulacji instytucjonalno-normatywnych

• Teorie feministyczne seksualność ponowoczesnego człowieka, rewolucja seksualna, rewolucja tożsamości (M. Castells 1997, A. Giddens 2001) bazuje na krytyce „racjonalnego wyboru”, np. ze względu ignorowanie uczuć czy nierynkowych usług na rzecz rodziny (altruizm wewnątrzrodzinny, wolontariat) odwołuje się do (instytucjonalnych i kulturowych) wyjaśnień upośledzenia kobiety w gospodarstwie domowym odrzuca status quo podziału pracy ze względu na płeć (uprzywilejowanie mężczyzny)

• Teorie kapitału społecznego (N-M. Astone i in. 1999, F. Fukuyama 2000) formowanie r. to podstawowy rodzaj inwestowania w kapitał społeczny (jego tworzenie zaś to główna motywacja ludzkiego działania) z tego powodu zjawiska demograficzne są celowe, zorientowane refleksyjnie na przyszłość trwałość r. silnie dodatnio skorelowana z zasobem kapitału społecznego

• koncepcje kompetetywności/rywalizacji (B. Heinz, W.Obrecht 1980)

• koncepcje alternatywnego życia rodzinnego (L. Roussel 1999)

Wartości dotyczące rodziny (młode kobiety, 1995)

% kobiet zgadzających się ze stwierdzeniem: „Kobieta powinna mieć dziecko, aby być w pełni usatysfakcjonowana” (1990)

Węgry 97, 97, 93%

Czechy 88, 88, 84

Francja 84, 71,67

Włochy 81, 60, 55

Hiszpania 59, 41, 33

Niemcy 59, 37, 28

Norwegia 34, 18, 16

Wielka Brytania 31, 16, 12

Szwecja 27, 19, 16

Wybrane statystyczne cechy rodziny ponowoczesnej (perspektywa demograficzna)

Płodność/dzietność (oczekiwania kobiet w wieku 20-40 lat, 2000-2003)

Dzietność rzeczywista

TFR a dzietność całkowita generacji

- średnia liczba dzieci urodzonych przez matkę

- rozkład matek wg całkowitej liczby urodzonych dzieci

- bezdzietność i trzecie dziecko w rodzinie kluczowe problemy dzietności w ponowoczesnym społeczeństwie

Efekt tempa („kalendarza urodzeń”)

- średni wiek rozpoczynania prokreacji i jego zmiany

- średnie odstępy między kolejnymi urodzeniami i ich zmiany

TFR 2002

% kobiet w wieku 20-40 lat wg oczekiwanej całkowitej liczby dzieci,

2000-2003 (zróżnicowanie modelu ponowoczesnej płodności)

Średni wiek rozpoczęcia prokreacji (generacje kobiet)

• Anglia 23,9 (1945) 26,3 (1968)

• Dania 23,9 (1950) 27,3 (1969)

• Grecja 24,2 (1955) 26,4 (1969)

• Hiszpania 25,0 (1955) 27,6 (1967)

• Holandia 24,5 (1945) 28,7 (1968)

• Szwecja 25,4 (1955) 27,1 (1969)

Lata kalendarzowe, np. - Holandia 24,5 (1969) 28,6 (1995)

Bezdzietność

• rozmiary zjawiska i zmiany w czasie

Grecja, Hiszpania i Włochy wzrost z 8-11% do 18-23% (generacje: 1945-1970)

Anglia wzrost z 10% do 21% (jw.)

Austria 12% do 23% (jw.)

Dania 10% do 14% (jw.)

Holandia 11% do 19% (jw.)

Norwegia 9% do 14% (jw.)

Niemcy (Z.) 9% do 20% (generacje: 1935-1955)

• zależność od formy rodziny

• jednoosobowe gospodarstwa domowe (% gospodarstw)

Holandia wzrost z 11% (1960) do 32% (1995)

Francja 19% (1962) do 27% (1990)

Hiszpania 7% (1970) do 13% (1990)

• przyczyny bezdzietności

Przyczyny niechęci do urodzenia dziecka, 2000-2003

Trzecie dziecko (drogi prowadzące do decyzji o trzecim macierzyństwie)

Szwecja: badanie z 1993 (kobiety w wieku rozrodczym, mające już dwoje dzieci i żyjące ze stałym partnerem/mężem)

wysokie prawdopodobieństwo, gdy:

• ukończenie studiów (ale nie szkoły na niższym szczeblu) poprzedza początek prokreacji (z innych badań wynika, że w grupie najwyżej wykształconych kobiet występuje jednocześnie najwyższy odsetek trwale bezdzietnych)

• przed zainicjowaniem prokreacji zostaje zawarte małżeństwo lub związek nieformalny przechodzi w małżeństwo; szczególnie wysokie jest prawdopodobieństwo urodzenia trzeciego dziecka, gdy małżeństwo zawiera kobieta mająca już dwoje dzieci (zdarzenie to następuje z reguły w krótkim czasie)

• kobieta opuszcza rynek pracy każdorazowo po urodzeniu dziecka po to, by się nim opiekować (do wieku przedszkolnego); jest to możliwe na skutek „hojności” polityki państwa

Średnia liczba dzieci w zależności od formy związku

• Francja, 1994 (kobiety 40-44-letnie):

• mężatki 2,46

• w związkach nieformalnych 1,51

• samotne 0,53

• Urodzenia pozamałżeńskie

• max.: Islandia (62%), Szwecja (56%), Niemcy W. (55%), Norwegia (50%), Dania (45%), Francja (44%), W.Brytania (41%), Finlandia (40%)

• min. Grecja (4%), Szwajcaria (12%), Włochy (12%), Hiszpania (19%)

Regulacja urodzeń (odsetki kobiet w wieku 18-50 lat w 1995 r.) (a) głównie ze względu na sterylizację; (b) lub pragnie zajść w ciążę; (c) płodna, lecz nieaktywna seksualnie; (d) pomimo że płodna i aktywna seksualnie

Regulacja urodzeń (odsetki kobiet w wieku 18-50 lat)

Węgry (1986) Antykoncepcja 74%

w tym: Hormonalna 39%

IUD 19%

C. interruptus 11%

Kondom 4%

Inne 1%

Bułgaria (1976) ABORCJA

Antykoncepcja 76%

w tym: C. interruptus 60%

Rumunia (1978)

Antykoncepcja 58%

w tym: C. interruptus 26%

Naturalna 24%

Polityka rodzinna

• Zasiłki

• Urlopy

• Elastyczne formy zatrudnienia

• Inne formy

„Systemy rodzinne” w Europie na podstawie badania opinii kobiet w 1995

Zmienne:

• Postawa wobec podejmowania pracy zawodowej i obowiązków rodzinnych

• Pragmatyzm (sposób uzasadnienia konieczności pracy zawodowej)

• Anty-pragmatyzm (jw.)

• Postawa przeciwna zatrudnianiu się kobiet przed urodzeniem dzieci

• Postawa przeciwna pracy zawodowej kobiet w czasie gdy dzieci są małe

• Postawa przeciwna pracy zawodowej kobiet w czasie gdy dzieci są duże

Systemy rodzinne:

• Grupa A: Dania, Finlandia, Szwecja

• Grupa B: Francja, Holandia, Norwegia, Wielka Brytania

• Grupa C: Austria, Belgia, Luksemburg, Niemcy (Z.), Szwajcaria

• Grupa D: Grecja, Hiszpania, Portugalia, Włochy

• Grupa E: Bułgaria, Czechy, Irlandia, Islandia, Polska, Rumunia, Węgry

Mobilność terytorialna w kontekście mobilności w szerokim sensie, w fazach cyklu życia

• Nowe funkcje mobilności; presje na bycie mobilnym

• Migracje a “zderzenie kultur”

• Wpływ migracji na dyfuzję nowych wzorów zachowań reprodukcyjnych

• Migracje a starzenie się społeczeństw

• Migracje zastępujące urodzenia

Główne czynniki przemian dotychczasowego wzoru małżeństwa i rodziny

1. Zmiana pozycji kobiet w strukturze świata społecznego, pod wpływem wielkiej zmiany społecznej, którą Fukuyama nazwał to „wielkim wstrząsem”. masowa aktywizacja zawodowa kobiet i zmiana ich świadomości, a także tworzenie społeczeństwa informacyjnego, globalnej ekonomii (nowe miejsca pracy), rewolucja seksualna, ruchy feministyczne

17

---