PRAWO BANKOWE

 

Pojęcie i źródła prawa bankowego

Prawo bankowe - nie jest gałęzią prawa ale działem prawa o charakterze kompleksowym. Składają się na to prawo normy o charakterze administracyjnym, finansowym, cywilnym i innym. Kompleksowość norm prawnych stanowi podstawę podziału w doktrynie na:

-         prawo bankowe publiczne - obejmujące w szczególności zasady tworzenia i funkcjonowania całego systemu bankowego a także problematykę związaną z działalnością prawa bankowego

-         prawo bankowe prywatne - to przede wszystkim normy prawa dotyczące stosunku prawnego : bank - klient (problematyka umów bankowych).

Kompleksowość prawa bankowego sprawia, że niejednorodne są jego źródła.

Podstawowe źródła prawa bankowego:

1)      ustawa z 29.08.1997r. „prawo bankowe” nowelizowana wielokrotnie. Najistotniejsza nowelizacja to nowela tego prawa 2001 i 2004r.

2)      ustawa z 29.08.1997r. „o NBP”

3)      ustawa z 29.08.1997r. „o listach zastawnych i bankach hipotecznych”

Ponadto w zakresie tworzenia banków i zasady ich stosowania znaczenie mają:

1)      ustawa 1989r. „prawo spółdzielcze”. Ustawa z 2001r „ o bankach spółdzielczych, zrzeszeniu się banków i bankach zrzeszających”

2)      kodeks spółek handlowych ( w zakresie banków w formie S.A.)

3)      ustawa z 2002r. „o elektronicznych instrumentach płatniczych” OEIP

4)      ustawa z 1994r. „o bankowym funduszu gwarancyjnym: OBF

SYSTEM BANKOWY

System bankowy w okresie gospodarki nakazowo rozdzielczej.

Po II Wojnie Światowej system bankowy można określić jako - mono bankowe tj. taki w którym wiodącą pozycję odgrywał jeden bank - NBP, pełniący funkcję banku centralnego (banku emisyjnego) oraz zadania w zakresie obsługi finansowej zarówno osób fizycznych jak również ówczesnych podmiotów gospodarczych. Oprócz NBP funkcjonowały w tamtym czasie Banki Spółdzielcze, ale ich znaczenie było niewielkie, ponadto działalność prowadziły dwa banki w formie S.A.:

1)      Bank Handlowy S.A.

2)      Bank PKO S.A.

Te banki prowadziły obsługę finansową związaną z obrotami z tzw. krajami drugiego obszaru płatniczego .

Pierwsze próby reform w zakresie bankowości zostały na początku lat 80-tych , zmiany te jednak nie znalazły szerokiego, praktycznego odzwierciedlenia . O zmianach systemowych możemy mówić dopiero od okresu transformacji gospodarczej.

System bankowy w gospodarce rynkowej

W 1989r. 31 stycznia zostały uchwalone 2 ustawy o NBP i prawo bankowe. Wyznaczały one prawne ramy nowego systemu bankowego. Zmiany legislacyjne poprzedzone zostały zmianami strukturalnymi w 1988r. , z NBP wyodrębnione zostało 9 państwowych banków komercyjnych, które wraz z innymi bankami rozpoczęły swoją działalność w oparciu o wyżej wymienione ustawy z dniem 01.02.1989r. Jednocześnie prawo bankowe pozwoliło na tworzenie banków w formie S.A. Państwowe banki komercyjne w kolejnych latach zostały skomercjalizowane a następnie były prywatyzowane. W wyniku prywatyzacji tych banków inwestorami strategicznymi w S.A. zostali przede wszystkim inwestorzy zagraniczni - banki zagraniczne. Na przełomie wieków ok. 75% sektora bankowego w Polsce było pod kontrolą kapitału zagranicznego. Założeniem ustawy z 1989r. było oddzielenie funkcji banku centralnego - NBP - od zadań związanych z obsługą finansową podmiotów. NBP miał być przede wszystkim bankiem emisyjnym i bankiem, który uchwalał i realizował założenia polityki pieniężnej w celu utrzymania stabilnego poziomu cen. W miarę rozwoju gospodarki rynkowej ustawy z początkowego okresu transformacji przestały spełniać rolę regulatora systemu bankowego. W 1997r. sejm uchwalił 3 ww ustawy ( o NBP, Prawo Bankowe, O listach Zastawnych i Bankach Hipotecznych).

Ustawy te po wielokrotnych nowelizacjach wyznaczają obecnie prawne ramy funkcjonowania systemu bankowego.

Pojęcie współczesnego systemu bankowego

System bankowy możemy określić jako ogół banków funkcjonujących w danym państwie oraz instytucji funkcjonalnie z bankami związanych a także ogół norm prawnych regulujących ich powiązania i funkcjonowanie. Na obecny 2 poziomowy system bankowy składają się następujące instytucje:

1)      NBP

2)      Banki Komercyjne

a)      Banki Państwowe

b)     Banki Spółdzielcze

c)      Banki w formie S.A. (innych form nie ma)

3)      Oddziały instytucji kredytowych

4)      Oddziały Banków Zagranicznych funkcjonalnie związanych z bankami

-         Komisja Nadzoru Bankowego

-         Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Usługi finansowe wykonuje szereg instytucji o charakterze poza bankowym, niektóre jednak nie podlegają przepisom prawa bankowego np. tzw. Skok i Kantory Wymiany Walut.

Status prawny NBP

NBP w dwuszczeblowej strukturze organów systemu bankowego jest bankiem centralnym typowym dla gospodarki rynkowej pod względem celu , funkcji i zadań. NBP jest specyficzną, niepowtarzalną instytucją, jako jedyna w kraju posiada taki status prawny. Jego ustrojową pozycję wyznacza Konstytucja RP stanowiąc, że bank ten posiada wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Szczegółowe zasady funkcjonowania NBP określone są w ustawie o NBP. NBP jest osobą prawną typu normatywnego nie podlegającą wpisowi do żadnego z rejestrów. Bank ten nie jest przedsiębiorcą. W rozumieniu ustawy o SDG nie jest przedsiębiorcą ponieważ nie realizuje żadnych zadań w celu osiągnięcia zysku , czyli nie prowadzi działalności zarobkowej. NBP jest niezależny od organów władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej i innych organów ochrony prawnej. Samodzielnie ustala on założenia polityki pieniężnej , przedkładając je do wiadomości sejmowi wraz z projektem ustawy budżetowej przedkładanej przez Radę Ministrów. NBP oddziaływuje na banki komercyjne wyłącznie poprzez przyznane mu ustawowo instrumenty polityki pieniężnej. Nie można ogłosić upadłości NBP.

Cel i zadania NBP:

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu jeżeli nie ogranicza to celu podstawowego. Do zadań NBP należy także m.in.

-         organizowanie rozliczeń pieniężnych

-         prowadzenie gospodarki dewizami rezerwowymi

-         prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa tj. państwowych jednostek budżetowych dla tych jednostek a także banków i bankowych funduszy gwarancyjnych.

Bank Centralny prowadzi rachunki bankowe, dla innych podmiotów rachunków nie prowadzi, nie wykazuje także żadnych innych czynności bankowych określonych w prawie bankowym. NBP nie podlega bowiem przepisom prawa bankowego:

1)      regulowanie płynności finansowej banków oraz ich refinansowanie

2)      kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego

3)      opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej oraz bilansu płatniczego.

NBP posiada wyłączne prawo emisji pieniądza polskiego tj. banknotów i monet opiewających na zł i grosze.

NBP może być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych.

Organy NBP:

-         Prezes NBP

-         Rada Polityki Pieniężnej

-         Zarząd NBP

Prezes NBP jest powoływany i odwoływany przez sejm na wniosek prezydenta na 6-letnią kadencję . Ta sama osoba może być prezesem NBP nie dłużej niż 2 kadencje. Kadencja prezesa NBP wygasa w przypadku:

-         zakończenia okresu kadencji

-         w razie śmierci

-         złożenia rezygnacji

-         odwołania ( odwołać prezesa NBP można tylko w przypadkach : nie pełni on swoich funkcji i obowiązków ze względu na długotrwałą chorobę, został skazany wyrokiem sądu za przestępstwo, TS orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji w organach państwowych związanych ze szczególną odpowiedzialnością).

Zadania i obowiązki prezesa NBP

-         jest przełożonym wszystkich pracowników NBP

-         przewodniczy :

a)      Zarządowi NBP

b)     Radzie Polityki Pieniężnej

c)      Komisji Nadzoru Bankowego (KNB nie jest organem NBP)

-         reprezentuje NBP na zewnątrz

-         reprezentuje interesy RP w międzynarodowych instytucjach bankowych

Rada Polityki Pieniężnej - organ kolegialny NBP.

Skład:

1)      przewodniczący - to prezes NBP

2)      9 członków powoływanych w równej liczbie przez prezydenta RP , sejm i senat.

Kadencja członka Rady wynosi 6 lat. Może być tym członkiem tylko jedną kadencję. W okresie kadencji członek Rady nie może zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej i publicznej, poza pracą naukową, dydaktyczną lub twórczością autorską ( specjalizacja z dziedziny finansowej). Członek Rady , który jest jednocześnie członkiem partii politycznej lub związków zawodowych obowiązany jest zawiesić na okres kadencji działalność w związku lub partii pod rygorem odwołania go z członka Rady.

Kompetencje Rady:

1)      ustalanie corocznie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie do wiadomości sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez RM projektu ustawy budżetowej

2)      ustalanie wysokości stóp procentowych NBP

3)      ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania

4)      zatwierdza plan finansowy NBP i sprawozdania z działalności NBP.

Posiedzenia Rady zwołuje przewodniczący przynajmniej jeden raz w miesiącu. Jako organ kolegialny podejmuje ustalenia w formie uchwał.

Zarząd NBP - organ kolegialny.

Skład:

-         przewodniczący - prezes NBP

-         6 -8 członków zarządu, w tym 2 wiceprezesów

Członków zarządu NBP powołuje i odwołuje Prezydent RP na wniosek prezesa NBP. Członkowie zarządu są powoływani na 6 lat. Analogicznie jak członkowie Rady nie mogą w okresie pełnienia członkostwa zarządu zajmować żadnych innych stanowisk, prowadzić działalności gospodarczej, poza dydaktyczną i autorską. Jeżeli są członkami partii politycznych lub związków zawodowych zobowiązani są do zawieszenia tych działalności pod rygorem odwołania z funkcji członka zarządu.

Zadania Zarządu NBP - należy w szczególności:

1)      realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej

2)      podejmowanie uchwał w sprawach, które nie są zastrzeżone dla innych organów

3)      okresowa ocena obiegu i rozliczeń pieniężnych

4)      ocena funkcjonowania systemu bankowego

5)      uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP

6)      określanie zasad organizacji, podziału zadań i polityki kadrowej NBP

7)      sporządzanie rocznego planu finansowego z działalności NBP.

Zarząd jako organ kolegialny podejmuje decyzje w formie uchwał.

Wybrane instrumenty polityki pieniężnej Banku Centralnego

1)      polityka stóp procentowych Banku Centralnego - Rada Polityki Pieniężnej jako organ NBP kształtuje stopy Banku Centralnego ( stopy konta i dyskonta) w zależności od kształtowania się procesów inflacji stopy te są podnoszone lub obniżane. Stopy % Banku Centralnego są „sygnałem” dla banków komercyjnych do kształtowania własnych stóp % , depozytów i kredytów. W żadnym razie nie ma bezpośredniego przełożenia zmiany stóp % Banku Centralnego na stopy % banków komercyjnych.

2)      Rezerwy obowiązkowe - w celu regulacji podaży pieniądza i działalności kredytowej, NBP gromadzi rezerwy obowiązkowe banków . Rezerwa obowiązkowa stanowi wyrażoną w zł część środków pieniężnych zgromadzonych w bankach komercyjnych, na rachunkach zł i walutowych. Banki spółdzielcze utrzymują rezerwy obowiązkowe w banku zrzeszającym, który je zrzesza. Stopa rezerwy obowiązkowej jest zróżnicowana, zależna od umownego okresu przechowywania środków pieniężnych oraz rodzaju waluty. Środki pieniężne zgromadzone w banku jako rezerwa obowiązkowa są oprocentowane.

3)      Refinansowanie banków - NBP może udzielać bankom kredytu refinansowanego w zł - w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych. Może udzielić kredytu tylko bankowi, który posiada zdolność kredytową czyli zdolność spłaty kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty. Ewentualnie bankom, które realizują program naprawczy jeżeli w ocenie NBP program ten jest realny.

Pojęcie banku

Definicje legalną banku zawiera prawo bankowe zgodnie z przepisami tego prawa banku, jest osobą prawną , utworzoną zgodnie z przepisami ustaw działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki pieniężne powierzone bankowi pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Elementy:

1)      bank jest osoba prawną

2)      działalność banku jest reglamentowana poprzez podwójne zezwolenia

-         na utworzenie banku |

-         na działalność banku | oba te zezwolenia wydaje Komisja Nadzoru Bankowego

3)      zezwolenia uprawniają bank do wykonywania czynności bankowych obciążonych ryzykiem ( udzielanie kredytów pożyczek, poręczeń) przy wykorzystaniu środków pieniężnych, które zostały powierzone bankowi pod tyt. zwrotnym, a więc tych wszystkich środków , które zostały złożone na rachunkach bankowych.

Ryzyko o których mowa jest to ryzyko kredytowe polegające na braku terminowej spłaty należności banku. Mówiąc o banku mamy na uwadze banki krajowe czyli takie, które siedzibę mają na terenie RP. Po wejściu Polski do UE bank zagraniczny to bank mający siedzibę za granicą RP , ale na terytorium państwa nie będącego członkiem UE. Oddziały takiego banku po uzyskaniu zezwolenia KNB mogą być otwierane na terytorium RP. Na terytorium RP mogą również prowadzić działalność oddziały instytucji kredytowych.

Instytucja kredytowa - jest to podmiot mający siedzibę za granicą RP na terytorium jednego z państw członkowskich UE, prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek na podstawie zezwolenia właściwych władz nadzorczych działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów lub innych środków pieniężnych powierzonych w tej instytucji pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym i udzielaniu kredytów lub wydawaniu pieniądza elektronicznego.

Oddział instytucji kredytowej jest to jednostka organizacyjna instytucji kredytowej wykonująca w imieniu tej instytucji i na jej rzecz wszystkie lub niektóre czynności wynikające z zezwolenia udzielonego instytucji kredytowej przez władze nadzorcze jednego z państw UE.

Przesłanki ustawowe niezbędne do utworzenia banku - przesłanki te dotyczą:

1)      kapitału założycielskiego

2)      pomieszczeń w których bank będzie prowadził działalność

3)      osób, które będą pełnić funkcje kierownicze

4)      planu działalności banku opracowanego na min. 3 lata.

AD 1) Kapitał założycielski banku - wynosi minimum równowartość 5 mln euro, jednakże ostateczne jego wysokość uzależniona jest od rodzaju wykonywania czynności i zakresu jego działalności. 15% kapitału założycielskiego może posiadać formę aportu. Jednakże środki pieniężne na jego pokrycie nie mogą być niższe niż 5 mln euro. Aportem mogą być wyłącznie nieruchomości bądź rzeczy ruchome ale służące bezpośrednio realizacji czynności bankowych. Kapitał założycielski nie może pochodzić z pożyczek , kredytów a jego źródło musi być udokumentowane.

AD 2) Pomieszczenia w których bank będzie wykonywał czynności bankowe - muszą być odpowiednio zabezpieczone przy wykorzystaniu urządzeń i szczególnych zabezpieczeń

AD 3) Osoby przewidziane na stanowisku członków zarządu muszą posiadać teoretyczne i praktyczne umiejętności zarządzania bankiem. Na pełnienie funkcji prezesa i wiceprezesa musi wyrazić zgodę komisja. O każdej zmianie też zawiadamia się komisję.

AD 4) Plan działalności banku - założyciele muszą przedłożyć komisji plan działalności banku opracowany na co najmniej 3 lata z którego wynika, że działalność banku będzie bezpieczna dla środków pieniężnych, które zostały powierzone bankowi pod tytułem zwrotnym.

Po stwierdzeniu spełnienia wszystkich tych przesłanek komisja wydaje zezwolenie na utworzenie banku a następnie, że w praktyce wszystkie te przesłanki zostały spełnione. Zezwolenia są decyzjami komisji.

Podział banków

Możemy dzielić ze względu na formę organizacyjno prawną:

1)      banki państwowe

2)      banki spółdzielcze

3)      banki w formie S.A.

AD 1) Banki państwowe - obecnie nie są tworzone , obecnie funkcjonuje jeden bank państwowy - Bank Gospodarstwa Krajowego.

AD 2) Banki spółdzielczy - jest bankiem będącym spółdzielnią do którego stosuje się kolejno ustawy:

-         z 2000r „o funkcjonowaniu banków spółdzielczych i ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających”

-         :prawo bankowe”,

-         „prawo spółdzielcze”.

Założycielami BS mogą być wyłącznie osoby fizyczne w liczbie nie mniej niż 10 . Statut BS powinien mieć formę aktu notarialnego.

AD 3) Banki w formie S.A. - stosuje się do tych banków przepisy KSH o ile przepisy Prawa Bankowego nie stanowią inaczej. Założycielami mogą być osoby prawne, fizyczne, z tym że założycieli nie może być mniej niż 3 z wyjątkiem gdy założycielem banku jest Skarb Państwa, Bank Krajowy , instytucja kredytowa, bank zagraniczny lub inna międzynarodowa instytucja finansowa - jeden założyciel.

Podstawowym dokumentem stanowiącym podstawę prawną działalności każdego banku jest oprócz prawa bankowego i innych ustaw jest statut banku.

Statut banku określa przede wszystkim:

1)      nazwę i siedzibę banku - w nazwie musi być słowo bank

2)      jego organy i zakres ich zadań

3)      strukturę organizacyjną - na strukturę organizacyjną składa się centrala i oddziały banku, których w przypadku banków w formie S.A. jest od kilku do kilkuset

4)      zakres wykonywanych czynności bankowych

5)      organizacja kontroli wewnętrznej

6)      sposób reprezentacji banku.

Podziały banku ze względu na charakter i rodzaj wykonywanych czynności bankowych:

1)      banki uniwersalne - 99% które wykonują wszystkie czynności bankowe

2)      banki specjalistyczne - w Polsce - Bank Hipoteczny działający na podstawie ustawy o listach zastawnych

Czynności bankowe , ich pojęcie i klasyfikacja

Nie ma ustawowej definicji czynności bankowej. Są one wymienione tylko w przepisach prawa bankowego. Na podstawie przepisów można podzielić te czynności bankowe na 2 grupy:

1)      są to czynności bankowe obiektywne ( sensu stricto - tj takie, które może wykonywać bank )

2)      czynności subiektywne ( sensu largo - tj. takie, które mogą być wykonywane również przez inne niż bank podmioty). Jeżeli jednak wykonuje je bank to są to czynności bankowe.

Czynności bankowe o charakterze obiektywnym :

1)      przyjmowanie wkładów i pieniężnych i prowadzenie rachunków tych wkładów

2)      prowadzenie innych rachunków bankowych

3)      udzielanie kredytów

4)      udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych

5)      udzielani i potwierdzanie akredytów

6)      emitownie bankowych papierów wartościowych

7)      przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych

8)      wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego

9)      wydawanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banków w odrębnych ustawach.

Czynności bankowe o charakterze subiektywnym:

1)      udzielanie pożyczek pieniężnych

2)      operacje wekslowe i czekowe

3)      wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu

4)      nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych

5)      przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych

6)      prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych

7)      udzielanie i potwierdzanie poręczeń

8)      wykonywanie zleconych czynności związanych z emisją papierów wartościowych.

Charakterystyka czynności - rachunki bankowe

Prowadzenie rachunków bankowych. Banki mogą prowadzić następujące rodzaje rachunków bankowych:

1)      rachunki rozliczeniowe

a)      bieżące

b)     pomocnicze

2)      rachunki lokat terminowych.

Rachunki rozliczeniowe i lokat terminowych mogą być prowadzone wyłącznie dla osób prawnych, jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej ( tzw. ułomne osoby prawne), osób fizycznych będących przedsiębiorcami spośród podmiotów wymienionych w punkcie a i b najliczniejszą grupę stanowią również przedsiębiorcy.

Rachunki rozliczeniowe bieżące - to rachunki prowadzone dla ww podmiotów służący z jednej strony do gromadzenia na nim środków pieniężnych (wpłaty dokonywane przez dłużników) z drugiej zaś do dokonywania rozliczeń pieniężnych związanych z działalnością danego podmiotu. Można posiadać rachunki bieżące w kilku bankach.

Rachunek pomocniczy - są one najczęściej otwierane w bankach gdy dany podmiot - posiadacz rachunku bieżącego posiada rozbudowaną strukturę organizacyjną ( oddziały, filie, hurtownie, sklepy) żadna z tych jednostek nie jest ani osoba prawną ani ułomną osobą prawną, działają w imieniu posiadacza rachunku bankowego, dla ułatwienia rozliczeń pieniężnych związanych z działalnością tych jednostek organizacyjnych otwierane są rachunki pomocnicze. Mogą być otwarte w tym samym lub innym banku.

Rachunek lokat terminowych - służy ww podmiotom do gromadzenia na tym rachunku wolnych czasowo środków pieniężnych w celu osiągnięcie zysku w formie odsetek.

Rachunki oszczędnościowe:

a)      oszczędnościowe tzw. a'vista, z których środki wypłacane są na każde żądanie

b)     oszczędnościowo rozliczeniowe

c)      rachunki terminowych lokat oszczędnościowych.

Wszystkie rachunki oszczędnościowe są prowadzone wyłącznie na rzecz :

a)      osób fizycznych

b)     na rzecz szkolnych kas oszczędnościowych

c)      pracowniczych kas zapomogowo pożyczkowych.

Rachunki powiernicze

Na rachunku powierniczym mogą być gromadzone wyłącznie środki pieniężne, które zostały powierzone posiadaczowi rachunku ( powiernikowi) - na podstawie odrębnej umowy - przez osobę trzecią (powiernik = developer).

Stronami tej umowy rachunku powierniczego są bank i powiernik . Umowa tego rachunku określa jakie powinny być spełnione przesłanki aby środki pieniężne, które wpłacone zostały na ten rachunek przez osoby trzecie mogły być wypłacone właścicielowi tego rachunku albo kiedy może on dysponować tymi środkami wykorzystując je sukcesywnie . Jeśli przeciw powiernikowi prowadzona jest egzekucja to środki pieniężne z tego rachunku nie podlegają zajęciu. Jeżeli ogłoszona jest upadłość powiernika, to wyłączone są one z masy upadłości , środki te nie wchodzą również do spadku po posiadaczu jeśli jest nim osoba fizyczna.

Rachunki oszczędnościowe

Przywilej egzekucyjny - posiadaczy rachunku oszczędnościowego - środki pieniężne zgromadzone na rachunku oszczędnościowym są wolne od zajęcia dokonanego w toku egzekucji prowadzonej przeciwko posiadaczowi (egzekucja sądowa lub administracyjna). Do wysokości trzykrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród zysku ogłaszanego przez Prezesa GUS za okres poprzedzający dzień wystawienia tytułu wykonawczego.

Rachunek oszczędnościowy może być też prowadzony przez banki na rzecz kilku osób = rachunek wspólny. Jeżeli zajęty zostaje rachunek wspólny praw na rzecz osoby fizycznej, to niezależnie od liczby współ posiadaczy wolna jest od zajęcia tylko kwota ww.

Wypłaty z rachunku oszczędnościowego na wypadek śmierci posiadacza.

W przypadku śmierci posiadacza rachunku bank ma obowiązek dokonać następujących wypłat z tego rachunku:

1)      kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu posiadacza - tej osobie, która przedstawiła oryginały rachunków stwierdzające jaką kwotę kosztów poniosła, przy czym wysokość tych kosztów nie może przekraczać kosztów zwyczajami przyjętymi w danym środowisku.

2)      Kwotę stanowiącą dyspozycję wkładem na wypadek śmierci dokonaną za życia przez posiadacza. Posiadacz może za życia polecić na piśmie bankowi aby po jego śmierci z rachunku oszczędnościowego bank dokonał wypłaty na rzecz wskazanych przez niego osób spośród małżonka, zstępnych, wstępnych i rodzeństwa. Kwota ta , którą bank może wypłacić nie może być wyższa niż 20-krotne miesięczne wynagrodzenie wg publikacji prezesa GUS ale za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza. Jeżeli posiadacz wydał więcej niż 1 dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, a łączna suma dyspozycji przekracza 20-to krotność płacy o której mowa , dyspozycja wydana później ma pierwszeństwo przed dyspozycją wydaną wcześniej.

Osoby, którym na podstawie tych dyspozycji posiadacza wypłacone zostały kwoty przekraczające określany wyżej limit są zobowiązane zwrócić je spadkobiercom posiadacza. Zarówno koszty pogrzebu jak też wypłaty dyspozycji wkładem na wypadek śmierci nie wchodzą do spadku po posiadaczu.

Rachunek oszczędnościowy małoletniego

Posiadaczem rachunku oszczędnościowego może być również małoletni. Umowę rachunku zawiera za niego (w jego imieniu) przedstawiciel ustawowy. Po ukończeniu 13 roku małoletni może samodzielnie rozporządzać pieniędzmi zgromadzonymi na rachunku (chyba, że na piśmie sprzeciwi się temu przedstawiciel ustawowy).

Rachunki wspólne

Banki mogą prowadzić je dla :

-         osób fizycznych

-         jednostek samorządu terytorialnego, ale tylko w przypadku gdy jednostki tego samorządu wspólnie realizują przedsięwzięcie związane z realizacją zadań publicznych . W tym przedsięwzięcie współ finansowane ze środków UE.

W umowie należy wskazać cel dla którego rachunek jest prowadzony. Wspólny rachunek dla osób fizycznych może być rachunkiem:

-         rozłącznym - tj. takim, w którym każdy ze współ posiadaczy może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. Każdy z nich może też wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współ posiadaczy.

-         Rachunek łączny to taki, w którym ww dyspozycje i oświadczenia o których mowa muszą być składane łącznie przez wszystkich współ posiadaczy.

Zasadą jest rachunek rozłączny.

Umowa rachunku bankowego uregulowana w KC i prawie bankowym .

Charakter prawny umów rachunku bankowego jest :

1)      umowa kwalifikowana ze względu na podmiot otwierający i prowadzący rachunek - może nim być tylko bank

2)      umową dwustronnie zobowiązującą ale z wyraźną przewagą obowiązków banku

3)      umową kauzalną

4)      umową konsensualną

5)      umowa podwójnie odpłatną - ponieważ bank jako dłużnik w tej umowie płaci odsetki a posiadacz opłatę za prowadzenie rachunku i prawo rozliczeń.

Umowa - przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku bankowego do przechowywania w czasie oznaczonym lub nieoznaczonym jego środków pieniężnych, a jeżeli umowa tak stanowi to także do dokonania jego rozliczeń pieniężnych.

Bank ma prawo przeznaczyć zgodnie z KC i prawem bankowym te środki na dokonanie czynności bankowych, które obciążą te środki ryzykiem.

Dysponentem środków jest wyłącznie jego posiadacz bądź pełnomocnik przez niego ustanowiony.

Swoboda dyspozycji środków przez posiadacza kończy się jednak z chwilą gdy rachunek jego zostaje zajęty w toku prowadzonej przeciwko jemu egzekucji ( sądowej, administracyjnej). Od chwili zajęcia rachunku przez organ egzekucyjny bank ma obowiązek przekazać wszystkie środki, które na tym rachunku bankowym zostały zgromadzone, a także kolejne które wpłyną na konto organu egzekucyjnego aż do całkowitego zaspokojenia wierzytelności określonej w zajęciu.

Forma umowy rachunku bankowego - pisemna ( do celów dowodowych).

Elementy umowy - określa prawo bankowe i zalicza się do nich w szczególności:

1)      strony umowy ( bank, posiadacz rachunku bankowego)

2)      rodzaj otwieranego rachunku

3)      walutę rachunku - zł lub w obcej walucie wymienialnej

4)      czas trwania umowy:

-         umowy lokat terminowych i oszczędnościowych lokat terminowych - jak z nazwy wynika są zawsze umowami na czas oznaczony

-         umowy rachunków rozliczeniowych i ROR-ów - mogą być na czas oznaczony i nieoznaczony.

Umowa zawarta na czas oznaczony wygasa z upływem terminu na który została zawarta, chyba że wynika z niej , iż po upływie danego okresu przedłuża się na taki sam kolejny okres. W przypadku lokat terminowych i oszczędnościowych lokat terminowych jest to zasadą banku. W przypadku gdy umowa rachunku zawarta jest na czas nieoznaczony, to w umowie należy określić termin jej wypowiedzenia po upływie, którego umowa ulega rozwiązaniu.

Z KC wynika jednak, że bank może wypowiedzieć tę umowę tylko z ważnych powodów.

5)      środki pieniężne na rachunkach mogą być oprocentowane lub nie, przy czym zawsze są oprocentowane na rachunkach lokat terminowych i lokat oszczędnościowych. Nie zawsze są oprocentowane na rachunkach rozliczeniowych. Natomiast pozostałe rachunki mogą lub nie muszą być oprocentowane. Jeżeli są oprocentowane to może być stała stopa % bądź też zmienna stopa %. Jeżeli zmienna stopa % to w umowie powinny być określone zdarzenia, których zaistnienie skutkuje zmianą oprocentowania

6)      w umowie określić należy także termin wypłaty odsetek tj. pozostawienie ich w dyspozycji lub kapitalizacji . Kapitalizacja odsetek polega na doliczeniu odsetek za dany okres do kapitału

7)      wysokość prowizji i opłat związanych z realizacją umowy i zasady zmian

8)      formy i zakres rozliczeń pieniężnych dokonywanych na polecenie posiadacza rachunku, tryb zmian umowy, zasady rozwiązywania umowy w przypadku gdy przez dłuższy czas nie są operacje dokonywane

9)      zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe dokonywanie rozliczeń pieniężnych.

Regulaminy bankowe i ich prawny charakter.

Regulaminy bankowe są powszechnie stosowane przy zawieraniu umów bankowych. Regulamin bankowy wiąże stronę jeżeli został jej doręczony w chwili zawarcia umowy. Regulamin jest rodzajem wzorca umownego i nie ma charakteru umownego. Jest częścią stosunku umownego.

Umowa + regulamin = stosunek umowny.

Umowa zawiera postanowienia indywidualizujące dany stosunek prawny np. przy lokacie terminowej - podmiot posiadacza , oprocentowanie, termin, kwota. Natomiast regulamin zawiera postanowienia mające zastosowanie do wszystkich umów danego rodzaju.

Umowa rachunku bankowego jest umową odpłatną stąd też w umowie tej powinny być określone zasady odpłatności prowizji i opłat bankowych za prowadzenie rachunku i dokonywanie rozliczeń pieniężnych.

Rozliczenia pieniężne - mogą być przeprowadzane za pośrednictwem banków tylko wtedy gdy przynamniej jedna ze stron rozliczenia (dłużnik lub wierzyciel) posiada rachunek bankowy. Rozliczenia pieniężne są dokonywane gotówkowo lub bezgotówkowo za pomocą papierowych lub elektronicznych środków informacji.

Rozliczenia dzielą się na:

1)      gotówkowe

2)      bezgotówkowe.

Do form rozliczeń gotówkowych zaliczamy :

-        wpłata gotówki na rachunek wierzyciela

-        czek gotówkowy.

Do form rozliczeń bezgotówkowych zaliczamy w szczególności :

-         polecenie przelewu

-         polecenie zapłaty

-         czek rozrachunkowy

-         karta płatnicza.

Obrót czekowy regulowany jest w ustawie z 28.04.1936r. „prawo czekowe”. Każdy czek jest papierem wartościowym o treści określonej przez prawo czekowe.

Czek gotówkowy jest papierem wartościowym o treści ściśle przez prawo określonym. Obrót czekowy uregulowany jest w ustawie AW 36r. Czek gotówkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi (bankowi) , obciążenia jego rachunku kwota na którą czek został wystawiony oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie wskazanej imiennie na czeku. Czeki gotówkowe zostały prawie zupełnie z obrotu wyeliminowane i zastąpione kartami płatniczymi.

Formy rozliczeń bezgotówkowych - obie strony muszą mieć rachunek bankowy.

Polecenie przelewu - stanowi on dyspozycję udzieloną przez dłużnika bankowi, w którym dłużnik ma rachunek aby bank obciążył jego rachunek określoną kwotą i uznał tą kwotą rachunek wierzyciela , obciążenie = zmniejszeniu środków pieniężnych na tym rachunku. Rozliczenie przeprowadza się za pomocą papierowych lub elektronicznych nośników informacji. Uznanie rachunku oznacza zwiększenie stanu środków, obciążyć rachunek = zmniejszyć środki.

Polecenie zapłaty - stanowi dyspozycję udzieloną bankowi wierzyciela aby obciążył on określoną kwotą rachunek dłużnika i uznania tą kwota rachunek wierzyciela. Dyspozycja wierzyciela oznacza równocześnie jego zgodę na cofnięcie przez bank dłużnika obciążenia rachunku dłużnika i cofnięcie uznania rachunku wierzyciela jeżeli dłużnik odwoła pojedyncze polecenie zapłaty. Przeprowadzenie rozliczenia polecenia zapłaty jest dopuszczalne po spełnieniu następujących warunków :

1)      posiadanie przez wierzyciela i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły porozumienie w sprawie stosowania poleceń zapłaty, porozumienie to powinno określać w szczególności

-         przyczyny odmowy wykonania polecenia zapłaty

-         zakres odpowiedzialności banków, które takie polecenie wykonały

-         zasady dochodzenia wzajemnych roszczeń wynikających z odwołania poleceń zapłaty przez dłużnika wzory jednolitych formularzy

2)      udzielenie przez dłużnika wierzycielowi zgody na obciążenie rachunku dłużnika w drodze polecenia zapłaty w umownych terminach płatności z tytułu określonych zobowiązań

3)      zawarcie umowy pomiędzy wierzycielem a jego bankiem , który prowadzi jego rachunek dotyczącej stosowania polecenia zapłaty wierzyciela zawierającej w szczególności:

-         zgodę banku na stosowanie tej formy rozliczenia

-         zasada składania i realizowania poleceń zapłaty

4)      maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekroczyć równowartości w zł

-         1000 euro gdy dłużnik jest osobą fizyczną , która nie prowadzi działalności gospodarczej

-         50 tyś. euro w przypadku pozostałych dłużników

Dłużnik ma prawo cofnąć w każdym czasie zgodę udzieloną wierzycielowi na obciążanie jego rachunku

5)      dłużnik ma również prawo odwołać pojedyncze polecenie zapłaty w banku, który prowadzi jego rachunek w następującym terminie :

-        30 dni kalendarzowych licząc od dnia obciążenia rachunku jeżeli dłużnikiem jest osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej

-        5 dni roboczych od dnia obciążenia rachunku w przypadku pozostałych dłużników

Odwołanie polecenia zapłaty przez dłużnika zobowiązuje bank dłużnika do natychmiastowego uznania rachunku bankowego dłużnika kwotą odwołanego poleceni zapłaty.

Czek rozrachunkowy - jest stosowany w rozliczaniu transakcji związanych z obrotem gospodarczym, stanowi on dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi (bankowi) do obciążenia jego rachunku kwotą , na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. Na wniosek wystawcy czek rozrachunkowy może być potwierdzony przez bank. Potwierdzenie oznacza, że na rachunku wystawcy znajdują się środki na realizację czeku. Bank potwierdzając czek jednocześnie blokuje kwotę na która czek został wystawiony.

Karta płatnicza - jest obecnie najczęściej stosowanym sposobem rozliczenia bezgotówkowego, w procesie rozliczenia karta płatniczą występują najczęściej następujące podmioty:

-         bank jako emitent karty

-         posiadacz karty

-         akceptant tj. przedsiębiorca, który przyjmuje zapłatę kartą (sklep, hotel)

-         centrum autoryzacyjno rozliczeniowe.

Podstawową umową w rozliczeniu kartą płatniczą jest umowa o kartę płatniczą uregulowana w ustawie z 2002r. „o elektronicznych instrumentach płatniczych „ OEiP. Na podstawie tej umowy bank zobowiązuje się :

-         dostarczyć w bezpieczny sposób (bez możliwości ujawnienia informacji innym osobom) kartę oraz kod PIN

-         zobowiązuje się do dokonywania wszelkich rozliczeń i transakcji dokonywanych przy użyciu tej karty,

-         dokonywania natychmiastowego zastrzeżenia karty w przypadku gdy posiadacz zgłosił jej utratę lub kradzież

Posiadacz ma obowiązek :

-         podpisać kartę w obecności pracownika banku i składać zawsze z tym wzorem podpisy na rachunkach u akceptantów

-         zobowiązany jest do przechowywania karty w sposób uniemożliwiający korzystanie osób trzecich , nie ujawnianie PINu , nie udostępnianie karty innym osobom

-         natychmiastowego zgłoszenia o utracie karty.

W przypadku gdy bank otrzyma takie zgłoszenie ma obowiązek zastrzec kartę zawiadamiając o tym poprzez wskazanie numeru wszystkich akceptantów , którzy podpisali z bankiem umowę o rozliczenia przy użyciu karty. W przypadku gdy płatność dokonywana była przy użyciu karty debetowej obciążenie rachunku dłużnika następuje niezwłocznie po dokonaniu transakcji. W przypadku karty kredytowej rachunek posiadacza kwotą transakcji jest obciążany po upływie okresu na który kredyt został udzielony.

KREDYTOWANIE - to podstawowa czynność każdego banku. Udzielanie kredytów przez banki należy do czynności obiektywnych . Kredyty mogą być udzielane przez banki:

1)      przedsiębiorcom - oraz innym osobom prawnym nie będącym przedsiębiorcami np. gminom

2)      konsumentom tj. osobom fizycznym, które zawierają z przedsiębiorcą umowę w celu niezwiązanym bezpośrednio z działalnością gospodarczą.

Kredyty udzielane przedsiębiorcom - możemy je klasyfikować wg kryteriów:

-         przeznaczenie środków pieniężnych pochodzących z kredytów - w oparciu o to kryterium wyróżniamy:

1)      kredyty inwestycyjne

2)      kredyty obrotowe.

Kredyt inwestycyjny jest przeznaczony na dofinansowanie przedsięwzięcia inwestycyjnego szeroko rozumianego.

Pojęcie inwestycji - to zarówno inwestycje budowlane związane z działalnością gospodarczą oraz zakup środków trwałych tj. maszyn, urządzeń, środków transportu itp.

Kredyt inwestycyjny jest co do zasady kredytem średnio lub długo terminowym. Zawsze kredytem w rachunku kredytowym.

Kryterium długości ( czasu kredytowania) :

1)      kredyty krótkoterminowe ( 1 do 1,5 roku)

2)      kredyty średnioterminowe (3 do 5 lat)

3)      kredyty długoterminowe ( powyżej 5 lat )

Kryterium ze względu na sposób ewidencjonowania wypłat kredytu i jego spłaty:

1)      kredyt w rachunku bieżącym - jest powiązany ściśle z rachunkiem bieżącym kredytobiorcy. Polega on na możliwości dokonywania rozliczeń pieniężnych przez przedsiębiorcę pomimo braku środków na rachunku do kwoty udzielonego kredytu. Kredyt ten jest kredytem z reguły odnawialnym, co oznacza, że każda wpłata na rachunek zmniejsza zadłużenie pozostawiając jednocześnie wolną kwotę środków na kolejne rozliczenia. W ostatnim dniu obowiązywania umowy na rachunku powinno być co najmniej zero (bez debetu), ponieważ rachunek bieżący może zostać zajęty w toku egzekucji prowadzonej przeciwko posiadaczowi kredytu w rachunku bieżącym bank powinien udzielać przedsiębiorcom o dobrej kondycji finansowej. W rachunku tym nie są nigdy udzielane kredyty inwestycyjne.

2)      Kredyt w rachunku kredytowym - rachunek kredytowy to rachunek banku a nie kredytobiorcy. Nie może być nigdy zajęty przez organ egzekucyjny. Na tym rachunku bank ewidencjonuje wypłaty środków i spłaty kredytu.

Przesłanki udzielania kredytu:

1)      posiadanie zdolności kredytowej

2)      posiadanie możliwości zabezpieczenia jego spłaty.

Zdolność kredytowa kredytobiorcy - jest to zdolność do spłaty kredytu wraz z odsetkami w całym okresie kredytowania i do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Bank na mocy przepisów prawa bankowego ma możliwość żądania od kredytobiorcy wszelkich dokumentów pozwalających bankowi na ocenę zdolności kredytowej. Dokumentami tymi są:

1)      dokumenty dotyczące statusu prawnego przedsiębiorcy w szczególności:

-         aktualne odpisy z KRS

-         zaświadczenia z ewidencji

-         odpisy z ksiąg wieczystych i inne kontrakty

2)      dokumenty o charakterze finansowym :

-         bilans

-         rachunek zysków i strat

-         opinie biegłych rewidentów

-         księgi przychodów i rozchodów

-         zaświadczenia US i ZUS o nie zaleganiu

-         biznes plany.

Jeżeli bank ustali, że kredytobiorca posiada zdolność kredytową następuje negocjowanie prawnych form zabezpieczenia spłaty kredytu a następnie podejmuje decyzję kredytową.

Decyzja kredytowa stanowi podstawę przyznania kredytu.

Umowa kredytu - przez tę umowę bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych przeznaczonych na określony cel a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach w umowie określonych do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Cechy umowy - jest to umowa dwustronnie obowiązująca nazwana , uregulowana w prawie bankowym , kauzalna, konsensualna, odpłatna, celowa i terminowa.

Forma umowy - pisemna (dla celów dowodowych) .

Elementy umowy - reguluje prawo bankowe, są nimi w szczególności:

1)      strony umowy ( bank i osoba prawna, tzw. ułomna osoba prawna i osoba fizyczna)

2)      kwota i waluta kredytu - zł lub inna obca wymienialna

3)      cel na który kredyt został udzielony

4)      terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych - kredyt może zostać uruchomiony jednorazowo lub w tzw. transzach ( czyli częściami). Kredyt tzw. transzowany to kredyt inwestycyjny, w każdym jednak przypadku musi być wyznaczony termin uruchomienia środków. Kredyt może być uruchomiony poprzez przelew i na rachunek bieżący lub spłatę należności na wskazany przez kredytobiorcę rachunek jego wierzyciela.

5)      Wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany - co do zasady kredyt jest oprocentowany wg stawki zmiennej. Tylko kredyty na bardzo krótki okres (3 miesiące) banki mogą pobierać odsetki wg stałej stopy % . Przy zmiennej stopie % należy wskazać okoliczności , których wystąpienie skutkować będzie zmianą oprocentowania. Najczęściej ta zmiana odnosi się do zmiany tzw. stawek „libor” i „wibor”. Na stawkę procentową składa się :

-         zmienna stopa procentowa kredytu

-         stała marża ( może być negocjowana).

6)      zasady i termin spłaty kredytu - kredyt może być spłacony jednorazowo (obrotowy) bądź w ratach. Raty kredytu (raty kapitałowe) nie muszą być ustalone w jednakowej wysokości a odstępy czasowe pomiędzy poszczególnymi latami mogą być różne. Terminy spłat rat kapitałowych mogą ale nie muszą pokrywać się z terminami spłaty odsetek. Odsetki stanowiące bieżący koszt obsługi kredytu powinny być spłacone w okresach miesięcznych bądź 3-miesięcznych. Mogą być też umowy w których występują raty kapitałowo odsetkowe . Odsetki płaci się zawsze od faktycznego zadłużenia.

7)      Zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu. Bank ma prawo w całym okresie kredytowania żądać od odbiorcy dokumentów pozwalających za ocenę jego sytuacji finansowej, ma też prawo dokonywać tzw. wizji lokalnych w miejscu prowadzenia działalności gospodarczej jak też sprawdzać czy przedmiot zabezpieczenia istnieje i w jakim stanie się znajduje.

8)      Wysokość prowizji

9)      Warunki dokonania zmian i rozwiązania umowy . Zmiana w formie aneksu na piśmie. W przypadku gdy kredytobiorca utraci zdolność kredytową lub nie realizuje postanowień umownych bank ma prawo wypowiedzieć umowę kredytu , termin wypowiedzenia nie może być krótszy niż 30 dni, a w przypadku gdy kredytobiorca zagrożony jest upadłością w terminie nie krótszym niż 7 dni . Skutkiem wypowiedzenia umowy jest postawienie kredytu w stan natychmiastowej wykonalności co oznacza, że kredytobiorca ma obowiązek spłacić całą pozostałą do spłaty należność wraz z odsetkami w terminie określonym w wypowiedzeniu. Bank nie może wypowiedzieć kredytu jeżeli kredytobiorca opracuje program naprawczy i bank przyjmie ten program uznając go za realny.

10)  Każdy kredyt wymaga zabezpieczenia przy wykorzystaniu prawnych form zabezpieczeń.

Zabezpieczenia

Prawne formy zabezpieczeń spłat kredytu dzielimy na :

1)      formy zabezpieczeń o charakterze osobistym

2)      formy o charakterze rzeczowym.

Ad 1) Są to takie formy w wyniku których wierzyciel (bank) zyskuje kolejnego dłużnika odpowiedzialnego względem niego osobiście ( całym majątkiem). W wielu przypadkach dłużnik główny (kredytobiorca) i osoba udzielająca zabezpieczeń ponoszą odpowiedzialność solidarną (poręczenie, poręczenie wekslowe).Formy zabezpieczeń o charakterze osobistym:

1)      poręczenie wg prawa cywilnego

2)      weksel in blanco

3)      poręczenie wekslowe awal

4)      gwarancja bankowa

5)      cesja - przelew wierzytelności na zabezpieczenie

6)      przejęcie długu

7)      przystąpienie do długu.

Ad 2) Zabezpieczenia o charakterze rzeczowym - mogą być udzielane przez osobę trzecią w stosunku do kredytobiorcy a także przez samego kredytobiorcę. Jeżeli zabezpieczenie rzeczowe jest udzielone przez osobę trzecią to w przypadku gdy kredytobiorca nie spłaca należności z tytułu kredytu bank może dochodzić od osoby trzeciej należności kredytobiorcy ale wyłącznie z przedmiotu zabezpieczenia (z danej rzeczy ruchomej bądź nieruchomej). Jeżeli zobowiązania rzeczowego udziela sam kredytobiorca to w dalszym ciągu odpowiada on osobiście z tytułu umowy o zabezpieczeniach rzeczowych, którego udzielił , pozwala tylko bankowi na zaspokojenie jego wierzytelności z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami kredytobiorcy. Do zabezpieczeń rzeczowych zaliczamy:

1)      zastaw

-         zwykły

-         na prawach

-         rejestrowy

2)      hipotekę

3)      przewłaszczenia na zabezpieczenie

4)      kaucja.

Kredyty konsumenckie - kredyt konsumencki jest udzielany w oparciu o ustawę z 21.07.2001r. „o kredycie konsumenckim” oraz w oparciu o przepisy prawa bankowego. Przy czym ustawa o kredycie konsumenckim jest lex specialis do prawa bankowego. Umową o kredycie konsumenckim jest m.in. umowa pożyczki i umowa kredytu udzielana przez bank konsumentowi. Ustawy o KK nie stosuje się do umów pożyczki i kredytu udzielonego konsumentowi w wysokości mniejszej niż 500 zł i wyższej niż 80 tyś. zł. Nie stosuje się również tej ustawy do kredytu w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. Przed udzieleniem KK bank analogicznie jak w przypadku przedsiębiorców bada zdolność kredytową konsumenta, przy czym badanie to jest znacznie uproszczone. Zdolność kredytowa oceniana jest w oparciu o :

-         dokumenty o dochodach kredytobiorcy i jego rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie

-         oświadczenie dotyczące stanu rodziny i stałych miesięcznych wydatków

Umowa kredytu konsumenckiego powinna zawierać:

-         imię i nazwisko, adres konsumenta

-         oznaczenie kredytodawcy (banku)

-         wysokość kredytu

-         zasady i termin spłaty

-         roczną stopę oprocentowania oraz warunki jej zmiany

-         wysokość opłat prowizji i innych kosztów związanych z zawarciem umowy

-         informacje o całkowitym koszcie kredytu (całkowity koszt oznacza wszystkie koszty wraz z odsetkami i innymi opłatami i prowizjami)

-         sposób zabezpieczenia oraz należne opłaty, które z tego tytułu poniesie kredytobiorca

-         inne informacje o pozostałych kosztach

-         informacje o łącznej kwocie wszystkich kosztów, opłat i prowizji do których zapłaty zobowiązany jest konsument

-         informacje o możliwości odstąpienia od umowy

-         informacje o skutkach nieterminowej spłaty kredytu.

Umowa pożyczki bankowej

Udzielanie pożyczek to czynność bankowa o charakterze subiektywnym. Umowa pożyczki jest uregulowana w KC. Przedmiotem umowy pożyczki zgodnie z KC są środki pieniężne oraz rzeczy oznaczone co do gatunku. Pożyczka może być umową odpłatną lub nieodpłatną - zależnie od woli stron. W praktyce bankowej umowa pożyczki może obejmować wyłącznie środki pieniężne. Pożyczka bankowa jest zawsze umową odpłatną . Pomiędzy kredytem a pożyczką zachodzą różnice z punktu widzenia prawnego:

1)      umowa pożyczki jest uregulowana w KC a umowa kredytowa w prawie bankowym

2)      kredyt jest zawsze postawieniem do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych na określony cel, który potem jest przez bank sprawdzony , pożyczka polega na przeniesieniu własności środków pieniężnych na pożyczkobiorcę ale bez wskazywania celu i jego sprawdzania

3)      kredyty są udzielane osobom prawnym, tzw. ułomnym osobom prawnym i osobom fizycznym, pożyczki są przede wszystkim udzielane osobom fizycznym na cel nie związany z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Wspólne cechy kredytów i pożyczek:

1)      badanie zdolności kredytowej przez bank , zarówno pożyczkobiorcy i kredytobiorcy

2)      zabezpieczenie spłaty z wykorzystaniem ww prawnych form zabezpieczeń.

Gwarancja bankowa

Bank udziela gwarancji na rzecz beneficjenta na podstawie zlecenia udzielenia tej gwarancji. Zlecenie udzielenia gwarancji składa kontrahent z umowy handlowej zobowiązany do spełnienia świadczenia pieniężnego. Pomiędzy zleceniodawcą a bankiem (gwarantem) zawierana jest umowa zlecenia udzielenia gwarancji bankowej. Na mocy tej umowy bank zobowiązuje się względem zleceniodawcy do udzielenia gwarancji beneficjentowi określonemu w zleceniu w wysokości i z terminem ważności określonym w zleceniu. Do zlecenia zleceniodawca powinien dołączyć dokumenty uzasadniające treść zlecenia. Natomiast zleceniodawca zobowiązuje się względem banku do pokrycia wszelkich kosztów związanych z realizacją gwarancji przez bank oraz do zapłaty prowizji bankowej w okresie ważności gwarancji. Gwarancja jest udzielana w formie dokumentu. Nie ma przepisów prawnych, które określały by elementy treści gwarancji bankowej. Treść każdej gwarancji zależna jest od wymagań baneficjenta. W praktyce na podstawie zwyczajów wykształciły się pewne wzorce takiej gwarancji. Najczęściej gwarancje bankowe to gwarancje bezwarunkowe, których bank zobowiązuje się bez żadnych warunków na pierwsze żądanie beneficjenta zapłacić gwarantowaną kwotę jeżeli żądanie takie skierowane zostanie przez beneficjenta najpóźniej w ostatnim dniu ważności gwarancji. Zobowiązanie banku gwaranta jest własnym zobowiązaniem banku. W przypadku udzielenia takiej gwarancji bank zobowiązany jest zrealizować należność gwarantowaną w przypadku gdy świadczenia nie spełni dłużnik.

Zastosowanie gwarancji - w praktyce gwarancje mają szerokie zastosowanie.

Gwarancje wadialne

Jednym z rodzajów gwarancji bankowych są tzw. gwarancje wadialne udzielane przez banki na zlecenie oferentów przystępujących do przetargu. Wadium mające formę gwarancji bankowej przepada na rzecz zamawiającego tylko w przypadku jeżeli oferent złoży nieprawdziwe oświadczenie , fałszywe dokumenty, czy też nie zawarł umowy z zamawiającym jeżeli został wyłoniony w toku postępowania przetargowego.

W obrocie gospodarczym spotykane są również gwarancje należytego wykonywania umowy w przypadkach umów o roboty budowlane, czy też gwarancje zabezpieczeń roszczenia inwestora względem wykonawcy z tytułu rękojmi. Gwarancje zapłaty mogą obejmować zapłatę należności z umowy sprzedaży, dostawy. Zabezpieczają one również spłatę kredytu udzielonego przez inny bank.

Akredytywa dokumentowa

Otwieranie akredytyw - to czynność bankowa o charakterze obiektywnym uregulowana w przepisach prawa bankowego. Bank działając na zlecenie klienta ale we własnym imieniu (bank otwierający akredytywę) może się zobowiązać wobec osoby trzeciej (beneficjenta), że dokona zapłaty beneficjentowi kwoty pieniężnej ustalonej w akredytywie po spełnieniu przez beneficjenta wszystkich warunków określonych w akredytywie. Ponieważ podstawowym warunkiem jest określenie i przedłożenie dokumentów związanych z transakcją handlową, akredytywa ta nosi nazwę akredytywy dokumentowej - zawiera ona nazwę i adres zleceniodawcy , nazwę beneficjenta , kwotę i walutę akredytywy, termin ważności akredytywy, oraz opis dokumentów po przedstawieniu których beneficjent jest uprawniony do żądania wypłaty w ramach akredytywy. Z chwilą gdy beneficjent akredytywy przedłoży wszystkie dokumenty określone w akredytywie, zobowiązania banku, który akredytywę otworzył staje się zobowiązaniem wymagalnym. Akredytywy mają zastosowanie przede wszystkim w obrocie zagranicznym.

Szczególne uprawnienia i obowiązki banków

Ustawodawca przyznał na mocy prawa bankowego szereg przywilejów bankom:

I ) księgi rachunkowe banków, wyciągi z tych ksiąg podpisane przez osoby upoważnione do podpisywania oświadczeń w zakresie praw majątkowych banku i opatrzonych jego pieczęcią a także wszystkie jego zaświadczenia wydane przez bank, w ten sposób zawierające zobowiązania, zwolnienie z tych zobowiązań, pokwitowanie odbioru należności i dokonania innych czynności mają moc prawną dokumentów urzędowych i stanowią podstawę do dokonywania wpisów w rejestrach publicznych

II ) przywilejem o największym znaczeniu to prawo banku do wystawiania bankowych tytułów egzekucyjnych (BTE), na podstawie ksiąg bankowych lub innych dokumentów bankowych związanych z dokonywaniem czynności bankowych , banki mogą wystawiać BTE. BTE musi spełniać przesłanki formalne określone w ustawie :

a)      oznaczenie banku, który wystawił BTE i na rzecz którego ma być prowadzona egzekucja

b)     oznaczenie dłużnika

c)      określenie wysokości zobowiązania dłużnika wraz z odsetkami i terminami płatności

d)     datę wystawienia BTE

e)      oznaczenie czynności bankowej, z której wynikają roszczenia dochodzone tym tytułem

f)       wzmianka o wymagalności roszczenia

BTE należy opatrzyć pieczęcią banku i podpisami osób , które działają w jego imieniu. Bank wystawiając BTE musi spełniać przesłanki materialno - prawne:

-         BTE może być wystawione przez bank wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośredni z bankiem dokonała czynności bankowej lub też jest dłużnikiem z tytułu zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z czynności bankowej

-         Osoba zobowiązana złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji

-         Roszczenie objęte tytułem musi wynikać bezpośrednio z czynności bankowej lub jej zabezpieczenia.

Treść oświadczenia o poddaniu się egzekucji przez dłużnika - musi zawierać dwa podstawowe elementy:

1)      kwotę zadłużenia do której bank może wystawić BTE

2)      określenie terminu , do którego bank może wystąpić do sądu o nadanie BTE klauzuli wykonalności.

Przy rzeczowym zabezpieczeniu w formie zastawu lub przewłaszczenia na zabezpieczenie dłużnika może również poddać się egzekucji wydania rzeczy stanowiących przedmioty tych zabezpieczeń. BTE wraz z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności bank kieruje do sądu rejonowego. Sąd bada wyłącznie formalne przesłanki BTE i po stwierdzeniu prawidłowości jego wystawienia nadaje jego tytułowi sądową klauzulę wykonalności. BTE z tą klauzulą stanowi podstawę wszczęcia egzekucji przeciwko dłużnikowi przez komornika sądowego. Należności banku mogą być egzekwowane wyłącznie w trybie przepisów KPC dotyczących egzekucji. Przywilej banku omówiony wyżej polega na tym, że bank może wszcząć postępowanie egzekucyjne przeciwko swojemu dłużnikowi z tytułu egzekucji bankowej wyłącznie po nadaniu BTE sądowej klauzuli wykonalności. Bank nie musi występować na drogę postępowania sądowego z powództwem o zapłatę. Tym samym nie ponosi kosztów postępowania sądowego oraz nie oczekuje na orzeczenie sądu.

III ) Szczególny tryb ustanowienia hipoteki bankowej. Dokumenty bankowe stanowią podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej własność dłużnika banku lub innej osoby ustanawiającej hipotekę na rzecz banku, w celu zabezpieczenia jego należności. Do ustanowienia hipoteki ustawa „prawo bankowe” wymaga złożenia przez właściciela nieruchomości oświadczenia o ustaleniu hipoteki na rzecz banku w formie pisemnej pod rygorem nieważności , nie jest wymagana w tym przypadku forma aktu notarialnego

IV)Bank ma prawo na mocy przepisów prawa bankowego ustalać we własnym zakresie taryfę opłat i prowizji bankowych.

Szczególne obowiązki banków

Podstawowym obowiązkiem banku jest obowiązek zachowania tajemnicy bankowej.

Kogo obowiązuje? (zakres podmiotowy):

-         bank

-         pracowników banku

-         osoby za pośrednictwem których bank wykonuje czynności bankowe.

Co obejmuje tajemnica? (zakres przedmiotowy) informacje dotyczące czynności bankowych:

-         uzyskane w czasie negocjowania warunków dokonania tych czynności

-         uzyskane w trakcie zawierania czynności

-         uzyskane w toku realizowania tych czynności.

Obowiązek zachowania tajemnicy ww informacji nie dotyczy przypadków gdy bank udziela informacji objętych tajemnicą adwokatom lub radcom prawnym, którzy prowadzą obsługę prawną banku. Jeżeli informacje te są niezbędna do wykonywania umów sprzedaży wierzytelności zaliczanych do kategorii straconych.

Bank nie jest zobowiązany do zachowania tajemnicy bankowej wobec osób, których te informacje dotyczą. Innym osobom może ich udzielić tylko na podstawie pisemnego pełnomocnictwa określającego osobę, której można ujawnić tą informację i zakres informacji podlegających ujawnieniu. Bank ma obowiązek udzielić informacji objętych tajemnicą wyłącznie:

1)      innym bankom i instytucjom kredytowym jeżeli są one niezbędne do wykonywania przez nich czynności bankowych

2)      innym podmiotom na zasadzie wzajemności jeżeli są one na mocy ustaw upoważnione do udzielania kredytów, informacje te mogą dotyczyć wyłącznie wierzytelności oraz stanów i obrotów na rachunkach

3)      na żądanie:

a)      komisji nadzoru bankowego w zakresie niezbędnym do realizacji funkcji nadzorczych

b)     sądu lub prokuratora w związku z postępowaniem o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe toczące się przeciwko osobie fizycznej, która jest stroną umowy bankowej w zakresie informacji dotyczącej tej osoby oraz jeżeli przestępstwo popełnione pozostaje w związku z działaniem osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej - w zakresie informacji dotyczących tych osób

c)      sądu - w związku z postępowaniem spadkowym o podział majątku między małżonkami lub w związku ze sprawą prowadzoną przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy o alimenty lub rentę o charakterze alimentacyjnym

d)     dyrektora Izby Celnej, Prezesa NIK-u , przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Prezesa Zarządu BFG, Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, Służbom Ochrony Państwa, Policji, komornikowi sądowemu, generalnemu inspektorowi ochrony danych osobowych, NBP, organom podatkowym, organom kontroli skarbowej, generalnemu inspektorowi informacji finansowej, ZUS-owi - w zakresie i trybie określonym przepisami ustaw szczególnych normujących zasady działalności poszczególnych podmiotów oraz ustawy „prawo bankowe”.

Banki mają obowiązek przeciwdziałania popełnianiu przestępstwa tzw. prania brudnych pieniędzy. Szczegółowe zasady postępowania w tym zakresie zawarte są w odrębnej ustawie.

Bank ma obowiązek ujawnienia informacji w sposób powszechnie dostępny dotyczących składu organów banku , wysokości kapitału własnego, kapitału zakładowego banku, bilansu banku, aktualne stopy procentowe, kursy walut, terminy kapitalizacji odsetek dla danych rachunków, informacji kto w ramach działalności danego oddziału ma prawo składania oświadczenia woli za bank.

PRAWO BANKOWE

Prawo bankowe- w doktrynie prawa bankowego brak jest jednoznacznej definicji prawa bankowego, ponieważ materia prawna stanowiąca przedmiot regulacji tego działu prawa jest bardzo obszerna. Obecnie prawo bankowe w swojej treści uwzględnia dyrektywy UE, które na mocy nowelizacji pr. bankowego tj. ustawy z dn. 29 VII 1997r.- zostały wprowadzone do tej ustawy.

Nowelizacje te uwzględniły przede wszystkim dyrektywę 2000/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 20 III 2000r. odnoszącej się do podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe, a także dyrektywy 2001/ 24/ WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 IV 2001r. w sprawie reorganizacji i likwidacji instytucji kredytowania.

Prawo bankowe normuje więc:

****zasady prowadzenia działalności bankowej, tworzenia i organizacji banków, oddziałów, instytucji kredytowych i oddziałów przedstawicielstw banków zagranicznych

***zasady sprawowania nadzoru bankowego, postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banków.

Mówiąc o banku zagranicznym, mamy na uwadze taki bank, którego siedziba znajduje się w kraju nie będącym członkiem UE.

Pr. bankowe sensu stricto- ustawa pr. bankowe i wydane na jej podstawie akty wykonawcze.

Pr. bankowe sensu largo- akty prawne rangi ustawy i przepisy wykonawcze normujące organizację i zasady funkcjonowania całego systemu bankowego.

W tematycznym zakresie unormowań szeroko pojętego pr. bankowego mieszczą się więc zagadnienia dotyczące:
1. a- sytuacji prawnej banków krajowych

b- oddziałów, instytucji kredytowych

c- oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych- prowadzących działalność na podstawie

zezwoleń właściwych władz nadzorczych.

2. wykonywania czynności bankowych i zasad dochodzenia wierzytelności z nich wynikających

3. nadzoru bankowego- instytucji wyznaczającej zakres ograniczeń w działalności banków i kontrolującej legalność ich działania

4. Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG)- gwaranta bezpieczeństwa kontrahentów banku.

5. Banku Centralnego- jego prawnego statusu zadań struktury organizacyjnej oraz instrumentów polityki pieniężnej pozwalających bankowi centralnemu oddziaływać poprzez te instrumenty na sektor bankowy.

Prawo bankowe nie stanowi odrębnej gałęzi prawa. Jest ono zbiorem norm pr. należących do różnych gałęzi prawa i będących przedmiotem zarówno pr. publicznego jak i pr. prywatnego, uznawane jest za kompleksowy dział prawa.

Z uwagi na różnorodny charakter norm pr. tworzących pr. bankowe w doktrynie tego prawa przyjmuje się jego podział na:

* prawo bankowe publiczne- zalicza się tu normy prawne zbliżone do norm prawa administracyjnego i finansowego dotyczące w szczególności tworzenia banków, ich organizacji zarządzania nimi, finansowania, nadzoru nad ich działalnością, a także pozycji prawnej i kompetencji Banku Centralnego.

* pr. prywatne- istotą jest cywilnoprawny charakter regulacji obejmujący przede wszystkim stosunki umowne. Stosunki prawne regulowane przez normy prawa prywatnego charakteryzuje równorzędność stron uczestniczących w tych stosunkach.

Przeprowadzenie linii oddzielającej od siebie pr. publiczne i prywatne nie jest możliwe ponieważ oba rodzaje stosunków prawnych wzajemnie się ze sobą przeplatają, co sprawia, że często trudno jest określić jednoznacznie charakter danej instytucji prawnej.

Proporcje między normami prawa publicznego i prywatnego bankowego zależne są od modelu systemu bankowego.

W modelu jednopoziomowym dominuje regulacja publicznoprawna.

W modelu dwustopniowym stosunki prawne pomiędzy bankiem a jego klientami maja charakter cywilnoprawny. Inne objęte są normami publicznoprawnymi.

ŹRÓDŁA PRAWA BANKOWEGO

Uzyskanie przez Polskę statusu członka UR (1 V 2004) wymaga uwzględnienia przy omawianiu tematyki źródeł pr. bankowego również prawa UE. Porządek prawny w państwach członkowskich UE charakteryzuje się tym, że funkcjonują 2 reżimy prawne:

- prawo UE ma charakter ponadczasowy- akty ponadczasowe to akty prawa pierwotnego obejmując normy zamieszczone w Traktatach oraz akty prawa wtórnego stanowionego głównie przez Radę i Parlament UE, w szczególności rozporządzenia obowiązujące bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich UE oraz dyrektywy stanowiące (narzędzie formalizacji pr. krajowego z pr. unijnym). Do norm pr. unijnego zalicza się również decyzje, opinie, zalecenia organów UE, a także orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS)

- prawo UE ma charakter prawa nadrzędnego w stosunku do systemów prawnych państw członkowskich

*w systemie prawa krajowego, normy powinny być zgodne z unijnymi

Do źródeł polskiego prawa bankowego należą:

1. źródła prawa unijnego obowiązujące bezpośrednio w państwie członkowskim (prawa traktatowe, rozporządzenia)

2. źródła prawa krajowego scharmonizowanego z pr. UE

Z pośród wielu klasyfikacyjnych kryteriów pr. przyjmujemy podział źródeł pr. wg ich hierarchii wyróżniając Konstytucję, pozostałe ustawy i tzw. podustawowe źródła prawa.

Konstytucja RP stanowi, że źródło prawa bankowego, ponieważ określa sytuację prawną NBP, jako Banku Centralnego oraz zawiera uregulowania dotyczące organów banku centralnego.

Do ustaw normujących wyłącznie stosunki bankowe zaliczyć należy w szczególności:

A- ustawę z 29 VIII 1997 prawo bankowe

B -ustawę z 29 VIII 1997 ustawa o NBP

C-ustawę z 29 VIII 1997 ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych

D-ustawę z 14 XII 1994 o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym

E- ustawę z 7 XII 2000 o funkcjonowaniu Banków Spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i Bankach Zrzeszających

Do ustaw związanych z funkcjonowaniem banków zaliczyć należy też:

1. ustawę z 23 IV 1964 roku- KODEKS CYWILNY

2. ustawę z 28 IV 1936- prawo czekowe

3. ustawę z 28 IV 1936- prawo wekslowe

4. ustawa z 1995 o obligacjach

5. ustawa z 2002- prawo dewizowe

Ustawami normującymi zasady tworzenia i organizacji banków spółdzielczych jest także oprócz w/w ustaw z 16 XI 1982r.- pr. spółdzielcze. Ustawa z 15 IX 2000r. Kodeks Spółek Handlowych

Do podustawowych źródeł prawa zalicza się rozporządzenia wydawane na podstawie upoważnień ustalonych przez konstytucyjnie uprawnione do tego organy. Uchwały Komisji Nadzoru bankowego i zarządzenia Prezesa NBP mają charakter kontrowersyjny. Przyjmuje się, że mają one charakter aktów międzybankowych, czyli wiążących banki i zbliżone są one do aktów pr. wewnętrznego.

STRUKTURY SYSTEMU BANKOWEGO

System bankowy nie jest jednolicie rozumiany w doktrynie prawa. Mianem tym można określić całokształt instytucji bankowych funkcjonujących w państwie, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem.

System bankowy obejmuje obecnie Bank Centralny, krajowe banki komercyjne, oddziały instytucji kredytowych, przedstawicielstwa i oddziały banków zagranicznych, a nawet parabanki oraz funkcjonalne otoczenie tych podmiotów powiązanych w sposób określony przez przepisy prawa z bankami tj. Komisje nadzoru bankowego (komisja) oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG).

Podstawowymi elementami systemu bankowego jest Bank Centralny (emisyjny) oraz banki komercyjne.

Ramy prawne systemu bankowego wyznacza prawo bankowe sensu largo, ustalając rodzaje banków funkcjonujących w systemie, zasady ich działalności, cele i funkcje Banku Centralnego, cele i zadania nadzoru bankowego, funduszu gwarantowania depozytów, a także zasady funkcjonowania instytucji parabankowych.

System bankowy w gospodarce nakazowo- rozdzielczej- po II wojnie światowej system bankowy w Polsce ukształtowany został jako system monobankowy, jego struktura była dostosowana do Systemu gospodarki nakazowo- rozdzielczej, która charakteryzowała się centralnym zarządzaniem i planowaniem gospodarczym. Likwidacji uległy banki przedwojenne, a na ich miejsce powstały duże, ale nieliczne banki państwowe. Celem ówczesnych władz było utworzenie jednego banku skupiającego całość obsługi bankowej w państwie socjalistycznym i pełniącego funkcję emisyjną. Wyrazem tej koncepcji było utworzenie w 1945r. NBP, który w latach 70 uzyskał status monobanku. Z jednej strony pełnił on rolę banku emisyjnego, z drugiej został wyposażony w szeroki zakres kompetencji względem ówczesnych podmiotów gospodarczych pełniąc ich obsługę finansową. Był on podporządkowany rządowi, co sprawiało, że wykonywał podejmowane centralnie decyzje zgodnie z planami.

Istniejące obok NBP banki (banki spółdzielcze i banki w formie SA z przewagą kapitału państwowego realizujące główne rozliczenia w obrocie z państwami zwanymi w tamtym czasie państwami socjalistycznymi) odgrywały w systemie monobankowym niewielkie znaczenie.

Ukształtowanie jednostopniowego sytemu bankowego związane było z następującymi konsekwencjami ekonomicznymi i prawnymi:

-działalność monobanku nie miała charakteru komercyjnego co oznaczało, że celem tej działalności nie było osiągnięcie zysków, ale realizacji założeń gospodarki planowej

-wyeliminowania została konkurencja między bankami

- stosunki prawne pomiędzy bankami, a ich klientem w szczególności podmiotem gospodarczym zbliżone było do stosunków administracyjno prawnych

- w działalności bankowej ekonomiczne narzędzia zostały zastąpione metodami administracyjno prawnymi (władczymi)

Pierwsze zmiany ukształtowane w systemie bankowym miały miejsce w 1982r. jednakże nie były to zmiany systemowe. Zmiany systemowe rozpoczęły się w 1989r. Prawną podstawę zmian stanowiły 2 ustawy z 31.01.1989r o NBP i prawo bankowe. Jeszcze przed ich uchwaleniem w sektorze bankowym nastąpiły zmiany strukturalne w 1988r. Z NBP wyodrębniono 9 państwowych banków komercyjnych, które jako podmioty samodzielne i samofinansujące się rozpoczęły swoją działalność od 01.02.1989r.

Instytucje systemu bankowego w okresie transformacji gospodarczej.

Model systemu bankowego zaczął się zmieniać od 1989r. Zmiana ta związana była ze zmianą systemu gospodarczego polegającą na rozpoczęciu okresu transformacji gospodarczej tj. przekształcaniu dotychczasowego nakazowo- rozdzielczego systemu gospodarczego w system gospodarki narodowej.

Na mocy przepisów ustaw z 1989r. zmieniła się znacząco pozycja prawna NBP. Zaprzestał on w znaczącym zakresie obsługi podmiotów gospodarczych i ludności, a podstawowym jego celem było umocowanie polskiego pieniądza. Bank Centralny wyposażony został w ustawowe instrumenty pozwalające mu oddziaływać na funkcjonowanie banków przy wykorzystaniu ekonomicznych narzędzi. Dotychczasowe przepisy prawne były już niewystarczającym regulatorem stosunków bankowych stąd też w 1997r. uchwalone zostały 2 ustawy o NBP i prawo bankowe.

Status Prawny NBP

NBP jest podstawową jednostką organizacyjną systemu bankowego NBP jest centralnym bankiem państwa. Ma wyłączność w zakresie emisji polskiego pieniądza tj. banknotów i monet opiewających na złote i grosze. Pozycja prawna NBP określona jest w Konstytucji i ustawie z dn. 29 VII 1997r. o NBP.

Konstytucja RP wskazuje, że bank ten jest bankiem centralnym, a celem jego działania jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Szczegółowo zadania oraz organy NBP i ich kompetencje określa ustawa o NBP. Bank Centralny jest jedynym i niepowtarzalnym podmiotem wyposażonym przez ustawę w instrumenty polityki pieniężnej umożliwiających mu realizację jego zadań. Bank ten jest osobą prawną typu normatywnego tzn. nabył ją na mocy samej ustawy, nie podlega on wpisowi do żadnego z rejestrów.

NBP nie jest przedsiębiorcą ponieważ prowadzona przez niego działalność nie ma celu zarobkowego, w przeciwieństwie do banków komercyjnych, których celem jest osiąganie zysków, w wyniku prowadzonej działalności- świadczenia usług finansowych.

Ustawa o NBP zawiera postanowienie uwzględniające zasady funkcjonowania banków centralnych w krajach UE, ustalone przez Europejski Bank Centralny.

NBP jest podmiotem niezależnym od organów władzy, administracji i sądownictwa. Prezes NBP jest wybierany przez Sejm na wniosek Prezydenta i przed Sejmem składa sprawozdania z realizacji założeń polityki pieniężnej.

Zadania Banku Centralnego:

Zadania NBP sformułowane zostały w ustawie o NBP i są kontynuacją celu działalności tego banku. Podstawowym konstytucyjnym i ustawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu o ile nie ogranicza to celu podstawowego.

Do zadań NBP należy także:

a- organizowanie rozliczeń pieniężnych

b- prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi

c- prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa

d- regulowanie płynności finansowej banków

e- kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju całego systemu bankowego

NBP posiada wyłączność w zakresie emisji polskich pieniędzy.

Organy:

1. Prezes NBP-organ jednoosobowy

Prezes NBP jest powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP. Kadencja Prezesa wynosi 6 lat przy czym ta sama osoba może być Prezesem tylko przez dwie kolejne kadencje.

Kadencja wygasa:

a) z upływem 6 letniego okresu

b)w razie śmierci Prezesa

c) w wyniku odwołania przy czym odwołania są taksatywnie (wyczerpująco) w ustawie. Należą do nich:

- długotrwała choroba, której skutkiem jest niewypełnienie obowiązków Prezesa

- skazanie go prawomocnym wyrokiem za popełnione przestępstwo

- orzeczenie Trybunału Stanu zakazujące Prezesowi zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienie funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych.

Prezes NBP:

1. jest przełożonym wszystkich pracowników NBP

2. przewodniczy:

- Radzie Polityki Pieniężnej

- zarządowi NBP

- Komisji Nadzoru Bankowego

3.reprezentuje NBP na zewnątrz

4. reprezentuje interesy RP w Międzynarodowych Instytucjach Bankowych

5.wydaje Dziennik Urzędowy Prezesa NBP

6.realizując swoje zadania ma prawo na mocy ustawy i NBP, wydawanie zarządzeń.

2. Rada Polityki Pieniężnej- organ kolegialny:

a- corocznie ustala założenia polityki pieniężnej państwa, przedkładając je Sejmowi do wiadomości równocześnie z przedłożeniem przez RM projektów ustawy budżetowej.

b- Rada składa Sejmowi sprawozdania z realizacji tych założeń po upływie każdego roku budżetowego

c- Rada w oparciu o założenia tej polityki wykonuje w szczególności następujące działania:

- ustala wysokość stóp procentowych NBP (stopa referencyjna, redyskonta weksli, kredytu lombardowego)

- zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdania z działalności tego banku

- ocenia działalność zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej

Skład Rady Polityki Pieniężnej:

• Przewodniczący- Prezes NBP

• 9 członków powoływanych po 3 przez: Prezydenta RP, Sejm i Senat. Członkowie Rady powinni być specjalistami z zakresu finansów

Powoływanie członków Rady następuje na kadencję 6 letnią. Mogą być odwoływani w przypadku, gdy:

- zrzekają się swojej funkcji

- długotrwała choroba uniemożliwia im wykonywanie obowiązków

- skazani zostali prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo

- w przypadku, gdy będąc członkiem partii politycznej, bądź związku zawodowego nie zawiesili swojej działalności politycznej bądź zawodowej.

Członek RPP musi być apolityczny, w swoich ocenach kierować się wyłącznie przepisem prawa. W czasie kadencji członek Rady nie może być zatrudniony na innych stanowiskach ( nie może prowadzić działalności zarobkowej lub publicznej z wyjątkiem pracy naukowej, dydaktycznej lub twórczości autorskiej). Zobowiązany jest ustawowo do zawieszenia swojej działalności w partiach politycznych, bądź związkach zawodowych, jeżeli jest ich członkiem.

Posiedzenia Rady odbywając się co najmniej raz w miesiącu. Są zwoływane przez przewodniczącego. Ponieważ Rada jest organem kolegialnym zapadające decyzje i ustalenia są podejmowane w formie uchwały większością głosów przy obecności minimum 5 członków Rady, w tym przewodniczącego.

3. Zarząd NBP- organ kolegialny

Jest to organ kolegialny, kierujący działalnością banku.

Skład zarządu:

- Przewodniczący

- 6-8 członków w tym 2 wiceprezesów NBP

Członków zarządu powołuje Prezes NBP. Członkowie są powoływani na kadencję 6- letnią. Mogą być odwoływani w określonych ustawowo przypadkach ( jak członkowie Rady)

Podobnie jak członkowie Rady nie mogą zajmować innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej lub publicznej w czasie kadencji z wyjątkiem pracy naukowej, dydaktycznej lub twórczości autorskiej.

Zarząd jako organ kolegialny podejmuje uchwały, które zapadają większością głosów. W przypadku równej liczby głosów rozstrzygający głos należy do przewodniczącego (Prezesa NBP)

Instrumenty polityki pieniężnej banku centralnego:

Gromadzenie rezerw obowiązkowych.

Rezerwę obowiązkową banków stanowi wyrażona w złotych część środków pieniężnych, które zgromadzone są na rachunkach bankowych w bankach komercyjnych- rachunkach złotowych i walutowych. Banki odprowadzają rezerwę obowiązkową na rachunek bankowy danego banku komercyjnego, który prowadzony jest przez NBP.

Stopa rezerwy obowiązkowej jest zróżnicowana w zależności od umownego okresu złożenia środków pieniężnych na rachunkach w bankach komercyjnych, a także rodzaju waluty w jakiej rachunek jest prowadzony. Środki pieniężne zgromadzone jako rezerwa obowiązkowa są oprocentowane. Zasady i tryb naliczania rezerwy obowiązkowej oraz oprocentowania tej rezerwy określa zarząd NBP.

Kredyt refinansowy

Jeżeli bank komercyjny posiada mały zasób własnych środków pieniężnych to jest środków pochodzących z lokat i innych rachunków bądź też uzyskanych z innych źródeł np. zakupu papierów wartościowych, to może te środki uzupełnić poprzez kredyt refinansowy, który udzielany jest w złotych przez NBP.

NBP może udzielić kredyt refinansowy tylko takim bankom, które posiadają zdolność do jego spłaty wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty określonych w umowie o kredyt refinansowy.

Bank może udzielić kredyt refinansowy także bankowi, który realizuje program naprawczy, tzn. jest w gorszej kondycji finansowej, ale opracował program naprawy swoich finansów i niezbędny jest mu kredyt, który pomoże mu wyjść z impasu gospodarczego (ku polepszeniu sytuacji finansowej).

Obecnie banki posiadają na udzielane przez siebie kredyty „własne” środki pieniężne i nie muszą korzystać z kredytu refinansowego.

Polityka stóp procentowych banku centralnego.

Ustalone przez RPP stopy procentowe banku centralnego stanowią dla banków komercyjnych wskazanie co do sposobu ustalania przez te banki stóp procentowych dla depozytów (środków zgromadzonych na rachunku banku) oraz kredytów udzielanych przez banki komercyjne.

Jeżeli stopy procentowe banku centralnego są obniżone to jest to wskazanie dla banku komercyjnego, że również ustalone przez ten bank stopy procentowe kredytów i depozytów powinny zostać obniżone. Stopy procentowe banku centralnego są obniżone wówczas, gdy zanotowany zostaje spadek inflacji. Analogicznie jest przy podwyższeniu. Podwyższenie stóp procentowych przez RPP jest sygnałem dla banków komercyjnych , aby również podwyższyć stopy procentowe.

Nie istnieje natomiast automatyzm w obniżeniu czy podwyższeniu stóp procentowych przez banki komercyjne. Każdy bowiem bank komercyjny ma prawo ustalania we własnym zakresie stóp procentowych dla środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach w tym banku oraz dla kredytów udzielanych przez ten bank.

Komisja nadzoru bankowego.

Organem nadzoru jest Komisja Nadzoru Bankowego. Nadzór bankowy uregulowany jest w :

a- w ustawie o NBP

b- w prawie bankowym

KNB ma charakter uchwałodawczy, podejmując w formie uchwał decyzje skierowane do banków mające charakter wewnętrznych aktów prawnych. Decyzje Komisji są wykonywane przez Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego (GINB), który jest wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP. Ani KNB ani GINB nie są organami NBP.

Zadaniami Komisji są w szczególności:

a-określanie zasad działalności banków, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych zgromadzonych w bankach przez klientów,

b- sprawowanie nadzoru nad bankami w zakresie przestrzegania ustaw, statutów, innych przepisów prawa, a także obowiązujących je norm finansowych,

c- dokonywanie określonych ocen stanu ekonomicznego banków,

d- sporządzanie opinii dotyczących funkcjonowania banków.

Cel nadzoru bankowego:

1- zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych

2- zapewnianie zgodności działalności banków z przepisami ustawy pr. bankowe, ustawie o NBP, statutu oraz decyzji o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.

KNB może w ramach nadzoru zlecić bankowi dokonanie określonych czynności (np. zwiększenie funduszów własnych) w celu przywrócenia czynności płatniczej. Może również stosować środki nadzoru skierowane w stosunku do osób pełniących funkcje kierownicze w danym banku- do członków zarządu np. zawiesić ich w czynnościach członka zarządu.

Skład KNB:

Przewodniczący- Prezes NBP; zastępca przewodniczącego- Minister Finansów lub delegowany przez niego Sekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów; przedstawiciel Prezydenta RP; Prezes Zarządu BFG (Bankowy Fundusz Gwarancyjny); Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełdowych; przedstawiciel Ministra Finansów i Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.

KNB podejmuje decyzje w formie uchwał, które zapadają większością głosów przy obecności c.n. połowy składu Komisji.

Pojęcie bank komercyjny nie występuje w ustawodawstwie.

Ustawa- prawo bankowe, wyjaśnia pojęcie „bank”. Dodanie słowa „komercyjny” ma na celu zwrócenie uwagi na cel działalności banku, którym jest dążenie do maksymalizacji zysków w efekcie prowadzonej działalności usługowej w sferze finansów. Ta cecha odróżnia także bank NBP.

Prawo bankowe zawiera definicję banku stanowiąc, że „bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, obciążających ryzykiem środki powierzone bankowi pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym”.

Na definicję tą składają się elementy charakteryzujące bank:

a- bank jest osobą prawną (posiada osobowość prawną)

b- bank jest tworzony zgodnie z przepisami ustawy co oznacza, że utworzenie tego podmiotu następuje zgodnie z trybem określanym w przepisach następujących ustaw:

prawo bankowe, KSH, prawo spółdzielcze i ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, zrzeszaniu się tych banków i bankach zrzeszających - w przyp. b. spółdzielczych.

c- jest osobą działającą na podstawie zezwoleń (zezwolenia na utworzenie banku i zezwolenia na prowadzenie działalności bankowej), które to zezwolenia uprawniają bank do dokonywania czynności bankowych obarczonych ryzykiem.

Środki pieniężne powierzone bankowi pod tytułem zwrotnym to przede wszystkim pieniądze zgromadzone na prowadzone pod tytułem zwrotnym, gdyż bank ma obowiązek ich zwrotu na każde żądanie posiadacza rachunku. Te środki pieniężne bank może przeznaczać na czynności, które obciążają je ryzykiem tzn. że bank może z tych środków pieniężnych udzielać kredytów, pożyczek, gwarancji, poręczeń które to czynności obciążone są ryzykiem polegających na niewypłacalności kredytobiorców i pozostałych dłużników.

instytucja kredytowa jest to podmiot, który posiada swoją siedzibę zagranicą RP, ale na terytorium jednego państwa członkowskiego UE. Prowadzący (podmiot, we własnym imieniu i na własny rachunek na podstawie zezwolenia władz nadzorczych państwa, w którym ma on siedzibę działalność polegającą na przejmowaniu depozytów lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek tyt. zwrotnym i udzielaniu kredytów lub na wydawaniu pieniądza elektrycznego.

Oddział instytucji kredytowej- jednostka organu instytucji kredytowej, która wykonuje w imieniu instytucji kredytowej i na podstawie zezwolenia, które zostało jej udzielone czynności określone w tym zezwoleniu. Oddział utworzony na terytorium RP. Wszystkie jednostki organu danej instytucji kredytowej utworzone na terytorium RP uważa się za jeden oddział.

Bank zagraniczny bank, który ma swoją siedzibę poza granicami RP, ale na terytorium państwa, które nie jest państwem członkowskim UE.

Oddział banku zagranicznego- jednostka organizacyjna tego banku usytuowana na terenie Polski, wykonująca czynności bankowe, które określone zostały w zezwoleniu na utworzenie tego banku.

Czynności bankowe-w przepisach prawa bankowego pojęcie to nie zostało zdefiniowane. Przepisy prawa bankowego zawierają natomiast katalog czynności bankowych:

czynności bankowe sensu stricto- obiektywne- to takie czynności, które wykonywane mogą być wyłącznie przez banki należą do nich:

1 przyjmowanie wkładów pieniężnych i prowadzanie rachunków tych wkładów, 2 prowadzenie innych rachunków bankowych,3 udzielanie kredytów,4 udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych,

5 otwieranie i potwierdzanie akredytyw,6 przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,7wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego,8 wykonywanie innych czynności jeżeli odrębne ustawy przewidują ich wykonywanie wyłącznie przez banki

Czynności bankowe subiektywne- czynności, które dokonują także inne niż banki podmioty, jeżeli jednak wykonuje je bank to są czynnościami bankowymi. Zaliczamy do nich:

- udzielanie pożyczek pieniężnych, dokonywanie operacji czekowych i wekslowych, wydawanie kart płatniczych i dokonywanie operacji przy użyciu karty, nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych, przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych ,udzielanie poręczeń i potwierdzanie ich , wykonywanie zleconych czynności związanych z emisją papierów wartościowych , pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych i rozliczeń w obrocie dewizowym

Nie każdy bank wykonuje pełny katalog wszystkich wymienionych wyżej czynności bankowych. Zakres czynności bankowych wykonywanych przez dany bank określa statut każdego banku.

Organizacyjno -prawne formy banków

Bank państwowy- może być utworzony przez RM na mocy rozporządzania na wniosek Ministra Skarbu Państwa zaopiniowany przez Prezesa KNB. W takim samym trybie bank jest likwidowany. Rozporządzenie RM o utworzeniu banku państwowego określa jego nazwę przedmiot i zakres oznakowania oraz wysokość środków pieniężnych w wydzielonych z majątku Skarbu Państwa, które stają się majątkiem danego banku. Bank ten nie podlega wpisowi do KRS. Organami tego banku są

• zarząd (organ wykonawczy), Rada Nadzorcza (organ nadzorczy)

Statut bankowi państwowemu nadawany jest w drodze rozporządzenia Ministra Skarbu Państwowego w porozumieniu z Ministrem Finansów i po jego zaopiniowaniu przez KNB ( w tym przyp. nie jest potrzebne zezwolenie)

Obecnie w Polsce jest jeden bank państwowy, Bank Gospodarstwa Krajowego

Banki spółdzielcze są tworzone na mocy ustawy prawo bankowe, prawo spółdzielcze oraz ustawie o funkcjonowaniu banków spółdzielczych i ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających.

Bank spółdzielczy jest spółdzielnią w rozumieniu przepisów ustawy prawo spółdzielcze. Bank ten może być jednak utworzony wyłącznie przez osoby fizyczne (minimum 10 osób). Statut banku powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Bank spółdzielczy jest tworzony i podejmuje działalność bankową na podst. zezwolenia.

Bank w formie spółki akcyjnej-stosuje się tu przepisy KSH i prawo bankowe. Bank taki jest tworzony i podejmuje działalność na podstawie zezwoleń. W tym banku tym działa Rada Nadzorcza składająca się z minimum 5 osób fizycznych powoływanych i odwoływanych przez walne zgromadzenie. Zarząd takiego banku składa się z co najmniej 3 osób powoływanych i odwoływanych przez Radę Nadzorczą.

O składzie Rady Nadzorczej oraz składzie zarządu należy każdorazowo informować KNB. Powołanie dwóch członków zarządu banku w formie s.a., w tym Prezesa może nastąpić wyłącznie za zgodą KNB.

Postępowanie przy tworzeniu banków spółdzielczych i w formie s.a.

Zarówno banki spółdzielcze jak i banki w formie s.a. mogą zostać utworzone po uzyskaniu zezwolenia KNB. Utworzenie banku jest możliwe, jeżeli zostaną spełnione przesłanki dotyczące :

Funduszy własnych banku - wymogi kapitałowe- wysokość funduszy własnych banku powinna być dostosowana do rodzaju czynności bankowych, które zamierza bank wykonywać oraz z zakresu jego działalności. Minimum kapitału założycielskiego dla banku to równowartość 5 mln €. W przyp. banku spółdzielczego, jeżeli założyciele wyrazili zamiar zrzeszenia się tego banku to kapitał założycielski może być niższy, wynoszący jednak nie mniej niż równowartość miliona Euro.

Kapitał założycielski może być wniesiony w formie pieniężnej lub w formie aportu, jednakże aport nie może przekraczać 15 procent całego kapitału założycielskiego. Wniesienie aportu nie może powodować zmniejszenia minimalnej kwoty pieniężnej wymaganej dla utworzenia banku, czyli 5 mln €. Środki pieniężne powinny być udokumentowane co do ich pochodzenia. Pokrycie pełnej kwoty kapitału założycielskiego banku w formie Spólki akcyjnej. powinno nastąpić przed rejestracją w KRS.

pomieszczeń, w których bank prowadzi działalność - pomieszczenia, w których bank zamierza prowadzić działalność powinny być wyposażone w urządzenia techniczne, które zabezpieczają należycie przechowywane wartości w bankach.

osób- założycieli lub osób przewidzianych do objęcia stanowisk kierowniczych w banku- osoby, które przewidziane są do objęcia funkcji członków zarządu banku powinny posiadać teoretyczną wiedzę z zakresu bankowości i finansów oraz praktykę bankową. Na objęcie funkcji Prezesa Zarządu i wiceprezesa musi wyrazić zgodę KNB. O składzie zarządy oraz o przyszłych zmianach w składzie zarządu należy zawiadamiać Komisję. Osoby pełniące funkcje kierownicze powinny posiadać nieskazitelną opinię oraz dawać rękojmię, że bank którym będą zarządzać będzie prowadzić działalność zapewniającą bezpieczeństwo zgromadzonym w banku środkom pieniężnym.

co do planu działalności tego banku na okres co najmniej 3 lat.- założyciele zobowiązani są przedłożyć Komisji plan działalności banku na okres co najmniej 3 lat funkcjonowania banku. Plan powinien być opracowany w sposób pozwalający Komisji na stwierdzenie, że działalność bankowa zapewni bezpieczeństwo środkom zgromadzonym w banku.

Banki działające w Polsce mają przede wszystkim charakter banków uniwersalnych, tj. takich, które mogą wykonywać wszystkie czynności bankowe określone w przepisach prawa bankowego. Obok nich działają także banki specjalistyczne, którymi są banki hipoteczne. Podstawowymi zadaniami tych banków jest udzielanie kredytów zabezpieczonych hipoteką lub gwarancją albo poręczeniem podmiotów o szczególnej wiarygodności (m.in. przedpolski Bank Centralny, Europejski Bank Centralny, Skarb Państwa, organy samorządowe) oraz emitowanie papierów - listów zastawnych- w oparciu o wierzytelności banków wynikające z udzielanych kredytów.

Kredyty hipoteczne są udzielane na szeroko pojęte budownictwo, w szczególności na różnorodnego rodzaju budownictwo mieszkaniowe (nabycie domu, lokalu, na rynku pierwotnym, wtórnym, nabycie lokali mieszkalnych w spółdzielniach mieszkaniowych, spółdzielniach mieszkaniowych, spółdzielniach własnościowych, spółdzielcze, własnościowe prawo do lokali)

Charakterystyka wybranych czynności bankowych

Prowadzenie rachunków bankowych.

Rodzaje rachunków bankowych:

rachunki rozliczeniowe:

bieżące i pomocnicze

Są prowadzone przez bank wyłącznie dla osób prawnych, tzw. ułomnych osób prawnych oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Wśród tych podmiotów najwięcej jest przedsiębiorców. Wśród rachunków rozliczeniowych każdy przedsiębiorca powinien posiadać rachunek bieżący, a może posiadać także rachunek pomocniczy. Pozostałe podmioty posiadają przede wszystkim rachunki bieżące.

Rachunek bieżący- służy jego posiadaczowi do gromadzenia wszelkich środków pieniężnych pochodzących z wpływów na ten rachunek oraz do dokonywania rozliczeń pieniężnych.

Rachunek pomocniczy- jest otwierany przez bank na wniosek posiadacza rachunku bieżącego w sytuacji, gdy posiadacz rachunku bankowego prowadzi działalność w ramach wyodrębnionych w jego strukturze jednostek organizacyjnych np. oddziałów, filii, hurtowni zakładowych.

Jednostki organizacyjne nie mają zdolności prawnej do działania we własnym imieniu. Podmiotem jest nie jednostka organizacyjna, ale osoba prawna lub tzw. ułomna osoba prawna jako całość. Rachunki pomocnicze są otwierane przez bank w celu możliwości dokonywania rozliczeń pieniężnych związanych z działalnością wyodrębnionej jednostki organizacyjnej.

Można posiadać kilka rachunków bieżących w różnych bankach. Rachunki pomocnicze mogą być otwierane w tym samym banku, w którym otwarty jest rachunek bieżący lub w innym banku.

* rachunki lokat terminowych

Służą one w/w podmiotom do gromadzenia na tych rachunkach wolnych czasowo środków pieniężnych w celu uzyskania dochodu w postaci odsetek.

*rachunki oszczędnościowe:

* rachunki oszczędnościowe A'visto ,

* rachunki oszczędnościowe rozliczeniowe i

*rachunki terminowych lokat oszczędnościowych

Wszystkie rachunki oszczędnościowe są prowadzone przede wszystkim dla :

osób fizycznych,

dla szkolnych kas oszczędnościowych,

kas pracowniczych zapomogowo pożyczkowych

Rachunki oszczędnościowe prowadzone dla osób fizycznych to przede wszystkim rachunki oszczędnościowe rozliczeniowe ROR zwane kontami osobistymi lub rachunki terminowe lokat oszczędnościowych. ROR jak z nazwy wynika służą one z jednej strony do oszczędzania środków pieniężnych a z drugiej do dokonywania rozliczeń pieniężnych związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego i osobistymi wydatkami (np. zapłata za energię, gaz, telefon, neta, rat kredytowych, ubezpieczeń)-ROR-y są otwierane dla osób, które wykażą w banku, że mają źródła dochodu i zadeklarują periodyczne (comiesięczne) wpłaty na ten rachunek. ROR-y mogą być też prowadzone dla uczniów i studentów w takim przypadku jeżeli osoby nie posiadają własnych źródeł dochodów banki otwierają je na podstawie deklaracji, złożonej przez przedstawicieli ustawowych lub opiekunów o wpłatach comiesięcznych określonych kwot.

Rachunki lokat terminowych to rachunki, na których osoba fizyczna składa środki pieniężne w celu uzyskania dochodów w postaci odsetek. Lokaty terminowe są obecnie bardzo nisko oprocentowane.

Rachunek oszczędnościowy prowadzony dla małoletniego

Rachunek oszczędnościowy może posiadać także małoletni jednakże otwierany jest na podstawie umowy, którą zawiera jego przedstawiciel ustawowy lub opiekun. Środki pieniężne wpłacone na rachunek małoletniego stanowią majątek małoletniego. Rozporządzanie tym majątkiem przez przedstawiciela ustawowego lub opiekuna jest możliwe po uzyskaniu zgody sądu rodzinnego i opiekuńczego (* chyba że chodzi o niewielkie kwoty). Prawo bankowe jednakże w tym zakresie zawiera regulację odmienną od kodeksu cywilnego, stanowiąc, że małoletni posiadacz rachunku oszczędnościowego po ukończeniu 13 lat może swobodnie dysponować zgromadzonymi na jego rachunku środkami pieniężnymi, chyba, że sprzeciwiają się temu na piśmie jego przedstawiciele ustawowi.

Rachunki oszczędnościowe wspólne

Rachunki oszczędnościowe mogą być prowadzone dla kilku osób fizycznych są to rachunki wspólne 2 osób. Rachunek wspólny może być rachunkiem:

rozłącznym- każdy posiadacz rachunku może samodzielnie dysponować środkami zgromadzonymi na tym rachunku. Może go również wypowiedzieć ze skutkiem dla pozostałych posiadaczy.

łącznym- wszystkie w/w czynności muszą być dokonywane wspólnie przez wszystkich posiadaczy. Bank ma obowiązek wydać posiadaczowi dokument potwierdzający zawarcie umowy takiego rachunku, na którym wyraźnie będzie wskazane jaki to jest rodzaj rachunku przez użycie słowa „oszczędnościowy”

Przywilej egzekucyjny posiadaczy rachunku oszczędnościowego Środki pieniężne, które są na rachunku oszczędnościowym jednej osoby niezależnie od liczby zawartych umów rachunków bankowych np. ilości lokat są wolne od zajęcia, które dokonywane jest przez organ egzekucyjny w ramach prowadzenia egzekucji przeciw posiadaczowi rachunku do wysokości trzykrotnego przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa GUS za okres bezpośrednio poprzedzający dzień wystawienia tytułu egzekucyjnego. Kwota średniego wynagrodzenia jest zmienna i jest wypłacana posiadaczowi, a pozostała jest odprowadzana na rachunek komornika.

Jeżeli zajęcie w ramach prowadzonej egzekucji obejmuje rachunek wspólny to niezależnie od liczby współposiadaczy kwota wolna od zajęcia wynosi tyle ile w przyp. rachunku oszczędnościowego prowadzonego dla jednej osoby.

Wypłaty z rachunku oszczędnościowego po śmierci posiadacza rachunku

Z rachunku oszczędnościowego po śmierci posiadacza mogą być następujące rodzaje wypłat:

a- koszty pogrzebu posiada-wypłata kwot stanowiących te koszty następuje na rzecz osoby, która te koszty poniosła jeżeli przedłoży opinały rachunków lub faktur dokumentujących ich poniesienie. Prawo bankowe stanowi, że koszty te nie mogą przekroczyć kosztów urządzenia pogrzebu wg zwyczajów obowiązujących w środowisku, w którym żył posiadacz rachunku

b- są to wypłaty mające na celu realizację dyspozycji na wypadek śmierci złożonej za życia przez tego posiadacza, dotyczącą wypłaty środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym na rzecz jednej lub kilku osób wskazanych w tej dyspozycji. Do osób na rzecz których posiadacz ma prawo dokonać tzw. zapisu należą małżonek, zstępni, wstępni, rodzeństwo.

Łączna kwota dyspozycji nie może przewyższyć dwudziestokrotnej średniej miesięcznej płacy jak wyżej obowiązującego w miesiącu poprzedzającym miesiąc śmierci posiadacza. Jeżeli posiadacz dokonał takich dyspozycji to bank ma obowiązek dokonania tych wypłat.

Zarówno koszty pogrzebu jak i tzw. zapis bankowy nie wchodzą do spadku po posiadaczu rachunku. Przepisy dotyczące w/w wypłat z rachunków nie mają zastosowania do rachunków wspólnych. Osoby, którym na podstawie dyspozycji na wypadek śmierci wypłacono kwotę wyższą niż w/w są zobowiązane do zwrotu nadwyżki na rzecz spadkobierców.

Rachunki powiernicze-Na tych rachunkach mogą być składane wyłącznie środki powierzone posiadaczowi tego rachunku na podstawie odrębnej umowy. Posiadacza rachunku nazywamy powiernikiem. Umowa rachunku bankowego powierniczego określa warunki jakie powinny być spełnione, aby środki pieniężne, które zostały na ten rachunek wpłacone przez osoby 3. mogły być pozostawione do dyspozycji posiadacza rachunku.

Przepisy prawa bankowego zawierają postanowienia chroniące interes prawny osób

3. Ochrona ta polega na tym, że:

w przyp. gdy przeciwko powiernikowi prowadzona jest egzekucja, środki pieniężne zgromadzone na rachunku powierniczym nie podlegają zajęciu; w przypadku, gdy ogłoszona zostaje upadłość powiernika zgromadzone na rachunku powierniczym środki pieniężne wchodzą do masy upadłościowej z wyjątkiem tych przedmiotów, które do masy nie wchodzą; jeżeli powiernik jest osobą fizyczną to środki pieniężne zgromadzone na rachunkach powierniczych nie wchodzą do spadku po nim,

taki sposób regulacji pozwala chronić zasadne interesy osób trzecich.

Umowa Rachunku Bankowego Jako Podstawa Otwarcia i Prowadzenia Przez Bank Każdego Rachunku Bankowego.

Cechy umowy rachunku bankowego:

umowa nazwana i znana K.C;

umowa konsensualna; umowa kauzalna (przyczynowa);

umowa kwalifikowana ze względu na podmiot .

Jedną ze stron jest bank ponieważ prowadzenie rachunku bankowych to czynność bankowa obiektywna, której tylko bank dokonuje. Przepisy ustaw odrębnych mogą wskazywać, które z podmiotów (poza bankami) mogą prowadzić rachunki bankowe. Wg stanu obowiązującego obecnie podmiotami tymi są Skoki; umowa dwutonie zobowiązująca (zobowiązania posiadacza w porównaniu ze zobowiązaniami banku są niewspółmierne, toteż w doktrynie spotyka się pogląd iż są to zobowiązania jednostronnie ;jest to umowa podwójnie odplatana- bank płaci odsetki, posiadacz opłaty za prowadzenie rachunku i dokonywanie obliczeń.

Pojęcie umowy rachunku bankowego

Bank zobowiązuje się do przechowywania w czasie oznaczonym lub nieoznaczonym środków pieniężnych a także jeżeli umowa tak stanowi do dokonywania rozliczeń pieniężnych ( dotyczy rachunków rozliczeniowych i ROR- ów). Bank ma prawo obracać środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku z obowiązkiem ich zwrotu na każde żądanie posiadacza. Dysponentem środków zgromadzonych na rachunku jest wyłącznie jego posiadacz lub pełnomocnik działający w zakresie umocowania. Bank z własnej inicjatywy nie ma prawa dokonywać jakichkolwiek czynności na rachunku posiadacza. Swoboda dyspozycji środków pieniężnych przez posiadacza kończy się z chwilą, gdy wierzytelności z rachunków bankowych zostanie zajęta przez organ egzekucyjny (sądowy lub administracyjny) prowadzący egzekucję przeciwko posiadaczowi rachunku od chwili zajęcia bank ma obowiązek przekazywać do zrealizowania całej wierzytelności określonej w zajęciu - na rachunek organu egzekucyjnego a więc nie może realizować dyspozycji posiadacza.

Forma zawarcia umowy pisemna dla celów dowodowych .

Elementy Umowy Rachunku Bankowego

określone w przepisach prawo bankowe:

a- określenie stron umowy- posiadacz i bank,

b- rodzaj otwieranego rachunku: w umowie należy określić rodzaj otwieranego rachunku

c- waluta rachunku- rachunki mogą być prowadzone w walucie polskiej, obcej lub w walutach wymienialnych,

d- czas trwania umowy- umowa rachunku bankowego może być zawarta na czas określony. Umowy na czas określony to zawsze umowy lokat terminowych, oszczędnościowych lokat terminowych. Umowa może być zawarta na czas nieoznaczony: umowa rachunków rozliczeniowych, ROR.

Jeżeli umowa została zawarta na czas nieoznaczony to powinna zostać zawarta w niej klauzula o możliwości rozwiązania tej umowy przez każdą ze stron za uprzednim okresem wypowiedzenia, a okres ten powinien być wskazany. Z przepisów k.c. wynika jednak, że bank może wypowiedzieć umowę o rachunek bankowy tylko z ważnych powodów np. jeżeli jego posiadacz dopuścił się przestępstwa związanego z obrotem bankowym, fałszerstwo czeku czy innego bankowego dokumentu.

e- oprocentowanie- środki pieniężne na rachunku bankowym są oprocentowane tylko na krótkotrwałych lokatach, lokatach oszczędnościowych krótkoterminowych maksymalnie do 3 miesięcy banki stosują oprocentowanie stałe,

Zastosowane jest oprocentowanie zmienne. Przy zmiennym oprocentowaniu należy określić zdarzenie (zdarzenia), których zaistnienie skutkować będzie zmianą oprocentowania środków na rachunku bankowym. Zazwyczaj banki określając zmienną stopę procentową odnoszą jej zmianę di zmiany „ceny” pieniądza na rynkach międzybankowych,

f- terminy wypłaty środków pieniężnych pozostawienie do dyspozycji odsetek lub określenia terminów ich kapitalizacji.

Kapitalizacja- doliczenie do kwoty kapitału odsetek naliczanych za czas w umowie określony. Od kwoty skapitalizowanej w następnym okresie w jakim przechowywane są środki pieniężne nalicza się kolejne odsetki.

a) wysokość prowizji i opłat za czynności związane z wykonywaniem umowy oraz zasady zmiany tych opłat. Na mocy przepisów prawo bankowe, banki są uprawomocnione do ustalania we własnym zakresie wysokości prowizji (prowizja- rodzaj opłaty za czynności bankowe) i opłat bankowych. Banki pobierają prowizję m.in. za prowadzenie rachunku bankowego . Wysokość tej prowizji powinna być określona w umowie, najczęściej dokonuje się określenie tej prowizji poprzez załączenie do umowy (w formie załącznika) wyciągu z taryfy prowizji i opłat bankowych. W przypadku, gdy bank zmieni wysokość prowizji nie może jednostronnie wprowadzić zmian do umów określonych. Najczęściej tryb zmian wprowadzenia prowizji i opłat określa się następująco: bank przesyła posiadaczowi rachunku rozliczeniowego ( z tyt. prowadzenia lokat terminowych w zasadzie opłat się nie pobiera) zmienioną taryfę opłat i prowizji. Jeżeli posiadacz nie wypowie umowy rachunku w ustalonym terminie między stronami, nowa taryfa wiąże strony, po upływie ewentualnego wypowiedzenia.

b)formy i zakres rozliczeń pieniężnych oraz terminy realizacji tych rozliczeń.

c) zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji zleceń płatniczych. Dla posiadaczy rachunków rozliczeniowych i ROR- ów istotne jest przede wszystkim w jakim terminie bank dokona rozliczenia pieniężnego. Posiadacz musi z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym złożyć dyspozycje płatnicze, aby jego wierzyciel otrzymał zapłatę w terminie wynikającym z kontraktu handlowego. Bank powinien również w umowie określić w jakiej wysokości wypłaci odszkodowanie, jeżeli jego terminu nie dotrzymano. W praktyce najczęściej ustala się karę umowną (zryczałtowaną formę odszkodowania)

d) przesłanki i tryb dokonania zmiany umowy- w formie pisemnej w postaci aneksu

e) przesłanki rozwiązania umowy i tryb rozwiązania. Banki określają w umowie rachunku bankowego okres po upływie którego nastąpi rozwiązanie umowy, jeżeli w tym okresie nie były dokonywane na rachunku żadne obroty.

Regulamin Bankowy-Regulamin bankowy stanowi rodzaj wzorca umownego, o którym mowa w art. 385 k.c. Regulamin nie ma charakteru normatywnego (nie jest aktem prawnym). Regulamin stanowi część stosunku umownego, na który składa się umowa i regulamin.

Umowa określa cechy charakterystyczne danego stosunku prawnego, czyli indywidualizuje dany stosunek prawny np. w umowie o terminową lokatę oszczędnościową. Cechą charakterystyczną dla tego typu stosunku prawnego będzie kwota lokaty, jej oprocentowanie, termin, na który złożone zostały środki pieniężne wskazanie posiadacza. Regulamin dotyczy wszystkich stosunków prawnych określonego rodzaju. W tym przykładzie wszystkich umów dotyczących oszczędnościowych lokat terminowych. Postanowienia regulaminu mają charakter stały i nie mogą być przedmiotem negocjowania pomiędzy stronami umowy. W przeciwieństwie do postanowień samej umowy, które strony mogą negocjować. W naszym przykładzie negocjacji może podlegać wysokość oprocentowania.

Regulaminy bankowe są uchwalane zazwyczaj przez zarządy banków i w tym samym trybie mogą być zmieniane. W przypadku, gdy te same postanowienia zawarte zostaną w umowie i regulaminie, jednakże występuje między nimi sprzeczność to pierwszeństwo mają postanowienia umowy.

W regulaminach, które dotyczą stosunku banku i konsumenta nie mogą być zamieszczane klauzule niedozwolone, tzw. abuzywne, których przykładowy katalog zawarty jest w K.C- zakaz zamieszczania takich klauzul ma na celu ochronę konsumenta przed nieuczciwymi działaniami profesjonalisty w obrocie gospodarczym. Regulamin wiąże drugą stronę stosunku prawnego w przykładzie podawanym posiadacza rachunku, jeżeli został doręczony stronie w chwili zawarcia umowy. Zmiana regulaminu obowiązującego w ciągłym stosunku prawnym odbywa się w ten sposób, że treść nowego regulaminu doręcza się stronie, która w przypadku nie wyrażenia zgody na jego postanowienia, może odstąpić od umowy w terminie wyznaczonym przez bank. Jeżeli nie wypowie umowy we wskazanym terminie jest związana postanowieniami nowego regulaminu.

Udzielanie kredytów przez banki:

1. Kredytowanie przedsiębiorców i innych osób fizycznych

Kredyty te można systematyzować wg różnych kryteriów:

* wg przeznaczenia środków pieniężnych pochodzących z kredytu:

- obrotowy- środki pieniężne pochodzące z tego kredytu, przedsiębiorcy mogą przeznaczać na bieżące płatności związane z prowadzoną działalnością gospodarczą np. na należności swoich kontrahentów (dostawców), podatki, składki ZUS, należności z innych umów. Kredyt obrotowy jest co do zasady kredytem krótkoterminowym do roku. Może być kredytem w rachunku bieżącym lub w rachunku kredytowym.

inwestycyjny- służy przedsiębiorcy na dofinansowanie zakupu lub realizacji różnego rodzaju inwestycji.

Inwestycja- to np. zakup nieruchomości przeznaczonych na działalność gospodarczą, rozbudowę, adaptację, inwestycje budowlane związane z działalnością gospodarczą, zakup środków trwałych: maszyny, urządzenia technologiczne, różnego rodzaju środki transportu .

Kredyt inwestycyjny jest kredytem co do zasady średnioterminowym lub długoterminowym a także kredytem w rachunku kredytowym.

Według czasu obowiązywania (korzystania ze środków pieniężnych pochodzących z kredytu)

krótkoterminowy do 1 roku, średnioterminowy od 3- 5 lat, długoterminowy powyżej 5 lat (np 15 lat)

według rodzaju rachunku na który opiewa

A- kredyt w rachunku bieżącym- jest ściśle powiązany z rachunkiem bieżącym przedsiębiorcy. Polega on na tym, że na podstawie umowy kredytu przedsiębiorca ma możliwość dokonywania rozliczeń pieniężnych pomimo braku środków własnych na rachunku bieżącym do kwoty udzielanego kredytu. Każda wpłata na rachunku- zmniejsza zadłużenie kredytobiorcy o kwotę wpłaty umożliwiającą mu dokonywanie kolejnych płatności. W ostatnim dniu obowiązywania umowy kredytu w rachunku bieżącym na rachunku posiadacza musi być minimum zero. Nie może być debet.

Rachunek bieżący jest rachunkiem posiadacza co sprawia, że może on być zajęty przez organ egzekucyjny, jeżeli przeciwko posiadaczowi prowadzona jest egzekucja. Zajęcie takie może skutkować brakiem możliwości spłacenia kredytu, ponieważ w przyp., gdy rachunek jest zajęty wszystkie wpływające na ten rachunek środki pieniężne bank ma obowiązek przekazać na rachunek organu egzekucyjnego.

Kredyt ten jest udzielany przez banki podmiotom, posiadającym dobrą sytuację finansową i nie zachodzi u nich groźba zajęcia rachunku.

B- kredyt w rachunku kredytowym- rachunek kredytowy jest rachunkiem bankowym a nie rachunkiem klienta banku. Jest to rachunek, na którym bank ewidencjonuje wypłatę kredytu i jego spłaty-Rachunek ten nie może być zajęty w związku z prowadzoną przeciwko kredytobiorcy egzekucją. W rachunkach kredytowych udzielane są zawsze kredyty inwestycyjne, a także kredyty obrotowe, jeżeli sytuacja finansowa kredytobiorcy mogłaby grozić ewentualnym zajęciem jego rachunku bieżącego (rozliczeniowego)

PRZESŁANKI UDZIELANIA KREDYTÓW:

Bank udzieli kredytobiorcy kredytu jeżeli spełnione zostaną przesłanki:

***kredytobiorca posiada zdolność kredytową

Zdolność kredytowa- zdolność do spłaty kredytu wraz z odsetkami w całym okresie umownym kredytowania oraz do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Bank w celu zbadania zdolności kredytowej przedsiębiorców na mocy prawa bankowego ma prawo żądać od kredytobiorcy (wnioskodawcy) dokumentów umożliwiających bankowi dokonanie oceny sytuacji ekonomiczno- finansowej przyszłego kredytobiorcy. Dokumenty te są zróżnicowane i zależne, m.in. od rodzaju kredytu, o który stara się przedsiębiorca składając odpowiedni wniosek kredytowy, także od statusu prawnego kredytobiorcy i sposobu rozliczania się ze S.P. Przykładowo można wskazać na następujące dokumenty pozwalające ocenić finanse przedsiębiorcy, np. bilans za poprzedni rok, formularze dokumentujące składanie zaliczek na podatki, książka przychodów i rozchodów, rachunki zysków i strat, zaświadczenia z Urzędu Skarbowego, i ZUS o tym, że wnioskodawca nie zalega z płatnością podatków i składek ubezpieczeniowych zarówno jego jak i jego pracowników.

Dokumentami o charakterze prawnym są np. odpisy z KRS, zaświadczenia z EDG, wyciągi z ksiąg wieczystych, zawarte kontrakty handlowe, prawomocne ostateczne decyzje administracyjne (koncesja, zezwolenie).Jeżeli bank stwierdzi, że kredytobiorca posiada zdolność kredytową przystępuje do ustalenia/ negocjowania z przedsiębiorcą prawnych form zabezpieczenia spłaty kredytu.

**posiadanie przez kredytobiorcę możliwości zabezpieczenia należności kredytowych w praktyce bankowej jest obowiązkowe. Brak zabezpieczenia nie rodzi żadnej odpowiedzialności cywilno- prawnej banku, czy też drugiej strony umowy, jednakże bank za brak zabezpieczenia należności kredytowych ponosi odpowiedzialność o charakterze publiczno- prawnym wobec KNB. Brak zabezpieczenia może skutkować nie odzyskaniem w terminie lub całkowicie środków pieniężnych, które przeznaczone zostały na kredyt. Ponieważ pieniądze te pochodzą najczęściej ze środków zgromadzonych na rachunku banku przez ich posiadaczy, może skutkować naruszeniem płynności finansowej w banku, a w ostateczności jego upadłością .Prawne formy zabezpieczenia mają na celu zminimalizowanie ryzyka kredytowego banku- braku niewypłacalności dłużników- kredytobiorców.

Umowa kredytu -charakter prawny

Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas w umowie oznaczony kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na określony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z tej kwoty na określonych warunkach w umowie, do zwrotu kwoty wykorzystywanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych w umowie terminach spłaty i do zapłaty prowizji od udzielanego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta w formie pisemnej dla celów dowodowych .

Umowa kredytu jest:

****umową nazwaną, ale nie znaną KC, uregulowaną wyłącznie przez przepisy prawa bankowego; umową dwustronnie zobowiązującą , ale nie wzajemną;

umową kwalifikowaną ze względu na podmiot ponieważ kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego może udzielać wyłącznie bank;

umową celową- środki pieniężne pochodzące z kredytu muszą być przeznaczone przez kredytobiorcę wyłącznie na cel w umowie oznaczony;

umową konsensualną;

umową kauzalną- przyczyna jest podstawą udzielania kredytu;

umową terminową; umową odpłatną

Elementy umowy kredytu wg prawa bankowego:

***określenie stron umowy, czyli bank i kredytobiorca

***określenie kwoty i waluty kredytu*** cel, na który kredyt został udzielony ***terminy i sposób pozostawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych. Kredyt może być postawiony do dyspozycji ( do wykorzystania) jednorazowo ( w całej kwocie) lub w tzw. transakcjach- częściach. W obu przypadkach należy określić termin, od którego kredytobiorca ma prawo korzystać z całości lub części tego kredytu.

Kredyt stawiany jest do dyspozycji kredytobiorcy w szczególności poprzez:

- przelew na rachunek bieżący

- przelew bezpośrednio na rachunek wierzyciela kredytobiorcy.

Kredytu nie stawia się do wykorzystania w gotówce.

a- Wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany: Co do zasady kredyt jest oprocentowany wg stawki zmiennej. Należy jednak w umowie oprócz wskazania, że jest to stawka zmienna określić zdarzenia, które skutkują zmianę stawki procentowej.

b- zasady i termin spłaty kredytu

Kredyt płacony w całości lub w ratach. Odsetki od wykorzystanego kredytu płatne są na bieżąco tj. w okresach miesięcznych lub kwartalnych. Raty kredytu(kapitałowe)spłacone są w okresach umownie ustalonych jednakże kwoty tych poszczególnych rat nie musza być w jednakowej wysokości. Terminy spłaty odsetek i rat kapitałowych nie muszą się pokrywać.

Sposób zabezpieczenia spłaty kredytu.

Bank w umowie kredytu powinien określić sposób zabezpieczenia jego spłaty, zabezpieczenia mogą mieć charakter rzeczowych lub osobowych. Bank ma prawo zabezpieczyć spłatę kredytu stosując kilka prawnych form jednocześnie, zabezpieczenia ma na celu minimalizacja ryzyka związanego z niewypłacalnością dłużnika(kredytobiorca).

Zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu.

Ponieważ kredyt jest zawsze przeznaczony na określony cel bank ma prawo do sposobu jego wykorzystania w szczególności ma prawo dokonywania tzw. inspekcji w miejscu prowadzenia działalności gospodarczej ,prawo kontroli faktur płatnych z kredytu, ma też prawo kontroli stanu przedmiotu zabezpieczeń.

-Wysokość prowizji powinna być ustalona.

-Warunki dokonywania umowy i jej rozwiązania.

Zmiana umowy kredytu może nastąpić wyłącznie w formie pisemnej-aneksu podpisanego przez obie strony umowy. W przyp. gdy kredytobiorca nie spełnia warunków umownych lub utracił zdolność kredytową, bank ma prawo wypowiedzieć umowę kredytu. Skutkiem wypowiedzenia jest natychmiastowa wymagalność całej niespłaconej części kredytu. Bank nie może wypowiedzieć umowy kredytu w przypadku znacznego pogorszenia się sytuacji finansowej kredytobiorcy jeżeli przedłużył on program naprawczy oceniony przez bank pozytywnie. W przypadku gdy stronami umowy kredytu jest bank i konsument ,bank zobowiązany jest stosować oprócz przepisów prawa bankowego przepisy ustawy z 20 lipca 2001r.o „kredycie konsumenckim”- w rozumieniu tej ustawy kredytem konsumenckim jest kredyt udzielony przez bank i pożyczka udzielana przez bank. W postanowieniach umowy kredytu muszą więc uwzględnione przepisy ustawy o kredycie konsumencki normujące instytucje prawne chroniące konsumentów. W postanowieniach umowy kredytu powinien być odrębnie uwzględnione kwota odsetki prowizji oraz koszt ustanowienia zabezpieczeń. Ponadto w umowie należy zawrzeć klauzulę umożliwiającą konsumentowi odstąpienia od umowy w terminie 10 dni licząc od daty jej zawarcia. Skutkiem złożenia oświadczenia od odstąpienia od umowy jest zwrot bankowi przez konsumenta kwoty kredytu która została mu postawiona do dyspozycji, ale bez odsetek należnych za okres do dnia odstąpienia od umowy.

Pożyczka bankowa- banki obok kredytów udzielają głównie konsumentom pożyczek bankowych .Umowa pożyczki stanowiąca podstawę jej udzielenia jest uregulowana w przepisach KC. Przez umowę pożyczki bank zobowiązuje się przenieść na pożyczkobiorcę własność określonej kwoty środków pieniężnych pożyczkobiorca zobowiązuje się do spłaty pożyczki w terminach oznaczonych w umowie. Przedmiotem pożyczki udzielonej przez bank mogą być wyłącznie środki pieniężne wg. KC przed pożyczki mogą być również rzeczy co do gatunku. Pożyczka udzielona przez bank jest zawsze umową odpłatną wg. KC może być charakter umowy odpłatnej i nieodpłatnej o charakterze jej decydują strony.

Kredyt a pożyczka udzielona przez banki-

a) umowa kredytu stanowiąca podstawę jego udzielenia jest uregulowana w prawie bankowym a umowa pożyczki stanowiąca podstawę udzielania pożyczki jest uregulowana w KC i kilku art. Prawa bankowego;

b) środki pieniężne pochodzące z kredytu muszą być przeznaczone na określony cel którego realizacja jest kontrolowana przez bank. Środki natomiast pochodzące z pożyczki mogą być wydatkowane przez pożyczkobiorcę którego bank ani nie bada ani nie kontroluje;

c) co do zasady pożyczka udzielona jest konsumentom oraz podmiotom tj. przedsiębiorcom, os. prawnym i tzw. ułomnym os. prawnym.

Podobieństwa-

a) bank przed udzieleniem kredytu i pożyczki bada zdolność kredytową kredytobiorcy i pożyczkodawcy;

b)z zasady oprocentowanie kredytu i pożyczki są takie same ;

c)pożyczka udzielona przez bank analogiczna jak kredyt powinna być zabezpieczona przy wykorzystaniu takich samych prawnych form zabezpieczeń. Ponieważ pożyczka co do zasady udzielana jest konsumentowi, w umowie powinny znaleźć się postanowienia chroniące konsumenta w szczególności wyżej wymienione.

2. Kredytowanie konsumentów-os. fizyczne, nie prowadzące działalności gospodarczej-

ROZLICZENIA PIENIĘŻNE-prawo bankowe określa sposoby dokonywania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków. Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzone za pośrednictwem banków jeżeli przynajmniej jedna ze stron tego rozliczenia, a więc dłużnika lub wierzyciela posiada rach. bankowy.

Rozlicz.pieniężne mogą być przeprowadz:

1)gotówkowo

2)bezgotówkowo.

Za pomocą papierowych lub elektronicznych nośników infor.

Ad1- Formy rozliczeń gotówkowych:

a)wpłata gotówki na rachunek wierzyciela,

b)czek gotówkowy

Ad2-Rozliczenia bezgotówk. przeprowadza się w następujących formach rozliczeń:

a)polecenia przelewu,

b)polecenia zapłaty,

c)czek rozrachunkowy,

d)karta płatnicza.

Czek gotówkowy.

CZEK-jest papierem wartościowym. Dla swojej ważności musi posiadać elementy określ. przepisami ustawy z 1936r.-Prawo Czekowe. Czek gotówkowy jest jednym z rodzajów czeków regul.przez tą ustawę. Czek gotówk. stanowi dyspozycję wystawcy czeku( dłużnika) udzieloną trasatowi(bankowi aby obciążył on rachunek wystawcy kwotą wskazaną na czeku oraz dokonał wypłaty tej kwoty osobie wskazanej na czeku lub do rąk okaziciela)

Obciążenie rachunku-oznacza zmniejszenie stanu środków pieniężnych na tym rachunku.

Uznanie rachunku- oznacza to zwiększenie stanu środki pieniężne Na tym rachunku.

Polecenie przelewu-jest najbardziej typową formą rozlicz. Bezgotówkowego. Polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela.

Polecenie zapłaty-stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bank. wierzyciela. Dyspozycja wierzyciela jest jednocześnie zgodą na cofnięcie przez bank dłużnika obciążenia rachunku dłuż. i zgodą na cofnięcie uznania rachunku wierzyciela- w przypadku, gdy dłużnik odwołał pojedyncze polecenie zapłaty. Ponieważ rozliczenie to nastąpiło w ten sposób, że to wierzyciel dysponuje środkami dłuż. dlatego może się ono odbywać po spełnieniu ustawowo określ. warunków:

1-bank wierzyciela i bank dłużnika muszą być powiązane zawartym porozumieniem w sprawie stosowania polecenia zapłaty. Porozumienie zawarte między bankami powinno określać w szczególności zakres odpowiedzialności banków wykonujących polecenia zapłaty oraz przyczyny odmowy wykonania polecenia przez bank dłużnika.

2-dłużnik musi udzielić wierzycielowi zgody na to, aby w umownych terminach płatności mógł wierzyciel obciążyć jego rachunek.

3-pomiędzy wierzycielem, a bankiem, który prowadzi jego rachunek musi być zawarta umowa w sprawie stosowania przez wierzyciela polecenia zapłaty zawierająca w szczegól. zgodę banku na stosowanie polecenia zapłaty przez wierzyciela i zasady składania poleceń zapłaty i realizacji ich przez bank.

4-maksymalna kwota pojedyncze polecenia spłaty nie może przekraczać równowartości w złotych:

-tyś €, w przypadku, gdy dłużnik jest konsumentem-50 tyś€, w przypadku pozostałych dłużników.

Dłużnik ma prawo cofnięcia w każdym czasie zgody, którą udzielił wierzycielowi na obciążenie jego rachunku w umownych terminach płatności zobowiązań. Dłużnik może odwołać pojedyncze polecenia zapłaty w banku prowadzącym jego rachunek w terminie:-30 dni kalendarzowych od dnia dokon. obciąż. rachunku bankowego; jeżeli dłużnik jest konsumentem,

5- dni roboczych od dnia obciąż. rach. bank; w przypadku pozostałych dłużników. Odwołanie polecenia zapłaty przez dłużnika zobowiązuje bank dłużnika kwotą pieniężną odwołanego polecenia zapłaty.

Czek rozrachunkowy-jest to rodzaj czeku uregul.w prawie czekowym. Czek ten stanowi dyspozycję wystawcy czeku(dłużnika)udzieloną trasatowi(bankowi)aby bank obciążył rachunek wystawcy kwotą na którą czek został wystawiony oraz uznał tą kwotą rachunek posiadacza czeku. Czek rozrach. może również być potwierdzany: przez bank. Bank potwierdzając czek rezerwuje jednocześnie na rachunku wystawcy czeku, kwotę pozwalającą na jego pokrycie czyli na realizację tego czeku. Czek zgodnie z pr.czekowym może zostać zrealizowany w terminie 10 dni licząc od daty jego wystawienia.

Karta płatnicza-w rozliczeniu kartą płatniczą uczestniczą najczęściej 4 podmioty:

1-Emitent karty(wydawca karty)

2-posiadacz karty(my)

3-akceptant(np; sprzedawca, usługodawca)

4-Centrum autoryzacyjno-rozliczeniowe(np.;Visa,Polcard). W/w podmioty zawierają między sobą stosowne umowy, które umożliwiają dokonanie rozlicz.przy użyciu karty płatnicz. Podstawową umową jest umowa zaw2arta pomiędzy bankiem jaoko wydawcą karty płatniczej, a jej posiadaczem. Jest to umowa o wydanie karty płatniczej. Jest umową nazwaną, ale uregulowaną wyłącznie w przepisach ustawy z 2002r o Elektronicznych Instrumentach Płatniczych(OEIP). Na podst. umowy o wydanie karty płatniczej bank zobowiązuje się względem posiadacza do dokonywania wszelkich rozliczeń transakcji handlowych dokonywanych przy użyciu karty płatniczej.

KARTA PŁATNICZA-to karta identyfikująca wydawcę i upoważnionego posiadacza, uprawniająca do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty, a w przypadku, gdy kartę wydaje bank- także do wypłaty gotówki lub zapłaty należności z wykorzystaniem kredytu.

Szczególne przywileje i uprawnienia banku

Z uwagi na szczególny charakter banku jako przedsiębiorcy, ustawodawca określił szereg uprawnień oraz obowiązków. Szczególne uprawnienia: z pośród wielu szczególnych uprawnień ustawowo określonych należy wskazać na ten, który jest przywilejem najdalej idącym. Jest to prawo wystawiania Bankowych Tytułów Egzekucyjnych(BTE). BTE jest rodzajem tytułu egzekucyjnego, który po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności staje się tytułem wykonawczym stanowiącym podstawę wszczęcia egzekucji. Szczególne uprawnienie banku polega na tym, że bank dochodząc swoich należności, z tytułu czynności bankowych lub ich zabezpieczenia, nie musi występować przeciwko dłużnikom banku na drogę sądowego postępowania rozpoznawczego(wnosić powództwa o zapłatę) lecz ma prawo wystawić od razu dokument BTE, który zastępuje niejako wyrok sądowy.

Po stwierdzeniu przez bank, że dłużnik bankowy z tytułu dokonanej czynności bankowej nie spłaca wymagalnego zadłużenia pomimo wezwań banku, bank ma prawo na podstawie wyciągów z ksiąg bankowych mających charakter dokumentów urzędowych wystawić BTE.

BTE powinien zawierać następujące elementy wskazane w ustawie-Prawo Bankowe:

**oznaczenie banku, który dochodzi swojej wierzytelności i wystawia BTE,

**oznaczenie dłużnika, który dokonał z bankiem czynności bankowej, bądź też udzielił zabezpieczenia spłaty takiej wierzytelności

**oświadczenie o wymagalności wierzytelności

**wysokość należności oraz odsetek i terminów ich płatności

**wskazanie umowy, z której wynika wierzytelność(pieczęć banku i podpisy osób uprawnionych do składania oświadczeń majątkowych w imieniu banku.

Tak wystawiony BTE wraz z oświadczeniem dłużnika o poddaniu się egzekucji, bank kieruje do sądu celem nadania BTE klauzuli wykonalności.

Oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji powinno zawierać:

a)oznaczenie kwoty do, której bank może wystawić BTE,

b) określenie terminu do którego bank może wystąpić do sądu o nadanie BTE klauzuli wykonalności.

Bank posiadając ten przywilej, ma możliwość znacznie szybszego niż inni przedsiębiorcy odzyskania swoich należności na drodze egzekucyjnej. Ponadto z uwagi na pominięcie postępowania sądowego rozpoznawczego, nie ponosi kosztów, które ponoszą wierzyciele przed w celu wszczęcia postępowania cywilnego.

W postępowaniu klauzulowym, tj.o nadanie klauzuli wykonalności BTE. Sąd nie bada merytorycznie sprawy, bada jedynie czy są wszystkie formalne przesłanki co do wystawienia BTE, a więc czy BTE spełnia /w wymogi oraz czy zostało dołączone oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji o treści w/w.

Szczególne obowiązki

Szczególnym obowiązkiem banku jest m.in. obowiązek zachowania tajemnicy bankowej.

Zakres przedmiotowy obowiązku -obowiązek ten obejmuje wszystkie informacje, które zostały uzyskane przez bank w tym jego pracowników i pośredników w toku negocjacji prowadzonych z kontrahentami(klientami). W związku z zawarciem umowy bądź dokonanie innej, a także w związku z realizacją wszelkich czynności dokonanych z jego klientem w szczególności realizację zawartych umów.

Zakres podmiotowy tajemnicy bankowej-do zachowania tajemnicy bankowej zobowiązani są:

1. bank

2. wszyscy pracownicy banku

3. osoby, którym bank powierzył w ramach zawartych umów wykonywanie czynności bankowych(osoby pośredniczące)

Tajemnica bankowa nie może mieć jednak wymiaru bankowego w związku z czym ustawodawca przewidział sytuację, kiedy tajemnica może zostać ujawnione wskazując taksatywnie podmioty, które mają prawo żądać ujawnienia informacji objętych tajemnicą bankową.

Zasadą jest, że bank udziela informacji tylko podmiotom, których te infor. dotyczą.

Bank może udzielić informacji osobom upoważnionym na piśmie przez osoby, których infor. dotyczą, ale i wyłącznie, ale wyłącznie w granicach tego umocowania. Innym podmiotom bank może, a niektórych przypadkach ma nawet obowiązek udzielić informacji objętych tajemnicą wskazanym w ustawie i w zakresie tam określonym, Np; sądowi w granicach wskazanych w ustawie, prokuratorowi, organom skarbowym w granicach określonych w ordynacji podatkowej.

Krąg podmiotów, którym bank ma obowiązek na ich żądanie udzielić informacji objętych tajemnicą bankową, jest obecnie bardzo szeroki. Należą tu oprócz w/w:

• Prezes NIK, Prezes BFG, Policja, Służby ochrony Państwa, NBP, Generalny Inspektor Danych Osobowych, Biegli rewidenci

Podmioty te mają prawo żądać od banku informacji objętych tajemnicą bankową w trybie i zakresie określonym w ustawach szczególnych, normujących sytuację prawną każdego z tych podmiotów.

PRAWO BANKOWE

 

Pojęcie i źródła prawa bankowego

Prawo bankowe - nie jest gałęzią prawa ale działem prawa o charakterze kompleksowym. Składają się na to prawo normy o charakterze administracyjnym, finansowym, cywilnym i innym. Kompleksowość norm prawnych stanowi podstawę podziału w doktrynie na:

-         prawo bankowe publiczne - obejmujące w szczególności zasady tworzenia i funkcjonowania całego systemu bankowego a także problematykę związaną z działalnością prawa bankowego

-         prawo bankowe prywatne - to przede wszystkim normy prawa dotyczące stosunku prawnego : bank - klient (problematyka umów bankowych).

Kompleksowość prawa bankowego sprawia, że niejednorodne są jego źródła.

Podstawowe źródła prawa bankowego:

1)      ustawa z 29.08.1997r. „prawo bankowe” nowelizowana wielokrotnie. Najistotniejsza nowelizacja to nowela tego prawa 2001 i 2004r.

2)      ustawa z 29.08.1997r. „o NBP”

3)      ustawa z 29.08.1997r. „o listach zastawnych i bankach hipotecznych”

Ponadto w zakresie tworzenia banków i zasady ich stosowania znaczenie mają:

1)      ustawa 1989r. „prawo spółdzielcze”. Ustawa z 2001r „ o bankach spółdzielczych, zrzeszeniu się banków i bankach zrzeszających”

2)      kodeks spółek handlowych ( w zakresie banków w formie S.A.)

3)      ustawa z 2002r. „o elektronicznych instrumentach płatniczych” OEIP

4)      ustawa z 1994r. „o bankowym funduszu gwarancyjnym: OBF

SYSTEM BANKOWY

System bankowy w okresie gospodarki nakazowo rozdzielczej.

Po II Wojnie Światowej system bankowy można określić jako - mono bankowe tj. taki w którym wiodącą pozycję odgrywał jeden bank - NBP, pełniący funkcję banku centralnego (banku emisyjnego) oraz zadania w zakresie obsługi finansowej zarówno osób fizycznych jak również ówczesnych podmiotów gospodarczych. Oprócz NBP funkcjonowały w tamtym czasie Banki Spółdzielcze, ale ich znaczenie było niewielkie, ponadto działalność prowadziły dwa banki w formie S.A.:

1)      Bank Handlowy S.A.

2)      Bank PKO S.A.

Te banki prowadziły obsługę finansową związaną z obrotami z tzw. krajami drugiego obszaru płatniczego .

Pierwsze próby reform w zakresie bankowości zostały na początku lat 80-tych , zmiany te jednak nie znalazły szerokiego, praktycznego odzwierciedlenia . O zmianach systemowych możemy mówić dopiero od okresu transformacji gospodarczej.

System bankowy w gospodarce rynkowej

W 1989r. 31 stycznia zostały uchwalone 2 ustawy o NBP i prawo bankowe. Wyznaczały one prawne ramy nowego systemu bankowego. Zmiany legislacyjne poprzedzone zostały zmianami strukturalnymi w 1988r. , z NBP wyodrębnione zostało 9 państwowych banków komercyjnych, które wraz z innymi bankami rozpoczęły swoją działalność w oparciu o wyżej wymienione ustawy z dniem 01.02.1989r. Jednocześnie prawo bankowe pozwoliło na tworzenie banków w formie S.A. Państwowe banki komercyjne w kolejnych latach zostały skomercjalizowane a następnie były prywatyzowane. W wyniku prywatyzacji tych banków inwestorami strategicznymi w S.A. zostali przede wszystkim inwestorzy zagraniczni - banki zagraniczne. Na przełomie wieków ok. 75% sektora bankowego w Polsce było pod kontrolą kapitału zagranicznego. Założeniem ustawy z 1989r. było oddzielenie funkcji banku centralnego - NBP - od zadań związanych z obsługą finansową podmiotów. NBP miał być przede wszystkim bankiem emisyjnym i bankiem, który uchwalał i realizował założenia polityki pieniężnej w celu utrzymania stabilnego poziomu cen. W miarę rozwoju gospodarki rynkowej ustawy z początkowego okresu transformacji przestały spełniać rolę regulatora systemu bankowego. W 1997r. sejm uchwalił 3 ww ustawy ( o NBP, Prawo Bankowe, O listach Zastawnych i Bankach Hipotecznych).

Ustawy te po wielokrotnych nowelizacjach wyznaczają obecnie prawne ramy funkcjonowania systemu bankowego.

Pojęcie współczesnego systemu bankowego

System bankowy możemy określić jako ogół banków funkcjonujących w danym państwie oraz instytucji funkcjonalnie z bankami związanych a także ogół norm prawnych regulujących ich powiązania i funkcjonowanie. Na obecny 2 poziomowy system bankowy składają się następujące instytucje:

1)      NBP

2)      Banki Komercyjne

a)      Banki Państwowe

b)     Banki Spółdzielcze

c)      Banki w formie S.A. (innych form nie ma)

3)      Oddziały instytucji kredytowych

4)      Oddziały Banków Zagranicznych funkcjonalnie związanych z bankami

-         Komisja Nadzoru Bankowego

-         Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Usługi finansowe wykonuje szereg instytucji o charakterze poza bankowym, niektóre jednak nie podlegają przepisom prawa bankowego np. tzw. Skok i Kantory Wymiany Walut.

Status prawny NBP

NBP w dwuszczeblowej strukturze organów systemu bankowego jest bankiem centralnym typowym dla gospodarki rynkowej pod względem celu , funkcji i zadań. NBP jest specyficzną, niepowtarzalną instytucją, jako jedyna w kraju posiada taki status prawny. Jego ustrojową pozycję wyznacza Konstytucja RP stanowiąc, że bank ten posiada wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Szczegółowe zasady funkcjonowania NBP określone są w ustawie o NBP. NBP jest osobą prawną typu normatywnego nie podlegającą wpisowi do żadnego z rejestrów. Bank ten nie jest przedsiębiorcą. W rozumieniu ustawy o SDG nie jest przedsiębiorcą ponieważ nie realizuje żadnych zadań w celu osiągnięcia zysku , czyli nie prowadzi działalności zarobkowej. NBP jest niezależny od organów władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej i innych organów ochrony prawnej. Samodzielnie ustala on założenia polityki pieniężnej , przedkładając je do wiadomości sejmowi wraz z projektem ustawy budżetowej przedkładanej przez Radę Ministrów. NBP oddziaływuje na banki komercyjne wyłącznie poprzez przyznane mu ustawowo instrumenty polityki pieniężnej. Nie można ogłosić upadłości NBP.

Cel i zadania NBP:

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu jeżeli nie ogranicza to celu podstawowego. Do zadań NBP należy także m.in.

-         organizowanie rozliczeń pieniężnych

-         prowadzenie gospodarki dewizami rezerwowymi

-         prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa tj. państwowych jednostek budżetowych dla tych jednostek a także banków i bankowych funduszy gwarancyjnych.

Bank Centralny prowadzi rachunki bankowe, dla innych podmiotów rachunków nie prowadzi, nie wykazuje także żadnych innych czynności bankowych określonych w prawie bankowym. NBP nie podlega bowiem przepisom prawa bankowego:

1)      regulowanie płynności finansowej banków oraz ich refinansowanie

2)      kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego

3)      opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej oraz bilansu płatniczego.

NBP posiada wyłączne prawo emisji pieniądza polskiego tj. banknotów i monet opiewających na zł i grosze.

NBP może być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych.

Organy NBP:

-         Prezes NBP

-         Rada Polityki Pieniężnej

-         Zarząd NBP

Prezes NBP jest powoływany i odwoływany przez sejm na wniosek prezydenta na 6-letnią kadencję . Ta sama osoba może być prezesem NBP nie dłużej niż 2 kadencje. Kadencja prezesa NBP wygasa w przypadku:

-         zakończenia okresu kadencji

-         w razie śmierci

-         złożenia rezygnacji

-         odwołania ( odwołać prezesa NBP można tylko w przypadkach : nie pełni on swoich funkcji i obowiązków ze względu na długotrwałą chorobę, został skazany wyrokiem sądu za przestępstwo, TS orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji w organach państwowych związanych ze szczególną odpowiedzialnością).

Zadania i obowiązki prezesa NBP

-         jest przełożonym wszystkich pracowników NBP

-         przewodniczy :

a)      Zarządowi NBP

b)     Radzie Polityki Pieniężnej

c)      Komisji Nadzoru Bankowego (KNB nie jest organem NBP)

-         reprezentuje NBP na zewnątrz

-         reprezentuje interesy RP w międzynarodowych instytucjach bankowych

Rada Polityki Pieniężnej - organ kolegialny NBP.

Skład:

1)      przewodniczący - to prezes NBP

2)      9 członków powoływanych w równej liczbie przez prezydenta RP , sejm i senat.

Kadencja członka Rady wynosi 6 lat. Może być tym członkiem tylko jedną kadencję. W okresie kadencji członek Rady nie może zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej i publicznej, poza pracą naukową, dydaktyczną lub twórczością autorską ( specjalizacja z dziedziny finansowej). Członek Rady , który jest jednocześnie członkiem partii politycznej lub związków zawodowych obowiązany jest zawiesić na okres kadencji działalność w związku lub partii pod rygorem odwołania go z członka Rady.

Kompetencje Rady:

1)      ustalanie corocznie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie do wiadomości sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez RM projektu ustawy budżetowej

2)      ustalanie wysokości stóp procentowych NBP

3)      ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania

4)      zatwierdza plan finansowy NBP i sprawozdania z działalności NBP.

Posiedzenia Rady zwołuje przewodniczący przynajmniej jeden raz w miesiącu. Jako organ kolegialny podejmuje ustalenia w formie uchwał.

Zarząd NBP - organ kolegialny.

Skład:

-         przewodniczący - prezes NBP

-         6 -8 członków zarządu, w tym 2 wiceprezesów

Członków zarządu NBP powołuje i odwołuje Prezydent RP na wniosek prezesa NBP. Członkowie zarządu są powoływani na 6 lat. Analogicznie jak członkowie Rady nie mogą w okresie pełnienia członkostwa zarządu zajmować żadnych innych stanowisk, prowadzić działalności gospodarczej, poza dydaktyczną i autorską. Jeżeli są członkami partii politycznych lub związków zawodowych zobowiązani są do zawieszenia tych działalności pod rygorem odwołania z funkcji członka zarządu.

Zadania Zarządu NBP - należy w szczególności:

1)      realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej

2)      podejmowanie uchwał w sprawach, które nie są zastrzeżone dla innych organów

3)      okresowa ocena obiegu i rozliczeń pieniężnych

4)      ocena funkcjonowania systemu bankowego

5)      uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP

6)      określanie zasad organizacji, podziału zadań i polityki kadrowej NBP

7)      sporządzanie rocznego planu finansowego z działalności NBP.

Zarząd jako organ kolegialny podejmuje decyzje w formie uchwał.

Wybrane instrumenty polityki pieniężnej Banku Centralnego

1)      polityka stóp procentowych Banku Centralnego - Rada Polityki Pieniężnej jako organ NBP kształtuje stopy Banku Centralnego ( stopy konta i dyskonta) w zależności od kształtowania się procesów inflacji stopy te są podnoszone lub obniżane. Stopy % Banku Centralnego są „sygnałem” dla banków komercyjnych do kształtowania własnych stóp % , depozytów i kredytów. W żadnym razie nie ma bezpośredniego przełożenia zmiany stóp % Banku Centralnego na stopy % banków komercyjnych.

2)      Rezerwy obowiązkowe - w celu regulacji podaży pieniądza i działalności kredytowej, NBP gromadzi rezerwy obowiązkowe banków . Rezerwa obowiązkowa stanowi wyrażoną w zł część środków pieniężnych zgromadzonych w bankach komercyjnych, na rachunkach zł i walutowych. Banki spółdzielcze utrzymują rezerwy obowiązkowe w banku zrzeszającym, który je zrzesza. Stopa rezerwy obowiązkowej jest zróżnicowana, zależna od umownego okresu przechowywania środków pieniężnych oraz rodzaju waluty. Środki pieniężne zgromadzone w banku jako rezerwa obowiązkowa są oprocentowane.

3)      Refinansowanie banków - NBP może udzielać bankom kredytu refinansowanego w zł - w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych. Może udzielić kredytu tylko bankowi, który posiada zdolność kredytową czyli zdolność spłaty kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty. Ewentualnie bankom, które realizują program naprawczy jeżeli w ocenie NBP program ten jest realny.

Pojęcie banku

Definicje legalną banku zawiera prawo bankowe zgodnie z przepisami tego prawa banku, jest osobą prawną , utworzoną zgodnie z przepisami ustaw działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki pieniężne powierzone bankowi pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Elementy:

1)      bank jest osoba prawną

2)      działalność banku jest reglamentowana poprzez podwójne zezwolenia

-         na utworzenie banku |

-         na działalność banku | oba te zezwolenia wydaje Komisja Nadzoru Bankowego

3)      zezwolenia uprawniają bank do wykonywania czynności bankowych obciążonych ryzykiem ( udzielanie kredytów pożyczek, poręczeń) przy wykorzystaniu środków pieniężnych, które zostały powierzone bankowi pod tyt. zwrotnym, a więc tych wszystkich środków , które zostały złożone na rachunkach bankowych.

Ryzyko o których mowa jest to ryzyko kredytowe polegające na braku terminowej spłaty należności banku. Mówiąc o banku mamy na uwadze banki krajowe czyli takie, które siedzibę mają na terenie RP. Po wejściu Polski do UE bank zagraniczny to bank mający siedzibę za granicą RP , ale na terytorium państwa nie będącego członkiem UE. Oddziały takiego banku po uzyskaniu zezwolenia KNB mogą być otwierane na terytorium RP. Na terytorium RP mogą również prowadzić działalność oddziały instytucji kredytowych.

Instytucja kredytowa - jest to podmiot mający siedzibę za granicą RP na terytorium jednego z państw członkowskich UE, prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek na podstawie zezwolenia właściwych władz nadzorczych działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów lub innych środków pieniężnych powierzonych w tej instytucji pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym i udzielaniu kredytów lub wydawaniu pieniądza elektronicznego.

Oddział instytucji kredytowej jest to jednostka organizacyjna instytucji kredytowej wykonująca w imieniu tej instytucji i na jej rzecz wszystkie lub niektóre czynności wynikające z zezwolenia udzielonego instytucji kredytowej przez władze nadzorcze jednego z państw UE.

Przesłanki ustawowe niezbędne do utworzenia banku - przesłanki te dotyczą:

1)      kapitału założycielskiego

2)      pomieszczeń w których bank będzie prowadził działalność

3)      osób, które będą pełnić funkcje kierownicze

4)      planu działalności banku opracowanego na min. 3 lata.

AD 1) Kapitał założycielski banku - wynosi minimum równowartość 5 mln euro, jednakże ostateczne jego wysokość uzależniona jest od rodzaju wykonywania czynności i zakresu jego działalności. 15% kapitału założycielskiego może posiadać formę aportu. Jednakże środki pieniężne na jego pokrycie nie mogą być niższe niż 5 mln euro. Aportem mogą być wyłącznie nieruchomości bądź rzeczy ruchome ale służące bezpośrednio realizacji czynności bankowych. Kapitał założycielski nie może pochodzić z pożyczek , kredytów a jego źródło musi być udokumentowane.

AD 2) Pomieszczenia w których bank będzie wykonywał czynności bankowe - muszą być odpowiednio zabezpieczone przy wykorzystaniu urządzeń i szczególnych zabezpieczeń

AD 3) Osoby przewidziane na stanowisku członków zarządu muszą posiadać teoretyczne i praktyczne umiejętności zarządzania bankiem. Na pełnienie funkcji prezesa i wiceprezesa musi wyrazić zgodę komisja. O każdej zmianie też zawiadamia się komisję.

AD 4) Plan działalności banku - założyciele muszą przedłożyć komisji plan działalności banku opracowany na co najmniej 3 lata z którego wynika, że działalność banku będzie bezpieczna dla środków pieniężnych, które zostały powierzone bankowi pod tytułem zwrotnym.

Po stwierdzeniu spełnienia wszystkich tych przesłanek komisja wydaje zezwolenie na utworzenie banku a następnie, że w praktyce wszystkie te przesłanki zostały spełnione. Zezwolenia są decyzjami komisji.

Podział banków

Możemy dzielić ze względu na formę organizacyjno prawną:

1)      banki państwowe

2)      banki spółdzielcze

3)      banki w formie S.A.

AD 1) Banki państwowe - obecnie nie są tworzone , obecnie funkcjonuje jeden bank państwowy - Bank Gospodarstwa Krajowego.

AD 2) Banki spółdzielczy - jest bankiem będącym spółdzielnią do którego stosuje się kolejno ustawy:

-         z 2000r „o funkcjonowaniu banków spółdzielczych i ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających”

-         :prawo bankowe”,

-         „prawo spółdzielcze”.

Założycielami BS mogą być wyłącznie osoby fizyczne w liczbie nie mniej niż 10 . Statut BS powinien mieć formę aktu notarialnego.

AD 3) Banki w formie S.A. - stosuje się do tych banków przepisy KSH o ile przepisy Prawa Bankowego nie stanowią inaczej. Założycielami mogą być osoby prawne, fizyczne, z tym że założycieli nie może być mniej niż 3 z wyjątkiem gdy założycielem banku jest Skarb Państwa, Bank Krajowy , instytucja kredytowa, bank zagraniczny lub inna międzynarodowa instytucja finansowa - jeden założyciel.

Podstawowym dokumentem stanowiącym podstawę prawną działalności każdego banku jest oprócz prawa bankowego i innych ustaw jest statut banku.

Statut banku określa przede wszystkim:

1)      nazwę i siedzibę banku - w nazwie musi być słowo bank

2)      jego organy i zakres ich zadań

3)      strukturę organizacyjną - na strukturę organizacyjną składa się centrala i oddziały banku, których w przypadku banków w formie S.A. jest od kilku do kilkuset

4)      zakres wykonywanych czynności bankowych

5)      organizacja kontroli wewnętrznej

6)      sposób reprezentacji banku.

Podziały banku ze względu na charakter i rodzaj wykonywanych czynności bankowych:

1)      banki uniwersalne - 99% które wykonują wszystkie czynności bankowe

2)      banki specjalistyczne - w Polsce - Bank Hipoteczny działający na podstawie ustawy o listach zastawnych

Czynności bankowe , ich pojęcie i klasyfikacja

Nie ma ustawowej definicji czynności bankowej. Są one wymienione tylko w przepisach prawa bankowego. Na podstawie przepisów można podzielić te czynności bankowe na 2 grupy:

1)      są to czynności bankowe obiektywne ( sensu stricto - tj takie, które może wykonywać bank )

2)      czynności subiektywne ( sensu largo - tj. takie, które mogą być wykonywane również przez inne niż bank podmioty). Jeżeli jednak wykonuje je bank to są to czynności bankowe.

Czynności bankowe o charakterze obiektywnym :

1)      przyjmowanie wkładów i pieniężnych i prowadzenie rachunków tych wkładów

2)      prowadzenie innych rachunków bankowych

3)      udzielanie kredytów

4)      udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych

5)      udzielani i potwierdzanie akredytów

6)      emitownie bankowych papierów wartościowych

7)      przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych

8)      wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego

9)      wydawanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banków w odrębnych ustawach.

Czynności bankowe o charakterze subiektywnym:

1)      udzielanie pożyczek pieniężnych

2)      operacje wekslowe i czekowe

3)      wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu

4)      nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych

5)      przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych

6)      prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych

7)      udzielanie i potwierdzanie poręczeń

8)      wykonywanie zleconych czynności związanych z emisją papierów wartościowych.

Charakterystyka czynności - rachunki bankowe

Prowadzenie rachunków bankowych. Banki mogą prowadzić następujące rodzaje rachunków bankowych:

1)      rachunki rozliczeniowe

a)      bieżące

b)     pomocnicze

2)      rachunki lokat terminowych.

Rachunki rozliczeniowe i lokat terminowych mogą być prowadzone wyłącznie dla osób prawnych, jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej ( tzw. ułomne osoby prawne), osób fizycznych będących przedsiębiorcami spośród podmiotów wymienionych w punkcie a i b najliczniejszą grupę stanowią również przedsiębiorcy.

Rachunki rozliczeniowe bieżące - to rachunki prowadzone dla ww podmiotów służący z jednej strony do gromadzenia na nim środków pieniężnych (wpłaty dokonywane przez dłużników) z drugiej zaś do dokonywania rozliczeń pieniężnych związanych z działalnością danego podmiotu. Można posiadać rachunki bieżące w kilku bankach.

Rachunek pomocniczy - są one najczęściej otwierane w bankach gdy dany podmiot - posiadacz rachunku bieżącego posiada rozbudowaną strukturę organizacyjną ( oddziały, filie, hurtownie, sklepy) żadna z tych jednostek nie jest ani osoba prawną ani ułomną osobą prawną, działają w imieniu posiadacza rachunku bankowego, dla ułatwienia rozliczeń pieniężnych związanych z działalnością tych jednostek organizacyjnych otwierane są rachunki pomocnicze. Mogą być otwarte w tym samym lub innym banku.

Rachunek lokat terminowych - służy ww podmiotom do gromadzenia na tym rachunku wolnych czasowo środków pieniężnych w celu osiągnięcie zysku w formie odsetek.

Rachunki oszczędnościowe:

a)      oszczędnościowe tzw. a'vista, z których środki wypłacane są na każde żądanie

b)     oszczędnościowo rozliczeniowe

c)      rachunki terminowych lokat oszczędnościowych.

Wszystkie rachunki oszczędnościowe są prowadzone wyłącznie na rzecz :

a)      osób fizycznych

b)     na rzecz szkolnych kas oszczędnościowych

c)      pracowniczych kas zapomogowo pożyczkowych.

Rachunki powiernicze

Na rachunku powierniczym mogą być gromadzone wyłącznie środki pieniężne, które zostały powierzone posiadaczowi rachunku ( powiernikowi) - na podstawie odrębnej umowy - przez osobę trzecią (powiernik = developer).

Stronami tej umowy rachunku powierniczego są bank i powiernik . Umowa tego rachunku określa jakie powinny być spełnione przesłanki aby środki pieniężne, które wpłacone zostały na ten rachunek przez osoby trzecie mogły być wypłacone właścicielowi tego rachunku albo kiedy może on dysponować tymi środkami wykorzystując je sukcesywnie . Jeśli przeciw powiernikowi prowadzona jest egzekucja to środki pieniężne z tego rachunku nie podlegają zajęciu. Jeżeli ogłoszona jest upadłość powiernika, to wyłączone są one z masy upadłości , środki te nie wchodzą również do spadku po posiadaczu jeśli jest nim osoba fizyczna.

Rachunki oszczędnościowe

Przywilej egzekucyjny - posiadaczy rachunku oszczędnościowego - środki pieniężne zgromadzone na rachunku oszczędnościowym są wolne od zajęcia dokonanego w toku egzekucji prowadzonej przeciwko posiadaczowi (egzekucja sądowa lub administracyjna). Do wysokości trzykrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród zysku ogłaszanego przez Prezesa GUS za okres poprzedzający dzień wystawienia tytułu wykonawczego.

Rachunek oszczędnościowy może być też prowadzony przez banki na rzecz kilku osób = rachunek wspólny. Jeżeli zajęty zostaje rachunek wspólny praw na rzecz osoby fizycznej, to niezależnie od liczby współ posiadaczy wolna jest od zajęcia tylko kwota ww.

Wypłaty z rachunku oszczędnościowego na wypadek śmierci posiadacza.

W przypadku śmierci posiadacza rachunku bank ma obowiązek dokonać następujących wypłat z tego rachunku:

1)      kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu posiadacza - tej osobie, która przedstawiła oryginały rachunków stwierdzające jaką kwotę kosztów poniosła, przy czym wysokość tych kosztów nie może przekraczać kosztów zwyczajami przyjętymi w danym środowisku.

2)      Kwotę stanowiącą dyspozycję wkładem na wypadek śmierci dokonaną za życia przez posiadacza. Posiadacz może za życia polecić na piśmie bankowi aby po jego śmierci z rachunku oszczędnościowego bank dokonał wypłaty na rzecz wskazanych przez niego osób spośród małżonka, zstępnych, wstępnych i rodzeństwa. Kwota ta , którą bank może wypłacić nie może być wyższa niż 20-krotne miesięczne wynagrodzenie wg publikacji prezesa GUS ale za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza. Jeżeli posiadacz wydał więcej niż 1 dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, a łączna suma dyspozycji przekracza 20-to krotność płacy o której mowa , dyspozycja wydana później ma pierwszeństwo przed dyspozycją wydaną wcześniej.

Osoby, którym na podstawie tych dyspozycji posiadacza wypłacone zostały kwoty przekraczające określany wyżej limit są zobowiązane zwrócić je spadkobiercom posiadacza. Zarówno koszty pogrzebu jak też wypłaty dyspozycji wkładem na wypadek śmierci nie wchodzą do spadku po posiadaczu.

Rachunek oszczędnościowy małoletniego

Posiadaczem rachunku oszczędnościowego może być również małoletni. Umowę rachunku zawiera za niego (w jego imieniu) przedstawiciel ustawowy. Po ukończeniu 13 roku małoletni może samodzielnie rozporządzać pieniędzmi zgromadzonymi na rachunku (chyba, że na piśmie sprzeciwi się temu przedstawiciel ustawowy).

Rachunki wspólne

Banki mogą prowadzić je dla :

-         osób fizycznych

-         jednostek samorządu terytorialnego, ale tylko w przypadku gdy jednostki tego samorządu wspólnie realizują przedsięwzięcie związane z realizacją zadań publicznych . W tym przedsięwzięcie współ finansowane ze środków UE.

W umowie należy wskazać cel dla którego rachunek jest prowadzony. Wspólny rachunek dla osób fizycznych może być rachunkiem:

-         rozłącznym - tj. takim, w którym każdy ze współ posiadaczy może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. Każdy z nich może też wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współ posiadaczy.

-         Rachunek łączny to taki, w którym ww dyspozycje i oświadczenia o których mowa muszą być składane łącznie przez wszystkich współ posiadaczy.

Zasadą jest rachunek rozłączny.

Umowa rachunku bankowego uregulowana w KC i prawie bankowym .

Charakter prawny umów rachunku bankowego jest :

1)      umowa kwalifikowana ze względu na podmiot otwierający i prowadzący rachunek - może nim być tylko bank

2)      umową dwustronnie zobowiązującą ale z wyraźną przewagą obowiązków banku

3)      umową kauzalną

4)      umową konsensualną

5)      umowa podwójnie odpłatną - ponieważ bank jako dłużnik w tej umowie płaci odsetki a posiadacz opłatę za prowadzenie rachunku i prawo rozliczeń.

Umowa - przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku bankowego do przechowywania w czasie oznaczonym lub nieoznaczonym jego środków pieniężnych, a jeżeli umowa tak stanowi to także do dokonania jego rozliczeń pieniężnych.

Bank ma prawo przeznaczyć zgodnie z KC i prawem bankowym te środki na dokonanie czynności bankowych, które obciążą te środki ryzykiem.

Dysponentem środków jest wyłącznie jego posiadacz bądź pełnomocnik przez niego ustanowiony.

Swoboda dyspozycji środków przez posiadacza kończy się jednak z chwilą gdy rachunek jego zostaje zajęty w toku prowadzonej przeciwko jemu egzekucji ( sądowej, administracyjnej). Od chwili zajęcia rachunku przez organ egzekucyjny bank ma obowiązek przekazać wszystkie środki, które na tym rachunku bankowym zostały zgromadzone, a także kolejne które wpłyną na konto organu egzekucyjnego aż do całkowitego zaspokojenia wierzytelności określonej w zajęciu.

Forma umowy rachunku bankowego - pisemna ( do celów dowodowych).

Elementy umowy - określa prawo bankowe i zalicza się do nich w szczególności:

1)      strony umowy ( bank, posiadacz rachunku bankowego)

2)      rodzaj otwieranego rachunku

3)      walutę rachunku - zł lub w obcej walucie wymienialnej

4)      czas trwania umowy:

-         umowy lokat terminowych i oszczędnościowych lokat terminowych - jak z nazwy wynika są zawsze umowami na czas oznaczony

-         umowy rachunków rozliczeniowych i ROR-ów - mogą być na czas oznaczony i nieoznaczony.

Umowa zawarta na czas oznaczony wygasa z upływem terminu na który została zawarta, chyba że wynika z niej , iż po upływie danego okresu przedłuża się na taki sam kolejny okres. W przypadku lokat terminowych i oszczędnościowych lokat terminowych jest to zasadą banku. W przypadku gdy umowa rachunku zawarta jest na czas nieoznaczony, to w umowie należy określić termin jej wypowiedzenia po upływie, którego umowa ulega rozwiązaniu.

Z KC wynika jednak, że bank może wypowiedzieć tę umowę tylko z ważnych powodów.

5)      środki pieniężne na rachunkach mogą być oprocentowane lub nie, przy czym zawsze są oprocentowane na rachunkach lokat terminowych i lokat oszczędnościowych. Nie zawsze są oprocentowane na rachunkach rozliczeniowych. Natomiast pozostałe rachunki mogą lub nie muszą być oprocentowane. Jeżeli są oprocentowane to może być stała stopa % bądź też zmienna stopa %. Jeżeli zmienna stopa % to w umowie powinny być określone zdarzenia, których zaistnienie skutkuje zmianą oprocentowania

6)      w umowie określić należy także termin wypłaty odsetek tj. pozostawienie ich w dyspozycji lub kapitalizacji . Kapitalizacja odsetek polega na doliczeniu odsetek za dany okres do kapitału

7)      wysokość prowizji i opłat związanych z realizacją umowy i zasady zmian

8)      formy i zakres rozliczeń pieniężnych dokonywanych na polecenie posiadacza rachunku, tryb zmian umowy, zasady rozwiązywania umowy w przypadku gdy przez dłuższy czas nie są operacje dokonywane

9)      zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe dokonywanie rozliczeń pieniężnych.

Regulaminy bankowe i ich prawny charakter.

Regulaminy bankowe są powszechnie stosowane przy zawieraniu umów bankowych. Regulamin bankowy wiąże stronę jeżeli został jej doręczony w chwili zawarcia umowy. Regulamin jest rodzajem wzorca umownego i nie ma charakteru umownego. Jest częścią stosunku umownego.

Umowa + regulamin = stosunek umowny.

Umowa zawiera postanowienia indywidualizujące dany stosunek prawny np. przy lokacie terminowej - podmiot posiadacza , oprocentowanie, termin, kwota. Natomiast regulamin zawiera postanowienia mające zastosowanie do wszystkich umów danego rodzaju.

Umowa rachunku bankowego jest umową odpłatną stąd też w umowie tej powinny być określone zasady odpłatności prowizji i opłat bankowych za prowadzenie rachunku i dokonywanie rozliczeń pieniężnych.

Rozliczenia pieniężne - mogą być przeprowadzane za pośrednictwem banków tylko wtedy gdy przynamniej jedna ze stron rozliczenia (dłużnik lub wierzyciel) posiada rachunek bankowy. Rozliczenia pieniężne są dokonywane gotówkowo lub bezgotówkowo za pomocą papierowych lub elektronicznych środków informacji.

Rozliczenia dzielą się na:

1)      gotówkowe

2)      bezgotówkowe.

Do form rozliczeń gotówkowych zaliczamy :

-        wpłata gotówki na rachunek wierzyciela

-        czek gotówkowy.

Do form rozliczeń bezgotówkowych zaliczamy w szczególności :

-         polecenie przelewu

-         polecenie zapłaty

-         czek rozrachunkowy

-         karta płatnicza.

Obrót czekowy regulowany jest w ustawie z 28.04.1936r. „prawo czekowe”. Każdy czek jest papierem wartościowym o treści określonej przez prawo czekowe.

Czek gotówkowy jest papierem wartościowym o treści ściśle przez prawo określonym. Obrót czekowy uregulowany jest w ustawie AW 36r. Czek gotówkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi (bankowi) , obciążenia jego rachunku kwota na którą czek został wystawiony oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie wskazanej imiennie na czeku. Czeki gotówkowe zostały prawie zupełnie z obrotu wyeliminowane i zastąpione kartami płatniczymi.

Formy rozliczeń bezgotówkowych - obie strony muszą mieć rachunek bankowy.

Polecenie przelewu - stanowi on dyspozycję udzieloną przez dłużnika bankowi, w którym dłużnik ma rachunek aby bank obciążył jego rachunek określoną kwotą i uznał tą kwotą rachunek wierzyciela , obciążenie = zmniejszeniu środków pieniężnych na tym rachunku. Rozliczenie przeprowadza się za pomocą papierowych lub elektronicznych nośników informacji. Uznanie rachunku oznacza zwiększenie stanu środków, obciążyć rachunek = zmniejszyć środki.

Polecenie zapłaty - stanowi dyspozycję udzieloną bankowi wierzyciela aby obciążył on określoną kwotą rachunek dłużnika i uznania tą kwota rachunek wierzyciela. Dyspozycja wierzyciela oznacza równocześnie jego zgodę na cofnięcie przez bank dłużnika obciążenia rachunku dłużnika i cofnięcie uznania rachunku wierzyciela jeżeli dłużnik odwoła pojedyncze polecenie zapłaty. Przeprowadzenie rozliczenia polecenia zapłaty jest dopuszczalne po spełnieniu następujących warunków :

1)      posiadanie przez wierzyciela i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły porozumienie w sprawie stosowania poleceń zapłaty, porozumienie to powinno określać w szczególności

-         przyczyny odmowy wykonania polecenia zapłaty

-         zakres odpowiedzialności banków, które takie polecenie wykonały

-         zasady dochodzenia wzajemnych roszczeń wynikających z odwołania poleceń zapłaty przez dłużnika wzory jednolitych formularzy

2)      udzielenie przez dłużnika wierzycielowi zgody na obciążenie rachunku dłużnika w drodze polecenia zapłaty w umownych terminach płatności z tytułu określonych zobowiązań

3)      zawarcie umowy pomiędzy wierzycielem a jego bankiem , który prowadzi jego rachunek dotyczącej stosowania polecenia zapłaty wierzyciela zawierającej w szczególności:

-         zgodę banku na stosowanie tej formy rozliczenia

-         zasada składania i realizowania poleceń zapłaty

4)      maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekroczyć równowartości w zł

-         1000 euro gdy dłużnik jest osobą fizyczną , która nie prowadzi działalności gospodarczej

-         50 tyś. euro w przypadku pozostałych dłużników

Dłużnik ma prawo cofnąć w każdym czasie zgodę udzieloną wierzycielowi na obciążanie jego rachunku

5)      dłużnik ma również prawo odwołać pojedyncze polecenie zapłaty w banku, który prowadzi jego rachunek w następującym terminie :

-        30 dni kalendarzowych licząc od dnia obciążenia rachunku jeżeli dłużnikiem jest osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej

-        5 dni roboczych od dnia obciążenia rachunku w przypadku pozostałych dłużników

Odwołanie polecenia zapłaty przez dłużnika zobowiązuje bank dłużnika do natychmiastowego uznania rachunku bankowego dłużnika kwotą odwołanego poleceni zapłaty.

Czek rozrachunkowy - jest stosowany w rozliczaniu transakcji związanych z obrotem gospodarczym, stanowi on dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi (bankowi) do obciążenia jego rachunku kwotą , na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. Na wniosek wystawcy czek rozrachunkowy może być potwierdzony przez bank. Potwierdzenie oznacza, że na rachunku wystawcy znajdują się środki na realizację czeku. Bank potwierdzając czek jednocześnie blokuje kwotę na która czek został wystawiony.

Karta płatnicza - jest obecnie najczęściej stosowanym sposobem rozliczenia bezgotówkowego, w procesie rozliczenia karta płatniczą występują najczęściej następujące podmioty:

-         bank jako emitent karty

-         posiadacz karty

-         akceptant tj. przedsiębiorca, który przyjmuje zapłatę kartą (sklep, hotel)

-         centrum autoryzacyjno rozliczeniowe.

Podstawową umową w rozliczeniu kartą płatniczą jest umowa o kartę płatniczą uregulowana w ustawie z 2002r. „o elektronicznych instrumentach płatniczych „ OEiP. Na podstawie tej umowy bank zobowiązuje się :

-         dostarczyć w bezpieczny sposób (bez możliwości ujawnienia informacji innym osobom) kartę oraz kod PIN

-         zobowiązuje się do dokonywania wszelkich rozliczeń i transakcji dokonywanych przy użyciu tej karty,

-         dokonywania natychmiastowego zastrzeżenia karty w przypadku gdy posiadacz zgłosił jej utratę lub kradzież

Posiadacz ma obowiązek :

-         podpisać kartę w obecności pracownika banku i składać zawsze z tym wzorem podpisy na rachunkach u akceptantów

-         zobowiązany jest do przechowywania karty w sposób uniemożliwiający korzystanie osób trzecich , nie ujawnianie PINu , nie udostępnianie karty innym osobom

-         natychmiastowego zgłoszenia o utracie karty.

W przypadku gdy bank otrzyma takie zgłoszenie ma obowiązek zastrzec kartę zawiadamiając o tym poprzez wskazanie numeru wszystkich akceptantów , którzy podpisali z bankiem umowę o rozliczenia przy użyciu karty. W przypadku gdy płatność dokonywana była przy użyciu karty debetowej obciążenie rachunku dłużnika następuje niezwłocznie po dokonaniu transakcji. W przypadku karty kredytowej rachunek posiadacza kwotą transakcji jest obciążany po upływie okresu na który kredyt został udzielony.

KREDYTOWANIE - to podstawowa czynność każdego banku. Udzielanie kredytów przez banki należy do czynności obiektywnych . Kredyty mogą być udzielane przez banki:

1)      przedsiębiorcom - oraz innym osobom prawnym nie będącym przedsiębiorcami np. gminom

2)      konsumentom tj. osobom fizycznym, które zawierają z przedsiębiorcą umowę w celu niezwiązanym bezpośrednio z działalnością gospodarczą.

Kredyty udzielane przedsiębiorcom - możemy je klasyfikować wg kryteriów:

-         przeznaczenie środków pieniężnych pochodzących z kredytów - w oparciu o to kryterium wyróżniamy:

1)      kredyty inwestycyjne

2)      kredyty obrotowe.

Kredyt inwestycyjny jest przeznaczony na dofinansowanie przedsięwzięcia inwestycyjnego szeroko rozumianego.

Pojęcie inwestycji - to zarówno inwestycje budowlane związane z działalnością gospodarczą oraz zakup środków trwałych tj. maszyn, urządzeń, środków transportu itp.

Kredyt inwestycyjny jest co do zasady kredytem średnio lub długo terminowym. Zawsze kredytem w rachunku kredytowym.

Kryterium długości ( czasu kredytowania) :

1)      kredyty krótkoterminowe ( 1 do 1,5 roku)

2)      kredyty średnioterminowe (3 do 5 lat)

3)      kredyty długoterminowe ( powyżej 5 lat )

Kryterium ze względu na sposób ewidencjonowania wypłat kredytu i jego spłaty:

1)      kredyt w rachunku bieżącym - jest powiązany ściśle z rachunkiem bieżącym kredytobiorcy. Polega on na możliwości dokonywania rozliczeń pieniężnych przez przedsiębiorcę pomimo braku środków na rachunku do kwoty udzielonego kredytu. Kredyt ten jest kredytem z reguły odnawialnym, co oznacza, że każda wpłata na rachunek zmniejsza zadłużenie pozostawiając jednocześnie wolną kwotę środków na kolejne rozliczenia. W ostatnim dniu obowiązywania umowy na rachunku powinno być co najmniej zero (bez debetu), ponieważ rachunek bieżący może zostać zajęty w toku egzekucji prowadzonej przeciwko posiadaczowi kredytu w rachunku bieżącym bank powinien udzielać przedsiębiorcom o dobrej kondycji finansowej. W rachunku tym nie są nigdy udzielane kredyty inwestycyjne.

2)      Kredyt w rachunku kredytowym - rachunek kredytowy to rachunek banku a nie kredytobiorcy. Nie może być nigdy zajęty przez organ egzekucyjny. Na tym rachunku bank ewidencjonuje wypłaty środków i spłaty kredytu.

Przesłanki udzielania kredytu:

1)      posiadanie zdolności kredytowej

2)      posiadanie możliwości zabezpieczenia jego spłaty.

Zdolność kredytowa kredytobiorcy - jest to zdolność do spłaty kredytu wraz z odsetkami w całym okresie kredytowania i do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Bank na mocy przepisów prawa bankowego ma możliwość żądania od kredytobiorcy wszelkich dokumentów pozwalających bankowi na ocenę zdolności kredytowej. Dokumentami tymi są:

1)      dokumenty dotyczące statusu prawnego przedsiębiorcy w szczególności:

-         aktualne odpisy z KRS

-         zaświadczenia z ewidencji

-         odpisy z ksiąg wieczystych i inne kontrakty

2)      dokumenty o charakterze finansowym :

-         bilans

-         rachunek zysków i strat

-         opinie biegłych rewidentów

-         księgi przychodów i rozchodów

-         zaświadczenia US i ZUS o nie zaleganiu

-         biznes plany.

Jeżeli bank ustali, że kredytobiorca posiada zdolność kredytową następuje negocjowanie prawnych form zabezpieczenia spłaty kredytu a następnie podejmuje decyzję kredytową.

Decyzja kredytowa stanowi podstawę przyznania kredytu.

Umowa kredytu - przez tę umowę bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych przeznaczonych na określony cel a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach w umowie określonych do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Cechy umowy - jest to umowa dwustronnie obowiązująca nazwana , uregulowana w prawie bankowym , kauzalna, konsensualna, odpłatna, celowa i terminowa.

Forma umowy - pisemna (dla celów dowodowych) .

Elementy umowy - reguluje prawo bankowe, są nimi w szczególności:

1)      strony umowy ( bank i osoba prawna, tzw. ułomna osoba prawna i osoba fizyczna)

2)      kwota i waluta kredytu - zł lub inna obca wymienialna

3)      cel na który kredyt został udzielony

4)      terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych - kredyt może zostać uruchomiony jednorazowo lub w tzw. transzach ( czyli częściami). Kredyt tzw. transzowany to kredyt inwestycyjny, w każdym jednak przypadku musi być wyznaczony termin uruchomienia środków. Kredyt może być uruchomiony poprzez przelew i na rachunek bieżący lub spłatę należności na wskazany przez kredytobiorcę rachunek jego wierzyciela.

5)      Wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany - co do zasady kredyt jest oprocentowany wg stawki zmiennej. Tylko kredyty na bardzo krótki okres (3 miesiące) banki mogą pobierać odsetki wg stałej stopy % . Przy zmiennej stopie % należy wskazać okoliczności , których wystąpienie skutkować będzie zmianą oprocentowania. Najczęściej ta zmiana odnosi się do zmiany tzw. stawek „libor” i „wibor”. Na stawkę procentową składa się :

-         zmienna stopa procentowa kredytu

-         stała marża ( może być negocjowana).

6)      zasady i termin spłaty kredytu - kredyt może być spłacony jednorazowo (obrotowy) bądź w ratach. Raty kredytu (raty kapitałowe) nie muszą być ustalone w jednakowej wysokości a odstępy czasowe pomiędzy poszczególnymi latami mogą być różne. Terminy spłat rat kapitałowych mogą ale nie muszą pokrywać się z terminami spłaty odsetek. Odsetki stanowiące bieżący koszt obsługi kredytu powinny być spłacone w okresach miesięcznych bądź 3-miesięcznych. Mogą być też umowy w których występują raty kapitałowo odsetkowe . Odsetki płaci się zawsze od faktycznego zadłużenia.

7)      Zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu. Bank ma prawo w całym okresie kredytowania żądać od odbiorcy dokumentów pozwalających za ocenę jego sytuacji finansowej, ma też prawo dokonywać tzw. wizji lokalnych w miejscu prowadzenia działalności gospodarczej jak też sprawdzać czy przedmiot zabezpieczenia istnieje i w jakim stanie się znajduje.

8)      Wysokość prowizji

9)      Warunki dokonania zmian i rozwiązania umowy . Zmiana w formie aneksu na piśmie. W przypadku gdy kredytobiorca utraci zdolność kredytową lub nie realizuje postanowień umownych bank ma prawo wypowiedzieć umowę kredytu , termin wypowiedzenia nie może być krótszy niż 30 dni, a w przypadku gdy kredytobiorca zagrożony jest upadłością w terminie nie krótszym niż 7 dni . Skutkiem wypowiedzenia umowy jest postawienie kredytu w stan natychmiastowej wykonalności co oznacza, że kredytobiorca ma obowiązek spłacić całą pozostałą do spłaty należność wraz z odsetkami w terminie określonym w wypowiedzeniu. Bank nie może wypowiedzieć kredytu jeżeli kredytobiorca opracuje program naprawczy i bank przyjmie ten program uznając go za realny.

10)  Każdy kredyt wymaga zabezpieczenia przy wykorzystaniu prawnych form zabezpieczeń.

Zabezpieczenia

Prawne formy zabezpieczeń spłat kredytu dzielimy na :

1)      formy zabezpieczeń o charakterze osobistym

2)      formy o charakterze rzeczowym.

Ad 1) Są to takie formy w wyniku których wierzyciel (bank) zyskuje kolejnego dłużnika odpowiedzialnego względem niego osobiście ( całym majątkiem). W wielu przypadkach dłużnik główny (kredytobiorca) i osoba udzielająca zabezpieczeń ponoszą odpowiedzialność solidarną (poręczenie, poręczenie wekslowe).Formy zabezpieczeń o charakterze osobistym:

1)      poręczenie wg prawa cywilnego

2)      weksel in blanco

3)      poręczenie wekslowe awal

4)      gwarancja bankowa

5)      cesja - przelew wierzytelności na zabezpieczenie

6)      przejęcie długu

7)      przystąpienie do długu.

Ad 2) Zabezpieczenia o charakterze rzeczowym - mogą być udzielane przez osobę trzecią w stosunku do kredytobiorcy a także przez samego kredytobiorcę. Jeżeli zabezpieczenie rzeczowe jest udzielone przez osobę trzecią to w przypadku gdy kredytobiorca nie spłaca należności z tytułu kredytu bank może dochodzić od osoby trzeciej należności kredytobiorcy ale wyłącznie z przedmiotu zabezpieczenia (z danej rzeczy ruchomej bądź nieruchomej). Jeżeli zobowiązania rzeczowego udziela sam kredytobiorca to w dalszym ciągu odpowiada on osobiście z tytułu umowy o zabezpieczeniach rzeczowych, którego udzielił , pozwala tylko bankowi na zaspokojenie jego wierzytelności z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami kredytobiorcy. Do zabezpieczeń rzeczowych zaliczamy:

1)      zastaw

-         zwykły

-         na prawach

-         rejestrowy

2)      hipotekę

3)      przewłaszczenia na zabezpieczenie

4)      kaucja.

Kredyty konsumenckie - kredyt konsumencki jest udzielany w oparciu o ustawę z 21.07.2001r. „o kredycie konsumenckim” oraz w oparciu o przepisy prawa bankowego. Przy czym ustawa o kredycie konsumenckim jest lex specialis do prawa bankowego. Umową o kredycie konsumenckim jest m.in. umowa pożyczki i umowa kredytu udzielana przez bank konsumentowi. Ustawy o KK nie stosuje się do umów pożyczki i kredytu udzielonego konsumentowi w wysokości mniejszej niż 500 zł i wyższej niż 80 tyś. zł. Nie stosuje się również tej ustawy do kredytu w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. Przed udzieleniem KK bank analogicznie jak w przypadku przedsiębiorców bada zdolność kredytową konsumenta, przy czym badanie to jest znacznie uproszczone. Zdolność kredytowa oceniana jest w oparciu o :

-         dokumenty o dochodach kredytobiorcy i jego rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie

-         oświadczenie dotyczące stanu rodziny i stałych miesięcznych wydatków

Umowa kredytu konsumenckiego powinna zawierać:

-         imię i nazwisko, adres konsumenta

-         oznaczenie kredytodawcy (banku)

-         wysokość kredytu

-         zasady i termin spłaty

-         roczną stopę oprocentowania oraz warunki jej zmiany

-         wysokość opłat prowizji i innych kosztów związanych z zawarciem umowy

-         informacje o całkowitym koszcie kredytu (całkowity koszt oznacza wszystkie koszty wraz z odsetkami i innymi opłatami i prowizjami)

-         sposób zabezpieczenia oraz należne opłaty, które z tego tytułu poniesie kredytobiorca

-         inne informacje o pozostałych kosztach

-         informacje o łącznej kwocie wszystkich kosztów, opłat i prowizji do których zapłaty zobowiązany jest konsument

-         informacje o możliwości odstąpienia od umowy

-         informacje o skutkach nieterminowej spłaty kredytu.

Umowa pożyczki bankowej

Udzielanie pożyczek to czynność bankowa o charakterze subiektywnym. Umowa pożyczki jest uregulowana w KC. Przedmiotem umowy pożyczki zgodnie z KC są środki pieniężne oraz rzeczy oznaczone co do gatunku. Pożyczka może być umową odpłatną lub nieodpłatną - zależnie od woli stron. W praktyce bankowej umowa pożyczki może obejmować wyłącznie środki pieniężne. Pożyczka bankowa jest zawsze umową odpłatną . Pomiędzy kredytem a pożyczką zachodzą różnice z punktu widzenia prawnego:

1)      umowa pożyczki jest uregulowana w KC a umowa kredytowa w prawie bankowym

2)      kredyt jest zawsze postawieniem do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych na określony cel, który potem jest przez bank sprawdzony , pożyczka polega na przeniesieniu własności środków pieniężnych na pożyczkobiorcę ale bez wskazywania celu i jego sprawdzania

3)      kredyty są udzielane osobom prawnym, tzw. ułomnym osobom prawnym i osobom fizycznym, pożyczki są przede wszystkim udzielane osobom fizycznym na cel nie związany z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Wspólne cechy kredytów i pożyczek:

1)      badanie zdolności kredytowej przez bank , zarówno pożyczkobiorcy i kredytobiorcy

2)      zabezpieczenie spłaty z wykorzystaniem ww prawnych form zabezpieczeń.

Gwarancja bankowa

Bank udziela gwarancji na rzecz beneficjenta na podstawie zlecenia udzielenia tej gwarancji. Zlecenie udzielenia gwarancji składa kontrahent z umowy handlowej zobowiązany do spełnienia świadczenia pieniężnego. Pomiędzy zleceniodawcą a bankiem (gwarantem) zawierana jest umowa zlecenia udzielenia gwarancji bankowej. Na mocy tej umowy bank zobowiązuje się względem zleceniodawcy do udzielenia gwarancji beneficjentowi określonemu w zleceniu w wysokości i z terminem ważności określonym w zleceniu. Do zlecenia zleceniodawca powinien dołączyć dokumenty uzasadniające treść zlecenia. Natomiast zleceniodawca zobowiązuje się względem banku do pokrycia wszelkich kosztów związanych z realizacją gwarancji przez bank oraz do zapłaty prowizji bankowej w okresie ważności gwarancji. Gwarancja jest udzielana w formie dokumentu. Nie ma przepisów prawnych, które określały by elementy treści gwarancji bankowej. Treść każdej gwarancji zależna jest od wymagań baneficjenta. W praktyce na podstawie zwyczajów wykształciły się pewne wzorce takiej gwarancji. Najczęściej gwarancje bankowe to gwarancje bezwarunkowe, których bank zobowiązuje się bez żadnych warunków na pierwsze żądanie beneficjenta zapłacić gwarantowaną kwotę jeżeli żądanie takie skierowane zostanie przez beneficjenta najpóźniej w ostatnim dniu ważności gwarancji. Zobowiązanie banku gwaranta jest własnym zobowiązaniem banku. W przypadku udzielenia takiej gwarancji bank zobowiązany jest zrealizować należność gwarantowaną w przypadku gdy świadczenia nie spełni dłużnik.

Zastosowanie gwarancji - w praktyce gwarancje mają szerokie zastosowanie.

Gwarancje wadialne

Jednym z rodzajów gwarancji bankowych są tzw. gwarancje wadialne udzielane przez banki na zlecenie oferentów przystępujących do przetargu. Wadium mające formę gwarancji bankowej przepada na rzecz zamawiającego tylko w przypadku jeżeli oferent złoży nieprawdziwe oświadczenie , fałszywe dokumenty, czy też nie zawarł umowy z zamawiającym jeżeli został wyłoniony w toku postępowania przetargowego.

W obrocie gospodarczym spotykane są również gwarancje należytego wykonywania umowy w przypadkach umów o roboty budowlane, czy też gwarancje zabezpieczeń roszczenia inwestora względem wykonawcy z tytułu rękojmi. Gwarancje zapłaty mogą obejmować zapłatę należności z umowy sprzedaży, dostawy. Zabezpieczają one również spłatę kredytu udzielonego przez inny bank.

Akredytywa dokumentowa

Otwieranie akredytyw - to czynność bankowa o charakterze obiektywnym uregulowana w przepisach prawa bankowego. Bank działając na zlecenie klienta ale we własnym imieniu (bank otwierający akredytywę) może się zobowiązać wobec osoby trzeciej (beneficjenta), że dokona zapłaty beneficjentowi kwoty pieniężnej ustalonej w akredytywie po spełnieniu przez beneficjenta wszystkich warunków określonych w akredytywie. Ponieważ podstawowym warunkiem jest określenie i przedłożenie dokumentów związanych z transakcją handlową, akredytywa ta nosi nazwę akredytywy dokumentowej - zawiera ona nazwę i adres zleceniodawcy , nazwę beneficjenta , kwotę i walutę akredytywy, termin ważności akredytywy, oraz opis dokumentów po przedstawieniu których beneficjent jest uprawniony do żądania wypłaty w ramach akredytywy. Z chwilą gdy beneficjent akredytywy przedłoży wszystkie dokumenty określone w akredytywie, zobowiązania banku, który akredytywę otworzył staje się zobowiązaniem wymagalnym. Akredytywy mają zastosowanie przede wszystkim w obrocie zagranicznym.

Szczególne uprawnienia i obowiązki banków

Ustawodawca przyznał na mocy prawa bankowego szereg przywilejów bankom:

I ) księgi rachunkowe banków, wyciągi z tych ksiąg podpisane przez osoby upoważnione do podpisywania oświadczeń w zakresie praw majątkowych banku i opatrzonych jego pieczęcią a także wszystkie jego zaświadczenia wydane przez bank, w ten sposób zawierające zobowiązania, zwolnienie z tych zobowiązań, pokwitowanie odbioru należności i dokonania innych czynności mają moc prawną dokumentów urzędowych i stanowią podstawę do dokonywania wpisów w rejestrach publicznych

II ) przywilejem o największym znaczeniu to prawo banku do wystawiania bankowych tytułów egzekucyjnych (BTE), na podstawie ksiąg bankowych lub innych dokumentów bankowych związanych z dokonywaniem czynności bankowych , banki mogą wystawiać BTE. BTE musi spełniać przesłanki formalne określone w ustawie :

a)      oznaczenie banku, który wystawił BTE i na rzecz którego ma być prowadzona egzekucja

b)     oznaczenie dłużnika

c)      określenie wysokości zobowiązania dłużnika wraz z odsetkami i terminami płatności

d)     datę wystawienia BTE

e)      oznaczenie czynności bankowej, z której wynikają roszczenia dochodzone tym tytułem

f)       wzmianka o wymagalności roszczenia

BTE należy opatrzyć pieczęcią banku i podpisami osób , które działają w jego imieniu. Bank wystawiając BTE musi spełniać przesłanki materialno - prawne:

-         BTE może być wystawione przez bank wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośredni z bankiem dokonała czynności bankowej lub też jest dłużnikiem z tytułu zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z czynności bankowej

-         Osoba zobowiązana złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji

-         Roszczenie objęte tytułem musi wynikać bezpośrednio z czynności bankowej lub jej zabezpieczenia.

Treść oświadczenia o poddaniu się egzekucji przez dłużnika - musi zawierać dwa podstawowe elementy:

1)      kwotę zadłużenia do której bank może wystawić BTE

2)      określenie terminu , do którego bank może wystąpić do sądu o nadanie BTE klauzuli wykonalności.

Przy rzeczowym zabezpieczeniu w formie zastawu lub przewłaszczenia na zabezpieczenie dłużnika może również poddać się egzekucji wydania rzeczy stanowiących przedmioty tych zabezpieczeń. BTE wraz z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności bank kieruje do sądu rejonowego. Sąd bada wyłącznie formalne przesłanki BTE i po stwierdzeniu prawidłowości jego wystawienia nadaje jego tytułowi sądową klauzulę wykonalności. BTE z tą klauzulą stanowi podstawę wszczęcia egzekucji przeciwko dłużnikowi przez komornika sądowego. Należności banku mogą być egzekwowane wyłącznie w trybie przepisów KPC dotyczących egzekucji. Przywilej banku omówiony wyżej polega na tym, że bank może wszcząć postępowanie egzekucyjne przeciwko swojemu dłużnikowi z tytułu egzekucji bankowej wyłącznie po nadaniu BTE sądowej klauzuli wykonalności. Bank nie musi występować na drogę postępowania sądowego z powództwem o zapłatę. Tym samym nie ponosi kosztów postępowania sądowego oraz nie oczekuje na orzeczenie sądu.

III ) Szczególny tryb ustanowienia hipoteki bankowej. Dokumenty bankowe stanowią podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej własność dłużnika banku lub innej osoby ustanawiającej hipotekę na rzecz banku, w celu zabezpieczenia jego należności. Do ustanowienia hipoteki ustawa „prawo bankowe” wymaga złożenia przez właściciela nieruchomości oświadczenia o ustaleniu hipoteki na rzecz banku w formie pisemnej pod rygorem nieważności , nie jest wymagana w tym przypadku forma aktu notarialnego

IV)Bank ma prawo na mocy przepisów prawa bankowego ustalać we własnym zakresie taryfę opłat i prowizji bankowych.

Szczególne obowiązki banków

Podstawowym obowiązkiem banku jest obowiązek zachowania tajemnicy bankowej.

Kogo obowiązuje? (zakres podmiotowy):

-         bank

-         pracowników banku

-         osoby za pośrednictwem których bank wykonuje czynności bankowe.

Co obejmuje tajemnica? (zakres przedmiotowy) informacje dotyczące czynności bankowych:

-         uzyskane w czasie negocjowania warunków dokonania tych czynności

-         uzyskane w trakcie zawierania czynności

-         uzyskane w toku realizowania tych czynności.

Obowiązek zachowania tajemnicy ww informacji nie dotyczy przypadków gdy bank udziela informacji objętych tajemnicą adwokatom lub radcom prawnym, którzy prowadzą obsługę prawną banku. Jeżeli informacje te są niezbędna do wykonywania umów sprzedaży wierzytelności zaliczanych do kategorii straconych.

Bank nie jest zobowiązany do zachowania tajemnicy bankowej wobec osób, których te informacje dotyczą. Innym osobom może ich udzielić tylko na podstawie pisemnego pełnomocnictwa określającego osobę, której można ujawnić tą informację i zakres informacji podlegających ujawnieniu. Bank ma obowiązek udzielić informacji objętych tajemnicą wyłącznie:

1)      innym bankom i instytucjom kredytowym jeżeli są one niezbędne do wykonywania przez nich czynności bankowych

2)      innym podmiotom na zasadzie wzajemności jeżeli są one na mocy ustaw upoważnione do udzielania kredytów, informacje te mogą dotyczyć wyłącznie wierzytelności oraz stanów i obrotów na rachunkach

3)      na żądanie:

a)      komisji nadzoru bankowego w zakresie niezbędnym do realizacji funkcji nadzorczych

b)     sądu lub prokuratora w związku z postępowaniem o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe toczące się przeciwko osobie fizycznej, która jest stroną umowy bankowej w zakresie informacji dotyczącej tej osoby oraz jeżeli przestępstwo popełnione pozostaje w związku z działaniem osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej - w zakresie informacji dotyczących tych osób

c)      sądu - w związku z postępowaniem spadkowym o podział majątku między małżonkami lub w związku ze sprawą prowadzoną przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy o alimenty lub rentę o charakterze alimentacyjnym

d)     dyrektora Izby Celnej, Prezesa NIK-u , przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Prezesa Zarządu BFG, Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, Służbom Ochrony Państwa, Policji, komornikowi sądowemu, generalnemu inspektorowi ochrony danych osobowych, NBP, organom podatkowym, organom kontroli skarbowej, generalnemu inspektorowi informacji finansowej, ZUS-owi - w zakresie i trybie określonym przepisami ustaw szczególnych normujących zasady działalności poszczególnych podmiotów oraz ustawy „prawo bankowe”.

Banki mają obowiązek przeciwdziałania popełnianiu przestępstwa tzw. prania brudnych pieniędzy. Szczegółowe zasady postępowania w tym zakresie zawarte są w odrębnej ustawie.

Bank ma obowiązek ujawnienia informacji w sposób powszechnie dostępny dotyczących składu organów banku , wysokości kapitału własnego, kapitału zakładowego banku, bilansu banku, aktualne stopy procentowe, kursy walut, terminy kapitalizacji odsetek dla danych rachunków, informacji kto w ramach działalności danego oddziału ma prawo składania oświadczenia woli za bank.

---