Geografia polityczna - termin użyty po raz pierwszy przez A. R Turgot, w XVIIIw.

• Korzenie w starożytności

• Herodon. Platon, Strabon, Arystoteles

Wspólne atrybuty geografii politycznej→ proces polityczny + przestrzeń

Arystoteles (384-322 r. p.n.e.)

• filozof grecki

• stworzył model państwa, rozpatrywał zależności zachodzące pomiędzy ludnością, ustrojem politycznym, sposobem rządzenia a środowiskiem geograficznym.

• poglądy deterministyczne

• uważał swoją ojczyznę za państwo idealne (etnocentryk)

• interesowały go funkcje stolic, armii

Strabon (62 r. p.n.e. - 24 r. n.e.)

• grecki geograf, podróżnik

• autor wielkiego dzieła "Geografia" ← 17 ksiąg, przeznaczone głównie dla wojska i administracji, zarządzających imperium rzymskim

• determinista

• etnocentryk, podobnie jak Arystoteles wierzył, że jego państwo ojczyzna ma idealne warunki przyrodnicze i stosuje najlepszą technikę rządzenia

Ibn Chaldun (XIV w.)

• rozpatrywał związek państw ze środowiskiem geograficznym

• podróżnik

• był autorem koncepcji cyklicznego rozwoju państwa

Jean Bodin (1530-1596)

• Francuz

• determinista ("ale inny") →społeczeństwami rządzi nie przyroda a wola boża

Monteskiusz (1689-1755)

• Francuz

• skrajny determinizm geograficzny, podkreślał znaczenie krajobrazu i klimatu w formowaniu systemów rządu

• omawiał związki między krajobrazem, klimatem a obszarem jego państwa,

George de Buffon (1707-1788)

• Francuz

• odrzucał determinizm

• dwustronny wpływ→ człowiek na środowisko i środowisko na człowieka

William Petty (1623-1683)

• geograf, kartograf, lekarz, wykładowca anatomii na Oxsfordzie

• próbował zmierzyć potęgę państwa→czynniki terytorialne i demokratyczne

• potęga uzależniona od wielkości i zaludnienia państwa

Karl Ritter (1779-1859)

• Niemiec

• cykliczna teoria rozwoju państwa, podobną do teorii Chalduna, lecz oparta na analogii do rozwoju organizmu

Karol Wyrwicz (II poł. XVIII w.)

• w Polsce termin geografii politycznej pojawił się właśnie u niego, w książce wydanej w 1768 roku

W wieku XIX ścierały się 2 grupy poglądów→determinizm i indeterminizm.

Determinizm

przyrodniczy teokratyczny

geograficzny biologiczny

(warunki naturalne (uzależnienie od

są praprzyczyną, rasy)

determinizm

klasyczny)

Dla badaczy XVIII- XIX wieku państwo miało 3 formy wyrazu geograficznego:

• droga→wyraz funkcji porządku geograficznego

• granica→wyraz funkcji porządku zewnętrznego

• stolica→wyraz funkcji administracyjnych

Geopolityka:

Fryderyk Ratzel (1844-1904)

• Niemiec, geograf, biolog, chemik, przedstawiciel geografii ekonomiczno-społecznej, nawiązywał do Rittera, "Antropogeographie" i "Politische Geographie" , jemu zawdzięczamy termin geopolityki, deterministyczne poglądy,

• wprowadził pojęcie państwo organiczne, przestrzeń życiowa naturalną potrzebą państwa,

państwa stale współzawodniczą o przestrzeń i surowce

• 7 praw rozwoju państwa (1896r):

1. przestrzeń państwa rozszerza się wraz z ekspansją ludności mającą tę samą kulturę

2. terytorialny wzrost następuje za innymi aspektami rozwoju państwa

3. państwo rośnie poprzez wchłanianie mniejszych jednostek politycznych

4. granica jest peryferyjnym organem państwa, odzwierciedla jego siłę i rozwój, dlatego nie jest stała

5. państwa w trakcie rozwoju szukają terenów do wchłonięcia

6. kierunek ekspansji przesuwa się od państw bardziej do słabiej rozwiniętych cywilizacyjnie

7. dążenie do ekspansji terytorialnej rośnie w miarę poszerzania się obszaru

(Zasoby strategiczne to: woda, żywność, surowce energetyczne.)

R. Kjellen (1864-1922)

• szwedzki prawnik

• terytorium "ciałem państwa", ważniejsze od ludności, utraty terytorium osłabiają państwo

• państwo współzawodniczy z sąsiadami→ mocarstwa i państwa satelickie, większe państwa powinny rozciągać władzę lub zwierzchnictwo nas mniejszymi,

• na świecie powinno być kilka większych i silnych państw, "mocarstw"

Karl Haushofer (1869-1946)

• Niemiec, geograf, generał

• na podstawie koncepcji Ratzla i Kjellena powstał "Institut fur Geopolitik", Haushofer był tam kierownikiem - placówka, skupiająca polityków, naukowców, dziennikarzy (przestrzeń właściwa dla danej rasy, propaganda niemiecka), do powstałych wcześniej teorii dodano kult rasy i wodza. Upadło w 1945 roku. Odrzucono ją jako teorię usprawiedliwiającą przemoc i agresję.

Geopolityka Polska

Uzasadnienie konieczności przywrócenia państwa polskiego → podstawy geograficzne (odrębność Polski na mapie Europy)

Wacław Nałkowski→"indywidualność geograficzna", J. Smoleński→"obszar przyrodzony", E. Romer →przyrodzone podstawy", M. Kiełczewska i inni→"podstawy geograficzne"

Polska:

• jako obszar pod władaniem kraju

• w ujęciu etnicznym

Niektóre ujęcia były bardziej szerokie (od morza do morza).

Po wojnie przesunięcie granic spowodowało brak konfliktów etnicznych.

Geostrategia

• w jej rozwoju wiodącą rolę odegrali amerykańscy i angielscy uczeni

• nauka rozwijana równolegle do geopolityki

Alfred Thayer Mahan (1840-1914)

• historyk, admirał

• podkreślał rolę morza w życiu państwa, przekonywał prezydenta do rozbudowy floty

• nawoływał prezydenta USA do zajmowania strategicznie ważnych miejsc (Pacyfik, chciał baz morskich, 1892-zajęcie Filipin, Hawaj), rozwój był hamowany przez geografię→brak połączenia wybrzeża wschodniego z zachodnim. Budowa kanału panamskiego(wybudowany w 1914), doprowadzenie do odłączenia Panamy od Kolumbii.

• koncepcja nawalna→rozwój marynarki USA

• 1900 r- "Problem Azji"- omówił problem dominacji rosyjskiej w Azji, pisał o możliwym konflikcie Rosji-potęgi lądowej i Wielkiej Brytanii-potęgi morskiej o dominację w Azji

H. J Mackinder (1861-1947)

• Anglik, geograf, ekonomista, członek Parlamentu Brytyjskiego

• twierdził, że potęga morska to przeżytek→wpływ na to ma zmiana technologii i rozwój transportu kolejowego, zwolennik potęgi lądowej

• w 1904 roku przedstawił na posiedzeniu swoją koncepcję geostrategiczną, nazwał ją "Geograficzna oś historii". Kontynenty starego świata (Europa, Azja i Afryka) tworzą "wyspę świata", wokół tego rozciąga się tak zwana wewnętrzna strefa brzegowa. Reszta (Japonia, Wielka Brytania, obie Ameryki, Japonia, Australia, Afryka Południowa) to strefa zewnętrzna. Jądrem była oś historii, był to obszar azjatyckiej części Rosji, zachodnia część Chin, republiki środkowoazjatyckie, część Wyżyny Irańskiej, Afganistan. Miał to być obszar najważniejszy.

"Kto rządzi Europą, ten rządzi Heartlandem,

kto rządzi Heartlandem, ten rządzi Wyspą Świata,

kto rządzi Wyspą Świata ten rządzi całym światem"




• W roli władców świata widział Niemcy, pod koniec życia, w czasie II WŚ zauważył wzmacnianie się Rosji Sowieckiej.

N. J. Spykman (1893-1943)

• urodzony w Holandii, mieszkał w USA

• jego koncepcja powstała w opozycji do koncepcji Mackindera, wykazywał słabe strony Heartlandu→przecenianie potencjalnych sił tego obszaru; jego znaczenie w rzeczywistości było mniejsze z powodu niedostatków transportu wewnętrznego i słabego dostępu do niego.

• najważniejsze strategiczne znaczenie miały według niego: obrzeżne części Eurazji, Półwysep Apeniński, Arabski, Indie obrzeża Chin, Korea, Japonia, Tajwan. Jest to koncepcja Rimlandu

"Kto kontroluje obrzeża rządzi Eurazją,

kto rządzi Eurazją kontroluje resztę świata"

A. P. Saversky (1894-1974)

• Amerykanin, urodzony w Rosji, służył w lotnictwie, konstruktor, strateg sił powietrznych

• zwolennik potęgi lotnictwa, w 1942 roku powstała książka "Victory Through Air Power", w której pisał on o siłach powietrznych, zalecał ich rozbudowę, w kolejnej książce (1950) powtórzył swoją teorię, ukazał bliskość Stanów Zjednoczonych i ZSRR oraz najkrótszą drogę z ZSRR do Kanady i USA przez biegun północny→ Ameryka i Kanada po tej publikacji zdecydowały się zbudować stacje radarowe, bazy lotnicze obejmujące Alaskę i Kanadę.

S. B. Cohen

• twórca koncepcji regionów geostrategicznych,, były to regiony w strefach wpływów,

• jest to koncepcja głównie z lat '70, trwa wtedy Zimna Wojna, słabnięcie ZSRR.

Przewidywał kilka stref wpływów: USA, Europa Zachodnia, Chiny, Związek Sowiecki

Globalny system polityczny ewoluował w stronę hierarchii (integracja hierarchiczna-opiera się na istnieniu państw o różnych poziomach rozwoju, które są powiązane zarówno w skali światowej, jak i regionalnej),

Istnienie państw o różnej wadze.

4 rangi:

1. Mocarstwa→ siły główne (USA, Związek Sowiecki, Wspólnota Europejska, Japonia, Chiny) wytwarzają strefę wpływów, prowadzą politykę ogólnoświatową.

2. Siły regionalne→znaczenie ogranicza się do własnych regionów geopolitycznych (Indie, Brazylia, Niemcy, Wielka Brytania, Niemcy, Francja, RPA, Iran, Turcja)

3. ''Średnie''→np. Polska

4. Mikropaństwa

Kryteria, na podstawie których Cohen uznał, że można obliczyć rangę państw:

• wielkość zasobów ludzkich i materialnych (zarówno ilość jak i jakość)

• zaawansowana technologia jądrowa

• stopień zwartości narodowej (zależna pod względem etnicznym, religijnym, historycznym

• wielkość zasobów polityczno-militarnych (wielkość sił zbrojnych, jakość, militarna i ekonomiczna pomoc, liczba ambasad i przedstawicielstw, aktywność w organizacjach międzynarodowych)

• ranga geograficzna (wynika z lokalizacji, położenie geograficzne względem innych państw)

• rodzaj i gęstość sieci powiązań międzynarodowych

• stopień jawności systemu międzynarodowego

• cele i strategia rozszerzania wpływów poza granicami państwa

• liczba i złożoność spraw międzynarodowych, w których państwo może brać udział jednocześnie

• percepcja o swoim miejscu w świecie




Mapa polityczna świata

Charakterystyczne cechy stosunków panujących do czasów wielkich odkryć geograficznych:

• rozbicie ówczesnego świata na izolowane obszary o bardzo zróżnicowanym poziomie cywilizacyjnym

• strefowy charakter granic

• istnienie "ziem niczyich"

Okres wielkich odkryć geograficznych:

• odkrycie Ameryki przez Kolumba 1492 r.

• podróż Vasco da Gamy do Indii, 1498 r.,

• podróż dookoła świata Magellana, 1519-1522

Traktat z Tordesillas (1494 r.)

• umowa zawarta między Portugalią a Hiszpanią

• dotyczyła obszarów odkrytych w wyniku wielkich odkryć geograficznych, granicą podziału został południk 46°W, na zachód od Wysp Zielonego Przylądka → Portugalia miała mieć wybrzeża Afryki, Hiszpania tereny na zachód, tereny Ameryki Łacińskiej oprócz Brazylii.

(Dopiero w 74-75r. Andora i Mozambik odzyskały niepodległość. W latach 20 XIX w. tereny w Ameryce przestały należeć do Hiszpanii)

Traktat w Saragossie (1529 r.)

• drugi podział Nowego Świata, zawarty również między Hiszpanią a Portugalią, dotyczył terenów podbijanych na wschodniej półkuli

• linia graniczna między strefami wpływów - 145°E

• prawie cała Ameryka (oprócz Brazylii) dla Hiszpanii, natomiast tereny Azji i Afryki w strefie wpływów Portugalii

Od końca XVII w do początku wieku XIX trwała rywalizacja o hegemonię między Wielką Brytanią i Francją w Afryce, Azji i Ameryce.

Pod koniec XVI w. Rosja zaczęła podbijać Ural i tereny za nim, państwa zakaukaskie i środkowoazjatyckie w XIX w.

Rozwój terytorialny USA

• założone w 1776 r (kongres ogłosił Deklarację Niepodległości)., początkowo 13 kolonii




Doktryna Monroe'a (1823 r.)

• hasło "Ameryka dla Amerykanów" .

• stała się narzędziem Stanów Zjednoczonych w walce z innymi państwami o wpływy na kontynentach obu Ameryk

• rozwój terytorialny Stanów Zjednoczonych dokonywał się drogą podbojów, aneksji i wykupów

Przyczyny kolonizacji:

• chęć zapewnienia sobie surowców

• chęć zapewnienia sobie rynków zbytu

• pewne względy prestiżowe

• znaczenie baz militarnych - Gibraltar, Malta, Cypr, Sues, Adel, Singapur, Guan, Hawaje z wyspą Midway, strefa kanału Panamskiego,

Stany Zjednoczone stały się graczem, Japonia również

I WŚ:

• miała na celu nowy porządek świata,

• doprowadziła do głębokich zmian na mapie politycznej, granice państw ukształtowane zostały przez traktaty

Traktat Wersalski

• 1919

• powołano Ligę Narodów, USA odmówiło wstąpienia, gdyż sądzili, że traktaty za bardzo umacniają wpływy Japonii w Azji i Oceanii

• traktat ten nie przyczynił się do usunięcia sprzeczności istniejących przed wojną, a spowodował nowe konflikty

Traktat Sevres (1920r.)

• traktat pokojowy z Turcją, zlikwidowano Imperium Osmańskie, posiadłości tureckie na Bliskim Wschodzie→ terytoria mandatowe Ligi Narodów (Syria, Liban, Irak, Palestyna)

• traktat nigdy nie wszedł w życie, w 1921 Mustafa Pasza (Ataturk) zorganizował powstanie

Zmiany po I wojnie światowej:

• klęska mocarstw, z których większość była zaborcami Polski (rosyjski, niemiecki, turecki, austrowęgierski)

• w Europie odrodziły się państwa narodowe (Polska, Czechosłowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Węgry, Rumunia, Albania, Grecja, Jugosławia, Bułgaria)

• granice, które wtedy były wytyczone zbliżone są do dzisiejszych

Okres międzywojenny:

• zmiana granic Polski: 1920→wojna polsko-bolszewicka zakończyła się pokojem w Rydze; 1920→ Najazd generała Żeligowskiego, zajął Wileńszczyznę wraz z Wilnem

• 1931-1932 → Japończycy zajmują Mandżurię i część Mongolii, tworząc tam państwo Mandżukuo

• 1935→Włosi podbili Etiopię, Somali i Erytreę, dążyły do stworzenia imperium afrykańskiego

• 1938→Niemcy zajęli Czechy i Austrię

• 1939→ Niemcy wymusili na Litwie zrzeczenie się portów w Kłajpedzie

Zmiany po II wojnie światowej:

• Czesi mieli ambicję stworzenia własnego państwa

• trzy grupy państw: socjalistyczne, kapitalistyczne i trzeciego świata

• państwa sowieckie (13) na czele ze Związkiem Sowieckim, do 1991 r.

• Węgry, Bułgaria, Rumunia, Chorwacja-państwa sprzymierzone z państwami osi (Niemcy)

• część państw utrzymała status neutralności (Szwajcaria, Portugalia)

• kraje nadbałtyckie zostają zajęte przez Związek Sowiecki

• od Rumunii zostaje oderwana republika Mołdawii

• Rosjanie zajęli Besarabie i nazwali Mołdawią, północną część Prus wschodnich

• granice Polski po II wojnie nie zostały ostatecznie ukształtowane

• w 1950 roku Polska wymieniła część terytorium ze Związkiem Sowieckim (rejon Sokala dla Ukrainy)

Granice po II wojnie światowej były omawiane na 3 konferencjach pokojowych:

Konferencja w Teheranie (1943 r.)

• wspólna walka z Rzeszą

• wschodnia granica Polski- linia Curzona, zachodnia na linii Odry

Konferencja w Jałcie (luty 1945 r.)

• Niemcy mają zostać podzielone na cztery strefy okupacyjne

• zdemilitaryzowanie Niemiec

• ma powstać Organizacja Narodów Zjednoczonych

Konferencja w Poczdamie (lipiec, sierpień 1945 r.)

• potwierdzenie podziału Niemiec, powstanie Sojuszniczej Rady Kontroli

• kontynuowanie wojny z Japonią aż do jej kapitulacji

Przejawy rywalizacji między Związkiem Sowieckim a USA:

• Wojna koreańska- 1950 i podział Korei, który trwa do tej pory, między dwoma państwami koreańskimi nie ma granicy, państwa są w stanie wojny, mimo że nie prowadzi się żadnych działań (linia zawieszenia ognia)

• Wojna w Wietnamie

1949- utworzenie chińskiej Republiki Ludowej, komuniści wygrali, przegrani uciekli na Tajwan i tam utworzyli państwo o gospodarce kapitalistycznej (status polityczny: państwo nieuznawane na arenie narodowej)

Chiny-1950- zajęcie Tybetu

Indie-1947-uzyskują niepodległość, perła w koronie brytyjskiej, zaczynają się konflikty wewnątrz-indyjskie (religijne), podział państwa na hinduistów (Indie) i muzułmanie (Pakistan-składał się z 2 spójnych części, różniące się etnicznie-bengalowie (delta Gangesu) byli dyskryminowani)

1971- utworzenie Bangladeszu

NRD, RFN, Berlin Zachodni→ po wojnie 3 państwa

Państwa o nieuregulowanym statusie:

• Tajwan, uznawany za część Chin

• byłe republiki sowieckie

• Cypr

• Somalia

• Kaszmir

Współczesne terytoria zależne:

• Posiadłości brytyjskie:

→ europejskie: Akrotiri, Dhekelia, Gibraltar, Guernsey, Jersey

→ pozostałe: Anguilla, Bermudy, Beyt. Teryt. Antarktyczne, Bryt. Teryt. Oceanu Ind.,

bryt. Wyspy Dziewicze, Falklandy, Georgia Płd i Sandwich Płd

• Posiadłości duńskie: Grenlandia, Wyspy Owcze

• Posiadłości norweskie: Jan Mayen, Svalbard→europejskie; W. Bourete, W. Piotra, Ziemia Królowej Maud→antarktyczne

• Ponadto terytoria zamorskie posiadają: Francja, Holandia, Australia, Nowa Zelandia, USA

PAŃSTWO

Wyróżnia się dwie grupy teorii (definicji) państwa

Pierwsze-wynikają z monteskiuszowskiej koncepcji umowy społecznej

• państwo jest przedstawicielem społeczeństwa jako całości

• stoi ono ponad partykularnymi i cząstkowymi interesami grupowymi i klasowymi

• dąży do tego,by rywalizacja między interesami/grupami/klasami toczyła się bez narażania na szwank interesu narodowego

• interes narodowy dobrem nadrzędnym.

Drugie-wynikają z teorii marksistowskiej

• państwo jest formą ucisku klasowego

• państwo społeczeństwem klasowym

• zakłada się sprzeczność interesów różnych klas społecznych

• państwo w pewnym stopniu działa na rzecz podtrzymania sprzeczności tych interesów

• mogą być podtrzymywane i kontrolowane

Definicja państwa (`'sensowna''):

Państwo jest terytorialną i suwerenną organizacją przymusu, działającą w interesach politycznych, gospodarczych, ideologicznych, ludzi zamieszkujących określone terytorium.

(Każde państwo jest jakąś organizacją przymusu, nie ma państwa bez terytorium )

Prawne kryteria państwowości zostały przyjęte na mocy konwencji w Monte Video w roku 1933, państwo posiada następujące atrybuty:

• stałą ludność,

• określone terytorium oddzielone granicą

• suwerenną władzę

• zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe

→do utrzymywania stosunków dyplomatycznych,

→zawierania umów międzynarodowych,

→występowania przed sądami międzynarodowymi,

→do ponoszenia odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej za naruszenie praw innych państw

• określone zasady prawne

• struktury karne →aparat przymusu

Podmiotami prawa międzynarodowego są wszystkie państwa, niezależnie od:

• wielkości

• potęgi

• siły ekonomicznej

• formy rządów itd.

Terytorium państwowe stanowi część powierzchni ziemi należąca do określonego państwa, ograniczona wytyczoną granicą państwową. Terytorium obejmuje ląd z wodami wewnętrznymi, również przybrzeżne wody terytorialne, przestrzeń nad i pod powierzchnią lądu., grunt znajdujący się pod ambasadami danego państwa, ruchome części terytorium państwa → pokłady statków morskich, pokłady samolotu.

Kwestia suwerenności:

Suwerenność→ niezależność władzy państwowej od wszelkiej innej władzy

• zewnętrzna →samodzielność, niezawisłość w stosunkach danego państwa z innymi państwami i organizacjami.

• wewnętrzna→władza zwierzchnia i wyłączna władzy państwowej na własnym terytorium w stosunku do osób/organizacji/przedsiębiorstw tam działających. Niezależność organów państwowych od obywateli, organizacji zewnętrznych.

Suwerenność absolutna- (niby nie ma takiego pojęcia) to suwerenność, która realizuje swoje interesy mogące godzić w interesy innych państw.

Ograniczona suwerenność to np. lenno, kolonia, protektorat, terytorium mandatowe, terytorium powiernicze, dominium, tzw. opieka, państwo stowarzyszone (powiązanie z drugim państwem, najwięcej takich terytorium mają Stany Zjednoczone-np. Portoryko. Nowa Kaledonia ma taki status w stosunku do Francji)

Liczba państw na świecie

Na początku XX w. istniało około 50 państw,

w tej chwili liczba członków ONZ, gdzie jest większość państw to 190 +parę, którzy nie są członkami.

Razem około 200 państw, liczba ta wzrosła czterokrotnie.

Niepodległość państw jest formalna i niepodzielna, natomiast suwerenność-stopniowana i faktyczna.

Liczba państw suwerennych na świecie:

Rok	Europa +WNP	Azja	Afryka	Ameryka	Oceania	Razem
1900	23	9	3	20	0	55
1918-1939	32	13	4	22	2	73
1947	29	19	4	22	2	76
1966	34	38	39	25	3	139
2006	43	48	53	35	14	193

Ustroje i formy państwa- wyróżnia się 4 podstawowe.

Despotyzm

• władza pochodzi z własnego nadania;

• odmianą despotyzmu jest cezaryzm- władza pochodzi z uzurpacji;

• cezaryzm bardziej oświecony niż despotyzm;

Monarchia:

• władza u podstaw usankcjonowana religijnie;

Teokracja:

• władza nie tyle usankcjonowana religijnie, ile pochodzi z nadania, bardzo często nadprzyrodzonego;

• zwykle sprawowana przez duchownych

• np.: Watykan, Tybet pod władzą Dalajlamy, Afganistan pod władzą Talibów

Republika:

• forma ustrojowa, gdzie władza pochodzi z wyboru

System sprawowania władzy związany z formą rządów- wyróżnia się 3 podstawowe, jako:

Monarchia

• w systemie monarchicznym władza dożywotnia, w rękach jednej osoby

• sukcesja następuje na podstawie pokrewieństwa

• wyróżnia się podsystemy:

→monarchia absolutna- władca sprawuje usankcjonowaną prawnie albo zwyczajowo, niczym nie ograniczą władzę ustawodawczą, sądowniczą, wykonawcą

→absolutyzm oświecony-ograniczenia władzy monarszej wynikają częściej ze zwyczaju albo z dobrej woli władcy niż z przepisów prawa

→monarchia konstytucyjna- zakres władzy monarszej ograniczony konstytucyjnie

(np. Dania Szwecja Norwegia, Holandia, Belgia, Luksemburg, Wielka Brytania)

Republika

• władza obieralna i kadencyjna,

• konwent- rząd stanowi prezydium parlamentu, jest jedność między parlamentem a rządem, system w rewolucyjnej Francji, współcześnie w Szwajcarii

• kanclerski- np. Niemcy, kanclerz powoływany przez parlament i przed parlamentem odpowiada

• parlamentarno-gabinetowy - rząd powoływany przez parlament i odpowiada politycznie, np. Polska międzywojenna na podstawie konstytucji z '21r.

• prezydencko parlamentarny- premier powoływany przez prezydenta a odpowiedzialny przed parlamentem, np. Francja

• prezydencki- premier powoływany przez prezydenta, premier odpowiada przed prezydentem, np. Rosja

• prezydencjalny- typowo amerykański model, prezydent wybierany w wyborach powszechnych, nie ma tam stanowiska premiera

Despotyzm

• władza obieralna

• wyróżniamy trzy podsystemy

→ dyktatura - bezpośrednie rządy wojskowe

→ system faszystowski - opiera się na władzy 'bojówkarsko- policyjnej', rozwinął się w okresie międzywojennym, polegał na odejściu od form parlamentarnych, właściwie pełnie władzy ustawodawczej i wykonawczej sprawuje jedna osoba. Struktura władzy oparta na nominacji, nie ma wyborów oddolnych, np. Niemcy, Włochy, Hiszpania-generał Franco

→ komunistyczny- władza partii, partia 'przerasta całe państwo',

Neutralność

• stała - Szwecja

• wieczysta - przyjmuje pewne zobowiązania na czas pokoju, państwo nie może brać udziału w żadnej wojnie, nawet w obronie państwa napadniętego, nie może rozpoczynać wojny, przystępować do paktów wojskowych, np. do NATO, np. Szwajcaria (od 1815), Austria (1955), .Laos (1962), w przeszłości Rzeczpospolita Krakowska (od 1815 do 1846), Belgia (1831-1914), Luksemburg (okres międzywojenny), San Marino, Liechtenstein, Watykan, Irlandia←te te 4 państwa ogłosiły neutralność przed wojną, po wojnie jeszcze Kostaryka (1949), Japonia (1947), Malta, Turkmenistan (1995)

Neutralizm

• polityka jednostronna, czyli nieuczestniczenie państwa w porozumieniach wojskowych i działaniach wojskowych, np. Szwecja, Finlandia

Współczesne formy państwowości- wyróżniamy ze względu na budowę państwa i stosunek organów centralnych do terenowych

• państwo unitarne - wszystkie jednostki administracyjnie są ściśle podporządkowane głównemu ośrodkowi władzy. Jednorodny system prawodawczy, system wykonawczy i sądowniczy, np. Polska.

• państwa złożone- charakteryzują się pełną albo ograniczoną suwerennością poszczególnych części składowych, każda ma własny system prawodawczy, wykonawczy, sądowniczy

→unia personalna - związek kilku państw ze wspólną głową państwa, odrębne systemy organizacyjno - instytucjonalne poszczególnych państw, (np. Zjednoczone Królestwo i Kanada, Polska i Saksonia 1696-1763)

→unia realna- związek kilku państw tworzących jeden podmiot prawa międzynarodowego, w ramach którego przystępuje wspólna realizacja spraw finansowych, zagranicznych i obronnych (np. Polska i Litwa 1569-1795, Anglia i Szkocja od 1707 r.)

→ konfederacja- związek kilku państw bez ograniczenia ich suwerenności, powoływana najczęściej do wspólnej realizacji określonych celów, (np. skonfederowane 13 pierwszych stanów USA)

→ federacja- państwo związkowe, w którym jego części mają znaczną samodzielność gospodarczą i prawną a ograniczoną polityczną

• W Europie: Niemcy, Austria, Szwajcaria, Rosja, Bośnia i Hercegowina, Belgia.

• W Ameryce Północnej: USA, Kanada, Meksyk.

• W Ameryce Południowej: Argentyna, Brazylia, Wenezuela.

• W Azji: Indie, Pakistan, Malezja, Irak i ZEA.

• W Afryce: Nigeria, Etiopia, Komory.

• W Oceanii: Australia, Mikronezja (Sfederowane Stany Mikronezji).

• Do niedawna państwem federacyjnym była też RPA.

→państwo zregionalizowane- związek kilku regionów (np. prowincji), które na arenie międzynarodowej funkcjonują jako pojedynczy byt państwowy; pod względem zorganizowania wewnętrznego przypomina państwo związkowe, z tą różnicą, że części składowe mają mniejsze uprawnienia (Hiszpania).

Geografia polityczna - opracowanie materiału.

Geografia polityczna - wyodrębniona i autonomiczna nauka o Ziemi. Jest to młoda nauka, różni się od pozostałych nauk geograficznych. Pierwsze oznaki tej dyscypliny ujawniły się w starożytności : Herodot, Platon, Arystoteles, Stradon. Arystoteles - model państwa - zależność pomiędzy ludnością a terytorium. Geografia polityczna porusza zagadnienia ekonomiczne, socjologiczne. Jest geografia wojenna, wojskowa itp. Już Napoleon pisał, że mocarstwowość tkwi w geografii ( przestrzeni ). Inny geograf pisał, że państwowość tkwi w przestrzeni. Państwo jest tworem społecznym a nie przyrodniczym. Polityka państwa nie da się sprowadzić do faktu, że jest uzależniona od wpływu środowiska geograficznego. Nie determinują one rangi krajów we wspólnym świecie, chociaż nie oznacza to, że można ignorować warunki przyrodnicze. Każdy nowo odkryty obszar uzyskiwał polityczną osobowość. Położenie ma znaczenie - położenie Wielkiej Brytanii i jej polityka izolacjonizmu. Położenie zapewniało ochronę i zwalniało rząd z łożenia na siły lądowe, dzięki czemu można było rozbudować flotę. Od 1066 roku - od czasu najazdu na Anglię przez Wilhelma Zdobywcę - nieprzyjaciel nie postawił swojej stopy na ziemi angielskiej.. Japonia : 120 mln mieszkańców, 380 tyś. km ² - grunty orne zajmują 15 % powierzchni kraju. Dzięki położeniu jest jednym z najlepiej rozwiniętych krajów. Państwo Azteków ( Meksyk ) i Inków ( Peru ) - obszary górskie, strefa zwrotnikowa. Najstarsze cywilizacje ( nadrzeczne ) - starożytny Egipt powstał w Delcie Nilu ( komunikacja, wpływ na gleby ).

Stradon - pierwszy opisał znany świat ( XVII ksiąg ), jego opracowanie stało się podstawowym dziełem dla wojska i administratorów ( głównie Imperium Rzymskie ). Po upadku cesarstwa nastąpił zastój w tej dziedzinie, ponowny rozwój zainicjowali Arabowie, głównie dzięki ich podróżom kupieckim.

Historia geografii politycznej - liczy sobie około 2000 lat.

Monteskiusz - okres wielkich odkryć geograficznych - podniósł znaczenie klimatu i środowiska naturalnego w formowaniu się rządów - zależność pomiędzy gospodarką rolną, zaludnieniem, obszarem państwa a sposobem rządzenia. Reprezentował on determinizm.

Buffon - odrzucał determinizm, mówił o wzajemnym wpływie człowieka i środowiska.

Termin geografia polityczna - pojawia się pierwszy raz XVIII wieku w pracach Turgota oraz w pracach Kanta. W Polsce prekursorem tego terminu był Karol Wyrwicz. Kant geografię polityczną uważał za badanie zależności pomiędzy czynnikami politycznymi a środowiskiem przyrodniczym. Niektórzy widzą początki geografii politycznej w pracach Williama Petty ( XVII wiek ). Rozważał on nad położeniem geograficznym terytorium państwowego oraz znaczeniu rozmieszczenia ludności, jako potencjału gospodarczego kraju. W drugiej jego pracy chodzi o to jaki powinien być optymalny kształt i rozmiar terytorium państwowego ( najlepsze wykorzystanie terenu przy odpowiednim zaludnieniu ). W wykładach Kanta znajdziemy wzmianki o geografii politycznej którą uważa za zależności pomiędzy czynnikami politycznymi a środowiskiem. W XIX wieku ścierały się poglądy racjonalistycznego indeterminizmu - przyczyny kształtowania się stosunków politycznych i społecznych widział w woli jednostek. Zakładał on, że państwo często tworzone jest z woli jednostek w wyniku umowy społecznej. Ścierał się z determinizmem, który powstanie i upadek państwa widział jako dzieło Boga lub przyrody.

Ratzel Fryderyk ( XIX w) - W dziele „Geografia polityczna„ sformułował 7 praw rozwoju państwa. Uważał państwo za organizm podlegający prawom doboru naturalnego i walki o byt oraz że państwo przechodzi cały cykl od dzieciństwa do dorosłości i starzenia się. Prymitywny naród nie stworzy wielkiego i silnego państwa. Uważał on że Europa jest za mała, żeby mogło być tam więcej niż jedno państwo. Uważany jest za twórcą teorii przestrzeni życiowej dla Niemiec „lebens raum„. Jego założenia legły u podstaw powstania pojęcia geopolityka. Prawa rozwoju państwa :

1. przestrzeń państwa poszerza się wraz z ekspansją ludności mającą te samą kulturę

2. terytorialny wzrost następuje za innymi aspektami rozwoju państwa

3. państwo rośnie wraz z wchłanianiem mniejszych jednostek politycznych

4. granica jest peryferyjnym organem państwa, odzwierciedla jego siłę i rozwój a więc nie jest ona stała

5. państwa w trakcie rozwoju szukają terenów nadających się do wchłonięcia

6. kierunek ekspansji przesuwa się od państwa bardziej do słabiej rozwiniętych cywilizacyjnie

7. dążenie do ekspansji terytorialnej państwa rośnie wraz z poszerzaniem jego obszaru.

Eugeniusz Romer - przełom XIX i XX wieku w Polsce rozwój geografii politycznej. Ścierają się 2 wiodące szkoły :

• niemiecka ( Ratzel )

• francuska ( Vidal de la Blache ).

Główne kierunki geografii politycznej :

• Kierunek krajobrazowy - Badał przejawy działalności i organizacji politycznych, które znajdowały swój wyraz w krajobrazie - położenie, obszar, kształt państwa, podział administracyjny, granice państwowe.

• Kierunek ekologiczny - Przedstawił sposób przystosowania się postaw ludzi i stosunku politycznego do charakteru danego obszaru - adaptacja grup społecznych do warunków naturalnych.

• Kierunek organiczny - Państwo jako organizm ( oparta na teorii Ratzla )

Geopolityka - pojęcie to sformułował szwedzki naukowiec Kiele. Dowodził, że terytorium to ciało, a jego granice są narządami. Regiony produkcyjne to kończyny tego organizmu, drogi komunikacyjne to układ krążenia, stolica - system nerwowy.

Kryteria badania państwa Kielego :

1. kretopolityka - nauka o organizmie władzy

1. socjopolityka - badanie stosunków i potrzeb społecznych

1. etnopolityka - badanie psychologii narodu

1. ekopolityka - nauka o gospodarce

1. geopolityka - badanie środowiska geograficznego państwa

Geostrategia - pewną dziedzina geopolityki ( stworzyli to uczeni angielscy i amerykańscy ) - strategia własnych rządów. Uważali oni, że wiodącą rolą w rozwoju politycznym mogą stanowić wojskowe siły lądowe, morskie i powietrzne.. Stworzono pogląd, że Europa, Azja i Afryka stanowią trzon, wyspę świata i wysnuto sformułowanie, że ten kto rządzi Europą Wschodnią, to rządzi wyspą świata, a jeśli tym rządzi to rządzi całym światem.

Kryteria klasyfikacji państw :

1. polityczno - ustrojowe

2. demograficzno - społeczne

3. ekonomiczno - gospodarcze

4. przyrodnicze

5. kształt i wielkość terytorium

1. kryterium w I grupie - kryterium suwerenności państwa. Kraje suwerenne i niesamodzielne. Protektorat, mandat i powiernictwo.

• Protektorat - przy rozwoju wielkich potęg - narzucanie woli silnych słabszym.

• Mandat ( okres międzywojenny ) - Niemcy utraciły po przegranej w wojnie swoje terytoria i Liga Narodów oddała je pod zarządzanie innym krajom ( Namibia oddana pod kontrolę dzisiejszemu RPA ).

• Powiernictwo - zastąpiło mandat, głównie chodziło o przegraną w wojnie Japonię, odebrano im niektóre tereny i oddano w powiernictwo USA, Nowej Zelandii i Australii. Dzisiaj suwerennych państw jest 196. Problem suwerenności można rozpatrywać w zależności od aspektów wewnętrznych jak i zewnętrznych.

• Państwa niesamodzielne - terytoria autonomiczne - wchodzą w skład jakiegoś kraju, choć wewnętrznie są w pełni autonomiczne. Wyspy Normandzkie to wyspy autonomiczne. Wewnątrz się rządzą same lecz na zewnątrz są reprezentowane przez Wielką Brytanię. Grenlandia - to terytorium autonomiczne Danii. Antyle Holenderskie są reprezentowane przez Holandię.

• Kraje samodzielne ( stowarzyszone ) - posiadają pełną autonomię wewnętrzną choć są reprezentowane przez inne państwa. Wyspy Coola stowarzyszone z Nową Zelandią. Federacyjne Stany Mikronezji stowarzyszone z USA. Posiadłości zależne ( kolonie ).

2. kryterium w I grupie - model aparatu państwa

• centralistyczny ( naczelne organy państwa mają max ilość kompetencji )

• zdecentralizowany

1. administracyjny ( hierarchia idzie w górę : gminy, powiat zależne od siebie )

2. samorządowy ( gminy i powiaty nie podległe sobie ( tylko w niewielkim stopniu )

Wiąże się z tym modelem inna forma - federacja - władze ustawodawcze i wykonawcze na szczeblu kraju i regiony ( USA ). W Europie Niemcy i Austria ( landy ), Szwajcaria ( Kantony ). W Azji to Indie, Pakistan i Zjednoczone Emiraty Arabskie. W Afryce to Nigeria. W Ameryce Południowej - Argentyna, Brazylia, Kanada, Meksyk, Wenezuela. Na Oceanii - Federacyjne Stany Mikronezji.

3. kryterium w I grupie to ustrój.

Ustrój polityczny państwa to sposób w jaki jest realizowane państwowe kierowanie społeczeństwem. Arystoteles pierwszy dokonał podziału :

1. monarchia, arystokracja i politea

1. tyrania, oligarchia i demokracja

Podział ten oparty został na kryterium części społeczeństwa w której imieniu sprawuje się władzę. Podział na podgrupy zależał od ilości osób sprawujących władzę. Grupa a - rządy sprawowane w interesie ogółu, grupa b - rządy w interesie jednostki. Arystoteles był zwolennikiem mieszanej formy rządów.

Jednym z najstarszych podziałów jest podział na republikę i monarchię. Machiavelli - uważał, że nie ma idealnej formy ustrojowej. Uważał, że forma zależy od zadań jakie państwo ma do spełnienia.

Odmiana parlamentarna jest w republice i w monarchii, prezydencka tylko w formie republikańskiej. Może być odmiana faszystowska ( i tu i tu ) oraz dyktatorska ( też i tu i tu ) a także konwent. Konwent istnieje w Szwajcarii - tam rząd i parlament to jedno. Republiki wyznaniowe ( przywódca duchowy ) - Iran, Libia, Afganistan, Pakistan.

II. grupa kryteriów.

1. kryterium w II grupie - struktura demograficzna państw, podział na płeć i wiek. Najbardziej sfeminizowanym obszarem jest Europa Zachodnia. Jeśli chodzi o przewagę mężczyzn to Azja i Afryka. Najstarsze państwa to Japonia i kraje Europy Zachodniej.

Naród - grupa ludzi ukształtowana pod kątem wspólnych losów dziejowych, powiązana kulturą, językiem terytorium i życiem ekonomicznym oraz mająca świadomość narodową.

Narodowość - używana zamiennie z narodem.

Więź narodowa - ukształtowany w ciągu dziejów stan zależności pomiędzy ludźmi.

Różne koncepcje narodu :

1. Naród - wspólnota duchowej, kulturalnej uznanej świadomości danej grupy.

1. Naród - wspólnota polityczna, która dąży do niezależnego bytu we własnej organizacji państwowej.

1. Naród - historyczna wspólnota danej zbiorowości.

Etapy formowania się państw :

I etap - koniec XVIII wieku (do połowy XIX wieku) powstanie państw narodowych (zjednoczenie Włoch i Niemiec)

II etap - problemy narodowościowe (środkowa Europa)

III etap - likwidacja kolonializmu (po II wojnie światowej) odzyskanie niepodległości przez kolonie.

Patriotyzm - wspólnota oparta na miłości i solidarności z własnym narodem.

Nacjonalizm - jedna z form ideologii państwa, stawia interesy własnego narodu ponad wszelkie inne wartości.

Internacjonalizm - życzliwość w stosunku do innych narodów

Kosmopolityzm - twierdzi, że ojczyzną człowieka jest cały świat.

Języki w Europie.

Ludność w Europie należy głównie do 2 dużych rodzin językowych.

Języki indoeuropejskie - dzielą się na azjatyckie i europejskie. Następny podział w tej rodzinie to podział na języki słowiańskie i germańskie.

Europejskie :

Słowiańskie - dzielą się na wschodnio-słowiańskie, południowo- słowiańskie i zachodnio-słowiańskie.

• wschodnio-słowiańskie - rosyjski, ukraiński, białoruski, starocerkiewny.

• zachodnio-słowiańskie - polski, czeski, słowacki, łużycki

• południowo-słowiańskie - słoweński, serbsko-chorwacki, macedoński i bułgarski

Germańskie - dzielą się na północne i południowe. Północne to norweski, szwedzki, duński, fryzyjski, islamski, farelski. Południowe to - angielski, niemiecki, flamandzki.

Oprócz możemy wyróżnić jeszcze :

• języki romańskie - włoski, hiszpański, portugalski, francuski, kataloński, rumuński, mołdawski.

• Języki bałtyckie - litweski, łotewski

• Języki celtyckie - irlandzki, szkocki, walijski, normandzki

• Języki uralskie - ugryjskie ( węgierski ), fińskie ( fiński i estoński )

• Język maltański

Azjatyckie :

Grupa azjatycka - języki urzędowe

• grupa indyjska - Indie ( angielski oraz hindi ), Pakistan ( hindi oraz urgu, nepalski ).

• grupa armeńska - język armeński ( Ormian )

• grupa irańska - Iran ( perski ), Afganistan ( pusztu ), Tadżykistan ( tadżycki ), Kurdystan ( kurdyjski ), Osetia ( osetyński ).

• rodzina uralska - ( były ZSRR ) karelski, komi, mordwiński, malyjski, języki samojeckie.

• Rodzina języków drawidyjskich - język tamilski

• Rodzina języków autajskich - grupa turecko - tatarska ( turecki, tatarski ), kazachski, uzbecki, azerski, turkmeński, kirgiski.

• grupa mongolska - mongolski, buriacki, kałmucki

• Grupa mandżursko - tunguska - mandżurski, tunguski

• Rodzina kaukaska - dzieli się ona na dwie grupy : północną ( Gruziński ) i południową ( czeczeński, abchaski i czerkieski )

Języki paleoazjatyckie - 1

Języki austroazjatyckie - 60

Języki chińsko - tybetańskie - 1260

Języki austronezyjskie - 300

Języki papuaskie - 2

Języki australijskie - 0,2

Języki czarnej Afryki - 400

Najliczniejsze oficjalne języki urzędowe świata :

Angielski :

- m.in. - USA, Wielka Brytania, Filipiny, Grenada, Indie, Nowa Zelandia, Singapur

Hiszpański :

• m. in. - Argentyna, Hiszpania, Chile, Dominikana, Ekwador, Kostaryka, Kuba

Arabski :

• m. in. - Arabia Saudyjska, Egipt, Irak, Jordania, Maroko, Libia, Liban

Francuski :

• m. in. - Francja, Algieria, Andora, Belgia, Gabon, Haiti, Niger, Senegal

Portugalski :

• m. in. - Portugalia, Angola, Brazylia

Niemiecki :

- m. in. - Niemcy, Austria, Belgia, Lichtenstein, Szwajcaria.

Państwa o silnej zwartości socjoetnicznej >90 - Portugalia, Norwegia, Polska, Niemcy, Włochy, Lichtenstein, Dania, Szwecja, Islandia, Grecja, Irlandia, Holandia.

Państwa o średniej zwartości socjoetnicznej 60 - 90 - Finlandia, W. Brytania, Francja, Luksemburg, Austria, Bułgaria, Albania, Czechy, Słowacja, Słowenia, Macedonia, Estonia, Malta

Państwa o niskiej zwartości socjoetnicznej - Belgia, Szwajcaria, Bośnia i Hercegowina, Jugosławia, Chorwacja, Litwa, Białoruś, Mołdawia, Rosja, Andora, Monako

Państwo o najniższej zwartości socjoetnicznej - Watykan

EWG - powstała po traktacie Rzymskim w 1956 roku. Powstała z Organizacji Euroatom i Organizacji Węgla i Stali. Członkowie założycielscy - początkowo było w tej organizacji 6 państw : Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Włochy i RFN. W 1973 roku przyjęto Danię, Irlandię i Wielką Brytanię. W 1981 roku przystąpiła Grecja a w 1986 roku Hiszpania. Niektóre z tych państw znajdowały się wcześniej w innej organizacji zwanej EFTA. Należały do nich : Szwecja, Norwegia, Dania, Wielka Brytania, Portugalia, Austria, później przyjęto jeszcze Islandię, Finlandię i Lichtenstein. Niektóre zostały z czasem włączone do EWG. W 1993 roku po traktacie w Maastricht powstała Unia Europejska. Dziś UE obejmuje 15 państw : Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Włochy, Portugalia, Wielka Brytania, Austria, Szwecja i Finlandia. Wspólnota Narodów - wyrosła na bazie Brytyjskiej wspólnoty Narodów, do której należały oprócz krajów Wieliej Brytani także Australia, Kanada i inne. Oprócz takich organizacji istnieją jeszcze inne organizacje, między innymi militarne takie jak : NATO. Członkowie założycielscy tej organizacji to : Belgia, Dania, Francja, Luksemburg, Holandia, Kanada, Islandia, Norwegia, Portugalia, USA, Wielka Brytania i Włochy. W 1952 roku przystąpiły Turcja i Grecja, zaś w 1955 roku RFN a w 1982 roku Hiszpania. NATO powstało w 1949 roku.

Układ Warszawski - Kraje Europy Środkowej utworzyły organizację stanowiącą przeciwwagę dla Nato. Amerykanie chcąc się zabezpieczyć w różnych rejonach świata tworzyli różne oganizacje militarne, takie jak ANZUS ( nazwa powstała pod kątem nazw krajów należących do tej organizacji a mianowicie Australia, Nowa Zelandia i USA ). Organizacja ta powstała w 1952 roku. W Azji Południowo - Wschodniej amerykanie zawiązali organizację pod nazwą CENTO ( w 1955 roku ). W jej skład wchodziły : Iran, Irak, Pakistan, Turcja, Wielka Brytania i USA. Organizacja ta rozpadła się po upadku szacha w Iranie i rozpoczęciu wojny z Irakiem. SEATO - organizacja militarna Azji Południowo - Wschodniej i Oceanii. Członkowie - Finlandia, Tajlandia, Nowa Zelandia, USA, Francja, Australia i Wielka Brytania.

OPEC ( organizacja krajów wydobywających i eksportujących ropę naftową ).

Kryteria ( wskaźniki ) atrakcyjności państw :

1. liczebność i przynależność do organizacji międzynarodowych

2. liczba ratyfikowanych konwencji międzynarodowych

3. liczba wizyt dyplomatycznych

4. Udział handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego ( wielkość eksportu i importu w przeliczeniu na jednego mieszkańca

5. Liczba turystów zagranicznych ( na jednego mieszkańca )

ad. 1) - Państwa o największej liczbie organizacji dyplomatycznych - USA ( 142 ), Wielka Brytania, Francja, Belgia, Niemcy, Rosja, Japonia, Włochy, Chiny, Egipt ( kraje te maja tych placówek powyżej 100 ). Polska ma ponad 80 placówek.

Ad. 2) - Liczba ratyfikowanych konwencji międzynarodowych - Do tej pory tylko Malediwy i Wanu Atu nie ratyfikowały żadnego traktatu. Najwięcej konwencji ratyfikowała Francja ( ponad 240 ). Oprócz Francji tylko Belgia, Dania, Holandia, Norwegia, Wielka Brytania i Włochy ratyfikowały ponad 100.

Ad. 3) - liczba wizyt dyplomatycznych - średnio dla wszystkich państw świata ( roczna liczba ) wynosi liczba ta około 2 wizyty rocznie. USA i Francja mają tych wizyt najwięcej.

Ad. 4) - Udział handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego ( wielkość eksportu i importu w przeliczeniu na jednego mieszkańca ). Udział taki waha się od 96 % ( Wybrzeże Kości Słoniowej ) do około 10 % w USA. Ponad 50 % mają państwa eksportujące surowce mineralne i roślinne ( np. ropa naftowa ). O wysokim udziale sa kraje Azji Południowo - Wschodniej. Wskaźnik od 13 do 35 % to domena krajów wysoko rozwiniętych cywilizacyjnie. Polska ma około 13 % udziału. W USA i Rosji wskaźniki te wynoszą około 10 %.

Ad. 5) - Liczba turystów zagranicznych ( na jednego mieszkańca ) - największe wartości mają w Europie : Monako, Szwajcaria, Austria, Hiszpania, Francja i Włochy. W Ameryce to Wyspy Bahama, Jamajka, na wschodzie zaś Singapur.

Cechami sprzyjającymi rozwojowi państwa są - dostępność do morza, wielkość powierzchni, zasoby naturalne, dostępność komunikacyjna, charakter granic oraz czynniki narodowościowo - etniczne.

Ekopolityka - zajmuje się nadmiernym rozwojem ludności i zbytnim rozwojem technologii. Dostęp do żywności na świecie, rozwój gospodarczy a wykorzystanie energii, woda, jej zasoby i wykorzystanie oraz jej niedobory, regulacja prawno - polityczna w tym zakresie. Badanie rozwoju technologicznego oraz skutki tego rozwoju.

Problematyka granic:

Sporny odcinek graniczny - nie uznawany przez co najmniej jednego sąsiada.

Izobary polityczne - spory dotyczące granic

Do spornych izobar należą granice pomiędzy Indiami a Pakistanem a także wiele granic w Afryce. Rozbiezności w tej sprawie na terenie Antarktydy reguluje traktat z 1959 roku.

Od strony prawnej są spory graniczne i terytorialne.

Terytorialne - podważenie znaczenia samego traktatu

Graniczne - dotyczy przebiegu granic

Granica - określa tożsamość terytorialną państwa

Współczesna koncepcja granicy - od śmierci Karola Wielkiego. Na przełomie XIX i XX wieku upowszechnił się aktualny tup granic.

Strefy zdemilitaryzowane - pozostałość strefy przygranicznych.

Państwa buforowe - Butan, Nepal

Funkcje granic - określają zasięg terytorialny zwierzchności państwa. Dotyczy to także granicy morskiej i powietrznej.

Granice są naturalne i sztuczne.

Naturalne - granica wzięta z przyrody, dogodna do obrony. Poważne naturalmne przeszkody dla migracji ludzi ( granice górskie, morskie, bagienne, rzeczne, granice na jeziorach, kanałach, zatokach )

Sztuczne - wyznaczane astronomicznie i geograficznie

Granica ma funkcję ograniczającą - ogranicza :

1. migrację

1. wymianę ( swobodną ) towarów

1. wymianę środków finansowych

1. kulturę

1. ideologię

Dla Polski przed wojną współczynnik rozwoju granic wynosił 2,25 teraz wynosi 1,8. Dla szwecji wynosi 11,3.

Granice morskie - można liczyć w % długości tych granic w stosunku do całkowitej długości granic.

Obszary morskie :

• wody terytorialne

• wody otwarte

Wody terytorialne :

1. wchodzące w skład terytorium państwowego

1. podlegające w ograniczonym stopniu jurysdykcji tego państwa

W skład wód terytorialnych wchodzą wody :

• morskie wody wewnętrzne ( obejmują wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą morza terytorialnego ). Zalicza się tutaj zatoki, której przynajmniej jeden brzeg należy do państwa a rozwarcie w najszerszym miejscu nie przekracza 24 mil morskich. Wyjątek stanowią zatoki ukształtowane historycznie. Wody wewnętrzne podlegają całkowitej mocy państwa nadbrzeżnego. Obejmują obszar powietrzny oraz to co znajduje się na dnie morza.

• wody archipelagowe - konwencja z 1982 roku. Są to wody, którym przysługują prawa nieszkodliwego przepływu ( statki tam pływające nie stanowią dla pobliskiego państwa zagrożenia - w czasach pokoju mogą tam pływać również okręty oraz łodzie podwodne pod warunkiem, że są wynurzone ). Do takich państw archipelagowych zaliczamy m.in. Filipiny, Indonezję.

• morza terytorialne - konwencja Genewska ustanowiła pas morski o szerokości 12 mil. Teren ten jest suwerennym terenem państwa nadbrzeżnego.

Obszary morskie o ograniczonej jurysdykcji - to morski pas przyległy. Oznacza obszar morza otwartego o określonej szerokości przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego ( max szerokość takiego pasa to 24 mile ).

Morska strefa ekonomiczna ( rybołówstwa )

200 - milowy pas morza wprowadzony głównie przez kraje głównie Ameryki Łacińskiej. W tych strefach dokonuje się większości światowych połowów. Przyjęto tam, że państwo nadbrzeżne ma suwerenne prawo do pierwszeństwa w badaniach i eksploracji tego pasa. Ustala też zasady eksploatacji. Z 200 milowej strefy pasa ekonomicznego korzysta około 100 państw.

Morze otwarte ( pełne ) - obejmuje wody znajdujące się poza obszarem morza terytorialnego. Można tam swobodnie latać, pływać oraz wydobywać.

Cieśniny morskie o znaczeniu międzynarodowym. - jedną z pierwszych konwencji regulujących tego typu sprawy ( sprawa cieśnin bałtyckich ) podpisano w połowie XIX wieku. Wolność żeglugi obowiązuje w kanałach sueskim, panamskim i kilońskim.

Granice powietrzne - do dnia dzisiejszego nie osiągnięto porozumienia w tej sprawie. Jedna z koncepcji mówi, aby za granicę powietrzną uznać górną granicę atmosfery.

Stolice państw - na siedzibę rządów wybierano państwa największe i najbogatsze. Wprowadzono nazwę miasto stołeczne. Obecne stolice Europejskie były już nimi w XV i XVI wieku. W XVII wieku stolicami były już Berlin, Sztokholm i Warszawa. Drugi etap tworzenia stolic to okres ponapoleoński : Ateny, Sofia, Helsinki i inne. W XX wieku odzyskały niektóre kraje suwerenność i powstały nowe stolice - Reykiawik, Tirana i Bonn. W stolicach nastąpił wzrost liczby ludności. Pałace i zamki świadczyły o centralizacji władzy w stolicy. Ostatnim okresem tworzenia stolic jest okres postindustrialny.

Stolice można podzielić na :

• stałe ( historyczne ) - istniejące od wielu wieków, np. : Rzym, Londyn, Paryż

• ustanowione - powstałe przez świadomy wybór ( np. : Canberra w Australii )

• podzielone - gdzieniegdzie funkcje rządzenia podzielone są na dwa miasta (np. : w Holandii Parlament ma siedzibę w Hadze, a pałac królewski znajduje się w Amsterdamie)

Najstarsza cywilizacja która stworzyła system państwowy zamieszkiwała tereny Mezopotamii. Tam powstały pierwsze ośrodki miejskie o charakterze miast - państw ( IV - III wiek p.n.e. ). Wiodący ośrodek miasto Ur. Jedną z fal osadników napływających na te tereny byli Akadowie. Założyli oni miasto Akad. Na obszarze nizin Mezopotamii utworzyła się cywilizacja Babilonii z ośrodkiem w Babilonie ( Hammurabi ). Asyria ( kolejne potężne państwo ). Na innym kontynencie - powstaje Egipt. Miasto Memphis. Strefa wpływów Egipcjan - na północy Namibia, na zachodzie dzisiejsze tereny Libii, na wschodzie tereny obejmujące dziś Liban, Iran, Palestynę. Około 950 roku p.n.e. powstała Etiopia ( założona przez królową Sabę )

Portugalskie enklawy - Goa, Timor, Diu, Daman - zniknęły z map świata w latach 60 - tych. Timor został anektowany przez Indonezję w 1970 roku.

Enklawy francuskie ( w Indiach ) - Mahe, Karical, Janan, Pandicheny, Handernagore. Przetrwały one do lat 50 - tych. Potem anektowane przez Indie. W 1918 roku proklamuje niepodległość Jemen.

Terytoria pod kontrolą :

Hiszpanii - Ceuta ( z Melillą, Alhucemas, Chafarinas, penon de Velez de la Gomera )

Australii - wyspy Bożego Narodzenia z wyspą Kokosową, Norfolk

Danii - wyspy Owcze, Grenlandia

Francji - Gujana, Polinezja, Gwadelupa, Martynika, Majotte, Nowa Kaledonia, Reunion, Wallis i Futuna, St. Pierre i Miquelon

Holandii - Aruba, Antyle Holenderskie

Nowej Zelandii - Tokelau

Norwegii - Jan Mayen, Svalbard

USA - Samoa, Guam, Wyspy Dziewicze, Midway, Wake

W. Brytanii - Anguilla, Bermudy, Dziewicze, Kajmany, Falklandy, Czagos, Św. Helena, Gibraltar, Normandzkie, Man, Hongkong, Montserat, Turks i Caicos

Liczba państw suwerennych :

Rok	Europa	Azja	Afryka	Ameryka	Oceania	Razem
1900	24	8	2	20	-	54
1926	33	13	4	22	2	74
1946	31	21	4	22	2	80
1956	32	27	8	22	2	94
1966	33	32	39	26	4	134
1976	33	39	50	30	9	161
1986	33	39	52	36	16	176
1996	43	46	54	36	17	196

Terytoria niesamodzielne :

Kontynent	Liczba
Europa	6
Azja	3
Afryka	4
Ameryka	15
Oceania	11
Razem	39

Państwa samodzielne śródlądowe

Kontynent	Państwa
Europa	Andora, Austria, Białoruś, Czechy, Lichtenstein, Luksemburg, Macedonia, Mołdawia, San Marino, Słowacja, Szwajcaria, Watykan, Węgry
Azja	Armenia, Azerbejdżan, Bhutan, Kazachstan, Kirgistan, Laos, Mongolia, Nepal, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan
Afryka	Botswana, Burkina Faso, Czad, Malawi, Mali, Lesotho, Niger, Ngwane, Rwanda, Rep. Środkowej Afryki, Uganda, Zambia, Zimbabwe
Ameryka	Boliwia, Paragwaj

Samodzielne państwa wyspiarskie

Kontynent	Kraj
Europa	Irlandia, Islandia, Malta, Wlk. Brytania
Azja	Brunei, Bahrajn, Cypr, Filipiny, Indonezja, Japonia, Malediwy, Sri Lanka
Afryka	Komory, Madagaskar, Mauritius, Seszele, W-py Św. Tomasza i Książęca, W-py Zielonego Przylądka
Ameryka	Antigua i Barbuda, Barbados, Dominika, Dominikana, Grenada, Haiti, Jamajka, Kuba, Puerto Rico, St. Christopher i Nevis, St. Lucia, St. Vincent i Grenadyny, Trynidad i Tobago
Oceania	Cooka, Fed. Stany Mikronezji, Fidżi, Kiribati, Marshalla, Mariany Płn, Nauru, Niue, Nowa Zelandia, Palau, Papua Nowa Gwinea, Salomona, Samoa Zachodnie, Tonga, Tuvalu, Vanuatu

Narody wg ich liczebności :

Liczebność (mln)	Liczba narodów
Pow. 100	7
50 - 100	12
25 - 50	16
10 - 25	41
5 - 10	52
1 - 5	182
Pon. 1	Ok. 2. Tyś

Struktura państw suwerennych wg wielkości terytorium

Typ państwa	Ilość
Transkontynentalne	4
Subkontynentalne	3
Makrotopowe	22
Mezotopowe	104
Mikrotopowe	36
minipaństwa	27

Państwa Wspólnoty Narodów

Kontynent	Państwa
Europa	Malta, Wielka Brytania
Azja	Bangladesz, Brunei, Cypr, Hongkong, Indie, Malezja, Malediwy, Pakistan, Singapur, Sri Lanka
Afryka	Botswana, Gambia, Ghana, Kenia, Lesotho, Malawi, Mauritius, Namibia, Nigeria, Seszele, Sierra Leone, Suazi, RPA, Tanzania, Uganda, Zambia, Zimbabwe
Ameryka	Antigua i Barbuda, Bahama, Barbados, Belize, bermudy, Dominika, Grenada, Jamajka, Gujana, Kanada, St. Kitts i Nevis, St. Lucia, St. Vincent i Grenadyny, Trynidad i Tobago
Australia i Oceania	Australia, Nauru, Nowa Zelandia, Papua Nowa Gwinea, Samoa Zachodnie, Tonga Tuvalu, Vanuatu

Monarchie na świecie

Kontynent	Państwa
Europa	Andora, Belgia, Dania, Hiszpania, Holandia, Lichtenstein, Luksemburg, Monako, Norwegia, Szwecja, Watykan, Wielka Brytania
Azja	Arabia Saudyjska, Bahrajn, Bhutan, Japonia, Jordania, Kambodża, Katar, Kuwejt, Malezja, Nepal, Oman
Afryka	Lesotho, Maroko, Suazi
Oceania	Tonga

Państwa federacyjne

Kontynent	Państwa
Europa	Austria, Jugosławia, Niemcy, Rosja, Szwajcaria
Azja	Indie, Pakistan, ZEA
Afryka	Komory, Nigeria
Ameryka	Argentyna, Brazylia, Kanada, Meksyk, USA, Wenezuela
Australia i Oceania	Australia, Federacyjne Stany Mikronezji

Chronologia usamodzielniania się państw

Rok	Państwa
1900	Austrowęgry, Andora (1278/1868), Belgia (1830), Bułgaria (1878), Czarnogóra (1878), Dania, Francja, Grecja (1830), Hiszpania, Holandia (1581), Lichtenstein (1806), Luksemburg (1867), Monako (1861), Niemcy (1871), Portugalia, Rosja, Rumunia (1878), San Marino (XIV w), Serbia (1878), Szwajcaria (1499), Szwecja, Watykan, Wielka Brytania, Włochy (1861), Arabia, Chiny, Korea, Japonia, Nepal, Persja, Syjam, Państwo Osmańskie, Abisynia, Liberia (1847), Argentyna (1816), Boliwia (1852), Brazylia (1822), Chile (1810), Dominikana (1844), Ekwador (1822), Gwatemala (1821), Honduras (1838), Haiti (1804), Kanada (1867), Kolumbia (1810), Kostaryka (1821), Meksyk (1810), Nikaragua (1838), Paragwaj (1811), Peru (1821), Salwador (1841), Urugwaj (1828), USA, Wenezuela (1811)
1901	Australia
1902	Kuba
1903	Panama
1905	Norwegia
1907	Nowa Zelandia, Bhutan
1910	Związek Południowej Afryki
1912	Albania
1916	Nedżd, Hidżaz
1917	Finlandia
1918	Austria, Czechosłowacja, Estonia, Islandia, Król. Serbów - Horwatów - Słoweńców, Litwa, Łotwa, Polska, Węgry
1919	Afganistan, Królestwo Jemenu
1921	Mongolia, Turcja
1922	Egipt
1926	Państwo Arabskie
1932	Irak
1937	Irlandia
1943	Liban, Syria
1945	Indonezja, Laos, Wietnam, Tajwan
1946	Filipiny, Transjordania
1947	Indie, Pakistan
1948	Birma, Cejlon, Izrael, KRL-D, Korea Płd
1949	NRD, RFN
1951	Libia
1953	Kambodża
1954	Wietnam Płn, Wietnam Płd
1956	Maroko, Sudan, Tunezja
1957	Malezja, Ghana
1958	Gwinea
1959	Singapur
1960	Cypr, Czad, Dahomej, Górna Wolta, Grabon, Kamerun, Kongo, Madagaskar, Mauretania, Nigeria, Niger, Republika Środkowoafrykańska, Senegal, Somali, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Zair
1961	Kuwejt, Tanganika, Sierra Leone
1962	Algieria, Burundi, Rwanda, Uganda, Jamajka, Trynidad i Tobago, samoa Zachodnie
1963	Kenia, Zanzibar
1964	Malta, Niasa, Rodezja Płn, Tanzania
1965	Malediwy, Gambia, Wyspy Cooka
1966	Basuto, Beczuana, Barbados, Gujana
1967	Jemen Płd
1968	Gwinea Równ., Mauritius, Suazi, Nauru
1970	Katar, Fidżi, Tonga
1971	Bangladesz, Bahrajn, Katar, Oman
1973	Bahamy
1974	Gwinea Bissau, Grenada, Niue
1975	Angola, Komory, Mozambik, W-spy Św. Tomasza i Książęca, W-spy Zielonego Przylądka, Surinam, Papua Nw. Gwinea
1976	Sahara Zachodnia, Puerto Rico, Seszele
1977	Wietnam, Terytorium Affarów i Issów
1978	Dominika, W-py Salomona, Tuvalu, Mariany Płń
1979	St. Vincent i Grenadyny, St. Lucia, Kiribati, W-py Marshalla, Federacyjne Stany Mikronezji
1980	Rodezja Płd, Nowe Hybrydy
1981	Antigua i Barbuda, Belize
1983	St. Kitts i Nevis
1984	Brunei
1990	Niemcy, Jemen, Namibia
1991	Białoruś, Chorwacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Słowenia, Ukraina, Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkemenistan, Uzbekistan
1992	Bośnia i Hercegowina, Macedonia
1993	Czechy, Słowacja, Erytrea
1994	Belau

Rozwój organizacji międzynarodowych w XX wieku

Rodzaj organizacji	1909	1951	1964	1976	1989	1993
Międzyrządowe	37	123	179	252	300	272
Pozarządowe	176	955	1470	2502	4921	5102

Grupy tematyczne organizacji wyspecjalizowanych

Ds. Rybołówstwa i przemysłu morskiego	Kobiece i ds. opieki nad dziećmi i rodziną
Finansowe, kredytowe i ubezpieczeniowe	Rolnicze i ds. przemysłów spożywczych
Gospodarcze	Handlowe i ds. reklamy
Kulturalne i oświatowe	Młodzieżowe
Łącznościowe i pocztowe	Naukowe i badawcze
Medyczne	Polityczne
Militarne	Prawnicze
Religijne	Społeczne
Surowcowe	Sportowe
Transportowe i komunikacyjne	Turystyczne
Środków masowego przekazu	Ds. Energetyki
Zawodowe	Związków zawodowych

Kraje transkontynentalne :

• Rosja, Kanada, Australia, USA

Kraje subkontynentalne (powyżej 3 mln km² ) :

• Chiny, Indie, Brazylia

Kraje makrotopowe (1 - 3 mln km²) :

• Kazachstan, Arabia Saudyjska, Indonezja, Iran, Mongolia, Sudan, Algieria, Zair, Libia, Czad, Niger, Angola, Mali, RPA, Etiopia, Mauretania, Egipt, Argentyna, Meksyk, Peru, Kolumbia, Boliwia

Kraje mezotopowe duże ( 0,5 - 1 mln km² ) :

• Ukraina, Francja, Hiszpania, Pakistan, Turcja, Afganistan, Jemen, Tajlandia, Tanzania, Nigeria, Namibia, Mozambik, Zambia, Somalia, Botswana, Madagaskar, Kenia, Paragwaj, Papua Nowa Gwinea

Kraje mezotopowe średnie ( 300 - 500 tyś. Km² ) :

• Szwecja, Niemcy, Finlandia, Norwegia, Polska, Włochy, Turkmenistan, Uzbekistan, Irak, Japonia, Malezja, Wietnam, Filipiny, Kamerun, Maroko, Zimbabwe, Kongo, Wybrzeże Kości Słoniowej

Kraje mezotopowe małe ( 100 - 300 tyś. Km ² ) :

• Wielka Brytania, Rumunia, Białoruś, Grecja, Bułgaria, Islandia, Jugosławia, Laos, Oman, Kirgistan, Syria, Kambodża, Bangladesz, Tadżykistan, Nepal, KRL - D, Burkina Faso, Gabon, Sahara zachodnia, Gwinea, Uganda, Senegal, Tunezja, Malawi, Erytrea, Benin, Liberia, Ekwador, Gujana, Urugwaj, Surinam, Nikaragua, Honduras, Kuba, Gwatemala.

Kraje mezotopowe małe ( 40 - 100 tyś. Km² ) :

• Węgry, portugalia, Austria, Czechy, Irlandia, Litwa, Łotwa, Chorwacja, Bośnia, Słowacja, Bośnia, Słowacja, Estonia, Dania, Holandia, Szwajcaria, Korea Płd, Jordania, Azerbejdżan, ZEA, Gruzja, Sri Lanka, Bhutan, Sierra Leone, Togo, Panama, Kostaryka, Dominikana..

Kraje mikrotopowe ( 1- 40 tyś. Km kwadratowych )

• Mołdawia, Belgia, Albania, Macedonia, Słowenia, Luksemburg, Armenia, Izrael, Kuwejt, Katar, Liban, Cypr, Brunei, Lesotho, Burundi, Rwanda, Gambia, Mauritius, Komory, Haiti, Salwador, Portoryko, Jamajka

Mini państwa ( poniżej 1 tysiąca kilometrów kwadratowych ) :

• Andora, Malta, Monako, Watykan, San marino, Seszele, Tonga

Kraje wyspiarskie :

• Irlandia, Islandia, Malta, Wlk. Brytania, Komory, Madagaskar, Mauritius, Barbados, Haiti, Jamajka, Fidżi, Palau.

Kraje pomostowe :

• Dania, Grecja, Francja, Hiszpania, Niemcy, Rosja, Włochy, Egipt, Maroko, Meksyk, Panama, RPA, Jemen, Tajlandia, Turcja

Kraje śródlądowe :

- Andora, Austria, Białoruś, Czechy, Lichtenstein, Kirgistan, Laos, Mongolia, Czad, Mali, Niger, Lesotho, Boliwia, Paragwaj.

Brytyjskie imperium kolonialne się rozpadło i powstała Brytyjska Wspólnota Narodów. Potem Wspólnota Narodów.

Irlandia i Zimbabwe wystąpiły.

Autonomie w Europie:

-Dania

- Grenlandia

-Norwegia

-Wielka Brytania ma kilka posiadłości - 2 terytoria na Cyprze, Gibraltar

PAŃSTWO - 2 grupy teorii

- państwo jest przedstawicielem społeczeństwa jako całości. Stoi ono ponad partykularnymi i cząstkowymi interesami grupowymi i klasowymi i dąży do tego, aby rywalizacja między tymi interesami toczyła się bez narażenia na szwank interesu narodowego. Interes narodowy jako dobro nadrzędne.

Monteskiuszowska koncepcja społeczna.

- teorie wynikające z koncepcji Marksistowskiej.

Państwo jest formą ucisku klasowego. Państwo to społeczeństwo klasowe gdzie interesy klas są ze sobą sprzeczne. Jest ona wmontowana w strukturę państwa. Jednym z celów istnienia państwa jest podtrzymywanie tych konfliktów.

Państwo jest suwerenną i terytorialną instytucją przymusu działającą w interesach politycznych gospodarczych i ideologicznych ludzi zamieszkujących dane terytorium.

Prawne kryteria państwowości które zostały przyjęte na mocy konwencji w Montevideo w 1933 roku. Zgodnie z nią państwo posiada następujące atrybuty:

• Stałą ludność

• Określone terytorium oddzielone granicą

• Suwerenną władzę

• Zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe

• Określone zasady prawne

• Struktury karne

• Zdolność występowanie między sądami międzynarodowymi

• Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej za naruszenie praw innych państw

• Zdolność zawierania umów międzynarodowych

Podmiotami prawa międzynarodowego są wszystkie państwa, niezależnie od:

• wielkości,

• potęgi,

• siły ekonomicznej,

• formy rządów, itd.

Terytorium państwowe stanowi część powierzchni ziemi należąca do określnego państwa, ograniczona wytyczoną granicą państwową (wody wewnętrzne, przybrzeżne wody terytorialne, przestrzeń nad powierzchnią lądu i pod powierzchnią, enklawy lądowe, grunt znajdujący się pod ambasadami, ruchome części terytorium państwa: statki, samoloty)

Suwerenność- jest niezależnością władzy państwowej od wszelkiej innej władzy. Dzielimy ją na:

• Zewnętrzną- oznacza samodzielność, niezawisłość w stosunkach danego państwa z innymi państwami i organizacjami

• Wewnętrzną- oznacza władzę zwierzchnią i wyłączną na własnym terytorium w stosunku do osób, organizacji tam działających

Ograniczona suwerenność- np. lenno, kolonia, protektorat, terytorium mandatowe, powiernicze, dominium, państwo stowarzyszone

Na początku XX w. istniało ok.50 państw, wzrosła 4-krotnie i teraz jest ich ponad 200 (ok. 220)

Niepodległość państw jest formalna i niepodzielna, suwerenność jest faktyczna i stopniowalna

Liczba państw na świecie

Rok	Europa+ WNP	Azja	Afryka	Ameryka	Oceania	Razem
1900	23	9	3	20	0	55
Okres międzywojenny	32	13	4	22	2	73
1947	29	19	4	22	2	76
1966	34	38	39	25	3	139
2006	43	48	53	35	14	193

Ustroje i formy państwa- wyróżnia się 4 podstawowe formy państwa:

• Despotyzm- władza pochodzi z własnego nadania (odmiana: cezaryzm- władza pochodzi z uzurpacji)

• Monarchia- władza jest usankcjonowana religijnie

• Teokracja- władza jest nie tyle usankcjonowana ile pochodzi z nadania nadprzyrodzonego i zwykle jest sprawowana przez duchownych (Watykan, Tybet, Iran, Afganistan)

• Republika - forma ustrojowa państwa w której władza pochodzi z wyboru (Polska, była królestwem, ale używała nazwy republika)

System sprawowania władzy związany z formą rządów:

• Monarchia- władza dożywotnio spoczywa w rękach jednej osoby, a sukcesja następuje na podstawie pokrewieństwa, wyróżnia się podsystemy:

-monarchia absolutna- władca sprawuje usankcjonowaną prawnie albo zwyczajową niczym nie ograniczoną władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą władzę

-absolutyzm oświecony- ograniczenia władzy monarszej, wynikają częściej ze zwyczaju, albo dobrej woli władcy niż z przepisów prawa

-monarchia konstytucyjna- zakres władzy monarchy jest ograniczony konstytucyjnie

• Republika- władza jest obieralna i kadencyjna, podsystem:

-kanclerski- Niemcy, gdzie kanclerz powoływany przez parlament i przed nim odpowiada

-parlamentarno-gabinetowy- rząd powoływany jest przez parlament i odpowiada politycznie przed nim, w Polsce międzywojennej -marzec 1921

-prezydencko-parlamentarny- premier jest powoływany przez prezydenta, a odpowiedzialny przed parlamentem

-prezydencki - premier powoływany jest przez prezydenta i przed nim odpowiada, np. Rosja

-konwent -rząd stanowi prezydium parlamentu, jest jedność między parlamentem i rządem, rewolucyjna Francja, obecnie w Szwajcarii

-prezydencjalny- prezydent wybierany w wyborach powszechnych, powołuje członków rządów, nie ma premiera

• Despotyzm- władza jest nieobieralna, nikt nie wybiera władzy,

-dyktatura- bezpośrednie rządy wojskowe, kraje Ameryki Łacińskiej

-system faszystowski- opiera się na władzy bojówkarsko-policyjnej, w okresie międzywojennym, całkowite odejście od form parlamentarnych, pełnie władzy ustawodawczej i wykonawczej sprawuje jednoosobowo wódz, parlament rozwiązany, struktura władzy opiera się na nominacji, czyli wódz decyduje o wszystkim, np. Niemcy, Włochy, Francja, Portugalia

-system komunistyczny- władza partii (przerasta całe państwo)

Neutralność- stała lub wieczysta neutralność, np. w okresie wojny państwo zobowiązuje się nie stać po żadnej strony (stały z boku), wieczyście neutralne państwo przyjmuje wieczyste zobowiązania również na czas pokoju - nie może brać udziału w żadnej wojnie, nie mogą się włączać w żadne sankcje, nie może rozpoczynać wojny, nie może przystępować do paktów wojskowych (Szwajcaria, która otrzymała neutralność przez państwa w roku 1815 do dziś, Austria 1955, 1962 Laos, w przeszłości Rzeczpospolita Krakowska była państwem neutralnym; Belgia 1831, a utraciła w czasie I wojny światowej, Luksemburg, San Marino, Lichtenstein, Watykan, Irlandia- te państwa ogłosiły neutralność przed II wojną światową, a po wojnie: Kostaryka, Japonia, Malta i Turkmenistan)

Neutralizm- polityka jednostronna, nieuczestniczenie państwa w porozumieniach wojskowych, zaangażowanie polityczne w obronę pokoju, niepotwierdzone przez inne państwa (Szwecja i Finlandia)

Współczesne formy państwowości, wyróżniamy ze względu na: budowę państwa i stosunek organów centralny do terenowych:

• Państwo unitarne, wszystkie jednostki administracyjne są podporządkowane głównemu ośrodkowi władzy, ma jednorodny system prawodawczy, wykonawczy i sądowniczy, wszystko jest jednorodne (np. Polska)

• Państwa złożone, pełna albo ograniczona suwerenność poszczególnych części składowych, z których każda ma własny system prawodawczy, wykonawczy i sądowniczy. Wśród państw złożonych wyróżniamy formy:

- Unia personalna - związek kilku państw ze wspólną głową państw, odrębne systemy organizacyjno-instytucjonalne poszczególnych państw (Zjednoczone Królestwo i Kanada, Polska i Saksonia 1696-1763)

- Unia realna- związek kilku państw tworzących jeden podmiot prawa międzynarodowego, w ramach którego następuje wspólna realizacja spraw finansowych, zagranicznych i obronnych (np. Polska i Litwa 1569-1795, Anglia i Szkocja od 1707r.)

-Konfederacja- związek kilku państw bez ograniczenia ich suwerenności, powoływana najczęściej do wspólnej realizacji określonych celów,

-Federacja- państwo związkowe, w którym jego części mają znaczną samodzielność gospodarczą i prawną, a ograniczoną polityczną (np. Niemcy, USA)

-Państwo zregionalizowane- związek kilku regionów (np. prowincji), które na arenie międzynarodowej funkcjonują jako pojedynczy byt państwowy; pod względem zorganizowania wewnętrznego przypomina państwo związkowe z tą różnicą, że części składowe mają mniejsze uprawnienia (Hiszpania)

• W Europie federacjami są: Niemcy, Austria, Szwajcaria (26 kantonów), Rosja (46 obwodów, 21 republik, 9 krajów, 2 miasta wydzielone, 1 obwód autonomiczny, 4 okręgi autonomiczne), Bośnia i Hercegowina, Belgia.

• W Ameryce Północnej: USA, Kanada (10 prowincji i 3 terytoria), Meksyk ( 31 stanów i dystrykt federalny)

• W Ameryce Południowej: Argentyna (23 prowincje i dystrykt federalny), Brazylia (26 stanów i dystrykt federalny), Wenezuela

• W Azji: Indie (28 stanów, 6 terytoriów związkowych i 1 terytorium stołeczne), Pakistan (4 prowincje i 2 terytoria) , Malezja (13 stanów i 3 terytoria federalne), Irak, ZEA (7 emiratów)

• W Afryce: Nigeria (36 stanów i 1 terytorium), Etiopia (9 regionów administracyjnych i 2 miasta wydzielone), Komory

• W Oceanii: Australia(6 stanów i 3 terytoria) i Mikronezja

• Do niedawna państwem federacyjnym była też RPA.

Państwa unitarne:

• Francja- 22 regiony, wprowadzono departamenty. W tym samym czasie pojawiły się także francuskie gminy, nieco później kantony i arrondissements.

• Wielka Brytania- składa się z 4 części składowych (constituent part)

• Szwecja

---