Pojęcie ubezpieczeń w perspektywie ekonomicznej i finansowej. Ujęcie integralne

• Ubezpieczenie jest urządzeniem gospodarczym, którego nadrzędnym zadaniem jest łagodzenie (lub w pełni likwidowanie) negatywnych skutków zdarzeń losowych poprzez rozłożenie ciężaru tego łagodzenia na wiele jednostek, którym dane zdarzenia zagrażają - ujęcie ekonomiczne

• Ubezpieczenie to gwarancje finansowe, udzielane poprzez instytucje prywatne (towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych) lub instytucje publiczne na wypadek zaistnienia zdarzeń losowych na podstawie gromadzonych przez nich funduszy ubezpieczeniowych.

Ubezpieczenia jako przepływy pieniężne

• Ubezpieczenie jest to forma organizacji scentralizowanego funduszu ubezpieczeniowego, ze źródeł zdecentralizowanych - wpłat uczestników, których dotyka ten sam typ ryzyka - standaryzacja ryzyka od strony ubezpieczonych, oraz ubezpieczyciela, który tworzy standardowe produkty ubezpieczeniowe/ oferuje standardową usługę określoną przez ustawy

Finanse ubezpieczeń:

• Przychód to składki za przyjęcie ryzyka, są to: strumienie transferowe (wg teorii finansów zajmującej się zjawiskami pieniężnymi)

• Wydatki za wypłacenie odszkodowań, są to: strumienie transferowe

Ubezpieczenia jako metoda zarządzania ryzykiem

• Pięć ogólnych sposobów postępowania wobec ryzyka (obchodzenie się z ryzykiem), które nazywa się metodami zarządzania ryzykiem,

- unikanie ryzyka (wystrzeganie się zagrożeń);

- ograniczanie ryzyka (redukowanie możliwych zagrożeń);

- rozłożenie ryzyka (rozpraszanie ewentualnych zagrożeń);

- zatrzymanie ryzyka (ponoszenie ewentualnych strat);

- transfer ryzyka (przenoszenie strat na inny podmiot)

• Ubezpieczenie jako metoda mieszana zarządzania ryzykiem polega na kombinacji wszystkich powyższych znanych metod, w tym ograniczenie ryzyka jako kontrola i prewencja przed ryzykiem.

Perspektywa prawna ubezpieczeń

• Zależy od dziedziny prawnej ubezpieczeń. Wyjściowe są reguły rynku

• Prawo ubezpieczeń gospodarczych - obejmuje całokształt norm prawnych regulujących stosunki związane z organizacją ubezpieczeń na zasadach rynkowych, zasady podejmowania i wykonywania działalności ubezpieczeniowej oraz zasady i warunki udzielania ochrony ubezpieczeniowej.

1. NORMOWANIE OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ - stosunki cywilno-prawne których treść polega na tym, że jedna strona (ubezpieczający), zobowiązana jest do zapłaty oznaczonego co do wysokości świadczenia pieniężnego (składka) a druga strona (ubezpieczyciel) zobowiązana jest do zapłaty umówionego świadczenia pieniężnego w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku ubezpieczeniowego

2. NORMOWANIE DZIAŁALNOŚCI - stosunki prawa handlowego i stosunki publicznoprawne - funkcjonowanie S.A, prowadzenie działalności ubezpieczeniowej rozumianej jako tj. czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych (Art.3, ust.1 Ustawy o działalności ubezpieczeniowej) przez podmioty gospodarcze.

Perspektywa prawna poszerzona - inna dziedzina prawa

• Prawa ubezpieczeń społecznych - całokształt norm dotyczących wypełniania zadań państwa przez powołane ustawowo podmioty, działające w celu dostarczania świadczeń pieniężnych w sposób przewidziany w ustawodawstwie, w przypadkach zajścia różnego rodzaju zdarzeń losowych, przez okres wywołanych z tego powodu trudnych sytuacji życiowych (inwalidztwa, choroby, macierzyństwa, starości), które dotyczą ubezpieczonego.

• Stosunki prawne charakterystyczne dla prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter powszechny, przymusowy, nieekwiwalentny i zasadniczo publicznoprawny.

• W praktyce znaczenie finansowe ubezpieczeń społecznych w życiu społeczno-gospodarczym jest znacznie większe (FUS - ponad 2 krotnie większy niż rynek ubezpieczeniowy)

Źródła prawa ubezpieczeń

• Ustawa z dnia 22 maja 2003r. o działalności ubezpieczeniowej

• Ustawy z dnia 22 maja 2003r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym

Źródła prawa ubezpieczeń społecznych

• Ustawa z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych

• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Gospodarczy wymiar ubezpieczeń. Polityka gospodarcza

• Ubezpieczenie jest narzędziem polityki gospodarczej to znaczy polityki rozwoju gospodarczego, której celem jest zapewnienie stabilnego rozwoju tego segmentu gospodarki narodowej oraz zabezpieczenia dostępu do kompensacji szkód zaistniałych w życiu gospodarczym. Dotyczy klasycznego ubezpieczenia gospodarczego, ale też w przypadku kapitałowych ubezpieczeń emerytalnych.

• Rynek ubezpieczeń w Polsce rozwija się ciągle (udział składki w 2003 ubezpieczeniowej w PKB mniej niż 3%, średnia w UE 8%, a Wielka Brytania i Irlandia 15%/ w 2012- 4,2%)

• Polityka gospodarcza może wykorzystywać rynek ubezpieczeniowy dla realizacji celów społecznych przy obowiązkowych ubezpieczeniach prywatnych. Interesują ją głownie przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe oraz przedsiębiorstwa jako konsumenci.

Społeczny wymiar ubezpieczeń. Polityka społeczna

• Ubezpieczenie jest metodą w polityce społecznej. Polityka społeczna to proces uspołeczniania czystej gospodarki rynkowej, stąd uspołecznienie ubezpieczeń stwarza ubezpieczenia społeczne. Dlaczego ? - ubezpieczenia komercyjne 2012 składki brutto 65 mld, a odszkodowania o świadczenia 40 mld.)

• Polityka społeczne kształtuje strukturę (zainteresowanie ludźmi), korzysta z ubezpieczeń w celu budowy systemów bezpieczeństwa socjalnego (klasyczne ubezpieczenia społeczne), czy też określonego modelu konsumpcji (cywilnoprawne ubezpieczenia obowiązkowe)

• Polityka zabezpieczenia społecznego jest podejmowana w celu złagodzenia ryzyk społecznych:

1. Choroba, macierzyństwo - ubezpieczenia chorobowe

2. Inwalidztwo - ubezpieczenia rentowe

3. Starość - ubezpieczenia emerytalne

4. Śmierć żywiciela - tzw. ubezpieczenia rodzinne

5. Bezrobocie - zaopatrzenie bezrobotnych (w II RP ubezpieczenie bezrobocia)

6. Wypadki przy pracy - ubezpieczenia wypadkowe

Polityka społeczno-gospodarcza a ubezpieczenia

• Polityka ekonomiczna -świadome oddziaływanie państwa na gospodarkę narodową (dynamika, struktura, funkcjonowanie) oraz stosunki ekonomiczne. Polityka społeczno-ekonomiczna - z konieczności łączenia społecznych i ekonomicznych celów i przesłanek ingerencji państwa w sprawy gospodarcze. Ludność traktowana jako nośnik zasobów pracy, liczba konsumentów decydująca o potencjale konsumpcji (odbiorcy produkcji społecznej)

• Nowa ekonomia interwencyjna jest sceptyczna wobec keynsizmu oraz leseferyzmu - nie wszystkie problemy gospodarcze rozwiąże rząd, ani też wszystkich nie może rozwiązać wolny rynek. Rozeznanie gdzie nie funkcjonuje rynek, lub źle funkcjonuje państwo.

• Efektywna polityka gospodarcza wymaga efektywnej polityki społecznej, działania jednej uzupełniają drugą, bądź jedna niweczy drugą w określonych warunkach. Ingerencja państwa w imię dobra wspólnego, ale w polityce gospodarczej są określone granice ingerencji wynikające z Konstytucji i traktatów

• Spadek zdolności konsumpcyjnych społeczeństwa rodzi większą presję na tworzenie systemów bezpieczeństwa socjalnego, w tym systemów ubezpieczeń społecznych.

Podstawy systematyki ubezpieczeń

• Ubezpieczenia na rynku usług oraz rynku finansowym (tzw. ubezpieczenia gospodarcze) oraz w polityce zabezpieczenia społecznego (tzw. ubezpieczenia społeczne);

• Tradycyjny podział na ubezpieczenia gospodarcze (stosunki cywilnoprawne) oraz ubezpieczenia społeczne (stosunki publicznoprawne z ZUS) nie polega ani na:

a) zróżnicowaniu ryzyk społecznych i gospodarczych (osobowych lub majątkowych)

b) ani na właściwym rozróżnieniu skutków społecznych i gospodarczych

Stąd zmieniając założenia systematyki, ubezpieczeniem społecznym T.Szumlicz określa się zabezpieczenie gospodarstw domowych, a gospodarczym przedsiębiorstw.

UBEZPIECZENIA W PERSPEKTYWIE ORGANIZACYJNEJ I PRAWNEJ

• Ze względu na różne sposoby regulacji prawnej, zróżnicowanie mechanizmów gospodarowania oraz typy podmiotów organizujących usługi ubezpieczeniowe ubezpieczenia stają się dwoma różnymi typami zjawisk ekonomicznych, które tradycyjnie określa się ubezpieczeniami gospodarczymi i społecznymi. Linię podziału między nimi wyznaczają

• Cywilnoprawne stosunki ubezpieczenia (ubezpieczenia prywatne) na podstawie umów zawieranych z towarzystwami ubezpieczeniowymi (zakup ich produktów ubezpieczeniowych)

• Publicznoprawne stosunki ubezpieczenia powstającym z mocy prawa z udziałem instytucji społecznych (ZUS) - korzystanie ze standardowych powszechnych usług ubezpieczeniowych

INTEGRACJAI DEZINTEGRACJA UBEZPIECZEŃ

• DEZINTEGRACJA ubezpieczeń ułatwia zrozumieniu poszczególnych części. Integracja pokazuje tymczasowość istniejących podziałów, możliwości przesuwania obszarów i rozwiązań szczegółowych wchodzących do obu części.

• KONCEPCJA JEDNOLITEGO PRAWA UBEZPIECZENIOWEGO (W.Warkałło), jako dziedziny łączącej prawo ubezpieczenia społecznego oraz prawo ubezpieczenia gospodarczego była interesująca ze względu na podobieństwo metod i ryzyk w ubezpieczeniach osobowych oraz ubezpieczeniach społecznych, czy też wspólną z innymi rodzajami ubezpieczeń cechę przymusu ubezpieczenia (ubezpieczenia obowiązkowe oraz ubezpieczenia dobrowolne).

UBEZPIECZENIA PRYWATNE I SPOŁECZNE

• E. Kowalewski, poruszając kwestie PRAWA UBEZPIECZENIOWEGO łączącego ubezpieczenia społeczne oraz gospodarcze, uznaje, że wysiłki teoretycznej syntezy w obrębie dwóch podstawowych działów ubezpieczeń nie powiodły się

• W okresie przedwojennym stosowano podział ubezpieczeń na ubezpieczenia prywatne i ubezpieczenie społeczne (socjalne). Lepsze bo mają cechy publicznoprawne, ale też cechy prywatnoprawne.

• Podział taki stosuje się ciągle w Niemczech (Privatversicherung, Sozialversicherung)

• Należy zatem zerwać z podziałem na ubezpieczenia gospodarcze i społeczne (pomysł PRL odpowiadajmy tamtej polityce gospodarczej i społecznej) i nawiązać do powyższego podziału na ubezpieczenia prywatne oraz ubezpieczenia społeczne w oparciu różne sposoby gospodarowania, normowanie i różne cele.

UBEZPIECZENIA:

• Społeczne

• Prywatne

• Osobowe

• Inne

• życiowe

• Majątkowe

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE A UBEZPIECZENIA PRYWATNE

Realizując cel społeczny, jakim jest ochrona jednostek samorządu terytorialnego przed degradacją społeczną wywołaną przez grożące zdarzenia losowe;

1. Jest powszechnym ubezpieczeniem wzajemnym (tzn. nie obliczonym na zysk)

2. Jest ubezpieczeniem przymusowym dla określonych kategorii ludności, co jest niezbędne dla stworzenia silnej finansowo wspólnoty ubezpieczeniowej;

3. Świadczenie nie ma jedynie finansowego charakteru.

4. Kategoria ryzyka ubezpieczeniowego ma szerszą treść - system zasiłków rodzinnych trudno odnieść do pojęcia zdarzenia losowego,

5. Wykonywane jest przez specjalnie do tego celu utworzone, mniej lub bardziej autonomiczne instytucje publiczne,

6. Świadczenie ubezpieczeniowe może przekraczać wielkość szkody poniesionej osobiście przez ubezpieczonego; pokrycie nie tylko potrzeb wywołanych przez zdarzenia losowe, ale też również inne zrównane z nimi zdarzenie i wynikających z nich sytuacje)

7. Zasada ekwiwalentności ubezpieczeniowej jest często skorygowana przez zasadę solidarności społecznego (techniki zaopatrzeniowe i opiekuńcze). W ubezpieczeniach społecznych z wyjątkiem nowych ubezpieczeń emerytalnych nie ma związku składki ze świadczeniem.

GRANICE MIĘDZY UBEZPIECZENIEM PRYWATNYM A UBEZPIECZENIAM SPOŁECZNYM

• Ubezpieczenie jest organizowane i oferowane na zasadach rynkowych lub zasadzie wyboru publicznego (gdy ustala się, że zastosowanie metody ubezpieczenia jest właściwe dla osiągnięcia celów społecznych)

• Metoda gospodarowania

• Wolność i przymus uczestnictwa

• Organizacja podmiotów organizujących usługi swoboda kształtowania stosunków ubezpieczenia

• Różnorodność regulacji prawnych.

UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE (DZIAŁ I) I NIE NA ŻYCIE (DZIAŁ II) - PODZIAŁ

• Ubezpieczenia na życie to jeden z rodzajów ubezpieczeń osobowych, w których wypadek ubezpieczeniowy jest definiowany jako śmierć ubezpieczonego lub dożycie przez niego określonego wieku. Cechą charakterystyczną tego typu ubezpieczeń jest ich długoterminowość i związana z nią konieczność gwarantowania wypłaty świadczenia w znacznie odleglejszym horyzoncie czasowych niż ma to miejsce w innego typu ubezpieczeniach.

• Pracodawca zabezpieczył tę zdolność, dzieląc ubezpieczenia prywatne (komercyjne) na dwa działy.

RODZAJE UBEZPIECZEŃ Z DZIAŁU I

W dziale pierwszym znalazły się ubezpieczenia osobowe, ale nie wszystkie:

• UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE, na wypadek śmierci - w tym ubezpieczenia na dożycie (emerytalne ubezpieczenia dodatkowe),

• UBEZPIECZENIA POSAGOWE, zaopatrzenia dzieci.

• UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

• UBEZPIECZENIA RENTOWE (tj. ubezpieczenie renty kapitałowej)

• UBEZPIECZENIA WYPADKOWE I CHOROBOWE, jeżeli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4.

TYPY UBEZPIECZEŃ DZIAŁU II

W dziale II znalazły się wszystkie rodzaje ubezpieczeń majątkowych i ubezpieczenia osobowe nie będące ubezpieczeniami na życie w tym:

• UBEZPIECZENIA KOMUNIKACYJNE (OC posiadacza pojazdu, AC odnosi się do pojazdu NW od następstw i nieszczęśliwych wypadków) i ryzyko - nieszczęśliwy wypadek, skutek - np. złamanie ręki

• UBEZPIECZENIA MAJĄTKOWE (NIERUCHOMOŚCI) - ryzyko ogień, zalanie, kradzież, włamanie, żywioły, odpowiedzialność cywilna z tyt. Posiadania domu, nieruchomości

• UBEZPIECZENIA OC (ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA) - grupy zawodowe

• UBEZPIECZENIA FINANSOWE (gwarancyjne, kaucyjne, ubezpieczenie kredytów)

• UBEZPIECZENIA TRANSPORTOWE (ubezpieczenia ładunku przewożonego, samochodów w transporcie)

• UBEZPIECZENIA ROLNICZE

DZIAŁ II. POZOSTAŁE UBEZPIECZENIA OSOBOWE ORAZ UBEZPIECZENIA MAJĄTKOWE

Podział ryzyka według grup i rodzajów ubezpieczeń.

Grupa 1. Ubezpieczenia wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej: 
1) świadczenia jednorazowe;

2) świadczenia powtarzające się; 

3) połączone świadczenia, o których mowa w pkt 1 i 2; 

4) przewóz osób.

Grupa 2. Ubezpieczenia choroby: 

1) świadczenia jednorazowe; 

2) świadczenia powtarzające się; 

3) świadczenia kombinowane.

Grupa 3. Ubezpieczenia casco pojazdów lądowych, z wyjątkiem szynowych, obejmujące szkody w: 

1) pojazdach samochodowych; 

2) pojazdach lądowych bez własnego napędu.

Grupa 4. Ubezpieczenia casco pojazdów szynowych, obejmujące szkody w pojazdach szynowych.

Grupa 5. Ubezpieczenia casco statków powietrznych, obejmujące szkody w statkach powietrznych.

Grupa 6. Ubezpieczenia żeglugi morskiej i śródlądowej casco statków żeglugi morskiej i statków żeglugi śródlądowej, obejmujące szkody w: 

1) statkach żeglugi morskiej; 

2) statkach żeglugi śródlądowej.

Grupa 7. Ubezpieczenia przedmiotów w transporcie, obejmujące szkody na transportowanych przedmiotach, niezależnie od każdorazowo stosowanych środków transportu.

Grupa 8. Ubezpieczenia szkód spowodowanych żywiołami, obejmujące szkody rzeczowe nieujęte grupach 3-7, spowodowane przez: 

1) ogień; 

2) eksplozję; 

3) burzę; 

4) inne żywioły; 

5) energię jądrową; 

6) obsunięcia ziemi lub tąpnięcia.

Grupa 9. Ubezpieczenia pozostałych szkód rzeczowych (jeżeli nie zostały ujęte w grupie 3, 4, 5, 6 lub 7), wywołanych przez grad lub mróz oraz inne przyczyny (jak np. kradzież), jeżeli przyczyny te nie są ujęte w grupie 8.

Grupa 10. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posiadania i użytkowania pojazdów lądowych z napędem własnym, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika.

Grupa 11. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posiadania i użytkowania statków powietrznych, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika.

Grupa 12. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za żeglugę morską i śródlądową, wynikającej z posiadania i użytkowania statków żeglugi śródlądowej i statków morskich, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika.

Grupa 13. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej ogólnej) nieujętej w grupach 10-12.

Grupa 14. Ubezpieczenia kredytu, w tym: 

1) ogólnej niewypłacalności; 

2) kredytu eksportowego, spłaty rat, kredytu hipotecznego, kredytu rolniczego.

Grupa 15. Gwarancja ubezpieczeniowa: 

1) bezpośrednia; 

2) pośrednia.

Grupa 16. Ubezpieczenia różnych ryzyk finansowych, w tym: 

1) ryzyka utraty zatrudnienia; 

2) niewystarczającego dochodu; 

3) złych warunków atmosferycznych; 

4) utraty zysków; 

5) stałych wydatków ogólnych; 

6) nieprzewidzianych wydatków handlowych; 

7) utraty wartości rynkowej; 

8) utraty stałego źródła dochodu; 

9) pośrednich strat handlowych poza wyżej wymienionymi; 

10) innych strat finansowych.

Grupa 17. Ubezpieczenia ochrony prawnej.

Grupa 18. Ubezpieczenia świadczenia pomocy na korzyść osób, które popadły w trudności w czasie podróży lub podczas nieobecności w miejscu zamieszkania.

RYZYKO JAKO STAN ZEWNĘTRZNY CZY TEŻ PROCES?

• PROCES - powiązanie i następujące po sobie różnego rodzaju przyczyny, przewidywane skutki, stadia, które w określony sposób można kontrolować.

• STAN ŚWIATA ZEWNĘTRZNEGO - ujęcie z doktryny prawnej, która zajmuje się rozumieniem prawnej definicjo zdarzenia losowego.

Obie koncepcje podstawowe ryzyka się nie wykluczają.

• PREFERUJEMY PIERWSZE - ryzyko jako pojęcie stadialne jest charakterystyczne dla nowoczesnej teorii ekonomii, w kontekście niebezpieczeństw postrzeganych jako przyczyny określonych zjawisk społeczno - ekonomicznych. Ryzyko jako proces to zespół różnego rodzaju elementów stanowiących jego części składowe (faktory ryzyka) m.in. niebezpieczeństwo i hazard

ELEMENTY RYZYKA W UJĘCIU STADIALNYM

NIEBEZPIECZEŃSTWO I HAZARD jako główne czynniki (faktory) ryzyka - warunkują jego wielkość i natężenie a w konsekwencji są wielce przydatne w analizie ryzyka dla praktyki ubezpieczeniowej.

• NIEBEZPIECZEŃSTWO - przyczyna lub źródło straty (wyłączne, współ przyczyny, zwiększające jedynie ryzyko),

• HAZARD - zespół warunków i okoliczności, w których dane niebezpieczeństwo realizuje się tzn. tych, które mają wpływa na jego rozmiar i nasilenie.

• Błędne jest utożsamianie ryzyka z niebezpieczeństwem, to tylko czynnik ryzyka

• Niebezpieczeństwo zachodzi stadialnie w sekwencji czasowej o następującym schemacie:

• FAZA I Niebezpieczeństwo, potencjalne zagrożenie - Czynnik, który identyfikujemy z przyczyną lub źródłem straty. Zagrożenia, które stwarzają dane niebezpieczeństwo.

• FAZA II Akt, Realizacja niebezpieczeństwa - urzeczywistnienie się (realizacja) wskazanego niebezpieczeństwa. Warunki urzeczywistnienia niebezpieczeństwa określa hazard.

• FAZA III Efekty, skutki niebezpieczeństwa - na wielkość strat wpływają okoliczności, w których dane niebezpieczeństwa realizują się, znów czynnikiem (faktorem) ryzyka jest hazard.

HAZARD A NIEBEZPIECZEŃSTWA

• Wpływ hazardu na fazę drugą niebezpieczeństwa przejawia się w tym iż mamy do czynienia z bardziej lub mniej intensywnym aktem realizacji danego niebezpieczeństwa są mniejsze lub większe.

• Hazard w ubezpieczeniowej teorii ryzyka jest więc tym czynnikiem (faktorem) ryzyka, który najczęściej decyduje o rozmiarach szkód powstałych w wyniku realizacji danego ryzyka, jak również o prawdopodobieństwa ziszczenia się ryzyka.

• KOMINEK OTWRTY (hazard fizyczny), hazard duchowy (niezwracanie uwagi na elementy zagrożenia pożarowego po zawarciu umowy ubezpieczeniowej. Jeżeli ubezpieczony nie dba o to, czy jego dom się spali wówczas mamy do czynienia z hazardem duchowym. Jeżeli ubezpieczony podpali swój dom w celu uzyskania odszkodowanie ubezpieczeniowego jest to przejaw hazardu moralnego.

HAZARD

• Potoczne pojęcie hazardu jest utożsamione z sytuacją, w której podejmujemy ryzyko w celu osiągnięcia możliwych korzyści.

• W ubezpieczeniowej teorii ryzyka pojęcie hazardu identyfikowane jest z kompleksem wszelkich warunków i okoliczności bezpośrednio wpływających na drugą fazę niebezpieczeństwa, tzn. na akt jego realizacji. Hazard nie jest jednorodny, są określone klasy warunków,

• HAZARD FIZYCZNY (physical hazard) - to warunki zewnętrzne lub cechy fizyczne. które mają bezpośredni wpływa na nasilenie przyczyn strat np. oblodzeni jezdni - przebieg okoliczności w określonym przypadku rodzi zdarzenia losowe i straty

• HAZARD MORALNY (moral hazard) - zespół warunków podmiotowych danej osoby, wyrażających się w negatywnych tendencjach charakterologicznych (nieuczciwość, skłonność do defraudacji), czym innym HAZARD DUCHOWY.

PODEJŚCIE FIRMY UBEZPIECZENIOWEJ DO HAZARDU FIZYCZNEGO I MORALNEGO

• Hazard fizyczny jest możliwy do przewidzenia i rozpoznania. Dzięki temu firmy ubezpieczeniowe są w stanie uwzględniać w umowach ubezpieczeniowych elementy zaliczane do hazardu fizycznego. Na przykład w razie ryzyka pożaru obiektu budowlanego do hazardu fizycznego zaliczamy m.in. takie charakterystyki tego obiektu (budowli), jak: typ, konstrukcja, lokalizacja, przeznaczenie. Wpływają one na wielkość składki.

• Hazard moralny występuję powszechnie i jest trudny do rozpoznania przynosi bezpośrednie szkody firmom ubezpieczeniowym, pośrednie wszystkim ubezpieczeniowym, a nawet całemu społeczeństwu. W USA oszacowano że około 20 % pożarów ubezpieczonych obiektów to wyniki podpaleń w celu wyłudzenia ubezpieczenia od firmy ubezpieczeniowej.

PODEJŚCIE FIRMY UBEZPIECZENIOWEJ DO HAZARDU DUCHOWEGO:

Wypada podkreślić iż ta kategoria hazardu nie jest tak groźna dla ubezpieczyciela jak hazard moralny, hazard duchowy można bowiem o wiele łatwiej ograniczyć poprzez zastosowanie odpowiednich środków techniczno-ubezpieczeniowych o charakterze dyscyplinującym lub prewencyjnym (zapobiegawczym, utrudniającym, profilaktycznym)

• Ubezpieczony musi być „partnerem“ ubezpieczyciela, a nie „kibicem“ w realizacji niebezpieczeństw dotyczących przedmiotu ubezpieczenia.

• Przykład: zobowiązanie ubezpieczonego do zamykania pojazdu samochodowego, nie pozostawia dokumentów rejestracyjnych ani kluczyków w samochodzie.

DEMORALIZACJA UBEZPIECZENIOWA

• Pojawia się wtedy gdy osoby uznające kradzież i oszustwa na szkodę innych za czyny niemoralne, akceptują w pełni proceder okradania i oszukiwania firm ubezpieczeniowych (ubezpieczycieli). Uważają, że ubezpieczyciele posiadają niewyczerpany zasób rezerw anonimowych środków finansowych

• W konsekwencji tego typu podejście prowadzi do wzrostu kosztów ochrony ubezpieczeniowej, przejawiającej się zwiększeniem składki ubezpieczeniowej, czy też większą nierównowagą funduszy ubezpieczeń społecznych, w tym również wydatków na konsumpcję

• Hazard moralny powoduje: szkody pośrednie- szkody ponoszone przez wszystkich ubezpieczonych (wzrost poziomy składki ściąganej przez firmy ubezpieczeniowe), a nawet przez całe społeczeństwo (konieczność przeznaczania większych środków na składkę ubezpieczeniową kosztem innych wydatków

PRZECIWDZIAŁANIE HAZARDOWI MORALNEMU:

W działalności firm ubezpieczeniowych obserwowana jest naturalna tendencja do eliminacji hazardu moralnego bądź ograniczenia jego skutków w ubezpieczeniach. Służyć temu mają określone rozwiązania prawne i organizacyjne.

Środki techniczno-ubezpieczeniowe:

• odmowa zawarcia umowy,

• ograniczenie wysokości świadczenia ubezpieczeniowego,

• stosowanie udziału własnego ubezpieczonego

Środki prawne:

• sankcje za zawinione spowodowanie wypadku (odmowa wypłaty świadczenia także przez ZUS w ubezpieczeniu wypadkowym, gdy umyślne naruszanie bhp lub nietrzeźwość, w ubezpieczeniu chorobowym ZUS odbiera wypłacone zaliczki chorobowe wraz z odsetkami, zawiadomienie do prokuratury),

• regres ubezpieczeniowy do odpowiedzialnego cywilnie sprawcy szkody (prawo dochodzenia zwrotu firmie ubezpieczeniowej sumy ubezpieczenia od sprawcy)

• rozwiązanie umowy ubezpieczenia

HAZARD DUCHOWY (reakcji ubezpieczonego)

• Hazard duchowy jest to subiektywna (indywidualna) reakcja ubezpieczonego wywołana świadomością istnienia ochrony ubezpieczeniowej (ubezpieczyciela)

• Efektem są wtórne postawy motywacyjne wywołane samym faktem istnienia ubezpieczenia.

1. obniżenia jego staranności oraz niedbalstwa lub obojętności wobec zagrożeń (ryzyk) spowodowanej faktem istnienia ubezpieczenia

2. zaniedbania wszelkich działań mających na celu zapobieżeniu realizacji ryzyka wywołane wyłącznie faktem zawarcia odpowiedniej umowy ubezpieczeniowej.

Zdarzenie losowe - cechy wg doktryny prawnej (W.Warkałło, 1971):

• Niezależność od jednostek (podmiotów) nimi dotkniętych (tzn. nie są spowodowane umyślnym działaniem lub zaniechaniem tych jednostek)

• Nadzwyczajność (tzn. nie są z góry ustaloną koniecznością dla podmiotów, których dotykają lub co najmniej nieznany jest czas, w jakim nieuniknione zdarzenie musi nastąpić np. śmierć).

• Statystyczna prawidłowość (tzn. występują w sposób pozwalający na określenie prawdopodobieństwa ich realizacji w masie zagrożonych przedmiotów).

• Losowość (tzn. brak możliwości wskazania konkretnych podmiotów, które nim ulegają).

WYPADEK UBEZPIECZENIOWY:

• Przewidziane w umowie ubezpieczenia zdarzenie losowe, tudzież określone w ustawach o następujących cechach:

1. zdarzenie przyszłe w momencie zawierania umowy

2. zdarzenie niepewne

3. zdarzenie prawne - z nastąpieniem wypadku ubezpieczeniowego ekspektatywa ubezpieczeniowe przekształca się w wierzytelność ubezpieczeniową, czyli skonkretyzowane prawo o charakterze majątkowym

• Wypadki ubezpieczeniowe są następstwem działania ludzkiego (szkoda lub krzywda osobom trzecim lub samemu sobie), lub następstwem działania sił przyrody ( bliskie temu jest sytuacja gdy skutki działań osób trzecich - rodzaj i stopień winy są nieistotne)

Przestrzeń szersza niż ryzyko ubezpieczeniowe

Niepewność (absolutna, niemierzalna, mierzalna wyłącznie prawdopodobieństwem bez statystyki)

Ryzyko sensu stricte (jeżeli niepewność jest mierzalna statystycznie to ryzyko jest ubezpieczalne)

Zdarzenie losowe (ziszczenie się ryzyka)

Wypadek ubezpieczeniowy (istnieją określone skutki, które są asekurowane przez ubezpieczenie)

Rozróżniamy zdarzenie losowe od wypadku ubezpieczeniowego, gdyż ubezpieczyciele nie odpowiadają za wszelkie zdarzenia losowe dotyczące przedmiotu ubezpieczenia, tzn. nie każde zdarzenie daje roszczenie wobec ubezpieczyciela.

ZNACZENIE SYSTEMATYKI RYZYKA I ZARZĄDZANIA

• Niezbędna z punktu widzenia praktyki ubezpieczeniowej - musi rozdzielać RYZYKA UBEZPIECZALNE od RYZYK NIEUBEZPIECZALNYCH.

• Ubezpieczyciele muszą grupować pewne kategorie ryzyk w ramach jednej konstrukcji prawnej (umowy ubezpieczeniowej) tworzącej dany typ, rodzaj czy grupę ubezpieczeń - umowy odnoszą ochronę ubezpieczeniową do pewnej jednorodnej lub przynajmniej podobnej grupy ryzyk.

• Nie konstruuje się określonego rodzaju ubezpieczeń wyłącznie do jednego ryzyka. Na przykład ubezpieczenie ogniowe zwykle obejmuje swym zakresem także inne ryzyk takie jak wybuch, zalanie, obsunięcie gruntu itp. Które niewiele maja wspólnego z „ryzykiem ognia”.

RYZYKO JAKO SZANSA NASTĄPIENIA STRATY

• DEFINICJA ROZUMIANA JAKO:

• Możliwość (prawdopodobieństwo), że coś się wydarzy - SZANSA STARTY NIEMIERZALNA, po prostu istnieje lub nie

• SZANSA STRATY MIERZALNA - kwantyfikowana stopniem prawdopodobieństwa

Są to definicje podstawowe, ale w określonym stopniu uproszczone bo kiedy szansa starty (rozumiana jako prawdopodobieństwo) wynosi 100%, wówczas szkoda jest pewna, a więc nie ma żadnego ryzyka, ryzyko bowiem charakteryzuje się tym, że wynik jest w jakimś stopniu NIEWIADOMĄ.

RYZYKO JAKO MOŻLIWOŚĆ NASTĄPIENIA STRATY

• Wydawać się może, że jest to jedynie inna wersja pierwszej definicji

• W definicji tej przez możliwość rozumiemy prawdopodobieństwo określonego zdarzenia zawarte między 0 a 1.

• Ryzyko jest więc niewiadomą w tym znaczeniu, że jest to pewna wielkość z przedziału otwartego (0:1). Definicja ta jest najbliższa potocznemu rozumieniu ryzyka, jednak nie jest dostatecznie ścisła i nie nadaje się do kwantyfikacji i wielkości ryzyka

RYZYKO JAKO STAN, W KTÓRYM ISTNIEJE RZECZYWISTY - ZACHODZENIE STRAT W OKREŚLONEJ GRUPIE

• W tej definicji ryzyko ujęte jest jako pewien stan realnej rzeczywistości, w którym istnieje możliwość niekorzystnego odchylenia się wyniku rzeczywistego w stosunki do wyniku złożonego lub oczekiwanego w danej sytuacji

• Przydatna do analizy i pomiaru ryzyka zarówno w odniesieniu do jednostki jak i do tzw. Zagrożeń zbiorowych

• Przewidywalność tych odchyleń zależy od liczby uwzględnionych zagrożeń (im więcej uwzględnionych zagrożeń, tym bardziej przewidywalne). Jeżeli dane są oparte na reprezentatywnej liczbie obserwacji uwzględniających odpowiednio duża liczbę czynników (determinant ryzyka) to w ujęciu tej definicji dobra miarą wielkości ryzyka jest znane ze statystyki odchylenie standardowe.

RYZYKO JAKO DYSPERSJA REZULTATÓW RZECZYWISTYCH I OCZEKIWANYCH

• Definicja ta jest definicją statystyczną, w statystyce bowiem posługujemy się tzw. stopnie rozrzutu wyników w stosunku do „pozycji” centralnych lub średnich, jak również opiera się na teorii prawdopodobieństwa „odchyleń”

• Ukierunkowana na firmy ubezpieczeniowe, które wykorzystują podstawowe idee definicji tego typu przy konstrukcji taryf (na podstawie statystycznych pomiarów ryzyka kalkulacją składki).

• Ryzykiem staje się to, że przewidywania statystyczne mogą nie być wystarczajże dokładne - ubezpieczyciel oblicza nie tylko przewidywaną w danej grupie liczbę wypadków (statystyczną prognozę), ale również zakłada zakres możliwych odchyleń (granice błędu).

• Na przykład przy statystycznym ryzyku ocenianym na poziomie 1% wnioskujemy, że na 1000 domów spłonie 19. Ubezpieczyciel zakłada (przewiduje)zakres możliwego odchylenia wyniesie np. 2 Oznacza to że spłonie 8-12 domostw. Możliwość, że liczba wypadków (pożarów) będzie większa od 10, to właśnie ryzyko ubezpieczyciela w sensie tej definicji.

KLASYFIKACJE RYZYK

• Klasyfikacja ryzyka ubezpieczeniowego pozwala również ubezpieczycielom na stosowanie odpowiednich technik identyfikacji, kwantyfikacji i selekcji ryzyka, co jest warunkiem odpowiedniej kalkulacji kosztu ochrony (usługi) ubezpieczeniowej w konkretnym przypadku.

• W zarządzaniu produktami ubezpieczeniowymi stosuje się różne definicje, na początku do oceny ubezpieczalności wystarcza rozumienie ryzyka jako szansy nastąpienia straty, która jest mierzalna, później potrzeba zidentyfikować ,czemu sprzyjają dodatkowe definicje

• Różnorodność ryzyk powoduje, że nie ma jednej wyczerpującej klasyfikacji ( nie jest możliwa konstrukcja takiej klasyfikacji) a prezentowane są podziałami komplementarnymi, a nawet wzajemnie się przenikającymi.

RYZYKA FINANSOWE I NIEFINANSOWE

• Kryterium podziału jest CHARAKTER STRAT.

• RYZYKA FINANSOWE powodują straty dające się ująć finansowo (np. ryzyka występujące przede wszystkim w ubezpieczeniach majątkowych)

• RYZYKA NIEFINANSOWE powodują starty nie dające ująć się finansowo (np. ryzyka związane z niektórymi ubezpieczeniami osobowymi, takie jak dożycie określonego wieku itp.)

PRZYKŁAD I - nieszczęśliwy wypadek w życiu ubezpieczonego może być zarówno ryzykiem finansowym (nastąpił konkretny uszczerbek majątkowy), jak i niefinansowym (gdy nie powoduje następstw finansowych)

Ryzyka niefinansowe też są ubezpieczalne - pośrednim skutkiem ryzyk niefinansowych SA również starty lub wydatki o charakterze finansowym (np. urodzenie dziecka powoduje zwiększenie wydatków, czyli zmniejszenie dochodów per capita).

RYZYKA STATYCZNE I DYNAMICZNE

• Kryterium podziału jest wpływ czasu na dane ryzyko

• Ryzyko statyczne (wg E.J.Vaughana) występuje niezależnie od czasu, tzn. może się hipotetycznie pojawić nawet wówczas, gdyby nie było postępu ekonomicznego, technologicznego i cywilizacyjnego, (np. straty wynikające z działania żywiołów przyrodniczych, naturalnych procesów starzenia się materiałów i środowiska geologicznego)

• Ryzyko dynamiczne jest pochodną zmian ekonomicznych, technologicznych i organizacyjnych. są to ryzyka kreowane przez zmiany cen, gustów konsumentów, kryzysy gospodarcze, modę , inflację itd. Zmiany te mogą stać się przyczyna strat finansowych zarówno w skali jednostki jak i zbiorowości

• Ryzyka statyczne nie są źródłem zysku dla społeczeństwa (są społecznie nieproduktywne), a ryzyka dynamiczne, powodując wtórne przemieszczanie środków pieniężnych „wzbogacają” społeczeństwo.

RYZYKA CZYSTE I SPEKULATYWNE

• Podział wg A. H. Mowbraya (1961) - użyteczny do analizy ryzyka ubezpieczeniowego

• Ryzyko czyste to ryzyko, którego zrealizowanie się powoduje stratę, a niezrealizowanie nie przynosi żadnych korzyści. Tak, więc przy tym typie ryzyka mamy do czynienia z tzw. wariancją alternatywną: strata lub brak straty

• Ryzyko spekulatywne to ryzyko, którego zrealizowanie się uzasadnia oczekiwanie korzyści (zysku), albo poniesienie straty - wariancja potrójna, np. ryzyko inwestycyjne, tzn. ryzyko związane z podjęciem pewnej inwestycji: przystępując do inwestycji liczymy się z trafieniem inwestycji (korzyści), bądź załamaniem koniunktury i nie trafieniem inwestycji (strata). Rezygnacja z przystąpienia do tej inwestycji to brak straty, brak zysku.

• Ryzyka statyczne należą z reguły do grupy tzw. ryzyk czystych (zrealizowanie powoduje stratę, niezrealizowanie nie przynosi żadnych korzyści), tymczasem ryzyka dynamiczne mogą stanowić przykład ryzyk spekulatywnych, zakładających alternatywę zysku lub straty.

RYZYKA NATURALNE I SPOŁECZNE

• Kryterium: źródła niebezpieczeństwa

• Ryzyko przyrodnicze jest to ryzyko kreowane przez samą przyrodę, zwane ryzykiem elementarnym (np. ryzyko powodzi, huraganu, czy inne ryzyka związane z działaniem przyrody).

• Ryzyko społeczne jest to ryzyko kierowane przez człowieka jako jednostkę bądź społeczeństwa (człowiek jako zbiorowość, np. ryzyko pożaru związane z użytkowaniem przez człowieka energii elektrycznej).

• Przeważnie ryzyka czyste istnieją z natury rzeczy, a ryzyka spekulatywne są tworzone w sposób sztuczny. Dlatego podział na ryzyka czyste i spekulatywne pokrywa się z podziałem na przyrodnicze i społeczne, ale nie zawsze. Np. pożar spowodowany przez podpalacza jest ryzykiem społecznym, lecz nie spekulatywnym w odniesieniu do poszkodowanego, lecz klasycznym ryzykiem czystym.

Przestrzeń szersza niż ryzyko ubezpieczeniowe

• Niepewność (absolutna, niemierzalna, mierzalna wyłącznie prawdopodobieństwem bez statystyki)

• Ryzyko sensu stricte (jeżeli niepewność jest mierzalna statystycznie, to ryzyko jest ubezpieczalne)

• 
  Zdarzenie losowe (ziszczenie się ryzyka)

• Wypadek ubezpieczeniowy (istnieją określone skutki, które są asekurowane przez ubezpieczenie)

Rozróżniamy zdarzenie losowe od wypadku ubezpieczeniowego, gdyż ubezpieczyciel nie odpowiada za wszelkie zdarzenia losowe dotyczące przedmiotu ubezpieczenia, tzn. nie każde zdarzenie daje roszczenie wobec ubezpieczyciela.

Schemat: Metoda ubezpieczenia - rozbudowany ciąg rozumowania

Faza I - ochronna (gwarancyjna) Faza II - realizacyjna

Ubezpieczający

	(zachowania ostrożnościowe)	Obowiązek minimalizacji straty	Zgłoszenie i udokumentowanie straty
Ryzyko	Składka	Zdarzenie losowe	Strata	świadczenie
	(prewencja ubezpieczeniowa)	Pokrycie kosztów minimalizacji straty	Zasady kompensaty straty

Ubezpieczyciel

Transfer ryzyka w ubezpieczeniu

• Metoda zarządzania polegająca na transferze z natury rzeczy wymaga pojawienia się przynajmniej dwóch stron tego transferu. W przypadku transferu ubezpieczeniowego są to: ubezpieczający i zakład ubezpieczeń

• Transfer ryzyka w tej formie na ogół przybiera postać prawną dobrowolnej umowy dwustronnej, ale może też wynikać z przepisów ustawowych (tak w ubezpieczeniach społecznych i zdrowotnych).

Elementy metody ubezpieczenia

• Punktem wyjścia jest ryzyko ubezpieczalne, które stanowi podstawę myślenia ubezpieczeniowego, to ryzyko „czyste“ stanowiące zagrożenie zdarzeniem, którego zaistnienie spowoduje stratę w posiadanych lub spodziewanych zasobach podmiotu ekonomicznego

• W ujęciu ekonomicznym składka to z zasady ekwiwalentny wkład pieniężny wnoszony na rzecz członków zorganizowanej wspólnoty ryzyka do funduszu ubezpieczeniowego.

• W ujęciu prawnym składka to świadczenie wnoszone na rzecz ubezpieczyciela, który dysponuje funduszem ubezpieczeniowym (może być w jego majątku lub poza nim). Z funduszu tego mają być kompensowane straty wynikłe z określonych zdarzeń losowych doświadczanych tylko przez niektórych członków tej wspólnoty

Składka a fundusz ubezpieczeniowy

Celem gromadzenia składek jest:

• zgromadzenia ze składek adekwatnej wielkości funduszu ubezpieczeniowego, pokrywającego wypłatę należnych świadczeń, kompensujących członkom wspólnoty ryzyka łączne straty - ekwiwalentność funduszowa: zapewnia wypłacalność ubezpieczyciela

• zachowania adekwatnej relacji między składką a świadczeniem, uzależniającej proporcjonalnie wielkość kompensaty straty od wysokości aktuarialnie ustalonego wkładu pieniężnego - „ekwiwalentność kompensacyjna“ określana przez porównanie wysokości składki z wysokością świadczenia; podejście zindywidualizowane, zapewnia sprawiedliwość, jeden ubezpieczający nie płaci większych od innych składek w relacji do ochrony ubezpieczeniowej

Składka a wspólnota ryzyka (ubezpieczeniowa)

• Składki do funduszu ubezpieczeniowego są wnoszone przez wszystkich członków wspólnoty ryzyka. Zasada ta powinna być przestrzegana bezwzględnie co oznacza, że wejście do wspólnoty ryzyka (objęcie ochroną ubezpieczeniową) musi się wiązać z zapłaceniem na rzecz danej wspólnoty odpowiedniej składki do funduszu ubezpieczeniowego

• Powstający ze składek fundusz ubezpieczeniowy stanowi źródło wpłat świadczeń kompensujących straty ponoszone przez członków wspólnoty ryzyka.

Składka jako cena gwarancji ubezpieczeniowej

• Składka jest opłatą za przejęcie przez zakład ubezpieczeń finansowych skutków zaistnienia ryzyka (opłatą za korzystanie z ochrony ubezpieczeniowej)

• Umowa ubezpieczenia jest umową wzajemną (ekwiwalentną) chociaż najczęściej się zdarza, że za opłaconą składkę nie otrzymujemy świadczenia. Cecha wzajemności („coś za coś“) bezsprzecznie występuje jednak w zakresie uzyskiwanego bezpieczeństwa (popyt na ochronę ze strony ubezpieczającego i podaż ochrony ze strony ubezpieczyciela).

Strata i świadczenie

• Strata stanowi konsekwencję finansową zdarzenia losowego. Podstawą wyliczenia straty jest ocena powstałej szkody osobowej lub majątkowej. Różna odpowiedź ubezpieczyciela na stratę:

• W przypadku straty majątkowej to określony uszczerbek przedmiotu ubezpieczenia, czyli zmniejszenie jego wartości (kompensata jako odszkodowanie - świadczenie wyrównawcze).

• W przypadku ubezpieczeń osobowych to jest określony stopień utraty zdrowia lub utrata życia w relacji do umówionej sumy za zajście zdarzenia losowego, które dotyka osobę (kompensata jako świadczenie „nie wyrównawcze” - umówione),

• W przypadku ubezpieczeń społecznych stratą jest utracony zarobek (zasiłek chorobowy odnosi się do wynagrodzeń), jak również stopień i rodzaj naruszenia sprawności organizmu (ustala lekarz orzecznik ZUS) - kompensata utraconego zarobku,

• Niezależnie od charakteru zdarzenia, strata jest określana, wyliczana i wyrażana w wartościach pieniężnych.

UBEZPIECZENIE W PROCESIE DZIAŁANIA

MIĘDZY RYZYKIEM A SKŁADKĄ:

Dlaczego ubezpieczający zamierza skorzystać z metody ubezpieczenia? - każdy podmiot wyróżnia - większa lub mniejsza - świadomość ubezpieczeniowa, a także jego postępowanie charakteryzuje większa lub mniejsza przezorność ubezpieczeniowa. Oba czynniki wpływają na decyzję o ubezpieczeniu. Poziom świadomości i przezorności ubezpieczeniowej jest pochodną świadomości społecznej, ekonomicznej na co wpływ ma również państwo, które powinno sprzyjać pobudzaniu zachować asekuracyjnych.

Dlaczego zakład ubezpieczeń jest gotów zaoferować odpowiednią ochronę ubezpieczeniową? - podstawowym zadaniem jest zorganizowanie (i obsługa) wspólnoty ryzyka w zamian za dochód (ubezpieczenia komercyjne). Mogą go wspierać inne zakłady bezpośrednio działające - rozpraszanie ryzyka równocześnie kilku zakładów ubezpieczeń (koasekuracja) lub pośrednio uczestniczące (reasekuracja) - przekazanie ryzyk reasekuratorowi.

RYZYKO A SKŁADKA - PROCEDURA

Rachunek aktuarialny - ogólnym celem ubezpieczyciela aspirującego do przyjęcia ryzyka jest ustalenie wysokości składki netto (składka czysta, aktuarialna), odpowiadającej danemu ryzyku. Koszt ochrony ubezpieczeniowej dla ubezpieczającego stanowi jednak składka brutto, czyli składka netto powiększona o koszty organizacji ochrony ubezpieczeniowej (inaczej w ubezpieczeniach komercyjnych, wzajemnych i społecznych).

Wysokość składki zależy przede wszystkim o sumy ubezpieczenie (lub sumy gwarancyjnej) stanowiącej w zasadzie górną granicę odpowiedzialności finansowej zakładu ubezpieczeń, wynikającej na ogół z wartości przedmiotu ubezpieczenia albo ustalonego zakresu ochrony ubezpieczeniowej (treści umowy ubezpieczenia0. W ubezpieczeniach społecznych składka może być ograniczana (np. ubezpieczenie emerytalne) lub nie musi mieć ścisłego związku z ryzykiem.

RYZYKO A SKŁADKA - KALKULACJA

W ubezpieczeniach prywatnych: taryfikacja - na podstawie przyjętych w rachunku aktuarialnym wskaźników szkodowości powstaje tabela stóp składek dla ryzyk obejmowanych danym rodzajem ubezpieczenia.

Tabela odzwierciedla konieczny wkład finansowy ubezpieczającego na fundusz ubezpieczeniowy, w zależności od klasy ryzyka przejmowanego przez zakład ubezpieczeń (np. w ubezpieczeniach osobowych najczęściej jest to płeć i wiek ubezpieczonego, a w ubezpieczeniach majątkowych może być to np. stopień narażenia danego obiektu na ryzyko pożaru, zalania wodą).

W ubezpieczeniach społecznych: nie ma taryfikacji, jest ustawowe określenie stawki składki ubezpieczeniowej w odniesieniu do podstawy, którą stanowi wynagrodzenie lub deklarowana kwota. Jest to kalkulacja zbliżona do ubezpieczenia dochodu przed utratą. Nielimitowane dofinansowanie ze strony budżetu państwa do FUS znosi potrzebę aktuariatu, dopóki władza polityczna ma czym dysponować.

PRZYKŁAD PRYWATNYCH I PUBLICZNYCH UBEZPIECZEŃ CHOROBOWYCH (zdrowotnych):

• W każdym istnieją dwa istotne kryteria obliczania składek:

• Wymiar czasu,

• Wymiar ryzyka.

• Pod względem wymiaru czasu wyróżnia się trzy zasadnicze modelowe podejścia do obliczania składki:

• Model bieżącego finansowania świadczeń,

• Model bieżącego finansowania świadczeń w grupach wiekowych,

• Model finansowania kapitałowego.

Model bieżącego finansowania świadczeń (pokrycia zapotrzebowania bieżącego okresu) - fundusz tworzony ze składek płaconych w danym roku, jest wykorzystywany do finansowania świadczeń w tym samym okresie. Wysokość globalnej składki powinna pokrywać globalne świadczenia i przez to zmieniać się w czasie.

• Efekt redystrybucyjny: koszty usług medycznych rosną wraz z wiekiem ubezpieczonych, w modelu tym de facto przyjmuje się, że z części składek płaconych przez osoby młodsze finansuje się koszty leczenia osób starszych (redystrybucja międzypokoleniowa w jednej międzypokoleniowej wspólnocie ubezpieczeniowej). Model taki działa zatem repartycyjnie, gdyż występuje w nim międzypokoleniowe rozłożenie zwiększonego ryzyka choroby.

Model bieżącego finansowania świadczeń w grupach wiekowych:

Fundusze ubezpieczeniowe, tworzone ze składek płaconych przez lub na rzecz ubezpieczonych z danej grupy wiekowej, są wykorzystywane w danym roku do finansowania świadczeń udzielanych właśnie tej grupie wiekowej.

• Ponieważ koszty usług medycznych rosną wraz z wiekiem ubezpieczonych toteż składki rosną wraz z wiekiem ubezpieczonych. Model taki działa zatem repartycyjnie tylko w niewielkim stopniu (w zależności od przyjętych przedziałów wiekowych).

FUNDUSZ REZERWOWY PRZY FUNDUSZU REPARTYCYJNYM:

W takim modelu powinno się uwzględniać utworzenie funduszu rezerwowego ze środków niewykorzystanych na świadczenia w okresie rozliczeniowym, z którego mogłyby być uzupełniane niedobory w funduszu ubezpieczeniowym, powstające w kolejnych okresach rozliczeniowych/

• Fundusz rezerwowy nie ma większego sensu w przypadku ciągłej nadwyżki wypłat nad wpłacanymi składkami, czyli dotacjach budżetowych, z których pokrywa się nadwyżki wypłat.

• Polski system ubezpieczeń społecznych ma fundusze rezerwowe na wszystkie ubezpieczenia, a zarazem nadmierne dotacje.

Model finansowania kapitałowego:

• Przykład teoretyczny ubezpieczeniu zdrowotnym: rozłożenie rozliczenia finansowego w dłuższym czasie, fundusz ubezpieczeniowy, tworzony ze składek płaconych przez lub na rzecz ludzi młodych, służy sfinansowaniu świadczeń udzielanych im na bieżąco, ale równocześnie powstające w nim pewne „oszczędności” umożliwiają tworzenie rezerw, które będą przeznaczone na sfinansowanie wyższych kosztów świadczeń udzielanych im w okresie późniejszym za analogiczną (niepowiększaną) składkę.

• Im dłuższe okresy ubezpieczenia tym model finansowania kapitałowego ma większy potencjał zastosowania. W praktyce model finansowania kapitałowego są mieszane (jw.) lub zbliżone do czystych, czyli wielkość świadczeń zależy od poziomu deklarowanego lub gromadzonego kapitału.

Pod względem wymiaru ryzyka można wyróżnić cztery modele obliczania składek:

• Od dochodu - składka wynosi określony ustalony liniowo procent podstawy jej wymiaru,

• Zryczałtowanej - przy braku powiązania z indywidualnym ryzykiem zdrowotnym i jednakowym dla wszystkich standardowym (gwarantowanym) koszyku świadczeń,

• Na podstawie jednorazowej oceny ryzyka - każda osoba płaci składkę odzwierciedlającą jej ryzyko choroby (osoby o potencjalnie większym ryzyku płacą wyższą składkę, a osoby o mniejszym ryzyku - niższą),

• Na podstawie wielokrotnej oceny ryzyka - składkę odzwierciedlającą jej aktualne ryzyko choroby.

SKŁADKA A RYZYKO. WPŁYW NA PRODUKT I WYNIK W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ:

OWU - opis oferowanego produktu ubezpieczeniowego, na etapie tworzenia OWU stanowi jego koncepcję, poddawaną obróbce aktuarialnej i konfrontacji z marketingiem ubezpieczeniowym - czy TU „sprzeda” polisy po określonej składce.

Wniosek o ubezpieczenie - treść służy szczegółowemu opisaniu przejmowanego przez ubezpieczyciela ryzyka; składka i podpisuje ubezpieczający, zaświadczając w ten sposób o cechach i stanie przedmiotu ubezpieczenia (odmowy ubezpieczenia przy fałszu).

Wynik z działalności ubezpieczeniowej - wynik z działalności bezpośredniej - techniczno-ubezpieczeniowy (składka brutto minus świadczenia i inne koszty ochrony ubezpieczeniowej), bo ten może być ujemny, ale także wynik działalności inwestycyjnej z lokat funduszy ubezpieczeniowych (kapitałów własnych, rezerw techniczno-ubezpieczeniowych).

SKŁADKA A RYZYKO. PROCES UNDERWRITINGU.

„to underwrite” - zwyczajowo ubezpieczyciel przyjmujący polisę podpisywał się pod wnioskiem ubezpieczeniowym, akceptując transfer ryzyka na siebie.

Proces ubezpieczeniowy, w którym zakład ubezpieczeń podejmuje decyzję o:

• Przejęciu ryzyka na warunkach standardowych (sprzedaż bezpośrednia lub przez agentów),

• Przejęciu ryzyka na niestandardowych (sprzedaż przez brokerów).

• Odmowie ochrony ubezpieczeniowej.

Underwriting medyczny - identyfikacja wpływu stanu zdrowia na ryzyko.

Underwriting finansowy - identyfikacja wpływu kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa na ryzyka finansowe albo identyfikacja zagrożeń finansowych gospodarstwa domowego, wynikających ze śmierci żywiciela.

MIĘDZY SKŁADKĄ A ZDARZENIEM LOSOWYM - ZACHOWANIE UBEZPIECZAJĄCEGO.

• Po stronie ubezpieczającego wymaga się zachowań ostrożnościowych - ubezpieczyciel stymuluje takie zachowania ubezpieczeniowego przez prewencję ubezpieczeniową.

• Efektem ubezpieczenia (zapłacenia jakiejś składki) mogą być przestępstwa ubezpieczeniowe. Z chęci pozyskania nieuprawnionej ochrony ubezpieczeniowej można dochodzić do antydatowania umowy (ograniczone przez system informatyczny), zapłacenie składki dopiero po zaistnieniu zdarzenia, czy też pozorowanie spełniania warunków wymaganych do ochrony ubezpieczeniowej. „Okazja czyni przestępstwo”, a w ubezpieczeniach są okazje.

MIĘDZY SKŁADKĄ A ZDARZENIEM LOSOWYM PO STRONIE UBEZPIECZYCIELA.

1. Prewencja techniczno-ubezpieczeniowa, wprowadza do procedur ubezpieczeniowych rozwiązania wpływające na zachowania ostrożnościowe ubezpieczonych (system bonus-malus, czyli system premiujący obniżkami składek za bezszkodowy przebieg ubezpieczenia (bonus) oraz karzący zwyżkami składek zbyt szkodowy przebieg ubezpieczenia (malus),

2. Konstruowanie propozycji udziału własnego ubezpieczonego w stracie, co oznacza pokrycie części powstałej szkody przez ubezpieczającego (zwiększenie partnerstwa z ubezpieczonym),

3. Prewencja finansowa, która polega na partycypacji finansowej ubezpieczyciela w przedsięwzięciach o charakterze zapobiegawczym (profilaktycznych) z funduszu prewencyjnego.

MIĘDZY ZDARZENIEM LOSOWYM A STRATĄ:

• Obowiązek ubezpieczającego (ubezpieczonego) minimalizacji strat wywołanych zdarzeniem losowym,

• Zobowiązanie po stronie zakładu ubezpieczeń to pokrycie kosztów minimalizacji strat, poniesionych przez ubezpieczającego w związku z podjętymi działaniami minimalizującymi straty.

• Realne pokrycie kosztów minimalizacji strat ustala się w stosunku do całkowitej wielkości strat. Wyjątek: „abandon morski”.

CELE I FUNKCJE UBEZPIECZEŃ

Cele ogólne:

-kompensacja strat losowych (jaka: szybka, łatwy dostęp, względnie tania, pewna - reputacja instytucji, kontrola sądów, ochrona konsumenta)

-prewencja: zmniejszenie kosztów kompensacji

Cele szczegółowe:

-poczucie bezpieczeństwa

-ciągłość procesów gospodarczych (niektóre ryzyka nieubezpieczalne)

-gwarancja zasady rachunku ekonomicznego

-stymulacja wzrostu gospodarczego

-gwarancja rozwoju niebezpiecznych dziedzin gospodarczych (żegluga, energetyka jądrowa)

-ochrona bilansu płatniczego - w określonych warunkach

Funkcje ubezpieczeń wobec ryzyka:

• OCHRONNA: przed możliwym wystąpieniem ryzyka-poczucie bezpieczeństwa, planowanie na wypadek zajścia ryzyka, a po jego nastąpieniu kompensacja szkody lub zgłoszenie skutków ryzyka

• Istotę idealnego ubezpieczenia stanowi gotowość zakładu ubezpieczeń do wypłaty odszkodowania w razie wystąpienia szkody u osoby ubezpieczonej.

• Gotowość do pokrycia szkody: utrzymywanie przez zakład ubezpieczeń w czasie trwania stosunku ubezpieczenia stałej gotowości do pokrycia szkody powstałej w przedmiocie ubezpieczenia (uwaga na wady ubezpieczenia: dyktat warunków, możliwość upadłości itp)

• Łagodzenie skutków ryzyka: finansowa ochrona ubezpieczonego- wypłata świadczenia lub odszkodowania

• wymiar psychologiczny i ekonomiczny (przezorność ubezpieczeniowa stabilizuje finanse przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowego, w szczególności ratuje je gdy są zadłużone)

• PREWENCYJNA: zmniejszenie możliwości zachodzenia ryzyka

• Oddziaływanie na częstotliwość wypadków - prewencja materialna: finansowanie przez zakład ubezpieczeń przedsięwzięć prewencyjnych

• Zmniejszenie odpowiedzialności prawnej za ryzyko ubezpieczeniowe - prewencja niematerialna: działalność zmierzająca do zmniejszenia szkód losowych poprzez instrumenty systemu bonus-malus, instytucji udziału własnego, ograniczenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, regresu oraz instrumenty legislacyjne

• FINANSOWA: kumulowanie środków wspólnoty ubezpieczeniowej (dochody funduszu) oraz finansowanie świadczeń poszkodowanych (wydatki funduszu)

• w wymiarze finansowym ubezpieczeń daje się obserwować kumulowanie środków finansowych, lokowanie rezerw finansowych i redystrybucja środków funduszy (zgodnie z mechanizmem zarządzania ryzykiem). Zjawiska finansowe:

• REDYSTRYBUCJA (f. repartycyjna): jest możliwa przez kumulowanie środków i następnie proporcjonalne rozdzielanie środków pomiędzy własnych adresatów

• LOKATA: inwestowanie chwilowo wolnych środków finansowych zgromadzonych przez zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe np. Akcje, obligacje, lokaty bankowe, w celu osiągnięcia dochodów.

• KONTROLA FINANSOWA: kontrola z przedmiotem ubezpieczenia ważna dla ubezpieczającego (ryzyko nadpłacenia składki po jego stronie) oraz weryfikacja wartości przedmiotu ubezpieczenia przez ubezpieczyciela (sposób ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczeniowej).

• WYCHOWAWCZA: źródło nauki i wiedzy (ważna do wzrostu świadomości ubezpieczeniowej)

• teoria i praktyka ubezpieczenia stanowi źródło nauki i wiedzy kiedy kontrolować, a kiedy przenosić ryzyko, tudzież wiedza o ochronie, jaka jest dostępna, przymusowa, potrzebna

• przewidywanie przyszłych zdarzeń: przezorność, umiejętność przewidywanie skutków działań

• element zarządzania finansami przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowego (oszczędności): kształtowanie umiejętności oszczędzania z pokrywaniem standardowych i niestandardowych następstw ryzyka

• wspólnoty niebezpieczeństwa - w myśl zasady: „jeden za wszystkich wszyscy za jednego”

ORGANIZACJE UBEZPIECZENIOWE WCZORAJ I DZIŚ

Od dobrowolnych transakcji i zrzeszeń do przymusu państwa

• Archetyp ubezpieczeń wzajemnych (ubezpieczenie karawan kupieckich w Kodeksie Hammurabiego - ubezpieczenie na zasadzie pomocy wzajemnej,

• Archetyp awarii wspólnej, koinonia w prawie rodyjskim - lex Rhodia de iactu " Gdy dla ulżenia statkowi towar został wyrzucony za burtę, wówczas to co zostało poświęcone dla ludzi powinno być przez wszystkich poniesione"

• Archetypy ubezpieczenia komercyjnego:

• Pożyczka morska- foenus nauticum - transakcja kredytowo-handlowa polegająca na udzieleniu przez bankierów wysokooprocentowanej pożyczki, która nie podlega zwrotowi w razie utraty statku lub ładunku

• Foenus quasi-nauticum- transakcja w zakresie podróży lądowych

• Umowy sprzedaży oraz osobne unieważnienie- bankier kupował towar w podróży z zapłatą ceny odroczoną do ziszczenia się w warunku utraty rzeczy w skutek wypadku losowego oraz drugą umową towarzyszącą wskazującą, że pierwsza traci ważność w przypadku pomyślnego finału podróży (czyli właścicielem rzeczy jest z powrotem kupiec)

• Obecnie da się to połączyć w jednej umowie sprzedaży z zastrzeżeniem terminu i warunków, ale może być uznane za obejścia prawa (czynność nieważna)

Działalność ubezpieczeniowa - Średniowiecze:

• Po bulli papieskiej z 1230 r. Znika pożyczka morska i fikcyjne umowy sprzedaży o funkcji ubezpieczenia, a pojawia się assecuramentum tj. Umowa ubezpieczenia oderwana od transakcji handlowej.

• Pierwszy dokument ubezpieczeniowy pochodzi z 1384 r. (ub. morskie)

• Germańskie "gildie" kupieckie- udzielają ochrony na zasadzie wzajemności w razie pożaru, śmierci, kradzieży, wypadku w podróży morskiej czy lądowej (gildie: coś jak cechy rzemiosł)

• brandgildie (cechy zrzeszeń ubezpieczeniowych-udzielanie pomocy pomiędzy gildiami) - gildie łączyły się tylko w celu ochrony

• Związki chłopskie - pokrywanie strat członków w razie pożaru lub padnięcia bydła, XIII (my nie potrafimy pomagać w razie bezrobocia)

Działalność ubezpieczeniowa- renesans i era nowożytna

Wykształcenie się typu zawodowego i komercyjnego ubezpieczyciela:

• renty wieczyste (annuaty), renty wykupne (wyderkaufy) - przekazanie do miasta lub klasztoru sumy pieniężnej w zamian za obowiązek płacenia renty (teraz umowa dożywocia). Montes pietatis - wypłacają renty ofiarodawcą plus bezprocentowy kredyt (kościelny)

• związki ogniowe (socjety) korporacje publicznoprawne przymusowe w różnych krajach, Hamburg 1677 od ognia

• powstanie korporacji Lloyd's w Londynie (druga połowa XVII w. - ubezpieczenia morskie)

• ubezpieczenia od gradobicia i ubezpieczenia bydła XVIII w.

• Ubezpieczenia na życie (przełom XVII i XVIII w. - tontyny - umawiamy się że płacimy po 50 zł miesięcznie, część ludzi umrze, a te pieniądze co mamy dzielimy między siebie, jak zaś ktoś umrze to robimy rewaloryzacje i renta będzie większa, najwięcej kasy zgarnie ten kto najdłużej żyje

Linia rozwojowa w ujęciu finansowym:

• Fundusze zdecentralizowane (gildie, bractwa, samoubezpieczenie- zainteresowany tworzy własny fundusz rezerwowy, w formie pieniężnej lub innej z którego pokrywa szkody losowe. Przy samoubezpieczeniu brak repartycji, obecnie captive insurance company tzw. Captiv

• Fundusze scentralizowane ze źródeł scentralizowanych (środki pieniężne lub inne rezerwy na pokrycie szkód losowych tworzone z zasobów scentralizowanych w inny sposób np. Środki budżetowe, ubezpieczenia społeczne PRL

• Fundusze scentralizowane ze źródeł zdecentralizowanych (fundusze ubezpieczeniowe sensu stricto, łączy w sobie element centralizacji i decentralizacji, fundusze powszechne lub zdywersyfikowane przez przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe)

Działalność ubezpieczeniowa w Polsce- początki ubezpieczeń

• Pierwsze ubezpieczenia w Polsce w XV w. Na Górnym Śląsku- 1528 Ordunek Górny Jana Opolskiego dotyczy kas brackich ( obowiązek wnoszenia składek do kas brackich na ziemi opolskiej, raciborskiej, bytomskiej, celem pomocy ubogim, chorym, niezdolnych do pracy górnikom), 1544 Porządek Ogniowy Poznania, Wilkierz Gdański 1761 ( ub. Morskie)

• Pierwsza klasa ogniowa powstała w Poznaniu w XVIII w.

• Utworzenie na podst. dekretu królewskiego z 21.04.1803r. Towarzystwa Ogniowego dla Miast w Prusach Południowych ( ziemie pod zaborem pruskim)

• 1816 powołanie Ogólnego Towarzystwa Ogniowego w Królestwie Polskim ( 1843 przekształcenie go w Dyrekcję Ubezpieczeń. Wprowadzono nowe działy ubezpieczeń majątkowych i osobowych. Dyrekcja kierowała również Główną Kasą Oszczędnościową

Rozwój ubezpieczeń nowożytnych - XIX/XX w.

• Na początku XIX w. ubezpieczenia upraw rolnych (również na terenie zaboru rosyjskiego i austriackiego),

• Na początku XIX w. pierwsze ubezpieczenia na życie, 1873 r. VESTA Bank Wzajemnych Ubezpieczeń na Życie w Poznaniu,

• 1870r. przejęcie funkcji Dyrekcji Ubezpieczeń przez Wzajemne Gubernialne Ubezpieczenia Budowli od Ognia w zakresie ograniczonym do przymusowego ubezpieczenia,

• Decentralizacja ubezpieczeń, pierwsze prywatne towarzystwo, Warszawskie Towarzystwo Ubezpieczeń SA,

Działalność ubezpieczeniowa w Polsce XX w.:

• Ubezpieczenia w okresie PRL:

• Państwowy monopol ubezpieczeniowy - w okresie PRL funkcjonowały tylko dwa państwowe zakłady ubezpieczeń Państwowy Zakład Ubezpieczeń oraz Warta TUiR.

• Wprowadzenie ubezpieczeń umowno-obligatoryjnych, ścisłe powiązanie systemu finansowego ubezpieczeń z systemem finansowym państwa. Bezpośredni nadzór państwa nad działalnością zakładów ubezpieczeń,

• Ubezpieczenia w Rzeczypospolitej Polskiej (III RP): zmiany systemowe, prywatyzacja i demopolizacja ubezpieczeń, gospodarka rynkowa, perspektywy integracji z EU, dopuszczenie zagranicznych ubezpieczycieli (1999r.), Euro-integracja ubezpieczeń, 01.01.1999 r. - zmiany systemu ubezpieczeń społecznych.

Działalność ubezpieczeniowa. Zjawiska globalne. Okres od XX w. do XXI.

Koncentracja ubezpieczeń, interwencjonizm państwa ograniczony, rozwój reasekuracji, rozwój polityki inwestycyjnej (lokacyjnej), ubezpieczenia socjalistyczne, nowe rodzaje ubezpieczeń.

Organizacja ubezpieczeń przez władzę publiczną XX wiek.

• Ubezpieczenia zalążkowe (w poszczególnych zaborach w ramach obcego ustawodawstwa wprowadza się przymus na poszczególne rodzaje ubezpieczeń społecznych, część : „prawa fabrycznego”, niemiecka ordynacja ubezpieczeniowa z 1911r. na Pomorzu i w Poznańskiem obowiązuje w okresie międzywojennym,

• Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z 1933r. - scalała rozwiązania emerytalne, rentowe i wypadkowe z tzw. prawa dzielnicowego utrzymującego dorobek prawny państw zaborczych, a nade wszystko wprowadzała ubezpieczenie emerytalne robotników także w tych terenach, w których nigdy przedtem nie istniało (były zabór rosyjski, były zabór austrowęgierski),

• Wiele typów zakładów ubezpieczeniowych w zakresie ubezpieczeń społecznych, w okresie międzywojennym połowę składek na rynku ubezpieczeniowym zbierają publiczne zakłady ubezpieczeniowe w tym PZUW w Warszawie oraz ZUW w Poznaniu.

Zmiany koncepcji w ubezpieczeniu społecznych:

• W 1934r. miejsce Zakładu Ubezpieczenia Emerytalnego Robotników oraz Zakładu Ubezpieczenia Pracowników Umysłowych - Fundusz Ubezpieczenia Emerytalnego Robotników oraz Fundusz Ubezpieczenia Emerytalnego Pracowników Umysłowych, którym nadano osobowość prawną. Funduszami tymi po raz pierwszy miał zarządzać jeden centralny Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz jego organy terenowe Ubezpieczalnie Społeczne. Jedno: prawo ubezpieczeniowe”.

• W PRL osłabienie wzorców ubezpieczeniowych - bliskie ubezpieczeniowej fasady (rezygnacja z funduszy ubezpieczeniowych, związku składki ze świadczeniem i ryzykiem), („prawo pracy”, a doktryna „prawo ubezpieczeń społecznych”),

• System ubezpieczeń społecznych z 1999 r. (powrót do kapitałowego ubezpieczenia emerytalnego oraz chwiejność działań w 2013r. („prawo ubezpieczeń” sensu largo)

RODZAJE INSTYTUCJI UBEZPIECZENIOWYCH

• Towarzystwa ubezpieczeniowe- instytucje prowadzące działalność gospodarczą na rynku ubezpieczeniowym (działalność ubezpieczeniową), zakładane przez osoby prywatne

• Formy prawne- spółki akcyjne i towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, podmioty cywilnoprawne

• Fundusze ubezpieczeniowe- gromadzone ze składek ustalonych przez towarzystwa, rachunkowość ubezpieczeniowa

• Zakłady administracyjne (ubezpieczeniowe)- co do zasady instytucje prowadzące działalność w sferze zabezpieczenia społecznego na zasadach ubezpieczeniowych, tworzone przez państwo lub inne podmioty dopuszczone do odrębnej organizacji ubezpieczeniowej przez państwo (OFE)

• Zakład ubezpieczeń Społecznych Kasy Chorych (obecnie NFZ)- dysponuje władzą administracyjną

• Fundusze ubezpieczeniowe - ze składek określanych przez władze publiczne, rachunkowość budżetowa.

DWIE STRONY W KONTRAKTOWANIU ŚWIADCZEŃ PRZEZ NFZ (MODEL…)

• NFZ ma organizować i finansować udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej- w sensie ekonomicznym jest ubezpieczycielem kosztów opieki zdrowotnej. Nie jest w sensie prawnym- nie podejmuje decyzji o przyznaniu prawa do ubezpieczeniowego świadczenia zdrowotnego (nie prowadzi likwidacji szkód ubezpieczeniowych)

• Świadczeniodawca - zobowiązany do udzielania świadczeń opieki zdrowotnej ze względu na zawarcie umowy z NFZ. Świadczeniodawcą jest z reguły zakład opieki zdrowotnej - ZOZ, indywidualna lub grupowa praktyka lekarska (pielęgniarska, położnicza)

POJĘCIE DZIAŁALNOŚCI UBEZPECZENIOWEJ WG PRAWA

• Działalność ubezpieczeniowa - wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych (Art. 3, ust. 1 Ustawy).

• Czynności ubezpieczeniowe to (Art. 3, ust. 3, 7 Ustawy):

• Czynności, które mogą być wykonywane wyłącznie przez zakłady ubezpieczeń (np. reasekuracja, zawieranie i wykonywanie umów, itp.)

• Czynności ubezpieczeniowe, których wykonanie zakład ubezpieczeń może zlecić innemu podmiotowi,

• Czynności, które są czynnościami ubezpieczeniowymi, jeżeli wykonuje je zakład ubezpieczeń. Wykonanie tych czynności również może być zlecane na zewnątrz ( np. outsourcing),

• Czynność inne niż na wniosek innego zakładu UFG, PBUK ( np. tzw. komisarka)

CECHY INSTYTUCJI UBEZPIECZENIOWEJ NA RYNKU UBEZPIECZENIOWYM:

• Celowy charakter funduszu ubezpieczeniowego,

• Specyficzne metody tworzenia i rozdziału funduszu ubezpieczeniowego, oparte na ocenie ryzyka,

• Działalność ubezpieczeniowa prowadzona jest przez zakłady ubezpieczeń (specjalizacja),

• Jednorodność rodzaju prowadzonej działalności ubezpieczeniowej,

• Istnienie ściśle określonej formy organizacyjno - prawne zakładu ubezpieczeń (TUW, S.A.)

• Koncesjonowanie działalności ubezpieczeniowej i/lub reasekuracyjnej,

• Szczegółowa normatyzacja systemu finansowego i gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń.

FORMY DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZYCIELI:

• Asekuracja (ubezpieczenie):

ubezpieczający ubezpieczyciel

• Koasekuracja:

ubezpieczający ubezpieczyciel 1

ubezpieczający ubezpieczyciel 2

• Reasekuracja:

Ubezpieczyciel reasekurator

(cedent, Reasekurowany); (cesjonariusz)

• Retrocesja:

Reasekurator reasekurator

(retrocedent); (retrocesjonariusz)

REASEKRATORZY:

• Prowadzą działalność w zakresie tzw. Ubezpieczeń pośrednich,

• Reasekuracja zwiększa możliwości akceptacyjnych ubezpieczycieli, każdy ubezpieczyciel musi przestrzegać marginesu wypłacalności określonego względem środków własnych ubezpieczyciela.

• Reasekurator pozwala na stabilizacje wyniku finansowego ubezpieczyciela - likwidacja wahań w dochodach, wyrównanie wahań związanych z występowaniem tzw. Ciężkich ryzyk powodujących konieczność wypłaty wysokich świadczeń,

• Zabezpieczenie standardu wypłacalności. Reasekuracja jest instrumentem poprawy jakości usług ubezpieczeniowych, a w szczególności jej finansowania.

KOASEKURACJA I RETROCESJA:

• KOASEKURACJA czyli wielozakładowy stosunek ubezpieczeniowy - oznacza to że kilku ubezpieczycieli jednocześnie wystawia polisy ubezpieczeniową, które dotyczą określonej części ryzyka, wedle ustawy wewnętrznej między koasekurantem (zbiorowa sprzedaż). W sensie prawnym jest tyle stosunków ubezpieczeniowych ile jest koasekurantów.

• RETROCESJA - wtórna reasekuracja lub koasekuracja - reasekurator oddaje część składek wtórnemu reasekuratorowi (retrocesionariuszowi) w zamian za obietnice pokrycia ryzyka.

UBEZPIECZENIE (ASEKURACJA) A REASEKURACJA - RÓŻNICE

UBEZPIECZENIE	REASEKURACJA
Umowa nazwana, adhezyjna	Umowa nienazwana
Umowa jednostronnie kwalifikowana	Umowa dwustronnie kwalifikowana
Strony: ubezpieczający, ubezpieczyciel	Strony: cedent (z.u.), cesjonariusz (reasekurator)
Występuje umowa na rzecz osoby trzeciej i na cudzy rachunek	Nie występuje
Dopuszczalne nieoznaczenie imienne ubezpieczającego	Bezimienność nie stosuje się
Tworzenie scentralizowanego funduszu	Brak
Bezpośredni stosunek prawnych	Brak bezpośredniego stosunku prawnego
Zawarcie umowy wymaga zgody ubezpieczającego („podpis na polisie”)	Reasekuracja dochodzi do skutku niezależnie od zgody
Prawo do regresu	Nie występuje regres
Przewaga stosunków krajowych	Przewaga stosunków między krajowych
Umowy masowe	Brak masowego charakteru
Umowy konsumenckie	Brak charakteru konsumenckiego
Mogą być obowiązkowe	Brak obowiązku
Reguła: charakter adhezyjny umów (na podstawie o.w.u.)	Brak adhezyjności
Dotyczy ryzyk jednego podmiotu	Obejmuje całość ryzyk
Spory rozstrzygają sądy powszechne	Spory rozstrzygane są polubownie
Umowy zawierane w siedzibie ubezpieczyciela lub poza lokalem przez pośrednika	Umowy zawierane także na giełdach reasekuracyjnych lub przez brokera reasekuracyjnego
Ubezpieczający otrzymuje odszkodowanie lub świadczenie	Reasekurowany otrzymuje także prowizje i udział w zysku
Warunkiem umowy nie jest złożenie zabezpieczenia	Stosowane są depozyty reasekuracyjne

TOWARZYSTWO UBEZPIECZEŃ WZAJEMNYCH

• „spółdzielnie” prowadzące działalność ubezpieczeniową

• Członkostwo w TUW jest powiązane z wykupieniem polisy, wygaśnięcie stosunku ubezpieczenia powoduje utratę członkostwa.

• Rekomendacja: ryzyko grupy, jest niższe od średnich ryzy ubezpieczanych w towarzystwach ubezpieczeniowych - „dobre ryzyko” TUW Rejent life. TUW może także ubezpieczać osoby nie będące jego członkami, pod warunkiem, że płacą one składki stałe, a łącznie ich wielkość nie przekroczy 10% całkowitej składki.

• Zmniejszenie składki nie tylko dzięki kosztom administracyjnym, które są znacznie zmniejszone, ale dzięki non profit.

• Obecnie TUW obejmują 2% polskiego rynku ubezpieczeń podczas, gdy przed wojną w naszym kraju działało 300 takich firm, które obejmowały 60% rynku. Na świecie TUW mają przeciętnie 20% rynku ubezpieczeniowego, ale np. w Finlandii 70%, a w Holandii 50%

RÓŻNICA MIĘDZY TUW A UBEZPIECZENIOWĄ SA

• TUW nie jest spółką handlową (nie jest wpisywane do rejestru handlowego lecz do rejestru TUW); Do TUW stosują się niektóre przepisy kodeksu handlowego o spółkach akcyjnych; działalność TUW określona jest przez prawo ubezpieczeniowe;

• Celem TUW nie jest osiąganie zysku (działalność musi być rentowna ) ale wzajemne zapewnienie członkom (lub osobom trzecim) odszkodowań lub świadczeń; Kapitał zakładowy stanowi tylko rodzaj funduszu gwarancyjnego;

• Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego jest niższa nić w ubezpieczeniowej SA;

• Ubezpieczony jest jednocześnie członkiem towarzystwa, a każdy członek towarzystwa jest równocześnie ubezpieczonym (ubezpieczeniowe SA jest związkiem kapitałów, TUW jest związkiem osób i innych podmiotów);

• członkowie są ze sobą powiązani przynależnością do TUW oraz zobowiązaniem do przyczynienia się do tworzenia funduszu potrzebnego towarzystwa na pokrycie wydatków z tytułu odszkodowań, świadczeń oraz kosztów własnych;

• Nadwyżki powstające w działalności ubezpieczeniowej, z reguły wracają do ubezpieczonych bądź w postaci zwrotów lub obniżenia składek, bądź w postaci przyrostu świadczeń.

„MAŁE TUW”

TUW posiadające ograniczony zakres działania ze względu na małą liczbę członków, niewielką liczbę lub niskie sumy zawieranych ubezpieczeń bądź też niewielki terytorialny zasięg działalności, może być uznane przez Ministra Finansów za „małe towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych” (małe TUW).

ZASADY DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ - PRZEGLĄD

Zasady ubezpieczeń to określone wymagania, jakie są stawiane usługom ubezpieczeniowym. Część z tych wymagań ma charakter bezwzględnie obowiązujących (bezwzględnie przestrzegane i realizowane z uwagi na regulacji prawne) część ma charakter względnych i postulatywnych (dobra praktyka ubezpieczeniowa)

• REALNOŚĆ ochrony ubezpieczeniowej,

• PEŁNOŚĆ ochrony ubezpieczeniowej,

• POWSZECHNOŚĆ ochrony ubezpieczeniowej,

• MINIMALIZACJA kompensacji skutków.

REALNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ:

Ubezpieczający może - nie popełniając błędu ekonomicznego i prawnego - liczyć na to, że skutki zdarzeń losowych będą kompensowane (np. poprzez wyrównanie straty) przez ubezpieczyciela i zgodnie z obowiązującymi go warunkami. Realność ochrony ubezpieczeniowej zapewniona jest poprzez gwarancje prawne (podstawy prawnej roszczeń w ustawach) i ekonomiczne (finansowe).

Realność ochrony wymaga zgromadzenia wystarczających funduszy ubezpieczeniowych.

FINANSOWE GWARANCJE OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ:

Rezerwy techniczno - ubezpieczeniowe obejmują m.in. następujące rodzaje rezerw:

1. Rezerwę składek.

2. Rezerwę na ryzyka niewygasłe.

3. Rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwę na skapitalizowaną wartość rent.

4. Rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka).

5. Rezerwę ubezpieczeń na życie.

6. Rezerwy ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający.

7. *rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych

8. *pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe przewidziane w statucie zakładu ubezpieczeń.

PEŁNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ:

1. Ubezpieczenie powinno w pełni pokrywać szkody powstałe w wyniku zdarzeń losowych.

2. Miarami realizacji zasady pełności w ubezpieczeniach majątkowych są: stosunek odszkodowania do wartości szkody, wysokość odszkodowania.

3. W praktyce występują trzy przypadki: niedoubezpieczenia, pełnego ubezpieczenia, nadubezpieczenia.

POWSZECHNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ

• Ideą jest ekstensywny rozwój ubezpieczeń (maksymalizacja upowszechnienia usług ubezpieczeniowych). Powszechność to możliwość korzystania z ubezpieczenia przez każdy podmiot (osobę), uzasadnionego ubezpieczenia każdego przedmiotu ubezpieczenia i ubezpieczenia w zakresie realnie zagrażających ryzyk.

• Upowszechnianie ubezpieczeń zależy od sumy pozytywnych działań towarzystw ubezpieczeniowych, a także działań państwa, które może nakładać obowiązek ubezpieczenia w określonych dziedzinach ze względu na społeczny wymiar poszczególnych typów ubezpieczeń indywidualnych.

MINIMALIZACJA CZASU KOMPENSACJI

• Wypłaty świadczeń oraz odszkodowań przez instytucje ubezpieczeniowe do tego powołane powinny być realizowane niezwłocznie, bez opóźnień. Zasada ta stanowi podstawowe kryterium efektywności świadczonej ochrony ubezpieczeniowej.

• Art. 817. Ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie trzydziestu dni od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku.

• Gdyby wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności albo wysokości świadczenia okazało się niemożliwe, to obowiązek w ciągu 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe.

• Bezsporną część świadczenie ubezpieczyciel powinien spełnić w terminie 30 dni.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ BEZPIECZYCIELA - SYSTEMY I OGRANICZENIA

• SYSTEMY ODPOWIEDZIALNOŚCI W UBEZPIECZENIACH MAJĄTKOWYCH:

• Odpowiedzialność proporcjonalna

• Ubezpieczenia „na pierwsze ryzyko”

• Techniczno - ubezpieczeniowe ograniczanie wysokości odszkodowania

• Zasada proporcjonalności w ubezpieczeniach wielokrotnych

• Instytucja kulancji,

• ODPOWIEDZIALNOŚC W UBEZPIECZENIACH ŻYCIOWYCH

• Zasada dobrej wiary

• Nie odszkodowawczy charakter świadczenia ubezpieczeniowego

• Kumulacja świadczeń

PODSTAWOWE SKŁADOWE MECHANIZMU KOMPENSACYJNEGO

• SUMA UBEZPIECZENIA to górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela, obowiązująca strony, jeśli umowa nie zawiera innych rozstrzygnięć określających zakres ubezpieczenia.

• Strony mogą więc przewidywać wyższą odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń (np. klauzula przezornej sumy ubezpieczenia)

• W praktyce wprowadza się wiele mających na celu pomniejszenie odpowiedzialności ubezpieczeniowej. Przenoszą one na uprawnionego część ryzyka wystąpienia szkody.

• WARTOŚĆ UBEZPIECZENIA - mienia to rzeczywista wartość interesu majątkowego ubezpieczającego (ubezpieczonego) podlegającego ochronie.

• Strony przyjmują wartość ubezpieczonego mienia na podstawie oświadczenia ubezpieczającego. W tym zakresie nie dokonuje się wycen przedmiotu ubezpieczonego przez biegłych. Może to nastąpić przy niestandardowych przedmiotach.

• Od wartości ubezpieczeniowej i sumy ubezpieczenia zależy też wysokość składki jaką płacić musi ubezpieczający (ubezpieczony) - Art. 824³.

ZALEŻNOŚĆ POMIĘDZY SUMĄ UBEZPIECZENIA A WARTOŚCIĄ UBEZPIECZENIOWEGO MIENIA

• Z punktu widzenia ubezpieczającego (ubezpieczonego) najlepszym rozwiązaniem jest, gdy suma ubezpieczenia jest taka sama albo wyższa niż wartość ubezpieczonego mienia, wówczas bowiem w razie szkody odzyska on pełną jego wartość.

• NIEDOUBEZPIECZENIE - jeśli suma ubezpieczeniowa jest mniejsza przy szkodzie całkowitej ubezpieczenie nie pokryje pełnej straty ubezpieczającego (ubezpieczonego).

• NADOUBEZPIECZENIE - ustalenie sumy ubezpieczenia na poziomie wyższym od wartości mienia nie spowoduje wypłaty większego niż szkoda odszkodowania. Ubezpieczyciel wypłaci je w wysokości odpowiadającej szkodzie. Brak bowiem podstaw do wypłaty kwoty przewyższającej rzeczywistą stratę poszkodowanego - art. 824¹.

• Wartość mienia a wysokość odszkodowania. W każdym przypadku należy ustalić rzeczywistą wartość ubezpieczonej rzeczy i ta wartość wyznaczać powinna należną ubezpieczonemu kwotę odszkodowania, nie może ona jednak przekroczyć pułapu ustalonej umownie sumy ubezpieczenia (wyrok SN z 12 stycznia 2000r. III CKN 515/98, LexPolonica nr 402144)

ZMIANA SUMY UBEZPIECZENIA I SKŁADKI

• Obniżenie składki. Zmniejszenie sumy gwarancyjnej powoduje zmniejszenie składki ubezpieczeniowej. Następuje to od pierwszego dnia miesiąca, w którym ubezpieczając zażądał zmniejszenie sumy gwarancyjnej lub w którym ubezpieczyciel zawiadomił o jej jednostronny, zmniejszeniu. Wartość składki ustalana jest bowiem w stosunku do sumy ubezpieczenia.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROPORCJONALNA:

Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w wysokości pozostającej w takim stosunku do wielkości szkody, w jakim suma ubezpieczeniowa pozostaje do wartości przedmiotu ubezpieczenia (wartość ubezpieczeniowej).

O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie)

S - wysokość doznanej szkody (szkoda),

U - suma ubezpieczeniowa (ubezpieczenie),

W - wartość przedmiotu ubezpieczenia (wartość ubezpieczenia).

Przykłady:

1. szkoda częściowa: W=5 000 zł, U=3 000zł, S=4 000 zł, O=?

2. szkoda całkowita: W=5 000zł, U=3 000 zł, S= 5 000zł, O=?

ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA (ZA) PIERWSZE RYZYKO.

Odstępstwo od reguły ustawowej (klauzula ubezpieczeniowa) zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w wysokości poniesionej szkody do wysokości sumy ubezpieczenia. Jeżeli szkoda jest wyższa od sumy ubezpieczenia, to jej część wykraczają poza ramy określone sumą ubezpieczenia nie zostaje pokryta.

Ubezpieczenie to jest stosowane najczęściej w przypadkach, gdy szkoda powstaje z natury swej jako częściowa lub przy zmiennych stanach ilościowych i wartościowych mienia.

Formuła:

Gdzie:

O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie),

S - wysokość doznanej szkody (szkoda),

U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie).

„PIERWSZE RYZYKO” jest to szkoda do wysokości sumy ubezpieczenia. Zakład ubezpieczeń uznaje za ubezpieczoną w pełnej wartości dowolną część mienia do granicy sumy ubezpieczenia, która to część jest wystawiona w pierwszej kolejności na działanie wypadku ubezpieczeniowego.

„DRUGIE RYZYKO” jest to część szkody, która stanowi nadwyżkę powyżej sumy ubezpieczenia i nie podlega pokryciu przez zakład ubezpieczeń (pozostaje całkowicie w ramach ryzyka ubezpieczającego).

Przykłady:

1. szkoda częściowa: U = 3 000 zł, S (1,2) = 2 000 zł, O (1)=2 000 zł, O(2) = 1 000 zł.

2. szkoda całkowita: U = 3 000 zł, S = 5 000 zł, O = 3 000 zł.

TECHNICZNO-UBEZPIECZENIOWE OGRANICZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ. Franszyza (integralna, redukcyjna).

Franszyza - jest to określona część lub całość szkody, która obciąża ubezpieczającego, mimo że suma ubezpieczenia może być nawet równa wartości przedmiotu ubezpieczenia. Franszyza występuje w formie: warunkowej (integralnej) lub bezwarunkowej (redukcyjnej).

Franszyza warunkowa (integralna).

Zakład ubezpieczeń zwolniony jest z obowiązku wypłaty odszkodowania za szkodę, która nie przekroczyła ustalonego minimum (kwoty) określonej części (lub procentu) sumy ubezpieczenia bądź też wartości ubezpieczeniowej - REDUKCJA MAŁYCH SZKÓD. Jeżeli szkoda przekroczy tę wysokość, to zakład ubezpieczeń odpowiada za szkodę w pełnej wysokości.

Franszyzę warunkową ustanawia się głównie dlatego, by uwolnić zakład ubezpieczeń od prowadzenia postępować likwidacyjnych znacznej liczbie spraw dotyczących drobnych szkód, których koszty likwidacji mogłyby być większe od wielkości od wielkości szkody i są mało dokuczliwe dla ubezpieczonych.

Przykład:

W = 10 000 zł,

FI = 3%

1. S = 300 zł; O = 0 zł,

2. S = 301 zł ; O = 301 zł.

Franszyza bezwarunkowa (redukcyjna) - REDUKCJA WSZYSTKICH SZKÓD

Zakład ubezpieczeń obniża kwotę wypłaconego odszkodowania ubezpieczeniowego o określoną sumę lub ustalony procent wartości przedmiotu ubezpieczenia. Następuje to w każdym przypadku szkody przy każdej wysokości szkody, tj. niezależnie od tego czy szkoda franszyzę przewyższa, czy też nie.

Przesłanką wprowadzenia franszyzy redukcyjnej jest założenie objęcia ubezpieczeniem tylko tych szkód, które są spowodowane zdarzeniami losowymi. Franszyza redukcyjna wyłącza spor ochrony ubezpieczeniowej ubytki naturalne (rzeczywiste lub pozorne) w ubezpieczonym mieniu, które nie można uznać za szkody.

Franszyzę redukcyjną stosuje się najczęściej w ubezpieczeniach towarowych. Zadaniem jej jest wtedy wyłączenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za szkody polegające na powstawaniu różnego rodzaju ubytków naturalnych (np. wysychanie, parowanie w ubezpieczonym mieniu) lub różnic wagowych (np. w ładunkach masowych).

Przykład:

W = 10 000 zł,

FI = 3%

1. S = 300 zł; O = 0 zł,

2. S = 301 zł ; O = 1 zł.

UDZIAŁ WŁASNY:

Ubezpieczający ponosi określony udział w odszkodowaniu, którego faktyczna wysokość (wyrażono kwotowo lub procentowo) zostaje ustalona dopiero po wystąpieniu wypadku ubezpieczeniowego.

Udział własny w szkodzie (ryzyko własne ubezpieczającego) oznacza, że odszkodowanie ubezpieczeniowe wypłacane ubezpieczającemu ulega zmniejszeniu o ustalony procent udziału własnego.

Udział własny może być stosowany w obu systemach odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń: proporcjonalnej lub na pierwsze ryzyko.

Udział własny w odpowiedzialności proporcjonalnej:

Formuła:

Gdzie:

O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie),

S_p - wysokość doznanej szkody pomniejszonej o udział własny (szkoda),

U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie),

W - wartość przedmiotu ubezpieczenia (wartość ubezpieczenia)

Przykład (szkoda częściowa):

W = 5 000 zł, U = 3 000 zł, S = 4 000 zł, UW = 20 %, O = ?

Udział własny w systemie „ na pierwsze ryzyko” - odszkodowanie ubezpieczeniowe nie pokrywa całej szkody (w granicach sumy ubezpieczenia), lecz jest zmniejszone o określoną część.

Przykłady:

1. szkoda częściowa: U = 3 000 zł, UW = 20%, S = 2 000 zł, O = 1 600 zł

2. szkoda całkowita: U = 3 000 zł, UW = 20%, S = 5 000 zł, O = 2 400 zł.

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI W USTALANIU ODPOWIEDZIALNOŚCI UBEZPIECZYCIELI W UBEZPIECZENIACH WIELOKROTNYCH:

Art. 824 zn.1 § 2. Jeżeli ten sam przedmiot ubezpieczenia w tym samym czasie jest ubezpieczony od tego samego ryzyka u dwóch lub więcej ubezpieczycieli na sumy, które łącznie przewyższają jego wartość ubezpieczeniową, ubezpieczający nie może żądać świadczenia przenoszącego wysokość szkody. Między ubezpieczycielami każdy z nich odpowiada w takim stosunku, w jakim przyjęta przez niego suma ubezpieczenia pozostaje do łącznych sum wynikających z podwójnego lub wielokrotnego ubezpieczenia.

Jeden podpunkt

System francuski (niemiecki).

Udział ubezpieczyciela w wypłacie odszkodowania określa się w stosunku zachodzącym między odszkodowaniem, które musiałby zapłacić, gdyby był jedynym ubezpieczycielem, a sumą odszkodowań, które obciążałyby każdego z ubezpieczycieli, gdyby był jedynym ubezpieczycielem (proporcja odszkodowań).

Przykład:

S = 50 000 zł,

Ubezpieczyciel A: UA = 50 000 zł, OA=?

Ubezpieczyciel B: UB = 30 000 zł, OB. = ?

DEKLARACJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO - SYSTEMY:

Przy zawieraniu umowy ubezpieczenia ubezpieczający ma obowiązek podać do wiadomości ubezpieczyciela - zgodnie z prawdą - wszelkie okoliczności mające wpływ na ocenę ryzyka (niebezpieczeństwa).

• System anglosaski (art. 304 k.m.)

Obowiązek deklaracji spontanicznych: ubezpieczający - nawet bez uprzednich zapytań ze strony ubezpieczyciela - powinien informować o wszelkich okolicznościach, które są lub powinny być mu znane.

• System kontynentalny (art. 815 k.c.)

System „odpowiedzi na pytania”: obowiązek deklaracji dotyczy tylko znanych ubezpieczającemu okoliczności, o które pytał ubezpieczyciel (w formularzu wniosku-oferty albo w innych pismach).

• System mieszany

Ubezpieczający odpowiada zgodnie z prawdą na pytania ubezpieczyciela, ale ponadto jest obowiązany zwrócić uwagę ubezpieczyciela na okoliczności jego zdaniem ważne, choćby ubezpieczyciel nie pytał.

• Sankcje za naruszenie

Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności (art. 815 i 834 k.c), może odstąpić od umowy (art. 305 k.m.), może zwiększyć składkę (art. 305 k.m.).

SKUTKI NARUSZENIA OBOWIĄZKÓW UBEZPIECZAJĄCEGO:

Sankcje:

• Zwiększenie składki,

• Zmniejszenie odszkodowania,

• Odmowa odszkodowania,

• Odstąpienie od umowy,

• Zwolnienie z odpowiedzialności.

Warunki zastosowania sankcji:

• Tylko gdy przewiduje to przepis (numerus clausus),

• Umowa lub OWU mogą przypadki zastosowania sankcji konkretyzować, ale nie mnożyć,

Składka ubezpieczeniowa:

• Składka brutto (przypisana) - łączna suma składek taryfowych należnych od ogółu ubezpieczających za cały okres obrachunkowy (rok kalendarzowy).

• Składka netto (tzw. składka sprawiedliwa) - suma składek brutto pomniejszona o koszty obsługi ubezpieczeniowe (administracyjne), o koszty tworzenia rezerw, koszty aktywizacji, inne koszty działalności ubezpieczeń.

• Składka przypisana netto - składka zarobiona na udziale własnym ubezpieczyciela (po uwzględnieniu kosztów reasekuracji).

SKŁADKA - STAWKA - TARYFA

• Składka brutto (przypisana)

Łączna suma składek taryfowych należnych od ogółu ubezpieczających za cały okres obrachunkowy (rok kalendarzowy).

• Składka netto (tzw. składka sprawiedliwa)

Suma składek brutto pomniejszona o koszty obsługi ubezpieczeń (administracyjne), o koszty tworzenia rezerw, koszty akwizycji i inne koszty działalności zakładu ubezpieczeń.

• Składka przypisana netto

Składka zarobiona na udziale własnym ubezpieczyciela (po uwzględnieniu kosztów reasekuracji).

RYNEK UBEZPIECZENIOWY - PODSTAWOWE POJĘCIA

Rynek - ogół transakcji kupna-sprzedaży danego dobra lub czynnika produkcji, zawierany na pewnym terytorium w określonym czasie.

Rynek ubezpieczeniowy - segment rynku ogólnego, który obejmuje całokształt usług ubezpieczeniowych, zaliczany do tzw. rynku usług finansowych.

Rynek ubezpieczeniowy w ujęciu podmiotowym - obejmuje wszystkie osoby i podmioty uczestniczące w dystrybucji usług ubezpieczeniowych oraz podmioty, organy i instytucje zrzeszające uczestników rynku, kontrolujące i nadzorujące jego działalność i funkcjonowanie.

Rynek ubezpieczeniowy w ujęciu segmentowym - grupy podmiotów uczestniczące w całym procesie dystrybucji usług ubezpieczeniowych (od ubezpieczających do zakładów ubezpieczeń i reasekuracji).

POLSKI RYNEK UBEZPIECZENIOWY I REASEKURACYJNY:

• Podaż:

• Ubezpieczyciele (zakłady ubezpieczeń: S.A., TUW),

• Instytucje ubezpieczeniowe (UFG, PBUK),

• Samorząd ubezpieczeniowy (PIU),

• Stowarzyszenie aktuariuszy.

• Instytucje nadzoru ubezpieczeniowego (KNF, MF, PRM, RU),

• Popyt:

• Ubezpieczający (osoby fizyczne i prawne - ujęcie prawne, przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowego - ujęcie ekonomiczne),

• Rzecznik Ubezpieczonych (RU),

• Organizacje konsumentów,

• Pośrednicy ubezpieczeniowi:

• Agenci i brokerzy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni,

• Stowarzyszenia (agentów, brokerów).

• Instytucje pomocnicze i usługowe (rzeczoznawcy, specjaliści, nauczyciele zawodu).

KOMISJA NADZORU FINANSÓW (KNF) DAWNIEJ: KOMISJA NADZORU UBEZPIECZEŃ I FUNDUSZY EMERYTALNYCH (KNUIFE)

Organ nadzoru - centralny organ administracji rządowej. Kieruje nim przewodniczący powołany przez Prezesa Rady Ministrów (organ nadzorczy). Do postępowania KNF stosuje się k.p.a. Jego decyzje są ostateczne, na decyzje te przysługuje skarga do NSA.

UBEPIECZENIOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY (UFG):

Instytucja ubezpieczeniowa - posiadająca osobowość prawną instytucja quasi-ubezpieczeniowa (nie zu. Wypłaca niektóre świadczenia ubezpieczeniowe). Ma prawo wystawiania tytułu egzekucyjnego tytułu wykonawczego w trybie egzekucji administracyjnej w zakresie egzekucji karnej opłaty pieniężnej w stosunku do podmiotów naruszających obowiązek zawarcia ubezpieczeń wymienionych w Ustawie.

Zadania:

1. Wypłata pełnego odszkodowania (za szkody na mieniu i na osobie), gdy:

• Posiadacza pojazdu mechanicznego, będący sprawcą szkody, nie zawarł umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC,

• Rolnik lub osoba pracująca w gospodarstwie rolnym, będący sprawcami szkody, nie posiadali obowiązkowego ubezpieczenia OC.

2. Wypłata ograniczonego odszkodowania (tylko za szkody na osobie), gdy:

• Nieustalony sprawca bądź niezidentyfikowany pojazd mechaniczny wyrządził szkodę w okolicznościach uzasadniających odpowiedzialność cywilną sprawcy,

• Szkoda została wyrządzona przez rolnika, którego tożsamości nie ustalono.

3. Zaspokajanie roszczeń osób uprawnionych w przypadku upadłości zu. Z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników.

4. Zaspokajanie roszczeń osób uprawnionych w przypadku upadłości zu. Z tytułu umów ubezpieczenia na życie w wysokości 50% wierzytelności (nie więcej niż 30 000 euro).

POLSKIE BIURO UBEZPIECZYCIELI KOMUNIKACYJNYCH (PBUK)

Instytucja ubezpieczeniowa - posiadająca osobowość prawną instytucja quasi-ubezpieczeniowa, zrzeszająca zakłady ubezpieczeń prowadzące obowiązkowe ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów w ruchu zagranicznym. Przynależność wymienionych zakładów do PBUK jest obowiązkowa.

Zadania:

1. Wystawianie dokumentów ubezpieczeniowych ważnych w ruchu zagranicznym.

2. Zawieranie umów z zagranicznymi biurami ubezpieczeń komunikacyjnych wzajemnym uznawaniu dokumentów ubezpieczeniowych.

3. Organizowanie likwidacji szkód spowodowanych na terytorium Polski przy ubezpieczone pojazdy zagraniczne (z reguły powierzone krajowym zu.),

POLSKA IZBA UBEZPIECZEŃ (PIU): Instytucja samorządu gospodarczego - posiadająca osobowość prawna instytucja ubezpieczeniowego samorządu gospodarczego, zrzeszająca wszystkie działające w kraju zakłady ubezpieczeń na zasadzie obowiązkowości. Członkostwo powstaje z mocy prawa z chwilą podjęcia przez dany zakład działalności ubezpieczeniowej. Może także prowadzić działalność gospodarczą w ramach powołanego przez siebie przedsiębiorstwa.

RZECZNIK UBEPZIECZONYCH (RU): Organ konsumencki - powołany na 4 letnią kadencję przez Ministra Finansów organ, którego zadaniem jest obrona interesów ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia. Wykonuje swe zadania przy pomocy Biura Rzecznika Ubezpieczonych. Organem opiniodawczo-doradczym jest Rada Ubezpieczonych, składająca się z 12 członków wskazanych przez: Krajowy Sejmik Samorządowy, organizacje konsumenckie, organizacje pracodawców oraz Rzecznika Praw Obywatelskich.

---