Układ krwionośny człowieka (łac. sistema sanguiferum hominis) - układ zamknięty, w którym krew (łac. sanguis) krąży w systemie naczyń krwionośnych, a serce (łac. cor) jest pompą wymuszającą nieustanny obieg krwi. Układ ten wraz z układem limfatycznym (łac. sistema lyphaticum) tworzą układ krążenia (łac. sistema circulatorium).

Krążenie krwi odkrył William Harvey. Rola serca w krążeniu krwi nie była rozpoznana aż do opublikowania pracy Harveya w 1628 roku. Metodą eksperymentalną, Harvey ustalił to, co teraz wiemy o krążeniu krwi. Typowe jego doświadczenie polegało na zakładaniu opaski uciskowej na ramię i kiedy żyły nabrzmiały, naciskaniu ich, w celu przekonania się, w którym kierunku płynie krew. W ten sposób odkrył, że krew w żyłach zawsze płynie w kierunku serca.

Naczynia krwionośne (łac. vasa) można podzielić na:

żyły (łac. venae),

tętnice (łac. arteriae) oraz

włosowate naczynia krwionośne.

Krew wypływa z serca tętnicami, a wraca żyłami. Im dalej od serca tym ciśnienie krwi (łac. tensio sanguinis) jest mniejsze, a w żyłach nawet bliskie zeru.

Ciśnienie wytwarzane przez pulsowanie serca nie wystarcza do przepchnięcia krwi przez cały krwiobieg z powrotem do serca, zwłaszcza wtedy gdy krew musi przebywać drogę w górę. W trakcie przemieszczania się krwi serce wspomaga pulsowanie tętnic, wyposażonych we własną mięśniówkę. Cofaniu się krwi zapobiegają natomiast znajdujące się w żyłach zastawki.

Układ krwionośny składa się z:

serca - pompa zalewowo-tłocząca. Posiada własny system dostarczania niezbędnych substancji, tzw. naczynia wieńcowe;

naczyń krwionośnych:

tętnice,

żyły,

sieć naczyń włosowatych.

Duży krwiobieg

Krew (bogata w tlen) wypływa z lewej komory serca przez zastawkę aortalną do głównej tętnicy ciała, aorty, rozgałęzia się na mniejsze tętnice, dalej na tętniczki, a następnie przechodzi przez sieć naczyń włosowatych (tzw. kapilarnych) we wszystkich narządach ciała. Naczynia włosowate przechodzą w drobne żyłki, które przechodzą w żyły większego kalibru i żyłę główną górną i dolną. Krew powracająca żyłami jest odtlenowana (uboga w tlen) i przechodzi do prawego przedsionka serca, po czym przez zastawkę trójdzielną wpływa do prawej komory.

Mały krwiobieg

Odtlenowana krew wypompowywana jest z prawej komory serca przez zastawkę pnia płucnego do pnia płucnego, który rozgałęzia się na dwie tętnice płucne: lewą i prawą. Te w płucach (łac. pulmones) rozgałęziają się na sieć naczyń włosowatych oplatających pęcherzyki płucne, tam dochodzi do wymiany gazowej. Utlenowana krew powraca żyłami płucnymi (to jedyne żyły, którymi płynie utlenowana krew) do lewego przedsionka serca, a tam przez zastawkę dwudzielną (mitralną) krew wpływa do lewej komory serca.

Choroby układu krwionośnego

Choroby i schorzenia układu krwionośnego najczęściej powodują używki, brak wysiłku fizycznego i wady wrodzone (genetyczne). Często powodują śmierć, najczęściej związaną z martwicą mięśnia sercowego. Przykładami chorób układu krwionośnego są:

kardiomiopatia,

choroba niedokrwienna serca,

miażdżyca,

anemia,

hemofilia.

Serce jest workiem mięśniowym o budowie jamistej, który w układzie krwionośnym odgrywa rolę pompy tłoczącej. Serce położone jest w obrębie klatki piersiowej pomiędzy płucami w śródpiersiu środkowym. 2/3 części serca znajduje się po lewej stronie klatki piersiowej. Jego kształt przypomina tępy stożek o wadze około 300 gramów. Normalna wielkość serca dorosłego człowieka w przybliżeniu odpowiada wielkości jego zaciśniętej pięści. Serce (i początkowe odcinki wielkich naczyń) pokryte jest workiem osierdziowym. Ściana serca składa się z trzech warstw. Warstwa wewnętrzna - wsierdzie (przechodzi w błonę wewnętrzną naczyń krwionośnych), warstwa środkowa - właściwy mięsień sercowy, od zewnątrz zaś serce spowite jest błoną surowiczą, która składa się z dwóch listków:

- listek trzewny tzw. nasierdzie, pokrywa bezpośrednio mięsień sercowy

- listek ścienny tzw. osierdzie, zamykające jamę osierdzia

Powstała pomiędzy listkami osierdzia szczelinowata przestrzeń - jama osierdzia, wypełniona jest niewielką ilością płynu surowiczego, który podczas pracy serca zapobiega wzajemnemu tarciu obu listków.

Jama serca składa się z przedsionka prawego i lewego oraz prawej i lewej komory. Od komór serca odchodzą naczynia tętnicze, zaś do przedsionków dochodzą żyły. Pomiędzy przedsionkami a komorami oraz komorami a tętnicami znajdują się zastawki. Zastawki przepuszczają krew w jednym kierunku, uniemożliwiając jej powrót do miejsca skąd siłą skurczu została wypchnięta. Rytmiczna praca serca przebiega w kolejności: 1-skurcz przedsionków, 2-skurcz komór, 3- faza spoczynku. Pod wpływem skurczów komór krew zostaje wepchnięta do naczyń tętniczych.

Aorta - tętnica główna, poprzez liczne odgałęzienia zaopatruje cały ustrój w bogatą w tlen krew. Aorta ma kształt laski. Biegnie ona z lewej komory serca ku górze (część wstępująca), następnie zagina się (łuk aorty) i schodzi w dół (część zstępująca). Aorta zstępująca w przebiegu przez klatkę piersiową nosi nazwę aorty piersiowej, zaś w przebiegu przez jamę brzuszną -aorty brzusznej.

Od łuku aorty odchodzą trzy tętnice:

- tętnica bezimienna (dzieli się na tętnicę: podobojczykową prawą i szyjną wspólną prawą )

- tętnica szyjna wspólna lewa

- tętnica podobojczykowa lewa

Tętnica szyjna wspólna dzieli się na tętnicę szyjną zewnętrzną i wewnętrzną (doprowadza krew do mózgowia i oka).

Tętnica podobojczykowa - jej przedłużeniem jest tętnica ramienna, ta z kolei w okolicy łokcia dzieli się na tętnicą promieniową ( tu zazwyczaj badamy puls) i na tętnicę łokciową.

Od aorty piersiowej odchodzą tętnice międzyżebrowe.

Zaopatrująca (poprzez swoje rozgałęzienia) w krew narządy jamy brzusznej aorta brzuszna, dzieli się ostatecznie na tętnice biodrową prawą i lewą. Natomiast każda z nich rozgałęzia się na tętnice biodrową wewnętrzną (zaopatruje w krew narządy miednicy) i zewnętrzną( przechodzi w tętnicę udową, a w okolicy podkolanowej w tętnicę piszczelową).

Żyła główna górna - zbiera krew z górnej części ciała. Uchodzą do niej dwie żyły bezimienne powstające z żyły szyjnej wewnętrznej i żyły podobojczykowej.

Żyła główna dolna (największa żyła ustroju)- jej rola polega na odprowadzaniu krwi z dolnej części ciała do serca (prawego przedsionka).

Budowa serca

---