Antropomotoryka - notatki na egzamin, Notatki AWF, Antropomotoryka

1. ANTROPOMOTOMOTORYKA W SYSTEMIE NAUK K-F

Ruch jest podstawowym atrybutem życia. Aktywność ruchowa towarzyszy, więc człowiekowi od momentu jego poczęcia. Pozostając z nią w ścisłych związkach w ciągu całego życia nie wzbudzamy w sobie refleksji nad jej istotą. Taka płaszczyzna pojawia się dopiero w sytuacjach szczególnych, kiedy specyficzna forma ruchu staje się wartością pożądaną, np.: w sporcie, pracy zawodowej czy też rehabilitacji. Okazuje się, że przyjęcie określonej koncepcji interpretacyjnej omawianego zjawiska prowadzi do poważnych konsekwencji praktycznych. Niegdyś ruchowi najczęściej występującemu w różnych formach aktywności fizycznej człowieka przypisywano, podobnie jak to dzieje się jeszcze dzisiaj w niektórych sposobach interpretacji znaczenie nadawanemu w naukach matematyczno - fizycznych, a szczególnie w biomechanice: „(...) jest to zmiana położenia ciała lub punktu materialnego w stosunku do innych punktów, dokonująca się w czasie poruszania się w pewnym kierunku”(Doński). Wówczas przy uwzględnieniu przy jego opisie zmiany miejsca, odwoływało się do jednostek przyjętych z kinematyki: czas, droga, prędkość, a przy rozpatrywaniu przyczyn zjawiska, analizowano siły działające w bezruchu (statyka) i ruchu (kinematyka). Na tej podstawie wyróżniono w każdym ćwiczeniu strukturę kinematyczną (formę, tempo, rytm itp.) i dynamiczną (siły działające). Do niedawna rolę dominującą w poznaniu istoty ruchu człowieka odgrywały kierunki empiryczno materialistyczne. Koncentrowały się one na interpretacji omawianego zjawiska z punktu widzenia przyrodniczych prawidłowości. Metodologia poznania ruchu ludzkiego, jak i mechanicznego miała te same podstawy. Ruch jest nadal zagadką, której nie można rozwiązać za pomocą fenomenologizmu. Należy zaznaczyć, że znaczna część osiągnięć biomechaniki znajduje niezależne miejsce w różnych dziedzinach wiedzy, przeważnie o charakterze stosowanym. W większości mają one charakter nauk podstawowych między innymi: biologii, fizyki, chemii, jak też pedagogiki, socjologii, psychologii itp.. Należy do nich niewątpliwie zaliczyć kinezjologię, ergonomię, bionikę, cybernetykę, mechanikę zwierząt, rehabilitację ruchową, fizjologię wysiłku. Duży wpływ biomechaniki zaznaczył się w nauce o ruchu, która w Polsce bardziej znana jest pod synonimiczną nazwą „nauka o motoryczności”. Jak się wydaje, w wyniku coraz pełniejszego zrozumienia znaczenia roli człowieka w realizacji zjawiska fizycznego doszło do stopniowego uznania, że to właśnie on jest właściwym przedmiotem poznania w nauce o ruchu (motoryczności ludzkiej). Bardzo mocno podkreśla to jej synonimiczny odpowiednik „antropomotoryka” (nauka o ruchach człowieka). Człon „antropo” - w założeniach znaczy ludzki od greckiego „antropos”, natomiast dla członu „motoryka” znajdujemy kilka źródeł łacińskich np., od „motio” - ruch, „motus” - ruch, trzęsienie ziemi, ale także „motor” - ten, kto porusza i od „morere” - ruszać się oraz „moreo” - poruszać. Taka zmiana koncepcji interpretacyjnej pociąga za sobą konieczność uwzględnienia w charakterystyce motoryczności biologicznych podstaw efektów ruchowych. Nie oznacza to dominacji nauk biologicznych. Antropomotoryka (interdyscyplinarna dziedzina naukowa) scala dorobek wielu obszarów penetracji zjawisk ruch. Jak wiadomo ruch może się przedstawiać w pięciu podstawowych formach: biologicznej, fizycznej, mechanicznej, chemicznej i społecznej. Antropomotoryka jest nauką o ruchu człowieka, która dąży do obiektywnego zbadania zjawiska w wszystkich jego przejawach w celu dostarczenia specjalistom różnych dziedzin wspólnego jednolitego poglądu na istotę ludzkiej motoryki. W związku z tym można doszukać się jej związku z naukami humanistycznymi, w których obiektem zainteresowania jest również człowiek i jego działanie. Zatem przedmiot poznania antropomotoryki nie jest zawężony do tradycyjnie pojmowanych „przyrodniczych aspektów ruchu”. Jej przyrodniczy charakter przejawia się w tym, że za obiektywne uważa się tylko takie badania, w których stosuje się metody właściwe naukom przyrodniczym. Jak wiadomo są one oparte na ścisłych obserwacjach ilościowych, rygorystycznym logicznym wnioskowaniu, zgodności z całokształtem dotychczasowej wiedzy przyrodniczej i przyjmowaniu za wiarygodne tylko takich stwierdzeń, które sprawdzają się w empirycznej konfrontacji z rzeczywistością. Wymienione podejście zapewnia integrację wiedzy zdobytej w toku żmudnych cząstkowych badań. Umożliwia również wykorzystanie efektów badań w praktyce. Jej głównymi „odbiorcami” są obecnie sport i szkolne wychowanie fizyczne. Wykorzystuje się ją bowiem do poprawy skuteczności nauczania czynności ruchowych oraz rozwiązywania problemów związanych z adaptacją organizmu do zwiększonych obciążeń wysiłkowych.

Jak z powyższego wynika wiele faktów przemawia za tym, aby współczesną antropomotorykę uważać za samodzielną dyscyplinę naukową. Świadczy o tym przede wszystkim:

1)wyraźnie sprecyzowany i społecznie znaczący przedmiot badań i zainteresowań

badawczych,

2)oryginalna terminologia i nazewnictwo,

3)zwarty system pojęć i twierdzeń,

4)dostosowana do przedmiotu poznania naukowego metodologia badań, w tym metody, techniki, narzędzia i procedury badawcze.

2. Sprawność fizyczna- znaczenie dla przejawów motoryczności człowieka

Sprawność fizyczna- zdolność do wykonywania wszelkich zadań ruchowych. Sprawność fizyczna - jest pojęciem szerszym, wiąże się ze stanem całego organizmu, nie tylko z aparatem ruchu. Możliwość wykonywania wszelkich działań motorycznych decydujących o zaradności człowieka w życiu. Sprawność fizyczna - na nią składa się dany poziom wydolności wszystkich narządów i układów, stan cech motorycznych (siła, szybkość, wytrzymałość) a także pewna prawidłowość budowy ciała.

Elementy warunkujące sprawność fizyczną: * zdrowie i dziedziczne uzdolnienia, * siła fizyczna i wydolność, * zdolność wykonywania ruchów przy minimalnym wydatkowaniu energii, * zdolność eliminowania napięć psychicznych, * umiejętność oceny własnych możliwości przy wybieraniu odpowiedniej pracy, * umiejętność współżycia w grupie.

Sprawny fizycznie jest ten, kto potrafi wykonać efektywnie różnorodne zadania motoryczne. Ideał człowieka sprawnego fizycznie to osobnik wszechstronny (bardziej komandos niż wyczynowiec w jednej dziedzinie).Sprawność fizyczna jest stroną efektywną motoryczności, czyli stroną ruchową, to między innymi od nie zależy jak człowiek wykona swój ruch: skok, bieg.

Struktura motoryczności

Motoryczność - to pojęcie obejmujące całokształt czynności ruchowych człowieka, sferę ruchowej aktywności, słowem to wszystko, co dotyczy poruszania się człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia całego ciała lub poszczególnych jego części względem siebie.

W motoryczności wyróżniamy:

I)CECHY JAKOŚCIOWE I I ILOŚCIOWE RUCHU.

CECHY JAKOŚCIOWE - 1)Idea (cel, motyw działania), dzięki, której charakteryzujemy motorykę. Ze względu na cel wyróżniamy różne rodzaje motoryki: a)m. produkcyjna; b)wyrazowa; c)utylitarna; d)hedonistyczna; e)sportowa - ma na celu rywalizację. 2)Treść ruchu. 3)Forma ruchu - pewna czynność jest wykonywana w pewien określony sposób, np. technika. 4)Cechy ruchu: a)struktura - czasowo - przestrzenna organizacja ruchu, b)dynamiczno - czasowe uporządkowanie ruchu, c)dokładność - stopień zgodności między celem a wynikiem, d)ciągłość - płynność przebiegu ruch. <wg Szopy>.

CECHY ILOŚCIOWE Wyróżniamy tu stronę potencjalną i stronę efektywną. I)Strona potencjalna: 1)predyspozycje motoryczne - dzielą się na 4 grupy: a)p. morfologiczno - strukturalne: *wysokość ciała, *masa ciał i jej składowe (masa ciała szczupłego, BMI, masa tłuszczu), *proporcje ciała (proporcje dźwigni kostnych, proporcje włókien mięśniowych); b)p. energetyczne; c)p. koordynacyjne - oparte na działaniu układu nerwowego; d)p. psychiczne. 2)zdolności motoryczne i umiejętności. II)Strona efektywna: 1)sprawność motoryczna - przejawia się w zasobie posiadanych przez człowieka umiejętności ruchowych. 2)Sprawność fizyczna - przejawia się w wysokim poziomie cech motorycznych: siły, szybkości i wytrzymałości.

3. Strukturalne powiązania pomiędzy predyspozycjami, zdolnościami i efektem motorycznym

Modele:

Osiński
Raczek
Szopa

Według Osińskiego:

1.Zdolności kondycyjne - warunkowane głównie właściwościami morfofizjologicznymi strukturalnymi (wielkość, masa, proporcje i składniki ciała) oraz właściwościami morfofizjologicznymi energetycznymi. Do podstawowych zdolności kondycyjnych na ogół zalicza się zdolności:

*Siłowe - charakteryzują te wielkości, które umożliwiają pokonywanie znacznego oporu zewnętrznego lub przeciwstawiania się mu skurczem mięśni,

*Szybkościowe - charakteryzują zespół tych właściwości, które umożliwiają wykonywanie określonych (tzn. nie trwających długo i przez to nie wywołujących zmęczenia) zadań w możliwie krótkim czasie,

*Wytrzymałościowe - charakteryzują osobnicze możliwości człowieka do podejmowania długotrwałych wysiłków o określonej intensywności, a więc wskazują one na poziom odporności na zmęczenie.

2.Zdolności koordynacyjne - warunkowane przez funkcje sterowania i regulacji ruchu; charakteryzują możliwości precyzyjnego wykonywania złożonych pod względem stosunków czasowo - przestrzennych czynności ruchowych, umiejętności przestawiania się i dostosowania do nowych, a czasami również nieoczekiwanych sytuacji.

Według J. Raczka:

A)zdolności motoryczne:

*Kondycyjne (energetyczne) - determinowane przede wszystkim procesami energetyczno - metabolicznymi i motywacyjnymi,

*Koordynacyjne (informacyjne)- determinowane przede wszystkim procesami sterująco - regulacyjnymi i kognitywnymi,

*Kompleksowe (hybrydowe)-determinowane czynnikami obu wcześniej wymienionych grup, ale bez wyraźnej dominanty.

B)umiejętności motoryczne:

*Elementarne (chodzenie, bieganie, czworakowanie, dźwiganie, zwisanie, rzucanie, chwytanie, skakanie, wspinanie, przewracanie, przetaczanie, inne)

*Specjalne (rzucanie, chwytanie, skakanie, wspinanie, przewracanie, przetaczanie).

Według J. Szopy:

*Strukturalne: parametry somatyczne, proporcje ciała, struktura i masa mięśni, ruchomość stawów (gibkość), masa tłuszczowa, masa ciała szczupłego (LBM) itd.,

*Energetyczne: a) Beztlenowe: maksymalna moc anaerobowa (MMA)- kwasomlekowa i niekwasomlekowa, b)Tlenowe: zdolność maksymalnego pochłaniania tlenu, odporność na zmęczenie (wytrzymałość),

*Koordynacyjne: koordynacja wzrokowo- ruchowa, orientacja przestrzenna, równowaga, czas reakcji, antycypacja, różnicowanie ruchów itd.,

*Psychiczne: temperament, siła woli, odwaga, motywacja, uzdolnienia ruchowe itd.

4. Rozwój ruchowy człowieka w filogenezie

Australopitek- polując australopiteki musiały wykazać się dużym sprytem i chytrością oraz szybkością, wytrzymałością biegową i siłową. Rozwój precyzji ruchów dzięki wydłużającemu się i przeciwstawnemu kciukowi. Płeć męska: większe znaczenie wytrzymałości i siły (zabezpieczenie przetrwania rodziny). Płeć żeńska: mniejsze znaczenie wytrzymałości; siła przydatna do przenoszenia potomstwa przebywającego dłużej pod opieką matki, a przenoszonego w częstych zmianach obozowiska.

Pitekantrop- był łowcą polującym na duże ssaki. Wymagało to zarówno odpowiednich narzędzi do zabijania zwierząt, jak też do rozdzielania mięsa oraz obróbki surowców. Masywny szkielet pitekantropów wskazuje na znaczną siłę. Nastąpił znaczny rozwój precyzji i zręczności zmniejsza się tu rola wytrzymałości (mniejsze i krótsze przemieszczenia). Występują bardziej złożone akty ruchowe.

Człowiek neandertalski- dysponowały znaczną siłą w tym także pozwalająca na przenoszenie znacznych ciężarów upolowanej zwierzyny. Dalszy postęp w precyzji ruchów manualnych. Proste, naturalne formy różnych aktów ruchowych są wzbogacane przez zespół dodatkowych czynników coraz bogatsze systemy narzędziowe, zespołowe współdziałanie w różnych czynnościach

Człowiek współczesny- wyróżniamy tutaj formę wcześniejszą Homo sapiens fassiliis, oraz ludzi typu współczesnego Homo sapiens recens. Człowiek fassillis rozprzestrzenia się na znacznych obszarach Europy, Azji, Afryki. Podkreśla się ich nieco większa masywność. Zwiększa się liczebność pierwotnych zbiorowości. Wzbogaca się ich struktura zachowań i współdziałań w złożonych sytuacjach. Bardzo istotnie wzbogaca się system narzędzi. Pojawiają się ilustracje scen z życia człowieka tego okresu. Mamy do czynienia ze wzbogaceniem aktów ruchowych, wzbogaca się system narzędzi. Pojawiają się nowe rodzaje broni (broń miotna).

Człowiek współczesny Homo sapiens recens- przebudowuje znacząco sferę motoryki. Rozwój manofaktury powodował wąską specjalizację zawodową: *wzrost ciągłej precyzji i dokładności ruchów, *rozwój szybkości i wytrzymałości ruchów, *znaczącą rolę spełniają ruchy drobne, bliskie, lecz bardzo precyzyjne i szybkie, *rośnie rola ręki w drobnych ruchach, *rośnie odporność psychiczna. W toku przechodzenia kolejnych etapów ewolucyjnych przemian należy podkreślić, że znaczną rolę odgrywało środowisko. Człowiek a raczej jego motoryczność przechodzi etap od dużej siły i wytrzymałości, a następnie rozwija się szybkość, zręczność, precyzja i dokładność drobnych ruchów.

5. Rozwój ruchowy człowieka w ontogenezie

noworodek
niemowlę
wiek poniemowlęcy
wiek przedszkolny
młodszy wiek szkolny
okres pokwitania
wiek młodzieńczy
dorosłość
starość

OKRES NOWORODKA - FAZA PREMOTORYCZNA

Okres noworodka - od przyjścia na świat do 2-3 miesiąca życia. W tym okresie rozwój motoryki następuje stosunkowo powoli, jednak proces ten może mieć istotne znaczenie dla całego życia człowieka. „Przez pierwsze miesiące po urodzeniu dziecko w stosunku do świata zewnętrznego zachowuje postawę raczej bierną. Ruchy dziecka są początkowo prawie wszystkie nieopanowane, nieskładne i nieskoordynowane, nazywamy je, dlatego ruchami „błędnymi”. Przewęda stwierdza jednak, że: „nieporadność ruchowa noworodka, posiadanie przezeń tylko niewielkiej ilości ruchowych odruchów wrodzonych, które są sztywne i trudne do przebudowy - to pozorne upośledzenie człowieka - okazuje się jego przywilejem, pozwala, bowiem na niemal nieograniczony rozwój motoryki w ciągu dalszego życia i inteligentne przystosowanie jej do potrzeb w zależności od sytuacji środowiskowych”.

OKRES NIEMOWLĘCY - FAZA PROTOMOTORYCZNA (WSTĘPNORUCHOWA)

Okres niemowlęcy - od 4 do 12 miesiąca życia, w którym można już dostrzec wiele skoordynowanych ruchów. Jest to okres szybkiego i widocznego rozwoju motoryki dziecka. W pierwszych miesiącach dziecko reaguje „całym sobą”, co dowodzi słabego jeszcze rozwoju analizatorów i ośrodków korowych, a także braku doświadczeń w kontaktach z otoczeniem. Okres ten można by określić jako fazę przyswajania pierwszych skoordynowanych ruchów. W okresie niemowlęcym przede wszystkim następuje doskonalenie chwytu, przyswojenie postawy pionowej oraz opanowanie pierwszych ruchów lokomocyjnych - samodzielnego chodu. Znaczny wpływ na aktywizację ruchową niemowlęcia ma zachowanie się rodziców i ich udział w prowokowaniu dziecka do wielu różnorodnych czynności ruchowych. Aktywność niemowląt przyspiesza występowanie poszczególnych faz rozwoju psychomotorycznego oraz zapobiega stereotypii ruchowej, a także ma istotne znaczenie dla ogólnego rozwoju dziecka. Stosowanie różnych form ćwiczeń, jak położenie niemowlęcia na brzuchu, obroty, pełzanie, raczkowanie za zabawką itp., a ponadto nie ograniczanie aktywności ruchowej wyłącznie do łóżeczka, potwierdziło jej dodatni wpływ na przebieg procesów rozwojowych ustroju.

WIEK WCZESNEGO DZIECIŃSTWA - POCZĄTEK WŁAŚCIWEGO OKRESU MOTORYCZNEGO

Okres poniemowlęcy (wiek małego dziecka)- od 1 do 3 roku życia. Wraz z przyjęciem postawy pionowej i rozpoczęciem swobodnego poruszania się znacznie powiększa się świat dziecka. Kontakty z tym obszerniejszym już środowiskiem sprzyjają przyswajaniu wielu nowych czynności ruchowych, jak np. wspinanie, balansowanie, zeskoki w głąb, biegi, podskoki, popychanie, noszenie. Dlatego też okres ten nazywany bywa fazą przyswajania wielorakich form ruchu. Dziecko chętnie biega dookoła, podskakuje, popycha i podnosi przedmioty bez widocznego celu, znajdując satysfakcję w samej umiejętności poruszania się. Podstawową formą kontaktu dziecka z otoczeniem jest w tym okresie zabawa. Zabawy funkcjonalne pod koniec tego okresu coraz częściej przechodzą w zabawy naśladowcze, w których dziecko próbuje naśladować społeczeństwo dorosłych. Ćwiczenia ruchowe, stymulujące rozwój psychiczny i motoryczny, stanowią istotny element wychowania w wieku wczesnego dzieciństwa.

WIEK PRZEDSZKOLNY

Okres przedszkolny - od 4 do 6 roku życia. Doskonalą się wówczas przede wszystkim zdolności równoważne (koordynacja) i wytrzymałościowe. W tym okresie rozwojowym następuje szybkie doskonalenie sprawności ruchowej. Nie tylko doskonalą się podstawowe formy ruchów, lecz dziecko potrafi łączyć je w określoną całość, np. w czasie biegu rzucać i skakać. Okres około piątego roku życia nazywamy złotym okresem motoryczności. Jest to pierwsze apogeum motoryczne. Można w tym okresie nie tylko nauczać skomplikowanych czynności ruchowych, ale doskonalić siłę i wytrzymałość. Pod koniec tego okresu należy przyzwyczajać dzieci do nazewnictwa sportowego i zaniechać już form zdrobniałych. Pod koniec wieku przedszkolnego można zatem organizować systematyczne nauczanie z użyciem wielu różnych metod preferując jednak formę zabawową.

WCZESNY OKRES SZKOLNY

Okres wczesnoszkolny (młodszy wiek szkolny)- od 7 do 10-12 roku życia. Znacznie poprawia się szybkość lokomocyjna i wytrzymałość przy stosunkowo słabszym przyroście siły. Wraz z podjęciem obowiązków szkolnych znacznie zmienia się tryb życia dziecka. Z zakresu zabaw przechodzi ono do okresu obowiązków. Wiele dzieci w tym okresie wchodzi również w cykl pozaszkolnych zajęć sportowych. Stąd też obowiązkowe zajęcia szkolne i nieobowiązkowe pozaszkolne są zasadniczymi czynnikami rzutującymi na doskonalenie psychomotoryki dziecka. Młodszy wiek szkolny, a przede wszystkim 9 i 10 rok życia to okres doskonalenia zdolności uczenia się nowych czynności sportowych. Dlatego też podejmuje się wówczas naukę pływania dzieci, naukę jazdy na łyżwach i nartach, a także naukę technicznych elementów lekkoatletyki i wielu gier sportowych. W tym okresie dostrzega się istotne przyrosty w zdolnościach siłowych, szybkościowych i wytrzymałościowych. Obowiązki szkolne ograniczają naturalną ruchliwość dziecka. Należy mu, zatem - przez wiele różnych pozaszkolnych działań - stwarzać okazje do uzupełniania niedoboru ruchu.

PÓŹNY OKRES SZKOLNY

Okres późnoszkolny (wiek dojrzałości motorycznej)- od 10 do 13 r.ż. dojrzewanie motoryczne poprzedza dojrzewanie płciowe. Okres dojrzewania płciowego można podzielić na fazę pubertalną i adolescencji. Ten okres życia nazywany jest najlepszym okresem uczenia się motorycznego dzieci. Jest to drugie apogeum motoryczne. Podobnie jak w poprzednim okresie obserwuje się znaczną ruchliwość dziecka, jednak teraz jest to już opanowana, celowa aktywność ruchowa. Aktywność ta cechuje zarówno chłopców, jak i dziewczęta. Koedukacyjne lekcje wychowania fizycznego mogą zmniejszać dezintegrację społeczną dziewcząt i chłopców. Zróżnicowanie płciowe w sprawności fizycznej można dostrzec dopiero pod koniec tego okresu. Wytrzymałość, zarówno dziewcząt, jak i chłopców, w późnym wieku szkolnym jest stosunkowo niewielka. Z roku na rok obserwuje się poprawę wytrzymałości, jednak nie jest tak znaczny jak w młodszym wieku szkolnym. Szybkość, a zwłaszcza szybkość reakcji, znacznie się poprawia, pod koniec tego okresu jest prawie równa szybkości osób dorosłych. Szybkość uczenia się nowych czynności sportowych sprawia wrażenie, jakby dzieci uczyły się niejako spontanicznie. Składa się na to już znaczna zdolność obserwowania, tworzenia wyobrażeń ruchowych, bogata pamięć ruchowa, a także znaczna doza odwagi i chęci podjęcia ryzyka wykonania nowej czynności sportowej. Istotna w tym okresie dla procesu nauczania jest sprawność nauczyciela, który powinien ćwiczyć razem z uczniami, demonstrować nauczane czynności i dawać krótkie i jasne instrukcje.

PIERWSZA FAZA DOJRZEWANIA (PUBERTALNA)

Dojrzewanie jest okresem zmienności i przebudowy typowych dla poprzednich okresów życia działań również i motorycznych. Okresom aktywności ruchowej towarzyszą okresy demonstrowanej wyraźnie niechęci do zajęć sportowych i znużenia. Pierwszą fazę dojrzewania nazywano kiedyś krytycznym okresem rozwoju motorycznego czy też okresem zanikania sprawności z późnego wieku szkolnego. Są to określenia zbyt skrajne, w pierwszej fazie dojrzewania, bowiem nie następuje kryzys, lecz jedynie faza przestrajania sprawności ruchowej i fizycznej i jest to dalszy proces rozwoju motoryki, towarzyszący określonym zmianom w rozwoju psychofizycznym dziecka. W pierwszej fazie dojrzewania dostrzega się istotny przyrost siły, szczególnie u chłopców. Natomiast w niewielkim tylko stopniu doskonalą się wytrzymałość i zdolności koordynacyjne. Zmniejszają się również w miarę upływu lat możliwości szybkościowe. Wraz z istotnymi zmianami w proporcjach budowy ciała dostrzega się również poważne zmiany w zachowaniach ruchowych dzieci.

DRUGA FAZA DOJRZEWANIA (ADOLESCENCJA)

Fazę tę określa się jako fazę stabilizacji, wyraźnego zróżnicowania płciowego oraz coraz silniej zaznaczającej się indywidualizacji w doskonaleniu motoryki człowieka. Pierwszym przejawem stabilizacji jest zanikanie charakterystycznych dla poprzedniego okresu zaburzeń i zmienności nastawień do aktywności fizycznej. Wyraża się to większą stałą gotowością młodzieży do podejmowania działań sportowych, wyraźną stabilnością formy sportowej, a także zainteresowaniem i uczestnictwem w ciekawych lekcjach wychowania fizycznego. W okresie adolescencji bardziej widoczna jest indywidualizacja postaw wobec kultury fizycznej. Te nastawienia warunkują zachowania motoryczne młodzieży i przyjmują cechy określające indywidualną osobowość. W drugiej fazie dojrzewania następuje stabilizacja zdolności motorycznych i większa gotowość do podejmowania działań sportowych. Lekcje wychowania fizycznego mogą zawierać elementy treningu kondycyjnego, a w czasie zajęć pozaszkolnych można organizować liczne imprezy sportowe.

WCZESNY OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

Wczesny wiek człowieka dorosłego (18/20-30 r.ż.). Doskonały okres sprawności motorycznej człowieka, czas uzyskiwania najlepszych wyników w wielu dyscyplinach sportowych. Jest to okres względnego zachowania stałego poziomu zdolności motorycznych człowieka. W czasie tych dziesięciu lat poziom motoryki dnia codziennego i pracy w zasadzie stabilizuje się. Istotnie odzwierciedlają się w motoryce różnice płciowe. W większości działań sportowych kobiety osiągają około 60-70 % możliwości mężczyzn. Szczególnie duże różnice dotyczą siły, wytrzymałości i częściowo szybkości. Zróżnicowanie to dotyczy tylko w bardzo małym zakresie zdolności koordynacyjnych, a szczególnie ćwiczeń zręcznościowych. Dla osób, które uprawiają sport, wczesny okres dorosłego życia jest okresem uzyskiwania szczytowych wyników. Wszystkim osobom nieuprawiającym sportu wyczynowo zaleca się możliwie intensywne i systematyczne uprawianie sportu rekreacyjnego i różnych form wychowania fizycznego (jogging, aerobik, taniec, pływanie itp.). Przede wszystkim zapobiegnie to spadkowi kondycji fizycznej, ale również służyć będzie zachowaniu formy uzyskanej w poprzednich okresach życia.

ŚREDNI OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

Średni wiek człowieka dorosłego (39/45-50 r.ż.). Aktywność ruchowa bywa tu już nieco mniejsza. U osób systematycznie trenujących może utrzymywać się duża sprawność ruchowa i fizyczna. Jest to czas stopniowego zmniejszania się możliwości motorycznych człowieka. Zmniejsza się przede wszystkim możliwość uczenia się nowych czynności sportowych. Co prawda, obniżanie się sprawności następuje powoli i stopniowo, jednak pod koniec średniego okresu dorosłych poziom jest już dość niski. W tym okresie zaznacza się ogromna różnica między osobami trenującymi, a nietrenującymi, których sprawność ruchowa i fizyczna pod koniec tego okresu jest niewielka. Szybkie obniżanie się sprawności w czwartej dekadzie życia nie jest wynikiem biologicznego starzenia się, lecz rezultatem niedbałości o jej stan.

PÓŹNY OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

Późny wiek człowieka dorosłego (45/50-60/70 r.ż.). U człowieka mało aktywnego ruchowo dostrzega się już procesy inwolucyjne, ludzie aktywni mogą uprawiać wiele sportów rekreacyjnie. Są to lata szybkiego spadku fizycznej i ruchowej sprawności. Inwolucja występuje w czynnościach ruchowych życia codziennego i związanych z pracą zawodową. Ćwiczenia fizyczne i zajęcia sportowe powinny służyć zwłaszcza zachowaniu dobrego stanu systemu krążeniowo-oddechowego. Należy również zwrócić uwagę na ćwiczenia gibkościowe, rozluźniające, w wieku starszym, bowiem brak ćwiczeń prowadzi szybko do ograniczenia ruchomości w stawach. Ważne również, dla zapobiegania m.in. kifozie starczej, są ćwiczenia zachowania poprawnej postawy ciała.

OKRES STARZENIA SIĘ

Okres starzenia się (60-70 r.ż.). U osób, które nigdy nie uprawiały sportu dostrzega się niekorzystne zmiany w wykonywaniu ruchów i trudności w ich koordynacji. Natomiast osoby, które nigdy nie zaniedbywały ćwiczeń fizycznych, mogą jeszcze przez wiele lat pozostawać w dobrej kondycji i sprawności ruchowej. Okres wyraźnej motorycznej inwolucji przejawiającej się przede wszystkim znacznym ograniczeniem zainteresowania i potrzeby ruchu. Ruchy stają się coraz bardziej powolne i mało elastyczne. Coraz gorsza jest również płynność ruchów. Przyczyną inwolucji jest przede wszystkim proces biologicznego starzenia się, a zatem zmniejszania siły mięśni, ograniczenie gibkości i zakresu ruchów oraz znaczne zmiany w systemie nerwowym. Objawy starzenia się są procesem nieuniknionym, jednak przez właściwe postępowanie można je znacznie przesunąć w czasie. Do najpóźniejszych lat życia należy, zatem ćwiczyć i uprawiać sport.

WCZESNY OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

ŚREDNI OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

Średni wiek człowieka dorosłego (39/45-50 r.ż.). Aktywność ruchowa bywa tu już nieco mniejsza. U osób systematycznie trenujących może utrzymywać się duża sprawność ruchowa i fizyczna. Jest to czas stopniowego zmniejszania się możliwości motorycznych człowieka. Zmniejsza się przede wszystkim możliwość uczenia się nowych czynności sportowych. Co prawda, obniżanie się sprawności następuje powoli i stopniowo, jednak pod koniec średniego okresu dorosłych poziom jest już dość niski. W tym okresie zaznacza się ogromna różnica między osobami trenującymi, a nietrenującymi, których sprawność ruchowa i fizyczna pod koniec tego okresu jest niewielka. Szybkie obniżanie się sprawności w czwartej dekadzie życia nie jest wynikiem biologicznego starzenia się, lecz rezultatem niedbałości o jej stan.

PÓŹNY OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

OKRES STARZENIA SIĘ

Okres starzenia się (60-70 r.ż.). U osób, które nigdy nie uprawiały sportu dostrzega się niekorzystne zmiany w wykonywaniu ruchów i trudności w ich koordynacji. Natomiast osoby, które nigdy nie zaniedbywały ćwiczeń fizycznych, mogą jeszcze przez wiele lat pozostawać w dobrej kondycji i sprawności ruchowej. Okres wyraźnej motorycznej inwolucji przejawiającej się przede wszystkim znacznym ograniczeniem zainteresowania i potrzeby ruchu. Ruchy stają się coraz bardziej powolne i mało elastyczne. Coraz gorsza jest również płynność ruchów. Przyczyną inwolucji jest przede wszystkim proces biologicznego starzenia się, a zatem zmniejszania siły mięśni, ograniczenie gibkości i zakresu ruchów oraz znaczne zmiany w systemie nerwowym. Objawy starzenia się są procesem nieuniknionym, jednak przez właściwe postępowanie można je znacznie przesunąć w czasie. Do najpóźniejszych lat życia należy, zatem ćwiczyć i uprawiać sport.

6. Przebieg rozwojowy wybranej zdolności motorycznej u dzieci i młodzieży- dymorfizm płciowy

W okresie noworodka i niemowlęcia w zasadzie nie ma znaczących różnic pomiędzy chłopcami i dziewczętami. W tym okresie dzieci głównie poznają „nowy świat”. W okresie poniemowlęcym i przedszkolnym różnice są jeszcze dość słabo zaznaczone i jedynie w rzutach 5-6 letni chłopcy uzyskują znaczną przewagę. Istnieją również poglądy, iż chłopcy w okresie przedszkolnym poczynają wyprzedzać dziewczęta w zakresie inspirowanych form ruchu, tzn. takich, które nie są ruchami naturalnymi. Porównując dziecko 3 letnie z 5-6 letnim dostrzec można istotne różnice w biegu, skoku w dal i rzutach. W tym okresie dziecko już zupełnie poprawnie biega. Podobnie jak w biegu, istotny przyrost sprawności skoków obserwuje się dopiero po 4 roku życia, przy czym znacznie większe postępy czynią chłopcy niż dziewczęta.

W okresie młodszym szkolnym dymorfizm płciowy w motoryce, chociaż już wyraźnie zaznaczony, nie jest jeszcze tak silny jak w późniejszych okresach życia (pod koniec późnego okresu szkolnego). Chłopcy wykazują widoczną przewagę w szybkości biegu, rzutach, skokach, a dziewczęta w gibkości oraz zręczności manualnej. W końcowym etapie okresu wczesnoszkolnego, tj. w przypadku dziewcząt około 10-11 r.ż. i chłopców ok. 12-13 r.ż. następuje faza wyjątkowej łatwości przyswajania sobie nowych ruchów o dość skomplikowanej strukturze („uczenie się z miejsca”).

Około 13 r.ż. dostrzega się zróżnicowanie płciowe. Przyrost siły bezwzględnej chłopców jest wyraźnie szybszy niż u dziewcząt. Względna siła kończyn górnych (siła w stosunku do masy) wzrasta jednak nieznacznie, a u dziewcząt obserwuje się niekiedy stagnację a nawet jej regres. Przyczyna jest brak lub zaniedbywanie odpowiedniej liczby i jakości ćwiczeń siłowych.

W okresie adolescencji (druga faza dojrzewania) obserwuje się znaczący stały przyrost siły chłopców. Przejawia się to znaczną poprawą wyników sportowych w biegach krótkich, skoku w dal i w rzutach. Mniej zmienia się wytrzymałość siłowa, inaczej przebiega rozwój siły u dziewcząt. Przyrost roczny jest nieznaczny, a w 14-15 r.ż. u nietrenujących dziewcząt rozpoczyna się stagnacja siły. Słabo również rozwija się wytrzymałość siłowa. W zakresie możliwości siłowych zróżnicowanie płciowe coraz bardziej się powiększa, tak, że pod koniec tego okresu obserwuje się bardzo dużą różnicę między siłą chłopców i dziewcząt. Zróżnicowanie płciowe w możliwościach wytrzymałościowych zarysowuje się już w wieku 12-14 lat i stale wzrasta. Max. możliwości wytrzymałościowe pojawiają się u dziewcząt już w wieku 15-16 lat a u chłopców między 18-22 r.ż.

We wczesnym okresie człowieka dorosłego istotnie odzwierciedlają się w motoryce różnice płciowe. W większości działań sportowych kobiety osiągają 60-70% możliwości mężczyzn. Szczególnie duże różnice dotyczą siły, wytrzymałości i częściowo szybkości. Zróżnicowanie to dotyczy tylko w małym zakresie zdolności koordynacyjnych a szczególnie ćwiczeń zręcznościowych.

Z płcią człowieka nierozerwalnie wiąże się dymorfizm płciowy. Zjawisko to u ludzi znajduje odzwierciedlenie w zróżnicowaniu morfologicznym, fizjologicznym i psychicznym, tak u kobiet, jak i u mężczyzn. Pamiętać również trzeba, że w odróżnieniu od zwierząt, u człowieka nastąpiło zmniejszenie roli węchu i słuchu, zwiększeniu uległa natomiast funkcja wzroku, co znalazło swój wyraz w przejawach dymorfizmu płciowego u ludzi.Dymorfizm płciowy jest warunkowany genetycznie zróżnicowaniem chromosomów określanych jako chromosomy płciowe (heterochromosomy). W nowo powstałej i rozwijającej się zygocie możemy znaleźć odpowiednio chromosomy żeńskie XX - warunkujące płeć żeńską lub chromosomy męskie XY, które są odpowiedzialne za płeć męską. Ekspresja genów chromosomów płciowych będzie odpowiedzialna za wytworzenie określonej wrażliwości rozwijających się tkanek, narządów i układów na wpływy hormonów płciowych (estrogenów w przypadku płci żeńskiej oraz testosteronu w przypadku płci męskiej).

7. Zmiany międzypokoleniowe w rozwoju sprawności fizycznej dzieci i młodzieży:

Cechy motoryczne są to właściwości charakteryzujące czynności narządu ruchu człowieka. Wykonanie określonego ruchu wymaga : odrębnego sposobu wykonania go, oraz zaangażowania pewnych możliwości, „zdolności” wykonania tego ruch w sposób jak najbardziej doskonały. Tę doskonałość formy ruchu osiąga się przez opanowanie techniki danego ćwiczenia , oraz dzięki pewnym cechom motorycznym które posiada ćwiczący. Cechy motoryczne są określane jako wielkości charakteryzujące potencjalne możliwości ruchowe danego organizmu. Jako potencjalne możliwości ruchowe cechy motoryczne istnieją niezależnie od techniki ruchu. Cechy motoryczne człowieka w ćwiczeniach przejawiają się tylko przez technikę konkretnego ruchu. Można mieć np. bardzo silne mięśnie, ale nie umieć wykorzystać ich siły do wspinania się na linie. I odwrotnie. Przy opanowaniu techniki ćwiczący mający małą siłę mięśniową może to ćwiczenie wykonać doskonale, pomimo swoich mniejszych niż w pierwszym przypadku możliwości siłowych. Technika wykonywania poszczególnych ćwiczeń fizycznych jest w znacznym stopniu zależna od poziomu cech motorycznych danego ćwiczącego. Główne cechy motoryczne to : SIŁA, WYTRZYMAŁOŚĆ, SZYBKOŚĆ, ZWINNOŚĆ, poboczne cechy motoryczne to: SKOCZNOŚĆ, ZRĘCZNOŚĆ I GIBKOŚĆ. Między cechami motorycznymi istnieje pewna współzależność sterowana przez układ nerwowy. Poszczególne właściwości narządu ruchu rozwijają się bardziej niż inne przy treningu specjalistycznym, ale nie zostają wykształcone w sposób izolowany.

Wytrzymałość w ontogenezie- Ontogeneza- okres od zapłodnienia jaja do końca, -Dzieci przedszkolne- bardzo wytrzymałe /ruchy/, -8-9 letnie dzieci 9 km bez rewelacji ,od 8-10 roku wytrzymałość wzrasta,-Wytrzymałość fizyczna rośnie, 7-13 dziewczęta, 7 -14 chłopcy, -12-13 rok życia wzrost wytrzymałości stabilny, 11-letni chłopcy mogą przebiec maraton bez żadnych skutków negatywnie wpływających na ich organizm, -po 13-14 roku życia stabilizacja-Dziewczyny 14-15 letnie mają mniejszą wytrzymałość niż 9-latki /dorastanie/ -18 roczna dziewczyna mniejsza wytrzymałość od 14-letniej, -Wejście w okres dojrzewania chłopców powoduje stopniowy wzrost zdolności motorycznej, -Wejście w okres dojrzewania dziewcząt powoduje stopniowe zahamowanie zdolności motorycznej, a po 16-17 roku życia wytrzymałość motoryczna jest jeszcze mniejsza / u chłopców jest regres- wtedy rosną 20-23 cm/, -A po 21 roku życia następuje stabilizacja, -regres po 33 roku życia, - Mężczyźni MAX wytrzymałość 25-25 lat-10 LAT, -50 lat- 70%,-60 lat- 60-55%, 70lat- 50%

Rozwój szybkości w rozwoju osobniczym-jest zróżnicowany Między 7-12 rokiem życia u dzieci przejawiają się duże dyspozycje szybkościowe. Spowodowane jest to rozrostem mięśni i doskonaleniem układu nerwowego, na wyższym poziomie znajdują się również zdolności koordynacyjne. W tym okresie rozwój biologiczny ma decydujący wpływ na poprawę szybkości, Niekorzystnym okresem do kształtowania szybkości jest wiek między 12-14 rokiem życia. Spowodowane jest to szybkim wzrastaniem i dojrzewaniem organizmu. Rozwój mięśni nie jest równomierny dla poszczególnych układów, co ma ujemny wpływ na koordynację ruchową,Najlepszym okresem do trenowania szybkości jest wiek między 14-18 rokiem życia. W tym okresie następuje doskonalenie układu mięśniowego, nerwowego, krążeniowego i oddychania, W wieku 14-18lat następuje rozwój mięsni i dyspozycje szybkościowe podnoszą się,Okres młodzieńczy /18-22 lata/ występuje najkrótszy czas pojedyńczego ruchu. W tym wieku uzyskuje się najlepsze wyniki szybkosciowe.Do 30 roku zycia podtrzymuje się te predyspozycje, ale warunkiem są ćwiczenia fizyczne

Otóż wychowanie fizyczne jest jednym z elementów wszechstronnego prawidłowego rozwoju człowieka. Zwracano uwagę na to że nie tylko mózg dziecka chodzi do szkoły, ale ono całe. Ruch jest potrzebą biologiczną człowieka, jest elementarną podstawą jego zdrowia fizycznego i psychicznego. Wychowaniu fizycznemu należy także przypisywać decydującą rolę jeżeli chodzi o prawidłowy rozwój ,właściwą przemianę materii, uodpornienie na działanie wszelkich czynników i wyrównywanie wad postawy.W wychowaniu fizycznym należy także widzieć ważny czynnik zdyscyplinowania i mobilizacji uczniów. Rozporządza ono bowiem regułami i przepisami oraz widocznymi i wymiernymi rezultatami. Imituje życie i rywalizację społeczną. Oprócz rehabilitacji fizycznej, jest ważnym czynnikiem rehabilitacji psychicznej, a znaczenie jego jest tym większe im głębszy jest stopień upośledzenia umysłowego.Znaczenie kultury fizycznej jest szczególnie istotne, gdyż przedmiotem oddziaływań jest jednostka ludzka, której organizm tak w zakresie biologicznym, jak i psychicznym wykazuje szereg braków. Dlatego też w stosunku do dzieci upośledzonych umysłowo kultura fizyczna oprócz swojego podstawowego zadania ,którym jest kształcenie rozwoju fizycznego i podnoszenia sprawności fizycznej, oddziaływuje na rozwój intelektualny, podnosi poziom dojrzałości społecznej, rozwija kontrolę stanów emocjonalnych..
Sport działa na organizm ludzki w trzech aspektach; fizjologicznym, psychicznym, społeczno-wychowawczym.
Do głównych zadań kultury fizycznej w aspekcie fizjologicznym zaliczamy;

 podnoszenie wydolności układu krążenia, oddychania, regulację procesów przemiany materii

 wzmocnienie narządów ruchu

 hartowanie organizmu

 rozwijanie cech motorycznych i sprawności motorycznej

 korygowanie nieprawidłowości rozwojowych i kształtowanie prawidłowej postawy ciała

 kształtowanie czucia kinetycznego i koordynacji wzrokowo-ruchowej

 wyrabianie poczucia równowagi
w aspekcie psychicznym kultura fizyczna wpływa na;

 budzenie zamiłowania do różnych form aktywności ruchowej

 wyrabianie poczucia celności ruchu

 kształtowanie poczucia rytmu i tempa

 rozwijanie orientacji w czasie i przestrzeni

 rozwijanie spostrzegawczości, wyobraźni, pamięci, umiejętności koncentracji uwagi

 rozwijanie jednorodnej lateralizacji

 rozwijanie wiary we własne siły

 rozbudzanie umiejętności odczuwania zadowolenia z własnej pracy, z prawidłowo wykonanego polecenia
W aspekcie społeczno-wychowawczym kultura fizyczna wpływa na;

 kształtowanie cech charakteru takich jak; punktualność, obowiązkowość, sumienność, wytrwałość, odwaga, zdyscyplinowanie, koleżeńskość.

 wyrabianie umiejętności zachowania norm współżycia obowiązujących w społeczeństwie

 przestrzeganie zasad bezpieczeństwa

 kształtowanie umiejętności samodzielnego zaspakajania potrzeby ruchu w naturalnych warunkach środowiska

 wdrożenie do czynnego wypoczynku

 utrwalenie nawyków higienicznych

 poszanowanie mienia społecznego

ROZWÓJ RUCHOWY CZŁOWIEKA W ONTOGENEZIE

OKRES NOWORODKA - FAZA PREMOTORYCZNA

Okres noworodka - od przyjścia na świat do 2-3 miesiąca życia. W tym okresie rozwój motoryki następuje stosunkowo powoli, jednak proces ten może mieć istotne znaczenie dla całego życia człowieka. „Przez pierwsze miesiące po urodzeniu dziecko w stosunku do świata zewnętrznego zachowuje postawę raczej bierną. Ruchy dziecka są początkowo prawie wszystkie nieopanowane, nieskładne i nieskoordynowane, nazywamy je, dlatego ruchami „błędnymi”. Przewęda stwierdza jednak, że: „nieporadność ruchowa noworodka, posiadanie przezeń tylko niewielkiej ilości ruchowych odruchów wrodzonych, które są sztywne i trudne do przebudowy - to pozorne upośledzenie człowieka - okazuje się jego przywilejem, pozwala, bowiem na niemal nieograniczony rozwój motoryki w ciągu dalszego życia i inteligentne przystosowanie jej do potrzeb w zależności od sytuacji środowiskowych”. Noworodek nie posiada żadnych ruchów dowolnych - komunikuje się z otoczenie za pomocą odruchów bezwarunkowych. I.Bezwarunkowe odruchy motoryczne charakterystyczne tylko dla noworodka: *odruch chwytny (Darwina), zanika po 4 miesiącu życia; *ruch chwytny jako ruch dowolny; *odruch oczno - karkowy (Peipera); *tzw. odruch automatycznego marszu i automatycznego stąpania. II.Odruch Babińskiego (musi zaniknąć po 6 miesiącu życia). III.Odruchy charakterystyczne dla noworodka i człowieka dorosłego: *odruch kolanowy ,*odruch piętowy, *odruchy skórne.

U noworodka występuje przewaga siły mm zginaczy nad prostownikami; tendencja do zwracania głowy w jedną lub druga stronę - pierwszy objaw lateralizacji funkcji ciała; najlepiej rozwinięta ruchliwość - właściwość motoryki przejawiająca się w reakcji organizmu na wszelkie bodźce środowiska zewnętrznego w aktach i strukturach ruchowych; tzw. ruchy błędne (brak osłonek mielinowych na włóknach nerwowych);

OKRES NIEMOWLĘCY - FAZA PROTOMOTORYCZNA (WSTĘPNORUCHOWA)

Okres niemowlęcy - od 4 do 12 miesiąca życia, w którym można już dostrzec wiele skoordynowanych ruchów. Jest to okres szybkiego i widocznego rozwoju motoryki dziecka. W pierwszych miesiącach dziecko reaguje „całym sobą”, co dowodzi słabego jeszcze rozwoju analizatorów i ośrodków korowych, a także braku doświadczeń w kontaktach z otoczeniem. Okres ten można by określić jako fazę przyswajania pierwszych skoordynowanych ruchów. W okresie niemowlęcym przede wszystkim następuje doskonalenie chwytu, przyswojenie postawy pionowej oraz opanowanie pierwszych ruchów lokomocyjnych - samodzielnego chodu. Znaczny wpływ na aktywizację ruchową niemowlęcia ma zachowanie się rodziców i ich udział w prowokowaniu dziecka do wielu różnorodnych czynności ruchowych. Aktywność niemowląt przyspiesza występowanie poszczególnych faz rozwoju psychomotorycznego oraz zapobiega stereotypii ruchowej, a także ma istotne znaczenie dla ogólnego rozwoju dziecka. Stosowanie różnych form ćwiczeń, jak położenie niemowlęcia na brzuchu, obroty, pełzanie, raczkowanie za zabawką itp., a ponadto nie ograniczanie aktywności ruchowej wyłącznie do łóżeczka, potwierdziło jej dodatni wpływ na przebieg procesów rozwojowych ustroju.

W okresie niemowlęcym dochodzi doprzejścia z odruchów na kształtowanie się ruchów dowolnych (celowych); rozwój ruchów dowolnych przebiega zgodnie z 10 zasadami (Skład, Demel):

l)rozwój ruchów przebiega od reakcji ogólnych do specyficznych; aktywność zgeneralizowana poprzedza aktywność zlokalizowaną. 2)rozwój ruchów przebiega według następstwa cefalokaudalnego, zstępującego od głowy ku kończynom. 3)rozwój ruchów przebiega według następstwa proksimodalnego - odśrodkowo, tzn. od osi głównej ciała ku obwodowi. 4)rozwój ruchów przebiega od ruchów symetrycznych do asymetrycznych wg zasady kontralateralnej (najpierw pracują równocześnie jednoimienne części ciała). 5)łatwiejsze i wcześniejsze są ruchy cykliczne niż acykliczne. ó)rozwój motoryczny polega na wiązaniu sfery czuciowej ze sferą ruchową. 7)rozwój ruchowy polega na stopniowym opanowaniu ruchów i wdrażaniu się do ich kontroli. 8)rozwój ruchów biegnie ku ich interioryzacji, uzewnętrznieniu, intelektualizacji. 9)rozwój ruchów odbywa się na zasadzie asocjacji i dysocjacji, syntezy i analizy. 10)rozwój motoryczny wspierany jest najpierw przez prioprioreceptory i tangoreceptory, a później przez telereceptory.

Kształtowanie się ruchów zwanych "praksjami": *ruchy praksyjne - zdolność do posługiwania się przedmiotami lub przyborami zgodnie z ich przeznaczeniem (człowiek opanowuje je w ontogenezie) *"euprakcje" - ruchy wtórnie zautomatyzowane; *apraksja - brak zdolności posługiwania się przedmiotami zgodnie z ich przeznaczeniem.

Powstawanie praksji: I etap - zapoznać osobę z przedmiotem i wyjaśnić do czego służy, II etap- zapoznać się z charakterystycznymi elementami danego przedmiotu, III etap- kształtowanie się stereotypu ruchowego danej czynności.

Zlateralizowanie - prawidłowość; lateralizacja czynnościowa, morfologiczna i funkcjonalna - przewaga jednej części ciała nad drugą; jej wyrazem jest określona asymetria budowy , czynności i funkcji człowieka - dotyczy' wszystkich organów i narządów parzystych - przejawia się w ich budowie; nie znamy przyczyn tego zjawiska, okresu jego powstawania oraz znaczenia w całokształcie rozwoju motoryczności; *najbardziej widoczna lateralizacja funkcji rąk; *teoria o endogennym uwarunkowaniu lateralizacji; biologiczne - zależy od przewagi aktywności jednej z półkul mózgu; uwarunkowanie genetyczne - dzieci rodziców leworęcznych są częściej leworęczne niż praworęczne; *teoria o kulturowych uwarunkowaniach lateralizacji; wzory wychowawcze, czynniki środowiskowe; *lateralizacja jest zjawiskiem pożądanym; człowiek sprawny jest człowiekiem zlateralizowanym;

WIEK WCZESNEGO DZIECIŃSTWA - POCZĄTEK WŁAŚCIWEGO OKRESU MOTORYCZNEGO

Okres poniemowlęcy (wiek małego dziecka)- od 1 do 3 roku życia. Wraz z przyjęciem postawy pionowej i rozpoczęciem swobodnego poruszania się znacznie powiększa się świat dziecka. Kontakty z tym obszerniejszym już środowiskiem sprzyjają przyswajaniu wielu nowych czynności ruchowych, jak np. wspinanie, balansowanie, zeskoki w głąb, biegi, podskoki, popychanie, noszenie. Dlatego też okres ten nazywany bywa fazą przyswajania wielorakich form ruchu. Dziecko chętnie biega dookoła, podskakuje, popycha i podnosi przedmioty bez widocznego celu, znajdując satysfakcję w samej umiejętności poruszania się. Podstawową formą kontaktu dziecka z otoczeniem jest w tym okresie zabawa. Zabawy funkcjonalne pod koniec tego okresu coraz częściej przechodzą w zabawy naśladowcze, w których dziecko próbuje naśladować społeczeństwo dorosłych. Ćwiczenia ruchowe, stymulujące rozwój psychiczny i motoryczny, stanowią istotny element wychowania w wieku wczesnego dzieciństwa.

WIEK PRZEDSZKOLNY

Okres przedszkolny - od 4 do 6 roku życia. Doskonalą się wówczas przede wszystkim zdolności równoważne (koordynacja) i wytrzymałościowe. W tym okresie rozwojowym następuje szybkie doskonalenie sprawności ruchowej. Nie tylko doskonalą się podstawowe formy ruchów, lecz dziecko potrafi łączyć je w określoną całość, np. w czasie biegu rzucać i skakać. Okres około piątego roku życia nazywamy złotym okresem motoryczności. Jest to pierwsze apogeum motoryczne. Można w tym okresie nie tylko nauczać skomplikowanych czynności ruchowych, ale doskonalić siłę i wytrzymałość. Pod koniec tego okresu należy przyzwyczajać dzieci do nazewnictwa sportowego i zaniechać już form zdrobniałych. Pod koniec wieku przedszkolnego można zatem organizować systematyczne nauczanie z użyciem wielu różnych metod preferując jednak formę zabawową.

WCZESNY OKRES SZKOLNY

Okres wczesnoszkolny (młodszy wiek szkolny)- od 7 do 10-12 roku życia. Znacznie poprawia się szybkość lokomocyjna i wytrzymałość przy stosunkowo słabszym przyroście siły. Wraz z podjęciem obowiązków szkolnych znacznie zmienia się tryb życia dziecka. Z zakresu zabaw przechodzi ono do okresu obowiązków. Wiele dzieci w tym okresie wchodzi również w cykl pozaszkolnych zajęć sportowych. Stąd też obowiązkowe zajęcia szkolne i nieobowiązkowe pozaszkolne są zasadniczymi czynnikami rzutującymi na doskonalenie psychomotoryki dziecka. Młodszy wiek szkolny, a przede wszystkim 9 i 10 rok życia to okres doskonalenia zdolności uczenia się nowych czynności sportowych. Dlatego też podejmuje się wówczas naukę pływania dzieci, naukę jazdy na łyżwach i nartach, a także naukę technicznych elementów lekkoatletyki i wielu gier sportowych. W tym okresie dostrzega się istotne przyrosty w zdolnościach siłowych, szybkościowych i wytrzymałościowych. Obowiązki szkolne ograniczają naturalną ruchliwość dziecka. Należy mu, zatem - przez wiele różnych pozaszkolnych działań - stwarzać okazje do uzupełniania niedoboru ruchu.

PÓŹNY OKRES SZKOLNY

Okres późnoszkolny (wiek dojrzałości motorycznej)- od 10 do 13 r.ż. dojrzewanie motoryczne poprzedza dojrzewanie płciowe. Okres dojrzewania płciowego można podzielić na fazę pubertalną i adolescencji. Ten okres życia nazywany jest najlepszym okresem uczenia się motorycznego dzieci. Jest to drugie apogeum motoryczne. Podobnie jak w poprzednim okresie obserwuje się znaczną ruchliwość dziecka, jednak teraz jest to już opanowana, celowa aktywność ruchowa. Aktywność ta cechuje zarówno chłopców, jak i dziewczęta. Koedukacyjne lekcje wychowania fizycznego mogą zmniejszać dezintegrację społeczną dziewcząt i chłopców. Zróżnicowanie płciowe w sprawności fizycznej można dostrzec dopiero pod koniec tego okresu. Wytrzymałość, zarówno dziewcząt, jak i chłopców, w późnym wieku szkolnym jest stosunkowo niewielka. Z roku na rok obserwuje się poprawę wytrzymałości, jednak nie jest tak znaczny jak w młodszym wieku szkolnym. Szybkość, a zwłaszcza szybkość reakcji, znacznie się poprawia, pod koniec tego okresu jest prawie równa szybkości osób dorosłych. Szybkość uczenia się nowych czynności sportowych sprawia wrażenie, jakby dzieci uczyły się niejako spontanicznie. Składa się na to już znaczna zdolność obserwowania, tworzenia wyobrażeń ruchowych, bogata pamięć ruchowa, a także znaczna doza odwagi i chęci podjęcia ryzyka wykonania nowej czynności sportowej. Istotna w tym okresie dla procesu nauczania jest sprawność nauczyciela, który powinien ćwiczyć razem z uczniami, demonstrować nauczane czynności i dawać krótkie i jasne instrukcje.

PIERWSZA FAZA DOJRZEWANIA (PUBERTALNA)

Dojrzewanie jest okresem zmienności i przebudowy typowych dla poprzednich okresów życia działań również i motorycznych. Okresom aktywności ruchowej towarzyszą okresy demonstrowanej wyraźnie niechęci do zajęć sportowych i znużenia. Pierwszą fazę dojrzewania nazywano kiedyś krytycznym okresem rozwoju motorycznego czy też okresem zanikania sprawności z późnego wieku szkolnego. Są to określenia zbyt skrajne, w pierwszej fazie dojrzewania, bowiem nie następuje kryzys, lecz jedynie faza przestrajania sprawności ruchowej i fizycznej i jest to dalszy proces rozwoju motoryki, towarzyszący określonym zmianom w rozwoju psychofizycznym dziecka. W pierwszej fazie dojrzewania dostrzega się istotny przyrost siły, szczególnie u chłopców. Natomiast w niewielkim tylko stopniu doskonalą się wytrzymałość i zdolności koordynacyjne. Zmniejszają się również w miarę upływu lat możliwości szybkościowe. Wraz z istotnymi zmianami w proporcjach budowy ciała dostrzega się również poważne zmiany w zachowaniach ruchowych dzieci.

DRUGA FAZA DOJRZEWANIA (ADOLESCENCJA)

WCZESNY OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

ŚREDNI OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

PÓŹNY OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

OKRES STARZENIA SIĘ

Okres wyraźnej motorycznej inwolucji przejawiającej się przede wszystkim znacznym ograniczeniem zainteresowania i potrzeby ruchu. Ruchy stają się coraz bardziej powolne i mało elastyczne. Coraz gorsza jest również płynność ruchów. Przyczyną inwolucji jest przede wszystkim proces biologicznego starzenia się, a zatem zmniejszania siły mięśni, ograniczenie gibkości i zakresu ruchów oraz znaczne zmiany w systemie nerwowym. Objawy starzenia się są procesem nieuniknionym, jednak przez właściwe postępowanie można je znacznie przesunąć w czasie. Do najpóźniejszych lat życia należy, zatem ćwiczyć i uprawiać sport.

Starzenie się organizmu - prawidłowość polegająca na nieodwracalnych zmianach w budowie, funkcji i motoryce, które w efekcie prowadzą do upośledzenia funkcji życiowych. Zmiany zachodzące w okresie starości: *osteoporoza, *gospodarka wodna - zmniejszenie zdolności zatrzymywania wody w
organizmie (jedna z starzenia się), *im cecha wcześniej osiąga swoje preferencje - tym wcześniej się starzeje, *najszybciej starzeje się ruchliwość, wrażliwość na bodźce zewnętrzne, *sedentaryzm - niechęć do ruchu, objaw starości, *zmniejszenie się zdolności uczenia się nowych ruchów, *zdolność tworzenia nowych kombinacji ruchowych - rozkład dotychczasowych struktur ruchowych, *pojawia się zjawisko „tremor” mimowolne drżenie rąk i całego ciała, *zmiany wzroku i słuchu, pogorszenie się zdolności przechodzenia na dalekie widzenie,

8. Koncepcja Health related fitness

Koncepcja health -załozenia uzasadnienia teoretyczne przykłady implikacje praktyczne
health related fitness odnosi się do tych komponentów sprawności które są efektem korzystnego i niekorzystnego zwykłej efektywności fizycznej oraz które mają związek z poziomem stanu zdrowia. Komponenty są określane * zadolnością do podejmowania codziennej aktywności z wigorem i żwawą * takim stanem cech i zdolności który wzkazuje na niskie ryzyko przedwczesnego rozwoju chorób i osłabienia sił w wyniku małej aktywności. W rzeczywistości chodzi o to aby określić: jak wiele sprawności wymaga dobre zdrowie. Dotąd w Polsce nie skonstruowano testu opartego na wyraźnie uświadamianych przesłankach zdrowotnych a więc konsekwentnie osadzonego w ramach koncepcji H-RF. Najogólniejszym celem testów tworzonych w ramach koncepcji H-RF jest więc promocja zdrowia oraz troska o funkcjonalną wydolność i dobro stanu. Chodzi tu zarówno o poszczególne jednostki jak i o populacje. Komponenty i czynniki w ramach koncepcji health related fitness a)komponenty morfologiczne * stosunek masy ciała do wysokości * skład ciała * tkanka tłuszczowa i ich dystrybucja otyłość brzuszna * gęstość tkanki kostnej gibkość b) komponenty mięśniowe ,moc,siła wytrzymałość c) k. motoryczne- zwinność równowaga koordynacja szybkość ruchu d) k. krążeniowo oddechowe - submaksymalna wydolność wysiłkowa, max moc aerobowa , sprawność serca płuc, ciśnienie krwi e) k. metaboliczne- tolerancja glukozy wrażliwość na insulinę, metabolizm lipidowy i lipoproteinowy, charakterystyki oksydacji substratowej

9. Genetyczne uwarunkowania zdolności motorycznych:

metody i wyniki badań zdolności motorycznych

Odziedziczalność - jest to stosunek wariancji genetycznej do całkowitej fenotypowej wariancji danej osoby.

Metody do określenia stopnia kontroli genetycznej:

Metoda bliźniąt- opiera się ona na założeniu, że wielkość wariancji danej cechy bliźniąt MZ jest równa wariancji środowiskowej, zaś wariancja bliźniąt DZ jest sumą wariancji genetycznej i środowiskowej.

Metoda badania podobieństw rodzinnych- w tym wypadku wskaźnik odziedziczalności określany jest na podstawie współczynników korelacji między daną cechą rodziców i dzieci.

Metoda longitudinalnej stabilności rozwojowej- utrzymanie danej cechy osobnika na określonym poziomie w toku rozwoju. Im większa korelacja, tym silniejsza kontrola genetyczna.

Kontrola genetyczna predyspozycji:

1.Wchodzące w skład zdolności siłowych: siła absolutna- słabo kontrolowana genetycznie, szczególnie w wieku młodszym, większa u chłopców, podatna na trening; siła względna- słabo uwarunkowana genetycznie, brak różnic między płciami, wskaźnik odziedziczalności od 0,2 do 0,5.

2.Predyspozycje somatyczne (mają udział w kształtowaniu pozostałych zdolności motorycznych): dł. ciała- najsilniejsza kontrola genetyczna, wskaźnik odziedziczalności 0,6-0,8, wyższe u mężczyzn i rosną z wiekiem; wymiary szerokościowe szkieletu- słabsze uwarunkowania genetyczne, silniejsze u kobiet; masa ciała szczupłego (LBM)- wskaźnik odziedziczalności średni 0,4-0,5 ze względu na silny związek z wysokością ciała, możliwości wytrenowalności masy mięśni są bardzo duże, nie może, więc być ona pod silną kontrolą genetyczną, masa tłuszczu- bardzo słaba kontrola genetyczna, rodzinne podobieństwa wynikają z uwarunkowań środowiskowych; struktura mięśni- bardzo silna kontrola genetyczna, wg niektórych cecha niezmienna w ciągu życia (proporcje włókien FT do ST).

3.Zdolności wytrzymałościowe- średnio silnie uwarunkowane genetycznie, wskaźnik odziedziczalności 0,4-0,6, nieco silniej u płci męskiej, a siła kontroli rośnie z wiekiem.

4.Zdolności koordynacyjne (czas reakcji prostej, koordynacja wzrokowo- ruchowa, orientacja przestrzenna, czucie proprioreceptywne)- najsilniejsze uwarunkowania genetyczne (0,4-0,6) wykazuje orientacja przestrzenna. Średnia kontrola genetyczna (0,27-0,52)- koordynacja wzrokowo- ruchowa (większy wpływ czynnika genetycznego u chłopców, wzrost siły uwarunkowań genetycznych waz z wiekiem). Czas reakcji prostej- cecha bardzo labilna, słabo uwarunkowana genetycznie, znaczna podatność na bodźce środowiskowe. Czucie kinestetyczne- brak kontroli genetycznej.

10. Środowiskowe uwarunkowania motoryczności człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem czynników społeczno-rodzinnych i ekologicznych

Środowisko- miejsce przebywania osobnika lub populacji przez dłuższy czas. Rodzaj środowiska oznacza zespół czynników wzajemnie się na siebie nakładających. Ten sam zbiór czynników może wywołać odmienne reakcje u osób o niejednakowym podłożu dziedzicznym i może umożliwić różny stopień ekspresji genotypu w kolejnych fazach rozwoju osobniczego.

Środowisko wpływa na motoryczność w sposób bezpośredni bądź pośredni. Pośrednie wpływy mają miejsce wówczas, gdy stwierdzamy oddziaływanie czynników zewnętrznych na te cechy somatyczne (jak budowa ciała, masa mięśniowa) lub te procesy rozwojowe (jak tempo dojrzewania), które warunkują możliwości ruchowe człowieka. Wpływy bezpośrednie polegają na pobudzaniu bądź hamowaniu rozwoju zdolności kondycyjnych, umiejętności ruchowych, motywów inicjujących aktywność fizyczną i tym podobne elementy motoryczności.

Każdy organizm posiada zdolności adaptacyjne do warunków środowiska, w których musi funkcjonować. W zależności od warunków zewnętrznych środowiska organizm wyzwala szereg fizjologicznych reakcji przystosowawczych, które prowadzą do strukturalnych zmian.

Rodzaje zmian przystosowawczych organizmu na bodźce środowiskowe. 1.Jednorazowa odpowiedź na bodziec pojedynczy lub ich krótkotrwałą serię; 2.Zmiany adiustacyjne, odwracalne, cofające się po pewnym okresie od wygaśnięcia czynników, które je spowodowały; 3.Przystosowanie plastyczne, wyrażające się w nieodwracalnych zmianach, np. w budowie ukł. kostnego sportowca intensywnie trenującego w młodości; 4.Adaptacja genetyczna prowadząca do eliminowania osobników nie przystosowanych, a utrwalania się w populacji osobników najlepiej przystosowanych.

Czynniki zewnętrzne wpływające modyfikująco na rozwój człowieka.1.Modyfikatory naturalne (czynniki biogeograficzne)- świat roślin, zwierząt, woda, powietrze, klimat (temperatura, ciśnienie, wilgotność), ukształtowanie terenu. 2.Czynniki społeczno- ekonomiczne (modyfikatory cywilizacyjno- kulturowe)- wykształcenie rodziców, tradycje i zwyczaje społeczne, czynniki psychiczne (stany emocjonalne). 3.Tryb życia- aktywność fizyczna.

Modele adaptacyjne. 1.Niewykorzystanie możliwości rozwojowych- ograniczone stymulowanie motoryki człowieka uniemożliwiające wykorzystanie genetycznych możliwości. 2.Stymulacja adekwatna do genetycznie wyznaczonych norm reakcji- optymalny rozwój predyspozycji i zdolności motorycznych (wych. fiz. oraz rekreacja). 3.Stymulacja na granicy zdolności przystosowawczych- charakterystyczny dla treningu sportowego. 4.Przekroczenie genetycznie zdeterminowanych możliwości przystosowawczych- niewłaściwe obciążenia treningowe, niedostosowane do możliwości organizmu, przetrenowanie, przewaga pracy nad wypoczynkiem).

11. Morfologiczne uwarunkowania motoryczności człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem procesów dojrzewania i rośnięcia

Spośród tych morfologicznych elementów, które ograniczają możliwości wpływania na organizm osobnika oraz modyfikują sposób postępowania motorycznego, wymienia się w pierwszym rzędzie cechy związane z: wielkością i kształtem ciała w ujęciu trójwymiarowym,
proporcjami między długościami poszczególnych części i obfitością umięśnienia różnych okolic, stosunkami wewnętrznymi między komponentami tkankowymi ciała. Siła mięśni jest proporcjonalna do powierzchni poprzecznego przekroju, czyli proporcjonalna do kwadratu wymiaru liniowego, natomiast ciężar jest funkcją sześcienną. Nawet proporcjonalne zwiększenie wysokości ciała musi prowadzić do obniżenia siły w stosunku do ciężaru, co jest jednym z czynników ograniczających sprawność fizyczną.

12. Relatywna ocena sprawności motorycznej /kryteria wieku morfologicznego/

Pomiar - to przyporządkowanie liczb cechom przedmiotów lub osób według pewnych zasad, których prawidłowość można zweryfikować empirycznie. Innymi słowy, za pomocą układu liczbowego możemy oddać nasilenie występowania pewnej cechy w przedmiotach lub osobach”.

Rozwój fizyczny rozpoczyna się od zapłodnienia, a kończy gdy wymiary ciała i narządy osiągną pełną dojrzałość. Jest procesem trwającym w czasie, podlegającym różnorodnym wpływom genetycznym i środowiskowym. Charakteryzuje się licznymi i nieodwracalnymi przeobrażeniami w zakresie doskonalenia morfologii i funkcji komórek, tkanek i narządów oraz ustroju jako całości. Celem dokonujących się zmian jest osiągnięcie przez organizm kompleksowej dojrzałości i zdolności do reprodukcji. Zachodzące zmiany rozwojowe są wynikiem przeobrażeń o charakterze ilościowym (proces wzrastania) i jakościowym (proces dojrzewania). Podkreśla się indywidualnie zróżnicowaną dynamikę ich przebiegu, dlatego też osobnicy w tym samym wieku kalendarzowym (metrykalnym) mogą różnić się między sobą stopniem zaawansowania procesów rozwojowych, czyli wiekiem rozwojowym (biologicznym) Pozytywnym miernikiem stanu zdrowia w populacji wieku rozwojowego jest ocena rozwoju somatycznego. Pomimo faktu, iż każde dziecko ma swój indywidualny tor rozwojowy, konieczne staje się jego porównanie z populacją zdrowych rówieśników, stwierdzenie czy rozwój przebiega harmonijnie i w jakim stopniu oddziałują na niego czynniki genetyczne i środowiskowe. Ocena rozwoju dziecka, czyli diagnoza auksologiczna stała się podstawowym elementem opieki zdrowotnej w poszczególnych etapach rozwoju dzieci i młodzieży. Jest ona niezbędna zarówno w postępowaniu prewencyjnym (promocja zdrowia), jak i leczniczym w przypadku auksopatii (zaburzeń rozwoju). Realizacja tych zadań możliwa jest dzięki różnym metodom oceniającym zjawisko rozwoju somatycznego [5-9]. Ocenę rozwoju fizycznego można przeprowadzić dzięki badaniom przekrojowym (ang.: cross sectional studies), pozwalającym na określenie poziomu rozwoju fizycznego w dniu badania w danej grupie wiekowej (metoda statyczna) lub przy pomocy badań ciągłych, długofalowych (ang.: longitudinal studies), umożliwiających ocenę indywidualnego rozwoju dziecka na przestrzeni kilku-, kilkunastoletniego okresu prowadzenia obserwacji i badań (metoda dynamiczna). Badania przekrojowe umożliwiają szybkie uzyskanie informacji o rozwoju badanych cech nawet dla dużej populacji i o zjawisku akceleracji. Przeciętne wartości badanych cech dla wieku i płci informują o osiągniętym poziomie rozwoju fizycznego, ale nie mogą być przydatne np. w ocenie kolejności występowania cech dojrzewania płciowego. Badania ciągłe, długofalowe są niezwykle pomocne w tworzeniu krzywych wzrastania, w poznawaniu indywidualnie zróżnicowanego toru rozwojowego, w ocenie kolejności i czasu występowania cech dojrzewania płciowego, a nawet w przewidywaniu ostatecznej wysokości ciała [3, 4, 6, 10]. Wg Chrząstek-Spruch [8] poznanie indywidualnego tempa i rytmu wzrastania, na który wpływają czynniki środowiskowe, choroba lub reakcja na podjęte leczenie wymaga prowadzenia badań długofalowych, wykonywanych wielokrotnie u tych samych dzieci.

Tempo wzrastania wyrażone jest linią utworzoną z połączenia kolejno uzyskiwanych wartości pomiarów wysokości lub masy ciała w poszczególnych latach życia. Odzwierciedla szybkość, z jaką organizm dąży do uzyskania pełnej dojrzałości. Z kolei rytm wzrastania odzwierciedla przyrosty badanej cechy najczęściej w rocznych odstępach czasu. Przy prowadzeniu takich obserwacji najczęściej stosuje się model Preece-Bainesa opisujący krzywą wzrastania od okresu wczesnego dzieciństwa aż do okresu dojrzałości. Model ten pozwala oceniać przebieg wzrastania poszczególnych dzieci, tempo wzrastania w kolejnych okresach rozwoju, okres pojawiania się skoku pokwitaniowego i jego wielkość, a także moment zakończenia wzrostu (spadek tempa mniejszy niż 1 cm rocznie

Do najczęściej stosowanych metod oceniających zjawisko rozwoju fizycznego należą:

tabele norm traktowane jako biologiczne układy odniesienia,
siatki centylowe,
wskaźniki proporcji,
morfogramy, czyli profile rozwoju,
ocena wieku biologicznego (rozwojowego), gł. ocena wieku morfologicznego, zębowego, kostnego i wieku cech płciowych,
wskaźniki oceny składu ciała: masa ciała szczupłego i metoda impedancji, badania stanu mineralizacji kośćca,
biochemiczne wskaźniki rozwoju [1-3, 10, 12].

Tabele norm
Najprostszą metodą antropometryczną oceny rozwoju fizycznego u dzieci są pomiary masy i wysokości ciała z odniesieniem ich wartości do tabeli norm. W tabelach są umieszczone średnie wartości danej cechy, najczęściej wysokości i masy ciała, ewentualnie obwodu głowy i klatki piersiowej. Uzyskuje się je na podstawie badań przekrojowych wybranej losowo, możliwie licznej populacji w określonym przedziale wiekowym. Zatem większość tabel informuje jedynie czy uzyskana wartość badanej cechy, np. wysokość ciała mieści się poniżej lub powyżej przeciętnej dla danego wieku. Granice norm nie pozostają sprecyzowane i często są różnie interpretowane [6, 13]. Posługując się tabelami należy pamiętać, że podają one wartości przeciętne dla danej populacji i stosunkowo niewielu osobników ściśle odpowiada przyjętym normom. Istnieje więc konieczność ustalenia zakresu odchyleń, które należy traktować jako prawidłowe. Umownie przyjęto obszar obejmujący ą 1 odchylenie standardowe (SD) od średniej arytmetycznej, w którym powinno się mieścić 68,3% badanej populacji pod względem danej cechy oraz obszar ą 2 odchylenie standardowe, obejmujący 95,6% osobników [1, 6]. Wg Krawczyńskiego [3] w związku z procesem akceleracji rozwoju niezbędna staje się aktualizacja tabel norm co 10-15 lat.

Siatki centylowe
Siatki centylowe dostarczają informacji o dynamice procesu rozwoju fizycznego. W siatkach przedstawia się częstość występowania wartości cechy wyrażonej w procentach. Zaletą tej metody jest możliwość graficznego ujęcia pozycji badanej cechy względem normy i określenie jej toru rozwojowego na podstawie kilku-, kilkunastoletnich obserwacji ciągłych. Wartości podstawowych pomiarów masy ciała i wzrostu, a także obwodu głowy i klatki piersiowej powtarzane w określonych przedziałach czasowych, powinny być zawsze odniesione do siatek centylowych jako norm biologicznych dla wieku i płci. Nanosząc np. w odstępach półrocznych na siatki centylowe uzyskane wartości z dokonanych pomiarów można wykreślić linię krzywą, która odzwierciedla indywidualne tempo wzrastania. Centyl wskazuje na pozycję danej osoby w populacji uporządkowanej według cechy 0-100. Jeśli np. wartość wzrostu dziecka znajduje się na poziomie 50 centyla, oznacza to, że w danym wieku metrykalnym połowa jego rówieśników jest od niego wyższych, a połowa niższych. Krzywe oznaczone jako 3 i 97 (lub 5 i 95) centyl stanowią granice normy i odpowiadają 2 SD od wartości średniej w tabelach norm. Zakres normy wąskiej obejmującej 50% populacji mieści się między 25 a 75 (lub 35-65) centylem, zaś szerokiej - między 10 a 90 (lub 15-85) i obejmuje ok. 80% populacji Cech biologicznych nie można jednak dzielić w sposób mechaniczny na grupę fizjologii i patologii. Wartości danej cechy mieszczące się między 3 (5) a 10 centylem oraz między 90 a 97 (95) stanowią strefę pośrednią, obserwacyjną (pogranicze normy). Dzieci, których analizowane cechy mieszczą się w strefie pośredniej wymagają obserwacji i badań kontrolnych w celu wykluczenia ewentualnego procesu chorobowego, warunkującego potencjalne opóźnienie lub rzadziej przyspieszenie rozwoju [3, 12]. Należy przy tym pamiętać, że siatki centylowe pokazują rozkład cechy w określonej, np. zamieszkującej dany region populacji, a nie jest to jednoznaczne z faktem, że jest to zawsze rozkład wzorcowy. Dla lepszej obiektywizacji wyników pomiarów, często wyraża się je jako wartość liczbową w postaci ułamka masy ciała lub wzrostu w odniesieniu do normy dla wieku Za bardziej nowoczesne uznaje się siatki cech skorelowanych, np. wysokości i masy ciała. Przykładem może być opracowana przez Malinowskiego i Pazecką graficzna metoda umożliwiająca ocenę wieku morfologicznego i proporcji wagowo-wzrostowych. Umożliwia ona obiektywną ocenę stopnia opóźnienia lub przyspieszenia rozwoju (wg wzoru: wzrost do wieku - dla oceny tempa wzrastania) oraz szybkie wyodrębnienie z badanej grupy dzieci smukłych, zbudowanych proporcjonalnie i krępych (wg wzoru: masa do wzrostu - dla oceny niedoboru masy ciała lub wzrostu) Wysoki stopień dziedziczenia niektórych cech, np. wysokości ciała, wykorzystano również do opracowania tzw. siatek trójcentylowych. Uwzględniają one średnią wysokości ciała obojga rodziców i zróżnicowanie środowiskowe na miasto i wieś. Dodatkowo umożliwiają uściślenie zróżnicowania konstytucjonalnego, które ma podłoże genetyczne

Wskaźniki proporcji
Najczęściej przedstawiają one stosunek dwóch lub więcej cech morfologicznych względem siebie. Wprowadzone zostały ze względu na potrzebę oceny kształtowania się proporcji ciała, czyli do określenia procesów różnicowania [1, 6, 13, 16, 17]. Do najpopularniejszych wskaźników należy wskaźnik Queteleta (WQ), tj. stosunek masy ciała w gramach do wysokości w cm. Charakteryzuje budowę ciała, a jego wielkość może zależeć od rozwoju tkanki tłuszczowej lub masy mięśniowej. Odmianą WQ jest najczęściej stosowany w praktyce pediatrycznej wskaźnik wagowo-wzrostowy określający stan odżywienia i stopień otyłości, tzw. wskaźnik masy ciała (BMI - ang: Body Mass Index). Jest on ilorazem masy ciała (w kg) do kwadratu wysokości (m2). Wartości poniżej 15-17 kg/m2 oznaczają znaczny niedobór masy ciała (stan niedożywienia), zakres 17-23,5 kg/m2
- ryzyko niedożywienia, 24-24,5 kg/m2
- stan prawidłowego odżywienia, 25-29,5 kg/m2 - nadwagę, zaś powyżej 30 kg/m2 - otyłość. Powszechnie uważa się, że z powodu szybkiego tempa rozwoju dzieci i młodzieży, wskaźnik BMI ulega dużym zmianom i dlatego powinien być oceniany w korelacji z właściwymi dla wieku i płci rozkładami centylowymi. Do oceny stanu odżywienia, szczególnie u dzieci, wykorzystywany jest wskaźnik Cole'a wyrażany w procentach (iloraz BMI do standardowego BMI - dla 50 centyla masy i 50 centyla wzrostu dla danego wieku, tj. masa ciała x wysokość ciała standardowa2 x 100 / masa ciała standardowa x wysokość ciała2). Za masę standardową uważana jest masa na poziomie 50 centyla dla tzw. wieku wysokościowego, tj. wieku, dla którego aktualna wysokość odpowiada 50 centylowi. Kwalifikacja tego wskaźnika obejmuje następujące zakresy: <75 - wyniszczenie, 75-85 - niedożywienie, 85-90 - nieznaczne niedożywienie, 90-100 - norma i >110 - nadmierne odżywienie. Bardziej szczegółowe obliczenia uwzględnia tzw. współczynnik masy ciała (WMC), który jest wskaźnikiem masy ciała zmieniającym się w zależności od wieku badanego. Wartość WMC otrzymuje się poprzez pomnożenie BMI przez powierzchnię ciała. Zdaniem Wolańskiego [7] w okresie przedszkolnym i szkolnym dużą wartość ma wskaźnik międzykończynowy, a w okresie pokwitania wskaźnik spłaszczenia klatki piersiowej. Posługiwanie się wskaźnikami i ich poprawna interpretacja wymagają dobrej znajomości prawidłowości rozwojowych.

Morfogramy (profile rozwoju)
Średnie wartości większego zestawu cech somatycznych dla poszczególnych grup wieku i płci mogą posłużyć do skonstruowania morfogramów. Dają one możliwość oceny kształtowania się proporcji pomiędzy odcinkami i składnikami ciała. Umożliwiają dokładniejsze określenie procesów różnicowania. Morfogramem określa się linię poprzeczną uzyskaną przez połączenie wartości liczbowych kilku cech morfologicznych naniesionych na specjalnie skonstruowane siatki. Linia ta wyznacza poziom rozwoju badanych cech, czyli profil rozwoju dla płci i danego wieku kalendarzowego Średnie wartości mierzonych cech dorosłej osoby o prawidłowym rozwoju somatycznym tworzą na siatce poziomą linię prostą. Im uzyskana krzywa bardziej odbiega od linii poziomej, tym większe zaburzenie proporcji ciała. Profile rozwoju pomocne są w diagnozowaniu niektórych zaburzeń endokrynologicznych (zespół Turnera, zespół Klinefeltera) i innych postaci karłowatości [1, 3, 6, 13].

Wiek biologiczny (rozwojowy)
Przez pojęcie wieku biologicznego (rozwojowego, fizjologicznego) należy rozumieć rzeczywisty poziom zawansowania we wzrastaniu i dojrzewaniu dziecka. Dotyczy rozwoju kilku cech, a jego dokładność w określeniu zależy wprost proporcjonalnie od liczby zastosowanych kryteriów oceny. W praktyce najczęściej wykorzystuje się kryterium wieku morfologicznego, zębowego, kostnego i wieku cech płciowych. Średnia uzyskana z podsumowania otrzymanych wartości analizowanych cech określa wiek biologiczny w latach. Różnica między wiekiem metrykalnym (kalendarzowym) a otrzymaną średnią określa stopień odchylenia w kierunku przyspieszenia lub opóźnienia rozwoju [Wiek morfologiczny (wiek wzrostowy i wagowy) - określa się, porównując uzyskane pomiary wysokości i masy ciała z wartościami badanych cech zawartych w tabelach norm i odczytując odpowiadający im wiek. Wysokość i masę ciała można także porównać między sobą na siatce centylowej cech skorelowanych.Ocenę poziomu rozwoju przy zastosowaniu wieku zębowego stosuje się najczęściej u najmłodszych dzieci. Czas wyrzynania się zębów mlecznych i ich liczba pomocne są w określeniu wieku od 6 do 30 miesięcy. Około 6 roku życia, kiedy zaczynają pojawiać się zęby stałe, można ponownie oceniać wiek zębowy jako jeden ze wskaźników rozwojowych. Porównując liczbę zębów mlecznych lub stałych z odpowiednimi tabelami norm wiekowych lub z siatką centylową dla wieku zębowego, można ocenić stopień zaawansowania tej cechy morfologicznej. Wyrzynanie się zębów zależy od płci dziecka. U chłopców zęby mleczne wyrzynają się szybciej, natomiast dziewczynki szybciej je tracą i następuje u nich szybsza wymiana zębów na stałe. Różnica sięga 3-4 miesięcy.Wiek kostny (szkieletowy) - ocena dojrzałości szkieletowej na podstawie czasu pojawiania się jąder kostnienia i stopnia zaawansowania rozwoju kośćca pozwala na dokonanie oceny ogólnego poziomu rozwoju fizycznego. W ocenie dojrzałości kośćca stosuje się metodę jedno- lub wieloodcinkową. Koncepcja metody jednoodcinkowej opiera się na założeniu, że proces kostnienia jest zbliżony we wszystkich częściach ciała. W metodzie wieloodcinkowej poziom dojrzałości kostnej ocenia się na podstawie radiogramów kilku odcinków ciała, ale łączy się ono z niebezpieczeństwem napromieniowania dziecka. Z zachowaniem wszystkich zasad ochrony radiologicznej wykonuje się radiogram ręki i nadgarstka, który porównuje się z odpowiadającym mu wzorcem w atlasie dla danego wieku kalendarzowego i płci. Wiek kostny określa się w latach. Dojrzewanie kośćca jest wyrazem oddziaływania czynników endogennych (genetycznych, hormonalnych) i egzogennych (żywieniowych). Uważa się, że wiek kostny jest ściśle skorelowany z wiekiem rozwojowym i ogólnym dojrzewaniem ustroju.Wiek cech płciowych - fizjologiczne granice dojrzewania płciowego są bardzo szerokie: od 8 do 16 roku życia u dziewcząt i od 10 do 18 roku życia u chłopców. Jednakże wystąpienie cech dojrzewania płciowego w pierwszych dwóch latach podanego zakresu wieku, jak również ich brak w dwóch ostatnich latach wymaga przeprowadzenia pełnej oceny klinicznej. Celem tego działania jest wykluczenie przedwczesnego lub opóźnionego dojrzewania płciowego, ustalenie przyczyn tego stanu i zastosowanie ewentualnego leczenia. W działaniach tych bardzo istotną rolę odgrywa dokładnie zebrany wywiad ukierunkowany genetycznie i auksjologicznie. Przedmiotem oceny u chłopców są zewnętrzne narządy płciowe (jądra, prącie, moszna) oraz stan owłosienia łonowego i pachowego. U dziewcząt oprócz owłosienia ocenia się także rozwój piersi oraz wiek wystąpienia pierwszej miesiączki. Do oceny rozwoju cech płciowych przyjęto pięciostopniową skalę Reynoldsa-Winesa, spopularyzowaną przez Tannera. Brak cech dojrzewania płciowego jest typowy dla fazy dziecięcej, określanej jako faza pierwsza. Fazy 2, 3 i 4, są fazami rozwojowymi, natomiast faza piąta charakteryzuje cechę w stopniu rozwoju typowym dla osoby dojrzałej. Dynamikę rozwoju jakościowych cech płciowych trudno jest ująć w skali ilościowej. Problem ten został rozwiązany poprzez opracowanie diagramów obrazujących osiągnięcie poszczególnych faz rozwojowych dla tych cech w przyjętych przedziałach centylowych w odniesieniu do przeciętnych wartości wieku metrykalnego.

Wskaźniki oceny składu ciała
Masa ciała szczupłego (ang.: lean body mass) pozwala ocenić masę tzw. tkanek aktywnych z wyłączeniem tkanki tłuszczowej. Metoda impedancji (oporności) bioelektrycznej (elektryczna analiza bioimpedancji) wykorzystuje zjawisko różnic przewodnictwa elektrycznego pomiędzy beztłuszczową masą ciała a tkanką tłuszczową, w której przewodnictwo jest mniejsze. Dzięki temu można przeprowadzać analizę składu ciała (np. ocenę masy bez- i tłuszczowej, ilość wody całkowitej w ustroju). Najczęściej korzysta się z niej, oceniając stan odżywienia pacjentów Celem rozróżnienia udziału masy mięśniowej, masy tłuszczowej i uwodnienia ustroju w kształtowaniu wielkości wskaźnika stanu odżywienia, dodatkowo korzysta się z pomiarów grubości fałdów i obwodów. Prostym, a zarazem miarodajnym jest pomiar w połowie długości ramienia z jednoczesnym pomiarem grubości fałdu skórnego nad mięśniem trójgłowym ramienia. Zastosowanie odpowiednich obliczeń pozwala na jednoczesną ocenę masy mięśniowej i masy tłuszczowej. Jest to metoda szeroko stosowana w technice antropometrycznej dla oceny stanu odżywienia u dzieci, zakładająca, że grubość tkanki tłuszczowej podskórnej odpowiada proporcjonalnie całkowitej zawartości tłuszczu [14, 17].
Coraz częściej w medycynie wieku rozwojowego wykonuje się badania stanu mineralizacji kośćca, dzięki czemu w sposób pośredni można określić całkowitą masę kostną (densytometria, tomografia komputerowa, techniki ultradźwiękowe) [8, 19, 20]. Metodą kosztowną, ale coraz bardziej dostępną jest ilościowa densytometria kostna za pomocą metody DEXA (absorpcjometria promieniowania rentgenowskiego o podwójnej energii; DEXA - ang.: Dual Energy X-ray Absorptiometry). Badaniu metodą DEXA można poddać całe ciało lub kręgosłup lędźwiowy w projekcji przedniotylnej. Prawidłowa masa kostna jest wykładnikiem masy ciała, a tym samym wzrastania i rozwoju dziecka.

Wskaźniki biochemiczne
Znacznie rzadziej w praktyce stosowane są niektóre biochemiczne wskaźniki rozwoju, przede wszystkim oparte na oznaczeniach wydalania hydroksyproliny i kreatyniny z moczem. Uzyskane wartości koreluje się z wysokością i masą ciała osób badanych, wyliczając odpowiednie współczynniki: hydroksyprolinowo-wzrostowy, hydroksyprolinowo-wagowy lub hydroksyprolinowo-kreatyninowy. Do tych badań należy także dołączyć powszechnie wykorzystywane w praktyce lekarskiej oznaczenia we krwi stężeń cholesterolu całkowitego i jego frakcji VLDL, LDL i HDL oraz trójglicerydów i apolipoprotein. Te wskaźniki biochemiczne znalazły szczególne znaczenie w wykrywaniu zaburzeń gospodarki lipidowej towarzyszącej otyłości i stanowiących czynniki ryzyka dla rozwoju miażdżycy. Znacznie rzadziej w ocenie procesów rozwoju fizycznego wykorzystuje się oznaczenia markerów metabolizmu kostnego (np. biosyntezę kolagenu, szczególnie kolagenu typu I tworzącego macierz kostną) oraz inne sposoby określania zasobów tkanki tłuszczowej (np. oznaczanie leptyny, hormonu syntetyzowanego przez komórki tłuszczowe, którego stężenie we krwi jest wprost proporcjonalne do ilości tkanki tłuszczowej). Innymi metodami laboratoryjnymi służącymi przede wszystkim ocenie stopnia upośledzenia stanu odżywienia są badania poziomów we krwi: białka całkowitego, transferyny, albuminy, prealbuminy, białka wiążącego retinol, pierwiastków śladowych, witamin lub IGF-1 (ang.: insulin-like growth factor-1) Nie ustają poszukiwania nowych metod, które byłyby najbardziej wiarygodnymi sposobami śledzenia i monitorowania rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży. Rzadko wykorzystywaną metodą jest knemoterapia, która pozwala na precyzyjny, nieinwazyjny pomiar długości podudzia. Służący do tego celu knemometr z dużą dokładnością (błąd pomiaru rzędu 0,09-0,17 mm) ocenia dynamikę wzrastania na przestrzeni krótkich okresów czasowych. Dotychczas metoda ta znalazła zastosowanie głównie w badaniach klinicznych i służy m.in. do oceny rozwoju wcześniaków i dzieci z małą masą urodzeniową oraz obserwacji wzrastania pacjentów podczas leczenia sterydami lub hormonem wzrostu Coraz częściej w ocenie rozwoju dzieci i młodzieży korzysta się ze wskaźników sprawności i wydolności fizycznej i/lub poziomu rozwoju umysłowego, emocjonalnego i społecznego. Są one także pozytywnymi wskaźnikami oceny stanu zdrowia jednostki.Rozwój ontogenetyczny (osobniczy) jest procesem progresywnym, a organizm człowieka, przechodząc przez jego poszczególne etapy nigdy już nie powróci do fazy czy stanu wcześniejszego. Jest to pewnego rodzaju łańcuch kolejno po sobie następujących ogniw procesów przystosowawczych do życia, które charakteryzują się dużą indywidualnością osobniczą. Znajomość metod oceny rozwoju fizycznego i prawidłowa ich interpretacja umożliwia prowadzenie systematycznej kontroli postępowania tego procesu. Auksjologia jest dziedziną, w której szczególnie często spotyka się problem pogranicza normy i patologii. Mogą one być wynikiem indywidualnego przebiegu toru rozwojowego albo być sygnałem rozpoczynającego się procesu patologicznego. Coraz częściej ocenę stanu zdrowia przeprowadza się w oparciu o jego pozytywne mierniki, tj. wskaźniki rozwoju fizycznego, sprawności i wydolności fizycznej oraz poziomu rozwoju umysłowego i emocjonalnego, zwłaszcza w kontekście różnorodnych uwarunkowań psychospołecznych. Dlatego też prawidłowo przeprowadzona ocena rozwoju osobniczego w oparciu o dostępne metody powinna być integralną częścią postępowania diagnostycznego w praktyce pediatrycznej.

13. Aktywność fizyczna populacji polskiej

Serca Polaków nie należą do najzdrowszych, o czym dobitnie przekonują statystyki: co roku z powodu chorób serca i naczyń umiera ponad 170 tysięcy Polaków. Umiera, choć chorobom serca i naczyń można skutecznie zapobiegać. Często wystarczy tylko niewielka zmiana w dotychczasowym trybie życia.Brak wystarczającej aktywności fizycznej i siedzący tryb życia należą do najbardziej rozpowszechnionych czynników ryzyka chorób serca i naczyń. Regularne ćwiczenia oznaczają zmniejszenie ryzyka zawału serca o ponad 50%.
Polacy mają na tym polu szczególnie duże zaległości: należymy do jednych z najmniej aktywnych fizycznie społeczności europejskich. Szacuje się, że jedynie 10% dorosłych Polaków, to osoby o systematycznej dużej aktywności fizycznej. Zaś ponad 60% mieszkańców dużych miast prowadzi tryb życia typowego "homo sedentarius", unikając jakiejkolwiek systematycznej aktywności ruchowej.

W 16 krajach należących do Unii Europejskiej przed przyjęciem nowych członków w roku 2004, mężczyzna, który ukończył 45 lat może średnio liczyć na 32 lata dalszego życia, a kobieta na 38 lat. W Polsce mężczyzna, który ukończył 45 lat może średnio liczyć na przeżycie 28 lat, a kobieta 34 lat. Co skraca życie Polakom i sprawia, że umierają tak wcześnie? Największym zagrożeniem dla naszego życia i zdrowia są choroby układu krążenia. W Polsce, jak i na Lubelszczyźnie są one odpowiedzialne za ok. 48 proc. wszystkich zgonów. To także główny powód przedwczesnej umieralności.
Choroby sercowo-naczyniowe pozbawiają życia rokrocznie ponad 170 tysięcy Polaków. Umierają w wyniku zawału serca, choroby wieńcowej, udaru mózgu. Umierają, choć badania naukowe wykazują, że można uniknąć ponad połowy tych zgonów.

W tym roku Światowy Dzień Zdrowia WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) - 7 kwietnia 2002 r. - przebiega pod hasłem "Rusz się po zdrowie" ("Move for health"). Problem braku aktywności fizycznej jest szczególnie widoczny w Polsce. Przedstawiciele Programu CINDI WHO ponownie zachęcają do porzucenia siedzącego trybu życia.

Badania wykazują, że Polacy są najmniej aktywnym społeczeństwem w Europie. Projekt badawczy "Bridging East-West Health Gap" wykonany w ramach programu Biomed Unii Europejskiej wykazał, że nasza kondycja fizyczna jest dramatycznie gorsza od kondycji społeczeństw UE czy Czech, Węgier lub Rosjan. Tylko od 3 do 10% Polaków (w zależności od grupy wiekowej) wykazuje zadowalającą aktywność fizyczną. "Siedzący tryb życia powoduje niższą sprawność fizyczną, niższą wydolność układu krążenia i oddechowego, występowanie nadwagi i otyłości, cukrzycy, nadciśnienia, jest przyczyną gorszego samopoczucia i słabszej odporności na infekcje. Brak aktywności fizycznej wpływa także na pojawianie się plag społecznych takich jak przestępczość czy różne ryzykowne zachowania." - mówi prof. Wojciech Drygas, dyrektor Programu CINDI WHO w Polsce. 70% Polaków między 45. a 64. rokiem życia cierpi na otyłość i nadwagę, a nadciśnienie jest problemem ok. 12 mln osób. Aby uzyskać korzyści zdrowotne, nie trzeba poddawać się wielogodzinnym, morderczym treningom. Aktywność fizyczna to spacer, jogging, sprzątanie, taniec, zabawa z dzieckiem, wchodzenie po schodach zamiast korzystania z windy, krótko mówiąc - jakikolwiek wysiłek fizyczny. Nawet kilkanaście przysiadów podczas oglądania ulubionego serialu! Najważniejsze, by aktywność była systematyczna. Wykazano, że u osób maszerujących godzinę tygodniowo, ryzyko wystąpienia cukrzycy typu II zmniejsza się o 25%, spada również ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego. Do regularnego wysiłku fizycznego należy przygotowywać organizm stopniowo. W przypadku podjęcia kilku godzin intensywnych ćwiczeń po wielu latach mało aktywnego trybu życia, możemy narazić organizm na przeciążenie i uszkodzenia. - "Dlatego polecam spacery i marsze w szybkim tempie, jazdę na rowerze, pływanie. Wystarczy, jeśli na początku nasza aktywność będzie trwać 10-15 minut, następnie możemy ją stale zwiększać w zależności od naszej kondycji fizycznej. Jeżeli nie jesteśmy pewni, czy nie ma jakichś przeciwwskazań do ćwiczeń, powinniśmy wcześniej skonsultować się z lekarzem" - radzi prof. Wojciech Drygas. Większość dorosłych Polaków (61%) co najmniej sporadycznie bierze udział w zajęciach służących sprawności fizycznej - uprawia jakąś dziedzinę sportu lub podejmuje inne formy aktywności rekreacyjnej. Jedna trzecia (33%) czyni to systematycznie - raz w tygodniu lub częściej, 12% rzadziej - przynajmniej raz w miesiącu. Co szósty respondent (16%) sporadycznie uprawia jakiś rodzaj sportu lub rekreacji ruchowej.Najpopularniejszą formą rekreacji fizycznej jest jazda na rowerze. Ogółem ponad dwie piąte badanych (42%) deklaruje, że czasem jeździ na rowerze na wycieczki, dla przyjemności, przy czym prawie jedna piąta (18%) czyni to raz w tygodniu lub częściej.Do popularnych form aktywnego wypoczynku należą także: piesze wędrówki (30%), gra w piłkę nożną, siatkówkę, koszykówkę lub inne ruchowe gry zespołowe (26%), pływanie (26%) oraz bieganie, jogging (21%). Jednak systematycznie, tzn. przynajmniej raz w miesiącu, te rodzaje aktywności podejmuje od 9% do 13% ankietowanych.Najmniej popularne wśród dorosłych formy rekreacji to jazda konna (3%), boks lub inne sporty walki (3%) oraz jazda na wrotkach, rolkach bądź deskorolce (3%).Niezależnie od różnych form fizycznej rekreacji nieco ponad 14% ogółu dorosłych wykonuje także (lub tylko) ćwiczenia rehabilitacyjne i lecznicze zalecone przez lekarza.Uprawianie jakiejś dziedziny sportu, zajęć służących sprawności fizycznej lub innych form rekreacji ruchowej jest najczęstsze wśród osób wykształconych oraz mieszkańców dużych miast.

Z sondażu poświęconego m. in. różnym formom aktywności fizycznej wynika, że większości dorosłych Polaków (mających 18 lat lub więcej) nie jest obcy jakiś rodzaj ruchowej, fizycznej rekreacji czy sportu, choć część oddaje się takiej aktywności jedynie sporadycznie. Trzeba jednak zaznaczyć, że dwie piąte ankietowanych (39%) udzieliło negatywnej odpowiedzi na wszystkie pytania dotyczące uprawiania jakiejś dyscypliny sportu lub podejmowania fizycznej rekreacji.Jedna trzecia Polaków (33%) regularnie - raz w tygodniu lub częściej - uprawia sport lub inne ćwiczenia służące sprawności fizycznej, 12% czyni to rzadziej, ale co najmniej raz w miesiącu. Co szósty respondent (16%) sporadycznie uprawia jakiś rodzaj sportu lub rekreacji ruchowej.

CZĘSTOŚĆ UPRAWIANIA SPORTU OGÓŁEM

0x01 graphic

Uwaga: nie uwzględniono osób wykonujących ćwiczenia rehabilitacyjne lub lecznicze zalecone przez lekarza. Jeśli dodalibyśmy osoby podejmujące tylko taką aktywność, odsetek uprawiających sport raz w tygodniu lub częściej wzrósłby do 36%, a nieuprawiających sportu w ogóle zmalałby do 35%.

Trzeba pamiętać, że wiele form rekreacji wymaga określonych warunków i większość osób nie może z nich korzystać w każdej porze roku. Tak jest np. ze sportami sezonowymi czy też takimi, które wymagają specjalnych obiektów (chyba że mamy dostęp do krytych boisk, stadionów, lodowisk itp.). Niektóre rodzaje dyscyplin lub ćwiczeń wymagają ponadto sprzętu, na który wiele osób nie może sobie pozwolić. Nie w każdym przypadku zatem częstość czy regularność podejmowania określonej aktywności rekreacyjnej odzwierciedla trafnie stałość naszego zaangażowania i troski o kondycję fizyczną. Dodajmy też, że część ankietowanych wykonuje - niekiedy niezależnie od innych form ruchowej aktywności - ćwiczenia rehabilitacyjne lub lecznicze, zalecone przez lekarza. Wprawdzie nie należą one do sfery rekreacji, ale jednak wiążą się z troską o kondycję fizyczną. Takie ćwiczenia dość regularnie (przynajmniej raz w miesiącu) wykonuje co jedenasty respondent. Najbardziej popularną formą aktywności sportowej jest jazda na rowerze. Ponad jedna czwarta Polaków deklaruje, że jeździ na rowerze dość często (co najmniej raz w miesiącu), ale są i tacy, którzy wsiadają na rower jedynie okazjonalnie. Ankietowani jeżdżą na rowerze tym częściej, im są młodsi; częściej mężczyźni niż kobiety. Wyraźnie też widać, że im mniejsza miejscowość, w której mieszkają badani, tym więcej osób jeździ na rowerze często, a w małych miastach i na wsi korzysta się z roweru częściej niż gdzie indziej (zapewne nie zawsze jest to jazda dla przyjemności). Rolnikom służy on stosunkowo często nie tyle do celów rekreacyjnych co komunikacyjnych. Ponadto jazdą na rowerze wyróżniają się osoby wykształcone: największy odsetek uprawiających tę dyscyplinę sportu jest wśród uczniów i studentów oraz kadry kierowniczej i inteligencji, natomiast najmniejszy wśród pracowników umysłowych niższego szczebla. Drugą pod względem popularności formą rekreacji są piesze wycieczki. Turystykę pieszą uprawia blisko jedna trzecia ankietowanych. Co prawda większość tylko sporadycznie - przypuszczalnie w czasie urlopu czy wakacji, ale jedna dziesiąta co najmniej raz w miesiącu udaje się na pieszą wędrówkę. Turystyka piesza jest najczęstszą formą aktywnego wypoczynku wśród kadry kierowniczej i inteligencji, częściej niż pozostałe kategorie badanych uprawiają ją też pracownicy umysłowi niższego szczebla oraz uczniowie i studenci. Bardzo wyraźna jest zależność tej formy rekreacji od wykształcenia - im ono wyższe, tym więcej osób uprawia turystykę pieszą. Ta forma rekreacji, podobnie jak wszystkie inne związane z wysiłkiem fizycznym, zależna jest też od wieku: młodsi uprawiają ją częściej niż starsi.

14. Aktywność fizyczna w optymalizacji masy i składu ciała

Aktywność fizyczna w optymalizacji masy i składu ciała:

Dotychczasowe badania wykazują, iż najskuteczniejszą metodą w optymalizacji masy i składu ciała jest stosowanie odpowiedniej diety z równoczesnym zwiększeniem wydatkowanej energii poprzez systematyczną aktywność fizyczną. Dieta powinna być niskokaloryczna z ograniczeniem spożycia tłuszczów, a zarazem bogata w pełnowartościowe białko. Konstruuje się ją w oparciu o indywidualny bilans energetyczny, tak aby powstał deficyt. Tylko wówczas może zostać zużytkowana nadmierna ilość tkanki tłuszczowej. Systematyczna aktywność fizyczna powoduje zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej, zmniejszenie wielkości komórek tłuszczowych a także zwiększa ich podatność na działanie insuliny. Aktywność fizyczna obniża również ciśnienie krwi oraz poprawia funkcjonowanie układu krążenia. Efekty fizjologiczne następujące po bodźcu, jakim jest wysiłek fizyczny trwają krótko (tylko jeden lub dwa dni), aby zostały utrwalone niezbędna jest regularna aktywność ruchowa. Ćwiczenia fizyczne zamienią masę tłuszczową na masę mięśniową przy odpowiedniej diecie. W takim celu należy systematycznie (3-4 razy w tygodniu) podejmować ćwiczenia ruchowe angażujące duże grupy mięśniowe. Dyscyplinami z wyboru są jazda na rowerze i sporty wodne np.: kajakarstwo, pływanie. Można polecać również marsz, trucht, łagodny aerobic, narciarstwo biegowe. Zalecany jest wysiłek o umiarkowanej intensywności nie przekraczający 60% maksymalnej częstości skurczów serca. Każda jednostka treningowa powinna być poprzedzona 10-15 minutową rozgrzewką i zakończona 10 minutami ćwiczeń wyciszających .Do ćwiczeń należy przystępować nie wcześniej niż 1.5-2 godziny po posiłku. Szczególnie ważne jest także aktywne spędzanie czasu wolnego (np.: spacery) Kontrola masy ciała wymaga uwzględnienie trzech elementów: zwiększenia wydatku energetycznego, skrócenia okresów bezczynności fizycznej oraz ograniczenia ilości energii przyjmowanej w pokarmach.

15. Pomiar aktywności fizycznej

Tworzenie zobiektywizowanych metod oceny sprawności fizycznej (rozwoju motorycznego) jako względnego wyrazu prawidłowości przebiegu podstawowych funkcji fizjologicznych i przygotowania ustroju do podejmowania życiowo ważnych decyzji / funkcji. Każdy wybrany do oceny sposób pomiaru sprawności fizycznej powinien odpowiadać kryteriom: obiektywności, trafności, rzetelności, standaryzacji i normalizacji. Pomiar sprawności fizycznej wymaga doboru skutecznych i teoretycznie uzasadnionych metod kontroli sprawności fizycznej. Kontrola służy przede wszystkim postawieniu diagnozy, rozbudzeniu świadomości, rozwijaniu pozytywnej postawy wobec ciała oraz powinna ułatwiać projektowanie dalszej pracy. Kontrola powinna stać się pretekstem do tego, aby uczyć, jak kształtować swoje ciało, doskonalić zdrowie, czyli jak żyć w kulturze fizycznej.

BATERIA TESTÓW I PRÓB SPRAWNOŚCIOWYCH:

A)Miernik rozwoju psychomotorycznego niemowląt M. Zdańskiej i N. Lidańskiego.

B)Metoda oceny sprawności motorycznej dzieci przedszkolnych H. Gniewkowskiej.

C)Test sprawności motorycznej dla dzieci przedszkolnych B. Sekity.

D)Miernik sprawności fizycznej J. Mydlarskiego.

E)Miernik sprawności fizycznej R. Trześniowskiego.

F)Test sprawności motorycznej L. Denisiuka.

G)Test sprawności studentów S. Pilicza.

H)Międzynarodowy Test Sprawności fizycznej (ICSPFT).

I)Test Sprawności Fizycznej Z. Chromińskiego.

J)Indeks Sprawności Fizycznej K. Zuchory.

K)Bateria testów do oceny sprawności fizycznej dla osób dorosłych TKKF.

L)Powszechna Karta Sprawności Fizycznej.

M) EUROFIT dla dzieci i młodzieży

N)EUROFIT dla osób dorosłych.

O)Test Sprawności Fizycznej Dzieci i Młodzieży - YMCA.

16. Metody oceny sprawności fizycznej /motoryczności człowieka/

Do zadań ANTROPOMOTORYKI należy: Tworzenie zobiektywizowanych metod oceny sprawności fizycznej (rozwoju motorycznego) jako względnego wyrazu prawidłowości przebiegu podstawowych funkcji fizjologicznych i przygotowania ustroju do podejmowania życiowo ważnych decyzji / funkcji. Każdy wybrany do oceny sposób pomiaru sprawności fizycznej powinien odpowiadać kryteriom: obiektywności, trafności, rzetelności, standaryzacji i normalizacji. Pomiar sprawności fizycznej wymaga doboru skutecznych i teoretycznie uzasadnionych metod kontroli sprawności fizycznej. Kontrola służy przede wszystkim postawieniu diagnozy, rozbudzeniu świadomości, rozwijaniu pozytywnej postawy wobec ciała oraz powinna ułatwiać projektowanie dalszej pracy. Kontrola powinna stać się pretekstem do tego, aby uczyć, jak kształtować swoje ciało, doskonalić zdrowie, czyli jak żyć w kulturze fizycznej.

BATERIA TESTÓW I PRÓB SPRAWNOŚCIOWYCH:

A)Miernik rozwoju psychomotorycznego niemowląt M. Zdańskiej i N. Lidańskiego.

B)Metoda oceny sprawności motorycznej dzieci przedszkolnych H. Gniewkowskiej.

C)Test sprawności motorycznej dla dzieci przedszkolnych B. Sekity.

D)Miernik sprawności fizycznej J. Mydlarskiego.

E)Miernik sprawności fizycznej R. Trześniowskiego.

F)Test sprawności motorycznej L. Denisiuka.

G)Test sprawności studentów S. Pilicza.

H)Międzynarodowy Test Sprawności fizycznej (ICSPFT).

I)Test Sprawności Fizycznej Z. Chromińskiego.

J)Indeks Sprawności Fizycznej K. Zuchory.

K)Bateria testów do oceny sprawności fizycznej dla osób dorosłych TKKF.

L)Powszechna Karta Sprawności Fizycznej.

N)EUROFIT dla osób dorosłych.

O)Test Sprawności Fizycznej Dzieci i Młodzieży - YMCA.

17. Procesy uczenia się i nauczania czynności ruchowych

Czynności standardowe to czynności, które umożliwiają w najlepszy sposób wykonać określone zadanie motoryczne. Są to czynności złożone, przemyślane przez ucznia i opracowane w wyniku jego osobistych doświadczeń.

Nauczanie czynności standardowych to proces, który rozpoczyna się od tworzenia wyobrażenia nauczanej czynności. Nauczyciel powinien doskonale znać, opisać i umieć zademonstrować czynność standardową, której zamierza nauczyć. Uczeń powinien zastanowić się, przemyśleć swoje zachowanie, wyobrazić sobie to,co będzie wykonywać.

Etapy nauczania czynności standardowych:

1.Etap antycypacji celu

2.Etap wstępnej orientacji

3.Etap umysłowego programowania

4.Etap realizacji czynności

5.Etap kontroli i oceny wyników realizacja zadania.

18. Kryteria podziału testów motorycznych

Podział ze względu na cel, jaki stawia się w końcowej analizie:

*pedagogiczne - ingerencja w procesy wychowania, nauczania i rozwoju.

*laboratoryjne (badawcze) - mierzenie w sposób najbardziej obiektywny i dokładny różnych zdolności, umiejętności i zachowań ruchowych osobnika.

Podział ze względu na klasyfikację funkcjonujących w praktyce pedagogicznej sposobów oceny i interpretacji wyników testów:

*tradycyjne (autoteliczne) - przede wszystkim osiągnięcia ruchowe.

*heteroteliczne - cel główny: „promocja zdrowia”.

Wśród testów sprawności fizycznej wyróżniamy:

*testy oceniające głównie umiejętności ruchowe (sprawność techniczną).

*testy mające ambicje mierzenia „czystych” cech (zdolności) motorycznych (np. baterie testów sprawności motorycznej L. Denisiuka).

*testy łącznie oceniające umiejętności i zdolności motoryczne (np. baterie testów R. Trześniowskiego).

Inny rodzaj podziału:

*syntetyczne metody oceny motoryczności - jedna dostatecznie złożona próba.

*analityczne metody oceny motoryczności - każdy z wyróżnionych składników sprawności podlega odrębnemu badaniu i ocenie.

Podział ze względu na użycie aparatury pomiarowej:

*testy bez użycia aparatury pomiarowej (podniesienie ciężaru, rzuty piłką lekarską, biegi zwinnościowe, podciąganie na drążku).

*testy prowadzone z użyciem aparatury pomiarowej (różnego rodzaju dynamometrów, platform tensometrycznych, sprzężonych z komputerem urządzeń do badania równowagi itp.).

19. Zasady konstrukcji testów motoryczności

OBIEKTYWIZM - ocena winna być autonomiczna i wolna od subiektywizmu, co ma gwarantować uzyskiwanie w miarę jednorodnych wyników w próbach prowadzonych przez różne osoby. W praktyce kryterium trudne do spełnienia o tyle, o ile labilne są mierzone efekty motoryczne (próby sprawności fizycznej - wszystkie w różnym stopniu).

TRAFNOŚĆ - kryterium odnoszące się do trafności wew. danej próby oraz określa jej trafność zew. Oznacza ono stopień adekwatności pomiaru, a więc zgodność treści, które test mierzy, z tym, co w założeniu miał mierzyć - przy redukcji udziału jak największej liczby innych komponentów.

RZETELNOŚĆ - inaczej powtarzalność - jest to kryterium informujące „w założeniu” o wielkości błędu pomiaru a więc o stabilności wyników badań realizowanych przez tę samą osobę w określonych odstępach czasu. Jeżeli czas jest krótki, współczynnik powtarzalności zależy od wariancji błędu pomiarowego. W miarę wydłużania czasu (2 - 3 tygodnie) staje się miarą łączną wariancji genetycznej i wariancji krótkotrwałych efektów środowiskowych lub (przy odstępach kilkuletnich) łączną miarą wariancji genetycznych, wariancji środowiskowych i wariancji błędu pomiarowego.

STANDARYZACJA - kryterium wskazujące, iż sposób wykonania każdego testu winien być zawsze określony dokładną instrukcją, niepozostawiającą żadnych wątpliwości odnośnie do interpretacji warunków jego przebiegu. Oznacza to konieczność ujednolicenia zasad przeprowadzania poszczególnych prób, w zakresie miejsca, sprzętu, sposobu oceny, liczby powtórzeń, stroju itd. Jest to bardzo istotne w przypadku posługiwania się testami sprawności motorycznej.

NORMALIZACJA - kryterium to jest spełnione wówczas, jeśli został ustalony układ odniesienia w postaci norm testowych (skal punktowych - np. skala T, skala C), opracowanych na podstawie badań reprezentatywnych dla danej populacji. Próba reprezentatywna musi być próbą losową. Wielkość klasyfikuje się najczęściej w zależności od płci i wieku kalendarzowego, czasami również z uwzględnieniem podstawowych cech somatycznych lub w kategoriach wieku morfologicznego.

RELATYWNOŚĆ - przy ocenie należy wziąć pod uwagę poziom rozwoju somatycznego. Wynik odnosimy do zaawansowania biologicznego. (relatywny = względny)

20. Eurofit dla dzieci i młodzieży oraz dorosłych - założenia testu

Eurofit stanowi propozycję unifikacji metod pomiaru spr. fiz. Powstały w wyniku skoordynowanych badań w skali Europy. Celem tych badań było opracowanie dokładnego pomiaru spr. fiz. Dzieci w wieku 6-18 lat, stosowanie do potrzeb szkolnych lub badawczych.

Test ten może być wykorzystywany w grupach starszych, może też stanowić punkt odniesienia w procesie przemian w nabywaniu sprawności od wieku szkolnego do dojrzałości.

EUROFIT dla dzieci i młodzieży (9 prób):

1.postawa równoważna na jednej nodze.

2.stukanie w krążki.

3.skłon w przód w siadzie prostym.

4.skok w dal z miejsca.

5.ściskanie dynamometru.

6.siady z leżenia tyłem.

7.zwis na ramionach ugiętych.

8.bieg wahadłowy 10 x 5m.

9.wytrzymałościowy bieg wahadłowy (lub ergometryczny test rowerowy).

Prócz prób należy ponadto dokonać pomiarów antropometrycznych takich jak: wysokość ciała, ciężar ciała, pomiar fałdów skórno - tłuszczowych: (m. dwugłowy ramienia, m. trójgłowy ramienia, m. podłopatkowy, bok tułowia, m. łydki), oraz dowiedzieć się o płeć i wiek badanego (wiek - lata i miesiące).

EUROFIT dla dorosłych.

1.marsz na dystansie 2 km.

2.siad z leżenia tyłem.

3.skłon tułowia w przód w siadzie prostym.

4.postawa równoważna na jednej nodze.

5.wyskok w górę obunóż z miejsca.

6.zwis na ramionach ugiętych.

7.ściskanie dynamometru.

8.stukanie w krążki.

oraz pomiary antropometryczne: wiek, płeć, powiązane z wywiadem obejmującym pytania na temat zdrowia i samopoczucia, aktywności fizycznej, jakości odżywiania się czyli kwestie ilustrujące styl życia badanego.

Skąd się wziął EUROFIT dla dorosłych? - założenia: Wzbogacenie programu europejskiego -- sport dla wszystkich- , Rozwijanie sprawności fizycznej społeczeństwa.

Kontynuacja EUROFITU dla dzieci i młodzieży (z tym, że bateria testów powinna uwzględniać bezpieczeństwo tj. wagę poszczególnych czynników w strukturze sprawności fizycznej ludzi dorosłych.

Czym różni się EUROFIT od innych testów?: jest znacznie bardziej wszechstronny, uwzględnia on niektóre zdolności koordynacyjne (równowaga, szybkość ruchów), wprowadza ciekawe testy wytrzymałości krążeniowo - oddechowej, przyjmuje za czynnik sprawności motorycznej skład ciała.

21. Pojęcie normy - jej zalet i wad w ocenie sprawności fizycznej dziecka, sposoby konstruowania norm

Norma rozwojowa (biologiczna) - układ odniesienia służący do oceny rozwoju osobnika lub populacji - może to być przedział zmienności danej cechy. Cecha znajduje się w granicach norm biologicznych jeżeli jej wartość znajduje się w przedziale x ± 3s.

Normy testowe uzyskuje się z badań empirycznych reprezentacyjnej dla danej populacji grupy osób. Niekiedy też tworzy się teoretyczne ukł. odniesienia, które wylicza się według różnych zasad statystyki matematycznej. Wielkość klasyfikuje się najczęściej w zależności od płci i wieku, czasami również z uwzględnieniem podstawowych cech budowy somatycznej.

Rodzaje norm:

1)normy populacyjne (regionalne) - normy tworzone w obrębie wyróżnionych populacji lub regionów (np. Dla dużych miast);

2)normy grupowe - na podstawie niektórych cech rodziców dziecka np. Norma gdzie rodzice mają wykształcenie wyższe (pochodzenie).

3)normy uwzględniające somatotyp osobnika.

4)normy docelowe - na podstawie grupy wyselekcjonowanej, pochodzącej z najkorzystniejszych warunków bytowania.

I. Zadania podejmowane przez antropomotorykę.

ogólne koncepcje i modele w zakresie sprawności fizycznej i motoryczności człowieka,
badania zmian motoryczności człowieka w ontogenezie pod kątem podatności na wpływy zewnętrzne i opracowania efektywnych sposobów realizacji procesów kształcenia i nauczania,
uwarunkowania sprawności fizycznej i motoryczności człowieka: genetyczne, środowiskowe, morfologiczne,
stawianie diagnoz dot. sprawności fizycznej i efektów motorycznych jako elementów decydujących o rozwoju i funkcjonowaniu organizmu, ze szczególnym akcentem na zasady konstruowania i wykorzystania metod oceny motoryczności i testów sprawności fizycznej,
zbieranie i systematyzowanie wiedzy dot. procesu uczenia ruchów i nauczania umiejętności ruchowych,
gromadzenie i systematyzowanie wiedzy o skuteczności kształcenia motorycznego i sprawności fizycznej,
klasyfikacja ćwiczeń ruchowych oraz ocena ich efektywności i zajmowanego miejsca z punktu widzenia zadań spełnianych w procesie kształcenia i nauczania.

VII. Teoretyczne przesłanki procesu uczenia się i nauczania czynności ruchowych

1. Społeczne potrzeby uczenia się czynności ruchowych

Systematyczne ćwiczenie ruchowe ułatwia uczenia się zarówno czynności dnia codziennego, jak i opanowanie nowych ruchów służących zabawie, pracy, twórczości artystycznej czy też wypoczynkowi, nawet wówczas, kiedy ich struktura koordynacyjna odbiega od posiadanych już umiejętności ruchowych.

Odpowiedni zasób umiejętności ruchowych typu sportowo-zabawowego warunkuje również udział w rekreacji fizycznej.

2. Pojęcie uczenia się motorycznego

Uczenie się jest zazwyczaj rozważane w trzech aspektach: 1/ poznawczym, 2/ afektywnym, 3/ psychomotorycznym.

Poprzez uczenie się motoryczne na ogół rozumie się zamierzone i niezamierzone zdobywanie i utrwalanie określonych umiejętności ruchowych przez powtarzanie. Schmidt 1988 definiował uczenie się motorycznie jako pewne wewnętrzne procesy, wynikające z ćwiczenia lub z nabytego doświadczenia, które prowadzą do względnie stałych zmian w zdolnościach służących rozwojowi umiejętności ruchowych.

Najbardziej dla nas interesującą postacią uczenia się jest to, które posiada charakter uczenia się kierunkowego, a więc nauczania.

W uczeniu się motorycznym pierwszoplanową rolę poczynają odgrywać: intelekt, świadomość i procesy antycypacji.

Uczenie się ruchu przebiega również mimowolnie, tzn. przez naśladownictwo lub metoda prób im błędów („przybliżeń i poprawek”, porażek i sukcesów”).

W opanowywaniu nowych ruchów w procesach wychowania i kształcenia fizycznego niekwestionowaną rolę odgrywają wspomniane już procesy uczenia kierowanego, czyli nauczania. Uczenie się ruchów można wówczas traktować jako przepływ informacji pomiędzy systemem nauczającym a systemem uczącym się.

3. Etapy uczenia się oraz uczenie się nawykowe i uczenie się rozwiązywania problemu

Uczenie się przez jednostkę jakiejś umiejętności ruchowej postępuje przez kilka etapów.

Etap poznawczy - uczący się musi dołożyć wszelkich starań, aby dobrze zrozumieć istotę i cele czynności, której ma się nauczyć. Uczący się analizuje przekazane informacje i podejmuje pewien plan działania. Pierwszym próbom wykonywania danej czynności towarzyszy zawsze duża liczba błędów i duża zmienność w wykonywaniu. Często uczący zdaje sobie sprawę z występujących błędów ale nie potrafi ich wyeliminować.
Etap kojarzeń - charakteryzuje się dążeniem do łączenia danej umiejętności w płynną całość oraz stałymi zabiegami o osiągnięcie zamierzonego ruchu. Chociaż liczba błędów staje się coraz mniejsza, to mają one tendencje do powracania. Uczący się ma na ogół pełną świadomość wielu jeszcze niedoskonałości i zakłóceń występujących w strukturze danej umiejętności.
Etap samodzielności - jest osiągany po pewnym okresie praktyki. Uczący się wykonuje daną czynność ruchową z coraz to mniejszą liczbą błędów. Umiejętność ruchowa charakteryzuje się dobrą koordynacją i sprawia wrażenie, że jej wykonywanie nie sprawia większych trudności. Wykonywane czynności automatyzują się. Uczący staje się jednak sam coraz sprawniejszym w identyfikacji błędów, jest jakby nauczycielem dla siebie samego.

Oczywiście nie każdy ćwiczący osiąga poszczególne wyżej wymienione etapy w tym samym czasie.

Indywidualną formę rekreacji i działalności ruchowej, charakteryzującą się zautomatyzowanym przebiegiem i tym, że jej wykonanie nie wymaga jakiejś specjalnej koncentracji uwagi i myślenia nazywa się - nawykiem ruchowym.

Fizjologicznym podłożem tworzenia się nawyków są łańcuchy odruchów warunkowych.

Kształtowanie się czynności ruchowych o charakterze nawyku zachodzi w określonych etapach. W fizjologii mówi się najczęściej o fazach tworzenia nawyku ruchowego i kolejno po sobie następujących procesach: 1/ generalizacji, 2/ koncentracji, 3/ automatyzacji. Przewęda i Wasilewski 1979 wyróżnili fazy: 1/ łączenia pojedynczych czynności w całość, 2/ usuwania błędów, 3/ precyzyjnej analizy ruchu (automatyzacja), 4/ uplastycznienia czynności ruchowej.

Wyróżnia się obok wyżej wymienionych, uczenie się rozumiane jako rozwiązywanie problemu.

4. Tworzenie współczesnych teorii i modeli uczenia się motorycznego

Teorie i modele uczenia się motorycznego wg Singera

asocjatywne (oparte na skojarzeniu) - akcentuje się związek w układzie „bodziec-reakcja” (S-R),
cybernetyczne - nacisk położono na mechanizmy samokontroli i samoregulacji,
informatyczne - nacisk kładzie się na procesy odbioru, podjęcia decyzji i zdolności korekty,
adaptacyjne (przystosowawcze) - podkreśla się rolę wyższego i niższego poziomu kontroli (zarządzania) oraz analogii „człowiek-komputer”,
ogólno-opisowe - podkreśla się rolę generalnych charakterystyk danych umiejętności ruchowych i ukierunkowanie na cele praktyczne.

Schmidt. Człowiek traktuje jako swoisty układ, który poprzez różne narządy odbiorcze otrzymuje i rozpoznaje bodźce, następnie w wyniku analizy wybiera i przetwarza odpowiedź, później ją szczegółowo programuje, aby w końcu wykonać ruch.

Ogólna tendencja w tworzeniu teorii i rozwoju modeli uczenia się czynności ruchowych wskazuje na odchodzenie od analizy związku „bodziec-reakcja” i położenia większego nacisku na kwestię adaptacji, komunikacji i kontroli.

5. Determinanty przebiegu i efektów oraz gotowości do uczenia się motorycznego

Pośród czynników warunkujących proces uczenia ruchów trzeba wymienić: 1/ właściwości uczącego się, 2/ okoliczności i czynniki charakteryzujące sytuację nauczania motorycznego, 3/ właściwości nauczającego.

Do najważniejszych cech rozwojowych należy stopień dojrzałości organizmu, na który składa się zarówno poziom rozwoju morfologicznego, fizjologicznego i motorycznego, jak i psychicznego (umysłowego) oraz społecznego.

Pojawiają się okresy szczególnie sprzyjające uczeniu się motorycznemu.

Pośród indywidualnych cech wymienić trzeba w pierwszym rzędzie zróżnicowane predyspozycje ruchowe. Przez te właściwości rozumiemy zespół warunków wewnętrznych jednostki, określających szybkość uczenia się i poziom wykonania określonych czynności motorycznych.

Istotnym czynnikiem szczególnie utrudniającym przyswojenie nowych ruchów, może być poziom sprawności poszczególnych zmysłów.

Pragnący opanować jakąś umiejętność ruchową winien posiadać fizyczne możliwości odtwarzania danego ruchu. Chodzi tu o dostateczną siłę mięśni i zadowalającą obszerność ruchu w stawach.

Najistotniejszy jest związek efektów nauczania z cechami, które można określić jako ogólną postawę uczącego się.

6. Nauczanie motoryczne w świetle potrzeb praktyki dydaktycznej

Uczenie się czynności ruchowych daje się podporządkować zasadom dydaktycznym.

zasada świadomej aktywności,
zasada systematyczności,
zasada poglądowości,
zasada stopniowania trudności (dostępności),
zasada trwałości.

W praktyce wf proces kształtowania umiejętności ruchowych winien odbywać się w następującej kolejności:

podanie ustalonej przyjętej nazwy ćwiczenia oraz jej znaczenia i możliwości zastosowania w sporcie, rekreacji czy po prostu życiu,
zwięzły opis reguł działania - dla aktywizacji procesów myślowych i wytworzenia właściwego wyobrażenia o strukturze danego zadania ruchowego oraz dla przygotowania do świadomego odbioru pokazu,
wzorowy pokaz ćwiczenia,
myślowa analiza i konfrontacja wyobrażenia o ruchu z poznanym (w trakcie pokazu) obrazem,
wykonanie ćwiczenia pod kontrolą, z dodatkową werbalną i obrazową informacją nauczyciela,
stopniowe i systematyczne przejście do względnie samodzielnego wykonywania ćwiczenia w coraz bardziej złożonych (rzeczywistych) warunkach.

Można wspomnieć jeszcze o metodach nauczania, wyróżnianych ze względu na całościowe lub analityczne podejście do struktury nauczania zadania ruchowego:

metoda całościowa (syntetyczna) polega na nauczaniu ruchu w pełnej formie, a więc z uwzględnieniem wszystkich elementów i charakterystyk ruchu. Ten sposób postępowania ma duże znaczenie w przypadku zadań mniej złożonych oraz na ogół w nauczaniu motorycznym dzieci,
metoda nauczania częściami (analityczna) oparta jest na odrębnym nauczaniu logicznie wyodrębnionych elementów z całości nauczanego ruchu. Dopiero po ich opanowaniu łączymy i porządkujemy poszczególne elementy ponownie w całość,
metoda nauczania kombinowana (mieszana) - można nauczać w zasadzie w całości, jedynie zatrzymując się przy uczeniu tych elementów, w których uczący się napotyka na poważniejsze trudności. Można też postępować w ten sposób, że wyucza się najpierw pierwszego elementu całego ruchu, następnie dodajemy do pierwszego drugi, itd. aż dochodzimy do opanowania całej umiejętności ruchowej.

Do prób (metod) optymalizacji procesu uczenia ruchów można zaliczyć trening mentalny - istota tego treningu sprowadza się do pobudzenia przemyśleń i wyobrażeń ruchu, bez natychmiastowego podejmowania działania, panuje przekonanie, że nie ma nic lepszego nad umiejętne połączenie fizycznego i mentalnego treniengu. Na wyróżnienie zasługuje też nauczanie programowe, które opiera się na odpowiednio ułożonym, wcześniej empirycznie sprawdzonym programie, zawierającym logiczne powiązane dawki informacji o czynności motorycznej. Uczeń powinien opanować określoną porcję materiału, a do następnej przechodzi dopiero po sprawdzeniu poziomu wykonania poprzedniej. Odmienną metodę stanowi sieciowy model nauczania ruchu oraz teoria modelowania. W tej teorii próbuje się określić, w jakich warunkach funkcjonowanie danego układu stanie się optymalne.

VIII. Pomiar w badaniach nad sprawnością fizyczną i motorycznością człowieka.

1. Potrzeba definiowania badanego obiektu. Metody jakościowe a ilościowe.

Do zdefiniowania właściwości obiektów podlegających badaniu niezbędne jest określenie:

co jest obserwowane,
w jakich warunkach należy przeprowadzać obserwacje,
jakich należy dokonać operacji,
jakich użyć miar i przyrządów,
jak przeprowadzić obserwacje,
jak interpretować ich wyniki (Góralski 1976).

W badaniach nad sprawnością fizyczną i motorycznością człowieka można wyróżnić dwa podstawowe sposoby podejścia do badanych problemów: metody jakościowe i metody ilościowe.

Metody jakościowe - charakteryzują się tym, że w przedstawieniu i analizowaniu zjawisk nie odwołujemy się do jakiegokolwiek pomiaru. W badaniach analizuje się dane zjawisko pod względem jakościowego przebiegu części składowych danej czynności ruchowej, związków między nimi oraz pełnionych przez nie funkcji. Przykładem wykorzystania metod jakościowych jest analiza tzw. kryteriów przebiegu ruchu, a więc takich właściwości jak: rytm, płynność, precyzja, dokładność, harmonia, itd.

We współczesnych badaniach nad motorycznością człowieka występuje silna tendencja do możliwie najszerszego odwoływania się do metod ilościowych, których cechą jest pomiar (tzw. motometria). CD w dalszej części rozdziału.

2. Określenie, właściwości i potrzeba pomiaru.

Magnusson (1981) podaje następującą definicję: pomiar to przyporządkowanie liczb cechom przedmiotów lub osób według pewnych zasad, których prawidłowość można zweryfikować empirycznie. Innymi słowy, za pomocą układu liczbowego możemy oddać nasilenie występowania pewnej cechy w przedmiotach lub osobach.

W badaniach nad sprawnością fizyczną i motoryczną człowieka w większości złudne jest oczekiwanie, że sytuacja badacza jest tu o wiele łatwiejsza niż pomiar w takich dyscyplinach jak psychologia, socjologia czy pedagogika.

3. Typy skal pomiarowych.

W teorii pomiaru mówi się o czterech rodzajach pomiaru, nazywanych typami skal pomiarowych: nominalnej, porządkowej, interwałowej i stosunkowej. Podstawowym kryterium tego podziału jest sposób przypisywania liczb badanym przedmiotom czy zdarzeniom.

Skala nominalna - pojęcie skali nominalnej wiąże się z występowaniem określonej klasyfikacji, czyli podziałem określonego zbioru elementów ze względu na pewne cechy.

Skala porządkowa - w tym wypadku nie tylko grupujemy badanych w kategorie lecz porządkujemy je. Porządkujemy pewne kategorie pod względem stopnia, a jakim posiadają one pewną cechę ale nie jesteśmy w stanie określić natężenia tej cechy. Pomiar porządkowy nie daje żadnych informacji o wielkości kolejnych różnic między elementami. Skala porządkowa przy spełnieniu pewnych warunków umożliwia ponadto takie operacje jak: ustalanie wartości środkowych (median), centyli i obliczanie współczynników korelacji rangowej.

Skala interwałowa - umożliwia nie tylko rangowanie poszczególnych obiektów pod względem stopnia posiadania jakiejś cechy, ale także określenie odległości między nimi. W tej skali operuje się równymi jednostkami pomiaru (równymi interwałami). Dokonując pomiaru w tej skali, nie zakłada się występowania tzw. absolutnego punktu zerowego.

Skala stosunkowa (ilorazowa) - stanowi najwyższy poziom pomiaru. W tej skali punkt zerowy nie jest dowolny, a więc w pewnym układzie warunków mierzona cecha może być równa zeru. W związku z tym przy ocenie rezultatów pomiarów można określić, ile razy jeden obiekt jest większy od drugiego.

Skala porządkowa ma wszystkie właściwości skali nominalnej, a skala interwałowa na wszystkie właściwości skali porządkowej, itd.

Etapy związane z wnioskowaniem statystycznym:

opis modelu, czyli określenie obiektów tworzących daną populację, wyszczególnienie liczby i rodzaju zmiennych charakteryzujących populację i określenie rodzaju skal pomiarowych,
opis reprezentatywnej próby, czyli określenie sposobu pobrania próby i dokonania pomiarów,
zestawienie hipotez statystycznych,
wykorzystanie odpowiednich metod statystycznych do weryfikacji postawionych hipotez, wykonanie obliczeń, weryfikacja hipotez,
sformułowanie wniosków.

4. Kryteria poprawności testów w badaniach nad sprawnością fizyczną i motorycznością.

Wymogi stawiane przed pomiarem: pomiar musi być obiektywny, trafny, rzetelny, wystandaryzowany, znormalizowany (Kostrzewski 1970, Brzeziński 1978).

Próbę spełniającą te wymogi nazywamy testem. Pozwala ona na wnioskowanie, w jakim natężeniu dana cecha występuje u badanej osoby.

Obiektywność - test sprawności fizycznej musi być tak skonstruowany, aby dwie różne osoby, prowadzące niezależnie od siebie badania tej samej osoby, dochodziły do identycznego lub zbliżonego rezultatu.
Trafność - próbą trafną jest taka, która mierzy oczekiwaną właściwość, a więc tę, którą miała mierzyć. Zwykle za miarę trafności testu przyjmuje się współczynnik korelacji z przyjętym kryterium. Rzetelność jest koniecznym, ale niewystarczającym warunkiem trafności. Test nierzetelny nie może być trafny, ale test rzetelny trafnym być nie musi. Określając trafność próby spr. fiz., odpowiadamy na następujące pytania:

Którą właściwość czy kombinację różnych właściwości test mierzy?
Jak trafnie dany test określa odpowiednie kryterium?
Jak trafnie dany test mierzy model teoretyczny, dla którego nie istnieje proste kryterium trafności?
Jakie są dowody na to, że model teoretyczny sam reprezentuje rzeczywistą cechę odznaczającą się mierzalnymi różnicami indywidualnymi? (Mekota 1988).

b1) Trafność teoretyczna - zakłada, że pomiar wyraża wszystkie najistotniejsze symptomy interesującego (zdefiniowanego teoretycznie) zjawiska. Trafność teoretyczną można określić kilkoma sposobami:

Metoda sprawdzania różnic między grupami - porównanie wyników uzyskanych przez sprinterów oraz skoczków z wynikami biegaczy na długich dystansach.
Metoda analizy macierzy korelacji i analizy czynnikowej - określenie jako trafnej takiej próby wśród innych prób badających te same właściwości, której położenie w danym zespole było najbardziej centralne, a związki najbardziej silne.
Metoda badania wewnętrznej struktury testu - analizuje się korelację między różnymi testami albo różnymi częściami testu.
Metoda badania, w jaki sposób wyniki testowe ulegają wpływom środowiska lub jak różnią się poszczególne osoby pozycją na linii zmienności danej cechy.
Metoda wielowymiarowych analiz statystycznych.

Stwierdzono, że w ocenie potencjalnej strony motoryczności dużą trafnośc posiadają test Coopera, bieg na dystansie 1500m (m), 800m (K), bieg wahadłowy wg Eurofitu, rzut piłką lekarską ponad głową, skok w dal z miejsca, bieg po kopercie, podciąganie na drążku.

Wiele złożonych elementów spr. fiz. nie może być ocenianych jednym testem, ponieważ w tych wypadkach w ogóle nie można takiej próby znaleźć. Stąd tworzy się różne zestawy zwane bateriami testów.

B2) Trafność treściowa (wewnętrzna) - może dotyczyć sytuacji, w której chcemy ocenić, w jakim stopniu pokrywa się np. sprawdzian umiejętności sportowo - technicznych z tym, co było wyuczone zgodnie z zakresem programowym w danym okresie szkolnym.

B3) Trafność prognostyczna i równoległa - przy jej obliczaniu chcemy za pomocą testu przewidywać pozycję osób w rozkładzie, którym dysponować będziemy dopiero po jakimś czasie. O trafności równoległej mówimy wtedy, kiedy istnieje potrzeba zastąpienia jednego typu pomiaru czy pomiarów innym testem czy testami.

c) Rzetelność próby - informuje o wielkości błędu pomiaru. Z pojęciem rzetelności pomiaru wiąże się stabilność wyników uzyskiwanych przez badane osoby w pomiarach powtarzalnych. Innymi słowy, powtórzenie pomiaru w tych samych warunkach powinno dać te same rezultaty. W praktyce współczynnik rzetelności można określić przez kilkakrotne badanie losowo wybranej grupy osób rozważaną próbą w tych samych warunkach, w jakich zamierza się ją następnie stosować. Wśród sposobów ustalania rzetelności pomiaru wymienia się metody: powtarzania pomiaru, połówkową, testów równoległych oraz Kudera-Richardsona. Z rzetelnością bezpośrednio wiąże się wielkość tzw. standardowego błędu pomiaru. W badaniach nad spr. fiz. i moto najczęściej w ocenie rzetelności stosuje się metodę powtarzania testu. W metodzie tej ten sam test jest stosowany co najmniej dwukrotnie.

Sposoby zwiększania rzetelności testu (wg Zaciorskiego):

przez bardziej rygorystyczną standaryzację,
zwiększenie liczby prób,
zwiększenie liczby oceniających i podnoszenie ich umiejętności różnicowania zjawisk,
wprowadzenie ewiwalentnych testów,
powiększenie motywacji badanych.

d) Standaryzacja - ujednolicony sposób posługiwania się testem. W instrukcji stanowiącej integralną część każdego testu, powinny znaleźć się wszystkie wyjaśnienia dot. sposobu i warunków prowadzenia pomiaru.

e) Normalizacja - test jest znormalizowany, jeżeli został stworzony układ odniesienia, który pozwala ocenić, jakie miejsce ze względu na daną cechę zajmuje badana osoba w całej populacji.

5. Klasyfikacje i uwagi krytyczne o metodzie testowej.

Testy, które są obecnie stosowane w badaniach nad spr. fiz. i moto człowieka, można ująć w różne grupy. Ze względu na cel, jaki stawia się w końcowej analizie, można podzielić testy na: pedagogiczne i laboratoryjne (badawcze).

Testy pedagogiczne - tworzone wyraźnie w intencji pedagogicznej ingerencji w procesy wychowania, nauczania i rozwoju sprawności osobnika.

Testy laboratoryjne - mierzą w sposób bardziej obiektywny i dokładny różne zdolności, umiejętności i zachowania ruchowe osobnika.

Podejmując się klasyfikacji funkcjonujących w praktyce pedagogicznej wyróżnić można dwa podejścia główne:

Tradycyjne (autoteliczne), w którym ważne są przede wszystkim osiągnięcia motoryczne (ruchowe) jak: przeskoczyć poprzeczkę, możliwie szybko przebiec dystans, dalej rzucić piłką itd. W tej grupie trzeba wyróżnić: testy oceniające głównie umiejętności ruchowe (sprawność techniczną), testy mające ambicje mierzenia czystych cech (zdolności) motorycznych (siłowe, szybkościowe, wytrzymałościowe, zdolności koordynacyjne).
Heteroteliczne (instrumentalne), w którym celem głównym jest promocja zdrowia, a więc pomiar sprawności ma spełniać funkcję motywującą do rozwijania zdrowia (dobrej wydolności tlenowej, sprawności aparatu ruchu, prawidłowej struktury i budowy ciała), ale i kształtowania pewnego stylu życia nastawionego na satysfakcjonujący wygląd, wysoką zdolność do pracy i dobre samopoczucie.

Wykorzystanie w praktyce laboratoryjnej (badawczej) metody do oceny różnych elementów spr. fiz. i moto testy można podzielić na :

testy bez użycia aparatury pomiarowej (podnoszenie ciężarów, rzuty piłką lekarską, biegi zwinnościowe, podciąganie na drążku),
pomiary prowadzone z użyciem aparatury badawczej (dynamometry, platformy tensometryczne)

IX. Przykładowe metody oceny spr. fiz. (motorycznej).

Jednym z zadań antropomotoryki jest tworzenie zobiektywizowanych metod oceny spr. fiz. (rozwoju moto). Każdy wybrany do oceny sposób pomiaru spr. fiz. powinien odpowiadać kryteriom obiektywności, trafności, rzetelności, standaryzacji i normalizacji.

Kontrola służy przede wszystkim postawieniu diagnozy, rozbudzeniu świadomości, rozwijaniu pozytywnej postawy wobec ciała oraz powinna ułatwiać projektowanie dalszej pracy.

Test spr. fiz. nie może być wykorzystywany do patrzenia na ćwiczących w kategoriach - zwycięzcy i pokonani. Kontrola powinna stać się pretekstem do tego, aby kształtować swoje ciało, doskonalić zdrowie, czyli jak żyć w kulturze fizycznej.

A. Miernik rozwoju psychomotorycznego niemowląt Marii Zdańskij - Brinckem i Napoleona Wolańskigo.

Podstawą oceny jest obserwacja zachowania się moto dziecka. Autorzy wyróżnili 4 rodzaje ruchów niemowlęcia: 6 faz rozwoju ruchów głowy i tułowia, 9 faz rozwoju pozycji siedzącej, 9 faz rozwoju postawy stojącej oraz 10 faz rozwoju lokomocji. Następnie określili przeciętny wiek ich występowania u dziewcząt i chłopców oraz dokonali oceny punktowej służącej do przeprowadzania oceny graficznej metodą zbiorczą.

B. Metoda oceny spr. moto dzieci przedszkolnych Haliny Gniewkowskiej (1965)

Autorka metody proponuje oceniać przebieg rozwoju moto dziewcząt o chłopców w wieku 3,5 do 6,5 lat na podstawie następujących prób lekkoatletycznych: szybkość niegu na 20 m, długość skoku w dal z rozbiegu, odległość rzutu piłeczką palantową.

C. Test spr. moto dla dzieci przedszkolnych Bożeny Sekity (1988).

Składają się na niego następujące próby: siła - rzut znad głowy piłką lekarską o ciężarze 1 kg, moc - oceniana skokiem w dal z miejsca, zwinność - bieg wahadłowy 4x5 m, szybkość ruchów - bieg na dystansie 20 m.

D. Miernik spr. fiz. Jana Mydlarskiego.

Został opracowany w okresie międzywojennym z inicjatywy marszałka Piłsudskiego. Zaproponowano stosowanie następujących prób: bieg na 60 m ze startu niskiego, skok wzwyż z rozbiegu na wprost lub ukośnie, rzut piłką palantową (80 g) lewą i prawą ręką (suma wyników).

Miernik miał służyć do określenia indywidualnego poziomu spr. fiz. dzieci i młodzieży w wieku 10-19 lat.

E. Miernik spr. fiz. Romana Trześniowskiego.

Kontynuacja wcześniejszych prac Mydlarskiego. Opracowany miernik został przeznaczony do oceny spr. fiz. dzieci i młodzieży w wieku od 7 do 19 lat i jkładał się z następujących prób: bieg na 40 m (z wysokiego startu) lub 60 (z niskiego startu) dla uczniów powyżej 10,5 lat, skok wzwyż (technika dowolna), skok w dal z rozbiegu, rzut piłką palantową - 80 g, rzut granatem - 500 g - dla uczniów powyżej 14,5 lat.

F. Test spr. moto Ludwika Denisiuka.

Bateria testów została opracowana dwukrotnie (1969, 1975). Na baterią testów składało się 5 prób, które, jak przyjmowano, miały mierzyć ściśle określone cechy motoryczne: szybkość (biegi krótkie) dystans w zależności od wieku, zwinność (bieg z przewrotem na materacu), siła (rzut piłką lekarską znad głowy w przód), moc (wyskok dosiężny lub skok w dal z miejsca), wytrzymałość (przysiady z wyrzutem nóg lub bieg 300m - do wyboru).

Bateria testów Denisiuka miała być wykorzystywana w procesie świadomego kierowania rozwojem cech moto uczniów.

G. Test sprawności studentów Stefana Pilicza.

Zmodyfikował i dostosował do warunków polskich baterię testów amerykańskich. Autor zaproponował następujący zestaw prób: skok w dal z miejsca - próba mocy, rzut piłką lekarską znad głowy w przód - próba siły, bieg zygzakiem (koperta) - próba zwinności.

H. Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej (ICSPFT).

Stosowanie w różnych krajach i regionach świata niejednolitych metod oceny nie pozwala na prowadzenie jakiejkolwiek analizy porównawczej spr. fiz. współczesnej populacji. W 1964 roku w Tokio powołano Międzynarodowy Komitet ds. Standaryzacji Testów Spr. Fiz. W 1971 roku w Oxfordzie oddano do użytku baterię testów, zwaną popularnie Międzynarodowym Testem Sprawności Fizycznej. Komitet zalecił stosowanie testu dla osób w wieku od 6 do 32 lat i zaproponował następujące próby: bieg 50 m (próba szybkości), skok w dal z miejsca (próba mocy), bieg wytrzymałościowy na dystansie 600,800,1000 m (w zależności od płci i wieku), pomiar dynamometryczny siły dłoni, podciąganie na drążku lub wytrzymanie w zwisie na drążku (próba siły rąk i barków), bieg wahadłowy 4x10m z przenoszeniem klocka (próba zwinnościowa), skłony w przód z leżenia tyłem w czasie 30 sek (próba siły mięśni brzucha), głębokości skłonu tułowia w przód (próba gibkości).

W Polsce z inicjatywy Trześniowskiego przeprowadzono w 1979 roku badania około 233,5 tysiąca młodzieży szkolnej.

I. Test Sprawności Fizycznej Zdzisława Chromińskiego.

Ten test w latach 80-tych został wprowadzony do szkół w Polsce specjalnym zarządzeniem Ministra Oświaty i Wychowania. Test obejmował następujące próby: bieg krótki (40m ze startu wysokiego dla uczniów w wieku 7-9 lat, 60m ze startu niskiego 0 10 lat i więcej), rzut piłką lekarską oburącz w tył ponad głową (1 kg dla uczniów w wieku 7-8 lat, 2 kg dla uczniów w wieku 9 lat, 3 kg dla U w wieku 10 lat i powyżej), bieg wytrzymałościowy (trucht za liderem w tempie około 7-8 min/km dla uczniów 7,8,9 lat, 600m (dziewczęta) i 1000m (chłopcy) dla uczniów w wieku 10 lat i powyżej).

Test posiadał opracowane podziały norm (3-stopniowa skala), którym towarzyszyła odpowiednia tabela poprawek (w zależności od wysokości ciała) dla wyników w rzucie piłką lekarską.

J. Indeks Sprawności Fizycznej Krzysztofa Zuchory.

Indeks spr. fiz. stanowił instrument pomiarowy mający służyć samokontroli i samoocenie. W omawianej baterii testów uwzględniono następujące próby:

próba szybkości - bieg sprinterski w miejscu w ciągu 10 s z jednoczesnym klaśnięciem pod uniesioną nogą - uwzględnia się sumę klaśnięć,
próba skoczności - skok w dal z miejsca - odległość mierzy się stopami,
próba siły ramion - wykonuje się zwis wolny na drążku lub gałęzi, a miarą sprawności siłowej jest czas wytrzymania w odpowiedniej pozycji,
próba gibkości - oceny dokonuje się w zależności od głębokości skłonu T w przód,
próba wytrzymałości - o wyniku decyduje czas trwania biegu lub pokonany dystans - bieg należy wykonywać w tempie 120 kroków na minutę,
siła mięśni brzucha - miarą jest tu czas wykonywania ćwiczenia polegającego na poprzecznych nożycach w pozycji leżąc na plecach.

Każde ćwiczenie jest punktowane w skali 1 - 6. Suma punktów za poszczególne próby daje obraz spr. fiz. w zależności od danej kategorii wieku.

K. Bateria testów dla oceny spr. fiz. osób dorosłych TKKF.

Jest to materiał służący samokontroli i samoocenie spr. fiz. propagowany przez TKKF m. in. w broszurze: „Sprawdź swoją spr. fiz.”. Autorem opracowania byli Pilicz i Żmudzki (1973), którzy zaproponowali uwzględnienie następujących testów: siły (uginanie i prostowanie ramion w podporze - pompki) - CH - bez podpierania się kolanami, DZ - z podpieraniem się kolanami, mocy (wyskok dosiężny), gibkości (głębokość skłonu tułowia w przód), wytrzymałości (bieg lub marsz) - ocenę przeprowadza się w sposób zróżnicowany w zależności od wieku i płci.

L. Powszechna Karta Sprawności Fizycznej.

PKSF została opracowana przez Pilicza przy współpracy Demela na zlecenie GKKFiT w 1978 roku. Za podstawowe elementy podlegające ocenie autorzy uznali: kontrolę ciężaru ciała, kontrolę postawy ciała (wg podanych zasad w lustrze), wybrane wskaźniki fizjologiczne (wydolność wg Beukera i Richtera), zestaw 19 prób (testów) spr. fiz.

M. Europejski Test Sprawności Fizycznej - „Eurofit”.

Testy Eurofitu (1989,1993) stanowią kolejną propozycję unifikacji w skali ponadpaństwowej pomiaru spr. fiz. dzieci i młodzieży, dostosowaną do potrzeb szkolnego wychowania fiz. i sportu oraz badań naukowych. Idea testu zrodziła się w Komitecie Badań nad Sportem przy Radzie Europejskiego Komitetu Rozwoju Sportu. W 1988 roku opracowano ostateczną wersję „Eurofitu”. Bateria testów jest oparta na nowoczesnej koncepcji rozumienia sprawności fizycznej, a autorzy wyróżnili nie tylko elementy powiązane z osiągnięciami, ale i wprost powiązane ze zdrowiem.

Bateria testów obejmuje 10 prób, poprzez które mierzy się 6 tzw. wymiarów i 9 czynników sprawności. Ponadto konieczne jest uwzględnienie pomiarów antropometrycznych oraz wieku i płci. Testy Eurofitu są przeznaczone głównie dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym 6-18 lat, ale mogą też być stosowane w grupach starszych. Zasługą prof. Grabowskiego oraz Szopy jest spopularyzowanie tej baterii testów w Polsce. Dokonali oni w 1989 roku tłumaczenia oryginału na język polski. W 1993 roku test nieznacznie zmodyfikowano i uzupełniono.

- Tabela-komponenty, czynniki i testy spr. fiz. (wg Eurofit 1993)

Wymiar	Czynnik	Test	Kolejność prób
Wydolność tlenowa	Wydolność tlenowa	Wytrzymałościowy bieg wahadłowy. Ergometryczny test rowerowy.	9
Siła	Siła statyczna Siła eksplozywna (moc)	Zaciskanie ręki Skok w dal z miejsca	5 4
Wytrzymałość mięśniowa	Siłą funkcjonalna Siła tułowia	Zwis o ramionach ugiętych Z leżenia siady	7 6
Szybkość	Bieg zwinnościowy Szybkość ruchów kończyny górnej	Bieg wahadłowy: 10x5 m Stukanie w krążki (tapping)	8 2
Gibkość	Gibkość	Skłon w siadzie	3
Równowaga	Równowaga całego ciała	Postawa równoważna (flaminga) na jednaj nodze	1
Pomiaru antropometryczne		Masa ciała (kg) Otłuszczenie ciała (4 fałdy skórno-tłuszczowe: dwugłowy ramienia, trójgłowy ramienia, podłopatkowy, bok tułowia)
Dane identyfikacyjne		Wiek (lata, miesiące) Płeć

N. Eurofit dla osób dorosłych.

Bateria testów Eurofit dla dorosłych powstała z inicjatywy Rady Europy w Strasburgu w celu unifikacji w skali europejskiej metod pomiaru spr. fiz. również wśród osób dorosłych (od 20 roku życia).

O. Test Sprawności Fizycznej Dzieci i Młodzieży YMCA.

Test został opracowany na zlecenie YMCA przez profesora B. Dona Franksa (1989), a w polskim tłumaczeniu (Osiński, Wachowski) został wydany w 1994 roku przez AWF w Poznaniu. Głównym celem pomiaru sprawności jest tu promocja zdrowia i motywowanie do kształtowania pożądanego stylu życia, nastawionego na uczestnictwo w aktywności fizycznej, satysfakcjonujący wygląd, wysoką zdolność do pracy i dobre samopoczucie. Test ujmuje wyłącznie pięć komponentów uznawanych za istotne dla zdrowia.

Test Sprawności Fizycznej Dzieci i Młodzieży - YMCA - próby testowe
Komponent sprawności	Próba testowa
Wydolność tlenowa	Bieg na 1 mile (1609 m)
Względna szczupłość ciała	Pomiar fałdu skórno - tłuszczowego na mięśniu trójgłowym ramienia i łydce
Gibkość/zdrowy dolny odcinek kręgosłupa	W siadzie głębokość skłonu
Siał mięśniowa/wytrzymałość - brzuch/zdrowy dolny odcinek kręgosłupa - ramiona	Z leżenia - półskłony Zmodyfikowane podciąganie się

Wyniki testu są analizowane na podstawie rzeczywistych potrzeb z punktu widzenia standardu zdrowia, a nie w odniesieniu do pozycji osobnika w populacji. Konstrukcja norm nie jest tu więc oparta na statystycznej ocenie miejsca osobnika w zmienności danej cechy w populacji, ale kryterium stanowi tu wyłącznie pożądany poziom zdrowia.

Konkluzje.

Kontrola powinna ułatwiać projektowanie dalszej pracy, a tym samym stać się pretekstem do tego, aby uczyć, jak ukształtować swoje ciało, doskonalić zdrowie i w ogóle - jak żyć w kulturze fizycznej.

X. Podstawowe przesłanki konstrukcji i realizacji programu aktywności fizycznej.

1. Różnorodność potrzeb i ograniczenia w stanowieniu celów kształtowania sprawności fizycznej.

Sportowy wyczyn przesycony jest przede wszystkim ideą rywalizacji i specjalizacji ruchowej, a w procesie wychowania i kształcenia fizycznego odwołujemy się do wszechstronności działania. O ile w sporcie zawsze celem nadrzędnym będzie sportowe mistrzostwo w określonej stereotypem ruchowym konkurencji czy dyscyplinie, to tu stawiamy sobie chwalebny cel rozwijania zdrowia, przygotowania człowieka do życia i odczuwania pełnej satysfakcji w działaniu. W sporcie zawodniczym - typ i forma ruchowego działania, pokonywany ciężar, intensywność wysiłku i przygotowanie do sukcesu w rywalizacji z innymi określają sposób postępowania, zaś WF i rekreacja muszą się liczyć przede wszsytkim z troską o zdrowie, sprawność fizyczną i wydolność ustroju oraz tymi potrzebami, jakie stawia przed człowiekiem zdrowy styl życia.

2.Anaerobowy i aerobowy system dostarczanie energii jako podstawa klasyfikacji typów wysiłku fizycznego.

Wykonanie jakiegokolwiek ćwiczenia i fizycznej pracy wiąże się z potrzebą dostarczania niezbędnej energii. Wyróżnia się dwa podstawowe systemy dostarczania energii: anaerobowy, aerobowy.

System anaerobowy - jest związany z dostarczaniem znacznej energii w krótkim czasie np. bieg na 100 m. w pierwszej fazie - alaktalnej (bezmleczanowej) do resyntezy ATP są wykorzystywane mięśniowe zasoby fosfokreatyny. W drugiej fazie laktalnej (mleczanowej), energia jest uzyskiwana w procesie glikolizy.

System aerobowy - dostarcza energii do wykonywania zadań o mniejszym wysiłku, ale wykonywanych przez dłuższy czas. Przyjmuje się, że tego typu wysiłki trwają z reguły powyżej 4 minut. W typowych wysiłkach aerobowych złożone metaboliczne przemiany zachodzące w komórkach pracujących mięśni są realizowane przy pełnym pokryciu zapotrzebowania na tlen.

- Wykorzystywany system energii w zależności od czasu trwania i typu wysiłku fizycznego (wg Wuest, Bucher 1991)

System dostarczania energii	Czas trwania	Typ wysiłku fizycznego
Anaerobowy	0 - 90 s	Każdy rodzaj wysiłku sprinterskiego (bieg, pływanie, jazda na rowerze). Krótki czas trwania, eksplozywna aktywność.
System kombinowany	90 s - 4 min	Aktywność na średnich dystansach (bieg na dystansie 0,5 - 1 mili). Przerywana aktywność fizyczna.
Aerobowy	> 4 min	Wysiłki na dłuższych dystansach. Długo trwająca przerywana aktywność fizyczna.

3. Metody oddziaływania wysiłkiem fizycznym.

W procesie kształtowania i doskonalenia poszczególnych elementów spr. fiz. są wykorzystywane różne metody oddziaływania wysiłkiem fizycznym, w sporcie zwane metodami realizacji obciążeń treningowych. Kryterium klasyfikacji tych metod stanowi ciągły bądź przerywany charakter wysiłku.

Metody ciągłe

Podstawową cechą tych metod jest brak przerw odpoczynkowych. Występuje tu równocześnie duży zakres pracy podejmowanej w warunkach równowagi tlenowej. Metody ciągłe są bardzo skuteczne w zwiększaniu tlenowych zdolności ustroju oraz w poprawie ogólnej odporności na wysiłek. Wśród grupy metod o charakterze ciągłym wyróżnia się metodą ciągłą jednostajną i ciągłą zmienną. Metoda ciągła jednostajna cechuje się długotrwałą pracą wykonywaną ze względnie równomierną intensywnością. Metoda ciągła zmienna charakteryzuje się, co prawda, stałym wysiłkiem, ale intensywność ulega zminom.

Metody przerywane.

Znamienną cechą tej grupy metod są planowane, powtarzane zmiany obciążenia i wypoczynku. Metoda interwałowa charakteryzuje się z góry założonym pojawianiem się zaprogramowanego obciążenia i niepełnego odpoczynku. Istotą metody jest to, że kolejny wysiłek jest zawsze podejmowany przy niezlikwidowanym zmęczeniu po uprzednim obciążeniu. Interwałowa metoda oddziaływania wysiłkiem fizycznym występuje w dwu wariantach: ekstensywnym i intensywnym. M. interwałowa ekstensywna cechuje się obciążeniem umiarkowanym o średniej mocy, krótkim czasem wypoczynku i dużą liczbą powtórzeń. M. interwałowa intensywna jest oparta na wysiłkach o wyjątkowo wysokiej intensywności. Jest stosowana wyłącznie w treningu ściśle sportowym dla rozwoju tzw. wytrzymałości szybkościowej oraz tempowej.

Do grupy metod przerywanych zaliczamy też metodę powtórzeniową. Wysiłki mają z reguły bardzo intensywny charakter i są powtarzane po optymalnym z punktu widzenia potrzeby wypoczynku czasie przerwy. Konieczny jest tu powrót organizmu do niemal całkowitej równowagi. W sporcie metoda ta jest wykorzystywana jako podstawowa w wypadku kształcenia siły maksymalnej, szybkości i wytrzymałości szybkościowej.

4. Zasady w realizacji programu treningu.

Istnieją pewne ogólne zasady, których uwzględnienie jest ważne w konstruowaniu programu treningu, niezależnie od stawianych przed treningiem szczegółowych celów (Heyward 1997)

Zasada specyficzności treningu - wskazuje ona, że fizjologiczna i metaboliczna odpowiedź oraz adaptacja do ćwiczeń treningowych są specyficzne oraz zależne od typu ćwiczeń i zaangażowanych grup mięśniowych.

Zasada zwiększonego obciążenia - poprawa poszczególnych komponentów spr. fiz. wymaga, aby fizjologicznych system ustroju był poddany takiemu obciążeniu, do którego dany ćwiczący nie jest przyzwyczajony.

Zasada progresji w treningu - program zajęć winien prowadzić do stopniowego przyrostu objętości i obciążeń treningowych.

Zasada uwzględniania początkowego poziomu - jednostka z niskim początkowych poziomem spr. fiz. będzie osiągała większy relatywny (%) postęp i szybsze tempo poprawy w porównaniu z osobami z przeciętnym i wyższym poziomem wyjściowym.

Zasada indywidualnego zróżnicowania - indywidualna reakcja na trening jest bardzo różna i zależy od takich czynników jak: wiek, początkowy poziom spr. fiz. i stan zdrowia. Program treningu przede wszystkim powinien uwzględniać specyficzne potrzeby, zainteresowania, zdolności i preferencje ćwiczących.

Zasada zmniejszania się efektów - każda osoba posiada genetycznie wyznaczony pułap, który stanowi granicę możliwości poprawy w efekcie treningu. Kiedy osobnik zbliża się do tego genetycznego pułapu, tempo poprawy spr. fiz. maleje, a w końcu nawet, mimo treningu, poziom się obniża.

Zasada odwracalności zmian - pozytywne fizjologiczne efekty i korzyści dla zdrowia wynikające z podejmowania aktywności fizycznej i ćwiczenia są odwracalne (cofają się). Kiedy jednostka zaprzestaje treningu efekty sprawnościowe szybko maleją, a w ciągu kilku miesięcy traci się większość wcześniejszych pozytywnych zmian treningowych.

5. Główne elementy w konstrukcji programu treningu.

Chociaż wskazania do treningu powinny być zawsze dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości, wyróżnia się pewne wspólne elementy. Te podstawowe elementy obejmują: formę ćwiczeń, intensywność, czas trwania, częstotliwość treningów, progresję ćwiczeń.

Forma ćwiczeń - pewne formy ćwiczeń są lepiej dostosowane do rozwoju określonego komponentu spr. fiz., niż inne. Jeżeli celem są zmiany w zakresie składu ciała, gęstości kości i poziomu stresu, to wielu ekspertów zaleca stosowanie zróżnicowanych form ćwiczeń (marsze, jooging, jazda na rowerze, wchodzenie po schodach, taniec, podnoszenie ciężarów, narciarstwo biegowe, ćwiczenia z użyciem trenażerów, statyczne rozciąganie, ćwiczenia progresywnej relaksacji oraz Tai Chi.

Intensywność - specyfika zmian fizjologicznych i metabolicznych w ustroju jest zależna od intensywności ćwiczeń, a ta od: celu, wieku, zdolności, preferencji i poziomu spr. fiz.

Czas trwania wysiłku jest odwrotnie skorelowany z jego intensywnością. Wysoka intensywność ćwiczenia zawsze wywołuje konieczność wcześniejszego jego zaprzestania. Dla starszych oraz mniej sprawnych zaleca się raczej przedłużanie czasu treningu niż wzrost intensywności.

Częstotliwość treningów - częstotliwość odnosi się tu do liczby zajęć treningowych w jednym tygodniu. Badania naukowe wskazują, że trening w naprzemienne 3 dni w tygodniu jest z reguły wystarczający dla poprawy różnych komponentów sprawności fizycznej. Dla poprawy poziomu zdrowia zaleca się również umiarkowany trening podejmowany codziennie.

Progresja ćwiczeń - systematyczny trening wywołuje przystosowawcze zmiany fizjologiczne i metaboliczne. Wówczas dla poprawy poziomu sprawności układu krążeniowo - oddechowego oraz mięśniowo - szkieletowego jest konieczne progresywne zwiększanie obciążenia przez stopniowy przyrost częstotliwości, intensywności i czasu trwania ćwiczeń.

6. Struktura jednostki treningowej.

Podstawowy podział jednostki treningowej:

Rozgrzewka - celem tej pierwszej, wprowadzającej części treningu jest stopniowe zdrożenie do treningu. Chodzi tutaj o wytworzenie stanu gotowości funkcjonalnej i stosowne pobudzenie wszystkich układów. Zwykle na rozgrzewkę przeznacza się 5 - 10 minut. Stwierdzono, że dobrze prowadzona rozgrzewka prowadzi do optymalnego pobudzenia układu nerwowego, skraca czas reakcji, przygotowuje stawy i więzadła, wzmaga reakcję biochemiczną w mięśniach, poprawia kurczliwość i moc mięśni, zwiększa uwalniacze tlenu z mioglobiny, poprawia motywację do ćwiczeń.

Część główna treningu - jest to podstawowa część treningu o najbardziej zróżnicowanym charakterze. Należy precyzyjnie określić cel postępowania, uwzględnić osobnicze i pozaosobnicze uwarunkowania, a w końcu dobrać najskuteczniejsze środki i metody.

Część końcowa - uspokajająca - ta część jest często w praktyce lekceważona. Tymczasem chodzi tu o stopniowe uspokojenie całego ustroju przez coraz niższą intensywność ćwiczeń i relaksację psychiczną. Taki stopniowy aktywny wypoczynek ułatwia eliminację spalonych produktów przemiany energii. Znacznie szybciej dochodzi do regeneracji sił, ustępuje zmęczenie i bóle mięśni. Pod koniec tej części prowadzi się łagodne ćwiczenia rozciągające.

7. Prowadzenie programu aktywności fizycznej.

Podstawowym problemem, przed którym staje prowadzący program, jest przekonanie do ćwiczeń danej osoby czy całej grupy, a dalej takie postępowanie, aby aktywność fizyczną uznano za trwały element stylu życia. W Polsce tylko około 6% populacji osób dorosłych podejmuje zadowalającą aktywność fizyczną, a około 40% praktycznie nie podejmuje jej w ogóle.

Czynniki wpływające na uczestnictwo w AF:

Czynniki biologiczne (względne otłuszczenie ciała, nadmierna masa),
Czynniki psychologiczne (motywacja do ćwiczeń, wiara w skuteczność, osiągalność celów, lęki, niepokoje, introwersja),
Czynniki społeczne (wsparcie rodziny, problemy w rodzinie, konflikty z pracą, zarobki i poziom wykształcenia),
Czynniki behawioralne (palenie, czas wolny, poziom zaufania),
Czynniki środowiskowe realizacji programu (wsparcie społeczne, lokalizacja i odpowiednie wyposażenie, prowadzący i nadzorujący, początkowa intensywność ćwiczeń, różnorodność form ćwiczeń, koszty finansowe (wg. Heyward 1997)

Martin i Dubbert (1985) w następujący sposób systematyzują te elementy, które powodują, że osoba wyjątkowo łatwo może rezygnować z systematycznej aktywności fizycznej:

nadwaga,
niska motywacja,
obawa przed ćwiczeniem,
brak wsparcia ze strony współmałżonka,
niestosowne wyposażenie w urządzenia,
zbyt wysoka intensywność ćwiczeń,
brak społecznego wsparcia w czasie i po ćwiczeniach.

Ustalenie międzynarodowego spotkania poświęconego promocji zdrowia wśród dorosłych dot. najkorzystniejszych warunków podejmowania aktywności fizycznej:

dostrzegane są konkretne korzyści,
jest ona przyjemna,
daje poczucie kompetencji ruchowej w danej aktywności fizycznej,
jest zapewnione bezpieczeństwo,
jest łatwy do niego dostęp,
można bez trudności umieścić ją w rozkładzie dnia,
negatywne konsekwencje są minimalne,
uświadomiona jest potrzeba urozmaicenia wielogodzinnego na co dzień siedzącego trybu życia aktywnością bardziej intensywną,
program jest konsultowany z ćwiczącymi,
lekarz również ją zaleci.

Prowadzący proces treningu powinien uwzględnić następujące elementu (Heyward 1997):

edukowanie ćwiczącego o pozytywnych korzyściach podejmowania aktywności fizycznej,
poznanie wyjściowego poziomu zdrowia ćwiczącego przed podjęciem treningu,
wybór, prowadzenie i interpretacja wyników testów każdego komponentu sprawności fizycznej,
zaprojektowanie indywidualnego programu ćwiczeń,
prowadzenie zajęć treningowych,
stała analiza efektów ćwiczenia i osiągnięć oraz korekta błędów,
uświadomienie ćwiczącym, co jest szczególnie w zakresie ćwiczeń wskazane, a czego wykonywać oni nie powinni,
motywowanie ćwiczących do zwiększenia ich zainteresowania ćwiczeniami.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
160 pytan na egzamin SOCJOLOGIA, AWF WARSZAWA - NOTATKI, Socjologia
-cišgi na egzamin z HKF-u !!!!!!!!!, AWF Wychowanie fizyczne, studiaa, STUDIA, STUDIA, MIX
Zagadnienia na egzamin z metodyki, AWF Wychowanie fizyczne, metodyka wychowania fizycznego
L.A. Materiały na Egzamin II, AWF, Lekkoatletyka
Antropologia - Opracowane zagadnienia na egzamin ŚCIĄGA, Wychowanie Fizyczne (materiały i notatki)),
Antropologia - Zestawy egzaminacyjne 2, Notatki AWF, Antropologia
Testy sprawnościowe, Notatki AWF, Antropomotoryka
Antropomotoryka - motoryka, Notatki AWF, Antropomotoryka
Kinezjologia i antropomotoryka-notatki, AWF Katowice(materiały studenckie), III rok VI semestr, Kine
Kinezjologia i antropomotoryka-notatki, AWF Katowice(materiały studenckie), III rok VI semestr, Kine
Kinezjologia i antropomotoryka-notatki, AWF Katowice(materiały studenckie), III rok VI semestr, Kine
Kinezjologia i antropomotoryka-notatki, AWF Katowice(materiały studenckie), III rok VI semestr, Kine
Psychologia notatki na egzamin myslenie rozwiazywanie problemow, AWF, I rok, Psychologia

więcej podobnych podstron