SĄD POWSZECHNY W KONTROLI AKTÓW INDYWIDUALNYCH ADM. PUB.

Sąd administracyjny a sąd powszechny w kontroli administracji publicznej.

Sądowa kontrola administracji publicznej jest sprawowana przez sądy powszech­ne i sądy szczególne.
Z chwilą powołania w 1980 r. NSA kontrola administracji publicznej wykonywana przez sądy powszechne stała się jak gdyby mniej widoczna,. Kontrola sprawowana przez sąd administracyjny nie jest konkurencyjna wobec kontroli sprawowanej przez sąd powszechny, po prostu sądy te nie mogą się wzajemnie zastąpić w kontroli administracji publicznej. Każdy z nich spełnia w tej kontroli inną rolę,
ma odmienne zadania, a skutki kontroli również nie są ze sobą w pełni zamienne. Istnieje jedno wspólne założenie kontroli sprawowanej przez sąd administracyjny i sąd powszechny, a mianowicie to, że sąd nie działa z urzędu, a czyni to dopiero na żądanie uprawnionego podmiotu zgłoszone w przepisanej formie. Różnica zaś jest widoczna w sferze prawnych skutków kontroli ze względu na kasacyjny charakter kompetencji sądu administracyjnego. Rola sądów ma znacznie bardziej twórczy charakter. Zespalając normy prawa administracyjnego, prawa konstytucyjnego i innych dziedzin prawa, tworzą one system interpretacyjno-aksjologiczny nie tylko limitujący administrację, ale i wymagający od niej pewnych działań pozytywnych.
Jest to funkcja wspólna wszystkim organom sądowniczym, należy podkreślić, że kontrola administracji sprawowana jest nie tylko przez sądy administracyjne ale także przez sądy powszechne.

Sąd administracyjny jest w zasadzie sądem kasacyjnym, orzekającym o zgod­ności albo niezgodności
z prawem aktu lub czynności organu administracyjnego. W razie stwierdzenia niezgodności z prawem zaskarżonego aktu (decyzji, po­stanowienia) lub czynności sąd ten albo akt uchyla, albo stwierdza jego nieważność lub niezgodność z prawem. W orzeczeniu swym zawiera ocenę prawną kon­trolowanego aktu oraz wytyczne co do stosowania prawa w danej sprawie indywidualnej lub też stwierdza bezskuteczność zaskarżonej czynności. Z tą chwilą rola sądu administracyjnego kończy się, a sprawa powraca do organów admini­stracji publicznej, które albo wykonują akt utrzymany w mocy, albo też po obaleniu aktu podejmują działania zmierzające do ponownego rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd administracyj­ny jest właściwy do rozpatrywania skarg na działanie lub bezczynność organu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem. Sąd ten jest powołany do formułowania w swoich orzeczeniach zwrotów stosunkowych, czyli wypowiedzi kwalifikujących określone zachowania jako zgodne albo jako niezgodne z prawem^. Do ocen zgodności czy niezgodności tych zachowań z prawem jest konieczna znajomość dwóch norm prawnych, a mianowicie „normy odniesienia" oraz „normy dopełnienia". Pierwsza z nich wynika z przepisów nakazujących, dozwalających lub zakazujących, odnoszących się do określonego zachowania. Normę drugą tworzy się z treści przepisów, ustanawiających na rzecz organu administracji rozumianą jako kompetencję do określonego zachowania urzędowego (są to przepisy ustanawiające min. właściwość, prawną formę działania, tryb postępowania, umocowujące konkretne osoby do działania w charakterze organu administracyjnego).

Normę odniesienia można wywieść z przepisów obowiązującej jeszcze ustawy o NSA, a w nowym stanie prawnym z przepisów Prawa o ustroju sądów administracyjnych i Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, które wyznaczają podstawowy zakres i kryteria kontroli sprawowanej przez sąd admini­stracyjny, a ponadto odsyłają do przepisów odrębnych co do prawa do skargi w niektórych sprawach. Z mocy tych przepisów sąd administracyjny nie jest powołany do bezpośredniej ingerencji w samo administrowanie, do zastępowania organów administracyjnych w rozstrzyganiu spraw administracyjnych
co do ich istoty (chociaż pojawiają się elementy orzekania merytorycznego, np. w niektórych sprawach
ze skargi na bezczynność organu administracyjnego lub przy roz­strzyganiu sporu o właściwość
lub kompetencję).

Bardziej skomplikowana jest norma dopełnienia, albowiem na jej treść składają się elementy czerpane z wielu przepisów prawnych. Chodzi o przepisy stanowiące o właściwości organów administracyjnych, dopuszczające stosowanie określonych prawnych form działania administracji (np. czy ma być wydana decyzja, czy jest dopuszczalna ugoda, co można rozstrzygnąć aktem generalnym, a co indywidualnym), upoważniające określone osoby do występowania w charakterze organów administracji publicznej, a także
o przepisy postępowania administracyjne­go ogólnego lub szczególnego.

Norma odniesienia stanowiąca o zakresie i kryteriach kontroli sprawowanej przez sąd administracyjny będzie stała, natomiast treść normy dopełnienia będzie się zmieniać w każdej sprawie sądowoadministracyjnej.

Sąd administracyjny jest powołany do rozpatrywania wyłącznie kwestii praw­nej na podstawie stanu faktycznego i prawnego ustalonego przez organ administracyjny, właśnie do sformułowania w swoim orzeczeniu zwrotu stosunkowego o zgodności/niezgodności działania (bezczynności) z prawem,
a w konsekwencji — do oddalenia skargi, gdy tej niezgodności nie ma, do obalenia aktu lub czynności
i ich skutków w razie jej stwierdzenia (nakazania działania organowi administracyjnemu w przypadku bezczynności) albo do odrzucenia skargi, gdy nie ma przesłanek dopuszczalności przeprowadzenia kontroli sądowej.

Skarga wnoszona do sądu administracyj­nego zapewnia zrealizowanie bezpośredniego celu zaskarżenia, którym jest obalenie kwestionowanego działania oraz jego skutków albo zwalczanie bezczyn­ności,
ale cel zasadniczy będzie osiągnięty przez skarżącego dopiero wskutek ponownego załatwienia sprawy przez organ administracyjny.

Sądy powszechne, orzekając w niektórych sprawach rozpatrywanych najpierw przez organy administracji publicznej, tzn. działając w sytuacji czasowej niedopu­szczalności drogi sądowej, w zasadzie przejmują zawsze sprawę do pełnego merytorycznego rozpoznania w zwykłej procedurze sądowej i kończą tę sprawę orzeczeniem rozstrzygającym o żądaniu strony. W sprawach takich najpierw w postępowaniu administracyjnym zapada decyzja, a potem, czy to na skutek powództwa strony, czy szczególnego środka zaskarżenia, sprawa przechodzi na drogę postępowania sądowego i kończy ją wyrok sądowy. Z następstwa czynności wynika sprawowanie kontroli administracji publicznej przez sąd, ale kontrola ta nie jest celem głównym, bo jest nim rozstrzygnięcie o żądaniu strony wtedy, gdy wnosi ona pozew. W przypadku zaś wniesienia środka zaskarżenia do sądu powszechnego celem istotnym niekiedy będzie również kontrola decyzji, ale głównym pozostanie zawsze rozstrzygnięcie sprawy.

Szczególnym przypadkiem kontroli działania administracji publicznej przez sąd powszechny jest ocena przez ten sąd ważności decyzji administracyjnej w ramach rozstrzygnięcia kwestii wstępnej
na początku postępowania sądowego. W orzecznictwie sądów cywilnych przyjmuje się zasadę związania sądu decyzją administracyjną, uznając jednak, że w przypadku ujawnienia jej szczególnie ciężkich wad sąd cywilny może uchylić się od związania nią w rozpatrywanej sprawie. Jeżeli taka incydentalna kontrola, dokonywana na użytek konkretnej sprawy, ujawni, że decyzja została wydana przez organ niewłaściwy lub bez żadnej podstawy prawnej, to sąd cywilny nie będzie nią związany. Decyzja pozostaje nadal w mocy, nie zostanie obalona, a jedynie "w tej jednej sprawie cywilnej nie spowoduje skutku prawnego z powodu ciężkiej wadliwości stwierdzonej przez sąd cywilny.

Kontrola sprawowana przez sąd powszechny wpływa na trwałość decyzji w szczególny sposób. Wynika to z art. 269, który uznaje prawomocność za cechę tych decyzji administracyjnych, które tym mianem są określane w przepisach odrębnych (np. w przepisach dotyczących ubezpieczeń społecznych stanowi się o decyzjach prawomocnych), oraz takich, które w po­stępowaniu sądowym zostały utrzymane w mocy albo nie zostały do sądu zaskarżone w terminie. Kontrola sprawowana przez sąd administracyjny nie nadaje decyzji administracyjnej cechy prawomocności. W wyniku natomiast kontroli aktów
lub czynności administracji publicznej przez sąd administracyjny organy tej administracji są w konkretnej sprawie związane oceną prawną zawartą w uzasadnieniu orzeczenia sądowego i mają obowiązek
jej uwzględnienia w swo­ich aktach lub czynnościach.

Sąd powszechny w kontroli administracji publicznej w sprawach indywidualnych.

Sąd powszechny jest powołany do sprawowania kontroli decyzji administracyj­nych jedynie w przypadku wyraźnego umocowania przepisem ustawowym. W orzecznictwie sądowym stanowisko również jest jednoznaczne, co widać w uchwale SN z 23 listopada 1959 r. w której uzasadnieniu stwierdzono, że:
„Nie można zwłaszcza wykorzystać stosunku cywilnego do tego celu, aby orzeczeniem sądu powszechnego podważyć decyzję wydaną przez organ administracji państwowej, gdyż w ten sposób stworzy­łoby się szczególny środek obalania decyzji administracyjnej za pomocą orzecze­nia sądu powszechnego, czyli ingerencji sądownictwa cywilnego w sferę za­strzeżoną dla administracji państwowej.

Występują dwie sytuacje: sąd z mocy wyraźnego przepisu ustawowego jest powołany do rozstrzygania sprawy, w której wydano już wcześ­niej decyzję administracyjną (czasowa niedopuszczalność drogi sądowej); sąd z mocy ustawy jest powołany do rozpoznania skargi lub innego środka zaskarżenia decyzji administracyjnej (sąd powszechny jako organ odwoławczy).

Sytuacja czasowej niedopuszczalności drogi sądowej będzie związana z przy­padkami uregulowanymi
w k.p.a, oraz w o.p. jak również w przepisach odrębnych. Jeszcze art. 102 ust. 2 r.p.a. dopuszczał,
w przypadku wzruszenia decyzji prawo­mocnej w nadzwyczajnych okolicznościach, żądanie przez stronę odszkodowania od administracji i dochodzenia go na drodze sądowej. W komentarzu do tego przepisu zwracano uwagę na to, że przepis „nie oznacza, oczywiście, że Skarb Państwa jest pozbawiony możliwości dobrowolnej wypłaty słusznie żądanego odszkodowania". Przepis, już w zmienionej postaci, znalazł się
w tekście pierwotnym k.p.a, jako art. 141 § 3, stanowiący, że: „Stronom poszkodowanym służy prawo
do odszkodowania od Państwa. Strony mogą do­chodzić odszkodowania także na drodze sądowej".

Z takiego brzmienia przepisu wyprowadzano wniosek, że w pierwszej kolejności należało dochodzić odszkodo­wania w postępowaniu administracyjnym, jednakże strona mogła z tej drogi dochodzenia roszczeń zrezygnować i wystąpić na drogę sądową". Przy nowelizacji w 1980 r. poszerzono zakres odpowiedzialności odszkodowawczej uregulowanej w k.p.a. (art. 160 i 161 § 3-5). W przepisach Ordynacji podatkowej znalazły się rozwiązania prawne, które stworzyły jednolite zasady odpowiedzialności odszko­dowawczej z powodu niektórych wad postępowania podatkowego lub wadliwości decyzji w nim wydanej (art. 260-261 o.p.). W dalszych rozważaniach trzeba zwrócić uwagę na art. 160, 161 k.p.a, oraz art. 260 § 3 i 261 § 4 o.p., jak również na art. 60 ustawy o NSA oraz art. 287 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, zgodnie z którymi strona poszkodowana może wystąpić na drogę sądową,
po uprzednim niezadowalającym ją rozstrzygnięciu przez organ administracyjny sprawy z roszczenia
o odszkodowanie. Z chwilą wniesienia powództwa do sądu niedopuszczalne staje się podważenie w trybie administracyj­nym decyzji o odszkodowaniu. Sąd cywilny sprawę rozpatruje od nowa i wobec tego
on również nie będzie władny zmienić lub uchylić decyzji administracyjnej czy stwierdzić jej niezgodności z prawem, bo do takich czynności musiałby mieć szczególną podstawę prawną

Z podobną sytuacją będziemy mieli do czynienia w przypadkach stosowania art. 186 ustawy z 18 lipca 2001 r. — Prawo wodne stanowiącego, że po wydaniu decyzji administracyjnej o odszkodowaniu strona poszkodowana może wystąpić na drogę sądową.

Sytuację, w której sąd powszechny jest organem odwoławczym, można rozpatrzyć na przykładzie kilku uregulowań prawnych. Chronologicznie pierwsze były rozwiązania zastosowane odnośnie do odwołań
od decyzji organów admini­stracyjnych w sprawach ubezpieczeń społecznych (emerytur i rent) do sądu powszechnego. Wskazać trzeba na dwie ustawy z 18 kwietnia 1985 r.: o rozpo­znawaniu przez sądy spraw
z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz na ustawę z 25 lis­topada 1986 r. o organizacji
i finansowaniu ubezpieczeń społecznych. Przepisy te ustanowiły rozbudowany tok postępowania
z odwołaniem w ramach samokontroli przeprowadzanej przez organ rentowy oraz uregulowały tryb postępowania sądo­wego przy kontroli zaskarżonej decyzji organu rentowego.

Ustawa z 13 paździer­nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w art. 83 stanowi, od jakiej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych służy odwołanie do sądu okręgowego — sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, wnoszone za pośrednictwem organu rentowego. Odwołanie służy zarówno od decyzji,
jak również w przypadku niewydania decyzji w ustawowym terminie.

W postępowaniu sądowym wyodrębniona jest faza wstępnego badania sprawy, w której można postanowić
o zwróceniu organowi rentowemu akt sprawy do uzupełnienia materiałów lub zwróceniu decyzji celem uzupełnienia jej o istotne elementy. Organ rentowy jest stroną postępowania przed sądem, a jednocześnie tenże organ w trakcie trwania postępowania sądowego może zmienić swoją decyzję, uwzględniając
w całości lub w części żądanie strony i wtedy po­stępowanie sądowe zostanie w odpowiednim zakresie umorzone. Sąd albo oddala odwołanie, albo, uwzględniając je, zmienia zaskarżoną decyzję w całości lub w części, orzekając co do istoty sprawy. W przypadku odwołania na niewydanie decyzji sąd albo wyznacza organowi rentowemu termin do wydania decyzji, albo też orzeka w sprawie co do istoty. Sąd II instancji może uchylić zaskarżony wyrok wraz z poprzedzającą go decyzją organu rentowego i przekazać całą sprawę organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.

Inny rodzaj kontroli decyzji administracyjnych przez sąd powszechny jest wskazany w art. 479¹ § 2 pkt 3 k.p.c. przez wyliczenie tych spraw gospodarczych, które należą do właściwości sądu cywilnego z mocy przepisów ustaw odrębnych, co obejmuje: przepisy o ochronie konkurencji, Prawo energetyczne, Prawo teleko­munikacyjne, przepisy o transporcie kolejowym. Do rozpoznania odwołania wnoszonego
za pośrednictwem organu administracyjnego właściwy jest Sąd Okręgowy w Warszawie ochrony konkurencji i konsumentów, który bada dopuszczalność odwołania, a w przypadku jego uwzględnienia zmienia zaskarżoną decyzję w całości lub w części i orzeka o istocie sprawy. Przy braku podstaw
do uwzględnienia odwołania sąd je oddala. Od wyroku sądu antymonopolowego we wszystkich wymienionych sprawach służy stronom kasacja do Sądu Najwyższego.

W kontroli aktów lub czynności administracji publicznej wykorzystywano różne rozwiązania prawne, Takim rozwiązaniem prawnym, które miało organom kontrolnym zapewnić niezależność w orzekaniu, było np. wprowadzanie sędziów sądu powszechnego lub SN do kolegialnych organów.

Sąd Najwyższy w kontroli administracji publicznej w sprawach indywidualnych.

Sąd Najwyższy nie jest ani sądem powszechnym, ani też sądem szczególnym. W strukturze sądownictwa zajmuje miejsce odrębne jako naczelny organ sądowy, zgodnie z art. 183 ust. 1 Konstytucji RP. W okresie przejściowym, do czasu wdrożenia wszystkich przepisów konstytucyjnych, środkiem służącym do wykony­wania przez SN jego funkcji w odniesieniu do kontroli administracji publicznej jest nadal rozpoznawanie rewizji nadzwyczajnych (do końca 2003 r.). W kontroli administracji publicznej SN spełniał szczególną rolę — nie tyle przez bezpośrednią kontrolę decyzji administracyjnych, ale wpływał na orzecznictwo administracyjne pośrednimi drogami.

W kształtowaniu orzecznictwa administracyjnego znaczące miejsce zajmowa­ły, i jeszcze zajmują, rewizje nadzwyczajne od orzeczeń NSA, które mogą być wnoszone do SN do czasu wejścia w życie ustawy wprowadzającej dwuinstancyj­ność sądownictwa administracyjnego .

Na orzecznictwo organów administracyjnych pośrednio wpływała treść uchwał SN podejmowanych
w odpowiedzi na pytania prawne wnoszone przez składy orzekające NSA. Od wejścia w życie ustawy
o NSA z 1995 r. pytania prawne składów orzekających NSA są rozpoznawane przez składy siedmiu sędziów NSA, pełny skład całej izby lub też przez składy połączonych izb (art. 49 ustawy o NSA),
ale wcześniej były one dość liczne i doniosłe w kształtowaniu linii orzecznictwa sądu administracyjnego.

PRAWO DO SĄDU ADM.; PRZEDMIOT POSTĘP. SĄDOWOADM.; RODZAJE SKARG DO SĄDU ADM.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, określając właściwość Naczelnego Są­du Administracyjnego
i sądów administracyjnych stanowi w art. 184: „Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie okreś­lonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządo­wej". Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej odsyła do określenia właściwości sądów administracyjnych w ustawach. Według ustawy — Prawo o ustroju sądów administracyjnych „Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrole działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej".

Na podstawie art. 184 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy — Prawo o ustroju sądów administracyjnych został określony przedmiot postępowa­nia sądowoadministracyjnego w ustawie— Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi^..

Przedmiotem postępowania sądowoadministracyjnego są sprawy sądowoadministracyjne. „Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi normuje postępowanie w sprawach z zakresu kontroli działalności administracji publicznej oraz w innych sprawach, do których jego przepisy stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy sądowoadmini­stacyjne)

Według art. 3: „Sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności admini­stracji publicznej i stosują środki określone w ustawie.

Kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje orzekanie w sprawie skarg na:

• decyzje administracyjne,

• postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty,

• postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie,

• inne niż określone w pkt. 1-3 akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa,

• akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej,

• akty organów jednostek samo­rządu terytorialnego i ich związków, inne niż określone w pkt. 5, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej,

• akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego,

• bezczynność organów w przypad­kach określonych w pkt. 1-4. Sądy administracyjne orzekają także w spra­wach, w których przepisy ustaw szczególnych przewidują sądową kontrolę i stosu­ją środki określone w tych przepisach.

Zgodnie z art. 4: „Sądy administracyjne rozstrzygają spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi, o ile odrębna ustawa nie stanowi inaczej, oraz spory kompetencyjne między organami tych jednostek a organami administracji rządo­wej".

Artykuł 5 zawiera enumerację negatywną spraw wyłączonych spod właś­ciwości sądów administracyjnych, stanowiąc:

„Sądy administracyjne nie są właś­ciwe w sprawach:

• wynikających z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach między organami administracji publicznej,

• wynikających z podległości służbowej między przełożonymi i podwładnymi,

• odmowy mianowania na stanowiska lub powołania do pełnienia funkcji w organach administracji publicznej, chyba że obowiązek mianowania lub powołania wynika z przepisów prawa".

Artykuł 58 § 1 pkt 1 stanowi o odrzuceniu skargi, jeżeli sprawa nie należy do właściwości sądu administracyjnego. Przy określeniu przedmiotu postępowania sądowoadministracyjnego w związku
z art. 58 §1 pkt 1 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi należy dokonać wykładni w związku z art. 177 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który stanowi: „Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjąt­kiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów".

Sprawa sądowoadministracyjna to rozpoznanie i rozstrzygnięcie przez sąd administracyjny skargi
na zgodność z prawem działania lub bezczynności organów wykonujących administrację publiczną,
z wyłączeniem przewidzianym w art. 5 art. 58 § 1 pkt 1 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyj­nymi. Elementem konstytutywnym- sprawy sądowoadministracyjnej jest kontrola przez sąd administracyjny działalności administracji publicznej. Element ten różni sprawę sądowoadministracyjna od sprawy administracyjnej. Cechą właściwą dla sprawy administracyjnej jest jej merytoryczne rozstrzygnięcie przez dokonanie autorytatywnej konkretyzacji normy prawa materialnego w zakresie uprawnień lub obowiązków jednostki. Sąd administracyjny stosuje środki przewidziane ustawą. Istota tych środków sprowadza się jednak, z zastrzeżeniem wyjątków, wyłącznie do zniesienia działania lub bezczynności niezgodnej z prawem, a nie do merytorycz­nego rozstrzygnięcia
w tym zakresie.

Określając przedmiot postępowania sądowoadministracyjnego, należy wprowa­dzić rozgraniczenie
w zakresie postępowania przed wojewódzkimi sądami admini­stracyjnymi i postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym.

Przed­miotem postępowania sądowoadministracyjnego przed wojewódzkimi sądami ad­m. jest sprawa sądowoadministracyjna, a zatem rozpoznanie i roz­strzygnięcie skargi na działanie lub bezczynność organu wykonującego administra­cję publiczną. W tym zakresie występuje tożsamość przedmiotu postępowania przed wojewódzkimi sądami administracyjnymi i Naczelnym Sądem Administra­cyjnym, a jedynym elementem różniącym jest to, że Naczelny Sąd Administracyj­ny dokonuje tej kontroli pośrednio — przez rozpoznanie i rozstrzygnięcie skargi kasacyjnej. Przedmiotem postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym jest ponadto rozpoznawanie i rozstrzyganie sporów o właściwość oraz innych spraw przekazanych na mocy odrębnych ustaw. Naczelny Sąd Administracyjny jest właściwy
do prowadzenia postępowania pomocniczego — postępowania w spra­wach uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowa­nie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych i podejmo­wanie uchwał zawierających rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących po­ważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej.

Rodzaje skarg do sądu administracyjnego.

• Skargi na decyzje admini­stracyjne. - do sądu administracyjnego służy skarga na decyzje administracyjne.

Decyzja administracyjna w postępowaniu administracyjnym i po­stępowaniu podatkowym jest formą rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej.

For­mę rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej wyznaczają przepisy prawa material­nego, poza wyjątkami przewidzianymi w przepisach prawa procesowego (forma decyzji przewidziana jest w nadzwyczajnych trybach postępowania administracyj­nego i podatkowego).

Przepisy prawa procesowego, regulując formę rozstrzygnięcia sprawy admini­stracyjnej i sprawy podatkowej, posługują się jednolitym terminem — decyzja. Przepisy prawa materialnego natomiast nie posługują się jednolitym terminem — decyzja, a wprowadzają inne pojęcia, np. potwierdzenie, zezwolenie, po­zwolenie, nakaz, zakaz, orzeczenie, zarządzenie, bądź nie określają formy załat­wienia.

NSA wyraził pogląd, kształtujący linię orzecznictwa sądowego- Przyjął, że: „Pisma zawierające rozstrzygnięcia w sprawie załatwianej w drodze decyzji są decyzjami, pomimo nieposiadania w pełni formy przewidzianej w art. 107 § 1 k.p.a., jeśli tylko zawierają minimum elementów niezbędnych
do zakwalifikowania ich jako decyzje. Do takich elementów należy zaliczyć: oznaczenie organu administracji państwowej wydającego akt, wskazanie adresata aktu, rozstrzygnięcie o istocie sprawy oraz podpis osoby reprezentującej organ administracji”

Kryterium kwalifikującym akt organu administracji publicznej do kategorii decyzji administracyjnych będzie władcze i jednostronne rozstrzygnięcie o pra­wach lub obowiązkach indywidualnych jednostki, spełniające wymaganie posiada­nia tego minimum elementów przewidzianych przez przepisy prawa procesowego, które będzie jeszcze wystarczające, ażeby zaliczyć akt do decyzji istniejących w obrocie prawnym. Przy kwalifikacji czynności organu administracji publicznej należy brać pod uwagę przedmiot (władcze i jednostronne rozstrzygnięcie o indywidualnych prawach i obowiązkach) oraz formę rozstrzygnięcia, mając na względzie spełnienie przesłanek konstytutywnych zapewniających istnienie decyzji w obrocie prawnym.

Zaskarżenie decyzji może ograniczyć się do zakwestionowania uzasadnienia decyzji. W wyroku z 1983 r. NSA stwierdził, że: „1. Artykuł 107 k.p.a. zalicza do części składowych decyzji administracyjnej m.in. uzasadnienie faktyczne i prawne. Uzasadnienie stanowi integralną część decyzji i jego zadaniem jest wyjaśnienie rozstrzygnięcia, stanowiącego dyspozytywną część decyzji. 2. Decyzja stwierdzająca nieważność innej decyzji z powodu braku podstawy prawnej do jej wydania nie może w uzasadnieniu zawierać treści wskazującej, jakie powinno być przyszłe załat­wienie sprawy przez organ niższego stopnia. 3. Uzasadnienie decyzji organu nadzoru, przesądzające o treści przyszłego załatwienia sprawy przez organ niż­szego stopnia, może być przedmiotem skargi do Naczelnego Sądu Administracyj­nego"^.

Zaskarżeniu do sądu administracyjnego podlegają decyzje administracyjne. Jedyne znaczenie prawne
ma podział na akty zewnętrzne i wewnętrzne. Akty wewnętrzne, wynikające z podległości służbowej między przełożonymi i podwładnymi ,nie podlegają zaskar­żeniu.

Dokonany w doktrynie podział na decyzje związane i swobodne (podjęte na podstawie uznania administracyjnego) nie ma również znaczenia prawnego, a to z tego względu że przepisy prawa nie wyłączyły dopuszczalności zaskarżenia do sądu administracyjnego decyzji podjętych na podstawie uznania administracyj­nego. Z art. 1 § 2 ustawy — Prawo o ustroju sądów administracyjnych, który stanowi: „Kontrola sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej", nie można wyłączyć dopuszczalności zaskar­żenia tego rodzaju decyzji. Nie ma również podstaw prawnych do ograniczenia kontroli sprawowanych przez sąd administracyjny co do zgodności z prawem tego rodzaju decyzji.

Podkreślał to NSA już w wyroku z 11 czerwca 1981 r. „1. W obowiązującym stanie prawnym tzw. uznanie administracyjne utraciło swój dotychczasowy charakter. Zakres swobody organu administracji, wynikający z przepisów prawa materialnego, jest obecnie ograniczo­ny ogólnymi zasadami postępowania administracyjnego, określonymi w art. 7 i in­nych przepisach k.p.a. 3. Wyrażona w art. 7 k.p.a. zasada postępowania administracyjnego odnosi się w równym stopniu do zakresu i wnikliwości po­stępowania wyjaśniającego i dowodowego, jak i do stosowania norm prawa materialnego, to jest do całokształtu przepisów prawnych służących załatwieniu sprawy. 4. Organ administracji, działający na podstawie przepisów prawa mate­rialnego, przewidujących uznaniowy charakter rozstrzygnięcia, jest obowiązany — zgodnie z zasadą z art. 7 k.p.a. — załatwić sprawę w sposób zgodny ze słusznym interesem obywatela, jeśli nie stoi temu na przeszkodzie interes społecz­ny ani nie przekracza to możliwości organu administracji wynikających z przy­znanych mu uprawnień i środków". NSA kontroluje wobec tego treść rozstrzyg­nięcia pod względem przestrzegania zasad ogólnych k.p.a. i prawidłowego za­stosowania przepisów prawa materialnego i procesowego.

Takie ukształtowanie zakresu kontroli decyzji opartych na uznaniu administracyjnym przyjmuje SN. W wyroku z 7 czerwca 2001 r. sąd przyjął: „Zawarte w decyzji administracyjnej organu inspekcji weterynaryjnej określenie środków likwidacji choroby zakaźnej zwierząt podlega merytorycznej ocenie Naczelnego Sądu Ad­ministracyjnego.

Zaskarżeniu do sądu administracyjnego podlegają decyzje ostateczne. Przesłan­ką dopuszczalności zaskarżenia decyzji ostatecznej jest wyczerpanie środków zaskarżenia, jeżeli służyły one skarżącemu w postępowaniu przed organem właś­ciwym w sprawie. Przez wyczerpanie środków zaskarżenia należy rozumieć wykorzystanie w sprawie prawa odwołania, wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Niewykorzystanie prawa odwołania, (wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy) powoduje niedopuszczalność skargi. Przesłanka ta nie obo­wiązuje, gdy skargę wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich.

• Skarga na postanowienia. Zgodnie z art. 3 § 2 pkt 2 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi do sądu administracyjnego służy skarga na postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie, albo kończące postępowanie, a także na postanowienia roz­strzygające sprawę co do istoty.

Do sądu administracyjnego podlegają zaskarżeniu następujące postano­wienia wydane
w postępowaniu administracyjnym:

1. Postanowienia, na które służy zażalenie. Dopuszczalność zaskarżenia do sądu administracyjnego obwarowana jest zatem przesłanką zaskarżalności postanowienia na drodze administracyjnej. Kodeks postępowania administracyjnego i Ordynacja podatkowa nie przyjmują, tak jak jest to w przypadku decyzji, zasady dwuinstancyj­ności w zakresie postanowień. Na postanowienie służy zażalenie tylko, gdy k.p.a., a w postępowaniu podatkowym o.p. tak stanowi .Na tej podstawie zaskarżalne są postanowienia kończące postępowanie zażaleniowe. Wątpliwości wywołuje dopuszczalność zaskarżenia postanowień wydawanych w postępowaniu w sprawie wydania zaświadczeń. Z artykułu 3 § 2 pkt 2 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, który stanowi, że sąd orzeka w sprawie skarg na postanowienia wydane w postępowaniu administracyj­nym, należałoby przyjąć, że skarga na te postanowienia nie przysługuje.. Po­stępowanie w sprawie wydania zaświadczeń nie jest bowiem postępowaniem administracyjnym w tym znaczeniu, które określa przedmiot tego postępowania, a mianowicie w sprawie rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej
   na podstawie autorytatywnej konkretyzacji normy prawa administracyjnego. Nie oznacza
   to pozbawienia jednostki prawa do sądu, na podstawie bowiem art. 3 § 1 pkt 4 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi zaskarżeniu będzie podlegało zaświadczenie, a w razie jego niewydania na podstawie art. 3 § 2 pkt 8 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi zaskarżeniu do sądu będzie podlegała bezczynność organu administracji publicznej. Za wykładnią, przyjmującą właściwość sądu admini­stracyjnego do rozpoznawania skarg na postanowienia o odmowie wydania za­świadczenia lub wydania zaświadczenia określonej treści przemawia prawo jednostki do sądu.

2. Postanowienia kończące postępowanie- do takich postanowień zaliczymy postanowienie
   o niedopuszczalności odwołania, o uchybieniu terminu do wniesie­nia odwołania oraz postanowienie o odmowie przywrócenia terminu do złożenia odwołania a w postępowaniu podatkowym również postanowienie o pozostawieniu odwołania bez rozpatrzenia. Postanowienia te kończą postępowanie odwoławcze.

1. Postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty. Do takiego rodzaju postanowień należy postanowienie wydane w trybie art. 106 k.p.a., a w po­stępowaniu podatkowym — w trybie art. 209 o.p czyli :jeżeli przepis prawa uzależnia wydanie decyzji od zajęcia stanowiska przez inny organ(wyrażenia opinii lub zgody albo wyrażenia opinii w innej formie)decyzje wydaje się po zajęciu stanowiska przez ten organ. Postanowienie to jest jednak zaskarżalne na drodze administracyjnej, służy bowiem od niego zażalenie a zatem już z tego względu jest zaskarżalne do sądu administracyjnego. Do tego rodzaju postanowień zaliczymy postanowienie o za­ twierdzeniu lub odmowie zatwierdzenia ugody. Postanowienia te są również zaskarżalne na drodze administracyjnej.

W postępowaniu egzekucyjnym podlegają zaskarżeniu do NSA postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażale­nie. Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tak jak k.p.a., przyj­muje rozwiązanie, że na postanowienie służy zażalenie, gdy ustawa tak stanowi. Tylko wówczas, gdy postanowienie wydane w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym jest zaskarżalne na drodze administracyjnej, sąd administracyjny jest właściwy do jego kontroli.

Postanowienia, na które nie służy zażalenie, dotyczą głównie kwestii dowodowych, prawidłowość zaś postępowania dowodowego jest jedną z istotnych przesłanek kontroli zgodności z prawem decyzji administracyjnej. Zaskarżeniu do sądu administracyjnego podlegają postanowienia ostateczne. Przesłanką dopuszczalności zaskarżenia ostatecznego postanowienia jest wyczer­panie środków zaskarżenia, jeżeli służyły one skarżącemu w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie. Przez wyczerpanie środków zaskarżenia należy rozumieć- wykorzystanie w sprawie prawa zażalenia Niewykorzystanie prawa zażalenia powoduje niedopuszczalność skargi. Przesłanka ta nie obowiązuje, gdy skargę wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich.

• Skarga na inne niż decyzje i postanowienia akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa.

Do aktów stwierdzających albo uznających uprawnienia, poza przypadkami, gdy przepis prawa przewiduje wydanie decyzji administracyjnej, należy zaliczyć zaświad­czenia. Do czynności natomiast z zakresu administracji publicznej należy zaliczyć czynności materialno-techniczne, np. czynności rejestracji. Czynność rejestracji- polega na „stwierdzeniu przez organ administracji państwowej faktów mających znaczenie prawne, przy czym dokonanie tej czynności pozostaje w związku z ciążącym na określonych podmiotach obowiązkiem" Wspomniany rodzaj czynności rejestracji przewiduje np. ustawa o aktach stanu cywilnego, ustawa o ewidencji ludności i o dowodach osobistych. Do tego rodzaju czynności materialno-technicznych należy zaliczyć wpis danych cudzoziemca do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany. Czynnością materialno-techniczną będzie pokrywanie przez wójta, burmistrza (prezydenta miasta) należności mieszkaniowych żołnierzom uznanym za posiadających na wyłącznym utrzymaniu członków rodziny oraz żołnierzom samotnym w okresie odbywania przez nich czynnej służby wojskowej należności z tytułu np. najmu lokalu mieszkalnego. Do czynności materialno-technicznych będzie należała zarówno czynność ustalenia wysokości poszczególnych części subwencji, jak i przekazanie subwencji^.

Przesłanką dopuszczalności skargi na inne akty lub czynności z zakresu administracji publicznej jest wezwanie na piśmie właściwego organu — w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o wydaniu aktu lub podjęciu innej czynności — do usunięcia naruszenia prawa. Przesłanka dopuszczalności skargi nie obowiązuje, gdy skargę wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich.

• Skarga na bezczynność organu wykonującego administrację publiczną- do sądu administracyjnego służy skarga na bezczynność organów w przypadkach określanych w pkt. 1-4czyli:

1. decyzje administracyjne,

2. postanowienia wydawane w postępowaniu administracyjnym na które służy zażalenie albo kończące postępowanie a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty,

3. postanowienia wydawane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym ,na które służy zażalenie,

4. inne niż określone powyżej akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień i obowiązków wynikających z przepisów prawa.

Sąd administracyjny jest właściwy do rozpoznawania i rozstrzygania w sprawie skarg na bezczynność organu wykonują­cego administrację publiczną w takich granicach, w jakich służy skarga na decyzje administracyjne, postanowienia wydawane w postępowaniu administracyjnym oraz egzekucyjnym
i zabezpieczającym, akty i czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa.

Przesłanką dopuszczalności skargi na bezczynność organów jest wyczerpanie środków zaskarżenia, jeżeli służyły one skarżącemu w postępowaniu przed or­ganem właściwym w sprawie. W razie zatem skargi na niewydanie decyzji w ustawowo określonym terminie służy w postępowaniu administracyjnym zażale­nie, a w postępowaniu podatkowym ponaglenie. W przypadku bezczynności w zakresie wydania innego aktu lub niepodjęcia czynności z zakresu administracji publicznej przesłanką dopuszczalno­ści skargi jest wezwanie do usunięcia naruszenia prawa. Przesłanka ta nie obowiązuje, gdy skargę wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich.

• Skarga na akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu teryto­rialnego i terenowych organów administracji rządowej- kompetencje do stanowienia prawa miejscowego mają samorządy wszystkich szczebli, a zatem samorząd województwa , samorząd powiatowy oraz samorząd gminny. Na mocy ustaw samorządowych organy stanowiące (sejmik województwa, rada powiatu, rada gminy) jednostek samorządu terytorialnego w zakresie upoważnień udzielonych w ustawach samorządowych oraz upoważnień udzielonych w innych ustawach stanowią akty prawa miejscowego. Na podstawie ustaw samorządowych organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego wydają przepisy prawa miejscowego, a w szczególności: statuty (województwa, powiatu, gminy), zasady gospodarowania mieniem, zasady i tryb korzystania z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Na podstawie ustawy o samorządzie powiatowym i samo­rządzie gminnym organy stanowiące, a w ograniczonym zakresie organy wykonaw­cze, wydają akty porządkowe prawa miejscowego. Ustawy szczególne mogą zawierać delegacje do stanowie­nia przez organy jednostek samorządu terytorialnego przepisów prawa miejscowe­go, np. taką delegację zawiera ustawa o podatkach i opłatach lokalnych. W takim zakresie, w jakim ustawy samorządowe wyznaczają pojęcie przepisów prawa miejscowego, rozciąga się właściwość sądu administracyjnego. Sąd administracyjny jest właściwy do rozpoznawania i rozstrzygania skarg na akty prawa miejscowego terenowych organów administracji rządowej. Według art. 39 ustawy o administracji rządowej w województwie na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie wojewoda oraz organy administracji niezespolonej stanowią akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze województwa lub jego części - np. wojewoda wydaje rozporządzenia porządkowe. Przyznanie prawa skargi na akty prawa miejscowego gwarantuje jednostce system ochrony interesu prawnego .Prawo skargi do sądu admini­stracyjnego na akty prawa miejscowego tworzy wraz z skargą konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego pełny system kontroli sądowej prawotwórczej działal­ności administracji publicznej. Przesłanką dopuszczalności skargi do sądu administracyjnego na akty prawa miejscowego jest wezwanie organu do usunięcia naruszenia prawa .Przesłanka ta nie obowiązuje, jeżeli skargę wnosi prokurator
  lub Rzecznik Praw Obywatelskich .

• Skargi na akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związ­ków, inne niż akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej. Prawo skargi do sądu administracyjnego nie zostało ograniczone tylko do aktów prawa miejscowego, ale obejmuje też prawo do zaskarżenia uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego, które nie są przepisami prawa miejscowego. Kryterium ograniczającym prawo skargi jest kryterium przedmiotowe — podlegają zaskarżeniu do sądu administracyjnego uchwały i zarządzenia w sprawach z zakresu administracji publicznej. Zakres administracji publicznej to zakres wykonywania zadań publicznych przypisanych przepisami prawa jednostkom samorządu terytorialnego. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, SN, NSA przyjmuje się, że sprawy z zakresu administracji publicznej obejmują działania z wyłączeniem tych, które rodzą bezpośrednie skutki cywilnoprawne.

Przesłanką dopuszczalności skargi na akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków jest wezwanie organu do usunięcia naruszenia prawa. Zakres obowiązywania tej przesłanki jest taki sam jak przy zaskarżaniu aktów prawa miejscowego.

• Skarga na akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego- ustawy samorządowe i ustawa o administracji rządowej w województwie wyznaczają zakres rozstrzygnięć nadzorczych podlegających zaskarżeniu do sądu administracyjnego. Według ustawy o samo­rządzie województwa sąd administracyjny jest właściwy do rozpoznawania skarg na rozstrzygnięcia nadzorcze dotyczące województwa, w tym rozstrzygnięcia. Podlega również zaskarżeniu zarządzenie zastępcze wydane przez wojewodę. Ustawa o samorządzie powiatowym przyjęła, że: „Rozstrzyg­nięcia organu nadzorczego dotyczące powiatu, w tym rozstrzygnięcia, podlegają zaskarżeniu do sądu administracyjnego". Do sądu służy też skarga na zarządzenie zastępcze wydane na podstawie art. 85a ustawy o samorządzie powiatowym. Ustawa
  o samorządzie gminnym stanowi że: „Rozstrzygnięcia organu nadzorczego dotyczące gminy, podlegają zaskarżeniu do sądu administracyjnego". Skarga do sądu służy na zarządzenie zastępcze wydane na podstawie art. 98a ustawy o samorządzie gminnym. Wszystkie ustawy samorządowe wyłączyły spod właściwości sądu admini­stracyjnego uchwały Sejmu o rozwiązaniu organów stanowiących. Ustawa o administracji rządowej w województwie wprowadza właściwość sądu do zaskarżania aktu nadzoru wojewody uchwalającego uchwałę organu gminy, powiatu, województwa i wydanie w to miejsce zarządzenia. Artykuł 3 § 2 pkt 8 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami admini­stracyjnymi stanowi o właściwości sądu do zaskarżalności aktów nadzoru, co oznacza nie tylko prawo do zaskarżalności rozstrzygnięć nadzorczych przewidzia­nych w ustawach samorządowych, ale i innych aktów nadzoru przewidzianych w przepisach ustaw.

• Skarga na niewykonanie wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego- Szczególnym rodzajem skarg do sądu administracyjnego jest skarga na niewykonanie wyroku. Według art. 154 § 1 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi: „W razie niewykonania wyroku uwzględniającego skargę na bezczynność oraz w razie bezczynności organu po wyroku uchylającym lub stwierdzającym nieważność aktu lub czynności strona, po uprzednim wezwaniu właściwego organu do wykonania wyroku lub załatwienia sprawy, może wnieść skargę w tym przedmiocie, żądając wymierzenia temu organowi grzywny". Ten rodzaj skargi różni się tym, że służy w przypadku rozpoznania skargi na działanie lub bezczynność organów wykonujących administrację publiczną. Jej przedmiotem jest naruszenie przepisów ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami admini­stracyjnymi, które stanowią o mocy oceny prawnej orzeczenia sądu i skutkach prawomocności orzeczenia sądu. Przesłanką dopuszczalności skargi na niewykonanie wyroku sądu jest pisemne wezwanie właściwego organu do wykonania wyroku lub załatwienia sprawy. Przyznanie prawa skargi do sądu administracyjnego na niewykonanie wyroku jest jednym
  z elementów systemu gwarancji skuteczności orzecznictwa sądów administracyjnych, których kompetencje judykacyjne zostały zgodnie z Konstytu­cją Rzeczypospolitej Polskiej poza wyjątkami ograniczone do kompetencji kasa­cyjnych.

• Skargi w sprawach, w których ustawy szczególne przewidują sądową kontrolę- według
  art. 3 § 3 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi: „Sądy administracyjne orzekają także w sprawach, w których przepisy ustaw szczególnych przewidują sądową kontrolę, i stosują środki określo­ne w tych przepisach". Artykuł 3 § 3 nie określa rodzaju spraw, które ustawy szczególne mogą poddać kontroli sądu administracyjnego. W celu rozważenia charakteru spraw, które ustawy szczególne mogą poddać właściwości sądu, należy uwzględnić rozwiązania przyjęte w Konstytucji RP. Podstawą rozważenia jest prawo jednostki do sądu (art. 77 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej) i związane z tym rozwiązanie co do ustroju wymiaru sprawiedliwości. Według art. 175 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: „Wymiar sprawiedliwości
  w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe". Doko­nując podziału kompetencji pomiędzy sądy, art. 177 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowi: „Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszyst­kich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów". Wprawdzie z art. 184 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który stanowi: „Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów admini­stracji publicznej", wynika, że sąd administracyjny powołany jest do kontroli działalności administracji publicznej. Nie można jednak wykluczyć przyjęcia przez ustawy szczególne właściwości sądu do rozpoznawania innych spraw. O drodze postępowania przesądza ustawodawca, co expressis verbis przewiduje Konstytucja przy podziale właściwości sądu, przyjmując właściwość sądu powszechnego we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właś­ciwości innych sądów.

Na podstawie przepisów ustaw szczególnych służy skarga do sądu adm.:

• inicjatorowi referendum służy skarga do sądu administracyjnego na uchwałę organu stanowiącego samorządu terytorialnego odrzucającą wniosek o przeprowa­dzenie referendum, a także na niedotrzymanie terminu rozpatrzenia wniosku. Inicjator referendum ma uprawnienie wniesienia do sądu administracyjnego skargi od postanowienia wojewódzkiego komisarza wybor­czego odrzucającego wniosek w sprawie referendum lub od niewydania takiego postanowienia w ustawowo określonym terminie;

• do sądu administracyjnego służy skarga, gdy organ samorządu województwa, powiatu, gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne narusza prawa osób trzecich. Zaskarżeniu do sądu administracyjnego podlega zatem bezczynność organów samorządu wojewódzkiego, powiatowego, gminnego. Jeżeli chodzi o podejmowanie czynności prawnych lub faktycznych, naruszających prawa osób trzecich, to można podać np. czynność zameldowania, która narusza prawa najemcy. Kryterium ograniczającym właściwość sądu administracyjnego jest kry­terium „sprawy z zakresu administracji publicznej". Prawo do zaskarżenia jest ograniczone przesłanką wezwania do usunięcia naruszenia prawa, tak jak w przy­padku skargi na akty prawa miejscowego;

• skargę taką przewiduje — Prawo prasowe: „Przedsiębiorcy i podmioty niezaliczane do sektora finansów publicznych oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku są obowiązane do udzielania prasie informacji o swojej działalności, o ile na podstawie odrębnych przepisów informacja nie jest objęta tajemnicą lub nie narusza prawa do prywatno­ści". „Odmowa lub niezachowanie wymogów określonych w tym przepisie można zaskarżyć do sądu administracyj­nego w terminie 30 dni; w postępowaniu przed sądem stosuje się odpowiednio przepisy o zaskarżeniu do sądu decyzji administracyjnej".

PODMIOTY POSTĘPOWANIA SĄDOWOADMINISTRACYJNEGO

Sąd administracyjny- prawo do sądu to prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez uzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Prawo do sprawiedliwego rozpoznania sprawy to prawo w szczególności do niezależnego, bezstronnego
i niezawisłego sądu. Realizacja tych zasad obejmuje ukształtowanie właściwości sądu, jego składu, gwarancji jego bezstronności. Prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpo­znania sprawy
to prawo do kolegialnego rozpoznania sprawy (skład sądu) przez przyjęcie reguły trzyosobowego składu rozpoznającego i rozstrzygającego sprawę. Od zasady kolegialności dopuszczalne
są wyjątki. Zgodnie z art. 182 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: „Udział obywateli
w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa". Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nie usta­nawia zatem zasady rozpoznawania spraw przez sąd w składzie z udziałem obywateli. Ustawy mogą w tym zakresie wprowadzić taką regułę co do składu sądu.

„Sądami administracyjnymi są Naczel­ny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne".

Wojewódzkie sądy administracyjne- two­rzy się dla jednego województwa lub dla większej liczby województw. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu Administracyj­nego, w drodze rozporządzenia, tworzy i znosi wojewódzkie sądy administracyjne oraz ustala ich siedziby i obszar właściwości, a także może tworzyć, poza siedzibą sądu, i znosić wydziały zamiejscowe tych sądów. W skład wojewódzkiego sądu administracyjnego wchodzą: prezes sądu, wiceprezes lub wiceprezesi sądu oraz sędziowie .

Właściwość rzeczowa i miejscowa wojewódzkich sądów administracyjnych- regu­luje art. 13 Artykuł 13 § 1 przyjął zasadę, w myśl której wojewódzkie sądy administracyjne są właściwe
we wszystkich sprawach sądowoadministracyjnych — z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość Naczelnego Sądu Administracyj­nego. Wojewódzkie sądy administracyjne
są właściwe do rozpoznawania wyżej wymienionych rodzajów skarg.

Właściwość miejscową reguluje art. 13 § 2, stanowiąc: „Do rozpoznania sprawy właściwy jest wojewódzki sąd administracyjny, na którego obszarze właściwości ma siedzibę organ administracji publicznej, którego działalność została zaskarżo­na". Od tej reguły może zostać wprowadzone rozwiązanie szczególne, a mianowicie art. 13 § 3 przyznaje Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej delegację ustawową, do przekazania w drodze rozporządzenia, wojewódzkiemu sądowi administracyjne­mu rozpoznania spraw określonego rodzaju należących do właściwości innego wojewódzkiego sądu administracyjnego, jeżeli wymagają tego względy celowości. Wojewódzki sąd administracyjny właściwy w chwili wniesienia skargi pozo­staje właściwy aż do ukończenia postępowania, choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Naczelny Sąd Administracyjny- w skład Naczelnego Sądu Administracyj­nego wchodzą: Prezes Naczelnego Sądu, wiceprezesi oraz sędziowie. Właściwość Naczelnego Sądu Administracyjnego:

• rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych, stosownie do przepisów ustawy;

• podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych;

• podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej;

• rozstrzyga spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi, o ile odrębna ustawa nie stanowi inaczej, oraz spory kompetencyjne między organami tych jednostek a organami administracji rządo­wej;

• rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego
  na mocy odrębnych ustaw.

Skład sądu. Wojewódzki sąd administracyjny orzeka w składzie trzech sę­dziów. Od tej reguły ustawa dopuszcza wyjątki, a mianowicie sąd na posiedzeniu niejawnym orzeka w składzie jednego sędziego, postępowanie uproszczone jest prowadzone przez jednego sędziego, również postępowanie mediacyjne prowadzone jest przez jednego sędziego. Naczelny Sąd Administracyjny orzeka w składzie trzech sędziów (rozpoznanie skargi kasacyjnej, rozstrzygnięcie sporu
o właściwość). Na posiedzeniu niejawnym orzeka w składzie jednego sędziego. Naczelnego Sądu Administracyjnego orzeka w składzie siedmiu sędziów, całej izby lub w pełnym składzie gdy dotyczy to uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych ,lub uchwał zawierających rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej.

Wyłączenie sędziego. Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej jedno­stka ma prawo
do bezstronnego sądu. Istotną gwarancję w tym zakresie stanowi instytucja wyłączenia sędziego. Przyczyny wyłączenia sędziego można podzielić na przyczyny wyłączenia z mocy ustawy
i przyczyny wyłączenia na wniosek.

1. Przyczyny wyłączenia z mocy ustawy- sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy
   w sprawach:

• w którym jest stroną lub pozostaje z jedną z nich w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki,

• swojego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych
  do czwartego stopnia i powinowatych bocz­nych do drugiego stopnia,

• osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli,

• w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem jednej ze stron,

• w których świadczył usługi prawne na rzecz jednej ze stron lub jakiekolwiek inne usługi związane ze sprawą,

• w których brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jak też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach,
  w któ­rych występował jako prokurator,

• w których brał udział w rozstrzyganiu sprawy w organach administracji publicznej. Powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia
  lub kurateli.

Podlega wyłączeniu sędzia w postępowaniu objętym skargą o wznowienie postępowania, jeżeli brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie. Naruszenie instytucji wyłączenia sędziego z mocy ustawy powoduje nieważność postępowania. Jest to jedna z podstaw żądania wznowienia postępowania z powodu nieważności.

2. Wyłączenie sędziego na wniosek- sąd niezależnie od przyczyn wyliczonych powyżej wyłączy sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli między nim a jedną ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego. Wniosek o wyłączenie sędziego strona zgłasza na piśmie lub ustnie do protokołu posiedzenia w sądzie, w którym sprawa się toczy. We wniosku należy uprawdopodobnić przyczyny wyłączenia. Jeżeli strona zgłasza wniosek na rozpra­wie, powinna oprócz uprawdopodobnienia przyczyny wyłączenia uprawdopodob­nić, że przyczyna wyłączenia powstała dopiero później (po wyznaczeniu składu orzekającego) lub później stała jej się znana.

W razie zgłoszenia wniosku o wyłączenie sędziego w złej wierze sąd administracyjny, oddalając wniosek o wyłączenie, może skazać zgłaszającego wniosek na grzywnę
do wysokości przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzed­nim ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów. Sędzia, który stwierdzi, że zachodzą podstawy jego wyłącze­nia, obowiązany jest zawiadomić o tym sąd i wstrzymać się od udziału w sprawie.

O wyłączeniu sędziego rozstrzyga sąd administracyjny, w którym sprawa się toczy. Postanowienie wydaje sąd w składzie trzech sędziów na posiedzeniu niejawnym
po złożeniu wyjaśnień przez sędziego, którego wniosek dotyczy. W razie gdy sąd administracyjny nie może podjąć postanowienia z powodu braku dostatecznej liczby sędziów, Naczelny Sąd Administracyjny wyznacza inny sąd do rozpoznania wniosku.

Wyłączenie innych osób biorących udział w postępowaniu. Przepisy o wyłą­czeniu sędziego stosuje się odpowiednio do wyłączenia protokolanta, referendarza sądowego, asesora sądowego oraz prokuratora .

Asesorzy sądowi i referendarze sądowi. Czynności sędziowskie mogą podej­mować asesorzy sądowi i referendarze sądowi. Według art. 26 § 2 ustawy — Prawo o ustroju sądów administracyjnych: „Prezes Sądu Administracyjnego może za zgodą kolegium sądu powierzyć asesorowi sądowemu pełnienie czynności sędziowskich w tym sądzie na czas określony,
nie przekraczający pięciu lat". Referendarze sądowi wykonują czynności w postępowaniu mediacyjnym oraz podejmują czynności sędziowskie określone w ustawie .

Strony postępowania sądowoadministracyjnego. Podmioty na prawach strony, uczestnicy postępowania- postępowanie sądowoadministracyjne jest postępowaniem kontradyktoryjnym,
a zatem występują w nim dwie strony:

• skarżący —jest nim podmiot legitymowany do złożenia skargi do sądu administracyjnego,

• strona przeciwna, którą jest organ wykonujący administrację publiczną, którego działanie
  lub bezczynność jest przedmiotem skargi. Według art. 32 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi: „W postępowaniu w sprawie sądowoadministracyjnej stronami są skarżący oraz organ, którego działanie lub bezczynność jest przed­miotem skargi".

Sytuację prawną tych podmiotów kształtuje zasada równoupraw­nienia, która polega „przede wszystkim na tym, że każda strona procesowa ma zapewnione w procesie jednakowe środki ochrony i jednakowe możliwości ich użycia przez podejmowanie odpowiednich czynności procesowych. Powód nie może mieć większych uprawnień niż pozwany i na odwrót, aczkolwiek ich sytuacja procesowa jest odmienna (tzw. zasada równości środków procesowych)"^.

Stronami postępowania sądowoadministracyjnego jest skarżący oraz organ. Ustawa — Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie zawiera definicji organu, a stanowi, iż jest to organ, którego działanie lub bezczynność jest przedmiotem skargi. W postępowaniu sądowoadministracyjnym oprócz stron z mocy prawa uczestni­czą na prawach strony osoby, które brały udział w postępowaniu administracyj­nym, a nie wniosły skargi, jeżeli wynik postępowania sądowego dotyczy ich interesu prawnego. Podmioty te mogą uczestniczyć po stronie skarżącego, jak i organu administracji publicznej. Udział na prawach strony w postępowaniu sądowym można określić pojęciem z procesu cywilnego „współuczestnictwa materialnego", którego elementem charakterystycznym jest to, że przedmiot sporu dotyczy praw i obowiązków wspólnych dla współuczestników, a zatem gdy zaskarżone działanie lub bezczynność organu administracji publicznej kształtuje lub w inny sposób wpływa na prawa lub obowiązki osoby, która nie złożyła skargi do sądu.

W postępowaniu sądowoadministracyjnym udział w charakterze uczestnika może zgłosić również osoba, która nie brała udziału w postępowaniu admini­stracyjnym, jeżeli wynik tego postępowania dotyczy jej interesu prawnego. O do­puszczeniu do udziału rozstrzyga sąd w formie postanowienia. Na postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału w sprawie przysługuje zażalenie.
Udział osoby, której interesu prawnego dotyczy postępowanie, można też określić pojęciem „współuczestnictwa materialnego". Osoba ta może uczestniczyć w postępo­waniu po stronie skarżącego lub strony przeciwnej.

Zdolność sądowa stron, podmiotów na prawach stron, uczestników w po­stępowaniu sądowoadministracyjnym.

Zdolność sądową mają zgodnie z art. 25 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi:

1. osoby fizyczne i osoby prawne;

2. państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobo­wości prawnej oraz organizacje społeczne nieposiadające osobowości prawnej;

3. inne, niewymienione wyżej, jednostki organizacyjne nieposiadające osobo­wości prawnej, jeżeli przepisy prawa dopuszczają możliwość nałożenia na te jednostki obowiązków
lub przyznania uprawnień lub skierowania do nich nakazów i zakazów, a także stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynika­jących z przepisów prawa;

4. organizacje społeczne, choćby nie posiadały osobowości prawnej, w zakresie ich statutowej działalności w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób.

Artykuł 25 § 1 i § 2 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi reguluje zdolność sądową stron postępowania, a zatem strony skarżącej i strony przeciwnej czyli:

-osoba fizyczna i osoba prawna ma zdolność występowanie przed sadem administracyjnym jako strona (zdolność sądowa)

-zdolność maja także państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz organizacje społeczne nieposiadające osobowości prawnej

Artykuł 25 § 3 i § 4 natomiast normuje zdolność sądową strony skarżącej, rozszerzając ją na inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej jeżeli przepisy prawa dopuszczają możliwość nałożenia na te jednostki obowiązków lub przyznania uprawnień lub skierowania
do nich nakazów lub zakazów a także stwierdzenia lub uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa. Zdolność mają organizacje społeczne nie posiadające osobowości prawnej w zakresie ich statutowej działalności w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób.

Artykuł 31 reguluje dopuszczalność uzupełnienia braków zdolności sądowej (np. brak wpisu
do rejestru jednostki organizacyjnej, który nadaje jednostce status osoby prawnej). Jeżeli brak daje się uzupełnić, sąd wyznacza odpowiedni termin. W razie gdy braki nie zostały uzupełnione, sąd zniesie postępowanie, w zakresie, w jakim jest ono dotknięte brakami, i w miarę potrzeby wyda odpowiednie postanowienie.

Sąd z urzędu bada zdolność prawną skarżącego. W razie gdy braki nie mogą być usunięte, wyda postanowienie o odrzuceniu skargi.

Zdolność procesowa w postępowaniu sądowoadministracyjnym.

Zdolność procesowa to zdolność do podejmowania ze skutkiem prawnym czynności proce­sowych
w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Pomiędzy zdolnością proceso­wą a zdolnością sądową występuje ścisły związek - zdolność sądowa stanowi zawsze konieczną przesłankę dla zdolności procesowej. Kto nie posiada bowiem zdolności sądowej, nie posiada również zdolności procesowej. Zdolność sądowa natomiast nie musi łączyć się ze zdolnością procesową, w szczególności osoby pozbawione lub ograniczone w swej zdolności procesowej mogą być stronami lub uczestnikami postępowania.

Zdolność procesową w postępowaniu sądowoadministracyjnym mają:

• osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych. Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność do czynności
  w postępowaniu sądowoadm. w sprawach wynikających z czynności prawnych, które może dokonywać samodzielnie. Zakres czynności, który przysługuje osobie fizycznej niemającej pełnej zdolności, może wynikać tylko z przepisów prawa;

• osoby prawne;

• państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobo­wości prawnej oraz organizacje społeczne nieposiadające osobowości prawnej;

• inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, jeżeli przepisy prawa dopuszczają możliwość nałożenia na te jednostki obowiązków lub przyznania uprawnienia
  lub skierowania do nich nakazów i zakazów, a także stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa;

• organizacje społeczne, choćby nie posiadały osobowości prawnej, w za­kresie ich statutowej działalności w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób.

Artykuł 31 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi reguluje dopuszczalność podjęcia czynności w postępowaniu w razie braków w zakresie zdolności procesowej. Jeżeli braki te dają się uzupełnić sąd wyznaczy odpowiedni termin. Sąd może dopuścić tymczasowo do czynności stronę nie mająca zdolności procesowej z zastrzeżeniem, że przed upływem wyznaczonego terminu braki będą uzupełnione. Jeżeli braków tych nie można uzupełnić albo nie zostały w wyznaczonym terminie uzupełnione, sąd zniesie postępowanie w zakresie, w jakim jest ono dotknięte brakami, i w miarę potrzeby wyda odpowiednie postanowienie.

Sąd z urzędu bada zdolność procesową stron postępowania. Jeżeli braki w tym zakresie nie zostaną uzupełnione, wydaje postanowienie o odrzuceniu skargi.

W postępowaniu cywilnym wyróżnia się jeszcze zdolność postulacyjną, tj. zdolność
do samodzielnego działania, tzn. osobistego, a nie przez pełnomocnika. „Brak tej zdolności może wynikać z przyczyn faktycznych, z przyczyn natury prawnej. Strona będzie pozbawiona tej zdolności, gdy faktycznie i fizycznie nie jest w stanie działać osobiście w procesie, np. dlatego, że nie zna języka urzędowego sądu lub z powodu ułomności fizycznych nie może składać oświadczeń (np. osoba głuchoniema). Brak zaś zdolności postulatywnej z przyczyn natury prawnej zachodzi wówczas, gdy prawo ustanawia przymus adwokacki. Sytuacja taka może mieć miejsce
w postępowaniu sądowoadministracyjnym. W takim przypadku sąd powinien pouczyć stronę
o prawie do ustanowienia adwokata

Reprezentacja stron w postępowaniu sądowoadministracyjnym- wyróżnić dwie sytuacje reprezentacji stron:

1. po pierwsze, gdy z powodu braku zdolności procesowej strona działa przez przedstawiciela ustawowego oraz gdy zdolność procesowa przysługuje osobom prawnym bądź innym jednostkom organizacyjnym, które mają zdolność sądową (przedstawicielstwo stron);

2. po drugie, gdy strony postępowania lub przedstawiciel stron umocowuje do działania pełnomocnika (pełnomocnictwo procesowe).

Przedstawicielstwo strony w postępowaniu sądowoadministracyjnym.

W sytuacji pierwszej należy wyróżnić:

1. Reprezentację osoby fizycznej niemającej zdolności procesowej.

Według art. 27 „Osoba fizyczna niemająca zdolności do czynności w postępowaniu może
je podejmować tylko przez swego przedstawiciela ustawowego". Przedstawiciel ustawowy
ma obowiązek wykazania swojego umocowania dokumentem przy pierwszej czynno­ści
w postępowaniu. Jeżeli przedstawiciel ustawowy nie ma należytego umocowa­nia, sąd dopuści
do czynności, z zastrzeżeniem, że przed upływem wyznaczonego terminu brak ten będzie uzupełniony. Nie uzupełnienie tego braku powoduje zniesienie postępowania przez sąd (odrzucenie skargi).

Jeżeli strona nie ma przedstawiciela ustawowego, sąd na wniosek osoby przeciwnej ustanowi kuratora, jeżeli strona ta podejmuje przeciwko drugiej stronie czynności niecierpiące zwłoki. Postanowienie sądu w tym zakresie może zapaść na posiedzeniu niejawnym. W razie gdy, wnosząc skargę, strona nie ma przedstawiciela ustawowego, sąd wyznaczy termin
do uzupełnienia tego braku. W przypadkach, w których ustano­wienie przedstawiciela ustawowego powinno nastąpić z urzędu, sąd zwraca się do właściwego sądu opiekuńczego (np. dla małoletniego, który nie ma opiekuna).Jeżeli strona utraciła zdolność procesową w toku postępowania bądź w razie śmierci przedstawiciela ustawowego, sąd zawiesza postępowanie
z urzędu.

2. Osoby prawne i inne jednostki organizacyjne mające zdolność sądową dokonują czynności w postępowaniu przez organy lub osoby uprawnione do działania w ich imieniu. Za Skarb Państwa podejmuje czynności w postępowaniu organ jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się postępowanie, lub organ jednostki nadrzędnej. Organ albo osoba podejmująca czynności ma obowią­zek wykazania swojego umocowania dokumentem przy pierwszej czynności w postępowaniu. Jeżeli strona nie ma organu powołanego do jej reprezentacji, sąd na wniosek strony przeciwnej ustanowi kuratora, jeżeli strona ta podejmuje przeciwko drugiej stronie czynności niecierpiące zwłoki. Postanowienie sądu może zapaść
   na posiedzeniu niejawnym. W razie gdy nie zachodzi podstawa do ustanowienia przez sąd kuratora, a braki w składzie organu dają się usunąć, sąd wyznaczy do ich usunięcia odpowiedni termin, z sankcją, że jeżeli braki te nie zostaną usunięte, sąd zniesie postępowanie (odrzuci skargę). Jeżeli braki te powstały w trakcie postępowania, sąd zawiesi postępowanie z urzędu.

Pełnomocnictwo procesowe- zgodnie z art. 34 ustawy „Strony i ich organy lub przed­stawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub przez pełnomoc­ników". Ustawa zatem
w zakresie złożenia skargi i innych czynności procesowych przed wojewódzkim sądem administracyjnym nie przyjmuje przymusu pełnomoc­nictwa procesowego. Odmienna reguła jest przyjęta w zakresie skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz zażalenia
na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej .

Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi reguluje zakres podmiotowy udzielenia pełnomocnictwa, wprowadzając ograniczenia. Peł­nomocnikiem strony może być bowiem tylko adwokat lub radca prawny, a ponadto inny skarżący lub uczestnik postępowania,
jak również rodzice, małżonek, rodzeń­stwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną
w stosunku przy­sposobienia, a także inne osoby, jeżeli przewidują to przepisy szczególne. Jeżeli pełnomocnictwo procesowe jest udzielane radcy prawnemu, ustawa w tym zakresie wprowadza ograniczenie, stanowiąc, że: „Pełnomocnictwo udzielone przez osobę fizyczną, która nie jest przedsiębiorcą, składane przez radcę prawnego, powinno zawierać oświadczenie pełnomocnika
w przedmiocie pozo­stawania w stosunku pracy, co oznacza, że osoba fizyczna (niebędąca przedsiębiorcą) może udzielić pełnomocnictwa radcy prawnemu tylko gdy pozo­staje z nią
w stosunku pracy. Rozwiązanie szczególne co do zakresu pod­miotowego pełnomocnictwa procesowego przyjmuje art. 35 § 2 w myśl którego: „Pełnomoc­nikiem osoby prawnej
lub przedsiębiorcy, w tym nieposiadającego osobowości prawnej, może być również pracownik
tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. Dotyczy to również państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej".

Zakres przedmiotowy pełnomocnictwa to:

• ogólne — do prowadzenia spraw przed sądami administracyjnymi,

• do prowadzenia po­szczególnych spraw,

• do niektórych tylko czynności postępowania, np. wniesie­nia skargi, reprezentacji na rozprawie.

Pełnomocnictwo ogólne lub do prowadzenia poszczególnych spraw obejmuje z mocy prawa umocowanie do: wszystkich łączących się ze sprawą czynności w postępowaniu, nie wyłączając skargi o wzno­wienie postępowania i postępowania wywołanego jej wniesieniem; udzielenia dalszego pełnomocnictwa na zasadach określonych w odrębnych przepisach; cofnięcie skargi
w całości lub w części, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym postępowaniu;
odbiór kosztów postępowania. Strona może określić szerszy zakres pełnomocnictwa, który jest oceniany według treści pełnomocnictwa oraz przepisów prawa cywilnego. Strona udziela pełnomocnictwa w formie pisemnej. Dopuszczalne jest udziele­nie pełnomocnictwa w formie ustnej, ale tylko na posiedzeniu sądu przez złożenie przez stronę oświadczenia i wpisanie jego treści
do protokołu. Pełnomocnictwo wymaga podpisu mocodawcy, ale w czasie, gdy strona nie może się podpisać, podpisuje je osoba upoważniona, z wymienieniem przyczyn, ze względu na które strona sama się nie podpisała. Warunkiem dopuszczenia do skutecznego dokonania przez pełnomocnika czynności procesowej jest przedstawienie pełnomocnictwa przy pierwszej czynno­ści procesowej przez dołączenie do akt sprawy pełnomocnictwa z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa. Adwokat, radca prawny, doradca podatkowy i rzecznik patentowy mogą sami uwierzytelnić odpis udzielo­nego im pełnomocnictwa. W razie wątpliwości sąd może zażądać urzędowego poświadczenia podpisu strony. Od zasady obowiązku przedstawienia przy pierw­szej czynności pełnomocnictwa sąd może odstąpić. Według art. 44 „Sąd może dopuścić tymczasowo do podjęcia naglącej czynności osobę niemogącą przedstawić pełno­mocnictwa. Sąd wyznaczy równocześnie termin, w ciągu którego osoba działająca bez pełnomocnika powinna
je złożyć albo przedstawić zatwierdzenie swojej czynności przez stronę. Jeżeli termin upłynął bezskutecznie, sąd pominie czynności procesowe tej osoby. Do takich czynności należy zaliczyć złożenie skargi w ustawowym terminie, udział w czynnościach rozprawy. Czynności procesowe podjęte przez pełnomocnika wywołują skutki wobec mocodawcy. W razie gdy mocodawca staje jednocześnie z pełnomocnikiem, może niezwłocznie prostować lub odwoływać oświadczenia pełnomocnika (np. czynność cofnięcia skargi). Udzielenie pełnomocnictwa jest skuteczne
w postępowaniu do czasu jego wypowiedzenia, z tym że wypowiedzenie pełnomocnictwa przez mocodawcę odnosi skutek prawny w stosunku do sądu od dnia zawiadomienia go o tym,
w stosunku zaś do strony przeciwnej i innych uczestników — od dnia doręczenia im tego zawiadomienia przez sąd. Adwokat lub radca prawny, który wypowiedział pełnomocnictwo, obowiązany jest działać za stronę jeszcze przez dwa tygodnie, chyba że mocodawca zwolni
go od tego obowiązku. Taki też czas działania za mocodawcę obowiązuje co do innych pełnomocników, ale z ograniczeniem, a mianowicie tylko, jeżeli jest to konieczne
do uchronienia mocodawcy od niekorzystnych skutków prawnych. Należy również uwzględnić instytucję wygaśnięcia pełnomocnictwa, które ma miejsce w razie śmierci strony albo utraty przez nią zdolności sądowej. W takim przypadku pełnomocnik procesowy działa aż do czasu zawieszenia postępowania. Prawo strony do reprezentacji w postępowaniu przez pełnomocnika służy realizacji prawa do sądu, a zatem podjęcia skutecznej ochrony interesu prawnego na drodze sądowej. Sąd zatem ma obowiązek zapewnić udział w czynnościach ustanowionego pełnomocnika. W razie śmierci pełnomocnika, jeżeli strona nie działa przed sądem osobiście, jest to podstawą
do zawieszenia postępowania

Prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, organizacja społeczna w postępowaniu sądowoadm.

Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyznaje prokuratorowi, Rzecznikowi Praw Obywatelskich, organizacji społecznej prawo do udziału w postępowaniu sądowoadministracyjnym.

Udział prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu sądowym jest uzasadniony wystąpieniem przesłanek: ochrony praworządności, ochrony praw człowieka i obywatela. Przesłanki te są niezależne, co wynika z przyjętej konstruk­cji prawnej tych przesłanek, a mianowicie, „jeżeli według ich oceny wymaga tego ochrona praworządności lub praw człowieka i obywatela"

Prokurator oraz Rzecznik Praw Obywatelskich w postępowaniu sądowoad­ministracyjnym mają prawo:

• wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu;

• wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego na działanie lub bezczynność organu wykonującego administrację publiczną;

• wnieść skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego;

• wnieść zażalenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego;

• wnieść skargę o wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego.

Prokuratorowi i Rzecznikowi Praw Obywatelskich przysługują, jeżeli korzys­tają z przyznanych praw, prawa strony w postępowaniu sądowoadministracyjnym.

Organizacja społeczna, w zakresie swojej działalności statutowej, może brać udział
w postępowaniu sądowoadministracyjnym w przypadkach określonych w ustawie. Zgodnie
z rozwiązaniami przyjętymi w ustawie —organizacja społeczna może być:

1) stroną postępowania sądowoadministracyjnego,

2) uczestnikiem postępowania.

Organizacja społeczna może uczestniczyć w postępowaniu w za­kresie jej statutowej działalności
w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób. Sąd dopuszcza organizację społeczną
w formie postanowienia. Na postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału w sprawie przysługuje zażale­nie.

CZYNNOŚCI PROCESOWE W POSTĘPOWANIU SĄDOWOADMINISTRACYJNYM.

POSTEPOWANIE SĄDOWOADMINISTRACYJNE- to regulowany prawem procesowym ciąg czynności procesowych sądu administracyjnego i innych podmiotów tego po­stępowania podjętych w celu rozstrzygnięcia sporu o zgodność z prawem działania bądź zaniechania działania przez organ wykonujący administrację publiczną.

CZYNNOŚCI PROCESOWE- to czynności podjęte przez podmiot postępowania sądowoadministracyjnego w formie, treści i trybie regulowanym prawem procesowym, których celem jest wywołanie skutków prawnych w postępowaniu sądowoadministracyjnym.

Elementem konstytutywnym czynności procesowej- jest to, że musi być to czynność procesowa podjęta przez podmiot postępowania sądowoadministracyjnego, oraz to, że czynność procesowa musi zachować formę przewidzianą prawem procesowym^..

Czynności procesowe można sklasyfikować na podstawie kryterium podmiotu dokonującego tych czynności na:

1. czynności procesowe sądu,

2. czynności procesowe stron,

3. czynności procesowe uczestników postępowania.

AD1) Czynności procesowe sądu.

„Przez czynności procesowe sądu należy rozu­mieć wszelkie czynności sądu lub jego organów zastępczych względnie pomoc­niczych, które według obowiązującej ustawy procesowej mogą wywrzeć skutki prawne dla procesu.

Czynności procesowe sądu muszą spełniać trzy warunki:

1. czynności procesowe muszą być dokonane przez sąd w rozumieniu przepisów prawa (wojewódzki sąd administracyjny oraz Naczelny Sąd Administracyjny, w składzie przewidzianym prawem, lub inny organ sądowy bądź pomocniczy);

2. czynności procesowe muszą być dokonane w formie uregulowanej prawem procesowym;

3. czynności procesowe muszą być podjęte w postępowaniu wobec stron lub uczestników postępowania.

Wadliwe czynności procesowe- obowiązują, dopóki nie zostaną uchylone we właściwym trybie (w wyniku złożenia skargi kasacyjnej, skargi o wznowienie postępowania, zażalenia).

Czynności procesowe sądu klasyfikowane są na:

1) czynności przygotowaw­cze, które mają na celu przygotowanie rozstrzygnięcia skargi,

2) czynności orzekania.

Czynności przygotowawcze mogą być przez sąd zmienione, uzupeł­nione.

Czynności orzekania wiążą sąd i mogą być uchylone tylko w trybie uregulowanym przepisami prawa.

AD2i3) Czynności procesowe stron i uczestników postępowania. Czynności proceso­we stron,
jak i uczestników postępowania to- wszelkie czynności podejmowane przez te podmioty w celu wywołania skutku prawnego w procesie, a zatem w zakresie jego powstania, zmiany, zakończenia.

Elementy konstytutywne czynności procesowych stron to:

1. spełnienie wymo­gów co do treści i formy określonej przez prawo procesowe,

2. dokonanie czynności procesowej w terminie przewidzianym prawem procesowym. Dotyczy to też czynności uczestników postępowania.

Cechą czynności procesowych stron jest możliwość prawna ich odwołania przez złożenie oświadczenia woli. Granice rozporządzalności odwołania czynności procesowej wyznaczają przepisy procesowe (np. cofnięcia skargi). Czynności procesowe mogą odwołać też uczestnicy postępowania.

1. Pisma procesowe- w postępowaniu sądowym obejmują- wnioski i oświadczenia stron oraz wnioski i oświadczenia uczestników postępowania składane w celu wszczęcia postępowania i jego przebiegu.

Warunki formalne co do treści i formy pism procesowych. Usuwanie skutków braku pism.

Każde pismo procesowe powinno zawierać:

1. oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron,
   ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;

2. oznaczenie rodzaju pisma;

3. osnowę wniosku lub oświad­czenia;

4. podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika. Za stronę, która nie może się podpisać, podpisuje pismo osoba przez nią upoważ­niona, z wymienieniem przyczyny, ze względu na którą strona sama się nie podpisała;

5. wymienienie załączników.

Jeżeli pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania, a w razie jego braku — adresu do doręczeń lub siedziby stron,
ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu sprawy, pisma dalsze — sygnaturę akt. Do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który przedtem nie złożył pełnomocnictwa. Strona, która wnosi pismo, powinna do niego dołączyć jego odpisy i odpisy załączników w celu doręczenia ich stronom, a ponadto, jeżeli w sądzie nie złożono załączników w oryginale, po jednym odpisie każdego załącznika do akt sądowych. Odpisami mogą być uwierzytelnione fotokopie bądź uwierzytelnione wydruki poczty elektronicznej.

Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi wprowadza wymagania szczególne co do treści poszczególnych rodzajów pism procesowych strony np. a)co do treści skargi — art. 57 § 1-czyli: Skarga powinna czynić zadość wymaganiom pisma w postępowaniu sadowym a ponadto powinna zawierać:1)wskazanie zaskarżonej decyzji ,postanowienia innego aktu lub czynności ; 2) oznaczenie organu którego działanie lub bezczynność skarga dotyczy 3)określenie naruszenie prawa lub interesu prawnego; b)pisma z wnioskiem o przywrócenie terminu — art. 87 § 1czyli:pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do sadu , w którym czynność miała być dokonana w terminie 7 dni od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu. W piśmie tym należy uprawdopodobnić okoliczności wskazujące na brak winy w uchybieniu terminu. Wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia skargi wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi. Równocześnie strona z wnioskiem powinna dokonać czynności ,której nie dokonała w terminie.

Formą pisma procesowego jest forma pisemna, a zatem wyłączona jest forma ustna. Jedynie przepis szczególny może dopuścić formę ustną, np. udzielenie pełnomocnictwa na posiedzeniu sądu przez oświadczenie złożone przez stronę i wciągnięte do protokołu. Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, przewodniczący wzywa stronę o jego uzupełnienie lub poprawienie w terminie siedmiu dni pod rygorem pozostawienia pisma bez rozpoznania, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Jeżeli strona nie uzupełniła lub nie poprawiła pisma w terminie, przewodniczący pozostawia pismo bez rozpoznania. Na zarządzenie przysługuje zażalenie. Pismo poprawione lub uzupełnione
w terminie wywołuje skutki od dnia jego wniesienia

2. Doręczenia.

Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyjmuje zasadę doręczania
z urzędu przez sąd. Od tej zasady ustawa dopuszcza wyjątek, gdy chodzi o doręczanie pism przez adwokatów i radców prawnych. Według art. 66 § 1: „W toku sprawy adwokaci i radcy prawni mogą doręczać sobie nawzajem pisma bezpośrednio za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty". Sąd dokonuje doręczeń przez pocztę, przez swoich pracowników lub przez inne upoważnione przez sąd osoby lub organy. Do doręczania pism w postępowaniu sądowym przez pocztę stosuje się tryb doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym. Pismo może być także doręczone
za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej. W takim wypadku dowodem doręczenia jest potwierdzenie transmisji. Doręczenie adresatowi może nastąpić także przez wręczenie mu pisma bezpośrednio w sekretariacie sądu. Pisma w postępowaniu sądowym i orzeczenia doręcza się
w odpisach

Osoby, którym dokonuje się doręczeń:

• Jeżeli stroną jest osoba fizyczna, doręczenia dokonuje się osobiście, a gdy nie ma zdolności procesowej — jej przedstawicielowi ustawowemu. Doręczenia żołnierzom zasadniczej służby woj­skowej dokonuje się za pośrednictwem dowódcy jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę. Doręczenia osobom pozbawionym wolności dokonuje się za pośrednictwem administracji odpowiedniego zakładu.

• Jeżeli stroną jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, pisma doręcza się organowi uprawnionemu do reprezen­towania ich przed sądem lub do rąk pracownika upoważnionego do odbioru pism.

• W razie, gdy strony ustanowiły pełnomocnika lub osobę upoważnioną do odbioru pism
  w postępowaniu sądowym, doręczenia należy dokonać tym osobom. Pełnomocnikowi kilku osób doręcza się jeden egzemplarz pisma i załączników. Uprawnionemu przez kilku uczestników postępowania do odbioru pism w po­stępowaniu sądowym doręcza się
  po jednym egzemplarzu dla każdego uczestnika. Jeżeli jest kilku pełnomocników jednej strony, sąd doręcza pismo tylko jednemu z nich.

• Strona zamieszkała za granicą, jeżeli nie ustanowiła pełnomocnika do prowa­dzenia sprawy, obowiązana jest wraz z wniesieniem skargi ustanowić pełnomoc­nika do doręczeń. W razie niedopełnienia tego obowiązku pisma w postępowaniu sądowym pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia. Jeżeli ze skargi wynika, że uczestnikiem postępowania sądowego jest osoba zamieszkała za granicą, sąd, doręczając odpis skargi, zawiadamia
  tę osobę o obowiązku ustano­wienia pełnomocnika do doręczeń. Przepisów o obowiązku ustanowienia pełnomoc­nika do doręczeń nie stosuje się, jeżeli inaczej stanowi umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną. Jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczona skarga lub inne pismo w postępowaniu albo orzeczenie wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika może nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek strony zainteresowanej przez sąd orzekający. Sąd ustanowi kuratora, jeżeli wnios­kodawca uprawdopodobni, że miejsce pobytu strony nie jest znane.
  O ustanowie­niu kuratora przewodniczący ogłasza publicznie w budynku sądowym i urzędzie właściwej gminy, w sprawach zaś większej wagi, gdy uzna to za potrzebne, także w prasie. Z chwilą doręczenia pisma kuratorowi doręczenie staje się skuteczne. Sąd może jednak uzależnić skuteczność doręczenia od upływu oznaczonego terminu od dnia wywieszenia obwieszczenia w budynku sądowym.

Przepisy o doręczeniu pisma kuratorowi stosuje się również do jednostek organizacyjnych, które nie mają organów albo których organy są nieznane. W razie gdy okaże się, że żądanie ustanowienia kuratora lub wywieszenia pisma nie było uzasadnione, sąd zarządzi doręczenie pisma w sposób właściwy, a w miarę potrzeby zniesie na wniosek strony zainteresowanej postępowanie prowadzone z udziałem kuratora lub po wywieszeniu pisma w budynku sądu.

Czas, miejsce i sposób doręczenia. Artykuł 68 § 1 i § 2 ustawy — określa czas doręczeń. Stanowi bowiem, że: „W dni ustawowo wolne od pracy oraz w porze nocnej doręczeń można dokonywać tylko w wyjątkowych przypadkach, za uprzednim zarządzeniem prezesa sądu. Za porę nocną uważa się czas od godziny dwudziestej pierwszej do godziny siódmej".

Miejsce doręczeń. Artykuł 69 ustawy — reguluje kwestię miejsca do doręczeń, ustanawiając kolejność miejsca doręczeń. Doręcza się pisma w mieszkaniu. Jeżeli nie można w ten sposób doręczyć, doręcza się w miejscu pracy lub tam, gdzie się adresata zastanie. Pisma
dla przedsiębiorców i wspólników spółek handlowych, wpisanych do rejestru sądowego
na podstawie odrębnych przepisów, doręcza się na adres podany w rejestrze, chyba że strona wskazała inny adres do doręczeń.

Strony i ich przedstawiciele mają obowiązek zawiadomić sąd o każdej zmianie swojego zamieszkania, adresu do doręczeń lub siedziby. W razie zaniedbania tego obowiązku pisma pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia, chyba że nowy adres jest sądowi znany.
O tym obowiązku i skutkach jego niedopełnienia sąd powinien pouczyć stronę przy pierwszym doręczeniu. Rozwiązania tego nie stosuje się do doręczenia skargi o wznowienie postępowania.

Doręczenia właściwe tj. doręczenia pisma osobie, która jest jego adresatem.

Doręczenie zastępcze- jeżeli doręczający nie zastanie adresata w mieszkaniu, może doręczyć pismo dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było — administracji domu lub dozorcy, jeżeli osoby te nie mają sprzecznych interesów i podjęły się oddania mu pisma (art. 72).

Jeżeli nie można doręczyć pisma w sposób właściwy lub zastępczy, pismo składa się na okres siedmiu dni w placówce pocztowej lub w urzędzie gminy, a zawiadomienie o tym umieszcza
w skrzynce na korespondencję, a gdy to nie jest możliwe, na drzwiach mieszkania adresata
lub w miejscu wskazanym jako adres do doręczeń, na drzwiach biura lub innego pomieszczenia,
w którym adresat wykonu­je swoje czynności zawodowe. W tym przypadku doręczenie uważa się za dokonane z upływem ostatniego dnia tego okresu.

Stwierdzenie i skutki doręczenia. Adresat pisma (strona, uczestnik postępo­wania), osoba, która podjęła się oddania pisma potwierdza odbiór pisma i jego datę własnoręcznym podpisem. Jeżeli tego nie może lub nie chce uczynić, doręczający sam oznacza datę doręczenia oraz przyczyny braku podpisu. Jeżeli adresat odmawia przyjęcia pisma, zwraca je sądowi z adnotacją o odmowie jego przyjęcia i datą odmowy. Pismo wraz z adnotacją dołącza się do akt sprawy. Doręczający stwierdza na potwierdzeniu odbioru sposób doręczenia, a na doręczonym piśmie zaznacza dzień doręczenia i opatruje to stwierdzenie włas­noręcznym podpisem. Doręczenie pisma, w trybie uregulowanym prawem procesowym, ma znaczenie dla określenia dnia wywołania skutku prawnego, dla obliczenia terminów. Prze­strzeganie przepisów o doręczeniach jest warunkiem zapewnienia jednostce prawa do sądu i możliwości obrony interesu prawnego. Przepisy o doręczeniach mają stronom zapewnić możliwość zapoznania się z treścią pisma, natomiast to, czy adresat wykorzysta tę możliwość nie ma znaczenia prawnego dla oceny skuteczno­ści doręczenia.

3. Posiedzenia sądowe

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy Wyłączenie jawności roz­prawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie".

Wyróżnia się 2 rodzaje posiedzeń sądowych:

A) posiedzenia jawne -rozpoznanie sprawy odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej .Jeżeli przepis szczególny niestanowi inaczej, posiedzenia sądowe są jawne,
a sąd orzekający rozpoznaje sprawę na rozprawie. Sąd może skierować sprawę na posiedzenie jawne i wyznaczyć rozprawę także wówczas, gdy sprawa podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejaw­nym. Zasada jawności gwarantuje stronie prawo udziału w postępowaniu. Posiedze­nia jawne zatem odbywają się z udziałem stron i uczestników postępowania oraz publiczności.
Na posiedzeniu jawnym wstęp na salę sądową mają poza stronami osobami wezwanymi tylko osoby pełnoletnie. Sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli publiczne rozpo­znanie sprawy zagraża moralności, bezpieczeństwu państwa lub porządkowi publicznemu, a także gdy mogą być ujawnione okoliczności objęte tajemnicą państwową lub służbową. Sąd na wniosek strony zarządza odbycie posiedzenia przy drzwiach zamkniętych, jeżeli wymaga tego ochrona życia prywatnego strony lub inny ważny interes prywatny. Rozpoznanie tego wniosku strony odbywa się przy drzwiach zamkniętych. Postanowienie rozstrzygające ten wniosek ogłasza się publicznie. Podczas posiedzenia odbywającego się przy drzwiach zamkniętych mogą być obecni na sali: strony, ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy, prokurator oraz osoby zaufania po dwie z każdej strony. Ogłoszenie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie odbywa się publicznie.

B) niejawne- Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyjmuje zasadę jawności posiedzeń sądowych. Od tej zasady wyjątek może wprowadzić tylko przepis szczególny.
Na posiedzeniu niejawnym mogą być rozpoznawane kwestie wpadkowe, kwestie dotyczące braków formalnych czynności procesowych stron, dopuszczalności skargi, a także rozpozna­nie skargi. Do pierwszej grupy należy zaliczyć np. rozpoznanie wniosku o wyłącze­nie sędziego, ustanowienie dla strony kuratora, o wstrzymanie zaskarżonego aktu, odrzucenie wniosku
o przywrócenie terminu, o zawieszeniu postępowania. Do drugiej grupy spraw rozpoznawanych na posiedzeniu niejawnym należy zaliczyć badanie dopuszczalności skargi, niespełnienia wymogów formalnych skargi, które uniemożliwiają nadanie jej biegu, rozpoznanie dopuszczalności skargi kasacyjnej, rozpoznanie przez Naczelny Sąd Administracyjny zażalenia. Do trzeciej grupy spraw rozpoznawanych na posiedzeniu niejawnym należy zaliczyć: rozpoznanie podstaw do umorzenia postępowania, rozpoznanie skargi w trybie uproszczonym. Na posiedzenie niejawne mają wstęp tylko osoby wezwane.

Wyznaczenie i przebieg posiedzeń sądowych- posiedzenia sądowe wyznacza przewodniczący
z urzędu, ilekroć wymaga tego stan sprawy. O posiedzeniach jawnych zawiadamia się strony na piśmie lub przez ogłoszenie podczas posiedze­nia. Stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym należy zawsze doręczyć zawiado­mienie na następne posiedzenie. Zawiadomienie powinno być doręczone co najmniej na siedem dni przed posiedzeniem. W przypadkach pilnych termin ten może być skrócony do trzech dni.

W zawiadomieniu o posiedzeniu sądu oznacza się:

• imię, nazwisko albo nazwę i siedzibę zawiadamianego oraz adres zawiadamianego,

• sąd oraz miejsce i czas posiedzenia,

• skarżącego oraz przedmiot sprawy,

• cel posiedzenia,

• skutki niestawiennictwa. Sąd może w celu dokład­nego wyjaśnienia sprawy zarządzić stawienie się stron lub jednej z nich osobiście albo przez pełnomocnika.

Nieobecność stron lub ich pełnomocników na rozprawie nie wstrzymuje rozpoznania sprawy.
W razie jednak, gdy sąd stwierdzi nieprawidłowości zawiado­mienia którejkolwiek ze stron albo jeżeli nieobecność strony lub jej pełnomocnika jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć, odracza rozprawę, chyba że strona lub jej pełnomocnik wnieśli o jej rozpoznanie w czasie ich nieobecności. Naruszenie przepisów prawa o prawie strony do udziału w rozpoznaniu sprawy jest podstawą do żądania wznowienia postępowania z powodu nieważności. W celu zapewnienia stronom udziału w postępowaniu sąd odroczy rozprawę, jeżeli postanowi zawiadomić o toczącym się postępowaniu sądowym osoby, które nie brały udziału w sprawie w charakterze strony. W posiedzeniu sądu bierze udział- prokurator lub Rzecznik Praw Obywatel­skich, jeżeli wnieśli skargę albo gdy zgłosili swój udział
w postępowaniu przed sądem, a zatem sąd obowiązany jest zawiadomić o terminie rozprawy. Nieobec­ność prokuratora lub Rzecznika Praw Obywatelskich na rozprawie nie wstrzymuje rozpoznania skargi przez sąd. O posiedzeniu należy zawiadomić- podmioty na prawach strony, organizację społeczną dopuszczoną przez sąd do udziału w postępowaniu. Posiedzenia sądowe odbywają się- w budynku sądowym. Dopuszczalne jest przeprowadzenie posiedzenia poza tym budynkiem ale tylko wówczas, gdy czyn­ności sądowe muszą być wykonywane w innym miejscu albo gdy odbycie posiedzenia poza budynkiem sądowym ułatwia przeprowadzenie sprawy
lub przyczynia się znacznie do zaoszczędzenia kosztów. Przebiegiem posiedzenia kieruje- przewodniczący, który otwiera, prowadzi i zamyka posiedzenia, udziela głosu, zadaje pytania, upoważnia do zadawania pytań i ogłasza orzeczenia. Przewodniczący może odebrać głos,
gdy przemawiają­cy go nadużywa, jak również uchylać pytania, jeżeli uzna je za niewłaściwe
lub zbyteczne.

Przebieg rozprawy- po wywołaniu sprawy rozprawę rozpoczyna sprawozdanie sędziego, który zwięźle przedstawia na podstawie akt stan sprawy ze szczególnym uwzględnieniem zarzutów skargi. Po złożeniu sprawozdania strony, najpierw skarżący, a potem organ, zgłaszają ustnie swoje żądania i wnioski oraz składają wyjaśnienia. Strony mogą ponadto wskazywać podstawy prawne i fak­tyczne swych żądań i wniosków. Przewodniczący udziela głosu pozostałym stronom według ustalonej przez siebie kolejności. Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyjmuje zasadę szybkości rozpoznania sprawy. Według art. 7: „Sąd administracyjny powinien podejmować czynności zmierzające do szybkiego załatwienia sprawy i dążyć do jej rozstrzygnięcia na pierwszym posiedzeniu". Z tego względu odroczenie rozprawy może nastąpić tylko, gdy daje do tego podstawę przepis prawa. Ograniczenie obowiązuje też, gdy
z takim wnioskiem występuje strona. Sąd bowiem może odroczyć rozprawę na zgodny wniosek stron tylko z ważnej przyczyny. W celu zapewnienia prawidłowego przebiegu posiedzenia sądowego sąd ma prawo do stosowania środków policji sesyjnej (ukaranie karą porząd­kową grzywny). Przewodniczący zamyka rozprawę, gdy sąd uzna sprawę za dostatecznie wyjaśnioną. Rozprawa może być zamknięta również w przypadku, gdy ma być przeprowadzony jeszcze uzupełniający dowód z dokumentów znanych stronie, a przeprowadzenie rozprawy co do tego dowodu sąd uznał za zbyteczne. Od orzeczeń przewodniczącego wydanych w toku rozprawy strony mogą odwołać się do czasu zamknięcia rozprawy do składu orzekającego.

Protokół z posiedzenia sądowego- z przebiegu posiedzenia jawnego proto­kolant pod kierownictwem przewodniczącego spisuje protokół. Protokół powinien zawierać:

• oznaczenie sądu, miejsca i daty posiedzenia, imiona i nazwiska sędziów, protokolanta, prokuratora, stron, jak również obecnych na posiedzeniu przedstawicieli ustawowych
  i pełnomocników oraz oznaczenie sprawy i wzmiankę co do jawności;

• informacje o przebiegu posiedzenia, a w szczególności wnioski, twierdzenia stron, wymienienie zarządzeń i orzeczeń wydanych na posiedzeniu oraz informacje o tym, czy zostały ogłoszone; jeżeli sporządzenie odrębnej sentencji orzeczenia nie jest wymagane, wystarcza zamieszczenie w protokole treści samego rozstrzygnięcia; zamiast podania wniosków
  i twierdzeń można w protokole powołać się na pisma przygotowawcze;

• informacje o czynnościach stron mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Protokół podpisuje przewod­niczący i protokolant. Przebieg czynności protokołowanych może być ponadto utrwalony za pomocą aparatury dźwiękowej, o czym należy przed uruchomieniem aparatury uprzedzić wszystkie osoby uczestniczące w czynności. Strony mogą żądać sprostowania lub uzupełnienia protokołu na następnym posiedzeniu, nie później jednak niż w terminie trzydziestu dni od dnia posiedzenia, z którego sporządzono protokół. W toku posiedzenia wnioski, oświadczenia, uzupełnienia oraz sprostowania wniosków i oświadczeń można zamieścić w załą­czniku do protokołu. Strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były obecne, na najbliższym posiedzeniu, zwrócić uwagę sądowi na uchybienia przepisom po­stępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia
do protokołu. Stronie, która za­strzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powołania się na takie uchybienia w dalszym toku postępowania, chyba że chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo gdy strona upraw­dopodobni, że nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy. Z posiedzenia niejawnego sporządza się notatkę urzędową, jeżeli nie wydano orzeczenia.

4. Terminy

W nauce prawa „terminem nazywa się zastrzeżenie dodatkowe czynności prawnej, przez które jej skutek zostaje ograniczony w czasie"⁸. To zastrzeżenie dodatkowe czynności prawnej jest wprowadzone zarówno w przepisach prawa materialnego, jak i przepisach prawa procesowego. Wyróżnia się terminy materialne i terminy procesowe. Terminem materialnym jest okres, w którym nastąpić może ukształtowanie praw lub obowiązków jednostki w formie autorytatywnej konkretyzacji normy prawa materialnego lub bezpośred­nio z mocy prawa. Terminem procesowym jest okres do dokonania czynności procesowej przez podmioty postępowania lub uczestników postępowania. * Różnica pomiędzy terminem materialnym a terminem procesowym sprowadza się do różnych skutków prawnych ich uchybienia.

Uchybienie terminu materialno-prawnego wywołuje skutek wygaśnięcia praw lub obowiązków
o charakterze materialno-prawnym lub wywołuje skutek prawny materialnej trwałości ukształtowanych praw przez wyłączenie dopuszczalności uchylenia (zmiany) decyzji lub wyłączenie dopuszczalności stwierdzenia nieważności decyzji.

Uchybienie terminu procesowego wywołuje skutek prawny w płaszczyźnie procesowej przez uzależnienie skuteczności procesowej od zachowania terminu.

Bezskuteczność czynności procesowej prowadzić może do zamknięcia drogi sądowej,
co w następstwie prowadzi do uniemożliwienia podjęcia obrony przez jednostkę interesu prawnego, (np. do zmiany prawa ukształtowanego decyzją administracyjną). Strona, podmiot
na prawach strony, uczestnik postępowania może jednak bronić się przed negatyw­nymi skutkami uchybienia terminu czynności procesowej, wnosząc prośbę o przy­wrócenie terminu.

Podział na terminy materialne i terminy procesowe jest istotny w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Podstawową rolę mają terminy procesowe, ale w za­kresie orzekania sąd administracyjny obowiązany jest uwzględnić terminy material­ne, np. w zakresie dopuszczalności uchylenia decyzji ;stwierdzenia nieważności decyzji

Podział na terminy ustawowe i terminy wyznaczone (terminy sądowe).

Terminy ustawowe są wyznaczone wprost w przepisach ustaw lub aktów wykonawczych wydanych na podstawie delegacji ustawowej. Terminem ustawo­wym- będą terminy wyznaczone przez ustawę — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, np. termin do wniesienia skargi ,termin do usunięcia braków formalnych pisma procesowego, termin do złożenia wniosku o uzupełnienie wyroku, termin do wniesienia skargi kasacyjnej , termin do złożenia skargi o wznowienie postępowania. Terminy ustawowe wyznaczone dla stron, podmiotów na prawach stron
i uczestników postępowania nie mogą być przez sąd ani skracane, ani przedłużane. Zachowanie terminu ustawowego jest warunkiem skuteczności czynności proceso­wej dokonanej przez te podmioty. Uchybienie terminu ustawowego powoduje zatem bezskuteczność czynności procesowej. Od negatywnych skutków uchybienia terminu strona (podmiot na prawach strony, uczestnik) może bronić się, wyłącznie składając wniosek o przywrócenie terminu.
Terminem ustawowym- jest termin do przekazania skargi przez organ.: „Organ, przekazuje skargę sądowi wraz z aktami sprawy i odpowiedzią na skargę w terminie trzydziestu dni od dnia jej wniesienia". Uchybienie terminu przez organ nie może być rozpatrywane w płaszczyźnie bezskuteczności czynności procesowej przekazania. Naruszenie terminu ustawowego jest natomiast podstawą do orzeczenia przez sąd na wniosek skarżącego o wymierzeniu grzywny w wyso­kości dziesięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów. Terminy ustawowe mogą być w przepisach prawa wyznaczone również dla sądu np.: „skargę rozpatruje się w terminie 30 dni od dnia otrzymania akt wraz z odpowiedzią na skargę". Do takiego rodzaju terminu należy zaliczyć terminy wyznaczone:

• w usta­wach samorządowych. „W przypadku złożenia przez organ gminy skargi
  na rozstrzygnięcie nadzorcze, sąd administracyjny wyznacza rozprawę nie później niż w ciągu 30 dni od dnia wpłynięcia skargi do sądu".

• o samorządzie powiatowym, o samorządzie województwa.

Terminy ustanowione w ustawach samorządowych łączą w sobie elementy terminu ustawowego — w ciągu 30 dni i terminu sądowego — sąd wyznacza termin nie później niż w ciągu 30 dni od dnia wpłynięcia skargi. Uchybienie terminu ustawowego przez sąd administracyjny nie powoduje bezskuteczności orzekania

Terminy sądowe- są wyznaczane przez sąd lub przewod­niczącego. Przewodniczący może z ważnej przyczyny przedłużyć termin sądowy z urzędu lub na wniosek strony zgłoszony przed upływem terminu, a także skrócić termin sądowy na wniosek strony. Terminy sądowe to: terminy wyznaczone przez sąd do usunięcia braków w zakresie zdolności sądowej lub procesowej albo w składzie właściwych organów (art. 31 § 1), wyznaczenie terminu przedstawienia pełnomoc­nictwa (art. 44 § 2), wyznaczenie terminu rozprawy (art. 91 § 1). Uchybienie terminu sądowego w zależności
od tego, jakiej czynności dotyczy, wywołuje różne następstwa prawne. Tak uchybienie terminu
do dokonania czynności przez stronę powoduje jej bezskuteczność, np. nieuzupełnienie braków
w zakresie zdolności sądowej lub procesowej powoduje, że sąd zniesie postępowanie
w zakresie, w jakim było ono dotknięte brakami (art. 31 § 3). W razie gdy nie zostanie usunięty brak co do pełnomocnictwa sąd pominie czynności procesowe podjęte przez tę osobę. Niezachowanie terminu stawienia się na rozprawę ma tylko znaczenie dla możliwości obrony interesu prawnego przez skarżącego, a po stronie organu wykonującego administrację publiczną — obrony zgodności z prawem podjętego działania lub bezczynności.

Sposób obliczania terminu- terminy ustawowe biegną od zdarzenia prawnego wskazanego
w przepisie prawa. Termin do złożenia skargi biegnie od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie, a gdy chodzi o skargi na inne niż decyzje lub postanowienia, akty lub czynności, skargę wnosi się w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu
na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie,
w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia wezwania do usunięcia naruszenia prawa. Terminy sądowe wyznaczone przez sąd lub przewodniczącego rozpoczynają się od ogłoszenia
w tym przedmiocie postanowienia lub zarządzenia, a gdy ustawa przewiduje doręczenie z urzędu — od jego doręczenia. Termin oblicza się według przepisów prawa cywilnego, z zastrzeżeniem rozwiązania przyjętego w art. 83 § 2 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, który stanowi: „Jeżeli ostatni dzień terminu przypada na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzień terminu uważa się następny dzień po dniu lub dniach wolnych od pracy". Termin uważa się za zachowany, jeżeli pismo zostało oddane w polskim urzędzie pocztowym lub w polskim urzędzie konsularnym. To samo dotyczy złożenia pisma przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej albo przez osobę pozbawioną wolności
w administracji zakładu karnego oraz przez członka załogi polskiego statku morskiego u kapitana statku. Nadanie pisma w polskim urzędzie pocztowym, oddanie pisma w polskim urzędzie konsularnym, dowódcy jednostki wojskowej, w administracji zakładu karnego, kapitanowi statku jest równoznaczne z wniesieniem go do sądu.

Przywrócenie terminu. Zachowanie terminu do dokonania czynności proceso­wej jest warunkiem skuteczności tej czynności. „Czynność w postępowaniu sądowym podjęta przez stronę po upływie terminu jest bezskuteczna". Od negatywnych skutków uchybienia terminu strona może bronić się, składając wniosek o przywrócenie terminu. *Dopuszczalność przywrócenia terminu jest obwarowana przesłankami material­nymi i przesłankami formalnymi.

• Przesłanki materialne, które muszą wystąpić łącznie, to:

— po pierwsze, uchybienie terminu przez stronę bez własnej winy. Przywrócenie nie jest więc dopuszczalne, gdy strona dopuściła się choćby lekkiego niedbalstwa. Przy tej przesłance materialnej należy też zwrócić uwagę na to, że po upływie roku od uchybionego terminu jego przy­wrócenie jest dopuszczalne tylko w przypadkach wyjątkowych;

— po drugie, przywrócenie terminu nie jest dopuszczalne, jeżeli uchybienie terminu nie powoduje dla strony ujemnych skutków w zakresie postępowania sądowego.

• Przesłanki formalne przywrócenia terminu:

• po pierwsze, złożenie przez stronę wniosku w formie pisma procesowego o przywrócenie terminu. W piśmie zawierającym wniosek o przywrócenie terminu strona musi uprawdopodobnić okoliczności wskazujące na brak winy w uchybieniu terminu. Brak jakichkolwiek okoliczności uprawdopodobniających brak winy jest brakiem formalnym wniosku;

• po drugie, równocześnie z wnioskiem należy dopełnić czynności proceso­wej, dla której został ustanowiony termin;

• po trzecie, pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu musi zostać złożone w ciągu siedmiu dni od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu. Termin do złożenia wniosku jest terminem ustawowym i na ogólnych zasadach może zostać przywrócony.

Pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu strona wnosi do sądu, w którym czynność miała być dokonana, w ciągu siedmiu dni od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu. Od tej zasady jest wprowadzony wyjątek co do trybu wniesienia wniosku o przywrócenie terminu do złożenia skargi. „Wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia skargi wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi Organ, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy, nie jest właściwy do rozpoznania skutków prawnych uchybienia przez stronę skarżącą terminu. Obowiązany jest przekazać do sądu skargę, akta sprawy i odpowiedź na skargę.

Sąd rozpoznaje wniosek o przywrócenie terminu na posiedzeniu niejawnym. Ocena spełnienia przesłanek należy do sądu. Po rozpoznaniu wniosku sąd w formie postanowienia orzeka bądź
o przywróceniu lub odmowie przywrócenia terminu. Na postanowienie o przywróceniu bądź odmowie przywrócenia terminu służy zażale­nie Spóźniony lub z mocy ustawy niedopuszczalny wniosek o przywrócenie terminu sąd odrzuci na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie
o odrzuceniu wniosku przysługuje zażalenie

Spóźniony wniosek to wniosek złożony po upływie siedmiodniowego terminu od ustania przyczyny uchybienia terminu.

Niedopusz­czalny wniosek to wniosek o przywrócenie terminu, który nie jest terminem procesowym, a terminem materialno-prawnym.

Artykuł 89 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi reguluje moc wniosku o przywrócenie terminu. „Zgłoszenie wniosku o przy­wrócenie terminu nie wstrzymuje postępowania w sprawie ani wykonania orzecze­nia. Sąd może jednak, stosownie do okoliczności, wstrzymać postępowanie lub wykonanie orzeczenia. Postanowienie może być wydane
na posiedzeniu niejaw­nym ".

Postępowanie, którego przedmiotem jest rozpoznanie i rozstrzygnięcie wniosku o przywrócenie terminu, jest postępowaniem incydentalnym. Dla rozpoznania wniosku nie musi być wyznaczone posiedzenie dotyczące tylko jego rozpoznania i rozstrzygnięcia. Wniosek
o przywrócenie terminu może zostać rozstrzygnięty na posiedzeniu wyznaczonym w celu rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy. Po rozpoznaniu wniosku o przywrócenie terminu sąd może natychmiast przystąpić do rozpoznania sprawy sądowoadministracyjnej.

KOSZTY POSTĘPOWANIA.

Koszty postępowania to koszty sadowe, koszty przejazdów do sądu strony lub pełnomocnika oraz równowartość zarobku utraconego wskutek stawiennictwa w sądzie.

1. Koszty sądowe- obejmują opłaty sądowe i zwrot wydatków.

Opłaty sądowe- są nimi wpis i opłata kancelaryjna.

Strona postępowania, w każdym piśmie wszczynającym postępowa­nie sądowe w danej instancji musi podać wartość przedmiotu zaskarżenia, jeżeli od tej wartości zależy wysokość opłaty. Oznaczenie wartości przedmiotu zaskar­żenia zaokrągla się wzwyż do pełnych złotych. Wartość przedmiotu zaskarżenia występuje w sprawach, w których przedmiotem zaskarżenia jest należność pienięż­na. Do wartości przedmiotu zaskarżenia nie wlicza się odsetek i kosztów związa­nych
z należnością główną. Przewodniczący może sprawdzić wartość przedmiotu zaskarżenia oznaczoną
w piśmie i zarządzić w tym celu dochodzenie. Strona ma także obowiązek uiszczenia opłaty sądowej. Opłatę sądową należy uiścić przy wniesieniu pisma do sądu podlegającego opłacie „Opłatę sądową uiszcza się gotówką do kasy właściwego sądu administracyjnego lub na rachunek banku właściwego sądu. Końcówki opłat zaokrągla się wzwyż do pełnych złotych" (art. 219 § 2). Została zatem wyłączona możliwość korzystania z formy uiszczenia opłaty w znaczkach skarbowych. Spełnienie obowiązku uiszczenia opłaty sądowej powoduje negatywne następ­stwa dla strony składającej pismo „Sąd nie podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie zostanie uiszczona należna opłata". W celu wykonania przez stronę tego obowiązku, jeżeli nie uiściła ona opłaty sądowej, przewodniczący wzywa wnoszącego pismo (z wyjątkiem pism, z których treści wynika,
że podlegają odrzuceniu), aby pod rygorem pozostawienia pisma bez rozpoznania uiścił opłatę
w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia wezwania. Stronie zamieszkałej lub mającej siedzibę
za granicą, która nie ma w kraju przedstawiciela, przewodniczący wyznaczy termin do uiszczenia opłaty nie krótszy niż dwa miesiące. Nie wzywa się do uiszczenia opłaty stałej, jeżeli pismo jest wniesione przez adwokata lub radcę prawnego. Nieuiszczenie w terminie opłaty sądowej jest podstawą do podjęcia przez przewodniczącego zarządzenia o pozo­stawieniu pisma bez rozpoznania, a jeżeli nie uiszczono opłaty od skargi, skargi kasacyjnej, zażalenia oraz skargi o wznowienie postępowania, sąd podejmie postanowienie o odrzuceniu skargi. Na zarządzenie przewodniczącego
i postano­wienie o odrzuceniu skargi służy zażalenie, które jest wolne od opłat. Sąd nie podejmie żadnej czynności także wówczas, gdy obowiązek uiszczenia lub uzupełnienia opłaty powstanie
na skutek ustalenia wyższej wartości przedmiotu zaskarżenia, cofnięcia przyznanego prawa pomocy albo uchylenia kurateli przed wyznaczeniem terminu rozprawy. Przewodniczący wzywa
do uiszczenia lub uzupełnienia opłaty. Niewykonanie tego obowiązku powoduje konsekwencje wskazane wyżej (pozostawienie pisma bez rozpoznania, odrzucenie skargi, skargi kasacyjnej, zażalenia, skargi o wznowienie postępowania). W razie gdy nie została uiszczona należna opłata sądowa, a strona nie została wezwana do jej uiszczenia, sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w danej instancji nakaże ściągnąć tę opłatę od strony, która obowiązana była ją uiścić albo od innej strony, gdy z orzeczenia tego wynika obowiązek poniesienia kosztów postępowania przez
tę stronę. W sytuacji gdy sąd nie orzekł o obowiązku ponoszenia kosztów sądowych lub nie objął orzeczeniem całej kwoty należnej z tego tytułu, o kosztach tych orzeka w formie postanowienia, wydanym na posiedzeniu niejawnym, wojewódzki sąd administracyjny.
Na postanowienie to przysługuje zażalenie, jeżeli strona nie składa środka odwoławczego
co do istoty sprawy. Od zażalenia nie pobiera się opłaty sądowej. Prawo do żądania kosztów sądowych przedawnia się z upływem trzech lat, licząc od dnia, w którym koszty należało uiścić. Strona ma prawo do żądania zwrotu kosztów sądowych. Opłatę prawomocnie uchylo­ną w całości lub części postanowieniem sądu oraz różnicę między kosztami pobranymi a kosztami należnymi, a także pozostałość zaliczki wpłaconej na pokrycie wydatków zwraca się stronie z urzędu na jej koszt. Na zarządzenie przewodniczącego w przedmiocie zwrotu kosztów służy zażalenie, które wolne jest od kosztów sądowych. Prawo strony do żądania zwrotu opłaty sądowej lub zaliczki
na pokrycie wydatków przedawnia się z upływem trzech lat, licząc od dnia powstania tego prawa.

Artykuł 229 § 1 stanowi „Należności z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych, mogą być umorzone lub zapłata tej należności może być odroczona albo rozłożona na raty, jeżeli jej ściągnięcie byłoby połączone z niewspółmiernymi trudnościami lub groziłoby dłużnikowi zbyt ciężkimi skutkami.

Od pism wszczynających postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym i Naczelnym Sądem Administracyjnym pobiera się w p i s. Pis­mami wszczynającymi postępowanie są: skarga, skarga kasacyjna oraz skarga o wznowienie postępowania. Ustawa — określa 2 rodzaje wpisów:

„Wpis stosunkowy pobiera się w sprawach, w których przedmiotem zaskarżenia są należności pieniężne. W in­nych sprawach pobiera się wpis stały". Ustawa nie określa wysokości wpisu, przyznając Radzie Ministrów delegację do określenia „w drodze rozpo­rządzenia, wysokości oraz szczegółowych zasad pobierania wpisu". W rozpo­rządzeniu należy uwzględnić, że wpis nie może być niższy niż sto złotych, wpis stosunkowy nie może być wyższy niż 4% wartości przedmiotu zaskarżenia i nie może przekroczyć stu tysięcy złotych, a wpis stały wyższy niż dziesięć tysięcy złotych, a także że wpis stały powinien być zróżnicowany w zależności od rodzaju i charakteru sprawy.

Opłatę kancelaryjną- pobiera się za stwierdzenie prawo­mocności oraz wydawanie odpisów, zaświadczeń, wyciągów i innych dokumentów na podstawie akt. Opłatę kancelaryjną pobiera się także za odpisy, wyciągi, kopie i wydruki oraz zaświadczenia i inne dokumenty wydawane na podstawie zbiorów gromadzonych i prowadzonych w sądzie poza aktami sprawy. Opłatę kancelaryjną za odpis orzeczenia z uzasadnieniem, doręczonego na skutek żądania zgłoszonego
w terminie siedmiodniowym od ogłoszenia, pobiera się przy zgłoszeniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia i jego doręczenie. Jeżeli opłata nie została uiszczona, przewodniczący zarządzi ściąg­nięcie jej od strony, która złożyła wniosek. Nie pobiera się opłaty kancelaryjnej
za odpis orzeczenia z uzasadnieniem podlegającym doręczeniu z urzędu.

Wydatki- „Do wydatków zalicza się w szczególności:

• należności tłumaczy i kuratorów ustanowionych w danej sprawie,

• koszty ogłoszeń oraz diety i koszty podróży należne sędziom i pracownikom sądowym z powodu wykonania czynności sądowych poza budynkiem sądowym, określone w odręb­nych przepisach.

Strona, która wniosła o podjęcie czynności połączonej z wydatkami, obowiąza­na jest wpłacić zaliczkę na ich pokrycie. Jeżeli wniosek złożyło kilka stron albo sąd zarządził wykonanie czynności z urzędu, zaliczkę powinny wpłacić strony w częściach równych lub w innym stosunku według uznania sądu. Wysokość zaliczki i termin jej wpłacenia wyznacza sąd. Jeżeli przewidywane wydatki okażą się większe od wpłaconej zaliczki, sąd nakaże jej uzupełnienie.
W sytuacji niewpłacenia zaliczki kwotę potrzebną na pokrycie wydatków wykłada się tymczasowo z części budżetu sądu administracyjnego, którą zwraca strona zobowiązana
do wpłacenia zaliczki. Termin do wpłacenia kwoty wyłożonej z budżetu jest wyznaczony ustawowo i wynosi czternaście dni od dnia wezwania przez przewodniczącego. Jeżeli strona mieszka za granicą termin wyznacza przewodniczący; termin ten nie może być krótszy niż dwa miesiące od dnia doręczenia wezwania. Jeżeli strona nie uiści kwoty wyłożonej z budżetu
w określonym terminie, sąd na posiedzeniu niejawnym wyda postanowienie nakazujące ściągnięcie wyłożonej kwoty, bez wstrzymania biegu postępowania. Przepisów o wyłożeniu z budżetu sądu administracyjnego kwoty na pokrycie wydatków nie stosuje się, gdy niepodjęcie czynności stanowi przesłankę zawiesze­nia postępowania.

2. Zasady co do ponoszenia kosztów postępowania sądowoadministracyjnego.

Wyróżnia się:

• zasady ponoszenia kosztów w fazie wszczęcia i toku po­stępowania- ponoszenie kosztów postępowania w fazie wszczęcia postępowania ,Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej,
  do uiszczenia kosztów sądowych obowiązany jest ten, kto wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki. Pismo wnoszone przez kilka osób, których uprawnienia
  lub obowiązki związane z przedmiotem zaskarżenia są wspólne, podlega jednej opłacie.
  W przeciwnym razie każda z tych osób uiszcza opłatę oddzielnie stosownie do swojego uprawnienia lub obowiązku. W fazie wszczęcia postępowania regułą obowiązującą jest,
  że osoba wy­stępująca z żądaniem rozstrzygnięcia sporu o zgodność z prawem działania lub bezczynności organu wykonującego administrację publiczną musi uiścić koszty sądowe (wpis) pod rygorem odrzucenia skargi, a co do innych czynności — pozo­stawienia ich bez biegu. Co do kosztów udziału w postępowaniu, to regułą przyjętą jest, że strony ponoszą koszty związane ze swoim udziałem, chyba że przepis szczególny wprowadzi w tym zakresie rozwiązanie szczególne.

• zasady ponoszenia kosztów zakończonego postępowania- „czy, kto i w jakiej wysokości powinien zwrócić koszty procesu".

Pierwszą zasadą jest zasada odpowiedzialności za wynik postępowania. Jest to zasada podstawowa, Ustawa —przyjmuje zasadę zwrotu kosztów postępowania jednej stronie przez drugą stronę. W postępowaniu przed wojewódzkim sądem administracyjnym obowiązuje reguła zwrotu kosztów postępowania skarżącemu przez stronę prze­ciwną (organ). Prawo to jednak przysługuje tylko w razie uwzględnienia skargi lub umorzenia postępowania. Według art. 200 ustawy — Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi: „W razie uwzględnienia skargi przez sąd pierwszej instancji przysługuje skarżącemu od organu, który wydał zaskarżony akt lub podjął zaskarżoną czynność albo dopuścił się bezczynności, zwrot kosztów postępowania niezbędnych do celowego dochodzenia praw". Zwrot kosztów stronie skarżącej od organu przysługuje także w razie gdy sąd umorzył postępowanie ze względu na uwzględnienie w całości skargi przez organ, a także gdy sąd umarza postępowanie w sytuacji gdy w wyniku przeprowadzonego postępowania mediacyjnego organ uchylił lub zmienił akt albo podjął czynność, a skarżący na ten akt nie złożył skargi albo skarga została oddalona. W razie gdy po stronie skarżącej występuje kilku uprawnionych w sprawie, zwrot kosztów przysługuje każdemu z nich odpowiednio do udziału
w sprawie. Jeżeli uprawnienia lub obowiązki skarżących związane z przedmiotem zaskarżenia
są wspólne, zwrot kosztów następuje na ich rzecz solidarnie. Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie przewi­duje zwrotu kosztów postępowania na rzecz strony przeciwnej organu wykonujące­go administrację publiczną.

*Odmienne zasady obowiązują w postępowaniu przed Naczel­nym Sądem Administracyjnym wszczętym na podstawie skargi kasacyjnej, w któ­rym strony co do zasad zwrotu mają równe prawa. Należy rozróżnić przypadki gdy skarga kasacyjna została uwzględniona oraz w razie oddalenia skargi kasacyjnej. W razie uwzględnienia skargi należy się stronie, która wniosła skargę kasacyjną, zwrot poniesionych przez nią niezbędnych kosztów postępowania kasacyjnego:

• od organu, jeżeli w wyniku skargi kasacyjnej został uchylony wyrok sądu pierwszej instancji oddalający skargę,

• od skarżącego, jeżeli w wyniku uwzględ­nienia skargi kasacyjnej został uchylony wyrok sądu pierwszej instancji uwzględniający skargę.

W przypadku oddalenia skargi kasacyjnej strona, która wniosła skargę kasacyjną, obowiązana jest zwrócić niezbędne koszty postępowania kasa­cyjnego poniesione przez:

• organ, jeżeli zaskarżono skargą kasacyjną wyrok sądu pierwszej instancji oddalający skargę,

• skarżącemu, jeżeli zaskarżono skargą kasacyjną wyrok sądu pierwszej instancji uwzględniający skargę.

Drugą zasadą jest zasada zwrotu kosztów niezbędnych do celowego do­chodzenia ochrony interesu prawnego. Do niezbędnych kosztów postępowania prowadzonego przez stronę osobiście lub przez pełnomocnika, który nie jest adwokatem lub radcą prawnym, zalicza się poniesione przez stronę koszty sądowe, koszty przejazdów do sądu strony lub pełnomocnika oraz równowartość utracone­go zarobku wskutek stawiennictwa. Suma kosztów przejazdu i równowartość utraconego zarobku nie może przekroczyć wynagrodzenia jednego adwokata lub radcy prawnego.
Do niezbędnych kosztów postępowania strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego zalicza się ich wynagrodzenie, jednak nie wyższe od stawki określonej w odrębnych przepisach
i wydatki jednego adwokata lub radcy prawnego, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. Regułę tę stosuje się w razie gdy strona reprezentowana jest przez doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego.

Trzecią zasadą jest zasada stosunkowego rozdzielenia kosztów postępowa­nia. Jest to zasada powiązana w sposób bezpośredni z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania. „W razie częściowego uwzględnienia skargi sąd może w uzasadnionych przypadkach zasądzić na rzecz skarżącego od organu tylko część kosztów, w szczególności jeżeli skarga została uwzględniona
w części niewspół­miernej w stosunku do wartości przedmiotu sporu ustalonej w celu pobrania wpisu.

Czwartą zasadą jest zasada zawinienia. Niezależnie od wyników spraw, o których mowa w art. 200, art. 203, art. 204 i art. 207, sąd może nałożyć na stronę obowiązek zwrotu kosztów — w całości lub w części wywołanych jej niesumien­nym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem".

Art. 200. W razie uwzględnienia skargi przez sąd pierwszej instancji przysługuje skarżącemu
od organu, który wydał zaskarżony akt lub podjął zaskarżoną czynność albo dopuścił się bezczynności, zwrot kosztów postępowania niezbędnych do celowego dochodzenia praw.

Art. 203. Stronie, która wniosła skargę kasacyjną, należy się zwrot poniesionych przez nią niezbędnych kosztów postępowania kasacyjnego: 1)  od organu - jeżeli w wyniku uwzględnienia skargi kasacyjnej został uchylony wyrok sądu pierwszej instancji oddalający skargę;   
2)  od skarżącego - jeżeli w wyniku uwzględnienia skargi kasacyjnej został uchylony wyrok sądu pierwszej instancji uwzględniający skargę.

Art. 204. W razie oddalenia skargi kasacyjnej strona, która wniosła skargę kasacyjną, obowiązana jest zwrócić niezbędne koszty postępowania kasacyjnego poniesione przez: 1)  organ - jeżeli zaskarżono skargą kasacyjną wyrok sądu pierwszej instancji oddalający skargę; 2)  skarżącego - jeżeli zaskarżono skargą kasacyjną wyrok sądu pierwszej instancji uwzględniający skargę.

Art. 207(art. 202,205,206-mają zastosowanie do art. 203i204)

Art. 202. § 1. Jeżeli po stronie skarżącej występuje kilku uprawnionych w sprawie, zwrot kosztów przysługuje każdemu z nich odpowiednio do udziału w sprawie. § 2. Jeżeli uprawnienia
lub obowiązki skarżących, o których mowa w § 1, związane z przedmiotem zaskarżenia
są wspólne, zwrot kosztów następuje na ich rzecz solidarnie.

Art. 205. § 1. Do niezbędnych kosztów postępowania prowadzonego przez stronę osobiście
lub przez pełnomocnika, który nie jest adwokatem lub radcą prawnym, zalicza się poniesione przez stronę koszty sądowe, koszty przejazdów do sądu strony lub pełnomocnika oraz równowartość zarobku utraconego wskutek stawiennictwa w sądzie. Suma kosztów przejazdu
i równowartość utraconego zarobku nie może przekraczać wynagrodzenia jednego adwokata
lub radcy prawnego.

§ 2. Do niezbędnych kosztów postępowania strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego zalicza się ich wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone
w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata lub radcy prawnego, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony.

§ 3. Zasady ustalania wysokości przysługujących stronie należności, o których mowa w § 1 i 2, oraz tryb przyznawania i sposób wypłacania tych należności, określają przepisy odrębne.

§ 4. Przepisy § 2 i 3 stosuje się odpowiednio do strony reprezentowanej przez doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego.

Art. 206. W razie częściowego uwzględnienia skargi sąd może w uzasadnionych przypadkach zasądzić na rzecz skarżącego od organu tylko część kosztów, w szczególności jeżeli skarga została uwzględniona w części niewspółmiernej w stosunku do wartości przedmiotu sporu ustalonej
w celu pobrania wpisu.

Piątą zasadą jest zasada koncentracji kosztów postępowania, która polega na tym, że sąd rozstrzyga o zwrocie kosztów w każdym orzeczeniu kończącym postępowanie. Wniosek strony
o zwrot kosztów sąd rozstrzyga w każdym orzeczeniu uwzględniającym skargę oraz
w postanowieniu o umorzeniu postępo­wania ze względu na uwzględnienie skargi przez sąd oraz
w wyroku rozpo­znającym skargę kasacyjną. Strona traci uprawnienie do żądania zwrotu kosztów, jeżeli najpóźniej przed zamknięciem rozprawy bezpośrednio poprzedzającej wyda­nie orzeczenia nie zgłosi wniosku o przyznanie należnych kosztów. Stronę działającą bez adwokata lub radcy prawnego sąd powinien pouczyć o skutkach niezgłoszenia w terminie wniosku. Zasada orzekania na wniosek nie ma zastosowania w przypadku rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym, gdy strona nie jest reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego. W takim przypadku sąd orzeka z urzędu.

3. Zwolnienie od kosztów sądowych

Zwolnienie z mocy prawa oparte jest zarówno na kryterium przedmiotowym (rodzaju spraw), jak na kryterium podmiotowym. Zwolnienie z mocy prawa od uiszczenia kosztów sądowych służy stronie skarżącej w sprawach:

1. z zakresu pomocy i opieki społecznej,

2. dotyczących statusu bezrobotnego, zasiłków oraz innych należności i uprawnień przysługują­cych osobie bezrobotnej,

3. dotyczących chorób zawodowych, świadczeń lecz­niczych oraz świadczeń rehabilitacyjnych,

4. ze stosunków pracy i stosunków służbowych,

5. z zakresu ubezpieczeń społecznych,

6. z zakresu powszechnego obowiązku obrony.

Osobie zwolnionej z mocy prawa od kosztów sądowych przysługuje prawo pomocy w zakresie zastępstwa procesowego (do ustanowienia adwokata, radcy prawnego). Zwalniane z mocy prawa są wnioski o przyznanie prawa pomocy oraz sprzeciw i zażalenie na postanowienia i zarządzenia
w spra­wach prawa pomocy.

Zwolnienie z mocy prawa przysługuje:

1. prokuratorowi i Rzecznikowi Praw Obywatelskich,

2. kuratorowi strony wyznaczonemu przez sąd orzekający lub przez sąd opiekuńczy dla danej sprawy.

Zwolnienie przysługuje stronie, której przyznane zostało prawo pomocy w po­stępowaniu przed sądem administracyjnym. Zwolnienie z mocy prawa od kosztów sądowych, jeżeli przepis prawa nie określa zakresu tego zwolnienia, oznacza całkowite zwolnienie z obowiązku wnoszenia opłat sądowych, jak i ponoszenia wydatków. Taki sam zakres dotyczy zwolnienia udzielanego postanowieniem sądu.

4. Prawo pomocy- może być przyznane stronie na jej wniosek złożony przed wszczęciem postępowania lub w toku postępowania. Przyznane prawo pomocy obejmuje także postępowanie egzekucyjne. Prawo pomocy nie przysługuje stronie w razie oczywistej bezzasadności jej skargi.

Zakres prawa pomocy obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego stanowi uprawnienie strony
do udzielenia pełnomocnictwa wyznaczonemu adwokatowi, radcy prawnemu, doradcy podatkowemu lub rzecz­nikowi patentowemu bez ponoszenia przez nią wynagrodzenia i wydatków ad­wokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego.

Zakres przyznania prawa pomocy. Prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym lub częściowym. Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie
od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego
lub rzecznika patentowego. Prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych
i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego
lub rzecznika patentowego. Częściowe zwolnienie od opłat lub wydatków może polegać
na zwolnieniu od poniesienia ułamkowej części albo określonej ich części pieniężnej.

Przesłanki przyznania zakresu pomocy społecznej. Osobie fizycznej przy­znanie prawa pomocy następuje:

• w zakresie całkowitym — gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania;

• w zakresie częściowym — gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Osobie prawnej, innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej prawo pomocy może być przyznane:

• w zakresie całkowitym, jeżeli wykaże, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania;

• w zakresie częściowym, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

Tryb udzielenia prawa pomocy. Prawo pomocy może być przyznane stronie na jej wniosek. Wniosek powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym
i dochodach, a jeżeli wniosek składa osoba fizyczna — ponadto dokładne dane o stanie rodzinnym oraz oświadczenie strony o niezatrudnieniu lub niepozostawaniu w innym stosunku prawnym
z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym. Wniosek składa się na urzędowym formularzu, według ustalonego wzoru. Jeżeli złożone przez stronę oświadczenie zawarte we wniosku okaże się niewystarczające lub budzi wątpliwości, strona jest zobowiązana złożyć na wezwanie, w zakreślonym terminie, dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego. Wniosek o przyznanie prawa pomocy, który nie został złożony na urzędowym formularzu lub którego braków strona nie uzupełniła w zakreślonym terminie, pozostawia się bez rozpoznania. Rozpoznanie wniosku należy do wojewódzkiego sądu administracyjnego,
w którym sprawa ma się toczyć lub już się toczy. Strona, która nie ma miejsca zamieszkania, pobytu lub siedziby na obszarze właściwego sądu, w którym sprawa ma się toczyć lub się toczy, może złożyć wniosek w innym wojewódzkim sądzie administracyjnym. Wniosek ten przesyła się niezwłocznie do sądu właś­ciwego. Czynności w zakresie postępowania o przyznanie prawa pomocy mogą wyko­nywać referendarze sądowi, wydając zarządzenia oraz postanowienia.

Sprzeciw. Od wydanego przez referendarza sądowego zarządzenia o pozo­stawieniu wniosku bez rozpoznania wydanego na posiedzeniu niejawnym po­stanowienia o przyznaniu lub odmowie przyznania prawa pomocy, wydanego na posiedzeniu niejawnym postanowienia o przyznaniu wynagrodzenia adwokatowi — radcy prawnemu, doradcy podatkowemu lub rzecznikowi patentowemu za zastępstwo prawne wykonane na zasadzie pomocy prawnej oraz o zwrocie niezbędnych udokumentowanych wydatków służy sprzeciw. Sprzeciw służy w ter­minie siedmiu dni od dnia doręczenia zarządzenia lub postanowienia. Sprzeciw wniesiony przez adwokata, radcę prawnego, doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego wymaga uzasadnienia. Sprzeciw wniesiony po terminie oraz sprzeciw, którego braki formalne nie zostały uzupełnione, a także sprzeciw wniesiony przez adwokata, radcę prawnego, doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego, niezawierający uzasadnienia, sąd odrzuci na posiedzeniu niejawnym. W razie wniesienia sprzeciwu, który nie został odrzucony, zarządzenie lub postanowienie, przeciwko któremu został on wniesiony, traci moc, a sprawa będąca przedmiotem sprzeciwu podlega rozpo­znaniu przez sąd na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie służy zażalenie. Jeżeli nie wniesiono sprzeciwu albo wniesiony sprzeciw został prawomocnie odrzucony, zarządzenie
i postanowienie wydane przez referendarza sądowego ma skutki prawomocnego orzeczenia sądowego.

Cofnięcie prawa pomocy. Przyznane prawo pomocy może być cofnięte w całości lub
w części, jeżeli się okaże, że okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. O cofnięciu przyznania prawa pomocy orzeka właściwy wojewódzki sąd administracyjny na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie przysługuje zażalenie.

Wygaśnięcie prawa pomocy. Przyznanie prawa pomocy wygasa ze śmiercią strony, która
je uzyskała.

POSTĘPOWANIE PRZED WOJEWÓDZKIM SĄDEM ADMINISTRACYJNYM1.

Wszczęcie ogólnego postępowania sądowoadministracyjnego- jest oparte na zasadzie skargowości. Postępowanie to może być wszczęte wyłącznie na podstawie złożonej przez legitymowany podmiot skargi. Zasadę skargowości expressis verbis ustanawia ustawa o NSA, stanowiąc w art. 33 ust. 1: „Sąd wszczyna postępowanie na podstawie skargi wniesionej przez uprawniony pod­miot". Takiej zasady expressis verbis nie ustanawia ustawa — Prawo o po­stępowaniu przed sądami administracyjnymi. Wprawdzie w art. 63 stanowi: jeżeli ustawy tak stanowią, postępowanie sądowe wszczyna się na wniosek". Regulacji art. 63 nie można jednak odnieść do wszczęcia ogólnego postępowania sądowoad­m.Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami adm. rozgranicza czynności procesowe dokonane w formie skargi i czynności procesowe dokonane w formie wniosku (np. wniosek strony o wyłącze­nie sędziego, wniosek o ustanowienie kuratora, wniosek
o przywrócenie terminu, wniosek o przyznanie prawa pomocy, wniosek o przeprowadzenie postępowania mediacyjnego). Wniosek składany jest bezpośrednio do sądu. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy o skardze, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. (art. 64). W ustawie o NSA brak sądowi administracyjnemu w zakresie wszczęcia postępowania sądowoadministracyjnego możliwości podjęcia tego postępowania z urzędu oznacza to bezwzględne obowiązywanie zasady skargowości. Dopuszczalność działania przez sąd administracyjny z urzędu jest expressis verbis uregulowa­na w ustawie — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (np. wszczęcie postępowania w razie zaginięcia lub zniszczenia akt). Przyjęcie zasady skargowości ma tę konsekwencję prawną, że wszczęcie ogólnego postępowania sądowoadministracyjnego może nastąpić tylko na żądanie legitymowanego podmiotu, braki w tym zakresie oznaczają naruszenie zasady skargowości.

Legitymacja do złożenia skargi- uprawnionym do wniesienia skargi jest każdy, kto ma w tym interes prawny, prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organizacja społeczna, w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów praw­nych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym. Uprawnionym do wniesienia skargi jest również inny podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi.

Klasyfikację legitymacji do wniesienia skargi można oprzeć na rodzaju chronionego interesu.
Na podstawie tego kryterium można wyróżnić:

• legitymację do złożenia skargi na podstawie ochrony interesu prawnego (indywidualnego)-Uprawnionym do wniesienia skargi jest każdy, kto ma w tym interes prawny. Oparcie legitymacji do złożenia skargi na kryterium interesu prawnego oznacza, że akt lub czynność, jak i w tym zakresie bezczynność zaskarżona przez wnoszącego skargę musi dotyczyć jego interesu prawnego. O tym, czy jednostka ma w danej sprawie chroniony interes prawny, przesądza przepis prawa. Mogą to być przepisy zawarte w ustawach materialnoprawnych, procesowych, ale też i ustrojowych. Na przykład legitymację
  do zaskarżenia decyzji o pozwoleniu (odmowie) na budowę wyznaczą przepisy ustawy — Prawo budowlane. Na podstawie przepisów prawa procesowego legitymację do złożenia skargi będzie miała osoba, która nie jest stroną, a organ administracji publicznej skierował do niej decyzję Podstawę do ustalenia interesu prawnego mogą stanowić też ustawy ustrojowe
  (np. legitymacja radnego do zaskarżenia uchwały w sprawie diet, legitymacja starosty). Sąd będzie musiał ustalić wystąpienie związku pomiędzy przepisem prawa a zaskarżonym działaniem lub bezczynnością organu wykonującego administrację publiczną. Ustalenie tego związku wymaga zazwyczaj rozpoznania skargi. Koniecz­ność wykazania tego związku ma wpływ na ocenę legitymacji skarżącego. Wniesienie skargi rodzi obowiązek sądu
  do rozpoznania interesu skarżącego czyli subiektyw­nej koncepcji legitymacji skarżącego. Jeżeli w skardze powołuje się skarżący na swój interes prawny, sąd obowiązany jest skargę rozpoznać, co oznacza, że brak związku zaskarżonego działania (bezczynności) z interesem skarżącego jest pod­stawą do oddalenia skargi.

Dopuszczalność odrzucenia skargi należy ograniczyć tylko do przypadków, gdy skarżący nie powołuje się na swój interes prawny, a np. na brak obiektywnej zasadności zaskarżonego działania lub bezczynności Oczywisty brak związku działania (bezczynności) z interesem wnoszącego skargę jest podstawą do jej odrzucenia. Skarga powinna zawierać określenie naruszenia prawa lub interesu prawnego - nie można zatem legitymacji skarżącego ograniczyć tylko do zaskarżenia działania lub bezczynności naruszających interes skarżącego (aktów negatywnych, nakładających obowiązki). Inne rozwiązanie przyjmują ustawy samorządowe, które stanowią, że legitymację
do złożenia skargi do sądu ma każdy podmiot, którego interes prawny lub uprawnienie zostało naruszone uchwałą lub zarządzeniem organów samorządu terytorialnego lub bezczynnością samorządu terytorialnego w zakresie czynności nakazanych prawem lub gdy podejmowane czynności prawne lub faktyczne naruszają prawa osób trzecich -ustawa o samorządzie powiatowym; ustawa o samorządzie gminnym stanowi, że skargę można wnieść w imieniu własnym lub reprezentując grupę mieszkańców powiatu, gminy, którzy na to wyrażą pisemną zgodę. Takie też rozwiązanie przyjmuje ustawa o administracji rządowej w województwie, według której legitymację do złożenia skargi na akt prawa miejscowego ma każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone tym przepisem. Na konstrukcji ochrony interesu prawnego oparta jest legitymacja wspólnot samorządowych do zaskarżenia rozstrzygnięć nadzorczych. Na podstawie ustaw samorządowych
i ustaw odrębnych legitymację do złożenia skargi mają: województwo, którego interes prawny, uprawnienie albo kompetencja zostały naruszone. Podstawą do wniesienia skargi jest uchwała organu, który podjął uchwałę lub którego dotyczy rozstrzygnięcie nadzorcze. Do złożenia skargi na rozstrzygnięcie nadzorcze, dotyczące uchwały sejmiku województwa, po upływie kadencji sej­miku, uprawniony jest sejmik województwa następnej kadencji w terminie 30 dni
od dnia wyboru przewodniczącego sejmiku; powiat lub związek powiatów, którego interes prawny, uprawnienie albo kompetencja zostały naruszone. Podstawą do wniesienia skargi jest uchwała organu, który podjął uchwałę lub którego dotyczy rozstrzygnięcie nadzorcze.
Do złożenia skargi na rozstrzygnięcie nadzorcze, dotyczące uchwały rady powiatu, doręczone
po upływie kadencji rady, uprawniona jest rada powiatu następnej kadencji w terminie 30 dni od dnia wyboru przewodniczącego rady; gmina lub związek międzygminny, których interes prawny, uprawnienie albo kompetencja zostały naruszone. Podstawą do wniesienia skargi jest uchwała lub zarządzenie organu, który podjął uchwałę lub którego dotyczy rozstrzygnięcie
nadzorcze .Do złożenia skargi na rozstrzygnięcie organu nadzorczego, dotyczące uchwały rady gminy, doręczone po upływie kadencji rady, uprawniona jest rada gminy następnej kadencji
w terminie 30 dni od dnia wyboru przewodniczącego. Legitymacja do zaskarżenia innych aktów nadzoru ma województwo, powiat, gmina gdy wykaże, że akt ten narusza ich interes prawny. Skarżący skutecznie może złożyć skargę, gdy ma zdolność sądową i zdolność procesową. Legitymacja do złożenia skargi do sądu należy także do Rzecz­nika Praw Obywatelskich -któremu przysługuje skarga dla ochrony praw i wolności człowieka i obywatela. Zgodnie
z Konstytucja Rzeczypos­politej Polskiej „Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności
i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatyw­nych". Legitymacja Rzecznika Praw Obywatelskich powiązana jest zatem z ochro­ną interesu prawnego, choć nie jest to interes własny Rzecznika, a jednostki, której prawa i wolności zostały naruszone działaniem lub bezczynnością organu wykonu­jącego administrację publiczną. Rzecznik Praw Obywatelskich nie jest uprawniony do wniesienia rewizji nadzwyczajnej od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie ze skargi spółki akcyjnej na decyzję organu podatkowego". Inne stanowisko przyjęte w wyroku z 5 kwietnia 2002 r. w którym działalność Rzecznika Praw Obywatelskich obejmuje te podmioty prawne, które korzystać mogą z konstytucyjnie gwarantowanych wolności i praw podstawowych. Oznacza to, że obejmuje ona: po pierwsze — wszystkie osoby fizyczne, w każdym wypadku w zakresie konstytucyjnie gwarantowanych im wolności lub praw (człowieka i obywatela), a więc nie tylko obywateli Rzeczypospolitej Polskiej; po drugie — korporacje prawa prywatnego, tzn. tworzone na zasadzie dobrowolności zarówno korporacje osobowe (czyli organizacje osób fizycznych — np. stowarzyszenia, związki zawodowe, partie polityczne lub inne organizacje społeczne.

• legitymację opartą na podstawie ochrony interesu publicznego- jedną z podstawo­wych zasad przyjętych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej jest zasada prawo­rządności. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Gwarancją realizacji tej zasady jest przyznanie legitymacji do zaskarżenia do sądu administracyjnego niezgodnego
  z prawem działania lub bezczynności organu wykonującego administrację publiczną. W oparciu o ochronę interesu publicznego legitymację do złożenia skargi do sądu administracyjnego ma: 1) prokurator. Prokurator wnosi skargę ze względu na potrzebę ochrony obiektywnego porządku prawnego w skardze powinien wskazać naruszenie prawa. Nie musi jednak wykazać negatywnych następstw naruszenia przepisów prawa dla określonych interesów; 2) organ nadzoru — na uchwałę organu województwa, na uchwałę organu powiatu na uchwałę lub zarządzenie organu gminy, związku, porozumienia między gminnego Legitymacja
  do złożenia skargi przysługuje organowi nadzoru, po upływie 30 dni od dnia doręczenia uchwały lub zarządzenia; 3) organ nadzoru nad samorządem zawodowym; 4) na prawomocne orzeczenie Urzędu Patentowego, kończące postępowanie w sprawie, a rażąco naruszające prawo, Prezes Urzędu Patentowego, Prokurator Generalny Rzeczypospolitej Polskiej oraz Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wnieść skargę do sądu administracyjnego w terminie
  6 miesięcy od dnia doręczenia stronie orzeczenia.

• legitymację opartą na ochronie inte­resu społecznego, AD C)Legitymacja do wniesienia skargi na podstawie ochrony interesu społecz­nego. -mają podmioty, których udział
  w ochronie interesu społecznego jest określony wprost w przepisach prawa. Tak jest
  z organizacją społeczną. W innych przypadkach można jedynie z celów dla jakich powołana jest dana instytucja prawna. Do podmiotów, których legitymacja do złożenia skargi oparta jest na ochronie interesu społecznego, należy zaliczyć: 1) organizację społeczną- organizacja społeczna może w po­stępowaniu sądowym występować, broniąc własnego interesu prawnego oraz w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów praw­nych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym. W pierwszym przypadku założenia legitymacji organizacji społecznej są oparte na zasadach ogólnych, a zatem jest legitymowana tak jak każdy podmiot mający zdolność sądową do wniesienia skargi na działanie lub bezczynność organu wykonującego administrację publiczną, jeżeli dotyczy ono jej interesu prawnego. W drugim przypadku występują przesłanki ograniczające tę legitymację. Istnieją dwie przesłanki ograniczające legitymację organiza­cji społecznej do złożenia skargi: a) Pierwszą stanowi ograniczenie udziału w po­stępowaniu administracyjnym. Takie ograniczenie powoduje, że organizacja spo­łeczna ma legitymację do złożenia skargi na decyzje administracyjne, postanowie­nia, ponieważ tylko te akty podejmowane są w postępowaniu administracyjnym, w którym ma przyznane prawo do udziału organizacja społeczna. Przepisy o udziale organizacji społecznej nie mają zastosowania do postępowania podat­kowego, organizacja społeczna nie ma legitymacji do zaskarżenia decyzji, jak i postanowień podjętych w postępowaniu podatkowym. b) Druga przesłanka to udział organizacji społecznej w postępowaniu administracyjnym. Tylko, jeżeli organizacja społeczna została dopuszczona w formie po­stanowienia do udziału w postępowaniu, ma legitymację do złożenia skargi. Wadliwość postanowienia o dopuszczeniu organizacji społecznej nie może być jednak podstawą do odrzucenia skargi, w tym zakresie sąd jest nim związany. Takie odesłanie do udziału w postępowaniu administracyjnym powoduje, że legitymację do złożenia skargi mają organizacje społeczne(zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne ). Legitymacji nie mają na tej podstawie jednostki pomocnicze wspólnot samorządowych (sołectwo, osiedle, dzielnica), ustawy samo­rządowe nie przyznają im prawa do udziału w postępowaniu administracyjnym; 2) podmiot, którego legitymację można wywieść z ochrony interesu spo­łecznego, którym jest inicjator referendum lokalnego (obywatel, ich grupa, organizacja polityczna lub społeczna); 3) redaktora naczelnego-Zgodnie z środkami masowego przekazu (prasa, radio, telewizja) mają sprawować kontrolę społeczną i z tego względu legitymację redaktora naczelnego można zaliczyć do opartej na przesłankach ochrony interesu społecz­nego, choć nie można zapominać, że otrzymanie informacji jest niezbędne do wykonywania zawodu dziennikarza, co łączy się z elementami interesu indywidua­lnego.

• legitymację do złożenia skargi, której konstrukcja nie jest oparta na ochronie żadnego
  z wywiedzionych w przepisach prawa interesów indywidualnych, publicznych, społecznych-takie rozwiązanie przyj­muje ustawa z 6 września 2001 r. o dostępie
  do informacji publicznej. Według art. 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej: „Każdemu przysługuje, z zastrzeżeniem art. 5, prawo dostępu do informacji publicznej.
  Od osoby wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego. Sąd administracyjny nie może zatem w tym przypadku badać interesu wnoszącego skargę. Żądanie informacji publicznej złożone władzy publicznej lub innemu podmiotowi wykonującemu zadania pub­liczne daje legitymację do złożenia skargi do sądu.

Przesłanki dopuszczalności skargi do sądu administracyjnego- ustawa o NSA przyjmowała dwie przesłanki dopuszczalności skargi: 1) wyczer­panie środków obrony na drodze przed organem wykonującym administrację publiczną; 2) pierwszeństwo drogi administracyjnej przez przyjęcie
w art. 35 ust. 2: „Nie można wnieść skargi do sądu, jeżeli toczy się postępowanie w celu zmiany, uchylenia lub stwierdzenia nieważności aktu albo innej czynności". Ustawa — Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ustanawia jedną przesłankę dopuszczalności skargi — wyczerpanie środków obrony przed organem wykonującym administrację publiczną. Formy środków obrony przed organem wykonującym administrację publiczną są różne w zależności
od rodzaju skargi.

Przesłanką dopuszczalności skargi na akty podjęte w postępowaniu ad­ministracyjnym (podatkowym) jest wyczerpanie środków zaskarżenia, ale pod warunkiem, że służyły one
w postępowaniu. Według art. 52 § 1 ustawy —„Skargę można wnieść po wyczerpaniu środków zaskarżenia, jeżeli służyły one skarżącemu w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie, chyba że skargę wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich". Należy zatem wyróżnić dwie sytuacje:

1. po pierwsze, gdy przepisy prawa procesowego regulują środki zaskarżenia od decyzji, postanowienia, bezczynności w postępowaniu administracyjnym;

2. po drugie, gdy przepisy prawa procesowego nie przyznają prawa do zaskarżenia
   w postępowaniu administracyjnym (np. na bezczynność ministra, samorządowego kolegium odwoławczego nie służy zażale­nie z uwagi na brak organu wyższego stopnia, a przepisy prawa nie odsyłają w tym zakresie do stosowania przepisów regulujących wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy).

W sytuacji pierwszej przesłanką dopuszczalności skargi na decyzje, postanowienia, bezczynność jest wyczerpanie środków zaskarżenia. Pojęcie środ­ków zaskarżenia nie występuje w prawie procesowym. Pojęciem tym nie posługuje się bowiem ani k.p.a., ani też o.p. Pojęciem tym posługuje się doktryna, obejmując nim zarówno środki służące w toku instancji (odwołanie, zażalenie), jak i w nad­zwyczajnych trybach postępowania administracyjnego czy podatkowego (żądanie wznowienia postępowania, żądanie stwierdzenia nieważności, żądanie uchylenia bądź zmiany decyzji prawidłowej lub dotkniętej wadą niekwalifikowaną). Tak szerokie pojęcie środków zaskarżenia nie obowiązuje jednak w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Według art. 52 § 2: „Przez wyczerpanie środków zaskarżenia należy rozumieć sytuację, w której stronie nie przysługuje żaden środek zaskarżenia, taki jak zażalenie, odwołanie lub wniosek o ponowne rozpat­rzenie sprawy, przewidziany w ustawie".

W sytuacji drugiej, gdy przepis prawa procesowego nie przyznaje prawa do odwołania, zażalenia, wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy — skarga do sądu administracyjnego służy bez konieczności podjęcia obrony przed organem wyko­nującym administrację publiczną. Nie ma podstaw do stosowania w tym zakresie środka — wezwania do usunięcia naruszenia prawa.

Prawo procesowe takiej instytucji nie przewiduje. Stanowi o tym expressis verbis art. 52 § 3 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, przez wyraźne okreś­lenie,
że wezwanie do usunięcia naruszenia prawa dotyczy innych niż decyzje czy postanowienie aktów (np. zaświadczenia, rejestracje).

Wyczerpanie środków zaskarżenia nie jest przesłanką obowiązującą, gdy skargę do sądu administracyjnego wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatel­skich.

Przesłanki dopuszczalności skargi na akty w zakresie nieobjętym drogą postępowania administracyjnego (np. czynności materialno-techniczne, akty prawa miejscowego). W przypadku zaskarżenia aktów (z wyłączeniem decyzji i postanowienia) lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczących uprawnień lub obowiąz­ków wynikających z przepisów prawa skargę można wnieść po uprzednim wezwaniu na piśmie właściwego organu -— w terminie czternastu dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o wydaniu aktu lub podjęciu innej czynności — do usunięcia naruszenia prawa. W razie zaskarżenia innych aktów, jeżeli ustawa nie przewiduje środków zaskarżenia w sprawie będącej przedmiotem skargi i nie stanowi inaczej, należy przed wniesieniem skargi wezwać na piśmie właściwy organ do usunięcia narusze­nia prawa. Przesłanka ta nie obowiązuje gdy ustawa w oparciu, o którą akt został wydany jej nie wprowadza, lub uchyla jej obowiązywanie. Artykuł 52 § 3 i 4 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami admini­stracyjnymi nie zwolnił expressis verbis ze spełnienia tej przesłanki przez prokura­tora
i Rzecznika Praw Obywatelskich. W zakresie jednak prawa do zaskarżenia przysługującego prokuratorowi i Rzecznikowi Praw Obywatelskich nie ma uzasad­nionych racji, aby przyjmować różne rozwiązania w zależności od tego co jest przedmiotem skargi. Należy zatem przyjąć, że art. 52 § 1 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zakresie zwolnienia prokurato­ra i Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczy nie tylko zaskarżenia decyzji i po­stanowień ale też i innych aktów.

Pierwszeństwo obrony na drodze administracyjnej jako przesłanka dopu­szczalności skargi. Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyj­nymi nie przyjmuje rozwiązania
o niedopuszczalności skargi do sądu admini­stracyjnego z powodu tego, że toczy się postępowanie w celu uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności aktu albo innej czynności. Dopuszczalność konkurencji weryfikacji aktu (decyzji, postanowienia) na drodze administracyjnej i na drodze sądowej powoduje, że strona skarżąca (lub strony) może równocześnie uruchomić te drogi, składając żądanie o wszczęcie nadzwyczajnego trybu postępowania administracyjnego i skargę do sądu administracyjnego. Według art. 56 - „W razie wniesienia skargi do sądu po wszczęciu postępowania administracyjnego w celu zmiany, uchylenia, stwierdzenia nieważności aktu lub wznowienia postępowania postępo­wanie sądowe podlega zawieszeniu". Weryfikacja na drodze administracyjnej ma pierwszeństwo, jeżeli postępowa­nie administracyjne zostało wszczęte przed złożeniem skargi. Nie powoduje jednak odrzucenia skargi, jedynie zawieszenie postępowania sądowoadministracyjnego. Jeżeli jako pierwsze zostało wszczęte postępowanie sądowoadministracyjne, ma ono pierwszeństwo, a postępowanie administracyjne wówczas podlega umorzeniu, gdy jest to postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji lub wzno­wienia postępowania. Ocena prawna wyrażona w wyroku sądu administracyjnego jest bowiem dla organu administracji publicznej wiążąca. Tryb uchylenia lub zmiany decyzji prawidłowej lub dotkniętej wadą niekwalifikowaną w takim przypadku powinien być zawieszony. Strona skarżąca będzie mogła dokonać wyboru drogi weryfikacji przez cof­nięcie skargi lub żądania umorzenia nadzwyczajnego trybu postępowania ze względu na złożenie skargi do sądu administracyjnego.

Wymagania formalne wniesienia skargi do sądu administracyjnego- do wymagań formalnych skargi do sądu administracyjnego zalicza się wyma­gania dotyczące treści i formy, trybu wnoszenia, uiszczenia wpisu od skargi.

Treść skargi. Skarga powinna czynić zadość wymaganiom pisma w postępowaniu sądowym,
a ponadto zawierać:

• wskazanie zaskarżonej decyzji,, postanowienia, innego aktu lub czynności,

• oznaczenie organu, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy,

• określenie naruszenia prawa. Jeżeli jest kilku skarżących tę samą decyzję, po­stanowienie, inny akt lub czynność albo bezczynność organu wykonującego: administrację publiczną, skarga może być wniesiona w jednym piśmie. W razie gdy jedną skargą zaskarżono różne akty, czynności lub bezczynność, przewod­niczący zarządza rozdzielenie tych skarg.

Forma skargi. Skarga jest pismem procesowym skarżącego, może być składana wyłącznie w formie pisemnej.

Termin do wniesienia skargi. Skargę na decyzje, postanowienia wnosi się w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia skarżącemu decyzji (postanowienia). Skargę na innego rodzaju akty lub czynności wnosi się w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześć­dziesięciu dni od dnia wniesienia wezwania o usunięcia naruszenia prawa. W ustawie — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie uregulowano terminu do złożenia skargi od aktów, co do których nie obowiązuje wezwanie do usunięcia naruszenia prawa. Takie rozwiązanie zawierała ustawa o NSA, stanowiąc w art. 35 ust. 1: „Skargę wnosi się w terminie 30 dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie, a w innych przypadkach w terminie 30 dni od dnia,
w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o podjęciu aktu lub innej czynności organu uzasadniającej wniesienie skargi". Prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wnieść skargę
w terminie sześciu miesięcy od dnia doręczenia stronie rozstrzygnięcia w sprawie indywidual­nej,
a w pozostałych przypadkach w terminie sześciu miesięcy od dnia wejścia w życie aktu
lub podjęcia innej czynności uzasadniającej wniesienie skargi. Termin ten nie ma zastosowania
do wnoszenia skarg na akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego
i terenowych organów administracji rządowej. Termin do zaskarżenia rozstrzygnięcia nadzorczego przez wspólnoty samorządowe regulują ustawy samorządowe, przyjmując takie samo rozwiązanie jak w art. 53 § 1 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi — termin trzydziestu dni od dnia ich doręczenia. Do obliczania terminu stosuje się przepisy prawa cywilnego, ale z jednym zasadniczym odstępstwem. Mianowicie jeżeli ostatni dzień terminu przypada na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzień terminu uważa się następny dzień po dniu lub dniach wolnych od pracy. Uchybienie ustawowego terminu do złożenia skargi powoduje bezskuteczność skargi. Od negatywnych skutków uchybienia terminu strona skarżąca może bronić

się, składając do sądu administracyjnego wniosek o przywrócenie terminu.

Tryb wnoszenia skarg. Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi powraca do trybu pośredniego składania skarg. Skargę do sądu administracyjnego wnosi się za pośrednic­twem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi. Organ nie jest właściwy
do podjęcia czynności sprawdzających dopuszczalność skargi, legitymację skarżącego czy spełnienie wymagań formalnych. Organ obowiązany jest przekazać skargę sądowi wraz z aktami sprawy
i odpowiedzią na skargę w terminie trzydziestu dni od dnia jej wniesienia. Ustawa — Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ustanowiła cztery rodzaje gwarancji wykonania obowiązku przez organ, a mianowicie:

1. po pierwsze, wymierzenie przez sąd, na wniosek skarżącego, grzywny organowi w wysokości dziesięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów. Postanowie­nie o nałożeniu grzywny może być wydane na posiedzeniu niejawnym;

2. po drugie, jeżeli organ nie przekazał skargi sądowi mimo wymierzenia grzywny, sąd może na żądanie skarżącego rozpoznać sprawę na podstawie nadesłanego odpisu skargi, gdy stan faktyczny i prawny przedstawiony w skardze nie budzi uzasadnionych wątpliwości;

3. po trzecie, zawiadomienie przez skład orzekający lub prezesa sądu organów właściwych
   do rozpatrzenia petycji, skarg i wniosków o rażących przypadkach naruszenia obowiązków przez organ;

4. po czwarte, możliwość rozpoznania sprawy w trybie uproszczonym.

Uiszczenie wpisu od skargi. Od skargi pobiera się wpis- dział kosztów sądowych.

Moc skargi do sądu administracyjnego- skarga do sądu administracyjnego nie jest środkiem bezwzględnie suspensywnym. Wniesienie skargi nie wstrzymuje wykonania aktu lub czynności. Skarga ma natomiast moc środka względnie suspensywnego. Ustawa — Prawo o postępowa­niu przed sądami administracyjnymi reguluje wstrzymanie wykona­nia aktu lub czynności, przyznając
w tym zakresie właściwość organowi, a następ­nie po przekazaniu skargi sądowi:

• w razie wniesienia skargi na decyzje lub postanowienie — organ, który wydał decyzję lub postanowienie, może wstrzymać z urzędu lub na wniosek skarżącego ich wykonanie
  w całości lub w części, chyba że zachodzą przesłanki, od których w postępowaniu administracyjnym uzależnione jest nadanie decyzji lub postanowieniu rygoru natychmiastowej wykonalności, albo gdy ustawa szczególna wyłącza wstrzymanie ich wykonania;

• w razie wniesienia skargi na inny akt lub czynność z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa — właściwy organ może z urzędu lub na wniosek skarżącego wstrzymać wykonanie aktu lub czynności
  w całości lub części;

• na uchwałę organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków oraz na akty terenowych organów administracji rządowej — właściwy organ może z urzędu lub na wniosek skarżącego wstrzymać wykonanie uchwały;

• lub aktu w całości lub części, z wyjątkiem przepisów prawa miejscowego, które weszły
  w życie.

Odmowa wstrzymania wykonania aktu lub czynności przez organ nie pozbawia skarżącego prawa do złożenia wniosku do sądu. Po przekazaniu sądowi skargi sąd może na wniosek skarżącego wydać po­stanowienie o wstrzymaniu wykonania w całości lub w części aktu lub czynności, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody lub spowodowa­nia trudnych do odwrócenia skutków, z wyjątkiem przepisów prawa miejscowego, które weszły w życie, chyba że ustawy szczególne wyłączą wstrzymanie ich wykonania. Sąd może wstrzymać wykonanie zaskarżonego aktu, ale też i innych podjętych w granicach tej samej sprawy. Postanowieniem w sprawie wstrzymania aktu lub czynności sąd nie jest związany, może je zmienić lub uchylić w każdym czasie w razie zmiany okoliczności. Postanowienie w sprawie wstrzymania może zostać wydane na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie o wstrzymaniu lub odmowie wstrzyma­nia służy zażalenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wstrzymanie wykonania aktu lub czynności upada w razie wydania orzeczenia kończącego postępowanie w pierwszej instancji.

Granice rozporządzalności prawem skargi przez skarżącego- ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyjmuje jako zasadę rozporządzalność prawem skargi przez skarżącego, równocześnie jednak nie przyjmuje pełnej rozporządzalności, stanowi bowiem
w art. 60: „Skarżący może cofnąć skargę. Cofnięcie skargi wiąże sąd. Jednakże sąd uzna cofnięcie skargi za niedopuszczalne, jeżeli zmierza ono do obejścia prawa lub spowodowałoby utrzymanie
w mocy aktu lub czynności dotkniętych wadą nieważ­ności". W przypadku ciężkiego naruszenia prawa obwarowanego sankcją nieważności istnieje dopuszczalność skutecznego cofnięcia skargi. Dopuszczalność cofnięcia skargi jest dostosowana do instytucji zakazu reformationis in peius, który nie obowiązuje w granicach naruszenia prawa skutkującego stwierdzeniem nieważności zaskarżonego aktu lub czynności.

Stadia postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym- można wyróż­nić trzy stadia: postępowanie wstępne, postępowanie rozpoznawcze i podjęcie orzeczenia.

Postępowanie wstępne. Przewodniczący wydziału lub wyznaczony sędzia zarządza skompletowanie akt niezbędnych do rozpoznania sprawy. W pierwszej fazie wstępnej skompletowanie akt jest niezbędne do ustalenia dopuszczalności podjęcia postępowania w sprawie. Po otrzymaniu skargi na akt lub czynność (bezczynność) organu wykonującego administrację publiczną i skompletowaniu akt przewodniczący bada skargę. W ra­zie gdy skarga jest dotknięta brakami, które można usunąć, np. brak podpisu skarżącego, brak pełnomocnictwa, nieuiszczenie wpisu, wzywa stronę skarżącą do ich usunięcia w terminie. Bada zdolność sądową i procesową stron i w razie stwierdzenia braku kieruje sprawę na posiedzenie niejawne. Bada dopuszczalność skargi
i w razie ustalenia wstępnego jej niedopuszczalności kieruje sprawę na posiedzenie niejawne.
Na posiedzeniu niejawnym sąd bada: po pierwsze niedopuszczalność skargi. Przyczyny niedopuszczalności skargi możemy podzielić na przyczyny przed­miotowe i przyczyny podmiotowe.

Niedopuszczalność skargi z przyczyn przedmiotowych będzie miała miejsce, gdy:

1. sprawa będąca przedmiotem skargi nie należy do właściwości sądu admini­stracyjnego. Wymiar sprawiedliwości sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Według art. 177 Konstytucji Rzeczypo­spolitej Polskiej sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszyst­kich sprawach z wyjątkiem spraw ustawami zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Sąd administracyjny obowiązany jest zbadać, czy w sprawie będącej przedmiotem skargi jest właściwy. Jeżeli stwierdzi, że w sprawie nie jest właściwy, odrzuci skargę. Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyjęła rozwiązanie, które może wywoływać istotne wątpliwości, a mianowicie w art. 58 § 4 stanowi: „Sąd nie może odrzucić skargi z powodu tego ze sprawa nie należy do właściwości sadu administracyjnego, jeżeli w tej sprawie sąd powszechny uznał się za niewłaściwy". Takie też rozwiązanie zostało wprowadzone w art. 199 k.p.c: „Sąd nie może odrzucić pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy jest organ administracji publicznej lub sąd administracyjny, jeżeli organ administracji publicznej lub sąd administracyjny uznały się
   w tej sprawie za niewłaściwe". Omówiony tryb postępowania dotyczył sytuacji, gdy sąd administracyjny ustalił, że sprawa należy do innego sądu (Sądu Najwyższego, sądu powszechnego, sądu wojskowego). Natomiast gdy ustali, że sprawa należy do właściwości innego sądu administracyjnego, przekaże sprawę właściwemu sądowi administracyjnemu. Postanowienie sądu może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem o przekazaniu sprawy, z wyjątkiem Naczelnego Sądu Administracyjnego. Czynności dokonane w sądzie niewłaści­wym pozostają w mocy;

2. skarga została złożona w sprawach, w których sąd administracyjny nie jest właściwy
   (np. w sprawie wynikającej z nadrzędności i podległości w stosunkach między organami administracji publicznej ,skarga została złożona na akt nieistniejący (np. decyzję nie doręczoną lub nie ogłoszoną );

3. skarga została wniesiona bez wyczerpania środków zaskarżenia lub gdy przedmiotem zaskarżenia jest akt podjęty poza postępowaniem administracyjnym, bez wezwania
   do usunięcia naruszenia prawa;

4. gdy skarga dotyczy sprawy pomiędzy tymi samymi stronami, która jest w toku lub już została prawomocnie osądzona.

Z przyczyn podmiotowych skarga będzie niedopuszczalna:

1. gdy została złożona przez podmiot niemający legitymacji do złożenia skargi, a będzie to miało miejsce, gdy ze skargi wynika, że sprawa nie dotyczy interesu prawnego wnoszącego skargę lub skargę wniosła organizacja społeczna, która nie brała udziału w postępowaniu lub wniosła skargę na akt niepodejmowany w postępowaniu;

2. jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej, albo jeżeli skarżący nie ma zdolności procesowej, a nie działa przez przedstawiciela albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną skarżącą zachodzą braki unie­możliwiające jej działanie- sąd odrzuci skargę dopiero wówczas, gdy brak nie zostanie uzupełniony.

Na posiedzeniu niejawnym sąd bada (po drugie) zachowanie terminu do wniesienia skargi. Uchybienie terminu, jeżeli nie został przywrócony, powoduje odrzucenie skargi; oraz (po trzecie) czy uzupełniono w wyznaczonym terminie braki formalne skargi (np. brak podpisu, pełnomocnictwa, brak wpisu od skargi). Jeżeli w wyniku przeprowadzonego badania sąd ustali wystąpienie jednej z przeszkód uniemożliwiających nadanie skardze dalszego biegu, to wydaje postanowienie o odrzuceniu. Sąd odrzuca skargę:

• jeżeli sprawa nie należy do właściwości sądu administracyjnego,

• wniesiona została po upływie terminu do jej wniesienia,

• gdy nie uzupełniono w wyznaczonym terminie braków formalnych skargi,

• jeżeli sprawa objęta skargą pomiędzy tymi samymi stronami jest w toku lub została już prawomocnie osądzona,

• jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli skarżący nie ma zdolności proceso­wej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną skarżącą zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie,

• jeżeli z innych przyczyn wniesienie skargi jest niedopuszczalne.

Odrzucenie skargi może nastąpić na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli w wyniku czynności przewodniczącego lub wyznaczonego sędziego albo w wyniku przeprowadzenia postępowania niejawnego sąd ustali, że nie ma podstaw do odrzucenia skargi, sprawę kieruje się do rozpoznania.

Postępowanie mediacyjne- prowadzone jest na wniosek stron, a także bez wniosku stron, przed wyznaczeniem rozprawy. Celem postępowania mediacyjnego jest wyjaś­nienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie przez strony ustaleń co do sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa. W postępowaniu mediacyjnym strony nie są związane granicami skargi co do zarzutów i wniosków skargi oraz powołaną podstawą prawną
w skardze. Granice dopuszczalnych ustaleń wyznaczają obowią­zujące przepisy prawa. Z istoty postępowania mediacyjnego wynika, że odbywa się ono z udziałem stron, a także podmiotów na prawach strony i dopuszczonego uczestnika postępowania. Postęp. mediacyjne prowadzi sędzia lub wyznaczony przez przewod­niczącego referendarz sądowy. Z posiedzenia mediacyjnego sporządza się protokół, w którym zamieszcza się stanowiska stron, a w szczególności dokonane przez strony ustalenia co do sposobu załatwienia sprawy. Protokół podpisuje prowadzący postępowanie mediacyjne oraz strony. Jeżeli strony dokonają ustaleń w postęp. mediacyjnym, organ uchyla lub zmienia zaskarżony akt albo wykonuje lub podejmuje inną czynność stosownie do okoliczności sprawy w zakresie swojej właściwości i kompetencji. Na akt wydany na podstawie ustaleń postępowania mediacyjnego mogą strony lub podmiot, któremu przyznana jest legitymacja do złożenia skargi, wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego w ter­minie trzydziestu dni od dnia doręczenia aktu albo wykonania lub podjęcia czynności. Skargę sąd rozpoznaje łącznie ze skargą wniesioną w sprawie na akt lub czynność, w której przeprowadzono postępowanie mediacyjne. Jeżeli skarga na akt lub czynność, wydane lub podjęte na podstawie ustaleń postępowania mediacyj­nego, nie została wniesiona albo skarga ta została oddalona, sąd umarza po­stęp. w sprawie, w której prowadzono postęp. mediacyjne. Wynikiem postęp. mediacyjnego jest też brak dokonania ustaleń. W ta­kim przypadku rozpoznanie sprawy sądowoadministracyjnej następuje na roz­prawie.

Samokontrola organu wykonującego administrację publiczną- organ, którego działanie
lub bezczynność zaskarżono, może w zakresie swojej właściwości uwzględnić skargę w całości
do dnia rozpoczęcia rozprawy- co oznacza uwzględnienie zarzutów i wniosków skargi oraz powołanej podstawy prawnej. Inną przesłanką ograniczającą dopuszczalność samokontroli jest związanie organu przepisami o właściwości, co powoduje, że tylko jeśli na podstawie przepisów prawa jest właściwy do weryfikacji decyzji, może uwzględnić skargę. Uwzględnienie skargi
w całości jest podstawą do umorzenia postępowania sądowoadm.

Postępowanie rozpoznawcze- jest podstawowym stadium postępowania sądowoadministracyjnego. W stadium tym sąd rozpoznaje sprawę sądowoadm. Sąd może zarządzić połączenie kilku oddzielnych spraw toczących się przed nim w celu łącznego rozpoznania lub także rozstrzygnięcia, jeżeli mogły być objęte jedną skargą lub jeżeli pozostają one ze sobą w związku. Granice postępowania rozpoznawczego- wyznacza zakres działania lub bezczynności organu administracji publicznej. W zakresie skarg na decyzje granice postępowania wyznacza rozstrzygnięcie sprawy indywidualnej decyzją. Sąd bowiem bada zgodność decyzji z prawem. Jeżeli wynikające z normy prawa materialnego uprawnienia lub obowiązki stosunku materialno-prawnego nie zostały przez organ administracji publicznej w pełnym zakresie autorytatywnie skonkretyzowane, to w tym zakresie niedopuszczalne będzie podejmowanie czynności rozpoznawczych przez sąd.
W przypadku gdy organ administracji publicznej nie dokonał pełnej autorytatywnej konkretyzacji stosunku materialno-prawnego, strona może-w terminie czternastu dni od doręczenia lub ogłoszenia decyzji żądać jej uzupełnienia co do rozstrzygnięcia. Nie można ze skutkiem prawnym wnieść środka zaskarżenia zarówno w drodze administracyjnej, jak i w drodze sądowej.

Według art. 134 § 1 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami admini­stracyjnymi „Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną". Brak związania zarzutami i wnioskami oznacza, że sąd bada
w pełnym zakresie zgodność z prawem działania lub bezczynność organu wykonującego administrację publicz­ną, a nie tylko zgodność z przepisami, których naruszenie zarzucono
w skardze i wobec tego może wydać orzeczenie innej treści niż to, o które wnosi skarżący.

Sąd rozpoznaje na podstawie akt sprawy, a wyjątek dopuszczalny jest tylko, gdy organ wykonujący administrację publiczną nie przesłał akt sprawy. W takim przypadku na żądanie skarżącego sąd rozpoznaje sprawę na podstawie nadesłanego odpisu skargi, gdy stan faktyczny i prawny przedstawiony w skardze nie budzi uzasadnionych wątpliwości. Rozpoznanie skargi na podstawie stanu faktycznego, istniejącego w dniu podjęcia aktu lub czynności, nie oznacza, że nie powinien on brać pod uwagę nowych faktów lub nowych dowodów, które istniały w dniu podjęcia aktu lub czynności, a nie były znane organowi. W zakresie decyzji i postanowienia stanowi to podstawę
do uchylenia ich przez sąd. Wadliwe ustalenie stanu fak­tycznego stanowi podstawę do oceny niezgodności z prawem pozostałych aktów lub czynności podlegających zaskarżeniu do sądu. Sąd rozpoznaje zatem na podstawie akt sprawy, co oznacza, że sąd rozpoznaje sprawę na podstawie stanu faktycznego istniejącego w dniu podjęcia zaskarżonego działania lub bezczynności. Sąd zatem nie uwzględnia okoliczności faktycznych, które powstały po podjęciu działania. Prowadzi
to do ograniczenia postępowania prowadzonego przez sąd. Sąd może jednak z urzędu lub na wniosek strony przeprowadzić dowody uzupełniające z dokumentów, jeżeli jest to niezbędne
do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje nadmiernego przedłużenia postępowania
w sprawie. Fakty powszechnie znane sąd bierze pod uwagę nawet bez powołania się na nie przez strony. Do przeprowadzanego uzupełniającego postępowania dowodowego stosuje się odpowiednio przepisy k.p.c. Przy ustaleniu stanu faktycznego sąd administracyjny jest związany prawomocnym wyrokiem skazującym co do popełnienia przestępstwa. Sąd kontroluje zgodność z prawem działania lub bezczynności, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Sąd dokonuje oceny zgodności z prawem działania lub bezczynności organu wykonującego administrację publiczną. Sąd jednak obowiązany jest uwzględnić wyrok Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustawy lub innego aktu normatywnego z Konstytucją, ustawą, umową międzynarodową.

Istotne wątpliwości wywołuje dopuszczalność odmowy przez sąd administracyjny zastosowania ustawy ze względu na niezgodność z Konstytucją. Za przyjęciem dopuszczalności przemawia rozwiązanie przyjęte w art. 178 ust. 1 Konstytucji, który stanowi: „Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom".

Forma postępowania rozpoznawczego- podstawową formą postępowania rozpoznawczego jest rozprawa. Wynika to z zasady jawności oraz rozwiązań przyjętych w ustawie — Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, które jako zasadę przyjmują, że posiedzenia

sądowe są jawne (art. 90), oraz z takich rozwiązań, jak to, że sąd wydaje wyrok po zamknięciu rozprawy (art. 133 § 1), z przepisów o otwarciu na nowo rozprawy (art. 90 § 2 i § 3), wydania wyroku przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa (art. 136). Postępowanie rozpoznawcze jest przeprowadzane w trybie zwykłym, a zatem na rozprawie, ale też jest dopuszczalne przeprowadzenie rozpoznania w trybie uproszczonym. Postępowanie uproszczone jest dopuszczalne, jeżeli:

• decyzja lub postanowienie są dotknięte wadą nieważności, o której mowa w art. 156 § 1 k.p.a., lub w innych przepisach albo wydane zostały z naruszeniem prawa dającym podstawę do wznowienia postępowania;

• strona zgłosi wniosek o skierowanie sprawy do rozpoznania w trybie uproszczonym,
  a żadna z pozostałych stron w terminie czternastu dni od zawiado­mienia o złożeniu wniosku nie zażąda przeprowadzenia rozprawy;

• organ nie przekazał sądowi skargi mimo wymierzenia grzywny, gdy skar­żący złożył żądanie rozpoznania sprawy na podstawie nadesłanego odpisu skargi, gdy stan faktyczny i prawny przedstawiony w skardze nie budzi uzasadnionych wątpliwości.

Rozpoznanie w trybie uproszczonym może być zastosowane, co oznacza, że forma ta nie jest obligatoryjna, a jej zastosowanie wynikać winno ze względów przyspieszenia załatwienia sprawy. W trybie uproszczonym sąd rozpoznaje sprawę na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego. Na posiedzeniu niejawnym mogą uczestniczyć tylko osoby wezwane.

Zawieszenie i umorzenie postępowania sądowoadministracyjnego.

W toku postępowania mogą powstać przeszkody o charakterze przejściowym lub trwałym, które uniemożliwiają prowadzenie postępowania przed sądem admi­nistracyjnym. Przeszkody przejściowe są podstawą do zawieszenia postępowania. Zawieszenie postępowania sądowoadministracyjnego następuje:

• z mocy prawa, w razie zaprzestania czynności przez sąd wskutek siły wyższej;

• na podstawie orzeczenia sądu, następuje obligatoryjnie:

• w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela. Nie zawiesza się postępowania w razie śmierci strony, jeżeli przedmiot postępowania odnosi się wyłącznie do praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego. Zawiesze­nie ma skutek od dnia zdarzenia, które
  je spowodowało. Nie wstrzymuje to wydania orzeczenia, jeżeli nastąpiło po zamknięciu rozprawy;

• jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

• jeżeli strona lub jej przedstawiciel ustawowy znajduje się w miejscowości pozbawionej wskutek nadzwyczajnych wydarzeń komunikacji z siedzibą sądu;

• jeżeli w stosunku do strony zostało wszczęte postępowanie upadłościowe, a sprawa dotyczy przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości. Zawieszenie ma skutek od dnia zdarzenia, które je spowodowało. Nie wstrzymuje to wydania orzeczenia, jeżeli nastąpiło po zamknięciu rozprawy;

• w razie przedstawienia przez sąd w tym postępowaniu pytania prawnego Trybunałowi Konstytucyjnemu;

• w razie wniesienia skargi po wszczęciu postępowania administracyjnego w celu zmiany, uchylenia, stwierdzenia nieważności aktu lub wznowienia po­stępowania.

• Zawieszenie postępowania następuje fakultatywnie na mocy orzeczenia sądu podjętego
  z urzędu:

• jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania administracyjnego, sądowoadministracyjnego, sądowego lub przed Trybunałem Konstytucyjnym;

• jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy sądowoadministracyjnej;

• jeżeli na skutek braku lub wskazania złego adresu skarżącego lub niewyko­nania przez skarżącego innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu;

• w razie śmierci pełnomocnika, chyba że strona działa przed sądem oso­biście.

W sytuacji gdy postępowanie sądowoadministracyjne zostało zawieszone z te­go powodu,
że rozstrzygnięcie sprawy sądowoadministracyjnej zależy od wyniku postępowania karnego lub administracyjnego, a postępowania te nie zostały jeszcze rozpoczęte, ich rozpoczęcie zaś zależy
od wniosku strony, sąd wyznaczy termin do wszczęcia postępowania, a jeśli postępowanie może być wszczęte z urzędu lub na wniosek innego podmiotu (np. prokuratora), sąd może zwrócić się do właściwego organu o rozpoczęcie tego postępowania. Sąd może z urzędu, w razie gdy w ciągu roku od daty postanowienia o zawieszeniu postępowania, nie zgłasza się lub nie zostaną wskazani następcy prawni zmarłej strony, zwrócić się do sądu spadku o ustanowienie kuratora spadku, chyba że kurator taki już wcześniej został ustanowiony.

***Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nakłada na sąd obowiązek podjęcia z urzędu zawieszonego postępowania, gdy ustaną przy­czyny zawieszenia. Sąd zatem obowiązany jest wydać postanowienie o podjęciu zawieszonego postępowania, w szczególności:

• w razie śmierci strony — od dnia zgłoszenia się lub wskazania następców prawnych zmarłego albo od dnia ustanowienia we właściwej drodze kuratora spadku;

• w razie utraty zdolności sądowej — od dnia ustalenia ogólnego następcy prawnego;

• w razie braku przedstawiciela ustawowego — od dnia jego ustanowienia;

• gdy rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego postępowania, a zatem gdy postępowanie zawieszono z przyczyny prejudycjalności — od dnia uprawomoc­nienia się orzeczenia kończącego to postępowanie; sąd może jednak i przedtem,
  stosownie do okoliczności, podjąć dalsze postępowanie.

Od tej reguły wprowadza się wyjątek- a mianowicie sąd umorzy postępowanie zawieszone
z powodu braku adresu lub wskazania złego adresu skarżącego lub niewykonania przez skarżącego innych zarządzeń, co powoduje, że nie można sprawie nadać dalszego biegu, jeżeli w ciągu trzech lat od daty postanowienia o zawieszeniu strony nie złożą wniosku o jego podjęcie. Sąd umorzy postępowanie w razie stwierdzenia braku następcy prawnego strony, która utraciła zdolność sądową, a w każdym razie po upływie trzech lat od daty postanowienia o zawieszeniu z tej przyczyny. Jeżeli na tej podstawie umorzy postępowanie Naczelny Sąd Administracyjny, orzeczenie wojewódzkiego sądu administracyjnego nabywa przymiot prawomocności.

Zawieszenie postępowania może nastąpić na zgodny wniosek stron (spoczywa­nie procesu). Skuteczność tej czynności pozostawiana jest ocenie sądu. Zgodnie bowiem z art. 126 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi sąd może w takim przypadku zawiesić postępowanie. Sąd nie jest więc związany wnioskiem stron, a zależy to od uznania sądu.
W przypadku zawieszenia postępowania na zgodny wniosek stron sąd po­stanowi podjąć postępowanie na wniosek jednej ze stron, nie wcześniej jednak niż po upływie trzech miesięcy
od zawieszenia postępowania. W sytuacji zatem spoczywania procesu jego podjęcie jest uzależnione od wniosku, z tym że nie jest konieczny zgodny wniosek stron, a wystarcza czynność jednej ze stron.

Sąd związany jest wnioskiem strony, a jedynie ograniczenie sądu terminem (nie wcześniej jednak niż po upływie trzech miesięcy od zawieszenia postępowania) powoduje nieuwzględnienie wniosku. Sąd umorzy postępowanie, które było zawieszone ze względu na złożenie zgodnego wniosku stron, jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu trzech lat od daty postanowienia o zawieszeniu postępowania. Jeżeli na tej podstawie umorzy postępowanie Naczelny Sąd Administracyjny, orzeczenie wojewódzkiego sądu administracyjnego nabywa przymiot prawomoc­ności.

Skutki prawne zawieszenia postępowania sądowoadministracyjnego. Skutki prawne zawieszenia postępowania to skutki dla biegu terminów i dopuszczalności podejmowania czynności procesowych.

Skutki prawne dla biegu terminów należy rozważać w dwóch przypadkach:

• po pierwsze, w przypadku zawieszenia postępowania na zgodny wniosek strony
  lub niemożności nadania sprawie dalszego biegu (np. z powodu braku lub wskazania złego adresu skarżącego lub niewykonania przez skarżącego innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu) zawieszenie wstrzymuje tylko bieg terminów sądowych, które biegną dalej dopiero od dnia podjęcia postępowania. Nie wywołuje natomiast skutku wstrzymania terminów ustawowych;

• po drugie, we wszystkich innych przypadkach zawieszenia żadne terminy nie biegną
  i zaczynają biec dopiero od początku od dnia podjęcia postępowania. Terminy sądowe należy w miarę potrzeby wyznaczyć na nowo.

Skutkiem prawnym zawieszenia postępowania dla dopuszczalności podejmo­wania czynności procesowych jest zakaz podejmowania tych czynności. Według art. 127 § 3 —„Podczas zawieszenia sąd nie podejmuje żadnych czynności z wyjątkiem tych, które mają na celu podjęcie postępowania albo wstrzymanie wykonania aktu lub czynności. Czynności podejmowane przez strony, a nie dotyczące tych przed­miotów, wywołują skutki dopiero od dnia podjęcia postępowania". Zarówno więc sąd, jak i strony w trakcie postępowania nie mogą podejmować żadnych czynności, z wyjątkiem tych, które mają na celu podjęcie postępowania lub wstrzymanie wykonania zaskarżonego aktu lub czynności.

Forma orzeczenia w przedmiocie zawieszenia postępowania. Sąd orzeka o zawieszeniu, odmowie zawieszenia, podjęciu lub odmowie podjęcia zawieszone­go postępowania w formie postanowienia, które może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie o zawieszeniu postępowania oraz postanowienie o odmowie podjęcia zawieszonego postępowania służy zażalenie. Umorzenie zawieszonego postępowania następuje w formie postanowienia, które może zapaść
na posiedzeniu niejawnym. Od postanowienia o umorzeniu zawieszonego postępowania służy skarga kasacyjna.

Umorzenie postępowania sądowoadministracyjnego. Umorzenie postępowa­nia sądowoadm.
ma miejsce, gdy wystąpią zdarzenia prawne, które ze względu na ich trwałe, a nie przejściowe, skutki prawne powodują, że postępowanie nie może dalej toczyć się w celu rozstrzygnięcia sprawy sądowoadministracyjnej. Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania:

• jeżeli skarżący skutecznie cofnął skargę;

• w razie śmierci strony, jeżeli przedmiot postępowania odnosi się wyłącznie do praw
  i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłą, chyba że udział w sprawie zgłasza osoba, której interesu prawnego dotyczy wynik tego po­stępowania;

• gdy postępowanie z innych przyczyn stało się bezprzedmiotowe (np. gdy organ, uwzględniając w całości skargę, uchylił zaskarżony akt czy w wyniku postępowania mediacyjnego organ uchylił zaskarżony akt).

Postanowienie o umorzeniu postęp. może zapaść na posiedzeniu nie­jawnym. Na postanowienie
o umorzeniu postęp. służy skarga kasacyjna.

Orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego- ostatnim stadium postępowania przed sądami administracyjnymi jest podjęcie orzeczenia rozstrzygającego sprawę sądowoadministracyjną. W tym stadium do­chodzi do udzielenia lub odmowy ochrony prawnej interesowi prawnemu strony skarżącej lub innemu interesowi reprezentowanemu przez stronę skarżącą. Orzeczenia sądu administracyjnego są podejmowane w różnych stadiach postępowania w zależności od tego, co jest przedmiotem ich rozstrzygnięcia, a zatem będą to orzeczenia dotyczące:

• toku postępowania, np. postanowienie o odrzuceniu skargi, postanowienia o zawieszeniu postępowania, postanowienia o umorzeniu postępowania;

• kwestii wpadkowych, np. postanowienie o wstrzy­maniu wykonania zaskarżonego aktu, postanowienie o udzieleniu pomocy prawnej, postanowienia o przywróceniu terminu;

• rozstrzygnięcia sprawy sądowoadmini­stacyjnej- „Sąd rozstrzyga sprawę wyrokiem", „Jeżeli ustawa niniejsza nie przewiduje wydania wyroku, sąd wydaje orzeczenie w formie postanowienia".

Występują także zarządzenia wydawane przez sąd, przewod­niczącego lub wyznaczonego sędziego oraz zarządzenia referendarza sądowego, np. zarządzenie sądu o połączeniu kilku oddzielnych spraw toczących się przed nim w celu ich łącznego rozpoznania.

Rodzaje wyroków- w razie nieuwzględnienia skargi sąd wyrokiem oddala skargę.

Wyroki w sprawach skarg na decyzję lub postanowienie. Wojewódzki sąd administracyjny, uwzględniając skargę, może wydać:

• po pierwsze, wyrok o uchyleniu decyzji (postanowienia) w całości lub części. Podstawy uchylenia decyzji (postanowienia): sąd uchyli zaskarżoną decyzję (postanowienie), jeżeli w wyniku rozpoznania sprawy ustalił, że decyzja została wydana:

• z naruszeniem prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy. Dopuszczalność uchylenia na tej podstawie jest ograniczona przesłanką określoną pozytywnie — „naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy. Sąd rozstrzyga czy mamy do czynienia z rażącym naruszeniem prawa, i czy istnieje podstawa do stwierdzenia nieważności decyzji, lub uchylenia decyzji.
  Z przypadków naruszenia prawa materialnego, należy wyłączyć naruszenie przepisów prawa materialnego nie budzących wątpliwości interpretacyjnych, które zaliczamy
  do rażącego naruszenia prawa. Podstawą uchylenia decyzji są sytuacje naruszenia prawa materialnego polegające na błędnym pojmowaniu treści lub znaczenia normy prawnej lub na mylnym podciąg­nięciu ustalonego stanu faktycznego pod pewną normę prawną (błąd subsumpcji). Dopuszczalność uchylenia decyzji, jest ograniczona prze­słanką pozytywną. Sąd zatem będzie mógł uchylić decyzje, jeżeli stwierdzi istnienie związku przyczynowego pomiędzy treścią decyzji a naruszeniem normy prawa materialnego;

• z naruszeniem prawa dającym podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego. Sąd będzie obowiązany uchylić decyzję (postanowienia), jeżeli stwierdzi istnienie jednej z przesłanek wznowienia o ile nie wystąpią przesłanki negatywne czyli np. dowody na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne okazały się fałszywe; decyzja została wydana w wyniku przestępstwa; decyzja została wydana przez pracownika, org. administracji publicznej który podlega wyłączeniu. W sprawach podatkowych i celnych sąd
  w zakresie uchylenia będzie związany przesłankami określonymi w art. 245 § 1 pkt 3 o.p.

• z naruszeniem innych przepisów postępowania, jeżeli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy. W pojęciu „inne naruszenie przepisów po­stępowania" nie mieszczą się naruszenia przepisów postępowania dające podstawę
  do wznowienia postępowania oraz naruszenia przepisów postępowania będące podstawą stwierdzenia nieważności decyzji. Dopuszczalność uchylenia decyzji na tej podstawie jest uzależniona od wystąpienia przesłanki sformułowanej pozytyw­
  nie — naruszenie przepisów postępowania mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

• po drugie, ustalając, że decyzja (postanowienie jest dotknięta jedną z wad wyliczonych w art. 156 par 1 kpa;

• po trzecie, sąd wydaje wyrok stwierdzający niezgodność z prawem decyzji
  lub postanowienia, jeżeli zachodzą przyczyny określone w kpa lub innych przepisach.

Wyroki w sprawie skarg na inne niż decyzje i postanowienia akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obo­wiązków wynikających z przepisów prawa. Sąd, uwzględniając tego rodzaju skargę, uchyla zaskarżony akt albo stwierdza bezskuteczność zaskarżonej czynno­ści. Artykuł 146 § 2 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyj­nymi dopuszcza wyjątek od kasacyjnego charakteru kompetencji judykacyjnej sądu administracyjnego, a mianowicie stanowi, że sąd może w wyroku uznać uprawnienie
lub obowiązek wynikające z przepisów prawa.

Wyroki w sprawach skarg na bezczynność organów wykonujących ad­ministrację publiczną. Sąd, uwzględniając skargę na bezczynność organu wyko­nującego administrację publiczną, zobowiązuje organ do wydania w określonym terminie aktu lub dokonania czynności lub stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa.

Wyroki w sprawie skarg na uchwałę lub zarządzenie organów jednostek samorządu terytorialnego albo związku jednostki samorządu terytorialnego oraz przepisy prawa miejscowego organów administracji rządowej. Zgodnie z art. 147 § 1 „Sąd uwzględniając skargę na uchwałę lub akt(organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, terenowych org. administracji rządowej),stwierdza nieważność tej uchwały lub aktu w całości lub w części albo stwierdza, że zostały wydane z naruszeniem prawa, jeżeli przepis szczególny wyłącza stwierdzenie ich nieważności". Według ustaw samorządowych uchwały lub zarządzenia organu samorządu terytorialnego sprzeczne z prawem są nieważne Prawo o postępowaniu przed sądami administracyj­nymi nie określają rodzajów naruszeń prawa, które są podstawą stwierdzenia nieważności. Oznacza to pozostawienie oceny stopnia naruszenia prawa sądowi. Ustawy samorządowe wprowadzają przesłankę negatywną stwierdzenia nieważ­ności uchwał lub zarządzeń organów samorządu terytorialnego — przesłankę przedawnienia. Nie stwierdza się nieważności uchwał lub zarządzeń po upływie roku od dnia ich podjęcia, chyba że uchybiono obowiązkowi przedłożenia uchwały lub zarządzenia w terminie określonym ustawami samorządowymi, albo jeżeli są one aktem prawa. Jeżeli nie stwierdzono nieważności uchwały lub zarządzenia z powodu przedawnienia, sąd orzeka o ich niezgodności z prawem .Ustawy samorządowe wprowadziły nowe istotne rozwiązanie przy wydaniu przez sąd wyroku orzekają­cego o niezgodności uchwały lub zarządzenia z prawem, a mianowicie: uchwała lub zarządzenie tracą moc prawną z dniem orzeczenia o ich niezgodności z prawem. Przepisy kodeksu postępowania administracyjnego
co do skutków takiego orzeczenia stosuje się odpowiednio

Sąd, uwzględniając skargę na przepis prawa miejscowego organu administracji rządowej, stwierdza jego nieważność w całości lub części. Nie obowiązuje w tym zakresie przesłanka przedawnienia. Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi uregulowa­ła skutki prawne dla sytuacji prawnej jednostki w razie stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia organu jednostki samorządu terytorialnego (związku) lub aktu terenowego org. adm. rządowej, stanowiąc
w art. 147 § 2: „Rozstrzygnięcia w sprawach indywidualnych, wydane na podstawie uchwały lub aktu (organów jednostek sam. tery. i ich związków, terenowych org. adm. rządowej) podlegają wzruszeniu w trybie określonym w po­stęp. adm. albo w postępowaniu szczególnym".

Wyroki w sprawie skarg na akty nadzoru. Sąd, uwzględniając skargę jednostki samorządu terytorialnego na akt nadzoru, uchyla ten akt. Nie jest zatem dopuszczalne zastosowanie sankcji nieważności wobec aktu nadzoru nawet w razie podjęcia go z rażącym naruszeniem prawa.

Wyroki w sprawie skarg na inne nie wymienione wyżej akty lub czynności (np. na odmowę udzielenia na podstawie prawa prasowego informacji). Sąd, uwzględniając skargę, uchyla lub stwierdza bezskuteczność aktu lub czynności.

Zakaz reformationis in peius. Z postępowaniem rozpoznawczym i orzekaniem sądu wiąże się istotna dla oceny skargi kwestia związania sądu administracyjnego zakazem reformationis in peius.
W wyroku z 25 stycznia 1984 r. SN przyjął, że: „W postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym zakaz reformationis inpeius nie jest wyłączony"^.Ze stanowiskiem SN należały się
w pełni zgodzić, przemawia za tym m.in. wprowadzenie zakazu reformationis in peius
w postępowaniu administracyjnym, cywilnym i kar­nym, a mianowicie umożliwienie swobodnego wykonywania przyznanego przez ustawodawcę prawa do wnoszenia środków zaskarżenia. Ustawa
o NSA w art. 51 ustanawiała expressis verbis zasadę zakazu refor­mationis in peius, stanowiąc: „Sąd nie może jednak wydać orzeczenia na niekorzyść skarżącego, chyba że stwierdzi naruszenie prawa skutkujące stwier­dzeniem nieważności zaskarżonego aktu". Takie też rozwiązanie przyjmuje zaś w art. 134 § 2 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi: „Sąd nie może wydać orzeczenia na niekorzyść skarżącego, chyba że stwierdzi naruszenie prawa skutkujące stwier­dzeniem nieważności zaskarżonego aktu lub czynności".

Wydanie wyroku. Wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku. Sąd wydaje wyrok po niejawnej naradzie sędziów. W czasie narady może być obecny tylko protokolant. Przebieg narady i głosowanie nad orzeczeniem jest tajne, a zwolnienie od zachowania w tym względzie tajemnicy nie jest dopuszczalne. Narada obejmuje dyskusję, głosowanie nad mającym zapaść orzeczeniem i zasad­niczymi powodami rozstrzygnięcia oraz spisanie sentencji wyroku. Sentencję wyroku podpisuje cały skład sądu. Podpisanie wyroku jest warunkiem jego prawidłowości, co oznacza, że ogłoszenie wyroku niepodpisanego jest naruszeniem przepisów postępowania. Głosowanie nad mającym zapaść orzeczeniem odbywa się w ten sposób, że przewodniczący zbiera głosy sędziów, poczynając
od najmłodszego stażem na stanowisku sędziego sądu administracyjnego, sam zaś głosuje ostatni. Sprawozdaw­ca, jeżeli jest wyznaczony, głosuje pierwszy. Wyrok zapada większością głosów. Sędzia, który przy głosowaniu nie zgodził się z większością, może przy podpisaniu sentencji zgłosić zdanie odrębne i obowiązany jest uzasadnić je na piśmie przed podpisaniem uzasadnienia. Zdanie odrębne może dotyczyć także samego uzasad­nienia. Zgłoszenie zdania odrębnego podaje się do wiadomości, a jeżeli członek składu orzekającego, który zgłosił zdanie odrębne, wyraził na to zgodę, także jego nazwisko. Jest to jedyny wyjątek od zasady tajności narady i głosowania.

Treść i forma wyroku. Wyrok składa się z sentencji i uzasadnienia. Sentencja wyroku powinna zawierać: oznaczenie sądu, imiona i nazwiska sędziów, protokolanta oraz prokuratora, jeżeli brał udział w sprawie, datę i miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku, imię i nazwisko lub nazwę skarżącego, przedmiot zaskarżenia oraz rozstrzygnięcie sądu. Sentencję wyroku podpisuje cały skład sądu. Uzasadnienie, które nie jest zawsze elementem obligatoryjnym. Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi odchodzi od reguły uzasadnienia wszystkich wyroków z urzę­du. Sąd z urzędu obowiązany jest sporządzić uzasadnienie wyroku uwzględ­niającego skargę. Sąd sporządza uzasadnienie w terminie czternastu dni od dnia ogłoszenia wyroku albo podpisania sentencji wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym. W sprawach, w których skargę oddalono, uzasadnienie wyroku sporządza się na wniosek strony zgłoszony w terminie siedmiu dni od dnia ogłoszenia wyroku albo doręczenia sentencji wyroku. Uzasadnienie wyroku sporządza się w terminie czternastu dni od dnia zgłoszenia wniosku. Odmowa sporządzenia uzasadnienia wyroku następuje postanowieniem wydanym na posiedzeniu niejawnym.
Na postanowienie to służy zażalenie.

Uzasadnienie wyroku powinno zawierać zwięzłe przedstawienie stanu sprawy zarzutów podniesionych w skardze, stanowisk pozostałych stron, podstawę prawni rozstrzygnięcia oraz jej wyjaśnienie. Jeżeli
w wyniku uwzględnienia skargi sprawi ma być ponownie rozpatrzona przez organ administracji, uzasadnienie powinno ponadto zawierać wskazanie co do dalszego postępowania. Uzasadnienie wyroku podpisują sędziowie, którzy brali udział w jego wydaniu. Jeżeli którykolwiek z sędziów nie może podpisać uzasadnienia, przewodniczący lub inny sędzia składu orzekającego zaznacza
na wyroku przyczynę braku podpisu. W wyroku uwzględniającym skargę sąd rozstrzyga też wniosek strony o zwrot kosztów postępowania .

Ogłoszenie i doręczenie wyroku. Ogłoszenie wyroku następuje na posiedze­niu, na którym zamknięto rozprawę. W sprawie zawiłej sąd może odroczyć ogłoszenie wyroku na czas
do czternastu dni. W postanowieniu o odroczeniu sąd powinien wyznaczyć termin ogłoszenia wyroku i ogłosić go niezwłocznie po zamknięciu rozprawy. Termin ten może być przedłużony tylko raz i co najwyżej o siedem dni. Ogłoszenie wyroku następuje na posiedzeniu jawnym. Nieobecność stron nie wstrzymuje ogłoszenia. Jeżeli ogłoszenie było odroczone, może go dokonać jednoosobowo przewodniczący lub jeden z sędziów składu orzekającego. Ogłoszenie wyroku dokonuje się przez odczytanie sentencji. W czasie ogłasza­nia wyroku wszyscy obecni, z wyjątkiem sądu, stoją. Po ogłoszeniu sentencji przewodniczący lub sędzia sprawozdawca podaje ustnie zasadnicze powody roz­strzygnięcia, może jednak tego zaniechać, jeżeli sprawa była rozpoznawana przy drzwiach zamkniętych. Jeżeli orzeczenie zostało wydane na posiedzeniu niejawnym odpis sentencji wyroku doręcza się stronie, jeżeli uzasadnienia wyroku nie sporządza się z urzędu. Stronie działającej bez adwokata lub radcy prawnego, obecnej przy ogłoszeniu wyroku, przewodniczący udzieli wskazówek co do sposobu i terminów wniesienia środka odwoławczego. Stronie działającej bez adwokata lub radcy prawnego, która na skutek pozbawienia wolności była nieobecna przy ogłoszeniu wyroku, sąd z urzędu w ciągu tygodnia od ogłoszenia wyroku doręcza odpis jego sentencji z pouczeniem o terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia. Jeżeli sąd doręcza odpis sentencji wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym stronie działającej bez adwokata
lub radcy prawnego, poucza ją o terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia.

Doręczenie odpisu wyroku. Zasada ogłaszania wyroku nie wyłącza obowiąz­ku jego doręczenia. Odpis wyroku z uzasadnieniem sporządzanym z urzędu doręcza się każdej stronie. Jeżeli uzasadnienie wyroku zostało sporządzone na wniosek strony, odpis wyroku z uzasadnieniem doręcza się tylko tej stronie, która złożyła wniosek.

Moc wyroku. Rozważając moc wyroku, należy uwzględnić dwie kwestie: związanie sądu wyrokiem oraz skutki prawne prawomocności. Według art.144: „Sąd jest związany wyrokiem
od chwili jego ogłosze­nia, a jeżeli wyrok został wydany na posiedzeniu niejawnym —
od podpisania sentencji wyroku".

Sprostowanie wyroku. Sąd może z urzędu sprostować w wyroku niedokładno­ści, błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne oczywiste omyłki. Z żądaniem sprostowania mogą wystąpić strony. Sprostowanie sąd może postanowić na posiedzeniu niejawnym. O sprostowaniu umieszcza się wzmiankę na oryginale wyroku, a na żądanie stron także na udzielonych im odpisach. Dalsze odpisy powinny być zredagowane w brzmieniu uwzględniającym postanowienie o spros­towaniu.
Na postanowienie o sprostowaniu lub odmowie sprostowania służy zażalenie. Jeżeli sprawa toczy się przed Naczelnym Sądem Administracyjnym, sąd ten może z urzędu sprostować wyrok pierwszej instancji.

Uzupełnienie wyroku. Strona może w ciągu czternastu dni od doręczenia wyroku z urzędu,
a gdy wyroku nie doręcza się stronie — od dnia ogłoszenia zgłosić wniosek o uzupełnienie wyroku, jeżeli sąd nie orzekł o całości skargi albo nie zamieścił w wyroku dodatkowego orzeczenia, które według przepisów ustawy powinien był zamieścić z urzędu. Wniosek o uzupełnienie wyroku
co do zwrotu kosztów sąd może rozpoznać na posiedzeniu niejawnym. Orzeczenie uzupełniające wyrok zapada w formie wyroku, chyba że uzupeł­nienie dotyczy wyłącznie kosztów.

.

Wykładnia wyroku. Sąd, który wydał wyrok, rozstrzyga postanowieniem wątpliwości co do jego treści. Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w przeciwieństwie
do dokonania sprostowania czy uzupełnienia wyroku nie reguluje tego, czy wykładnia może nastąpić z urzędu, czy na wniosek stron. Należy przyjąć, że jest dopuszczalne dokonanie wykładni zarówno
z urzędu, jak i na wniosek stron. Wykładni sąd dokonuje w formie postanowienia, które może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie o wykładni, jak i o odmowie służy zażalenie.

Postanowienia. Jeżeli ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami admini­stracyjnymi nie przewiduje wydania wyroku, sąd wydaje orzeczenia w formie postanowienia. Postanowienia można podzielić na:

• kończące postępowanie (postanowienie o odrzuceniu skargi, postanowienie umorzeniu postępowania, postanowienie o przekazaniu sprawy innemu sądowi administracyjnemu),

• wydawane w toku postępowania, np. w sprawie wstrzymania wykonania
  zaskarżonego aktu, zawieszenia postępowania.

Postanowienia mogą być wydawane na posiedzeniach jawnych (na rozprawie) i na posiedzeniach niejawnych.

Forma, struktura postanowień. Doręczanie i ogłaszanie postanowień. Roz­strzygnięcia zawarte
w postanowieniach niekończących postępowania w sprawie, wydanych na posiedzeniach jawnych, wpisuje się do protokołu bez spisywania odrębnej sentencji, jeżeli nie przysługuje na nie zażalenie. Postanowienia ogłaszane na rozprawie sąd uzasadnia, gdy podlegają one zaskarżeniu, i doręcza stronom. Postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza z urzędu stronom.
Gdy stronie przysługuje środek zaskarżenia, postanowienie należy dorę­czyć z uzasadnieniem. Doręczając postanowienie, należy pouczyć stronę wy­stępującą w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego o dopuszczalności, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia. Uzasadnienie postanowienia należy sporządzić w terminie siedmiu dni od dnia wydania postanowienia.
Do postanowień stosuje się odpowiednio przepisy o wyrokach, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

Moc postanowień. Postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym wiążą od chwili, w której zostały podpisane wraz z uzasadnieniem, a jeżeli sąd nie uzasadnia postanowienia, od chwili podpisania sentencji. Postanowienia niekończące postępowania w sprawie mogą być uchylone i zmienione wskutek zmiany okoliczności sprawy choćby były zaskarżalne, a nawet prawomocne.

Prawomocność orzeczeń. W doktrynie wyróżnia się prawomocność formalną i prawomocność materialną. „Prawomocność formalna polega na niemożności zmiany rozstrzygnięcia zawartego
w orzeczeniu sądowym za pomocą zwykłych środków odwoławczych, czyli na niezaskarżalności orzeczenia sądowego drogą tych środków. Prawomocność formalną reguluje art. 168 § 1 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Orzeczenie (wyrok, postanowienie) sądu staje się prawomocne, jeżeli nie służy co do niego środek zaskarżenia. Jeżeli zaskarżono tylko część orzeczenia, staje się ono prawomocne w części pozostałej z upływem terminu, chyba że Naczelny Sąd Administracyjny może z urzędu rozpoznać sprawę także w części. Postanowienie,
na które nie służy środek zaskarżenia, nie staje się prawomoc­ne, jeżeli podlega rozpoznaniu przez Naczelny Sąd Administracyjny, gdy Sąd ten rozpoznaje sprawę, w której je wydano. Prawomocność materialna ma dotyczyć skutków roz­strzygnięcia ze względu na jego treść, zawartą w orzeczeniu sądowym". Prawomocność materialną reguluje art. 170 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi: „Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w przypad­kach w ustawie przewidzianych także inne osoby".

Prawomocność orzeczenia stwierdza na wniosek strony oraz z urzędu, gdy po uprawomocnieniu się orzeczenia sądu pierwszej instancji akta administracyjne sprawy zwraca się organowi administracji publicznej, załączając odpis orzeczenia ze stwierdzeniem jego prawomocności. Prawomocność stwierdza wojewódzki sąd administracyjny na posiedzeniu niejawnym, a dopóki akta sprawy znajdują się w Naczelnym Sądzie Administracyjnym — ten Sąd.

Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku ze skargą stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia (art. 171) Zakres powagi rzeczy osądzonej wyznacza moc prawomocności materialnej dla dopuszczalności podjęcia weryfikacji działania lub bezczynności organów wykonujących administrację publiczną na drodze sądowej i na drodze administracyjnej.

ŚRODKI ODWOŁAWCZE ORZECZEŃ WOJEWÓDZKICH SĄDÓW ADM.

Jedną z podstawowych zasad konstytucyjnych kształtujących budowę w demo­kratycznym państwie prawnym systemu środków ochrony praw i wolności jest zasada dwuinstancyjności. Według art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: „Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierw­szej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa". Realizując tę zasadę, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przyjmuje jako pod­stawowe rozwiązanie w budowie systemu gwarancji prawnych postępowania sądowego następujące rozwiązanie: „Postępowanie sądowe jest co najmniej dwu­instancyjne".

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nie przesądza, na jakich założeniach oparta ma być zasada dwuinstancyjności, odsyłając do regulacji ustawami. W dok­trynie wyróżnia się trzy modele ukształtowania zasady dwuinstancyjności: 1) model apelacyjny, polegający na dwukrotnym merytorycznym rozpoznaniu i rozstrzygnięciu sprawy przez pierwszą instancję, a następnie —
w wyniku wniesienia środka odwoławczego — przez drugą instancję; 2) model kasacyjny, polegający na rozpoznaniu i rozstrzygnięciu sprawy przez pierwszą instancję, a następnie
w wyniku wniesienia środka zaskarżenia — kontroli orzeczenia przez drugą instancję. W razie ustalenia wadliwości orzeczenia druga instancja ma wyłącznie kompetencje kasacyjne, a zatem wyłącznie do uchylenia zaskarżonego orzeczenia; 3) model mieszany, który łączy w sobie elementy systemu apelacyj­nego i kasacyjnego. Sprawa, w której zapadło orzeczenie, jest ponownie rozpo­znawana i rozstrzygana przez drugą instancję, ale dopuszczalne tego granice są wyznaczone przepisami prawa, które mogą ograniczyć kompetencje drugiej instan­cji wyłącznie do kasacji.

Podstawową cechą środków zaskarżenia, które określane są też pojęciem środków odwoławczych, jest ich dewolutywny charakter, a mianowicie zawierają one żądanie uchylenia lub zmiany orzeczenia przez wyższą instancję. Przyjęty został zatem model kasacyjny zasady dwuinstancyjności.

Skarga kasacyjna- jest instytucją procesową, która stwarza możliwość prawną legitymowanym podmiotom żądania weryfikacji orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego przez Naczelny Sąd Administracyjny. Z istoty modelu kasacyj­nego wynika, że Naczelny Sąd Administracyjny
ma wyłącznie kompetencje kasacyjne — uchylenia zaskarżonego orzeczenia. Od tej reguły dopuszczalny jest wyjątek. Naczelny Sąd Administracyjny bowiem, jeżeli stwierdzi, że w postęp. przed wojewódzkim sądem administracyjnym nie naruszono przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a zachodzi jedynie naruszenie prawa materialnego, może uchylić zaskarżone orzeczenie i rozpoznać skargę.

Przedmiot zaskarżenia i podstawy skargi kasacyjnej. Przedmiotem zaskar­żenia i tym środkiem odwoławczym są wyroki oraz postanowienia kończące po­stępowanie w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Skarga kasacyjna służy od wyroków wojewódzkiego sądu administracyjnego. Przepisy ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie wprowadza­ją ograniczenia prawa skargi kasacyjnej ze względu na rodzaj wyroku lub jego treść. Skarga kasacyjna służy od postanowień, ale tylko kończących postępowanie w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Ustalając przedmiot zaskarżenia w przypadku postanowień, należy zatem wskazać, że jest on ograni­czony. Generalną regułą jest, że od każdego postanowienia kończącego postępowa­nie w sprawie służy skarga kasacyjna (od postanowienia
o odrzuceniu skargi, postanowienia o umorzeniu postępowania). Przepisy szczególne mogą stanowić inaczej. Tak np. od postanowienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej służy zażalenie.

Podstawy skargi kasacyjnej reguluje art. 174 ustawy stanowiąc, że: „Skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach: 1) naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; 2) naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy".

Pierwsza podstawa kasacji: naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię
lub niewłaściwe zastosowanie związana jest z kontrolą zgodności z prawem zaskarżonego działania lub bezczynności organu wykonującego administrację publiczną. Dostosowana jest
do rodzaju skarg na decyzje, postanowienia i inne akty lub czynności z zakresu administracji publicznej (art. 3 § 2 pkt 1-4 i 8 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi czyli 1)decyzje administracyjne 2)postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym
na które służy zażalenie albo kończące postępowanie a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty 3)postanowienia wydawane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym na które służy zażalenie 4)inne niż określone w pkt 1-3 akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczących uprawnień i obowiązków wynikających z przepisów prawa 8)bezczynność organów w przypadkach określonych w pkt 1-4 ). W tym przypadku podstawa kasacji związana jest z podstawą uchylenia decyzji (postanowienia), jak i stwierdzenia nieważności decyzji (postanowienia), zgodnie z art. 145 § 1 pkt 1 lit. a(-czyli naruszenie prawa materialnego które miało wpływ na wynik sprawy )ust. 2 i ust. 3 ustawy —czyli(ust 2-stwierdzenie nieważności decyzji lub postanowienia w całości lub w części jeżeli zachodzą przyczyny określone w art. 156kpa lub w innych przepisach, ust3-stwierdzenie wydania decyzji lub postanowienia naruszeniem prawa jeżeli zachodzą przyczyny określone w kpa lub w innych przepisach.) .Związek ten można też stwierdzić w zakresie skarg na inne akty lub czynności z zakresu administracji publicznej, których podstawy zawarte są w materialnym prawie administracyjnym.

Podstawą skargi kasacyjnej będzie w zakresie decyzji (postanowień), innych aktów lub czynności
z zakresu administracji publicznej zarówno ciężkie kwalifikowane naruszenie przepisów prawa materialnego (art. 156 § 1 i § 2 k.p.a., art. 247 § 1 i § 2 o.p.), jak i naruszenie przepisu prawa materialnego przez wadliwą wykładnię.

Art. 156. § 1. Organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która:

  1)  wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości,

  2)  wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa,

  3)  dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,

  4)  została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie,

  5)  była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały,

  6)  w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą,

  7)  zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.

§ 2. Nie stwierdza się nieważności decyzji z przyczyn wymienionych w § 1 pkt 1, 3, 4 i 7, jeżeli
od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło dziesięć lat, a także gdy decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne.

Art. 247. § 1. Organ podatkowy stwierdza nieważność decyzji ostatecznej, która:

  1)  została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości,

  2)  została wydana bez podstawy prawnej,

  3)  została wydana z rażącym naruszeniem prawa,

  4)  dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,

  5)  została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie,

  6)  była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały,

  7)  zawiera wadę powodującą jej nieważność na mocy wyraźnie wskazanego przepisu prawa,

  8)  w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą.

W przypadku innych rodzajów skarg (np. na uchwałę lub zarządzenie organu jednostki samorządu terytorialnego, akty nadzoru) nie zawsze istnieje związek z normami prawa materialnego,
a podstawą do ich podjęcia są też przepisy prawa ustrojowego. Wojewódzki sąd administracyjny stwierdza nieważność uchwały, aktu prawa miejscowego, gdy są niezgodne z prawem, a nie tylko, gdy ustalił naruszenie prawa materialnego. Tak też określone są podstawy uchylenia aktu nadzoru. Podstawy skargi kasacyjnej tej konstrukcji nie uwzględniają.

Druga podstawa skargi kasacyjnej: narusze­nie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie
to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Powstają one w związku z koniecznością odpowiedzi, czy chodzi o naruszenie przepisów postępowania regulujących postępowanie przed sądami administracyjnymi, czy zakresem tym należy objąć też nieuwzględnienie naruszeń przepisów postępowania przez organy wykonujące administrację publicz­ną. Z art. 174 pkt 2 ustawy — Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyj­nymi, który stanowi: „Skargę kasacyjną można oprzeć na następujących pod­stawach: 2) naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy", wynika, że podstawą skargi kasacyjnej jest naruszenie przez wojewódzki sąd administracyjny przepisów postępowania sądowoadministracyjnego.

Ciężkie natomiast kwalifikowane naruszenie przepisów po­stępowania administracyjnego przez organ wykonujący administrację publiczną będące podstawą wznowienia postępowania (art. 145 § 1 k.p.a., art. 240 § 1 o.p.) lub naruszenie innych przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a niedostrzeżone przez wojewódzki sąd administracyjny, ulega sanacji i nie może być podstawą skargi kasacyjnej.

Art. 145. § 1. W sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli:

  1)  dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe,

  2)  decyzja wydana została w wyniku przestępstwa,

  3)  decyzja wydana została przez pracownika lub organ administracji publicznej, który podlega wyłączeniu stosownie do art. 24, 25 i 27,

  4)  strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu,

  5)  wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nie znane organowi, który wydał decyzję,

  6)  decyzja wydana została bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu,

  7)  zagadnienie wstępne zostało rozstrzygnięte przez właściwy org. lub sąd odmiennie od oceny przyjętej w decyzji,

8)  decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone lub zmienione.

Art. 240. § 1. W sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli:

  1)  dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe,

  2)  decyzja wydana została w wyniku przestępstwa,

  3)  decyzja wydana została przez pracownika lub organ podatkowy, który podlega wyłączeniu stosownie do art. 130-132,

  4)  strona nie z własnej winy nie brała udziału w postępowaniu,

  5)  wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji nie znane organowi, który wydał decyzję,

  6)  decyzja wydana została bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu,

  7)  decyzja została wydana na podstawie innej decyzji lub orzeczenia sądu, które zostały następnie uchylone lub zmienione w sposób mogący mieć wpływ na treść wydanej decyzji,

  8)   została wydana na podstawie przepisu, o którego niezgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, ustawą lub ratyfikowaną umową międzynarodową orzekł Trybunał Konstytucyjny.

Określenie podstaw skargi kasacyjnej dostosowane jest do ukształtowania postępowania cywilnego, nie uwzględnia natomiast cech charakterystycznych postępowania sadowoadministracyjnego.
Przy określeniu podstaw skargi kasacyjnej należy uwzględnić określone w art. 183 § 2 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi podstawy nieważności postępowania sadowoadministracyjnego czyli:

• jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

• jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej ,organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany

• jeżeli w tej samej sprawie toczy się postępowanie wcześniej wszczęte przed sadem administracyjnym albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

• jeżeli skład sadu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo w rozpoznawaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

• jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

• jeżeli wojewódzki sad administracyjny orzekał w sprawie w której właściwy jest NSA

Legitymację do złożenia skargi kasacyjnej ma:

• strona- postępowanie sądowoadministracyjne jest postępowaniem kontradyk­toryjnym,
  w którym stronami są skarżący oraz organ, którego działanie lub bezczynność jest przedmiotem skargi. Legitymacji zatem do złożenia skargi kasacyjnej mają skarżący oraz organ. Według art. 12 ustawy —„Ilekroć w niniejszej ustawie jest mowa o stronie, rozumie się przez to również uczestnika postępowania. Legityma­cję mają zatem też uczestnicy postępowania;

• prokurator — niezależnie od tego, czy brał udział w postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności lub praw człowieka i obywatela;

• Rzecznik Praw Obywatelskich — niezależnie od tego, czy brał udział w postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności lub praw człowieka
  i obywatela (art. 8 ) Uwzględniając rozwiązanie prawne przyjęte w art. 208 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, należy stwierdzić, że skarga kasacyj­na służy Rzecznikowi Praw Obywatelskich, gdy naruszono praworządność, godząc w chronione wolności i prawa człowieka i obywatela, a nie w naruszenie obiektywnego porządku prawnego, które będzie dostateczną podstawą dla skargi kasacyjnej prokuratora.

Przymus zastępstwa. Pojęciem tym należy objąć obowiązek sporządzenia skargi przez podmioty powołane do pomocy prawnej reprezentacji stron. Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi wprowadza w zakresie dopuszczalności złożenia skargi kasacyjnej przymus zastępstwa. We­dług art. 175 § 1: „Skarga kasacyjna powinna być sporządzona przez adwokata
lub radcę prawnego, z zastrzeżeniem że przepisu tego nie stosuje się gdy skargę kasacyjną sporządza sędzia ,prokurator, ,notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych będący stroną
jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem albo gdy skargę kasacyjna wnosi prokurator lub RPO. Skarga kasacyjna może być sporządzona też przez: 1) doradcę podatkowego — w sprawach obowiązków podatkowych, 2) rzecznika patentowego — w sprawach własności przemysłowej postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Przymus zastępstwa nie obowiązuje, gdy skargę kasacyjną sporządza sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, będący stroną, jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem, albo gdy skargę kasacyjną wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich. Przymus zastępstwa, z zastrzeżeniem wyjątków, obowiązuje bezwzględnie. Oznacza to, że jeżeli skarga nie została sporządzona przez adwokata, radcę prawnego lub w zakresie wyznaczonym przez doradcę podatkowego, rzecznika patentowego, podlega odrzuceniu. Uzupełnienie skargi kasacyjnej przez jej pod­pisanie przez adwokata, radcę prawnego, doradcę podatkowego, rzecznika paten­towego może nastąpić tylko w ustawowym terminie do jej wniesienia. Ustanowie­nie przymusu zastępstwa ogranicza dostęp do skargi kasacyjnej dla osób, które nie mają środków do pokrycia kosztów zastępstwa. To ograniczenie strony dostępu do skargi kasacyjnej może być zniesione, jeżeli stronie zostanie przyznana pomoc prawna, ale w ustawowym terminie do wniesienia skargi.

Wymagania skargi kasacyjnej.

Treść i forma skargi kasacyjnej. Wymagania co do treści skargi kasacyjnej można sklasyfikować na materialne i formalne. Wymagania formalne to wymagania stawiane pismom procesowym,
w pozostałym zakresie są to wymagania materialne. Skarga kasacyjna powinna czynić zadość wymaganiom stawianym dla pisma w postępowaniu sądowym (art. 46 ustawy — Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi) oraz zawierać: 1) oznaczenie zaskarżonego orzeczenia ze wskazaniem czy jest ono zaskarżone w całości, czy w części; 2) przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie; 3) wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia
z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany . (art. 176)Do skargi kasacyjnej należy dołączyć jej odpis w celu doręczenia jej stronom. Skarga kasacyjna oprócz elementów formalnych musi zatem zawierać elementy materialne: określenie zakresu zaskarżenia orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego, podstaw kasacji i ich uzasadnienie. W skardze kasacyjnej dla nadania jej biegu muszą być określone podstawy kasacji (art. 174 )Wskazanie podstaw kasacji
to określenie konkretnego przepisu prawa material­nego lub procesowego, który został naruszony. Nie wystarcza tylko powołanie, ale zarzut naruszenia określonego przepisu prawnego musi być uzasadniony. W wyro­ku z 6 grudnia 1996 r. SN podkreślił: „Jedną z podstaw kasacji może być naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło to wywrzeć wpływ na wynik sprawy". Konieczne jest więc wskazanie, że doszło do naruszenia konkret­nego przepisu procedury i to obiektywnie istotnego, a także wskazanie błędów lub braków świadczących o naruszeniu danego przepisu. Artykuł 174 określa, jakie rodzaje naruszeń prawa mogą być podstawą skargi kasacyjnej. Powołanie się jednak ogólnie na art. 174 nie stanowi spełnienia warunku materialnego skargi kasacyjnej i powoduje jej odrzucenie. Warunkiem materialnym skargi kasacyjnej jest zawarcie w niej wniosku o uchylenie lub zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany. Ten element skargi kasacyjnej jest istotny z uwagi na to, że Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę
w granicach skargi kasacyjnej. Brak zatem w tym zakresie skargi kasacyjnej powoduje
jej odrzucenie. Ważnym elementem strony materialnej skargi kasacyjnej jest podpisanie przez adwokata, radcę prawnego lub w określonym zakresie — doradcę podatkowego, rzecznika patentowego. Brak podpisu powoduje odrzucenie skargi. Klasyfikacja na wymagania formalne
i materialne jest istotna. Braki formalne mogą zostać usunięte, wymagania materialne zaś prowadzą do niedopuszczalności skargi kasacyjnej. Są to braki, które wyłączają zakwalifikowanie pisma
do skargi kasacyjnej, wykluczają dopuszczalność ich uzupełnienia, powodując niedopusz­czalność kasacji.

Termin do wniesienia skargi kasacyjnej. Skargę kasacyjną wnosi się w ter­minie 30 dni od dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem. Termin ten wiąże też prokuratora
i Rzecznika Praw Obywatelskich — z zastrzeżeniem, że gdy orzeczenia nie doręczono stronie (skargę oddalono, a strona nie wniosła wniosku o sporządzenie uzasadnienia), prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich może w terminie 30 dni od dnia wydania orzeczenia wystąpić o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia i wnieść skargę kasacyjną w terminie trzydziestu dni od doręczenia odpisu orzeczenia z uzasadnieniem.

Tryb wnoszenia skargi kasacyjnej. Skargę kasacyjną wnosi się do wojewódzkiego sądu administracyjnego, który wydał zaskarżone orzeczenie.

Wpis od skargi kasacyjnej. Od skargi kasacyjnej pobierany jest wpis.

Postępowanie ze skargą kasacyjną- można wyróżnić trzy stadia postępowania: postępowanie wstępne, postępowanie rozpoznawcze, podjęcie orzeczenia.

Postępowanie wstępne toczy się przed wojewódzkim sądem administracyjnym oraz przed Naczelnym Sądem Administracyjnym.

Postępowanie wstępne przed wojewódzkim sądem administracyjnym. Skar­gę kasacyjną wnosi się w trybie pośrednim, a mianowicie do wojewódzkiego sądu administracyjnego, który wydał zaskarżony wyrok lub postanowienie. Wojewódzki sąd administracyjny na posiedzeniu niejawnym bada wniesioną skargę kasacyjną, a mianowicie bada:

• zachowanie terminu do wniesienia skargi;

• dopuszczalność skargi. jest wyznaczona przesłankami przedmiotowymi i podmiotowymi. Nie jest dopuszczalna skarga kasacyjna np. od wyroku, który wydał sąd powszechny,
  od wyroku nieistniejącego, od postanowienia, które zaskarżalne jest zażaleniem. Z przyczyn podmiotowych, jeżeli skargę wniosła osoba nie mająca prawa do złożenia skargi kasacyjnej lub jeżeli skarga nie została sporządzona przez adwokata, radcę prawnego oraz
  w oznaczonym zakresie doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego, chyba
  że przymus ten nie obowiązuje. Ponadto, skarga jest niedopuszczalna, jeżeli nie czyni zadość wymaganiom materialnym określonym w art. 176. Wojewódzki sąd administracyjny
  nie jest właściwy do rozpoznania merytorycznej zasadności skargi kasacyjnej;

• zachowanie wymagań formalnych co do treści skargi. Jeżeli skarga zawiera braki, sąd wzywa do ich usunięcia w wyznaczonym terminie.

W razie gdy wojewódzki sąd administracyjny stwierdzi, że skargę kasacyjną wniesiono po upływie ustawowego terminu, że skarga kasacyjna jest niedopusz­czalna lub jeżeli nie usunięto braków
w wyznaczonym terminie, skargę odrzuci. Na postanowienie wojewódzkiego sądu o odrzuceniu skargi służy do Naczelnego Sądu Administracyjnego zażalenie.

Naczelny Sąd Administracyjny na posiedzeniu niejawnym odrzuci skargę kasacyjną, jeżeli ulegała ona odrzuceniu przez wojewódzki sąd administracyjny, albo zwróci ją temu sądowi w celu usunięcia dostrzeżonych braków. Naczelny Sąd Administracyjny postąpi zatem w zależności
od tego, jakich uchybień dopuścił się wojewódzki sąd administracyjny. Jeżeli skarga kasacyjna została złożona z uchybieniem ustawowego terminu lub jest niedopuszczalna, a wojewódzki sąd w tym zakresie uczynił ustalenia nieprawidłowe, to wówczas Naczelny Sąd Administracyjny podejmuje postanowienie o odrzuceniu skargi. W razie gdy wojewódzki sąd administracyjny nie wezwał do usunięcia braków skargi kasacyjnej, przekaże ją temu sądowi w celu podjęcia czynności usunięcia tych braków oraz wyprowadzenia konsekwencji, gdy braki te nie zostaną usunięte w wyznaczonym terminie.

Strona, która nie korzysta z tego środka odwoławczego, może wnieść do wojewódzkiego sądu administracyjnego odpowiedź na skargę kasacyjną w terminie 14 dni od doręczenia jej odpisu skargi kasacyjnej.

Po upływie terminu do wniesienia odpowiedzi lub po zarządzeniu doręczenia odpowiedzi wnoszącemu skargę kasacyjną, wojewódzki sąd administracyjny nie­zwłocznie przedstawi skargę kasacyjną wraz z odpowiedzią i aktami sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu.

Postępowanie rozpoznawcze przed Naczelnym Sądem Administracyjnym. Przedmiotem postępowania rozpoznawczego jest kontrola stosowania prawa w orzeczeniach wojewódzkiego sądu administracyjnego. Naczelny Sąd Administracyjny kontroluje wyrok lub postanowienie określone w skardze kasacyjnej. Na wniosek strony Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje również te postanowienia wojewódzkiego sądu administracyjnego, które nie podlegają zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Granice rozpoznania. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej. Artykuł 183 § 1 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyjmuje zatem zasadę, że o zakresie kontrola orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego przesądza wola wnoszącego skargę kasacyjną, co ma istotne znaczenie dla określenia funkcji skargi kasacyjne dla ochrony praw jednostki. Od tej jednak zasady wprowadza ustawa wyjątek. stanowiąc, że Naczelny Sąd Administracyjny z urzędu bierze pod rozwagę nieważność postępowania. Według art. 183 § 2 ustawy — Prawo o postępowania przed sądami administracyjnymi:

„Nieważność postępowania zachodzi:

• jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna;

• jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciel— ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany;

• jeżeli w tej sprawie toczy się postępowanie wcześniej wszczęte przed sądem admini­stracyjnym albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona;

• jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpo­znaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy;

• jeżeli strona została pozbawiona możliwości obrony swych praw;

• jeżeli wojewódzki sąd admini­stracyjny orzekł w sprawie, w której właściwy jest Naczelny Sąd Administracyjny".

Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach skargi kasacyjnej,
co oznacza, że związany jest wskazanymi podstawami skargi kasacyjnej, a zatem jeżeli nie jest
to naruszenie przepisów prawa powodujących nieważność postępowania, to jeżeli stwierdzi naruszenie np. prawa materialnego, które nie zostało wskazane jako podstawa skargi kasacyjnej, nie może z tego powodu uchylić wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego. Rozpoznając skargę kasacyjną, związany jest ustawowymi podstawami skargi kasacyjnej, co oznacza, że jeżeli
w skardze kasacyjnej oprócz ustawowych podstaw powołano inne naruszenia przepisów prawa, nie mogą one być wzięte pod uwagę przez Naczelny Sąd Administracyjny.

Forma postępowania rozpoznawczego. Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyjmuje w art. 181 jako zasadniczą formę, formę rozprawy, ale dopuszcza od tego wyjątki: Stanowi bowiem: „Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje skargę kasacyjną na rozprawie w składzie trzech sędziów, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej". Odstępstwo od rozpo­znania skargi kasacyjnej na rozprawie jest dopuszczone w razie, gdy Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje skargę kasacyjną: 1) na postanowienie wojewódz­kiego sądu administracyjnego kończącego postępowanie w sprawie, 2) jeżeli skarga jest oparta na naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a strona, która wniosła skargę kasacyjną, zrzekła się rozprawy, pozostałe strony zaś,
w terminie czternastu dni od doręczenia skargi kasacyjnej, nie zażądały przeprowadzenia rozprawy.

Skierowanie rozpoznania skargi kasacyjnej na posiedzenie niejawne należy do oceny Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zarówno w pierwszym, jak i drugim przypadku rozpoznanie może nastąpić na posiedzeniu niejawnym.

Rozpoznanie skargi kasacyjnej następuje w składzie trzech sędziów. Na posiedzeniu niejawnym — w składzie jednego sędziego.

W razie gdy przy rozpoznaniu skargi kasacyjnej wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, Naczelny Sąd Administracyjny może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić
to zagadnienie do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów tego Sądu. Uchwała jest w tej sprawie wiążąca. Skład siedmiu sędziów może przejąć sprawę do rozpoznania

Orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego. Z istoty skargi kasacyjnej wynika, że Naczelny Sąd Administracyjny ma kompetencje kasacyjne. Dopusz­czalna jest kompetencja merytoryczna rozpoznania skargi, ale tylko wyjątkowo-jeżeli nie ma naruszeń przepisów postępowania które mogły by mieć istotny wpływ na wynik sprawy a zachodzi jedynie naruszenie prawa materialnego NSA może uchylić zaskarżone orzeczenie i rozpoznać skargę W tym przypadku sąd orzeka
na podstawie stanu faktycznego przyjętego w zaskarżonym wyroku. (art. 188 ).

Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu skargi kasacyjnej wydaje:

• wyrok oddalający skargę kasacyjną, jeżeli nie ma usprawiedliwionych podstaw albo jeżeli zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia odpowia­da prawu;

• wyrok uwzględniający skargę kasacyjną. W razie uwzględnienia skargi sąd uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub części i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał orzeczenie, a gdyby sąd ten nie mógł rozpoznać jej w innym składzie — innemu sądowi. W razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sąd rozpoznaje ją w innym składzie. Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną
  w tej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny. Wykładnia dokonana w sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny wiąże też strony, które nie mogą oprzeć skargi kasacyjnej
  od orzeczenia wydanego w wyniku ponownego rozpoznania sprawy przez woje­wódzki sąd administracyjny na podstawach sprzecznych z tą wykładnią;

• wyrok merytoryczno-reformacyjny. Według art. 188 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi: „Jeżeli nie ma naruszeń przepi­sów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a zachodzi jedynie naruszenie prawa materialnego, Naczelny Sąd Administracyjny może uchylić zaskarżone orzeczenie i rozpoznać skargę. W tym przypadku Sąd orzeka na podstawie stanu faktycznego przyjętego w zaskarżonym wyroku". Dopuszczalność wydania wyroku merytoryczno-reformacyjnego w tym znaczeniu, że zmienia zaskarżony wyrok wojewódzkiego sądu administracyjnego, który jest ograniczony przesłanką pozytywną — ustalenia jedynie naruszenia prawa materialnego oraz przesłanką negatywną — ustalenia braku naruszeń przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy. W razie spełnienia przesłanki pozytywnej i negatywnej Naczelny Sąd Administracyjny może przejąć kompetencje wojewódzkiego sądu administracyjnego, rozpoznając skargę do sądu administracyjnego. Należy to jednak do oceny Naczelnego Sądu Administracyjnego, art. 188 stanowi bowiem, że może on uchylić zaskarżone orzeczenie
  i rozpoznać skargę.

Tego rodzaju kompetencję merytoryczno-reformacyjną ma Naczelny Sąd Ad­ministracyjny
w przypadku, gdy skarga do sądu administracyjnego podlegała odrzuceniu albo gdy istniały podstawy do umorzenia postępowania. Według i art. 189: „Jeżeli skarga ulegała odrzuceniu albo istniały podstawy do umorzenia postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym, Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem uchyla wydane w sprawie orzeczenie oraz odrzuca skargę lub umarza postępowanie". Artykuł 189 ustanawia formę orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego — postanowienie, które jest podejmowane; niezależnie od formy orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego (wyroku,; postanowienia).

Struktura wyroku i postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego jest taka jak wojewódzkiego sądu administracyjnego — z tą różnicą, że Naczelny Sąd Administracyjny uzasadnia z urzędu wyroki i postanowienia w terminie trzydziestu dni .

Regulacja postępowania kasacyjnego. Zgodnie z art. 193 ustawy -„Jeżeli nie ma szczególnych przepisów postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym, z tym że Naczelny Sąd Administracyjny uzasadnia z urzędu wyroki i postanowienia w terminie trzydziestu dni". Na przykład zastosowanie będą miały przepisy o posiedzeniach sądu, doręczeniach, terminach, ogłoszeniu, doręczeniu wyroku. Odpowiednio należy zastosować np. przepis ustanawiający zakaz reformationis in peius. Nie będą miały zastosowania przepisy regulujące postępowanie mediacyjne, uproszczone.

Z a ż a l e n i e- nie jest wyłącznym środkiem odwoławczym od postanowień, bowiem jeżeli chodzi o postanowienia kończące postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym to od tych postano­wień służy skarga kasacyjna. Prawo zażalenia do Naczelnego Sądu Administracyj­nego służy od postanowień wojewódzkiego sądu administracyjnego w przypadkach przewidzianych w ustawie (np. na postanowienie o przywróceniu terminu albo o odmowie jego przywrócenia służy zażalenie, na postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału w sprawie przysługuje zażalenie, na po­stanowienie o cofnięciu pomocy. Ponadto w myśl art. 194 zażalenie służy
na postanowienia, których przedmiotem jest:

1. przekazanie sprawy innemu sądowi administracyjnemu;

2. wstrzymanie lub odmowa wstrzymania wykonania decyzji, postanowienia ,innego aktu lub czynności, (art. 61 ustawy);

3. zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania;

4. odmowa sporządzenia uzasadnienia wyroku;

5. sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa;

6. oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego;

7. odrzucenie skargi kasacyjnej;

8. odrzucenie zażalenia;

9. zwrot kosztów postępowania, jeżeli strona nie wnosi skargi kasacyjnej;

10. ukaranie grzywną.

Legitymacja do złożenia zażalenia. Zażalenie służy stronom postępowania, uczestnikom postępowania oraz osobom, organizacji społecznej, których sąd nie dopuścił do udziału
w postępowaniu, prokuratorowi, Rzecznikowi Praw Obywatel­skich. Przy zażaleniu nie obowiązuje przymus zastępstwa — z wyjątkiem, gdy przedmiotem zażalenia jest odrzucenie skargi kasacyjnej.

Warunki formalne zażalenia. Treść i forma zażalenia powinny czynić zadość wymaganiom pisma procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego po­stanowienia i wnioski o jego zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe uzasad­nienie zażalenia.

Termin. Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od doręczenia po­stanowienia.

Wpis. Warunkiem formalnym zażalenia jest uiszczenie wpisu

Postępowanie zażaleniowe możemy podzielić na fazę postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym i fazę właściwą przed Naczelnym Sądem Administracyjnym. Zażalenie wnosi się do wojewódzkiego sądu administracyj­nego. Wojewódzki sąd administracyjny akta sprawy wraz
z zażaleniem przed­stawia Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu po doręczeniu zażalenia pozo­stałym stronom. Odpowiedź na zażalenie może być wniesiona wprost do Naczel­nego Sądu Administracyjnego w terminie 7 dni od doręczenia zażalenia. Wojewódzki sąd administracyjny jest właściwy do ponownego rozpoznania w zakresie rozstrzygniętym postanowieniem, ale gdy spełnione są przesłanki określone w art. 195 § 2 ustawy —który stanowi: „Jeżeli zażalenie zarzuca nieważność postępo­wania lub jest oczywiście uzasadnione, wojewódzki sąd administracyjny, który wydał zaskarżone postanowienie, może na posiedzeniu niejawnym, nie przed­stawiając akt Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu, uchylić zaskarżone po­stanowienie i w miarę potrzeby sprawę rozpoznać na nowo. Od ponownie wydanego postanowienia przysługują środki odwoławcze na zasadach ogólnych". Wojewódzki sąd administracyjny może wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia. Postanowienie może zapaść
na posiedzeniu niejawnym.

Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym. Do postępowa­nia toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy o skardze kasacyjnej.

Zażalenie na zarządzenia przewodniczącego. Przepisy o zażaleniu stosuje się do zarządzenia przewodniczącego, jeżeli ustawa przewiduje wniesienie zażalenia (np. zażalenie na zarządzenie przewodniczącego w sprawie kosztów, jeżeli strona nie składa środka odwoławczego co do sprawy.

OBALANIE PRAWOMOCNYCH ORZECZEŃ.

1. Wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego.

Podstawową instytucją obalania prawomocnych orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego
i wojewódzkich sądów administracyjnych jest instytucja wzno­wienia postępowania. Instytucja wznowienia postępowania tworzy możliwość prawną ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy zakończonej prawomoc­nym orzeczeniem sądu, jeżeli zachodzą enumeratywnie wyliczone w ustawie przyczyny wznowienia postępowania.

Zakres przedmiotowy wyznacza art. 270 stanowiąc: „W przypadkach przewidzianych w dziale niniejszym można żądać wznowienia postępowania, które zostało zakoń­czone prawomocnym orzeczeniem". Ustawa nie ogranicza przedmiotu wznowienia postępowania wyrokiem. Stanowi bowiem, że można żądać wznowienia postępowa­nia, które zostało zakończone prawomocnym orzeczeniem. Dopuszczalne jest więc wznowienie postępowania zarówno, gdy postępowanie zostało zakończone wyro­kiem, jak również, gdy zostało zakończone prawomocnym postanowieniem. Określając zakres przedmiotowy wznowienia postępowania, należy wskazać, że niedopuszczalne jest dalsze wznowienie postępowania (niezależnie od tego kto wnosi skargę, i niezależnie od tego, na jakich przyczynach skarga jest oparta) zakończonego prawomocnym orzeczeniem wydanym na skutek skargi o wznowie­nie postępowania (art. 285). Nie dotyczy to sytuacji, w której postępowanie zostało zakończone odrzuceniem skargi o wznowienie.

Przedawnienie dopuszczalności wznowienia postępowania. Po upływie lat pięciu
od uprawomocnienia się orzeczenia nie można żądać wznowienia po­stępowania — z wyjątkiem przypadku, gdy strona była pozbawiona możliwości działania lub nie była należycie reprezentowana. Jest to termin materialno-prawny, a zatem nie podlega przywróceniu.

Legitymacja do żądania wznowienia postępowania. Ustawa — Prawo o po­stępowaniu przed sądami administracyjnymi nie reguluje legitymacji do żądania wznowienia postępowania, stanowiąc jedynie w art. 270, że postępowanie to może być wszczęte na żądanie, nigdy z urzędu.

Z rozwiązań prawnych regulujących np. termin do złożenia skargi o wznowie­nie wynika,
że legitymację do złożenia skargi o wznowienie postępowania mają strony oraz uczestnik
na prawach strony, uczestnicy dopuszczeni przez sąd do udziału w postępowaniu. Mają oni bowiem, zgodnie z art. 12 ustawy takie same prawa jak strona. Sporządzenie skargi o wznowienie postępowania, gdy właściwy do jej rozpoznania jest Naczelny Sąd Administracyjny, objęte jest przymusem zastępstwa.

Legitymację do żądania wznowienia postępowania ma prokurator oraz Rzecz­nik Praw Obywatelskich. Stanowi o tym art. 8 -„Prokurator oraz Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu, a także wnieść skargę o wznowienie postępowania, jeżeli według ich oceny wymaga tego ochrona praworządności lub praw człowieka i obywatela.
W takim przypadku przysługują im prawa strony".

Przyczyny wznowienia postępowania sądowoadministracyjnego. Ustawa — Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi wylicza enumeratywnie przyczyny, które
są podstawą żądania wznowienia postępowania, wyodrębniając przyczyny nieważności oraz przyczyny określane w nauce jako właściwe przy­czyny restytucyjne. Według art. 271 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyj­nymi można żądać wznowienia postępowania
z przyczyn nieważności:

• jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się orzeczenia nie mogła domagać się jego wyłączenia;

• jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana lub jeżeli wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania; nie można jednak żądać wznowienia postępowa­nia, jeżeli przed uprawomocnieniem się orzeczenia niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.

Z przyczyn restytucyjnych według ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi wznowienia postępowania można żądać gdy:

• orzeczenie zostało oparte na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazującym wyroku karnym, następnie uchylonym;

• orzeczenie zostało uzyskane za pomocą przestępstwa, z powodu przestęp­stwa można żądać wznowienia postępowania jedynie wówczas, gdy czyn został ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym, chyba że postępowanie karne nie może być wszczęte lub że zostało umorzone z innych przyczyn niż brak dowodów;

• w razie późniejszego wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu;

• w razie późniejszego wykrycia prawomocnego orzeczenia dotyczącego tej samej sprawy. W tym przypadku przedmiotem rozpoznania przez sąd jest nie tylko zaskarżone orzeczenie, lecz również z urzędu inne prawomocne orzeczenie doty­czące tej samej sprawy.

Osobną przyczynę wznowienia postępowania ustanawia się w art. 272 § 1, przyjmując roz­wiązanie takie jak w innych postępowaniach. Mianowicie można żądać wznowie­nia postępowania
w przypadku gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego
z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie.

Wymagania formalne skargi o wznowienie postępowania. Treść i forma skargi o wznowienie postępowania. Skarga o wznowienie postępowania powinna spełniać warunki pisma procesowego,
a ponadto powinna zawierać oznaczenie zaskarżonego orzeczenia, podstawę wznowienia
i jej uzasadnienie, okoliczności stwierdzające zachowanie terminu do wniesienia skargi oraz żądanie o uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia.

Termin wniesienia skargi o wznowienie postępowania jest trzymiesięczny. Termin ten liczy się
od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, a gdy podstawą jest pozbawienie możliwości działania lub brak należytej reprezentacji — od dnia, w którym
o orzeczeniu dowiedziała się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy. Jeżeli przyczyną,
na której oparto skargę o wznowienie postępowania jest orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia
w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Moc skargi o wznowienie postępowania. Skarga ma moc względnie suspensywną. Według art. 284: „Wniesienie skargi o wznowienie postępowania nie tamuje wykona­nia zaskarżonego orzeczenia.
W razie uprawdopodobnienia, że zgłaszającemu wniosek grozi niepowetowana szkoda, sąd może wstrzymać wykonanie orzeczenia. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.
Na postanowienie przysługuje zażalenie".

Postępowanie w sprawie skargi o wznowienie postępowania. Właściwość sądu administracyjnego. Przedmiotem skargi o wznowienie postępowania może być orzeczenie wojewódzkiego sądu administracyjnego oraz orzeczenie Naczel­nego Sądu Administracyjnego. Według art. 275 „Do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności właściwy jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów obu instancji, właściwy jest Naczelny Sąd Admini­stracyjny. Do wznowienia postępowania na innej podstawie właściwy jest sąd, który ostatnio orzekał w sprawie".

Konstrukcja prawna wznowienia postępowania jest oparta na niedewolutywności. W celu zagwarantowania obiektywnego rozpoznania skargi o wznowienie postępowania wprowadzona jest instytucja wyłączenia sędziego. Należy wyróżnić sytuację wyłączenia sędziego od rozpoznania skargi o wznowienie postępowania, gdy brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie postępowa­nia. Podlega on wówczas wyłączeniu z mocy prawa. Drugi zakres wyłączenia regulu­je art. 283 stanowiąc, że: „Sędzia, którego udziału lub zachowania się w poprzednim po­stępowaniu dotyczy skarga, wyłączony jest od orzekania w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania". Artykuł 283 wprowadził ograniczenia, które wymagają oceny, czy występują podstawy do wyłączenia sędziego z mocy prawa (art. 18 § 1). Jeżeli zaś chodzi o wyłączenie sędziego z powodu jego zachowania się w poprzednim postępowaniu i dotyczy tego skarga, to wymaga to oceny, czy istnieje związek pomiędzy zachowaniem się sędziego a przyczyną wznowienia postępowania (np. gdy sędzia dopuścił się przestępstwa). Ta druga podstawa wyłączenia sędziego rozszerza obowiązek wyłączenia, obejmując nie tylko sędziów, którzy wydali orzeczenie objęte skargą o wznowienie, ale również
i sędziów, którzy mogli mieć związek z poprzednio prowadzonym postępowaniem.

W postępowaniu w sprawie wznowienia również można wyróżnić trzy stadia:

• stadium wstępne. W stadium wstępnym sąd na posiedzeniu niejawnym bada, czy skarga została wniesiona w terminie oraz czy opiera się na ustawowej przyczynie wznowienia.
  Na żądanie sądu zgłaszający skargę o wznowienie postępowania obowiązany jest uprawdopodobnić okoliczności stwierdzające zacho­wanie terminu lub dopuszczalność wznowienia. W razie braku jednego z tych wymagań sąd skargę o wznowieniu postępowania odrzuci, w przeciwnym razie skargę skieruje do rozpoznania na rozprawie. W postępowaniu wstępnym sąd orzeka w składzie jednego sędziego;

• stadium rozpoznania. Skarga o wznowienie postępowania podlega rozpo­znaniu
  na rozprawie. Na rozprawie sąd rozstrzyga przede wszystkim o dopuszczal­ności wznowienia
  i odrzuca skargę, jeżeli brak ustawowej podstawy wznowienia albo termin do wniesienia skargi nie został zachowany. Dopuszczalne jest połącze­nie badania dopuszczalności wznowienia postępowania z merytorycznym rozpoznaniem sprawy. Takie połączenie zależy
  od oceny sądu, który może uznać to za celowe i zasadne dla pełnego rozpoznania skargi
  o wznowienie postępowania. Sąd rozpoznaje sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla podstawa wzno­wienia. Granice zatem postępowania rozpoznawczego zakreślają podstawy wzno­wienia. Nie jest dopuszczalne wystąpienie poza nie. Postępowanie rozpoznawcze prowadzone jest na rozprawie w składzie trzech sędziów;

• orzeczenie. Ostatnim stadium wznowionego postępowania jest wydanie orze­czenia. Rodzaje wyroku ze względu na relacje do skargi o wznowienie po­stępowania można podzielić na:

• wyroki uwzględniające skargę. W razie uwzględnienia skargi sąd może: po pierwsze, zmienić zaskarżony wyrok (np. wyrok o oddaleniu skargi zmienia, uchylając zaskarżony akt organu wykonującego administrację publiczną); po drugie, uchyla wyrok i w zależności od ustaleń skargę do sądu administracyjnego odrzuca (np. gdy była niedopuszczalna) lub umarza postępowanie (np. gdy sąd nie uwzględnił cofnięcia skargi). Jeżeli przyczyną wznowienia postępowania było wykrycie prawomocnego orzeczenia dotyczącego tej samej sprawy, sąd uchyla jedno z orzeczeń, utrzymując w mocy inne prawomocne orzeczenie, albo uchyla wszystkie prawomocne orzeczenia dotyczące tej samej sprawy i orzeka co do istoty sprawy albo przekazuje sprawę właściwemu wojewódzkiemu sadowi admini­stracyjnemu do rozpoznania i rozstrzygnięcia o tej sprawie;

• wyroki nie uwzględniające skargi o wznowienie postępowania. Wyrok o oddaleniu podejmuje sąd, gdy po rozpoznaniu skargi o wznowienie stwierdził jej niezasadność.

Postępowanie może również zakończyć się podjęciem postanowienia o odrzuceniu skargi, w razie gdy sąd połączył badanie dopuszczalności skargi o wznowienie postępowania z rozpoznaniem sprawy
i w tej fazie stwierdził niedopuszczalność skargi.

Od orzeczeń wojewódzkiego sądu administracyjnego służy skarga kasacyjna. Postępowanie w sprawie wznowienia postępowania jest postępowaniem przed pierwszą instancją, chyba że postępowanie prowadzi Naczelny Sąd Administracyjny.

Regulacja postępowania w sprawie wznowienia postępowania. Do po­stępowania stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed woje­wódzkim sądem administracyjnym, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

2. Unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego

Według art. 172: „Naczelny Sąd Administracyjny unieważnia prawomocne orzeczenie sądu administracyjnego wydane w sprawie, które ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądu administracyjnego w chwili orzekania i odrzuca skargę, jeżeli orzeczenie
to nie może być wzruszone w trybie przewidzianym w ustawie. Sąd orzeka na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego. Do rozpoznania wniosku stosuje się odpowiednio przepisy
o rozpoznaniu skargi kasacyjnej". Jest to rozwiązanie przyznające Naczelnemu Sądowi Administracyj­nemu kompetencję do sprawowania nadzoru nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nie przyznała Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu kompetencji do sprawowania nadzoru judykacyjnego nad orzecznictwem wojewódzkich sądów. Nie zawiera takiego rozwiązania jak przyjęto w zakresie kompetencji Sądu Najwyższego. Według art. 183 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: „Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzeka­nia". Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, że Naczelny Sąd Admini­stracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w usta­wie, kontrolę działalności administracji publicznej, a zatem ogranicza właściwość Naczelnego Sądu Administracyjnego do kontroli wykonywania administracji pub­licznej.

O kompetencji nadzorczej Naczelnego Sądu Administracyjnego stanowi art. 3 § 1 ustawy — Prawo o ustroju sądów administracyjnych: „Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów admini­stracyjnych w zakresie orzekania w trybie określonym ustawami, a w szczególno­ści rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów i podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne oraz rozpoznaje inne sprawy należące do właś­ciwości Naczelnego Sądu Administracyjnego na mocy innych ustaw".

W postępowaniu sądowoadministracyjnym można natomiast dopatrzyć się cech oficjalności — postępowanie o unieważnienie jest bowiem wszczy­nane na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Przedmiotem wniosku o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu ad­ministracyjnego może być zarówno orzeczenie wojewódzkiego sądu administracyj­nego, jak i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Artykuł 172 nie wprowadza ograniczenia do prawomocnych orzeczeń wojewódzkiego sądu administracyjnego, a stanowi o pra­womocnych orzeczeniach sądu administracyjnego.

Dopuszczalność złożenia wniosku o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu administracyjnego jest ograniczona:

• po pierwsze, rodzajem naruszenia prawa w orzeczeniu sądu, a mianowicie jeżeli sąd administracyjny orzekał w sprawie, która ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądu administracyjnego w chwili orzekania,

• po drugie, jeżeli orzeczenie to nie może być wzruszone w trybie przewi­dzianym ustawą,
  a zatem gdy złożenie skargi kasacyjnej jest niedopuszczalne.

GWARANCJE SKUTECZNOŚCI ORZECZEŃ SĄDÓW ADMINISTRACYJNYCH. ROSZCZENIE ODSZKODOWAWCZE.

Zagadnienie skuteczności kontroli sądów administracyjnych jest aktualne od okresu
II Rzeczypospolitej. S. Kasznica, oceniając skutki wyroku NTA, podkreślał, że wprawdzie „władza, której akt administracyjny został uchylony, obowiązana jest wydać nowy akt w tej sprawie w ciągu 1-go miesiąca od dnia doręczenia jej wypisu wyroku, przy czym w danej sprawie związana jest zapatrywaniem Trybu­nału, zawartym w uzasadnieniu wyroku (art. 89). Na straży tego postanowienia nie stoi żadna sankcja. Istnieje tylko zupełnie niewystarczający przepis, że «nad wykonaniem wyroków Trybunału przez władze czuwa Prezes R.M.» (art. 89/3). Uchylony Dział VI k.p.a, nie zawierał regulacji sankcji za niewykonanie wyroku. Jedyną możliwością zapewnienia skuteczności wyroku było uchylenie zaskarżonej decyzji, jeżeli organ, rozpatrując sprawę, nie uwzględnił oceny prawnej wyrażonej w orzeczeniu NSA.

Artykuł 286 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi stanowi,
że po uprawomocnieniu się orzeczenia sądu pierwszej instancji akta administracyjne sprawy zwraca się organowi administracji publicznej, załączając odpis orzeczenia ze stwierdzeniem jego prawomocności. Termin do załatwienia sprawy przez organ administracji publicznej określony
w przepisach prawa lub wyznaczony przez sąd liczy się od dnia doręczenia akt organowi.

Organ administracji publicznej związany jest oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażonymi w orzeczeniu sądu (art. 153 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Niewykonanie oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania jest działaniem z naruszeniem przepisów prawa, a zatem stanowi podstawę do uwzględnienia skargi na działanie lub bezczynność organu wykonującego administrację publiczną.

Dla zapewnienia skuteczności orzecznictwa sądów administracyjnych ustawa — Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyjmuje następujące gwarancje:

• po pierwsze, wprowadzając skargę do wojewódzkiego sądu administracyj­nego na niewykonanie wyroku uwzględniającego skargę na bezczynność oraz na bezczynność organu po wyroku uchylającym lub stwierdzającym nieważność aktu lub czynności. Strona po uprzednim pisemnym wezwaniu właściwego organu do wykonania wyroku lub załatwienia skargi może wnieść w tym przedmiocie skargę, żądając wymierzenia temu organowi grzywny. Grzywnę wymierza się do wysoko­ści dziesięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego
  w gospodarce narodowej w roku poprzednim, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów. Wykonanie wyroku lub załatwienie sprawy
  po wniesieniu skargi nie stanowi podstawy do umorzenia postępowania lub oddalenia skargi.

• po drugie, instytucją, która ma gwarantować skuteczność orzecznictwa sądów administracyjnych, jest możliwość podjęcia orzeczenia merytorycznego. W razie niewykonania wyroku uwzględniającego skargę na bezczynność oraz w razie bezczynności organu po wyroku uchylającym lub stwierdzającym nieważność aktu lub czynności, po uprzednim pisemnym wezwaniu właściwego organu do wykonania wyroku lub załatwienia sprawy, strona może wnieść skargę w tym przedmiocie, żądając wymierzenia temu organowi grzywny. Sąd, w tym przypadku oprócz orzeczenia o grzywnie, może ponadto orzec o istnieniu lub nieistnieniu uprawnienia lub obowiązku, jeżeli pozwala na to charakter sprawy.

• po trzecie, gwarancją jest przyznanie roszczenia o odszkodowanie. Osobie (skarżącemu, podmiotowi na prawach strony), która poniosła szkodę wskutek niewykonania orzeczenia sądu, służy roszczenie o odszkodowanie na zasadach określonych w kodeksie cywilnym. Odszkodowanie przysługuje od organu, który nie wykonał orzeczenia sądu. Jeżeli organ w terminie trzech miesięcy od dnia złożenia wniosku o odszkodowanie nie wypłacił odszkodowania, uprawniony podmiot może wnieść powództwo do sądu powszechnego. Artykuł 154 § 5 usta­wy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie daje podstawy do podjęcia decyzji o odszkodowaniu. Jeżeli organ uznaje roszczenie o odszkodowa­nie, wypłaca je, w razie zaś nie wypłacenia odszkodowania służy powództwo do sądu powszechnego.

Roszczenia o odszkodowania. Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przewiduje roszczenie o odszkodowanie w następujących przy­padkach:

• osoba poniosła szkodę na skutek niewykonania orzeczenia sądu

• sąd wyrokiem uchylił zaskarżoną decyzję, a organ, rozpatrując sprawę, ponownie umorzył postępowanie oraz w razie, gdy sąd stwierdził nieważność aktu lub ustalił przeszkodę prawną uniemożliwiającą stwierdzenie nieważności aktu stronie, która poniosła szkodę, służy odszkodowanie od organu, który wydał decyzję. Artykuł 160 k.p.a, stosuje się odpowiednio.

W postępowaniu podatkowym. Ordynacja podatkowa uregulowała tryb do­chodzenia odszkodowania. Jest to tryb sądowy i administracyjnosądowy (art. 260 i 261 o.p.), a zatem przyjęto takie rozwiązanie jak w art. 160 k.p.a. W razie uchylenia, stwierdzenia nieważności lub stwierdzenia przeszkody uniemożliwiają­cej stwierdzenie nieważności przez sąd decyzji podjętej w postępowaniu podat­kowym strona dochodzić będzie odszkodowania na zasadach określonych w art. 160 k.p.a.

POSTĘPOWANIE ODRĘBNE I POSTĘPOWANIE POMOCNICZE.

Postępowanie odrębne.

Postępowaniem odrębnym- jest postępowanie w sprawie rozstrzygania sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz sporów kompetencyjnych między organami tych jednostek a organami administracji rządowej. Zakwalifikowanie do tego postępowania w sprawie sporów jest uzasadnione tym, że w tym przypadku nie jest przedmiotem postępowania kontrola wykonywania administracji publicznej, a ustalenie właściwości organu admini­stracji, a zatem tylko pośrednio związane jest
z kontrolą wykonywania admini­stracji publicznej.

Postępowanie pomocnicze

Do postępowania pomocniczego zaliczymy: postępowanie w sprawie zaginięcia lub zniszczenia akt
i postępowanie w sprawie podejmowania uchwał.

Postępowanie w sprawie zaginięcia lub zniszczenia akt. Przedmiot po­stępowania. Odtworzeniu ulegają akta zaginione lub zniszczone w całości lub w części. W sprawie prawomocnie zakończonej odtworzeniu podlega orzeczenie kończące postępowanie w sprawie oraz ta część akt, która jest niezbędna do ustalenia jego treści i do wznowienia postępowania.

Właściwość sądu. Do odtworzenia akt sprawy będącej w toku właściwy jest sąd, w którym ostatnio toczyła się sprawa. Jeżeli właściwy byłby Naczelny Sąd Administracyjny, Sąd ten przekaże odtworzenie akt sądowi I instancji, chyba że chodzi o odtworzenie tylko akt tego sądu.

Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt w sprawie prawomocnie zakończonej przeprowadza sąd, w którym sprawa toczyła się w I instancji.

Stadia postępowania:

• Wszczęcie postępowania. Sąd wszczyna postępowanie z urzędu lub na wniosek strony. Sąd wszczyna postępowanie tylko na wniosek strony, jeżeli zaginięcie lub zniszczenie akt nastąpiło wskutek siły wyższej. Wniosek o odtworzenie akt musi spełniać wymogi pisma procesowego, a ponadto należy określić dokładnie sprawę, dołączyć wszelkie urzędowo poświadczone odpisy znajdujące się w posiadaniu zgłaszającego wniosek oraz wskazać znane mu miejsca, w którym dokumenty lub ich odpisy się znajdują.

• Postępowanie rozpoznawcze przeprowadza się w ten sposób, że przewodniczą­cy wzywa osoby, organy administracji publicznej wskazane we wniosku oraz znane sądowi urzędowo do złożenia w określonym terminie poświadczonych urzędowo odpisów dokumentów będących w ich posiadaniu albo do oświadczenia, że ich nie posiadają. Jeżeli osoba wezwana nie posiada dokumentu lub odpisu, a przed wezwaniem była w jego posiadaniu, powinna wyjaśnić, gdzie dokument lub odpis się znajduje. Sąd może skazać na grzywnę, w wysokości dziesięciokrotnego przeciętne­go wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzedzającym, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie odręb­nych przepisów, każdego, kto nie uczyni zadość wezwaniu przewodniczącego. Jeżeli wezwana była osoba prawna lub jednostka organizacyjna, ukaraniu podlega jej kierownik lub pracownik, którego obowiązkiem było uczynić zadość wezwaniu. Po doręczeniu poświadczonych urzędowo odpisów dołącza się je do akt, a odpis zarządzenia o tym doręcza się stronom.
  W razie gdy odtworzenia akt nie można przeprowadzić w trybie wyżej wskazanym, przeprowadzane jest właściwe postępowanie rozpoznawcze. Przewod­niczący wzywa strony
  do złożenia dokładnych oświadczeń co do treści zaginio­nych lub zniszczonych pism oraz dowodów na zawarte w nich twierdzenia, nie wyłączając prywatnych odpisów oraz innych pism i notatek, które mogą być pomocne przy odtworzeniu akt. Sąd z urzędu przeprowadza dochodzenie, nie pomijając żadnej okoliczności, która może mieć znaczenie dla ustalenia treści zaginionych lub zniszczonych akt. Sąd bierze pod uwagę wpisy do repertoriów i innych ksiąg biurowych. Sąd może też przesłuchać w charakterze świadków sędziów, prokuratorów, protokolantów, pełnomocników stron i inne osoby, które uczestniczyły w postępowaniu
  lub które mogą wypowiedzieć się co do treści akt, jak również może zarządzić przesłuchanie stron.

• Orzeczenie. Po przeprowadzeniu właściwego postępowania rozpoznawczego sąd orzeka postanowieniem, w jaki sposób i w jakim zakresie zaginione akta mogą być odtworzone lub,
  że odtworzenie akt jest niemożliwe. Na postanowienie przysługuje zażalenie. Jeżeli akta nie mogą być odtworzone lub odtworzone zostały w części niewystarczającej do podjęcia dalszego postępowania, skarga albo środek od­woławczy mogą być wniesione ponownie
  w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym postanowienie w tym przedmiocie stało się prawomocne. We wszystkich innych przypadkach sąd podejmuje postępowanie w takim stanie, w jakim okaże się to możliwe przy uwzględnieniu akt pozostałych i odtworzonych. Na po­stanowienie co do podjęcia dalszego postępowania przysługuje zażalenie.

Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w sprawie po­dejmowania uchwał. Przedmiotem tego postępowania jest:

• podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administra­cyjnych,

• podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej.

Postępowanie jest prowadzone w pierwszym przypadku na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, a w przypadku drugim na podstawie postanowienia składu orzeka­jącego sądu. Wniosek o podjęcie uchwały oraz uchwały Naczelnego Sądu Ad­ministracyjnego wymaga uzasadnienia.

Uchwały Naczelny Sąd Administracyjny podejmuje w składzie siedmiu sę­dziów, całej Izby lub pełnym składzie. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego kieruje wniosek do rozpoznania
do jednego ze składów. Skład siedmiu sędziów może w formie postanowienia przekazać zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi Izby, a Izba pełnemu składowi Naczelnego Sądu Administracyjnego. Do podjęcia uchwały przez pełny skład Naczelnego Sądu Administracyjnego
lub przez pełny skład Izby wymaga się obecności co najmniej dwóch trzecich sędziów każdej z Izb. Uchwały podejmowane są w głosowaniu jawnym zwykłą większością głosów.

W posiedzeniach całego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego lub w posiedzeniu Izby udział Prokuratora Generalnego lub jego zastępcy jest obo­wiązkowy. W posiedzeniu składu siedmiu sędziów bierze udział prokurator Prokuratury Krajowej.

Naczelny Sąd Administracyjny może w formie postanowienia odmówić pod­jęcia uchwały, zwłaszcza gdy nie zachodzi potrzeba wyjaśnienia wątpliwości.

Moc uchwały. Jeżeli jakikolwiek skład sądu administracyjnego rozpoznający sprawę nie podziela stanowiska zajętego w uchwale składu siedmiu sędziów, całej Izby albo w uchwale składu Naczelnego Sądu Administracyjnego, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia odpowiedniemu składowi. W ta­kim przypadku rozpatrzenie sprawy odroczy. Odpowiednio skład siedmiu sędziów, skład Izby, pełny skład Naczelnego Sądu Administracyjnego podejmuje ponowną uchwałę. Uchwała jest wiążąca. Odmowa podjęcia uchwały jest niedopuszczalna.

Jeżeli skład jednej Izby Naczelnego Sądu Administracyjnego wyjaśniający zagadnienie prawne nie podziela stanowiska zajętego w uchwale innej Izby, przedstawia to zagadnienie do rozstrzygnięcia pełnemu składowi Naczelnego Sądu Administracyjnego.

---