Praca Magisterska - WYCHOWANIE EKOLOGICZNE W PRZEDSZKOLU, wychowanie ekologiczne

Spis treści ..........................................................................................................2

Wstęp ...................................................................................................................4

Rozdział I

Wycieczka jako jedna z form pracy z dziećmi w przedszkolu

I.1 Próba definicji wycieczki w ujęciu psychologów i pedagogów ...................

I.2 Znaczenie wycieczki w rozwoju dziecka .......................................................

I.3 Charakterystyka i klasyfikacja wycieczek .....................................................

I.4 Organizacja wycieczek ...................................................................................

I.4.1 Cele i planowanie wycieczek .........................................................................

I.4.2 Zachowanie bezpieczeństwa podczas wycieczek. Regulamin wycieczek w

Przedszkolu nr 118 w Krakowie ....................................................................

I.4.3 Znaczenia oraz wykorzystanie treści wycieczek w zajęciach dydaktycznych

i wychowawczych .........................................................................................

I.5 Rola rodziny w zdobywaniu wiadomości ekologicznych ..............................

Rozdział II

Znaczenie pojęć ekologicznych w rozwoju dzieci 6 - letnich

II.1 Próba definicji określenia pojęcia oraz pojęć ekologicznych ................

II.2 Psychologiczne prawidłowości rozwijania pojęć .........................................

II.3 Badania pedagogiczne nad wpływem wycieczek na kształtowanie pojęć

ekologicznych ...............................................................................................

II.4 Założenia programowe w zakresie znajomości pojęć ekologicznych przez

dzieci 6 - letnie .............................................................................................

Rozdział III

Metody badań własnych

III.1 Cel i przedmiot badań ..................................................................................

III.2 Określenie problemu badawczego głównego i problemów szczegółowych

III.3 Zdefiniowanie hipotezy głównej i szczegółowych .....................................

III.4 Określenie zmiennej i wskaźników .............................................................

III.5 Omówienie metod badań zastosowanych w pracy ......................................

III.6 Organizacja i przebieg badań ......................................................................

III.7 Charakterystyka badanego środowiska i grupy ...........................................

Rozdział IV

Poziom pojęć ekologicznych u dzieci 6 - letnich w świetle przeprowadzonych badań

IV.1 Uwagi wstępne ........................................................................................

IV.2 Charakterystyka pojęć ekologicznych dzieci 6 - letnich ...........................

IV.2.1 Częstotliwość prowadzonych wycieczek - analiza dziennika ...................

IV.3 Analiza wysokiego poziomu pojęć ekologicznych u dziecka 6 - letniego

IV.4 Interpretacja średniego poziomu pojęć ekologicznych u dziecka 6 -

letniego .......................................................................................................

IV.5 Omówienie niskiego poziomu pojęć ekologicznych u dziecka 6 -

letniego .....................................................................................................

IV.6 Wykształcenie rodziców, a poziom pojęć ekologicznych dzieci ...............

IV.7 Czas uczęszczania do przedszkola, a poziom pojęć ekologicznych dzieci

IV.8 Podsumowanie .......................................................................................

IV.9 Wnioski ......................................................................................................

IV.10 Bibliografia ...............................................................................................

IV.11 Aneksy ........................................................................................................

WSTĘP

Przedszkole jest instytucją powołaną do pełnienia określonych programem zadań, stanowiących o jego funkcjach spełnianych wobec dziecka, rodziny i społeczeństwa.

Sprawuje ono opiekę nad zdrowiem i bezpieczeństwem dzieci, stymuluje wszechstronny ich rozwój, stwarza wyrównywania deficytów rozwojowych, zaspokaja ich podstawowe potrzeby biologiczne, psychiczne, społeczne. Działalność dydaktyczna przedszkola wyraża się w procesie kierowania uczeniem się przez dzieci w różnych sytuacjach i okolicznościach. Nauczyciel steruje działalnością dziecka przez organizowanie środowiska wychowującego i tworzenie sytuacji wychowawczych, przez dostarczanie treści oraz stosowanie różnorodnych metod i form pracy z dziećmi.

Zabiegi te mają na celu kształtowanie osobowości dziecka, która jest rezultatem wielostronnego, intensywnego uczestniczenia w działaniu, przeżywaniu i poznawaniu otaczającego świata.

Jednym z najskuteczniejszych czynników wychowawczych i kształcących jest kontakt z przyrodą, która stanowi bogate źródło wrażeń, przeżyć, doznań a także wywołuje chęć aktywnego działania.

Bezpośrednie zetknięcie z otoczeniem przyrodniczym wywołuje u dziecka zaciekawienie, zdziwienie, nasuwa wiele pytań, stwarza szerokie możliwości doświadczeń, zaspokaja potrzeby, rozbudza zainteresowanie, kształtuje pożądane postawy.

Zainteresowanie jest specyficznym nastawieniem poznawczym i emocjonalnym na osoby, przedmioty zjawiska przyrodnicze.

Ich rozwój zależy od wpływu środowiska. Organizując kontakty z przyrodą możemy te zainteresowania rozwijać, kształtować. Będą one miały duży wpływ na kształtowanie się prawidłowych postaw wobec przyrody i problemów ekologicznych.

Postawy to sposób zachowania się wobec osób, przedmiotów, zjawisk przyrodniczych, roślin czy zwierząt. Sukcesem będzie ukształtowanie postaw czynnych wobec ochrony przyrody.

Kontakt z przyrodą budzi uczucia opiekuńcze i rodzi zamiłowanie do pielęgnowania roślin, zwierząt, dzięki czemu można wprowadzić podstawowe elementy ochrony środowiska i problemy ekologiczne.

Praca dotyczy problemu wychowania ekologicznego
w przedszkolu.

Pogłębiający się niepokój o losy naszej planety, skłania wiele grup społecznych do działania na rzecz rozwijania świadomości ekologicznej i kształtowania nowych, przyjaznych naturze postaw. Nauczyciele, już w przedszkolu, mają niepowtarzalną szansę, aby rozbudzić w dzieciach „sumienie ekologiczne”.

W mojej pracy skupiłam się nad jedną z form pracy z dziećmi
6 letnimi, jaką jest wycieczka.

W rozdziale pierwszym jak i drugim -I- „Wycieczka jako jedna
z form pracy w przedszkolu”, -II- „Rozwój i kształtowanie pojęć ekologicznych u dzieci 6 letnich” omówiłam teoretyczne
i naukowe podstawy związane z tematem.

W rozdziale III „Metody badań własnych” uściśliłam przedmiot badań, określiłam cel, problem badawczy, omówiłam metody, techniki i narzędzia badawcze, jakie użyłam podczas swojej pracy oraz scharakteryzowałam badane środowisko.

Rozdział IV „Poziom pojęć ekologicznych dzieci 6 letnich
w przeprowadzanych badaniach”, przedstawia wyniki prowadzonych badań i poddaje je analizie. Przedstawiam w tym rozdziale również wnioski, będące wynikiem analizy badań.

Pracę kończą aneksy i bibliografia.

Pragnę serdecznie podziękować mojemu Promotorowi Pani Prof. dr hab. Eugenii Lesiak-Laska za cenną pomoc merytoryczną i metodyczną oraz życzliwy stosunek podczas pisania pracy.

ROZDZIAŁ I

Wycieczka jako jedna z form pracy z dziećmi
w przedszkolu

I.1 Próba definicji wycieczki w ujęciu psychologów i pedagogów.

Wycieczka jest konieczną formą pracy w przedszkolu. Poznawanie przez dzieci świata przyrody jest nieodzowne w kształtowaniu prawidłowych pojęć przyrodniczych oraz właściwej postawy. Nie można mówić o prawidłowym rozwoju osobowości bez zastosowania tej drogi poznawczej.

Kazimierz Denek wskazuje, iż idea wycieczki jako forma pracy wychowawczo-dydaktycznej pojawiła się w związku ze zwalczaniem metod scholastycznych i werbalizmu w nauczaniu. Francuski pisarz oświecenia, filozof, pedagog, powieściopisarz i kompozytor J. J.Rousseau (1712-1778) zalecał stosowanie wycieczek dla rozwijania się u uczących twórczych zdolności obserwacji dociekliwości. Na połowę XIX wieku przypada wprowadzenie przez W. Jastrzębowskiego, nauczyciela w Instytucie Agronomicznym na Marymoncie w Warszawie, wycieczki szkolnej do programu pracy tego zakładu. Stąd słusznie W. Jastrzębowskiego uważa się jako pioniera wycieczek szkolnych. Miano to przypisuje się również J. Michejdzie (1860-1928), znanemu pedagogowi na Śląsku Cieszyńskim, który własnym przykładem, jak i piórem zachęcał do organizacji wycieczek szkolnych, zwanych „podróżami szkolnymi” dla celów dydaktycznych i pedagogicznych. Dydaktyczno-wychowawcze walory wycieczek jako spotkania młodzieży ze światem i życiem, doceniali członkowie Komisji Edukacji Narodowej-pierwszej państwowej władzy szkolnej w Polsce i w Europie. Zachęcali oni do stosowania wycieczek i dłuższych wędrówek w nauczaniu różnych przedmiotów.
W programach i zaleceniach wydawanych przez Komisję Edukacji Narodowej znalazło się znamienne zalecenie: „Wprawując dzieci, aby gdziekolwiek się znajdują znali wschód i zachód słońca, pomiarkowali, jakie jest ich położenie względem tego lub innego miasta. Aby naprzód znali swoy kray, potym sąsiedzkie i bliskie”. Dowodzi ono jak bardzo starano się zbliżyć uczniów do poznawania zjawisk w naturalnym dla nich środowisku, zerwać ze zdobywaniem wiedzy tylko z ksiąg. Dążenie członków Komisji Edukacji Narodowej w tym zakresie J. Minasowicz - poeta i współpracownik Komisji ujął
w następującym dwuwierszu: „Świat takich nauczycieli chwalił i chwali, którzy ucząc chodzili, a chodząc nauczali”.

Współczesna pedagogika i nauki z nią współdziałające, podkreślają liczne walory wycieczek, wyznaczają im poważną rolę i zadania
w nowoczesnym nauczaniu i wychowaniu.

„ Przyrody nie można uczyć tylko za pomocą książek. Byłoby
to zajęcie szare i nudne, dziecko powinno badać zjawiska i procesy w sali
i poza nią. Trzeba wyjść do ogrodu, parku, sadu, na pole, na łąkę do lasu, nad staw, pokazywać roślinność w warunkach naturalnych. Pokazywanie przyrody na obrazku nie wystarczy.”

Marian Krawczyk w książce pt. „Wycieczki” istotę wycieczki przedstawia jako:„ pęd zdrowy, zapewniający olbrzymie korzyści wychowawcze, przyczyniający się tak bardzo do poznania i ukochania kraju ojczystego, jego krajobrazów, ludu, z jego zwyczajami i obyczajami, że daje olbrzymie wartości wychowawcze, zarówno dla rozwoju fizycznego, jak i kształcenia charakteru, przeto też słuszne jest, że na wycieczki i zaprawienie do nich młodego pokolenia zwraca się tak wielką uwagę i wprowadza się je do programów wychowawczych wszystkich instytucji i organizacji wychowawczych od
zarania lat”.

Bogdan Suchodolski wycieczkę rozumie jako „ swoistą formę organizacyjną, której calem jest realizowanie określonych celów dydaktycznych. Wycieczkę organizuje się wówczas, gdy nauczyciel pragnie przedstawić uczniom wybrane rzeczy, zjawiska, procesy w ich naturalnych warunkach”.

Wincenty Okoń w Słowniku Pedagogicznym pisze, iż: wycieczka szkolna
to jedna z form pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły, umożliwiająca uczniom bezpośrednie poznanie środowiska lokalnego, własnego regionu, kraju ojczystego bądź innych krajów, ich właściwości geograficznych, historycznych, etnicznych, kulturowych lub gospodarczych. Wartość wycieczki zależy od stopnia uprzedniego wprowadzenia uczniów w jej problematykę, od wyboru marszruty i środków lokomocji, od koncentracji, uwagi i emocji uczestników na obiektach szczególnie godnych poznania oraz od umiejętności spożytkowania wyników wycieczki w dalszej pracy szkolnej.

I.2 Znaczenie wycieczki w rozwoju dziecka

.... bo cóż jest bardziej naszą własnością,

niż świat wzięty w posiadanie

przez wrażenia i uniesienia dzieciństwa...

Maria Dąbrowska

Dziecko jest istotą ciekawą świata. Konieczność poznawania przez dzieci świata przyrody i kształtowania prawidłowych pojęć przyrodniczych oraz właściwej postawy jest ogromna. Tak ogromna, że nie możemy mówić
o prawidłowym rozwoju osobowości bez zastosowania tej drogi poznawczej. Psychologowie są zgodni, że świat przyrody jest interesującym obiektem poznania dla dzieci w wieku przedszkolnym.S. Szuman tłumaczy to faktem, że wiadomości z przyrody najbardziej odpowiadają sposobowi myślenia dziecka. Dlatego właśnie obserwacje natury są u dzieci potrzebą naturalną, a bliski kontakt z nią ciągłym dążeniem dzieci. Aby w pełni zrozumieć znaczenie wycieczki w rozwoju dziecka, w tym wypadku dziecka
6-o letniego, musimy sięgnąć do podstaw psychologii rozwojowej wieku dziecięcego.

W połowie 6 r.ż., rozpoczyna się ostatnia faza wieku przedszkolnego, która kończy się z chwilą podjęcia nauki w szkole. W zachowaniu dzieci w tym wieku przejawiają się wszystkie charakterystyczne właściwości rozwojowe okresu przedszkolnego, jak również zalążki nowych cech, które rozwiną się
i ukształtują w następnym stadium rozwoju ontogenetycznego - w młodszym wieku szkolnym.

Tak więc sześciolatek przejawia nadal żywe zainteresowanie światem przyrody: roślin, zwierząt oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego, np. zawodami i pracą ludzka. Poznaje coraz więcej konkretnych własności przedmiotów i chłonie z ciekawością informacje o bliższym i dalszym otoczeniu.Dziecko 6-o letnie charakteryzuje szczególna podatność na wpływy nauczyciela, ogromna plastyczność psychiczna, chłonność poznawcza, duża zdolność przyswajania nowych wiadomości i umiejętności. Ze względu na swój konkretno - obrazkowy sposób myślenia poznaje otaczające go środowisko wszystkimi zmysłami, dlatego należy umożliwić mu oglądanie, badanie, obserwowanie lub eksperymentowanie na wybranych obiektach przyrodniczych. Zajęcia przyrodnicze są wspaniałą okazja do obcowania z przyrodą. Rozwój dziecka w kontakcie z przyrodą przynosi wartości nie dające się wytworzyć
w żaden inny sposób. Bezpośredni kontakt z obiektami przyrodniczymi: roślinami, zwierzętami prowadzi do głębszego poznania ich życia, sposobów zachowania, sieci wzajemnych zależności, pozwalają dzieciom dostrzec istnienie wspólnego, biologicznego kontinuum, w którym obecny jest człowiek. Zajęcia przyrodnicze, w których wiodącą role odgrywają wycieczki, umożliwiają odkrycie niepowtarzalnego uroku, rozmaitości i piękna przyrody wpływające na bogactwo przeżyć emocjonalnych i postaw proekologicznych. Sprzyjają rozwojowi cennych zainteresowań, które mogą być impulsem do późniejszego zdobywania wiedzy, skupienia uwagi i chęci dokładniejszego obserwowania zjawiska.

„Polskie władze oświatowe zalecają by więcej czasu przeznaczyć na kształtowanie zachowań dzieci wobec przyrody oraz jej ochronę. Zajęcia przyrodnicze w przedszkolu winny uwzględniać zasady bioetyki, zgodnie
z którymi powinniśmy pamiętać o:

- kształtowaniu opiekuńczej postawy dzieci wobec istot żywych
i środowiska

ukazywaniu walorów estetycznych przyrody
zaprzestaniu dzielenia elementów przyrody na gatunki pożyteczne szkodliwe, gdyż powoduje to, że pierwsze chronimy a drugie tępimy
rozwijaniu zdolności postrzegania harmonii i dysharmonii poznanych środowisk przyrodniczych np.: łąki, lasu pola
rozwijaniu umiejętności poznawanych środowisk przyrodniczych, szczególnie w sposób emocjonalny
kształtowaniu współodpowiedzialności dzieci za stan „ Kącika przyrody”, ogrodu
ukazywaniu transcendentalnej wartości życia

- prezentowaniu człowieka na właściwej pozycji we wszechświecie,
uzależnionego od różnych otaczających go zjawisk przyrodniczych
obserwowanych i odczuwanych bezpośrednio, oraz zbliżonych

dzieciom pośrednio- angażowaniu dzieci do prac na rzecz ochrony środowiska w najbliższej
okolicy lub choćby ogrodzie przedszkolnym”.

Zaplanowane, przemyślane i systematycznie prowadzone zajęcia, organizowane z wykorzystaniem atrakcyjnych metod i form pracy rozbudzają zainteresowania dzieci, a to z kolei inspiruje je do działania
i przyczynia się do zbierania doświadczeń. Wiadomości uzyskane tą drogą są podstawą do prawidłowego rozumienia i przyswojenia pojęć ekologicznych oraz impulsem do dalszego zdobywania wiedzy pojęciowej.

I.3 Charakterystyka i klasyfikacja wycieczek

Bezpośredni kontakt z przyrodą pozwala na uświadomienie dziecku istnienia przyrody przez jej odbiór wszystkimi zmysłami oraz uczuciowe związanie poprzez przeżycia estetyczne np.: dotyk kory drzew, powierzchni liści, słuchania szumu drzew, śpiewu ptaków, poznawania zapachów, podziwiania przyrody. Zdobyte w trakcie bezpośrednich kontaktów z przyrodą doświadczenie, pozwala na wyrażanie przeżyć estetycznych poprzez różnorodną aktywność,
w przypadku dzieci przedszkolnych - szczególnie plastyczną i muzyczną, która wzmacnia pozytywne uczucia związane z przyrodą, a także werbalną - pozwala na pogłębienie wiedzy o świecie, przyswojenie nowych pojęć.

Wyjście z procesem dydaktycznym w teren to zorganizowanie wycieczki.

M. Jakowicka przyjęła następujący podział wycieczek:

wycieczka rozpoznawcza - służy ona rozeznaniu w sposobie doświadczeń ucznia w stosunku do określonych obiektów środowiska,
wycieczka poznawcza - której celem jest pogłębienie istniejących lub zdobycie nowych spostrzeżeń i doświadczeń uczniów
w bezpośredniej styczności z rzeczywistością,
wycieczka pogłębiająca - jest to rodzaj wycieczki, którą nauczyciel organizuje jeśli podczas opracowania materiału z wycieczki poznawczej powstały luki w jakości doświadczeń uczniów, które należy usunąć,
wycieczka porównawcza - prowadzona jest zazwyczaj podczas końcowych zajęć cyklu dydaktycznego, zwłaszcza w części podsumowującej, porównawczej,
wycieczka podsumowująca - organizowana jest po zakończeniu cyklu zajęć, podczas których powstały wytwory uczniów np.: prace techniczne, ilustracje, wypracowania,

K. Denek proponuje następującą klasyfikację:

1. Wycieczki przedmiotowe:

polonistyczne
historyczne
plastyczne
geograficzne
biologiczne
botaniczne

2. Podział ze względu na organizatora ( szkolne, młodzieżowe, studenckie
i inne)

Podział ze względu na charakter wycieczki ( piesze, kolarskie, itp.)
Podział ze względu na miejsce przeznaczenia (górskie, nizinne, wyżynne, miejskie, wiejskie)

Przedstawienie pełnej systematyki wycieczek jest rzeczą trudną, gdyż klasyfikuje się je według cechy dominującej.

I.4 Organizacja wycieczki

I.4.1. Cele i planowanie wycieczki

Harmonijny rozwój osobowości dziecka wymaga wszechstronnych wpływów i oddziaływań społeczno-wychowawczych. Obcowanie ze środowiskiem przyrodniczym i społecznym, to niezorganizowane, spontaniczne jak i to umiejętnie zorganizowane przez nauczyciela, wyrabia wiele pożądanych cech,
a wśród nich wrażliwość na piękno, zamiłowanie do natury, potrzebę kontaktu
z nią, postawę opiekuńczą wobec zwierząt, umożliwia obserwację oraz pobudza do działania. Dziecko zaspokajając naturalną ciekawość świata spostrzega, obserwuje, bada, doświadcza, sprawdza, kojarzy fakty i chłonie odpowiednio podane przez nauczyciela informacje. „Każda dobrze zorganizowana wycieczka, ma duże walory i wychowawcze i poznawcze. Wycieczki umożliwiają zdobycie dokładnych wyobrażeń o życiu przyrody i ludzi w bliższym i dalszym środowisku, o dziełach sztuki i techniki, dostarczają im głębokich i nie zapomnianych przeżyć, wzbudzają miłość do kraju rodzinnego, miłość do piękna, rozwijają zdolność obserwacji, przyczyniają się do kształtowania trwałych przekonań”.

Musimy pamiętać także o tym, że dobrze zorganizowana wycieczka nie powinna mieć charakteru jednostronnego, że obok celu zasadniczego, powinny wystąpić cele różnorodne i wszechstronne. I. Dudzińska ogólnie ujmuje je następująco: „ - poznawanie otoczenia i kształtowanie postaw społeczno - moralnych, patriotycznych i estetycznych w bezpośrednim kontakcie z nimi,

dostarczanie przyjemności i wypoczynku”

Jeśli chodzi o pierwszy z wymienionych celów, to występują w nim różne elementy dydaktyczne, takie jak wzbogacanie i uściślanie wiadomości, kształtowanie pojęć potrzebne do późniejszego sądowania i wyciągania wniosków, rozwijanie procesów poznawczych takich jak uwaga, pamięć, spostrzeżenia, wyobrażenia, a także rozwijania podstawowych procesów myślowych jak: analiza, synteza, porównywanie, abstrahowanie, uogólnianie.

Wiek przedszkolny nazywany jest często wiekiem pytań, a właśnie wycieczki, stykanie się dzieci z nowym środowiskiem pobudza je do stawiania pytań, co z kolei wpływa na rozwój mowy. Kontakt z nowym nieznanym, wpływać będzie na kształtowanie się postawy dziecka - wyrabianie właściwego stosunku do otoczenia, odczuwanie jego piękna.

W odniesieniu do celu drugiego proponowanego przez I. Dudzińską, należy dzieciom stwarzać możliwości wypoczynku, w otoczeniu przyrodniczym.

W ten sposób podczas wycieczki, której celem zasadniczym jest dostarczenie przyjemności dzieciom, będziemy wzbogacać i uściślać wiadomości, rozwijać zdolności obserwacji, budzić zainteresowania przyrodnicze, kształtować nawyki kulturalnego zachowania się, dostarczać, przeżyć estetycznych.

Pamiętać należy o tym, że duża wartość wycieczki polega na przebywaniu dzieci przez dłuższy czas na powietrzu, co przyczynia się do odprężenia psychicznego i fizycznego. Oprócz tych dwóch zasadniczych celów wycieczka przyczynia się do wytwarzania kontaktów między dziećmi, koleżeńskości, nawiązywania kontaktów z ludźmi dorosłymi.

Nieraz sama zapowiedź wycieczki i przygotowania do niej wywołują u dzieci różne reakcje. Jedne reagują żywo, cieszą się, chętnie pomagają przy pracach przygotowawczych, przejawiają dużą aktywność, inne są bardziej bierne, niechętnie włączają się do prac związanych z wycieczką, nie wykazują inicjatywy. Tak więc samo przygotowanie pozwala nauczycielowi obserwować pewne właściwości i różnice indywidualne dzieci.

Więcej możliwości poznania przynosi sama wycieczka, gdy nauczyciel przebywa bezpośrednio z grupą, obserwuje dzieci w rozmaitych sytuacjach i okolicznościach. Nauczyciel poznaje, które są bardziej zdyscyplinowane, które mniej, które szybciej zniechęcają się trudnościami, które są wytrwałe, które pomagają innym, a które wykazują cechy egoistyczne. Na wycieczce nauczyciel zauważy u dzieci jaka jest szybkość reakcji na różne zjawiska, zainteresowania, ujawnią się takie cechy jak umiejętność współdziałania w zespole, dostosowanie się do woli większości. Dzieci, którym nauczyciel już od najmłodszych lat wskazuje na wycieczce w jaki sposób można zwrócić się do kolegi o pomoc i jak pomóc samemu, wyrabiają w sobie nawyki, stanowiące treść powiedzenia „dobry kolega”.

Dlatego też organizacja wycieczek powinna być należycie przemyślana i zaplanowana przez nauczyciela. Podczas organizacji wycieczki powinny występować następujące etapy:
-planowanie

-przygotowanie

-przeprowadzenie

-podsumowanie-wykorzystanie treści wycieczki w zajęciach dydaktyczno-wychowawczych.

Planowanie wycieczek powinno wynikać z realizacji programu nauczania,
i powinno być z programem integralnie powiązane. Najsłuszniej postąpimy planując wycieczki na cały rok szkolny. Pamiętać należy
o tym , aby wycieczkę poprzedzał tzw. temat kompleksowy, który nauczyciel przewiduje w planach miesięcznych zajęć. Podstawami do opracowania rocznego planu wycieczek są; program danej grupy wiekowej, warunki środowiskowe przedszkola, pora roku, kalendarz uroczystości okolicznościowych. Naturalnie zaczynać należy od najbliższego otoczenia przedszkola przechodząc stopniowo do tego, co dzieciom mniej znane. Konstruując rozkład zajęć, należy nie tylko określać, co mamy dzieciom przekazać, czego je nauczyć, ale również przewidzieć środki realizacji tych zajęć. W tym rozkładzie zajęć musi się znaleźć miejsce dla wycieczek, przy czym nie wystarcza tylko ogólnikowe zaznaczenie, że przewidywana jest wycieczka, ale trzeba wyraźnie określić jej charakter cel, miejsce, czas. Na zebraniu Rady Pedagogicznej poświeconej omówieniu pracy dydaktycznej i wychowawczej na nowy rok przedszkolny nauczyciele poszczególnych grup powinni przedstawić planowane roczne plany wycieczek grup. O zaplanowanych wycieczkach powinien wiedzieć dyrektor przedszkola. Tuż przed wyjściem na wycieczkę, nauczycielka powinna wpisać wyjście grupy do specjalnego zeszytu, który powinien znajdować się w przedszkolu.

Również z planem wycieczek należy zaznajomić rodziców dzieci na pierwszym zebraniu w przedszkolu. Należy poinformować rodziców, ze na pewnych wycieczkach, potrzebna będzie pomoc z ich strony np. w charakterze opiekunów. Często rodzice mogą pomóc w zorganizowaniu wyjścia do pewnych obiektów społecznych (zwiedzanie zakładów pracy), lub w zdobyciu środków lokomocji.

Planując wycieczkę musimy naturalnie wziąć pod uwagę pory roku. Najwięcej wycieczek, jak wiadomo odbywa się we wrześniu i w październiku, następne zaś w miesiącach wiosennych od kwietnia do czerwca.

Przygotowanie do wycieczek powinno dotyczyć zarówno nauczyciela jak i samych dzieci. Przed każdą wycieczką należy określić jej cel, nauczyciel musi dokładnie wiedzieć, co dzięki niej chce osiągnąć, przemyśleć środki, których użyje, aby ten cel został osiągnięty. Sam sposób przygotowania wycieczki będzie uzależniony od tego, gdzie zamierzamy się wybrać. Jeśli będzie to wycieczka do środowiska przyrodniczego, to podstawową rzeczą jest znajomość terenu, na którym będą przebywać dzieci. Najlepiej byłoby, gdyby
nauczyciel uprzednio obejrzał teren, aby zapoznał się z jego topografią
i upewnił się, że zamierzone cele wycieczki są możliwe do zrealizowania
w danym miejscu. Np. planując na kwiecień wycieczkę do lasu,
w celu obserwacji kwitnienia roślin, powinien być pewien miejsca, ·w którym dane rośliny się znajdują i czy dane rośliny kwitną w kwietniu. Najważniejszą jednak sprawą jest znajomość terenu pod katem bezpieczeństwa dzieci oraz możliwości wykorzystania go. I tak np. wychodząc na łąkę, trzeba wiedzieć, czy w pobliżu nie ma bagien, stawów, głębokich rowów, czy nie ma w pobliżu ruchliwej ulicy, torów kolejowych, gdzie znajduje się najbezpieczniejsze przejście przez ulicę. Nigdy nie zaszkodzi, jeśli upewnimy się, że interesujące nas obiekty są rzeczywiście w terenie, są dostępne i można z nich korzystać. O aktualnym stanie najlepiej dowiadywać się samemu lub zdobyć informacje od ludzi, którzy w danym terenie przebywają - unikniemy wtedy niespodzianek. Podobnie należy postąpić w przypadku wycieczki do zakładu pracy, instytucji usługowych.

Podobnie należy postąpić, gdy mamy odbyć wycieczkę do jakiegoś zakładu pracy, instytucji usługowych. W tym przypadku do czynności podstawowych należy wcześniejszy kontakt z ludźmi kierującymi daną instytucją lub osobami, które tam pracują. Należy upewnić się, czy do zakładu pracy, jaki wybrała nauczycielka do zwiedzania mogą wejść małe dzieci. Czy zobaczą to, co nauczycielka sobie zaplanowała we wstępnych założeniach. Czy podczas przebywania dzieci na terenie zakładu pracy zostaną zachowane warunki bezpieczeństwa. Należy ustalić dokładnie dzień, godzinę oraz osobę, która będzie oprowadzała dzieci. Organizacja wycieczki obejmuje przygotowanie do niej samych dzieci. Powinny one wcześniej już wiedzieć, gdzie się udają i po co - wtedy obserwacja ich będzie nastawiona na konkretny cel.

Przygotowanie do wycieczki obejmuje jeszcze jeden bardzo ważny moment, dotyczy on bezpieczeństwa dzieci. Przed wyjściem na wycieczkę należy powtórzyć wspólnie zawarte umowy o zachowaniu się dzieci. Rozmowa taka nie może mieć charakteru przypadkowego, musi być potraktowana poważnie.

Przeprowadzenie wycieczki, która została wcześniej skrupulatnie przygotowana, nie powinno przysporzyć grupie kłopotów. Walory dydaktyczno-wychowawcze w ogromnym stopniu będą zależne od tego, jak wycieczka będzie przygotowana i przeprowadzona. Cel, który mamy za pomocą wycieczki zrealizować, warunkuje w jakimś stopniu jej przeprowadzenie. Wycieczka dobrze przeprowadzona, powinna przebiegać według ściśle sprecyzowanego uprzednio planu. Plan ten powinien dotyczyć: czasu, miejsca, posiłków (przy dłuższych wycieczkach), odpowiedzialności poszczególnych osób. Plan taki musi być ściśle przestrzegany przez osoby odpowiedzialne za przebieg wycieczki. Unikniemy w ten sposób niepotrzebnych komplikacji. Kierując obserwacją i działaniem dzieci, trzeba starać się by cel został w pełni osiągnięty. Najczęściej celem wycieczek jest zebranie pewnych wiadomości, obserwacja dotycząca różnych przedmiotów, sytuacji, czasem także zabawy na świeżym powietrzu. Dużą wartość przedstawiają sytuacje, w których dzieci same czymś się zainteresują, coś zauważą, o coś będą pytały. Zainteresowania takie należy podtrzymywać, zachęcać dzieci mało aktywne do samodzielnych poszukiwań, pobudzać ich aktywność. Jeśli w programie wycieczki przewidywane jest wykonanie jakiejś pracy, należy pamiętać o tym, aby miała ona charakter użyteczny oraz widoczne efekty. Organizując dłuższe wycieczki piesze należy zwrócić uwagę na odpowiedni ubiór dzieci, buty, temperaturę jak panuje. Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na przebieg wycieczki jest atmosfera. Należy postarać się o to, aby była ona radosna, dawała poczucie swobody, zadowolenia, aby podczas wycieczki dzieci mogły odpocząć psychicznie i fizycznie.

I.4.2. Zachowanie bezpieczeństwa podczas wycieczek. Regulamin wycieczek w Przedszkolu nr 118 w Krakowie

Jednym z głównych obowiązków przedszkola jest troska o zdrowie
i bezpieczeństwo dziecka, o czym mówi Instrukcja Ministerstwa Oświaty. Znajdują się tam wyjaśnienia dotyczące pobytu dzieci poza przedszkolem i organizowania wycieczek. Wskazania zawarte w tej instrukcji, nauczyciel powinien dokładnie znać i stosować. Główne wskazówki dotyczące bezpieczeństwa na wycieczce to :

dobra znajomość terenu, na który wyprowadza się dzieci
zapewnienie sobie dostatecznej pomocy ze strony osób dorosłych
częste przeliczanie dzieci
zabranie ze sobą apteczki
umiejętność udzielenia pierwszej pomocy
zaznajomienie dzieci z przepisami ruchu drogowego
i przypominanie ich przed wyjściem w teren
poinformowanie dzieci o istnieniu roślin trujących i stosować zakaz ich zrywania
poinformować dzieci o niebezpieczeństwie zbliżania się do dzikich zwierząt

REGULAMIN !!!!!!!!!!

I.4.3. Znaczenie oraz wykorzystanie treści wycieczek w zajęciach dydaktycznych i wychowawczych

Trudno byłoby zrealizować materiał programowy bez organizowania różnych wycieczek. Wycieczka dostarcza wiele przeżyć, doświadczeń, wiadomości w sposób bezpośredni, poprzez zetknięcie się
z przedmiotami, zjawiskami, faktami. Na wycieczce na dziecko działają różnego rodzaju bodźce, które je aktywizują i pozwalają na pełniejsze przyswojenie wiedzy. Jednak bardzo często zdarza się, że wiadomości i spostrzeżenia, które stanowią zaplanowany cel wycieczki, gubi się wśród innych spostrzeżeń. Dlatego też powinniśmy zawsze uporządkować spostrzeżenia, przeżycia, doświadczenia, aby mogły one być w pełni wykorzystane i przyswojone przez dzieci. Podczas wycieczki dziecko samorzutnie bardzo dużo obserwuje, często są to spostrzeżenia nie ukierunkowane i mogą być błędnie zrozumiane. Aby uniknąć takich przypadków należy najpierw zorientować się, co dzieci wyniosły
z wycieczki, jakie fakty utrwaliły sobie najbardziej, następnie uporządkować, niekiedy rozszerzyć i wybranymi formami utrwalić zdobytą wiedzę.

Sprawdzenie, uporządkowanie i utrwalanie wiedzy, może mieć formę swobodnych wypowiedzi, rozmowy czy też formę plastyczną. Wypowiedzi dzieci są wtedy pełniejsze, ciekawsze i to zarówno podczas zajęć zorganizowanych, jaki swobodnych kontaktów. Prace plastyczne po odbytej wycieczce są o wiele bogatsze, zarówno jeśli chodzi o barwę jak i samą treść wytworu. Częste wycieczki, a za ich pośrednictwem kontakt z przyrodą, interesującymi ludźmi wzbogaca wyobraźnię dziecka.

Podczas wycieczek dzieci zbierają różne tworzywa i okazy przyrodnicze, które zabierają do przedszkola, co wzbogaca działalność artystyczną dzieci. Wycieczki dostarczają też okazów do kącika przyrody, dzieci oglądają okazy, pielęgnują je, obserwują. Wycieczki do środowisk społecznych zapoznają dzieci z pracą wielu ludzi. Zaobserwowane czynności dzieci wykorzystują potem podczas zabaw konstrukcyjnych i tematycznych. Przeżycia dzieci będą pobudzały do samodzielnego wypowiadania się, a więc staną się okazją do prowadzenia rozmów indywidualnych.

Wiedza i umiejętności wyniesione w trakcie zajęć, których podstawą jest wycieczka, są pełniejsze, ciekawsze i trwalsze, gdyż bazują na przeżyciach, doświadczeniach i czynią codzienna pracę w przedszkolu ciekawszą
i całościową.

I.5 Rola rodziny w zdobywaniu wiadomości ekologicznych

DOPISAĆ !!!! ROZDZIAŁ

ROZDZIAŁ II

Znaczenie pojęć ekologicznych w rozwoju dzieci 6 - letnich

II.1 Próba definicji określenia pojęcia oraz pojęć ekologicznych

Jednym z istotnych warunków zapewniającym nauczycielowi poprawność w kierowaniu procesem rozwoju pojęć dzieci jest nie tylko rozumienie istoty pojęcia, ale i świadomość, że nie wolno zaniedbać sprawy odpowiednio pokierowania rozwojem działalności od konkretnej do umysłowej : „Nasze myślenie, bowiem skłonne jest zwracać się raczej ku rzeczom niż ku abstrakcjom”.

Pojęcia - termin jest znany, definiowany i analizowany w logice, psychologii, pedagogice i filozofii. Oznacza on m.in. „(....) myśl, którą wiąże człowiek z określoną nazwą, myśl znaczącą, czyli odnoszącą się do określonego zespołu cech”.Jest to „ podstawowa struktura poznawcza” stanowiąca uogólniony model jakiejś klasy obiektów, cech lub relacji podobnych pod pewnym względem”.

Jest to „ (....) znaczenie jakiegoś terminu”. Pojęcia są różnie dzielone przez różnych uczonych na:

potoczne i naukowe przed naukowe ( potoczne, życiowe ) i naukowe

- konkretne i abstrakcyjne

społeczne, matematyczne, historyczne, fizyczne, chemiczne, muzyczne, techniczne, przyrodnicze.

Zróżnicowana klasyfikacja pojęć związana jest z ich opisem
i charakterystyką wiedzy, której głównymi nośnikami są określone pojęcia.
W tym opracowaniu szczególnego znaczenia nabierają pojęcia przyrodnicze oraz związane z nimi pojęcia ekologiczne. Zanim spróbujemy wychować
i nauczać żyć młodego człowieka w zgodzie z Naturą, zgodnie z wymogami właściwie pojętej ekologii, musimy spróbować zgłębić sens i znaczenie słowa ekologia. Poszukując pojęciowych i filozoficznych aspektów ekologii, należy wyjść od definicji ekologii.

„EKOLOGIA ~ termin wywodzący się od greckiego „aikos” - dom, środowisko i „logos” słowo albo opowieść. Jest to opowieść
o domu jakiejś żywej istoty. Dom jest tu oczywiście przenośnią i oznacza całość otoczenia organizmu jako środowisko żywe i nieożywione.” Ekologia - jest dziedziną biologii zajmującą się wzajemnymi powiązaniami miedzy organizmami żywymi, a środowiskiem w którym żyją. Obecnie dziedzina ta została znacznie rozszerzona i obejmuje także środowisko człowieka
i zachodzące w nim zmiany w wyniku oddziaływań człowieka. Jest nauką coraz bardziej zespoloną z życiem, ukazującą człowiekowi drogi postępowania pozwalające mu żyć w harmonii ze środowiskiem”.Termin „ekologia” został wprowadzony przez Ernesta Haeckla w 1869 roku.

Na szczególną uwagę zasługuje definicja i podstawowe zasady współczesnej ekologii przyjęte w programie Brytyjskiej Partii Ekologicznej -
„ Ekologia oznacza ciebie i świat, w którym przebywasz, twe środowisko ludzkie, twój sposób życia. Jest to punkt wyjścia.”

Mówiąc o ekologii często posługujemy się pojęciem
„ środowisko człowieka ”. Jego elementami jest środowisko przyrodnicze
i środowisko społeczne.

Środowisko przyrodnicze - ogół elementów biotycznych ( rośliny, zwierzęta i ludzie) i elementów abiotycznych ( powietrze, gleba, woda, klimat). Środowisko społeczne - przekształcone przez człowieka elementy środowiska przyrodniczego ( np. budowla) i ich nowe konfiguracje celowo ukształtowane ( np. przemysłowe produkty spożywcze ) a także będące skutkiem ubocznym działalności człowieka ( np. hałas, dym)

W czasach współczesnych coraz częściej mówi się o kryzysie
i zagrożeniach ekologicznych jako skutkach działalności człowieka
w przyrodzie. Zanieczyszczenia i dewastacja przyrody osiągnęły alarmujące rozmiary. Wobec tych zjawisk nie można pozostać obojętnym. Dlatego należy dążyć do powstrzymania dalszej dewastacji przyrody, do ochrony istniejących zasobów i odnowy środowiska naturalnego. Ważną role w tym procesie odgrywa edukacja ekologiczna społeczeństwa zapoczątkowana już
w przedszkolu.

Czym więc jest edukacja ekologiczna?

Edukacja ekologiczna - to świadomie zamierzona, celowa, planowana, systematyczna i stopniowa działalność nauczyciela ( rodziców, opiekunów), wobec dzieci przy ich pozytywnej motywacji, wielostronnej działalności, której celem jest ukształtowanie postawy ekologicznej.

Zajęcia przyrodnicze - zajęcia, których zadaniem jest obcowanie
z przyrodą poprzez zabawy, prace, spacery i wycieczki, obserwacje
i doświadczenia. Dzielenie się spostrzeżeniami; próby uogólniania i wiązania zjawisk występujących w danej porze roku. Odgrywają dużą role
w rozwijaniu pojęć przyrodniczych i ekologicznych.

Pojęcia przyrodnicze (ekologiczne) - to posiadana wiedza o świecie roślin
i zwierząt połączona z rozumieniem potrzeby ochrony przyrody.

II.2 Psychologiczne prawidłowości rozwoju pojęć

Realizacja zadań kształcenia ogólnego we wszystkich okresach rozwoju psychicznego wymaga rozumienia znaczenia wielu pojęć różnorodnych pod względem stopnia konkretności. Stopień konkretności pojęć zależy od tego, czy mają one swoje desygnaty - odpowiedniki w otoczeniu i są one dostępne bezpośredniemu, zmysłowemu poznaniu. Są nimi np.: przedmioty, świat roślin, zwierząt, zjawiska atmosferyczne i wszystkie inne. Jeśli dostępne są bezpośredniej obserwacji, nie ma trudności w przyswojeniu tych pojęć. Znacznie trudniej natomiast przebiega rozumienie i przyswajanie tych pojęć, które nie mają swych desygnatów, a dotyczą określenia stosunków międzyludzkich ( gniewać się, oskarżać), cech charakteru, stanów psychicznych, liczebności przedmiotów. Proces przyswajania tej grupy pojęć jest znacznie dłuższy i wymaga wielu doświadczeń, oraz organizowanych sytuacji, zdarzeń. Kształtowanie pojęć i ich przyswajanie jest ściśle powiązane
z rodzajem myślenia, które rozwija się z wiekiem.

„ Myślenie jest czynnością umysłową, dzięki której poznajemy rzeczywistość w sposób pośredni”.

W psychologii przyjęto następujące rodzaje myślenia:

- sensoryczno - motoryczne

- konkretno - wyobrażeniowe

- słowno - logiczne (abstrakcyjne)

Myślenie sensoryczno - motoryczne - czyli zmysłowo-ruchowe, występuje u dzieci w pierwszych dwóch latach życia. Orientacja
o otaczającym świecie tworzy się głównie na podstawie tego, co dziecko dotyka i czym manipuluje, co bada. Pojęcie danego przedmiotu sprowadza się do zapamiętanego obrazu, który wyprzedza rozumienie, a w dalszej kolejności przyswojenie jego symbolu słownego wraz z jego znaczeniem.
Proces kształtowania pojęć łączy się z mową, gdyż słowa staja się nazwami pojęć, dostrzegamy, uświadamiamy sobie znaczenie rozwoju mowy dla rozwoju myślenia dzieci.

„Mowa stwarza nowe warunki dla przebiegu procesów myślenia, dziecko kojarzy przedmiot ze słowem, które go oznacza. Dzięki wytworzonemu związkowi między przedmiotem a słowem, na dźwięk samego słowa, dziecko szuka tego przedmiotu i wówczas jest to myślenie konkretno-wyobrażeniowe”.

W umyśle powstają obrazy zwane wyobrażeniami różnych elementów rzeczywistości. Są one odtworzeniami minionych spostrzeżeń. Dziecko może wyobrazić sobie las, w którym zbieraliśmy grzyby, jezioro, w którym kąpaliśmy się oraz wiele innych zjawisk i zdarzeń. Dzięki wyobrażeniom spostrzeżenia dzieci nie giną bez śladu; pozwalają gromadzić wiadomości o przyrodzie.
„Dostarczenie dziecku treści o charakterze obrazów opartych tylko na spostrzeżeniach i wyobrażeniach konkretnych rzeczy i zjawisk otaczającego go środowiska nie gwarantuje jeszcze pełnego poznania. Rozwój wyobrażeń przyrodniczych stanowi jednak wstępny szczebel na drodze kształtowania się najwyższej formy myślenia, jakim jest myślenie pojęciowe” zwane także abstrakcyjnym lub słowno - logicznym.

W tworzeniu pojęć biorą udział następujące operacje myślowe:
- analiza - myślowe rozdzielanie poznanych całości (przedmiotów
sytuacji, zadań) i wykrywanie ich części składowych.

synteza - scalanie rozdzielonych przez analizę elementów. Obie czynności są nierozłączne i występują równocześnie w toku poznawania.
porównywanie - czynność myślowa, w której ujmuje się podobieństwa i różnice zestawionych przedmiotów i innych składników rzeczywistości.
abstrahowanie - polega na wyróżnieniu jednej własności rzeczy
z pominięciem innych cech.

- uogólnianie - to synteza wspólnych cech dla grupy przedmiotów,
zjawisk lub sytuacji jednego rodzaju.
„Dzięki wymienionym czynnościom myślowym w każdej jednostce rozwija się zdolność do grupowania przedmiotów, zjawisk czy sytuacji o wspólnych cechach, na podstawie których przypadki należące do danej klasy można odróżnić od innych elementów świata”.

Zdolność ta, zwana myśleniem pojęciowym ma duże znaczenie przystosowawcze. Dzięki niej dzieci uczą się odróżniać np. ziemniak od jabłka, kłamstwo od prawdy itp.

Kierunki rozwoju pojęć są podobne u wszystkich dzieci w wieku przedszkolnym, jakkolwiek osiągnięty przez poszczególne jednostki poziom rozwoju w tej dziedzinie nie jest jednolity.

„ W procesie przyswajania sobie pojęć, dziecko przechodzi od pojęć prostych do bardziej złożonych, wytwarzając stopniowo pojęcia uporządkowane hierarchicznie, tj. włączane do coraz szerszych klas” np. dziecko 6 letnie rozumie już nie tylko że róża, tulipan i fiołek są kwiatami, a kasztan i lipa drzewami, lecz także, że jedno i drugie - kwiaty i drzewa- to rośliny.

Drugi kierunek to przechodzenie od pojęć ogólnych do szczegółowych.

Dzieci przyswajają najpierw pojęcia rodzajowe - drzewa, kwiaty, ptaki,
a potem dopiero pojęcia poszczególnych gatunków tych roślin i zwierząt.

Wraz z wiekiem dziecko coraz sprawniej odróżnia cechy ogólne, wspólne całej grupie przedmiotów, od cech szczegółowych, a zwiększenie się zasobów słownika czynnego, ułatwia mu wytwarzanie pojęć specyficznych.

Pani H. Gutowska proponuje siedem etapów w procesie kształtowania pojęć:

1 > zetknięcie dziecka z przedmiotami, zjawiskami, nazywanie przedmiotów i zjawisk, pokazywanie przedmiotów tej samej klasy,
2 > porównywanie przedmiotów, grupowanie ich według określonej cechy,

3 > porównywanie przedmiotów, wyszukiwanie cech wspólnych,
4 > porównywanie przedmiotów, wyszukiwanie cech różniących,

5 > abstrahowanie (odrzucanie, pomijanie cech nieistotnych),
6 > uogólnianie cech istotnych, stałych, wiązanie z nazwą, próby definiowania,

7 > zastosowanie przyswojonego pojęcia w nowych sytuacjach,
w innym kontekście, dzięki czemu dziecko utrwala pojęcia nowe, zdobywa większą jasność i wyrazistość, oraz włącza je do systemu pojęć już znanych

II. 3 Badania pedagogiczne nad wpływem wycieczek na kształtowanie pojęć ekologicznych

To, jak dziecko przedstawia świat i jak go wyjaśnia, interesowało od dawna wielu psychologów i pedagogów. Badania naukowe wykazują, że dziecko stwarza sobie samo „teorie” o pochodzeniu rzeczy, zwierząt
i innych zjawisk otaczającej przyrody. Dąży ono do zrozumienia nie tylko poszczególnych faktów, lecz co więcej do stworzenia własnych uogólnień.

St. Lipina podkreśla doniosłą rolę przedszkola w wychowaniu
i rozwoju intelektualnym dziecka. „ W ciągu całego pobytu dziecka
w przedszkolu oraz w latach następnych, kształtuje się właściwy typ poznania - poznanie pośrednie, którego podstawę stanowi bezpośrednie poznanie zmysłowe. Poznanie pośrednie polega na wyzyskaniu danych zmysłowych dla zbudowania wiedzy pojęciowej: szerszej, bardziej obiektywnej, międzyludzkiej”.

„ Ważny jest więc okres rozwoju intelektualnego, gdy dziecko dochodzi do tworzenia pierwszych pojęć, odbiegających coraz bardziej od pierwszych wrażeń zmysłowych opracowując ich treści i uogólniając. Przyswojenie pojęć jest w rozwoju umysłowym dziecka jednym z ważnych zadań pracy wychowawczej, której celem jest poznanie przez dziecko nazw nowych przedmiotów, zjawisk, zdarzeń, przyswojenie sobie nie tylko ich zasadniczego znaczenia, lecz zdobywanie umiejętności dostrzegania cech i ich wyodrębniania.

Umiejętność ta jest warunkiem dokonywania uogólnień będących podstawą tworzenia pojęć. Ukształtowanie się u dziecka pojęcia wymaga czasu i dlatego błędem jest wprowadzanie w krótkim czasie wielu pojęć, gdyż powoduje to przyswojenie w sposób werbalny wielu nazw bez zrozumienia ich znaczenia”.

W pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym ujmujemy treści
w sposób kompleksowy, dzięki czemu wokół każdej poznawanej rzeczy grupujemy wiadomości, które są podstawą w zdobywaniu wiedzy pojęciowej.
„ Kierowanie spostrzeżeniami dzieci przez organizowanie bezpośrednich kontaktów z różnorodnym otoczeniem wzbogaca wiadomości dzieci” Dziecko interesuje się bogatym światem przyrody, jeśli będziemy udostępniać ją w oparciu o rzetelną wiedzę. Przez bezpośrednią obserwację
i oglądanie roślin i zwierząt można doprowadzić do zrozumienia, że zwierzęta
i rośliny przy całej swej różnorodności posiadają wspólne cechy. Na przykładzie niemal każdej rośliny czy zwierzęcia można wyodrębnić cechy ogólne, wspólne dla danego rodzaju. Dostrzeżone cechy, wspólne kilku gatunkom, są podstawą do uogólnienia np. wszystkie zwierzęta pokryte piórami, są ptakami.

„Jeśli uwagę dzieci będziemy kierować na wyodrębnianie podobieństw
i różnic przez porównywanie, to nie tylko wpłyniemy na rozwój zainteresowań, ale i zdolności poznawczych. Nauczą się one dostrzegać i przy naszej pomocy porządkować pewne całościowe pojęcia jak: rośliny i zwierzęta pod ochroną, chwasty i szkodniki, drzewa iglaste i liściaste, rośliny wodne, łąkowe, leśne, warzywa, owoce itp.”
Podstawą kształtowania pojęć jest porównywanie. Dokonują go dzieci stale przy wykonywaniu zadań różnego rodzaju, przy szukaniu np.: określonego gatunku liści-klonu czy kasztanowca, owoców dębu czy dzikiej róży. St. Lipina podkreśla, że „ W procesie kształtowania pojęć duże znaczenie ma organizowanie obserwacji przez dłuższy czas, co umożliwia kierowanie uwagi dzieci na zachodzące zmiany.”

M. Lelonek prowadził badania nad kształtowaniem pojęć,
w których podkreśla że: „ W przyswajaniu wiedzy przez dzieci, olbrzymią rolę odgrywa bezpośrednie, zmysłowe poznanie przyrody. „Żywe spostrzeganie” stanowi punkt wyjścia dla procesów myślenia, wiąże się ze sprawdzeniem jej wyników w praktycznej działalności.” M. Lelonek podkreśla, że od najmłodszych lat trzeba kształtować właściwy stosunek do przyrody, szacunek do wszystkiego co żyje, poczucie odpowiedzialności za swoje postępowanie wobec przyrody. Idzie o to, aby uświadomić dzieciom fakt, że jesteśmy częścią świata przyrodniczego i niszcząc przyrodę niszczymy siebie, aby wpoić przekonanie, że człowiek jest odpowiedzialny za utrzymanie pięknych krajobrazów, lasów, czystych wód, zieleni w osiedlach, za mądre gospodarowanie w środowisku. Dzieci powinny rozumieć, że człowiek czerpie
z przyrody korzyści.

Nauka przyrody w całokształcie celów edukacji spełnia ważne zadanie, gdyż dzieci opanowują elementarne pojęcia z przyrody żywej
i nieożywionej oraz umiejętności i nawyki, które staną się podstawą nauki
w szkole.

Nauczyciele realizujący program nauczania wskazują na wycieczkę jako podstawową formę pracy nad rozwijaniem pojęć ekologicznych u dzieci.
Wiele publikacji w „Wychowaniu Przedszkolnym” udowadnia, iż ta forma pracy przynosi oczekiwane rezultaty i jest nieodzownym elementem w pracy
z dziećmi.

„ Obcowanie dzieci z przyrodą to jedno z zadań przedszkola nr 6
w Ostrzeszowie. Staramy się kształtować u dzieci szacunek do przyrody, uwrażliwiać na jej piękno i uświadamiać konieczność troski o jej ochronę.” Helena Prus-Wiśniewska, nauczycielka z Warszawy, w swoim artykule pisze: „Wyprawy nasze sąefektem poszukiwań takich form pracy dydaktyczno-wychowawczej, które stwarzają optymalne warunki dla rozwoju dzieci-fizycznego, emocjonalnego, intelektualnego. Nie do przecenienia jest rolawycieczki w edukacji przedszkolnej, z jakiejkolwiek strony by na to nie spojrzeć. Korzyści, jakie wynoszą dzieci z bliższych i dalszych wycieczek utrwalają nas
w przekonani, że zajęcia w sali, nawet z najbardziej wyszukanymi pomocami, nie zastąpią zobaczenia czegoś bezpośrednio, doświadczenia i przeżycia. Jest to cenny sposób zdobywania wiedzy, którą następnie rozbudowujemy podczas zajęć i zabaw w przedszkolu. Po prostu- zobaczyć, doświadczyć i bezpośrednio przeżyć to znaczy lepiej zrozumieć świat.(...) Po powrocie z wycieczek długo nimi żyjemy. Jak wspomniano na wstępie, jest to jedna z ważniejszych form realizowania zadań rocznego planu pracy. Daje nam możliwość tworzenia naturalnych sytuacji edukacyjnych i wychowawczych. A szczególne walory wychowawcze wycieczek, bez względu na to, dokąd się udajemy, widzimy
w kształtowaniu nawyków odpowiedniego zachowania się w środkach komunikacji, w miejscach użyteczności publicznej, na łonie przyrody czy u kogoś w gościnie. Dzieci uczą się kulturalnego sposobu porozumiewania się między sobą, zdobywają samodzielność, tak potrzebną przed przekroczeniem progu szkoły. Podpowiadamy też dzieciom i pośrednio rodzicom wartościowy sposób spędzania wolnego czasu.”

Na podstawie przytoczonych badań wielu pedagogów można wyciągnąć wnioski:

- nauczanie przyrody ma się opierać na obserwacji i doświadczeniach

- stwarzanie dziecku dogodnych warunków do osobistej praktyki to
udostępnienie mu najcenniejszego źródła wszelkiej wiedzy, gdyż
w ten sposób wchodzi na drogę wiodącą do prawdy o świecie

- droga ta powinna zawsze prowadzić przez konkret, przez
rzeczywistość i jej fragmenty - fakty

- dziecko powinno uczyć się w kontakcie z przyrodą oczywiście
przy pomocy nauczyciela, który sam cechuje się umiłowaniem
przyrody

- nauczyciel musi posiadać wielostronne przygotowanie , gdyż on
jako pierwszy buduje fundamenty wiedzy pojęciowej
wychowanków, która staje się podstawą opanowania szkolnej
wiedzy pojęciowej w następnych szczeblach edukacji oraz
w życiu dorosłym i zawodowym

II. 4 Założenia programowe w zakresie znajomości pojęć ekologicznych przez dzieci 6 letnie

Wychowanie przedszkolne wspomaga rozwój i wczesną edukację dzieci od trzeciego roku życia do rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej. Uczenie się dzieci odbywa się w różnych sytuacjach i okolicznościach. Nauczyciel tworzy sytuacje edukacyjne przez organizowanie środowiska wychowującego, nauczającego przez dostarczenie treści oraz stosowanie różnorodnych metod
i form pracy z dziećmi w ramach określonych obszarów rozwoju osobowości. Zadania podane w poszczególnych obszarach edukacyjnych są ze sobą integralnie powiązane. Rozwój osobowości staje się w ten sposób rezultatem wielostronnego intensywnego uczestniczenia dziecka w działaniu, przeżywaniu
i poznawaniu otaczającego świata.

Jednym z podstawowych środków edukacji ekologicznej, zdeterminowanym celami, są treści kształcenia. W tym miejscu zwracamy szczególną uwagę na te treści, które zawarte są w obowiązującym programie wychowania w przedszkolu i dotyczą edukacji ekologicznej.

W swojej pracy z dziećmi wykorzystuję program wychowania przedszkolnego opracowany przez Brygidę Łojewską pt. „W świecie przedszkolaka”. Program zgodny jest z podstawą programową wychowania przedszkolnego zatwierdzoną przez MEN (Dz. U. Nr 2/2000 - Rozporządzenie MEN z dnia 1.12.1999R.) uwzględniającą najnowsze dążenia reformy oświatowej w Polsce.

Przechodząc do szczegółów, program ten wskazuje następujące obszary edukacji proekologicznej zalecane do realizacji w grupie dzieci 6 letnich:

rozumienie roli świeżego powietrza dla zdrowia
tworzenie sytuacji sprzyjających działaniu dziecka na rzecz przyrody, np. pielęgnowanie roślin w sali i w ogrodzie przedszkolnym
udział w podejmowaniu działań zapewniających czystość ogrodu przedszkolnego. Zachęcanie do podejmowania działań na rzecz przyrody
i nagradzanie pochwałami takich zachowań
czynne uczestniczenie w upowszechnianiu informacji dotyczących ochrony przyrody np. wykonywanie tabliczek informujących
o miejscu pojemników na śmieci w ogrodzie przedszkolnym, miejscach zabaw
coraz dokładniejsze rozumienie roli przyrody w życiu człowieka,
a także konieczności jej ochrony wraz ze znajomością sposobów chronienia dostępnych dzieciom
przeciwstawianie się bezmyślnemu niszczeniu przyrody
i przejawom okrucieństwa w stosunku do niej (...)

świadome przestrzeganie zakazu niepotrzebnego zrywania roślin chronionych i właściwego zachowania się w rezerwatach przyrody
z równoczesnym podkreśleniem ich znaczenia.

ROZDZIAŁ III

Metody badań własnych

III.1 Cel i przedmiot badań

Badanie naukowe jest wieloetapowym procesem zróżnicowanych wewnętrznie działań mających zapewnić nam obiektywne, dokładne
i wyczerpujące poznanie wybranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, technicznej, społecznej lub kulturowej.

Efektem prowadzonych różnorodnych badań jest wiedza, która będąc odzwierciedleniem badanej rzeczywistości pozwala nam na formułowanie odpowiednich wniosków. Aby uzyskana wiedza była odzwierciedleniem badanej rzeczywistości, każde badanie wymaga od badacza szeregu czynności przygotowawczych pod względem metodycznym i merytorycznym. Należy do nich wyznaczenie celu badań, sformułowanie problemów i hipotez, wybranie odpowiedniej metody i techniki.

Na konferencji UNESCO w Tbilisi, w 1977r, stwierdzono, że kształcenie ekologiczne, zmierzające do ochrony i ulepszania środowiska winno obejmować wszystkich ludzi, we wszystkich kategoriach wieku i wszystkich stopni formalnego i nieformalnego wykształcenia. Polska, jako jeden z wielu krajów, jest sygnatariuszem deklaracji w Tbilisi, tym samym na nauczycielach wszystkich szczebli edukacji spoczywa odpowiedzialność za jej realizację.

Każde badanie pedagogiczne bez względu na rodzaj i charakter, musi mieć jasno sprecyzowany cel. J. Such w swej definicji określa, co powinno być celem każdego badania pedagogicznego - „ zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie prostej,
o maksymalnej zawartości informacji - takie to dopiero poznanie prowadzi do wyższych form funkcjonowania wiedzy, a są nimi: prawa nauki prawidłowości”.

Celem moich badań jest prześledzenie znaczenia wycieczek
w rozwijaniu pojęć ekologicznych u dzieci 6 letnich, jak również stan wiedzy ekologicznej.

III. 2 Określenie problemu badawczego głównego i problemów szczegółowych

Podstawowym warunkiem podejmowania wszelkich badań naukowych jest uświadomienie sobie przez badacza problemów, a często także i hipotez roboczych, określających w sposób możliwie precyzyjny cel i zakres planowanych przedsięwzięć badawczych. Bez wyraźnie sformułowanych problemów i hipotez trudno byłoby dokonać większego postępu lub nowych odkryć w dziedzinie interesujących nas faktów i zjawisk. (...) Działania nie podporządkowane żadnym celom, dokonywane na zasadzie prób i błędów, skazane są z natury rzeczy na niepowodzenie.

Aby móc zrealizować zakładane cele badań trzeba sformułować problemy badawcze.

Problem - poważne zagadnienie, zadanie wymagające rozwiązania, kwestia do rozstrzygnięcia.

S. Nowak uważa, że „(...) problem badawczy to tyle co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”.

Podobnego zdania jest M., Łobocki twierdząc, że „problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”.

Według T. Pilcha „ problem badawczy określa zakres naszej niewiedzy, zawartej w temacie badań”.

Natomiast J. Pieter traktuje przedmiot badawczy jako „ swoiste pytanie, określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy (pewnego braku
w dotychczasowej wiedzy) oraz cel i granicę pracy naukowej”.

Jak wynika z przytoczonych definicji, problem badawczy można przedstawić jako pytanie. Formułowanie, więc problemu polega na rozbiciu tematu na pytania, które muszą spełniać kilka warunków:

muszą wyczerpywać zakres naszej wiedzy
muszą zawierać zależności między zmiennymi
muszą być rozstrzygalne empirycznie

W mojej pracy postawiłam problem badawczy w postaci pytania kierunkowego:

Czy wycieczka jako forma pracy w przedszkolu z dziećmi 6 letnimi wpływa na rozwój pojęć ekologicznych?

Problemy szczegółowe sformułowałam następująco:

W jaki sposób poznawanie różnych środowisk przyrodniczych wpływa na rozwój pojęć ekologicznych?
Czy moment rozpoczęcia edukacji proekologicznej ma wpływ na rozwój pojęć ekologicznych?
Czy dom rodzinny ma wpływ na świadomość ekologiczną dzieci?

III.3 Zdefiniowanie hipotezy głównej i szczegółowych

Hipoteza jest pierwszym i koniecznym elementem naukowego badania jakiegokolwiek wycinka rzeczywistości.

Jest to „zdanie nie w pełni uzasadnione, rozważane jako racja pewnych uznanych już zdań, założenie oparte na prawdopodobieństwie, wymagające sprawdzenia, mające na celu odkrycie nieznanych zjawisk lub praw, jakiekolwiek orzeczenie niezupełnie pewne, przypuszczenie”

Na temat hipotez wypowiadało się wielu uczonych.

T. Kotarbiński stwierdza „ Przez hipotezę rozumie się na ogół
w metodologii takie przypuszczenie dotyczące zachodzenia pewnych zjawisk lub zależności między nimi, które pozwala wyjaśnić jakiś niewytłumaczony dotąd zespół faktów będących dotąd problemem.”

T. Pilch: „ Hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenie częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą, którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc także i domysł w postaci uogólnienia osiągniętego na podstawie danych wyjściowych.”

W. Zaczyński pisze że: „ Nas interesuje nie hipoteza w ogóle, lecz jej ściśle określona przymiotnikiem odmiana, a mianowicie hipoteza robocza.(...) Hipoteza robocza jest pierwszą propozycją odpowiedzi na pytanie zawarte
w problemie badawczym.”

M. Łobocki uważa, że „ hipotezy robocze stanowią stwierdzenia, co, do których istnieje pewne prawdopodobieństwo, że są właściwym rozwiązaniem sformułowanych poprzednio problemów badawczych. Są one, więc zawsze tylko założeniem badań, a nigdy końcowym rezultatem lub płynącym z nich wnioskiem. Inaczej wyrażając się można powiedzieć, że hipotezy robocze są oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych badań.”

Do problemów badawczych mojej pracy, sformułowałam hipotezę główną i hipotezy szczegółowe.

Hipoteza główna:

Zakłada się, że wycieczki są podstawowym warunkiem rozwoju wiedzy w zakresie rozwijania pojęć ekologicznych u dzieci 6 letnich.

Hipotezy szczegółowe:

Zakłada się, że poznawanie różnych środowisk przyrodniczych w trakcie wycieczek wpływa wprost proporcjonalnie na rozwój wiedzy z zakresu ekologii u dzieci sześcioletnich.
Zakłada się, że im młodsze dziecko przychodzi do przedszkola tym szybciej i systematyczniej rozwija się jego zasób pojęć ekologicznych.
Zakłada się, że dzieci z rodzin o średnim i wyższym poziomie wykształcenia osiągają lepsze wyniki w badaniu poziomu pojęć ekologicznych.

III.4 Określenie zmiennej i wskaźników

Podstawowym celem badań naukowych jest wykrycie związków, zależności, interakcji zachodzących między badanymi zjawiskami, które określamy mianem zmiennych.

„ Cała nauka opiera się na założeniu, że podobne zdarzenia zachodzą
w podobnych okolicznościach” napisał E.B. Wilson.

Na tej podstawie T. Pilch uważa, że to, co daje się zaobserwować
w każdym zdarzeniu lub zjawisku to kilka podstawowych cech konstytutywnych dla każdego zdarzenia, które przyjęło się
w metodologii nazywać zmiennymi (...). Każde zjawisko posiada takie zmienne i w każdej sytuacji badawczej musimy umieć odszukać
i nazwać zespół zmiennych tworzących jakiś fakt, zdarzenie lub proces.

Według Z. Zaborowskiego „zadania pedagogiki, podobnie jak każdej nauki empirycznej, polegają na opisie i klasyfikacji zjawisk, ustaleniu zależności miedzy nimi i wyjaśnieniu tych zależności. Zjawiska występujące
w procesie nauczania i wychowania podlegają zmianom ilościowym
i jakościowym, stąd można je określać mianem zmiennych.”

W badaniach naukowych następuje podział zmiennych ze względu na zachodzące między nimi zależności i związki przyczynowe.

Wyróżniamy zmienne:

niezależne
zależne
pośredniczące

Zmiennymi niezależnymi są zjawiska wpływające na powstawanie
i przebieg zjawisk będących zmiennymi zależnymi. Zmienną zależną nazywamy zjawisko podlegające wpływom innych zjawisk. Czynnik łączący zmienną niezależną ze zmienną zależną to zmienna pośrednicząca. Zmienne pośredniczące to czynniki wewnętrzne mogące modyfikować wpływ warunków zewnętrznych na zachowanie się. Tak więc zmienną zależną można określić jako to co jest wyjaśniane, zaś zmienną niezależną pośredniczącą to, co wyjaśnia.

Wcześniejsze sformułowanie problemów i hipotez pozwoliło mi na określenie następujących zmiennych:

Zmienna niezależna:

Wpływ wycieczki na rozwój pojęć ekologicznych.

Zmienna zależna:

Poziom pojęć ekologicznych u dzieci 6 letnich.

Aby obrazowo i komunikatywnie opisać zmienne musimy posłużyć się określonymi wartościami opisowymi. Te empiryczne czynniki, wskazujące jaka jest badana cecha nazywamy wskaźnikami.

Według S. Nowaka „Wskaźnik, to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie którego wnioskujemy z pewnością, bądź wreszcie
z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, że zachodzi zjawisko, które nas interesuje.”

Według Z. Zaborowskiego „ Wskaźnik, jak mówi sama nazwa, wskazuje na określone zjawiska obserwowalne, a często mierzalne, które pozwalają nam stwierdzić, że zaszło zjawisko, które wskaźnik określa.”

W mojej pracy określiłam następujące wskaźniki:

zorganizowane wycieczki
organizowanie i pielęgnacja kącika przyrody
różne formy zajęć bazujące na doświadczeniach wyniesionych z wycieczki
posiadana wiedza z zakresu ekologii

III.5 Omówienie metod badań zastosowanych w pracy ???

Jednym z podstawowych warunków każdej pracy badawczej jest wybór odpowiedniej metody i technik badawczych. Nie ma jednak zgodności
w definiowaniu tych pojęć. W znaczeniu ogólnym metoda oznacza sposób postępowania. Przez metodę rozumiemy sposób systematycznie stosowany, to znaczy stosowany w danym przypadku z intencją zastosowania go także przy ewentualnym powtórzeniu się analogicznego zadania.

M. Łobocki uważa, że „ metody są z reguły pewnym ogólnym systemem reguł, organizowania określonej działalności badawczej tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań, skierowanych z góry na założony cel badawczy.”

Natomiast zdaniem A. Kamińskiego metoda badań to „ zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujący najogólniej całość postępowań badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu badawczego.”

Obie te definicje są zgodne co do tego, że metoda musi obejmować wszelkie czynności badacza oraz musi być ukierunkowana na realizację założonego celu. T. Pilch przez metody badań rozumie „zespół teoretycznie uzasadnionych i instrumentalnych czynności obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”

Decydując się na wybór jednej z wymienionych metod, należy dostosować do niej odpowiednie techniki badawcze. Zdaniem
M. Łobockiego „ techniki badawcze (...) są bliżej skonkretyzowanymi sposobami realizowania zamierzonych badań.”

Natomiast A. Kamiński uważa, że są to „ czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.”

Pierwsza z definicji traktuje techniki badawcze jako sposoby postępowania, tylko bardziej sprecyzowane i konkretne. Według drugiej, techniki badawcze są określane i uwarunkowane przez dobór jednej
z metod badawczych.

Metodą, którą zastosowałam w swojej pracy, jest test osiągnięć szkolnych.

Wg W. Okonia „test w pedagogice i psychologii jest próbą, która umożliwia ustalenia charakteru i poziomu czynności psychicznych oraz osiągnięć szkolnych dzieci. Na ogół test składa się z racjonalnie dobranego zestawu zadań, które ma wykonać osoba badana. Dobór i układ zadań testowych (pytań, poleceń, rysunków, obrazków) zależy od charakteru badanych czynników u interesujących badacza grupy .”

W opinii M. Łobockiego test osiągnięć szkolnych „ stanowi udoskonalony sposób sprawdzenia i ocenienia stopnia opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności w zakresie określonego przedmiotu nauczania. Toteż każdy tego rodzaju test jest zbiorem zadań, których cechą wspólna jest to, że wiążą się one tematycznie z jednym obszarem wiedzy.”

Zdaniem B. Niemierki „test osiągnięć szkolnych jest zbiorem zadań przeznaczonych do rozwiązywania w toku jednego zajęcia szkolnego i dostosowanych do określonej treści nauczania w taki sposób, aby z ich wyników można było ustalić, w jakim stopniu treść ta jest opanowana przez badanego.”

Testy osiągnięć szkolnych dzielą się:

pod względem typu czynności ucznia na: testy ustne, pisemne, praktyczne
pod względem typu dokonywanego pomiaru na: testy sprawdzające i różnicujące
pod względem zasięgu stosowania na testy szerokiego użytku i nauczycielskie
pod względem zaawansowania konstrukcyjnego na testy standaryzowane i nieformalne

Testy standaryzowane są to testy, które poddano standaryzacji tzn.: ułożono plan testu (zapewniając trafność testu), sprawdzono próbnie test (oszacowano na podstawie otrzymanych wyników współczynnik rzetelności), obliczono współczynnik trudności i mocy różnicującej zadań, uzyskano recenzje zadań od nauczycieli i metodyków przedmiotu.

III.6 Organizacja i przebieg badań

DOPISAĆ

III.7. Charakterystyka badanego środowiska i grupy ZMIENIĆ

Samorządowe Przedszkole nr 118 w Krakowie, mieści się przy ulicy Modrzejewskiej 21, w dzielnicy miasta Krowodrza. Jest to budynek wolnostojący, wybudowany w latach 60-tych. Przedszkole posiada pięć oddziałów, w których opieką objęte jest po około 25 - 28 dzieci. Sale są przestronne, duże, każda posiada swoją łazienkę. Są wyposażone nowocześnie, dzieci posiadają dużo kolorowych, różnorodnych zabawek. Meble dostosowane są do wielkości dzieci, w każdej sali wydzielone są różne kąciki do zabaw tematycznych np. kąciki techniczne, plastyczne, muzyczne. W każdej sali jest obowiązkowo kącik przyrody, w którym dzieci hodują ciekawe odmiany kwiatów, zbierają „skarby” przywiezione z różnych zakątków kraju i świata, zbierają literaturę przyrodniczą, a w grupie którą opisuje jest hodowla żółwi stepowych. Przedszkole jest placówką specyficzną ponieważ uczęszczają tu dzieci ze specjalnymi wymaganiami żywieniowymi, dzieci z alergiami pokarmowymi i oddechowymi z cukrzycą, dlatego też w przedszkolu zatrudniony jest dietetyk, pedagog terapeuta i psycholog. Obok budynku przedszkolnego rozciąga się piękny prawie pół hektarowy ogród. Dzieci chętnie i często z niego korzystają, ponieważ jest bardzo dobrze wyposażony w sprzęt sportowy, różnego rodzaju zjeżdżalnie, huśtawki, drabinki, przeplotnie, piaskownice. Latem w ogrodzie dzieci bawią się, wypoczywają, uczestniczą w różnego rodzaju zajęciach na powietrzu, ponieważ cienia użyczają piękne i rozłożyste drzewa: kasztanowca, olchy, wierzby i lip. Zimą korzystają z jej uroków bawiąc się na śniegu, obserwując ślady zostawione przez ptaki, zmiany zachodzące w przyrodzie.

Badana grupa to zerówka dzieci 6-letnie, których jest 26. Całą grupę reprezentuje 12 dziewczynek i 14 chłopców. Niektóre z dzieci uczęszczają do przedszkola pierwszy rok, inne objęte były już kilkuletnim oddziaływaniem przedszkolnym. Dwoje dzieci pochodzi z rozbitych rodzin, w obu przypadkach dzieci wychowuje matka, pozostałe dzieci mają obojga rodziców. Rodzice dzieci prezentują różny poziom wykształcenia. Dzieci przychodzą do przedszkola, czyste i zadbane. Badane sześciolatki to grupa „żywa”, głośna, chętnie biorąca udział w zajęciach zorganizowanych jak i indywidualnych. Dzieci wykazują dużą ciekawość poznawczą, pomysłowość w działaniu, spostrzegawczość i kreatywność.

Poniżej w tabeli nr 1 przedstawiłam, który z kolei rok dzieci uczęszczają do przedszkola i jaki wpływ ma wykształcenie rodziców na poziom pojęć ekologicznych, który to temat rozwijam w rozdziale IV.5 i IV.6.

Ilość lat uczęszczania do przedszkola Tabela 1

Ilość dzieci	Ile lat w przedszkolu
7	1 rok
5	2 lata
6	3 lata
8	4 lata

Tabela przedstawia ile lat poszczególne dzieci objęte są edukacją przedszkolną. Z tabeli widać, że 7 dzieci uczęszcza do przedszkola 1 rok, 5 dzieci jest już w przedszkolu 2 lata, 6 dzieci 3 lata, natomiast najwięcej bo 8 dzieci objętych jest edukacją już czwarty rok w przedszkolu.

Wykształcenie matek Tabela 2

Ilość	Poziom wykształcenia
3	Podstawowe
9	Zawodowe
6	Średnie
8	Wyższe

Z tabeli (nr 2) przedstawiającej wykształcenie matek wynika, że 12 matek prezentuje bardzo niski poziom wykształcenia, ponieważ 3 matki posiadają tylko wykształcenie podstawowe, a 9 z nich zawodowe. Wykształcenie średnie reprezentuje 6 matek, natomiast wyższe wykształcenie deklaruje tylko 8 matek.

Wykształcenie ojców Tabela 3

Ilość	Poziom wykształcenia
2	Podstawowe
10	Zawodowe
9	Średnie
5	Wyższe

Natomiast wykształcenie ojców (tabela nr 3) wygląda następująco: 2 ojców reprezentuje poziom podstawowy, najwięcej bo 10 posiada wykształcenie zawodowe, nieco mniej bo 9 wykształcenie średnie, pozostałych 5 ojców ukończyło studia wyższe.

ROZDZIAŁ IV

Poziom pojęć ekologicznych dzieci 6-letnich w świetle przeprowadzonych badaniach

IV.1 Uwagi wstępne

Uczenie się przez odkrywanie jest typowe dla wieku przedszkolnego. Jest zjawiskiem powszechnym wypływającym z cech rozwojowych tego wieku oraz zaciekawień otaczającym światem, jest typowym uczeniem się przez wgląd. Dziecko w trakcie zabawy „wpada na pomysł odkrycia”. Bada przedmioty rozkręca wyzwala własną aktywność. Wszystko, co żyje, rusza się, rośnie, wydaje głosy, posiada barwę, jest dziecku bliskie. Dzieci poznają przyrodę wszystkimi zmysłami i reagują na nią w sposób bezpośredni. Zadaniem nauczyciela przedszkola jak i rodziców jest zbliżanie dziecka do przyrody. Możemy to osiągnąć przez właściwą organizację spacerów, wycieczek, pracy w ogrodzie oraz wspólnie urządzony kącik przyrody. Zajęcia te mogą być uzupełnione słownym przekazywaniem dziecku wiadomości o przyrodzie przez opowiadanie, wygłaszanie wierszy, czytanie tekstów, śpiewanie piosenek i przeprowadzanie zabaw naśladowczych, których treścią są tematy przyrodnicze.

Okres wychowania dziecka w przedszkolu, to wielki skok w jego rozwoju intelektualnym. Dziecko dochodzi do tworzenia pierwszych pojęć, odbiegając coraz dalej od swoich pierwszych wrażeń, opracowując ich treść i uogólniając.

„Przyswajanie pojęć jest w rozwoju umysłowym dziecka jednym z ważnych zadań pracy wychowawczej, której celem jest poznanie przez dziecko nazw nowych przedmiotów, zjawisk, zdarzeń, przyswojenie sobie nie tylko ich zasadniczego znaczenia, lecz zdobywanie umiejętności dostrzegania cech i ich wyodrębniania. Umiejętność ta jest warunkiem dokonywania uogólnień będących podstawą tworzenia pojęć”.

Sformułowany główny problem badawczy w mojej pracy wskazywał na wycieczkę jako istotną formę pracy z dziećmi 6 letnimi podczas rozwijania pojęć ekologicznych. W tym rozdziale przedstawiam wyniki prowadzonych badań i poddaję je analizie.

IV.2 Charakterystyka pojęć ekologicznych dzieci
6-letnich

Dzieci w przedszkolu obok swobodnej działalności (zarówno młodsze jak i starsze) wykazują duże zainteresowanie przyrodą, pracą dorosłych, co podczas zabaw i zajęć chętnie naśladują. Swobodnie podejmowanej działalności spostrzegają wiele rzeczy, ale mają skłonność do globalnego ujmowania przedmiotów i zjawisk, pomijają często jakieś ważne cechy i właściwości istotne dla zrozumienia znaczenia nazwy. Wiele rzeczy nie zauważyłyby i nie zrozumiałyby, gdybyśmy im w tym nie pomogli i nie skierowali ich uwagi na właściwe tory. Na tym polega kierowanie działalnością dzieci w przedszkolu, wtedy to również następuje możliwość rozwijania różnych rodzajów pojęć u dzieci. St. Lipina wymienia trzy rodzaje dominującej działalności dzieci:

1. zajęcia z dominacją ruchu - zabawy ruchowe, ćwiczenia gimnastyczne, zabawy rytmiczne.

2. zajęcia z dominacją twórczości plastycznej i technicznej - zajęcia plastyczne, techniczne i konstrukcyjne.

3. zajęcia z dominacją działalności umysłowej - należą do nich głównie te wszystkie zajęcia, które służą rozwijaniu myślenia, mowy, wzbogacaniu wiadomości z zakresu życia społecznego, przyrody, techniki, sztuki i w związku z tym kształtowaniu różnorodnych pojęć (społeczno-moralnych, przyrodniczych, technicznych, matematycznych, estetycznych).

„Każdym z tych rodzajów określane są i realizowane inne cele i zadania wynikające z tematu i treści zajęcia, lecz we wszystkich istnieje możliwość, a nawet konieczność sprawdzenia rozumienia pojęć ich kształtowania i utrwalania.”

W mojej pracy na szczególną uwagę zasługują zajęcia z zakresu poznawania otoczenia społecznego i przyrodniczego (przykładowe konspekty - aneks). Stosując zasadę bezpośredniego kontaktu z otoczeniem starałam się zapoznać dzieci z życiem społecznym, przyrodą, techniką w naturalnych środowiskach, dostępnych i dostosowanych do ich rozumienia. Podobnie postępowałam na zajęciach z zakresu poznawania przyrody, zaczynając od roślin znajdujących się w sali, w kąciku przyrody, później poszerzając stopniowo wiedzę o inne środowiska: park, łąka, las, rzeka. Mimo, że zajęciom tym przyświecały różne cele zawsze pamiętałam jakiego rodzaju pojęcia mają przyswoić sobie dzieci. Treści dostrzeżone i przeżywane przez dzieci były zawsze bardzo bogate i różnorodne, a moim zadaniem było utrwalenie tych pojęć, które uwzględniłam w celach zajęcia. Utrwalając różne pojęcia starałam się, zestawić dany przedmiot z innym, wyszukać cechy wspólne, różnice, określić dane pojęcie na podstawie poznanych cech, sprawdzić stopień utrwalenia tego pojęcia.

W celu sprawdzenia, jaką wiedzę ekologiczną posiadają dzieci 6-letnie wykorzystałam w badaniach test (aneks). Test składał się z pięciu części, w których wyróżniłam następujące kategorie: zwierzęta, rośliny, ptaki, zjawiska przyrodnicze i ochrona przyrody. Badania przeprowadziłam w dwóch 25 osobowych grupach dzieci 6-letnich (grupa „0A” i grupa „0B”), indywidualnie z każdym dzieckiem. Test został przeprowadzony po zrealizowaniu programu proekologicznego. Maksymalnie dzieci mogły uzyskać 64 punkty. Ilość punktów za poszczególne pytania przedstawia poniższa tabelka.

Punktacja testu

Tabela nr

Poszczególne kategorie	zwierzęta	rośliny	ptaki	zjawiska przyrodnicze	ochrona przyrody	razem
Maksymalna ilość punktów do uzyskania	11 pkt	13 pkt	18 pkt	12 pkt	10 pkt	64 pkt

OPISAĆ TABELĘ

Ilość punktów uzyskana przez dzieci z grupy „0A” za poszczególne pytania testu

Tabela nr

Imię dziecka

Ilość punktów uzyskana w poszczególnych kategoriach

suma

zwierzęta

rośliny

ptaki

zjawiska przyrodnicze

ochrona przyrody

Arek Ch.
Piotr Ch.
Patryk G.
Sebastian G.
Sylwia I.
Kosma K.
Oliwia K.
Elżbieta K.
Kamil L.
Paweł L.
Daniel Ł.
Krystian M.
Piotr P.
Łukasz P.
Barbara P.
Damian P.
Wiktor S.
Ada S.
Alicja S.
Natalia S.
Michał T.
Monika T.
Kuba W.
Adrian P.
Wojciech K.

Źródło - badania własne

Ilość punktów uzyskana przez dzieci z grupy „0B” za poszczególne pytania testu

Tabela nr

Imię dziecka

Ilość punktów uzyskana w poszczególnych kategoriach

suma

zwierzęta

rośliny

ptaki

zjawiska przyrodnicze

ochrona przyrody

Weronika A.
Ola G.
Magda G.
Wiktor H.
Magda J.
Szymon K.
Artur K.
Kinga K.
Anna K.
Alan K.
Ola L.
Filip L.
Oliwia M.
Andrzej T.
Maciej P.
Paweł R.
Daniel R.
Dominika S.
Patryk S.
Agnieszka Z.
Szymon H.
Darek P.
Damian W.
Michał R.
Daniel K.

Źródło - badania własne

ANALIZA TABELEK

Po przyjęciu powyższej punktacji testu, określiłam następujące poziomy wiedzy ekologicznej:

0 - 37 pkt POZIOM NISKI

38 - 55 pkt POZIOM ŚREDNI

56 - 64 pkt POZIOM WYSOKI

Ilość dzieci według uzyskanych punktów w przeprowadzonych badaniach testowych

tabela nr

	Poziom wysoki 56 - 64 pkt	Poziom średni 38 - 55 pkt	Poziom niski 0 - 37 pkt	Razem
Grupa 0A	12	12	1	25
Grupa 0B	19	4	2	25
Razem	31	16	3	50

Źródło - badania własne
Interpretacja tabeli

Wykres kołowy

IV.2.1 Częstotliwość przeprowadzonych wycieczek - analiza dziennika DOPISAĆ

IV.3. Analiza wysokiego poziomu pojęć ekologicznych u dziecka 6-letniego

ZMIENIĆ

	Poziom wysoki 56 - 64 pkt
Grupa 0A	12
Grupa 0B	19
Razem	31

Aby dziecko dobrze zrozumiało z czym się do niego zwracamy, co do niego mówimy, musimy posługiwać się określonymi zwrotami, terminami, które ono rozumie, a więc zwracać się do niego językiem dostępnym. Trzeba jednak często wprowadzać nowe wyrazy, określenia bogacące jego zasób słownictwa. Jeżeli znaczenie wyrazów zostanie dziecku w sposób odpowiedni wyjaśnione to równocześnie z danym nowym terminem przyswoi ono sobie nowe pojęcia. Przeanalizuję więc wyniki przeprowadzanego testu, aby odpowiedzieć na pytanie czy dzieci poprawnie opanowały pojęcia ekologiczne. Dla przypomnienia, aby lepiej zobrazować powyższą analizę zamieszczam tabelę przedstawiającą wyniki przeprowadzonego testu.

Ilość punktów uzyskana przez dzieci z grupy „0A” za poszczególne pytania testu

Tabela nr

Imię dziecka

Ilość punktów uzyskana w poszczególnych kategoriach

suma

zwierzęta

rośliny

ptaki

zjawiska przyrodnicze

ochrona przyrody

Arek Ch.
Piotr Ch.
Patryk G.
Sebastian G.
Sylwia I.
Kosma K.
Oliwia K.
Elżbieta K.
Kamil L.
Paweł L.
Daniel Ł.
Krystian M.
Piotr P.
Łukasz P.
Barbara P.
Damian P.
Wiktor S.
Ada S.
Alicja S.
Natalia S.
Michał T.
Monika T.
Kuba W.
Adrian P.
Wojciech K.

Źródło - badania własne

Ilość punktów uzyskana przez dzieci z grupy „0B” za poszczególne pytania testu

Tabela nr

Imię dziecka

Ilość punktów uzyskana w poszczególnych kategoriach

suma

zwierzęta

rośliny

ptaki

zjawiska przyrodnicze

ochrona przyrody

Weronika A.
Ola G.
Magda G.
Wiktor H.
Magda J.
Szymon K.
Artur K.
Kinga K.
Anna K.
Alan K.
Ola L.
Filip L.
Oliwia M.
Andrzej T.
Maciej P.
Paweł R.
Daniel R.
Dominika S.
Patryk S.
Agnieszka Z.
Szymon H.
Darek P.
Damian W.
Michał R.
Daniel K.

Źródło - badania własne

ANALIZA POWYŻSZYCH TABEL - POSZCZEGÓLNE PYTANIA TESTU OPISAĆ JAKIE WYNIKI OSIĄGNĘŁY DZIECI

IV.4. Interpretacja średniego poziomu pojęć ekologicznych u dziecka 6-letniego

ZMIENIĆ I DOPISAĆ

	Poziom średni 38 - 55 pkt
Grupa 0A	12
Grupa 0B	4
Razem	16

Ilość punktów uzyskana przez dzieci z grupy „0A” za poszczególne pytania testu

Tabela nr

Imię dziecka

Ilość punktów uzyskana w poszczególnych kategoriach

suma

zwierzęta

rośliny

ptaki

zjawiska przyrodnicze

ochrona przyrody

Arek Ch.
Piotr Ch.
Patryk G.
Sebastian G.
Sylwia I.
Kosma K.
Oliwia K.
Elżbieta K.
Kamil L.
Paweł L.
Daniel Ł.
Krystian M.
Piotr P.
Łukasz P.
Barbara P.
Damian P.
Wiktor S.
Ada S.
Alicja S.
Natalia S.
Michał T.
Monika T.
Kuba W.
Adrian P.
Wojciech K.

Źródło - badania własne

Ilość punktów uzyskana przez dzieci z grupy „0B” za poszczególne pytania testu

Tabela nr

Imię dziecka

Ilość punktów uzyskana w poszczególnych kategoriach

suma

zwierzęta

rośliny

ptaki

zjawiska przyrodnicze

ochrona przyrody

Weronika A.
Ola G.
Magda G.
Wiktor H.
Magda J.
Szymon K.
Artur K.
Kinga K.
Anna K.
Alan K.
Ola L.
Filip L.
Oliwia M.
Andrzej T.
Maciej P.
Paweł R.
Daniel R.
Dominika S.
Patryk S.
Agnieszka Z.
Szymon H.
Darek P.
Damian W.
Michał R.
Daniel K.

Źródło - badania własne

IV.5 Omówienie niskiego poziomu pojęć ekologicznych u dziecka 6-letniego

UZUPEŁNIĆ I DOPISAĆ

	Poziom niski 0 - 37 pkt
Grupa 0A	1
Grupa 0B	2
Razem	3

Ilość punktów uzyskana przez dzieci z grupy „0A” za poszczególne pytania testu

Tabela nr

Imię dziecka

Ilość punktów uzyskana w poszczególnych kategoriach

suma

zwierzęta

rośliny

ptaki

zjawiska przyrodnicze

ochrona przyrody

Arek Ch.
Piotr Ch.
Patryk G.
Sebastian G.
Sylwia I.
Kosma K.
Oliwia K.
Elżbieta K.
Kamil L.
Paweł L.
Daniel Ł.
Krystian M.
Piotr P.
Łukasz P.
Barbara P.
Damian P.
Wiktor S.
Ada S.
Alicja S.
Natalia S.
Michał T.
Monika T.
Kuba W.
Adrian P.
Wojciech K.

Źródło - badania własne

Ilość punktów uzyskana przez dzieci z grupy „0B” za poszczególne pytania testu

Tabela nr

Imię dziecka

Ilość punktów uzyskana w poszczególnych kategoriach

suma

zwierzęta

rośliny

ptaki

zjawiska przyrodnicze

ochrona przyrody

Weronika A.
Ola G.
Magda G.
Wiktor H.
Magda J.
Szymon K.
Artur K.
Kinga K.
Anna K.
Alan K.
Ola L.
Filip L.
Oliwia M.
Andrzej T.
Maciej P.
Paweł R.
Daniel R.
Dominika S.
Patryk S.
Agnieszka Z.
Szymon H.
Darek P.
Damian W.
Michał R.
Daniel K.

Źródło - badania własne

W toku zdobywanych doświadczeń zwiększa się orientacja dziecka o najbliższym otoczeniu i ułatwia mu przystosowanie się do niego. Jeśli w toku zdobywania informacji dorośli obojętnie ustosunkują się do błędów popełnianych przez dziecko, lekceważą pytania dziecka, następuje bardzo niepożądane zjawisko . W umyśle dziecka utrwalają się błędne pojęcia. Bywa też i tak, że błędy te są tak zakorzenione, że towarzyszą potem w dorosłym życiu. St. Lipina podaje następujące źródła fałszywych wiadomości:

„ [...] - błędne odpowiedzi dorosłych na pytania dzieci,

odpowiedź skwitowana, niepełna, wynikająca z przeświadczenia, że jest ona wystarczająca, gdyż dziecko na pewno ma orientację w tej sprawie,
niepoprawne wyjaśnienia rówieśników, do których dzieci się zwracają,
błędne rozumowanie,
żywa wyobraźnia dzieci,

niezrozumienie słów, których dorosły używa wyjaśniając coś dziecku”

IV.6 Wykształcenie rodziców, a poziom pojęć ekologicznych dzieci

Wykształcenie matek dzieci z grupy „0A”

Tabela nr

Ilość matek	Poziom wykształcenia
3	Podstawowe
7	Zawodowe
5	Średnie
10	wyższe

źródło - badania własne

Wykształcenie matek dzieci z grupy „0B”

Tabela nr

Ilość matek	Poziom wykształcenia
0	Podstawowe
8	Zawodowe
13	Średnie
4	wyższe

źródło - badania własne

Wykształcenie ojców dzieci z grupy „0A”

Tabela nr

Ilość ojców	Poziom wykształcenia
2	Podstawowe
8	Zawodowe
6	Średnie
9	wyższe

źródło - badania własne

Wykształcenie ojców dzieci z grupy „0B”

Tabela nr

Ilość ojców	Poziom wykształcenia
0	Podstawowe
12	Zawodowe
9	Średnie
4	wyższe

Źródło - badania własne

Porównanie ilości uzyskanych punktów testu z wykształceniem rodziców dzieci z grupy 0A

Tabela nr

Imię dziecka

wykształcenie matki

wykształcenie ojca

Suma uzyskanych punktów

Arek Ch.
Piotr Ch.
Patryk G.
Sebastian G.
Sylwia I.
Kosma K.
Oliwia K.
Elżbieta K.
Kamil L.
Paweł L.
Daniel Ł.
Krystian M.
Piotr P.
Łukasz P.
Barbara P.
Damian P.
Wiktor S.
Ada S.
Alicja S.
Natalia S.
Michał T.
Monika T.
Kuba W.
Adrian P.
Wojciech K.

źródło - badania własne

Legenda:

P - podstawowe

W - wyższe

Ś - średnie

Z - zawodowe

Wykształcenie matek dzieci z grupy „0A” , a uzyskane poziomy wiedzy ekologicznej.

Tabela nr

wykształcenie matki	ilość dzieci poziom wysoki	ilość dzieci poziom średni	ilość dzieci poziom niski
Wyższe - 10 matek	5	4	1
Średnie - 5 matek	3	2	0
Zawodowe - 7 matek	4	2	0
Podstawowe - 3 matki	4	0	0

źródło - badania własne

Wykształcenie ojców dzieci z grupy „0A” , a uzyskane poziomy wiedzy ekologicznej.

Tabela nr

wykształcenie ojców	ilość dzieci poziom wysoki	ilość dzieci poziom średni	ilość dzieci poziom niski
Wyższe - 9 ojców	4	4	1
Średnie - 6 ojców	2	5	0
Zawodowe - 8 ojców	5	2	0
Podstawowe - 2 ojców	2	0	0

źródło - badania własne

Porównanie ilości uzyskanych punktów testu z wykształceniem rodziców dzieci z grupy „0B”

Tabela nr

Imię dziecka

Wykształcenie matki

Wykształcenie ojca

Czas uczęszczania do przedszkola w latach

Weronika A.
Ola G.
Magda G.
Wiktor H.
Magda J.
Szymon K.
Artur K.
Kinga K.
Anna K.
Alan K.
Ola L.
Filip L.
Oliwia M.
Andrzej T.
Maciej P.
Paweł R.
Daniel R.
Dominika S.
Patryk S.
Agnieszka Z.
Szymon H.
Darek P.
Damian W.
Michał R.
Daniel K.

źródło - badania własne

Legenda:

P - podstawowe

W - wyższe

Ś - średnie

Z - zawodowe

Wykształcenie matek dzieci z grupy „0B” , a uzyskane poziomy wiedzy ekologicznej.

Tabela nr

wykształcenie matki	ilość dzieci poziom wysoki	ilość dzieci poziom średni	ilość dzieci poziom niski
Wyższe - 4 matek	4	0	0
Średnie - 13 matek	8	4	1
Zawodowe - 8 matek	7	0	1
Podstawowe - 0 matek	0	0	0

źródło - badania własne

Wykształcenie ojców dzieci z grupy „0B” , a uzyskane poziomy wiedzy ekologicznej.

Tabela nr

wykształcenie ojców	ilość dzieci poziom wysoki	ilość dzieci poziom średni	ilość dzieci poziom niski
Wyższe - ojców	4	0	0
Średnie - ojców	7	2	0
Zawodowe - ojców	8	2	2
Podstawowe - ojców	0	0	0

Źródło - badania własne

IV.7 Czas uczęszczania do przedszkola, a poziom pojęć ekologicznych

Ilość lat uczęszczania do przedszkola dzieci z grupy „0A”

Tabela nr

Ilość dzieci	Ilość lat w przedszkolu
1	1 rok
7	2 lata
4	3 lata
13	4 lata

źródło - badania własne

Ilość lat uczęszczania do przedszkola dzieci z grupy „0B”

Tabela nr

Ilość dzieci	Ilość lat w przedszkolu
14	1 rok
11	2 lata
0	3 lata
0	4 lata

Źródło - badania własne

czas uczęszczania do przedszkola dzieci z grupy 0A, a suma uzyskanych punktów w teście

tabela nr

Imię dziecka

Suma punktów uzyskanych w teście

Czas uczęszczania do przedszkola w latach

Arek Ch.
Piotr Ch.
Patryk G.
Sebastian G.
Sylwia I.
Kosma K.
Oliwia K.
Elżbieta K.
Kamil L.
Paweł L.
Daniel Ł.
Krystian M.
Piotr P.
Łukasz P.
Barbara P.
Damian P.
Wiktor S.
Ada S.
Alicja S.
Natalia S.
Michał T.
Monika T.
Kuba W.
Adrian P.
Wojciech K.

Źródło - badania własne

Ilość i czas uczęszczania dzieci z grupy „0A” do przedszkola, a uzyskane poziomy wiedzy ekologicznej:

Tabela nr

Ilość dzieci	Ilość lat w przedszkolu	Poziom wysoki	Poziom średni	Poziom niski
1	1 rok	1	0	0
7	2 lata	2	5	0
4	3 lata	1	2	1
13	4 lata	8	5	0

Źródło - badania własne

czas uczęszczania do przedszkola dzieci z grupy 0B, a suma uzyskanych punktów w teście

tabela nr

Imię dziecka

Suma punktów uzyskanych w teście

Czas uczęszczania do przedszkola w latach

Weronika A.
Ola G.
Magda G.
Wiktor H.
Magda J.
Szymon K.
Artur K.
Kinga K.
Anna K.
Alan K.
Ola L.
Filip L.
Oliwia M.
Andrzej T.
Maciej P.
Paweł R.
Daniel R.
Dominika S.
Patryk S.
Agnieszka Z.
Szymon H.
Darek P.
Damian W.
Michał R.
Daniel K.

Źródło - badania własne

Ilość i czas uczęszczania dzieci z grupy „0B” do przedszkola, a uzyskane poziomy wiedzy ekologicznej:

Tabela nr

Ilość dzieci	Ilość lat w przedszkolu	Poziom wysoki	Poziom średni	Poziom niski
14	1 rok	11	2	1
11	2 lata	8	2	1
0	3 lata	0	0	0
0	4 lata	0	0	0

Źródło - badania własne

Czas uczęszczania do przedszkola, a ilość uzyskanych punktów w teście. Tabela 10

Ze wskaźników zawartych w tabeli wynika, iż dzieci uczęszczające do przedszkola pierwszy rok uzyskały bardzo niski poziom pojęć ekologicznych (Justyna L. - 13 kpt., Ewelina Z. - 7 pkt., Mariola U. - 13 pkt., Aneta T. - 7 pkt., Jacek F. - 7 pkt., Tomasz D. - 12 pkt.) potwierdza to fakt, iż zbyt mało czasu przebywają w przedszkolu i nie zdołały uzyskać lepszych wyników. Dzieciom tym, nie jestem w stanie poświecić dużo czasu. W ranku ich jeszcze nie ma, bo przychodzą tylko w godzinach zajęć organizowanych (ok. godz. 9.00), nie ma więc jak z nimi utrwalać wiadomości i pojęć. Po południu, kiedy jest czas na pracę indywidualną, wtedy już też tych dzieci nie ma w przedszkolu, bo wychodzą do domu tuż przed obiadem (ok. godz. 12.00 - 13.00). Kontakt z nimi jest ograniczony, stąd też od razu widać, że ich poziom wiedzy i pojęć ekologicznych jest bardzo niski co potwierdziły przeprowadzone testy.

Dzieci, które uczęszczają do przedszkola drugi rok mają mniej więcej taką samą ilość punktów, bo oscylują w granicach 13 - 14 pkt. Widać też, że są na jednym poziomie. Ich wyniki wskazują na nieco wyższy poziom przyswojenia pojęć, ale jest to jeszcze zbyt mało. Widać, że drugi rok w przedszkolu ugruntował pewne wiadomości, ale trzeba z nimi jeszcze dużo pracować, aby te wiadomości usystematyzować i utrwalić.

Najwyższy poziom wiedzy reprezentują dzieci uczęszczające do przedszkola 3 i 4 rok. Dzieci uczęszczające trzeci rok uzyskały średnio 16 - 17 pkt. Za przeprowadzony test. Natomiast dzieci, które objęte są czteroletnią edukacją przedszkolną uzyskały najwięcej, bo 17 - 18 pkt. Są to dzieci, które posiadają bardzo wysoki poziom pojęć ekologicznych. Widać, że przyswojona wiedza zdobyta w ciągu całego kształcenia (od trzeciego roku życia do szóstego) została przez te dzieci dokładnie opanowana. Dzieci te przez ciągłość nauczania poznały bardzo wiele pojęć ekologicznych. Jako małe dzieci przyswoiły pewną ilość pojęć i w czasie kolejnych lat uczęszczania do przedszkola, te pojęcia poszerzyły, ugruntowały i przyswoiły. Na podstawie przeprowadzonego testu widać widoczna ewaluację wiedzy. Podsumowując ten rozdział można wyciągnąć następujący wniosek, co jest też potwierdzeniem jednej z hipotez, że czas uczęszczania do przedszkola ma wpływ na uzyskany poziom pojęć ekologicznych, im młodsze dziecko przychodzi do przedszkola, tym szybciej i systematyczniej rozwija się zasób jego wiedzy ekologicznej.

IV.8 PODSUMOWANIE

W mojej pracy skupiłam się nad jedną z form pracy z dziećmi
6 letnimi, jaką jest wycieczka.

Rozdział IV „Poziom pojęć ekologicznych dzieci 6 letnich
w przeprowadzanych badaniach”, przedstawia wyniki prowadzonych badań i poddaje je analizie.

Wycieczki są jedną z form rozbudzania zainteresowań przyrodniczych, dostarczają dzieciom dużo radości. Podczas nich podziwiają zielone łąki z mnóstwem kolorowych kwiatów, drzewa, błyszczące kamienie, skrzące się krople wody, piękno lasu, śpiew ptaków i wiele innych rzeczy, które można zobaczyć i usłyszeć podczas wędrówek. Dzieci bezpośredni kontakt z naturą przezywają emocjonalnie, co z kolei prowadzi do trwałego zapamiętywania.

Wiele mówi się o potrzebie ochrony środowiska. Działania podejmowane w przedszkolu dają szansę na kształtowanie się pozytywnych, zgodnych z prawami natury postaw umożliwiających dziecku poznanie i pokochanie otaczającego je świata. Przedszkole powinno rozbudzać zainteresowanie przyrodą, kształtować opiekuńczy do niej stosunek.

Trzeba zawsze pamiętać, że dziecko rozwija się we właściwym dla siebie tempie, ze rozwój jest procesem ciągłym, dostarczanie wiedzy, doświadczeń, możliwość obserwacji wpływa na rozwój poznawczy dziecka. Konieczność poznawania przez dzieci świata przyrody i kształtowanie prawidłowych pojęć przyrodniczych oraz właściwej postawy jest ogromna. Teoretycy i praktycy wychowania wskazują na doniosłą rolę przyrody w rozwoju dziecka. Świat przyrody, w którym żyje dziecko, jest dla niego obiektem niezwykle interesującym. S. Szuman tłumaczy to faktem, iż wiadomości z przyrody najbardziej odpowiadają sposobowi myślenia dziecka. Dziecko obserwując otaczający je świat napotyka na wiele problemów, z którymi nie zawsze sobie radzi samodzielnie. Szukając odpowiedzi na pytania dostrzega pewne zależności występujące w przyrodzie. Wyjaśnianie przyczyn, szukanie skutku, zależności, prowadzi do poznawania nowych pojęć ekologicznych i rozwijania już poznanych. To wszystko jest potwierdzeniem założonej hipotezy, że wycieczka jest podstawowym warunkiem rozwoju wiedzy w zakresie rozwijania pojęć ekologicznych dzieci 6-letnich. Po zweryfikowaniu w/w hipotezy, na podstawie całorocznej pracy z dziećmi 6-letnimi i zrealizowaniu programu proekologicznego doszłam do wniosku iż badane sześciolatki wykazały się dużą znajomością różnych środowisk i zasad ich ochrony.

Obcując z przyrodą, dziecko przywiązuje się do niej w sposób naturalny. Poza tym tylko ludzie dbający o przyrodę są zdolni dbać o świat, są w stanie docenić i szanować przyrodę. Na takie zachowanie dzieci z pewnością miała wpływ całoroczna edukacja ekologiczna, podstawą której w mojej pracy była wycieczka, ponieważ poznawanie różnych środowisk przyrodniczych w trakcie wycieczek wpływa wprost proporcjonalnie na rozwój wiedzy z zakresu ekologii u dzieci. Z moich badań wynika również, iż moment rozpoczęcia edukacji ekologicznej ma wpływ na rozwój pojęć ekologicznych, ponieważ im młodsze dziecko przychodzi do przedszkola tym szybciej i systematyczniej rozwija zasób wiedzy w następnych latach swojej edukacji. Im dłużej przebywa w przedszkolu tym wyższy poziom wiedzy ekologicznej prezentuje. Również dom rodzinny ma wpływ na świadomość ekologiczną dzieci, ponieważ dzieci z rodzin o średnim i wyższym poziomie wykształcenia osiągają lepsze wyniki w badaniu poziomu wiedzy ekologicznej. Powyższa analiza potwierdziła prawidłowość moich założeń, co wykazały wyniki przeprowadzonych badań.

IV.9 WNIOSKI

Przedstawione wyniki badań wskazują, że warunki rozwojowe
i wychowawcze dziecka w rodzinie oraz w placówkach przedszkolnych są tymi czynnikami, od których zależy skuteczne budzenie świadomości ekologicznej. Wyniki mojej pracy świadczą, że edukacja ekologiczna, której podstawą jest wycieczka, stanowi dobrą metodę rozwijania pojęć ekologicznych u dzieci
6 letnich. Działania nauczycieli, już w przedszkolu, są niepowtarzalną szansą kształtowania nowych, przyjaznych naturze postaw. Nie można mówić
o prawidłowym rozwoju osobowości dziecka, bez zastosowania tej drogi poznawczej jaką jest wycieczka. Koniecznym jest uświadomienie, że życie bez kontaktu z przyrodą jest niemożliwe. Wszystko, co jest potrzebne człowiekowi do życia, czerpie on ze środowiska. Zmiany w świadomości ludzkiej zachodzą bardzo wolno, dlatego też edukacja proekologiczna prowadzona od najwcześniejszych lat życia dziecka powinna w przyszłości przynieść efekty.

Opracowując wybrany temat doszłam do kilku ważnych wniosków:

1. Wycieczki stanowią jedną z niezwykle ważnych form organizacyjnych pracy dydaktyczno - wychowawczej w przedszkolu, niejednokrotnie konieczną i wprost niezastąpioną, a równocześnie nie zawsze docenianą, właściwie organizowaną i przeprowadzaną.

2. Powinny być przeprowadzane tak, aby dzieci mogły obserwować wszystkimi zmysłami zmiany zachodzące w środowisku społecznym i przyrodzie, we wszystkich porach roku. Zasada ciągłości kontaktu z przyrodą jest tu szczególnie ważna, dotyczy to wiedzy przyrodniczej, kształtowania stosunku do niej, ukazywania jej piękna.

3. Nie należy podczas jednej wycieczki przekazywać dzieciom wielu informacji nowych. Dzieci nie są zdolne do zapamiętywania kilku różnych pojęć, nawet gdy objaśnienia wydają nam się łatwe.

4. W czasie wycieczek i spacerów ważny jest odpowiedni nastrój, sprzyja to powstawaniu przeżyć emocjonalnych, dzięki którym łatwiej utrwalają zdobyte wiadomości.

5. Ważną rolę odgrywa sama osobowość nauczycielki, wtedy tylko ona potrafi uchwycić co najważniejsze, wykorzystać najistotniejsze zjawiska, kiedy sama dobrze zna i kocha przyrodę.

6. Zjawiska przyrodnicze, pielęgnowanie przyrody, przyczyniają się do budzenia wrażliwości na piękno, dobro i krzywdę.

7. Nauczycielka powinna utrwalać wrażenia z wycieczki, korzystając z literatury pięknej, baśni, muzyki, powinna zachęcać dzieci do odtwarzania ich w różnych formach ekspresji.

8. Ogólnie można stwierdzić, że wycieczki dobrze przemyślane i realizowane ułatwiają poznawanie rzeczy i zjawisk, wpływają na rozwój spostrzeżeń, wyobraźni i myślenia, przyczyniają się do kształtowania uczuć patriotycznych i estetycznych oraz wpływają na kształtowanie się takich cech charakteru jak: koleżeńskość, zaradność, odpowiedzialność, kreatywność itp.

IV.10 BIBLIOGRAFIA:

Pozycje zwarte:

Bieleń B.: Rozwój myślenia dzieci sześcio-siedmio letnich, Warszawa WSiP 1983
Bogdanowicz Z.: Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, Warszawa PZWS 1973
Burner J.S.: Poza dostarczone informacje, PWN, Warszawa 1975
Cichy D.: Kształtowanie dla ekorozwoju (W) Edukacja ekologiczna
i zdrowotna dla dzieci i młodzieży. Materiały z ogólnopolskiego Seminarium Naukowego, Ameliówka k/Kielc, Warszawa 1994
Chrzanowska D.: Kontakt dziecka z przyrodą, Warszawa WSiP 1974

Cockowski Z.: O teorii poznania i poznawania, Warszawa 1968
Denek K.: Poznawczo wychowawcze aspekty działalności krajoznawczo-turystycznej we współczesnej szkole, Koszalin 1981
Denek K.: Wycieczki we współczesnej szkole, Poznań 1997
Dutkiewicz T., Świątczak J.: Indywidualne i zbiorowe działania dla redukcji zagrożenia ekologicznego. Promocja zdrowia, Warszawa 1994
Dudzińska I.: Metodyka wychowania w przedszkolu cz.1, WSiP, Warszawa 1976
Elbanowska S.: Przyroda nieożywiona w wychowaniu przedszkolnym, Warszawa WSiP 1983
Frątczakowie E.J.: Edukacja ekologiczna dzieci w wieku przedszkolnym, Bydgoszcz 1996
Frątczakowie E.J.: Ogród przedszkolny. Warszawa WSiP 1977
Frątczakowie E.J.: Kącik przyrody w wychowaniu przedszkolnym. Warszawa WSiP 1979
Frątczakowie E.J.: Edukacja zdrowotna dzieci przedszkolnych. Toruń 1996
Frątczakowie E.J.: Ochrona i kształtowanie środowiska w edukacji dzieci przedszkolnych, Warszawa ZG LOP 1987
Galloway Ch.: Psychologia uczenia się i nauczania, Warszawa 1988
Gutowska H. Lelonek M. Wróbel T.: Środowisko społeczno - przyrodnicze w klasie 1-3, Przewodnik metodyczny dla klas I, WSiP, Warszawa 1978
Gutowska H.: Środowisko społeczno-przyrodnicze w klasie 1-3, Książka przedmiotowo - metodyczna, WSiP, Warszawa 1982
Hilgard E.: Wprowadzenie do psychologii, PWN, Warszawa 1968
Hurlock E.B.: Rozwój dziecka, PWN, Warszawa 1960
Jakowicka M.: Bogacenie doświadczeń uczniów klas początkowych
w kontaktach ze środowiskiem, Warszawa 1982
Janik E. (tłum.): Przyroda przeżywana i obserwowana z dziećmi przedszkolnymi, Warszawa WSiP 1980
Jurkowski A.: Ortogeneza mowy i myślenia, WSiP, Warszawa 1975
Kamiński A.: Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, (W) Metodologia pedagogiki społecznej, Praca zbiorowa pod kierunkiem naukowym R. Wroczyńskiego, T. Pilcha, Wrocław, W-wa, Kraków, Gdańsk 1974
Kielar - Turska M.: Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata. Warszawa 1992
Kmita J.: Wykłady z logiki i metodyki nauk, Warszawa 1976
Korczak E.: Edukacja młodego pokolenia do odpowiedzialnego działania w środowisku oraz na rzecz ochrony środowiska. (W) Problemy środowiska i jego ochrony. Część I, Centrum Studiów nad Człowiekiem
i Środowiskiem, Uniwersytet Śląski, Katowice 1993
Krawczyk M.: Wycieczki ich organizacja i znaczenie, Nasza Księgarnia 1948
Kotarbiński T.: Elementy teorii poznania, logiki i metodologii nauk, Warszawa 1961
Kotarbiński T.: O pojęciu metody, (W) Wybór pism, T.I. PWN, Warszawa 1957
Kutyłowska G.: Ekologia w przedszkolu, Didasko
Kwiatowska M., Topińska Z.: Pedagogika przedszkolna. Warszawa 1978
Lelonek M.: Kształtowanie pojęć z przyrody nieożywionej w nauczaniu początkowym, WSiP, Warszawa 1984
Lipina S.T.: Kształtowanie pojęć dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1984
Łobocki M.: Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1984
Łojewska B, Polak D.: Pobaw się z nami 6-latkami, Koba, Kraków 2000
Łojewska B.: W świecie przedszkolaka, Program wychowania przedszkolnego, Koba, Kraków 2001
Łupina A.M.: Ekologia czy pesymizm końca XX wieku? Epoka, Warszawa 1992
Niemierko B.: ABC testów szkolnych, WSiP Warszawa 1975
Nowak S.: Metodologia badań socjologicznych, 1970
Okoń W.: Słownik Pedagogiczny, Warszawa 1981
Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych, W. Żak, Warszawa 1995
Pieter Ogólna metodologia pracy naukowej, Wrocław-Warszawa 1967
Przetacznik - Gierowska M.: Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1972
Schwartrz L.: Na ratunek ziemi, Wrocław 1993
Skiner Ch. E.: Psychologia wychowawcza, Warszawa 1971
Skorny Z.B.: Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, 1984
Suchodolski B.: (red) Pedagogika, PWN, Warszawa 1980
Studzińska M.: Dzieci przedszkolne poznają przyrodę ożywioną, Warszawa 1989
Studzińska M.: Zagadnienia ekologii już w przedszkolu, Wychowanie przedszkolne 1992,
Smirnow A.: Psychologia, Warszawa 1996
Szewczuk W.: Psychologia-zarys podręcznikowy, Warszawa 1979
Szymczak S. Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1988
Umiński T.: Ekologia. Środowisko. Przyroda, Podręcznik dla szkół średnich, WSiP, Warszawa 1995
Wygotski S.L.: Myślenie i mowa, Warszawa 1989
Wygotski S.L.: Eksperymentalne badania rozwoju pojęć, Warszawa PWN 1971
Zaborowski Z.: Wstęp do metodologii badań, Ossolineum, Warszawa 1973
Zaczyński W.: Praca badawcza nauczyciela, WSiP, Warszawa 1995
Zaczyński W.: Praca badawcza nauczyciela, PZWS, Warszawa 1968
Żebrowska M.: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży,
Warszawa 1977
Żuchelkowski K.: Kolekcje przyrodnicze edukacji ekologicznej dzieci przedszkolnych, Bydgoszcz 1997

Artykuły:

Funkcje i zadania przedszkola w świetle problemów ekologicznych Bliżej przedszkola. Wychowanie i edukacja 2002 Nr 5,6,7
Bies B.: Tu jest moje miejsce i tu ma być mój dom. Inicjatywy pro-ekologiczne na poziomie przedszkola, Bliżej przedszkola. Wychowanie i edukacja 2003 Nr 11
Bochno E.: Czym skorupka za młodu ... . Wpływ środowiska przyrodniczego na rozwój dziecka. Wychowanie w przedszkolu 2001 Nr 5
Broda S.: Bliżej przyrody. Wychowanie w przedszkolu 2001 Nr 3
Czarnolewska J.: Chrońmy ogrody. Wychowanie w przedszkolu 2002 Nr 5
Dobosz E.: Ten piękny, tajemniczy świat. Wychowanie w przedszkolu 2001 Nr 2
Dobosz M., Szymańska I.: Mali przyjaciele ptaków. Wychowanie w przedszkolu 2001 Nr 4
Grodzieńska - Juszczak M.: Świadomość ekologiczna dzieci. Wychowanie w przedszkolu 2002 Nr 4
Holboj I.: Raciechowickie eko-przedszkole, Bliżej przedszkola. Wychowanie i edukacja 2003 Nr 7-8
Łęgowska B., Radomska M., Słopień I.: Lepiej poznać, lepiej chronić. Wychowanie w przedszkolu 2002 Nr 9
Kielar M.: Rozwój mowy i myślenia dzieci w wieku przedszkolnym w kontakcie z przyrodą. Wychowanie w przedszkolu 1981, Nr 2
Kłobuchowa A.: Wycieczka do leśnej krainy, Wychowanie w przedszkolu 2001, Nr 2
Kowalik P.: Edukacja ekologiczna, Wychowanie w przedszkolu 1996,
Nr 8
Krawczyk B. , Sysło A.: Co mały ekolog wiedzieć powinien. Bliżej przedszkola. Wychowanie i edukacja 2003 Nr 10
Kwiatkowska G.: Chcieliśmy wiosnę zobaczyć, chcieliśmy wiosnę usłyszeć. Wychowanie w przedszkolu 2001 Nr 3
Machaj M.: Ścieżki przyrodnicze w pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym. Bliżej przedszkola. Wychowanie i edukacja 2003 Nr 7-8
Małecka B.: Przyroda źródłem wiedzy. Wychowanie w przedszkolu 2003 Nr 9
Matrejek D., Sądek D.: Pory roku wędrują po świecie. Bliżej przedszkola. Wychowanie i edukacja 2003 Nr 7-8
Nowak M.: Inspirująca rola literatury dziecięcej w poznawaniu przez dzieci świata przyrody. Bliżej przedszkola. Wychowanie i edukacja 2003 Nr 7-8
Nowicka K., Podżorska G.: Las to płuca świata. Wychowanie w przedszkolu 2002 Nr 9
Prus-Wiśniewska H.: Co słychać u przedszkolaków, Wychowanie
w przedszkolu 2002, Nr 4
Podsiadło J.: Jesienny festyn na leśnej polanie. Bliżej przedszkola. Wychowanie i edukacja 2003 Nr 7-8
Scarfe W.: O potrzebie kierowania aktywnością dziecka. Wychowanie w przedszkolu 1974, Nr 4
Stawiński W.: Kształtowanie pojęć i przyswajanie terminów w nauczaniu biologii. Biologia w szkole 1972 Nr 2
Stawińska - Targosz L.: Weźmy liście do ręki. Wychowanie w przedszkolu 2003 Nr 9
Śliżewska D.: Leśne spacery. Wychowanie w przedszkolu 2002 nr 8
Tartos T.: tajemnice życia ukrytego w ziemi. Wychowanie w przedszkolu 2003 Nr 3
Tekieli J.: Liście - listy od złotej jesieni. Bliżej przedszkola. Wychowanie i edukacja 2003 Nr 10
Wojtyś M.: Jaki piękny jest ten świat. Bliżej przedszkola. Wychowanie i edukacja 2003 Nr 11
Woźniak A.: Dobre rady na odpady. Wychowanie w przedszkolu 2002 Nr 4
Żugaj M.: Z ekologią na ty, Wojewódzki Ośrodek Metodyczny
w Krakowie

IV.11 ANEKSY

ROCZNY PLAN WYCIECZEK

Szukamy kolorów jesieni - poznajemy nazwy różnych drzew
w parku po charakterystycznych liściach i owocach. Obserwujemy jesienne liście przez lupę.
Odwiedzamy wiejskie gospodarstwo ekologiczne - ziemia żywi
i ubiera.
Skąd ta góra śmieci - sprzątamy teren wokół przedszkola.
Hałaśliwi sąsiedzi - wyprawa w świat dźwięków i wibracji
( szkodliwość hałasu.
Co tak wieje? Zabawy badawcze na powietrzu (ogród przedszkolny).
Pszczelarz i ule - poznajemy prace pszczelarza, pasiekę, degustujemy miód.
Szukaj zysku z odzysku - zwiedzamy oczyszczalnie ścieków.
Las jesienią - obserwujemy zwierzęta i rośliny żyjące w lesie.
Gdzie możemy spotkać lato podczas zimy - odwiedzamy szklarnię?
W ZOO - poznajemy ginące gatunki zwierząt.
Kolorowy most na niebie - w poszukiwaniu tęczy. Zabawy badawcze.
Powitanie wiosny - zabawy badawcze nad rzeką.
Motylem jestem - odwiedzamy pobliską łąkę.
Gdzie mieszka woda - wycieczka nad staw, rzekę lub jezioro.
Co tak wieje ? Zabawy badawcze na powietrzu.
Powietrze, którym oddychamy - pyły, pyłki, zapylenie
i zanieczyszczenie powietrza.

TESTY

ZWIERZĘTA

OCHRONA PRZYRODY I ŚRODOWISKA

ROŚLINY

PRZYRODA

KONSPEKTY ( Wybrane przykłady)

1. Ochrona powietrza:

Temat: Powietrze, którym oddychamy - pyły, pyłki, zapylenie
i zanieczyszczenie powietrza

Formy: Wycieczka badawcza

Cele: - rozumienie znaczenia czystego powietrza dla życia i zdrowia
ludzi

poznanie różnych czynników wpływających na zanieczyszczenie powietrza
zdobywanie wiadomości dotyczących stanu i zanieczyszczenia powietrza

Przebieg:

Nauczycielka proponuje przeprowadzenie zajęć w czasie wietrznego dnia. Rozdaje dzieciom balony - każde dziecko nadmuchuje swój balon. „ Kto zgadnie, dlaczego balony powiększają się?” Ma miejsce krótka rozmowa, a następnie powolne wypuszczanie powietrza z balonów,
w kierunku własnych twarzy, żeby dzieci odczuły istnienie, ruch i siłę wydobywającej się zawartości balonów. Nauczycielka wyjaśnia zaobserwowane zjawisko i dla potwierdzenia, nadmuchuje jeden
z balonów do granic wytrzymałości a drugi przebija szpilką.
Nauczycielka otwiera okno by uświadomić potrzebę wietrzenia pomieszczeń i zwrócić uwagę na wietrzną pogodę. Po kilku ćwiczeniach oddechowych i obserwacji (z okien sali) poruszających się gałęzi drzew i krzewów, dzieci wraz z nauczycielką postanawiają wyjąć na wycieczkę w celu zbadania powietrza. Utrwalają zasady bezpieczeństwa podczas wycieczek. Dzieci idą wzdłuż ulicy, obserwują spaliny, jakie wydobywają się z samochodów, autobusów, ciężarówek. Mijają osiedle domków jednorodzinnych gdzie widzą dymy wydobywające się z kominów tych domów. Zatrzymują się koło kotłowni z kilkoma dymiącymi kominami, wokół widzą szare, zadymione domy, bezlistne drzewa, brudnozielona trawę. Mijają stację benzynową, w pobliżu której wyraźnie utrzymuje się zapach oparów benzyny i spalin. Mijają przechodniów, którzy palą papierosy. Nauczycielka wyjaśnia dzieciom zjawisko powstawania kwaśnych deszczów i skutków jego działania w środowisku naturalnym.
Dzieci przystępują do zadań badawczych: kawałkami ligniny przecierają powierzchnie liści krzewów, gałęzie - obserwują kawałki ligniny i stwierdzają że zostały one zanieczyszczone
w różnym stopniu. Im więcej pyłów jest w powietrzu, tym grubszą warstwą osadu pokryte są powierzchnie liści. Nauczycielka zwraca uwagę, że liście roślin zatrzymują różne pyły zanieczyszczające powietrze, dlatego należy dbać o rośliny i nie niszczyć ich.
Sprawdzają przygotowane kilka dni wcześniej doświadczenie - badanie zapylenia powietrza za pomocą białych talerzyków. Sprawdzają ile pyłu wpadło do talerzyka z mlekiem, a ile przykleiło się do talerzyków pokrytych grubą warstwą wazeliny. Porównują, na których talerzykach pyłków jest więcej a na których mniej. Wyciągają wnioski.
Po powrocie z wycieczki dzieci badają zapylenie powietrza
w sali za pomocą taśmy klejącej. Naklejają paski przeźroczystej taśmy klejącej na zewnętrznej stronie szyby okiennej. Po chwili dzieci odklejają paski. Pył, który pokrywał szybę, przylepił się do taśmy. Dzieci oglądają pyłki pod mikroskopem. Nauczycielka pokazuje dzieciom ilustracje roślin, które w przyrodzie „produkują” pyłki, które są przyczyną alergii.
Troje chętnych dzieci wsypuje do butelek mąkę, piasek, żużel. Reszta dzieci obserwuje, co dzieje się w butelkach. Nauczycielka zadaje pytanie: „Czy chcecie oddychać powietrzem, które jest
w butelce? Dlaczego nie? Wywiązuje się dyskusja. Następnie nauczycielka wspólnie z dziećmi zastanawia się jak zapobiegać tak ogromnym zanieczyszczeniom. W trakcie dyskusji nauczycielka wspomina o filtrach, katalizatorach, stosowaniu benzyny bezołowiowej.
Zabawa dydaktyczna - wybieranie przez dzieci z wielu rysunków tych, które przedstawiają „trucicieli powietrza” ( np. fabryka, samolot, płonąca trawa, itp.)

2. Woda:

Temat: Gdzie mieszka woda?

Forma: Wycieczka nad staw, rzekę lub jezioro.

Cele: -badanie różnych środowisk wodnych: staw, jezioro, rzeka, kałuża kształtowanie wrażliwości estetycznej dziecka przez obserwację przyrody, odczuwanie piękna jej barw, kształtów, dźwięków
i różnorodnych zjawisk

- rozwijanie u dzieci potrzeby aktywnych form wypoczynku
w środowisku przyrodniczym

- zwrócenie uwagi na znaczenie wody w przyrodzie i życiu człowieka

Przebieg:

Ułożenie z liter alfabetu ruchomego hasła będącego rozwiązaniem zagadki:

„Służy do picia, Służy do mycia, Bez niej na Ziemi, Nie byłoby życia”

Wspólne odczytanie hasła „WODA”.

W poszukiwaniu wody: Odszukanie na mapie, globusie, zbiorników wody (morza, jeziora, rzeki, oceany)

- Wykonanie doświadczeń wskazujących na obecność wody
w owocach, warzywach, roślinach, glebie, powietrzu (wyciskanie soku
z owoców, ważenie kępy mchu przed i po zanurzeniu w wodzie, biały kwiat cięty np. goździk umieszczony kilka dni wcześniej w szklance
z zabarwioną wodą - zmienił barwę, szklance bez wody - zwiądł, wsiąkanie wody w glebę - podlewanie kwiatów doniczkowych, parowanie wody - skraplanie pary wodnej)

- Zwrócenie uwagi, że woda znajduje się w organizmie ludzi
i zwierząt - pocenie się

Zapoznanie dzieci z planem i przebiegiem wycieczki nad staw lub rzekę, jezioro.
Dzieci wykonują etykietki na butelki, oznaczają zbiornik wodny,
z którego będzie pobrana woda (kran, staw, jezioro, rzeka, kałuża).
Przed wyjściem na wycieczkę dzieci pobierają próbkę wody
z kranu i pozostawiają ją w sali. Nauczycielka omawia z dziećmi zasady bezpieczeństwa obowiązujące w trakcie wyprawy.
Nad stawem (rzeką, jeziorem): Grupa sześciolatków pod kontrolą
i opieką nauczycielki (rodziców), w uprzednio przez nią sprawdzonym miejscu (bezpiecznym!), nabiera do pojemników wody. Dzieci zapoznają się ze znakami informacyjnymi (zakaz zaśmiecania zbiorników wodnych, zakaz kąpieli) .

Podczas rozmowy dowiadują się o niebezpieczeństwach, które mogą wynikać z pochylenia się nad stawem, jeziorem, rzeką; kompania się bez opieki dorosłych, kąpieli w miejscach niedozwolonych.
Spacer nad wodą. Oglądanie wodnej i nadbrzeżnej roślinności, oglądanie zwierząt, owadów, ptaków żyjących w okolicy. Nauczycielka porusza problem zapewnienia zwierzętom i roślinom dogodnych warunków rozwoju oraz ich wyniszczenia w przypadku skażenia środowiska wodnego i nadbrzeżnego.

W drodze powrotnej pobranie przez dzieci próbek wody z kałuży.
Po powrocie do przedszkola umieszczenie wszystkich pojemników
z próbkami w kąciku przyrody.
Drugiego dnia - obserwacja pojemników z próbkami.

Wysuwanie wniosków - porównywanie koloru, zapachu, konsystencji.

10. Zagadki rysunkowe „komu i do czego potrzebna jest woda?”

- odnajdywanie na rysunkach sytuacji, w których wykorzystywana jest woda

- swobodne wypowiedzi dzieci na temat wykorzystywania wody zwrócenie uwagi dzieci na konieczność oszczędzania wody przez ludzi, zastanowienie się jak możemy oszczędzać wodę w gospodarstwie domowym

Wykonanie plakatu „Nie marnuj wody” - praca w grupach, dowolny format i technika.

3. Śmieci:

Temat: Skąd ta góra śmieci ? Sprzątamy teren wokół przedszkola.

Forma: wycieczka połączona z segregacją śmieci.

Cele: Zachęcanie dzieci do udziału w akcji „Sprzątanie świata”

Kształtowanie współodpowiedzialności za stan najbliższego środowiska
Tworzenie atmosfery zadowolenia i radości z dobrze wykonanego zadania

Przebieg:

1.Nauczycielka prezentuje dzieciom narzędzia przygotowane do pracy oraz odzież ochronną, zapowiada wielkie sprzątanie oraz włączenie się do akcji zorganizowanej przez dorosłych (miotły, kosze, torby foliowe, rękawice, ubrania ochronne, fartuchy)

Motywowanie dzieci do pracy wyliczanką - rymowanka
T. Fiutowskiej „Szalona wyliczanka” - za pomocą której, zostaną wyznaczeni kierownicy zespołów.

A. Dzieci zostaną kierownikami następujących zespołów:

B. Czarownice

Baby Jagi
Dobre Diabełki
Krasnoludki

3. Kierownicy zespołów dobierają członków zespołów, ubierają kolorowe szarfy dane dla każdego zespołu.

4. Dzieci zakładają ubrania ochronne, rękawice, nauczycielka przydziela zespołom zadania do wykonania wokół terenu przedszkola.

ZESPÓŁ A. „Czarownice”- zbierają papiery i opakowania papierowe do foliowych toreb, a następnie wrzucają do znajdującego się na terenie przedszkola pojemnika z napisem PAPIER.

ZESPÓŁ B „Baby Jagi”- zbierają do pudeł szklane opakowania (ostrożnie!)
i plastikowe. Wkładają znalezione śmieci do odpowiednich pojemników SZKŁO, PLASTIK.

ZESPÓŁ C „Dobre Diabełki”- grabią drobne odpady na sterty (patyki, liście, igliwie, zeschła trawa)

ZESPÓŁ D „Krasnoludki”- Zamiatają wygrabiony teren w kierunku stert. Łopatkami zagarniają odpady do toreb po załadowaniu toreb przenoszą je
z pomocą dorosłych i ustalają koło kompostownika.

5. Wypowiedzi dzieci na temat wykonanej pracy, jej użyteczności dla przedszkola i mieszkańców osiedla.

6. Oczyszczanie narzędzi pracy, złożenie ubrań ochronnych, staranne umycie rąk ciepłą wodą.

7. Rysowanie kolorową kredką na asfalcie ogrodu przedszkolnego „kwiatowej alejki”. Wypowiedzi dzieci na temat zmiany
w wyglądzie szarej alejki dzięki kolorowym kwiatom.

T. Fiutowska: „Szalona wyliczanka”

„Wielkie dziś sprzątanie świata. Czarownica z miotłą lata,

Z nią czarownic innych chmara. Łysą Górę sprzątnie zaraz,

Baby Jagi nie próżnują. I łopaty już szykują,

Zamiast straszyć małe dzieci. Na łopaty wezmą śmieci,

W piekle diabły też pracują. Wszystkie kotły w nim szorują,

Ogonami wycierają. I już czysto w piekle mają,

Dzielne skrzaty to krasnale. Także się nie lenią wcale,

A że długie brody mają. To świat nimi zamiatają.”

4. Rośliny

Temat: Gdzie można spotkać lato podczas zimy?

Forma: Wycieczka do szklarni.

Cele: - zapoznanie z budową i przeznaczeniem szklarni oraz różnymi
hodowlami w niej prowadzonymi,

- rozwijanie umiejętności wnioskowania o stanie rzeczy i zjawisk, postawy badawczej dzieci,

Przebieg:

1. Podanie tematyki i celu wycieczki.

2. Zawarcie umów bezpieczeństwa między nauczycielem i dziećmi dotyczących przebiegu wycieczki.

W szklarni:

Rozmowa z pracownikiem szklarni na temat możliwości prowadzenia „zimowych” hodowli

Skierowanie uwagi dzieci na możliwość stworzenia roślinom sztucznych warunków wegetacji

Podkreślenie mniejszej wartości odżywczej warzyw hodowanych
w warunkach sztucznych i zachęcanie do spożywania dużej ilości owoców
i warzyw w sezonie ich naturalnej wegetacji

Utrwalenie składników potrzebnych do wegetacji roślin:
woda, powietrze, gleba, światło

Zwrócenie uwagi, iż nowalijki powinny być jedynie
urozmaiceniem, dodatkiem i ozdobą w jadłospisie
Ukazanie piękna roślin kwiatowych, ich różnorodności
i barwy zachowanej przez cały rok dzięki hodowlom szklarniowym
3. Po powrocie z wycieczki założenie w kąciku przyrody „szklanego ogrodu” (najlepsze do uprawy w naczyniach szklanych są: begonia, zielistka, trzykrotka, maranta, peperonia).

4. Rysowanie kredkami na temat „Szklany ogród przyszłości”.

II.

Temat: Szukamy kolorów jesieni.

Forma: Wycieczka do parku.

Cele:

rozwijanie zainteresowań dzieci jesienną przyrodą
w najbliższym otoczeniu
stwarzanie warunków do dzielenia się spostrzeżeniami
zapoznanie dzieci z nazwami drzew po charakterystycznych liściach i owocach

Przebieg:

„Klonowy liść” - słuchanie wiersza T. Fiutowskiej ilustrowanego dużym obrazem, sylwetami i klonowymi liśćmi.
Rozmowa na temat jesieni, wyróżniania jej charakterystycznych cech.
Zawarcie umów dotyczących bezpieczeństwa na wycieczce między nauczycielem i dziećmi
W parku: zbieranie liści z różnych drzew, nazywanie tych drzew.

- Określanie i opisywanie liści - kolorów, kształtów, wielkości

- Dopasowywanie liści i owoców do określonych drzew np. kasztan do kasztanowca, czerwone kuleczki do jarzębiny - nazywanie ich.
- Określenie kolorytu jesieni

- Próby odpowiedzi na pytanie „dlaczego liście zmieniają kolor”

- Obserwacja zachowania ptaków

- Zbieranie „darów jesieni” do kącika przyrody

- Konkurs na najpiękniejszy jesienny bukiet z liści

W sali - praca z książką.

Dzieci nadają tytuł jesiennej ilustracji , porównują ilość wiewiórek
i grzybów, łączą kropki i tworzą pary liści i owoców z tego samego drzewa, kolorują pracę.

Podsumowanie wiadomości dotyczących jesiennej tematyki, wycieczki.

T. Fiutowska: „Klonowy liść”

„Spadł z klonu liść , Pięknie się barwami mieni, Są na nim wszystkie kolory jesieni, Jest żółć jak złoto, brąz, nieco zieleni, Oraz troszeczkę jesiennej czerwieni, Podniosę liść - pamiątkę jesieni, I między kostkami Zasuszę go sobie, W zimie tym liściem Kapelusz bałwanka ozdobię!”

4. Gleba

Temat: Odwiedzamy miejskie gospodarstwo ekologiczne - ziemia żywi
i ubiera.

Forma: wycieczka.

Cele: -zapoznanie dzieci z niektórymi etapami pracy rolnika podczas
uprawy roślin

uświadamianie dzieciom wartości i znaczenia pracy na roli
doskonalenie umiejętności obserwowania, poznawanie nowych pojęć
wzbogacanie czynnego i biernego słownictwa dziecka
poznawanie maszyn najczęściej stosowanych w rolnictwie
przedstawienie różnych sposobów użyźniania gleby

Przebieg:

1.W sali:

wyjaśnienie pojęć Ziemia, gleba
uzmysłowienie dzieciom, że w ziemi ogrodowej, uprawnej, jest więcej wilgoci i składników pokarmowych niż w pozostałych glebach
dostarczenie wiadomości na temat tego, że woda rozpuszcza znajdujące się w glebie składniki mineralne, które są niezbędne dla wzrostu i rozwoju roślin, podobnie jak światło (słońce) i temperatura powietrza.
Oglądanie wystawy produktów i przetworów lub przetworów pochodzących z uprawy gleby np. ziemniaki, warzywa, owoce, zboża (kłosy) i ich przetwory: mąka kasza, płatki, zioła, len, tkaniny, wiklina, wyroby wiklinowe, wyroby słomiane, burak cukrowy, cukier.
Wypowiedzi dzieci na temat oglądanych eksponatów, ich pochodzenia, wykorzystanie i znaczenia

3. Przygotowanie dzieci do wycieczki na teren gospodarstwa rolnego (wycieczka wcześniej uzgodniona z gospodarzem). Zapoznanie
z planem i celem wycieczki. Omówienie zasad bezpiecznego zachowania się w czasie wycieczki.

4. Wizyta w gospodarstwie ekologicznym

zwiedzanie gospodarstwa. Gospodarze pełnią rolę przewodników. Poznawanie nazw i przeznaczenia budynków gospodarczych, rozmowy
z gospodarzami o ich pracy i hodowanych zwierzętach degustacja mleka krowiego i koziego, jajek, sera białego, wiejskiego chleba (poczęstunek od gospodarzy)
pokaz przez gospodynię czynności wyrabiania wiejskiego chleba (mąka, woda, sól, zaczyn, dzieża). Zachęcenie do wykonania przez wszystkie dzieci „malutkich chlebków” ozdobienie według pomysłu dzieci - wykorzystanie kminku, maku, ziaren sezamu, soli, wspólne włożenie foremek do pieca
spacer na pole uprawne, poznawanie maszyn rolniczych, ich nazw, przeznaczenia, zasad bezpiecznego użytkowania (traktora, pługa, brony) przyglądanie się pracy rolnika (np. praca pługiem, broną). Stosowanie słów „orka” , „bronowanie”

Wypowiedzi na temat zmian w wyglądzie gleby po orce, następnie po bronowaniu. Próby poszukiwania przez dzieci odpowiedzi na pytanie: „Dlaczego rolnik uprawia glebę?” - spulchnia, użyźnia, by uzyskać lepszy wzrost hodowanych na polu roślin.

Poznanie niektórych „mieszkańców” gleby: dżdżownic, pędraków, stonóg.

Zapoznanie dzieci z nawozami chemicznymi (potas, wapno)
i naturalnymi (obornik) i wyjaśnienie procesu ich powstawania.

Wyjaśnienie dzieciom pozytywnego znaczenia nawozów naturalnych dla uprawy roślin, wskazanie negatywnych skutków używania nawozów sztucznych (przenawożenie gleby, niezdrowe rośliny, warzywa, zatrucie wód gruntownych).

Oglądanie wybranych nasion roślin uprawianych przez rolnika. Obserwacja siewu przy pomocy siewnika.

5. Powrót do budynków gospodarstwa. Degustacja i podziwianie upieczonych „malutkich chlebków” przez wszystkie dzieci.

6. Po powrocie do przedszkola wykonanie dowolną techniką prac plastycznych na temat wycieczki, złożenie z nich albumu
pt. „W gospodarstwie rolnym”.

5.Hałas

Temat: hałaśliwi sąsiedzi - wyprawa w świat dźwięków
i wibracji (szkodliwość hałasu).

Forma: Wycieczka po osiedlu.

Cele: - Uświadomienie dzieciom szkodliwości hałasu dla zdrowia Rozumienie konieczności zachowania ciszy w określonych miejscach (np. teatr, apteka, sala operacyjna)

Zachęcanie dzieci do cichego porozumiewania się, unikania zbędnego hałasu
Doskonalenie aparatu słuchowego

Przebieg:

1. Słuchanie nagranych na taśmę magnetofonową różnych odgłosów, rozpoznawanie ich (szczekanie psa, krzyk dziecka, odgłos motocykla, autokaru itp.)

2. Nauczycielka proponuje dzieciom wybranie ze zbioru obrazków tych, na których narysowane są przedmioty będące źródłem dźwięku. Po dokonaniu wyboru dzieci wypowiadają się na temat urządzeń głośno pracujących i ich wpływu na zdrowie (ból głowy, uszu, zdenerwowanie). Nauczycielka uzupełnia informacje dzieci mówiąc, iż przebywanie w pomieszczeniach, gdzie jest duży hałas powoduje, że ludzie słyszą słabiej, czasem nawet tracą słuch, stają się bardziej nerwowi, nie mogą dobrze pracować, ani się uczyć. Opowiada również o zachowaniu zwierząt, które chorują będąc w miejscach dużego nasilenia hałasu, przestają się opiekować swoimi małymi, np. foki. Proponuje, aby zaobserwowały zachowanie psów lub kotów, podczas silnych wystrzałów, np. petardy noworoczne. W czasie rozmowy nauczycielka zwraca uwagę na miejsca szczególnego hałasu, jakimi są ulice. Na tablicy wiesza ilustrację samochodu, który jedzie ulicą (auto zanieczyszcza powietrze i zakłóca ciszę głośną pracą silnika, którego dźwięk dochodzi do domów przy ulicy - ludzi mieszkających w tym domu boli głowa). Nauczycielka zapoznaje dzieci z planem i celami wycieczki, przypomina zasady bezpiecznego zachowania się.

Dzieci idą wzdłuż ulicy i rejestrują dźwięki przejeżdżających pojazdów: samochodów, motocykli, rowerów. Dochodzą do skrzyżowania, gdzie trwają prace nad przebudową jezdni. Pneumatyczne młoty, potęgują hałas do tego stopnia, że dzieci nie mogą słyszeć się nawzajem. Dzieci zatykają uszy, bo hałas jest nie do wytrzymania. Mijają ulice, trafiają na budowę. Tam słychać pracę betoniarek, dźwigów, samochodów ciężarowych. Czują lekkie drgania podłoża, na którym stoją. To wibracje, równie uciążliwie i niebezpieczne jak hałas. Wracając słuchają odgłosu przelatującego samolotu, kosiarki koszącej trawę i przejeżdżającego pociągu.

W drodze powrotnej zatrzymują się w parku, w którym słychać śpiew ptaków, bzyczenie pszczół, szum drzew. Odpoczywają.

3. Po powrocie do przedszkola nauczycielka rozmawia z dziećmi na temat miejsc, w których panujący hałas był szczególnie uciążliwy.

- Gdzie dzieci czuły się zmęczone, rozproszone i mało bezpieczne?

- Które miejsca chciałyby natychmiast opuścić, a w których zatrzymać się na chwilę westchnienia i zadumy?

W podsumowaniu nauczycielka podkreśla mankamenty usytuowania mieszkań i terenów zielonych w bezpośredniej bliskości ulic, linii kolejowych oraz zakładów przemysłowych. Przypomina spostrzeżenia
z wycieczki. Zaznacza, że jest też wiele działań i zachowań ludzi, które stają się źródłem zakłóceń i uciążliwości, a zależą od sposobu bycia wieczni majsterkowicze, „gościnni” gospodarze, czyli „hałaśliwi sąsiedzi”.

4. Nauczycielka włącza dzieciom wcześniej nagraną indywidualną zabawę dzieci (z dnia wczorajszego), gdzie samodzielnie bawiły się przed obiadem. Słychać wrzask, wszyscy krzyczą, mówią, jednocześnie. Najpierw dzieci wypierają się, że to nie one, ale potem rozpoznają poszczególne głosy. Jest im wstyd, że tak hałasują. Umawiamy się, że od dziś bawimy się ciszej
i kultury. Są to z reguły pozbawieni wyobraźni amatorzy głośnej muzyki.

5. Dzieci postanawiają zaprojektować znak nakłaniający do zachowania ciszy w sali. Tworzą krąg ciszy - siadają w kole i w ciszy przekazują sobie naczynie wypełnione wodą.

K. Denek: Poznawczo wychowawcze aspekty działalności krajoznawczo-turystycznej we współczesnej szkole.
Koszalin 1981, s. 131-134

M Krawczyk: Wycieczki ich organizacja i znaczenie. Nasza Księgarnia, Warszawa 1948

B. Suchodolski: /red./ Pedagogika, PWN, Warszawa 1980

W. Okoń: Słownik Pedagogiczny, Warszawa 1981

M. Studzińska: Dzieci przedszkolne poznają przyrodę ożywioną. Warszawa 1989, s. 18

M. Żebrowska: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa 1977

P. Kowalik: Edukacja ekologiczna. „Wychowanie w przedszkolu.”1996, nr 8

M. Studzińska: Zagadnienia ekologii już w przedszkolu. Wychowanie przedszkolne 1992,

E. Korczak: Edukacja młodego pokolenia do odpowiedzialnego działania w środowisku oraz na rzecz ochrony środowiska. W: Problemy środowiska i jego ochrony. Część I. Centrum Studiów nad Człowiekiem i Środowiskiem, Uniwersytet Śląski, Katowice 1993

M. Jakowicka: Bogacenie doświadczeń uczniów klas początkowych w kontaktach ze środowiskiem. Warszawa 1982

K. Denek: Wycieczki we współczesnej szkole, Poznań 1997

Suchodolski B. / red. / Pedagogika PWN, Warszawa 1980 S.412

Dudzińska I. /red./ Metodyka wychowania w przedszkolu cz. 1, Warszawa 1979

E. Hilgard : Wprowadzenie do psychologii. PWN Warszawa 1968, s. 508

Z. Cockowski : O teorii poznania i poznawania. Warszawa 1968, s. 54

W. Szewczuk: Psychologia - zarys podręcznikowy. Warszawa 1979 ,s. 54

J. Kmita : Wykłady z logiki i metodyki nauk. Warszawa 1976, s. 62

S.L. Wygotski: Myślenie i mowa. Warszawa1989

A. Smirnow i inni: Psychologia. Warszawa 1996, s. 232-241

Ch. Galloway: Psychologia uczenia się i nauczania. Warszaw 1988, s. 200-201

Ch. E. Skiner: Psychologia wychowawcza. Warszawa 1971, s.553

T. Umiński: Ekologia. Środowisko. Przyroda. Podręcznik dla szkół średnich. WSiP, Warszawa
1995,

E. J. Frątczakowie: Edukacja ekologiczna dzieci w wieku przedszkolnym. Bydgoszcz 1996, s. 9

³ A. M. Łupina: Ekologia czy pesymizm końca XX wieku?, Epoka, Warszawa 1992, s. 45

¹ E.J. Frątczakowie: Tamże, s. 9

¹ St. Lipina: Kształtowanie pojęć dzieci w wieku przedszkolnym. WSiP Warszawa 1984, s.18

W. Szewczuk: Psychologia, WsiP, Warszawa 1975, s. 332

A. Jurkowski: Ortogeneza mowy i myślenia. WsiP, Warszawa 1975, s. 121

A. Jurkowski: Tamże, s. 137

J.S. Burner: Poza dostarczone informacje, PWN, Warszawa 1975, s. 137

E.B. Hurlock: Rozwój dziecka, PWN, Warszawa 1960

H. Gutowska: Środowisko społeczno-przyrodnicze w klasie 1-3, Książka przedmiotowo-metodyczna WSiP Warszawa 1982

H. Gutowska, M. Lelonek, T. Wróbel: Środowisko społeczno-przyrodnicze. Przewodnik metodyczny dla klas I. WSiP, Warszawa 1978

St. Lipina: Kształtowanie pojęć dzieci w wieku przedszkolnym. WSiP,

St. Lipina: Tamże, s. 9

St. Lipina: Tamże, s. 139

St. Lipina: Tamże, s. 139-140

M. Lelonek:Kształtowanie pojęć z przyrody nieożywionej w nauczaniu początkowym. WsiP, Warszawa 1984,

A. Kłobuchowa: Wycieczka do leśnej krainy, „Wychowanie w przedszkolu” 2001, Nr 2

H. Prus-Wiśniewska: Co słychać u przedszkolaków, „Wychowanie w przedszkolu” 2002, Nr 4

B. Łojewska: W świecie przedszkolaka, Program wychowania przedszkolnego, Koba, Kraków 2001

Wł. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela. WsiP Warszawa 1995, s. 9

T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych. W. Żak, Warszawa 1995, s. 3-17

D. Cichy: Kształtowanie dla ekorozwoju (W) Edukacja ekologiczna i zdrowotna dzieci i młodzieży. Materiały z ogólnopolskiego Seminarium Naukowego Ameliówka k/ Kielc, Warszawa 1994.

T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych. W. Żak, Warszawa 1995, s. 8

M. Łobocki: Metody badań pedagogicznych. PWN, Warszawa 1984, s. 55

S. Szymczak: Słownik języka polskiego. PWN, Warszawa 1988

S. Nowak: Metodologia badań socjologicznych. PWN, Warszawa 1970, s. 214

M. Łobocki: Metody badań pedagogicznych. PWN, Warszawa 1984, s. 55

T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych. PWN, Warszawa 1995, s. 24

J. Pieter: Ogólna metodologia pracy naukowej. Wrocław-Warszawa 1967, s.67

T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych. W. Żak, Warszawa 1995, s. 24-25

W. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela. WsiP, Warszawa 1995, s. 61

S. Szymczak: Słownik języka polskiego. PWN, Warszawa 1988

T. Kotarbiński: Elementy teorii poznania, logiki i metodologii nauk. Warszawa 1961, s. 34

T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych. W. Żak, Warszawa 1984, s. 26-27

W. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela. WSiP, Warszawa 1997, s. 60

M. Łobocki: Metody badań pedagogicznych. PWN, Warszawa 1984, s. 74

Z.B. Skorny: Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki. 1984, s. 48

T.Pilch: Zasady badań pedagogicznych, W. Żak, Warszawa 1995, s. 31

T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych, W. Żak, Warszawa 1995, s. 31

Z. Zaborowski: Wstęp do metodologii badań, Ossolineum, Warszawa 1973, s. 54

Z. Skorny: Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki. 1984, s. 50

S. Nowak: Metodologia badań socjologicznych. 1970, s. 102

Z. Zaborowski: Wstęp do metodologii, Ossolineum, 1973, s. 150

T. Kotarbiński: O pojęciu metody. W: Wybór pism, T.I. PWN, Warszawa 1957, s. 708

M. Łobocki: Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1984, s. 115

A. Kamiński: Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej. (w) Metodologia pedagogiki społecznej, Praca zbiorowa pod kierunkiem naukowym R. Wroczyńskiego, T. Pilcha, Wrocław, W-wa, K-ów, Gdańsk 1974, s. 65

M. Łobocki: Metody badań pedagogicznych. PWN, Warszawa1984, s. 115

T. Pilch: Tamże, s. 116

W. Okoń: Słownik Pedagogiczny, Warszawa 1981 s. 317

M. Łobocki: Metody badań pedagogicznych, PWN Warszawa 1984 s. 147

B. Niemierko: ABC testów szkolnych, Warszawa 1975 s. 9

St. Lipina Kształtowanie pojęć dzieci w wieku przedszkolnym WsiP, Warszawa 1984 s. 7

St. Lipina: Tamże s. 53

St. Lipina Kształtowanie pojęć dzieci w wieku przedszkolnym WSiP, Warszawa 1984, s. 80

Marta Żugaj „Z ekologią na ty” Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Krakowie

„Ekologia w przedszkolu” Grażyna Kutyłowska wydawnictwo Didasko

B. Łojewska, D. Polak: „Pobaw się z nami 6-latkami ,Wyd. „Koba” Kraków 2000

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PRACA MAGISTERSKA MAŁĘ I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA, Prace Licencjackie - Magisterskie
praca magisterska Projektowanie strategii przedsiębiorstw
Praca Magisterska ATMOSFERA WYCHOWAWCZA A POSTAWY
WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE I NURTY WYCHOWANIA..., Studia magisterskie pedagogika wczesnoszkolna i przedsz
PRACA nauczyciel wychowawca
praca magisterska(2), Venture capital (kapitał podwyższonego ryzyka) jest jedną z form zewnętrznego
TEORIA W-F, Praca z Teorii Wychowania Fizycznego, ZAMIEJSCOWY WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
Konspekt lekcji wychowawczej w klasie VI, PRACA, godzina wychowawcza, konspekty, lekcje wychowawcze
praca magisterska Zarządzanie informacją i komunikacją w przedsiębiorstwie turystycznym
Praca opiekuńczo wychowawcza nauczyciela w szkole Formy aktywności uczniów Wstępna orientacja zawo
konspekt plotka, PRACA, godzina wychowawcza
Cykl konspektów zajęć integracyjnych1, PRACA, godzina wychowawcza, konspekty
Praca Dyplomowa `Relacje Bank-Przedsiŕbiorstwo`, prace doktorskie, magisterskie, prace doktorskie,
praca Ochrona Środowiska, Ekologia
Praca magisterska-REKLAMA W PRZEDSIĘBIORSTWIE, PRACA MAGISTERSKA INŻYNIERSKA DYPLOMOWA !!! PRACE !!!

więcej podobnych podstron