Temat 1:

DOCHÓD NARODOWY

RUCH OKRĘŻNY W GOSPODARCE

Schemat ruchu okrężnego w gospodarce pokazuje przepływy rzeczowe (czynniki produkcji oraz dobra i usługi) i pieniężne, dokonujące się między czterema grupami podmiotów gospodarczych:

• gospodarstwami domowymi,

• przedsiębiorstwami,

• państwem,

• zagranicą.

Schemat ten ilustruje podstawowe współzależności występu-jące w gospodarce.

OZNACZENIA

Y produkt krajowy brutto w cenach rynkowych

Y_d dochód rozporządzalny

C konsumpcja

I inwestycje

S oszczędności

X eksport

M import

G wydatki państwa na dobra i usługi

S_b transfery (subsydia) dla przedsiębiorstw

B transfery dla gospodarstw domowych

T_d podatki bezpośrednie

T_e podatki pośrednie

D dochody państwa z tytułu własności

F dochody netto z własności i pracy za granicą przekazane do kraju

Z zapasy

A amortyzacja

PODSTAWOWE POJĘCIA

Produkt krajowy brutto (PKB)

Miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem (tzn. przez obywateli danego kraju oraz przez cudzoziemców); w określonym okresie (np. roku).

PKB obejmuje tylko produkcję rejestrowaną statys-tycznie i przechodzącą przez rynek (pominięte zostają np. produkty i usługi wykonane we własnym zakresie i na własne potrzeby w gospodarstwie domowym jak również efekty działalności gospodarczej tzw. szarej strefy).

Produkt narodowy brutto (PNB)

Miara dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju (łącznie z dochodami osiągniętymi za granicą, a przekazanymi do kraju).

Dobra finalne

Dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to:

• dobra konsumpcyjne dla gospodarstw domowych,

• dobra inwestycyjne dla przedsiębiorstw (np. ma-szyny),

• dobra nabywane przez sektor państwowy,

• dobra przeznaczone na eksport (z potrąceniem importu).

Dobra pośrednie

Dobra częściowo przetworzone, zużywane przy pro-dukcji innych dóbr, np. surowce.

Wartość dodana

Przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji.

Dobra finalne + Dobra pośrednie = Produkt globalny

Produkt globalny - Zużycie środków produkcji =

= Wartość dodana = Dochody czynników produkcji = PKB

METODY LICZENIA PKB

Istnieją 3 metody liczenia produktu krajowego brutto:

PKB to suma wydatków na dobra finalne

(PKB = wartość wytworzonych dóbr finalnych).

W celu obliczenia w ten sposób PKB, należy dodać do siebie:

• wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję (C),

• wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw (I),

• wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G),

• wydatki netto zagranicy (X - M).

PKB = Y = C + I + G + X - M

Nie sprzedana część produkcji tworzy przyrost zapasów (Z). Zmianę zapasów można włączyć do szeroko rozumianych inwestycji lub wyodrębnić jako dodatkową pozycję (Z) w równaniu PKB, które przyjęłoby wówczas następującą postać:

PKB = Y = C + I + Z + G + X - M

PKB to suma wartości dodanej.

W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie wartości dodanej.

Posłużmy się następującym schematem:

Koszty rzeczowe są wynikiem zużywania dóbr pośrednich kolejnych rzędów.

Gdy schodzimy „w głąb” procesów produkcji dóbr, których wartość wlicza się do PKB, w końcu okazuje się, że wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje powstania kosztów rzeczowych.

PKB to suma wynagrodzeń czynników produkcji.

W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie dochodów właścicieli czynników produkcji.

Gdy schodzimy „w głąb” procesów produkcji dóbr, których wartość wlicza się do PKB, w końcu okazuje się, że wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje powstania kosztów rzeczowych.

WNIOSEK:

Pomijając pewne techniczne szczegóły, trzy przedstawione metody dają identyczny wynik. Czyli:

wartość dóbr finalnych =

= suma wartości dodanej =

= suma dochodów właścicieli czynników produkcji =

= PKB

INNE MIERNIKI DOCHODU NARODOWEGO

Produkt narodowy i produkt krajowy

Produkt krajowy brutto (PKB) miara produkcji wytworzo-nej w kraju (przez obywateli i ewent. przez cudzoziemców).

Produkt narodowy brutto (PNB) miara dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju (łącznie z dochodami osiągniętymi za granicą, a przekazanymi do kraju).

PNB = PKB + dochody netto z własności i pracy za granicą (F)

Produkt brutto i netto

PKN produkt krajowy netto

PNN produkt narodowy netto

PKN = PKB - amortyzacja (A)

PNN = PNB - amortyzacja (A)

Dwa systemy cen

PKB i PNB liczymy zwykle w cenach realizacji, tzn. w cenach rynkowych, łącznie z podatkami pośrednimi (np. VAT). Można je także liczyć w cenach czynników produkcji, tzn. po odjęciu podatków pośrednich i dodaniu subsydiów.

(podatki pośrednie - subsydia = podatki pośrednie netto)

PKB_{w cenach rynkowych} = PKB_{w cenach czynników produkcji} +

+ podatki pośrednie (T_e) - subsydia (S_b)

PNN_{w cenach czynników produkcji} = PNN_{w cenach rynkowych} -

- podatki pośrednie (T_e) + subsydia (S_b)

Dochód narodowy

Produkt narodowy netto w cenach czynników produkcji to dochód narodowy (DN).

DN = PNN_{w cenach czynników produkcji} =

= PNB_{w cenach rynkowych} - amortyzacja - podatki pośrednie +

+ subsydia

Poniższe rysunki przedstawiają sposoby obliczania różnych mierników z rachunku dochodu narodowego:

DOCHÓD NOMINALNY I REALNY

Należy odróżniać wzrost dochodu nominalnego (w cenach bieżących) od wzrostu dochodu realnego (w cenach stałych).

Do przeliczenia PKB na ceny stałe stosuje się odpowiedni wskaźnik cen - tzw. deflator PKB.

lub:

SPOSÓB OBLICZANIA PKB W POLSCE

Rocznik Statystyczny GUS zawiera następujące dane z rachunku dochodu narodowego dla Polski za 1998 r.:

1.	Produkcja globalna	1 068 410,8 mln zł
2.	Zużycie pośrednie	586 165,8 mln zł
3.	Podatki od produktów minus dotacje do produktów (Te - Sb)	67 221,7 mln zł
4.	Spożycie (C + G)	433 466,6 mln zł
5.	Akumulacja (I + Z)	145 005,1 mln zł
6.	Eksport towarów i usług (X)	155 873,8 mln zł
7.	Dochód netto z zagranicy (F)	-4 115,6 mln zł
8.	Import towarów i usług (M)	184 878,8 mln zł
9.	Wartość dodana brutto (1 - 2)	482 245,0 mln zł
10.	PKB (1 - 2 + 3)	549 466,7 mln zł

Oprócz metody przedstawionej w tabeli, PKB można obliczyć również według innej formuły, co daje ten sam wynik:

PKB_{w cenach rynkowych} = C + I (+ Z) + G + X - M =

= Spożycie + Akumulacja + Eksport - Import =

= 433 466,6 + 145 005,1 + 155 873,8 - 184 878,8 = 549 466,7 mln zł

PKB_{w cenach producenta} = C + I (+ Z) + G + X - M - T_e + S_b =

= Spożycie + Akumulacja + Eksport - Import - Podatki od produktów minus dotacje do produktów = 482 245,0 mln zł

PNB_{w cenach rynkowych} = PKB_{w cenach rynkowych} + Dochód netto z zagranicy = 549 466,7 - 4 115,6 = 545 351,1 mln zł

Temat 2:

RÓWNOWAGA MAKROEKONOMICZNA

W tej części będziemy posługiwać się krótkookresowym keynesowskim (popytowym) modelem gospodarki, nazwanym tak od nazwiska brytyjskiego ekonomisty Johna Maynarda Keynesa.

Według tego modelu ceny i płace są stałe, a gospodarka posiada wolne moce produkcyjne (tzn. produkcja dostosowuje się bez przeszkód do popytu). Pozwala to pominąć na razie podażową stronę gospodarki.

KONSUMPCJA I OSZCZĘDNOŚCI

Wielkość popytu konsumpcyjnego zależy dość ściśle od poziomu dochodów rozporządzalnych ludności, które są przeznaczane na konsumpcję lub na oszczędności.

Funkcja konsumpcji pokazuje wielkość wydatków konsumpcyjnych ludności (C) w zależności od poziomu globalnych dochodów (Y). Zakładamy dla uproszczenia, że zależność ta ma charakter liniowy.

Gospodarka zamknięta bez państwa

W gospodarce zamkniętej bez budżetu państwa dochody rozporządzalne są równe dochodowi narodowemu:

Y_d = Y

Konsumpcja

Funkcja konsumpcji wyraża się wzorem:

C = C₀ + cY_d = C₀ + cY

C wielkość konsumpcji

C₀ konsumpcja autonomiczna

c krańcowa skłonność do konsumpcji

Krańcowa skłonność do konsumpcji (c) to odsetek przyrostu dochodu wydawany na konsumpcję.

Nachylenie funkcji konsumpcji zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji.

Położenie funkcji konsumpcji (jej odległość od osi odciętych) zależy od wielkości konsumpcji autonomicznej.

Oszczędności

Nie skonsumowana część dochodu stanowi oszczędności (S).

Funkcji konsumpcji C = C₀ + cY_d = C₀ + cY odpowiada funkcja oszczędności:

S = -C₀ + sY_d = -C₀ + sY

S wielkość oszczędności

C₀ konsumpcja autonomiczna

s krańcowa skłonność do oszczędzania

Krańcowa skłonność do oszczędzania (s) to odsetek przyrostu dochodu przeznaczany na oszczędności.

Konsumpcja a oszczędności

Ponieważ dochód może być przeznaczony tylko na konsumpcję albo na oszczędności, zatem:

c + s = 1

Poniższy rysunek pokazuje zależność pomiędzy konsumpcją a oszczędnościami.

Przyjęte wartości liczbowe są następujące:

C₀ = 10 c = 0,7 s = 0,3

Gospodarka zamknięta z budżetem państwa

W gospodarce zamkniętej z budżetem państwa dochody rozporządzalne są mniejsze od dochodu narodowego:

Y_d = (1 - t)Y

t stopa podatkowa netto

Funkcja konsumpcji wyraża się wzorem:

C = C₀ + cY_d = C₀ + c(1 - t)Y

Wniosek:

Istnienie budżetu państwa zmniejsza nachylenie funkcji konsumpcji.

Analogicznie, funkcja oszczędności wyraża się wzorem:

S = -C₀ + sY_d = -C₀ + s(1 - t)Y

Gospodarka otwarta z budżetem państwa

Otwarcie gospodarki nie zmienia postaci funkcji konsumpcji ani funkcji oszczędności.

Funkcja konsumpcji oraz funkcja oszczędności jest taka sama jak w gospodarce zamkniętej z budżetem państwa.

INWESTYCJE

Popyt inwestycyjny przedsiębiorstw wiąże się z zamierzonym (planowanym) powiększeniem zasobów kapitału trwałego i zapasów. Zależy więc od przewidywanego wzrostu popytu na ich produkty, a nie od bieżącego poziomu produkcji.

Zakładamy, że inwestycje (I) są wielkością autonomiczną i nie zależą od bieżącej produkcji i dochodu.

WYDATKI PAŃSTWA I PODATKI

Wydatki państwa na dobra i usługi (G) są wielkością autonomiczną i nie zależą od bieżącej produkcji i dochodu.

Podatki netto (NT) zmieniają się wraz ze zmianami dochodu:

NT = tY

t stopa podatkowa netto.

Podatki netto to podatki minus płatności transferowe.

Saldo budżetu państwa =

= dochody budżetowe ­- wydatki państwa

EKSPORT I IMPORT

Eksport (X) jest wielkością autonomiczną i nie zależy od bieżącej produkcji i dochodu.

Import (M) zmienia się wraz ze zmianami dochodu:

M = mY

m krańcowa skłonność do importu

Krańcowa skłonność do importu (m) obrazuje, jaką część każdej dodatkowej jednostki dochodu narodowego podmioty krajowe chcą wydać na dodatkowy import.

Bilans handlowy = eksport (X) ­- import (M)

POPYT GLOBALNY

Gospodarka zamknięta bez państwa

W gospodarce zamkniętej bez budżetu państwa występują dwa składniki popytu globalnego (AD):

• popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C),

• popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I).

AD = C + I

Nachylenie linii popytu globalnego zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji (c), a jej odległość od początku układu współrzędnych zależy od konsumpcji autonomicznej (C₀) oraz od inwestycji (I).

Gospodarka zamknięta z budżetem państwa

W gospodarce zamkniętej z budżetem państwa występują trzy składniki popytu globalnego (AD):

• popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C),

• popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I),

• popyt państwa na dobra i usługi (G).

AD = C + I + G

W gospodarce zamkniętej z budżetem państwa krzywa popytu globalnego ma mniejsze nachylenie niż w gospodarce zamkniętej bez państwa, ponieważ istnienie państwa zmniejsza nachylenie funkcji konsumpcji, a przez to ­- krzywej popytu globalnego.

Gospodarka otwarta z budżetem państwa

W gospodarce otwartej z budżetem państwa występują cztery składniki popytu globalnego (AD):

• popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C),

• popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I),

• popyt państwa na dobra i usługi (G),

• popyt netto zagranicy — eksport minus import (X - M).

AD = C + I + G + X - M

W gospodarce otwartej z budżetem państwa krzywa popytu globalnego ma mniejsze nachylenie niż w gospodarce zamkniętej z budżetem państwa, ponieważ import, który jest wprost proporcjonalny do dochodu, zmniejsza wielkość popytu globalnego.

RÓWNOWAGA PRODUKCJI I POPYTU

Równowaga makroekonomiczna (przy stałych cenach i płacach) występuje wówczas, gdy globalny popyt równa się globalnej podaży, tzn. gdy suma planowanych globalnych wydatków jest równa dokładnie wartości wytworzonej produkcji.

Ilustracja graficzna:

Linia 45 jest zbiorem punktów, które przybierają taką samą wartość na obu osiach. Wszystkim tym punktom odpowiada zrównanie się produkcji (oznaczonej na osi poziomej) i popytu globalnego (oznaczonego na osi pionowej).

Punkt przecięcia krzywej AD i linii 45 (punkt E) jest jedynym punktem, w którym popyt globalny AD jest równy dochodowi.

Punkt E jest punktem równowagi, w którym planowane wy-datki są równe faktycznej produkcji i faktycznemu dochodowi.

Y₀ to wielkość dochodu odpowiadająca równowadze.

Zapis algebraiczny:

Gospodarka zamknięta bez państwa

Popyt globalny = Produkcja (dochód)

C + I = C + S

Warunek równowagi:

Gospodarka zamknięta z budżetem państwa

Popyt globalny = Produkcja (dochód)

C + I + G = C + S + NT

Warunek równowagi:

Gospodarka otwarta z budżetem państwa

Popyt globalny = Produkcja (dochód)

C + I + G + X - M = C + S + NT

Warunek równowagi:

Kiedy nie występuje równowaga?

Gdy produkcja jest mniejsza niż Y₀ (np. na poziomie Y₁), wówczas występuje nadwyżka popytu (luka inflacyjna).

Gdy produkcja jest większa niż Y₀ (np. na poziomie Y₂), wówczas występuje nadwyżka podaży (luka deflacyjna).

W przypadku nadwyżki popytu maleją zapasy i pojawiają się przymusowe oszczędności. W przypadku nadwyżki podaży rosną zapasy i maleją niezamierzone oszczędności.

W gospodarce o giętkich cenach nierównowaga może być zlikwidowana przez zmiany cen (wzrost lub spadek).

Nadwyżka popytu (luka inflacyjna) grozi przyspieszeniem inflacji. Nadwyżka podaży (luka deflacyjna) skłania produ-centów do zmniejszenia produkcji.

MNOŻNIK

Mnożnik informuje, o ile zmieni się globalny popyt, a co za tym idzie - poziom produkcji, w wyniku zmiany autonomicznego składnika popytu globalnego (konsumpcji autonomicznej C₀, inwestycji I, wydatków państwa G, eksportu X) o jednostkę.

Mnożnik jest większy od 1, ponieważ zmiana wydatków autonomicznych (np. inwestycyjnych) pociąga za sobą zmiany w dochodach i wydatkach konsumentów.

Przy poniższych wzorach na mnożnik przyjęto oznaczenia:

c — krańcowa skłonność do konsumpcji

s — krańcowa skłonność do oszczędzania

t — stopa podatkowa netto

m — krańcowa skłonność do importu

Gospodarka zamknięta bez państwa

Gospodarka zamknięta z budżetem państwa

Gospodarka otwarta z budżetem państwa

PRZYKŁAD

W gospodarce otwartej z budżetem państwa:

• krańcowa skłonność do konsumpcji (c) = 0,8;

• stopa podatkowa netto (t) = 0,2;

• krańcowa skłonność do importu (m) = 0,1.

Jak się zmieni wielkość produkcji gdy inwestycje wzrosną o 200 000 zł?

Rozwiązanie:

Zatem wzrost inwestycji spowoduje wzrost produkcji o:

200 000 zł × 2,17 = 434 000 zł

Ilustracja graficzna:

PARADOKS ZAPOBIEGLIWOŚCI

MNOŻNIK ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU

Mnożnik zrównoważonego budżetu to mechanizm polegający na tym, że wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrost podatków, powoduje zwiększenie produkcji.

Temat 3:

PIENIĄDZ, BANKI, POLITYKA PIENIĘŻNA

PIENIĄDZ

Definicja

Pieniądz to powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy, służący do regulowania różnego typu zobowiązań.

Funkcje

Trzy główne funkcje pieniądza są następujące:

• środek wymiany i płatności

(za pośrednictwem pieniądza ludzie dokonują wy-miany dóbr i usług oraz spłacają inne wzajemne zobowiązania)

• jednostka rozrachunkowa

(w pieniądzu wyrażone są ceny i prowadzone roz-liczenia)

• środek przechowywania wartości (tezauryzacji)

(pieniądz jest jedną z form gromadzenia i przecho-wywania bogactwa)

Rodzaje pieniądza

Należy przede wszystkim odróżnić dwie postacie pieniądza:

• pieniądz gotówkowy

(banknoty i bilon)

• pieniądz bezgotówkowy

(pieniądz mający formę zapisu na rachunku bankowym, którego podstawą może być depozyt klienta lub kredyt udzielony przez bank; płatności dokonywane są za pomocą polecenia przelewu, czeku, karty kredytowej itp.)

Poza tym rozróżniamy:

• pieniądz towarowy

(jednostka pieniądza warta jest tyle, ile wart jest materiał, z którego została wykonana, np. złoto)

• pieniądz symboliczny

(jednostka pieniądza warta jest więcej niż materiał, z którego została wykonana, o czym informuje umieszczony na niej znak-symbol, np. banknot)

Niby-pieniądz (quasi-pieniądz) to aktywa, które są prawie tak samo dobre jak pieniądz; jest to środek przechowywania wartości, który można łatwo zamienić na pieniądz, ale który sam pieniądzem nie jest, np. wkład w towarzystwie budowlanym.

Karty kredytowe to substytuty pieniądza — spełniają tylko niektóre jego funkcje. Mogą służyć do zapłaty za towary, jednak dowód zapłaty kartą kredytową nie może być wykorzystany do dokonania dalszych zakupów.

Agregaty pieniężne

Istnieją węższe i szersze definicje pieniądza stosowane do ilości pieniądza w obiegu — tzw. agregaty pieniężne.

M0

(baza monetarna, zasób pieniądza wielkiej mocy)

=

gotówka w obiegu + rezerwy gotówkowe banków

M1

=

gotówka w obiegu + wkłady na żądanie

M2

=

gotówka w obiegu + wkłady na żądanie +

+ wkłady terminowe

Agregaty M1 i M2 mogą być liczone w dwojaki sposób:

• tylko w walucie krajowej,

• z uwzględnieniem także wkładów w walutach obcych.

Oprócz wymienionych, istnieją jeszcze szersze miary podaży pieniądza — takie jak np. agregat M3 czy M4.

Uwaga: w podręczniku baza monetarna jest niekiedy oznaczana symbolem H.

BANKI

Bank centralny

Kontrolę nad całością obiegu pieniężnego w gospodarce sprawuje bank centralny.

Pięć podstawowych funkcji banku centralnego to:

• emisja pieniądza gotówkowego,

• kontrola obiegu pieniężnego,

• refinansowanie i kontrola banków komercyjnych,

• zarządzanie długiem państwowym i finansowanie deficytu budżetowego,

• rozliczenia międzypaństwowe z zagranicą.

Banki komercyjne

Obok banku centralnego, który stanowi podstawę systemu finansowego każdego państwa, głównym ogniwem współczesnego systemu finansowego są banki komercyjne.

Główne ich funkcje obejmują:

• pośredniczenie w rozliczeniach finansowych między jednostkami gospodarczymi,

• gromadzenie wkładów oszczędnościowych i przecho-wywanie powierzonych rezerw pieniężnych,

• udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i gospodarstwom domowym.

MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA

Banki komercyjne nie tylko gromadzą oszczędności i zamieniają je na kredyty.

Pełnią one jeszcze jedną bardzo ważną funkcję: udzielając kredytów na sumy wielokrotnie przekraczające wartość trzymanych rezerw, banki komercyjne wytwarzają (kreują) dodatkowy pieniądz.

Intensywność tego efektu wyraża mnożnik kreacji pieniądza:

c_p — stosunek gotówki w obiegu pozabankowym (C) do wkładów na żądanie (D)

c_b — stopa rezerw gotówkowych banków - stosunek rezerw gotówkowych banków (R) do wkładów na żądanie (D)

Innymi słowy: c_p = — c_b = —

Interpretacja:

Mnożnik kreacji pieniądza informuje, o ile zmieni się podaż pieniądza M1 w wyniku zmiany bazy monetarnej o jednostkę (np. o 1 zł).

Można więc zapisać:

PODAŻ PIENIĄDZA

Od czego zależy podaż pieniądza?

Zgodnie ze wzorem

na podaż pieniądza ma wpływ:

• stopa rezerw gotówkowych banków (c_b),

• ilość gotówki w obiegu oraz ilość gotówki w bankach (M0),

• stosunek gotówki do wkładów bankowych w sektorze pozabankowym (c_p).

Podaż pieniądza nie zależy od stopy procentowej.

Kontrola podaży pieniądza przez bank centralny

1. Rezerwy obowiązkowe

Stopa rezerw obowiązkowych jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.

Im wyższa stopa rezerw obowiązkowych, tym podaż pie-niądza jest mniejsza (ponieważ parametr c_b jest większy).

2. Stopa dyskontowa

Stopa dyskontowa jest to stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym.

Im wyższa stopa dyskontowa, tym podaż pieniądza jest mniejsza (ponieważ parametr c_b jest większy).

3. Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku występują wtedy, kiedy bank centralny zmienia wielkość bazy monetarnej, kupując lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku.

Gdy bank centralny kupi na otwartym rynku papiery wartościowe, wówczas zwiększy się baza monetarna, a co za tym idzie — podaż pieniądza.

Gdy bank centralny sprzeda na otwartym rynku papiery wartościowe, wówczas zmniejszy się baza monetarna, a co za tym idzie — podaż pieniądza.

Wykres

Na wykresie przedstawiającym rynek pieniądza krzywa podaży pieniądza jest pionowa, ponieważ podaż pieniądza nie zależy od stopy procentowej.

POPYT NA PIENIĄDZ

Dla uproszczenia zakładamy, że istnieją tylko dwa rodzaje aktywów:

• pieniądz, który jest środkiem wymiany, ale nie przynosi dochodów w postaci odsetek;

• obligacje, symbolizujące wszystkie pozostałe aktywa przynoszące odsetki, ale które nie są bezpośrednio środkiem płatności.

Koszty oraz korzyści trzymania pieniądza

Zastanowimy się tutaj, w jaki sposób ludzie powinni podzielić swój majątek między pieniądze i obligacje.

Koszty związane z trzymaniem pieniądza

Kosztem alternatywnym (kosztem utraconych możliwoś-ci) posiadania pieniądza są odsetki utracone w wyniku trzymania aktywów finansowych w postaci pieniędzy (gotówki), a nie w formie oprocentowanych obligacji.

Miarą kosztu trzymania pieniądza jest zatem wysokość nominalnej stopy procentowej.

Krzywa MC symbolizująca koszt krańcowy utrzymywa-nia pieniądza jest pozioma, ponieważ koszt alternatywny każdej trzymanej złotówki jest taki sam.

Np. koszt związany z trzymaniem w kieszeni dwudziestej złotówki jest wyznaczony poziomem nominalnej stopy procentowej w Polsce i pokrywa się dokładnie z kosztem np. czterysta osiemdziesiątej czwartej złotówki, która wpłacona do banku przyniosłaby takie same odsetki.

Motywy trzymania pieniądza

Motyw transakcyjny trzymania pieniądza oznacza, że ludzie trzymają pieniądze, ponieważ planują zakupy różnych dóbr, a momenty przypływu gotówki nie pokrywają się w czasie z momentami wydatków.

Motyw przezorności trzymania pieniądza polega na tym, że ludzie z góry decydują się trzymać pewien zasób pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków.

Motyw portfelowy trzymania pieniądza wynika z niechęci ludzi do ryzyka. Ludzie wolą trzymać aktywa o niskiej, ale pewnej stopie zysku (np. pieniądze na rachunkach bankowych), niż inne aktywa o wysokiej, ale niepewnej stopie zysku.

Krzywa MB symbolizująca korzyść krańcową utrzymy-wania pieniądza jest malejąca, ponieważ korzyść krań-cowa zmniejsza się w miarę wzrostu zasobów pieniądza: najpilniejsze transakcje mogłyby zostać dokonane przez niewiele banknotów stuzłotowych trzymanych w kieszeni, korzyść z każdej kolejnej złotówki się zmniejsza.

Ile ludzie trzymają pieniędzy?

Ludzie będą trzymać pieniądze aż do momentu, w którym korzyść krańcowa z utrzymywania dodatkowej jednostki pieniądza zrówna się z jego kosztem krań-cowym (MB = MC).

W punkcie E korzyść krańcowa trzymania pieniądza zrównuje się z kosztem krańcowym trzymania pieniądza.

Zatem popyt na pieniądz będzie wynosił M^D.

Wykres

Na wykresie przedstawiającym rynek pieniądza krzywa popytu na pieniądz jest malejąca, ponieważ popyt na pieniądz rośnie wraz ze spadkiem stopy procentowej.

RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĄDZA

Rynek pieniądza znajduje się w równowadze wówczas, gdy popyt na realne zasoby pieniądza jest równy realnej podaży pieniądza (M^D = M^S).

E punkt równowagi na rynku pieniądza

R_n* stopa procentowa zapewniająca równowagę

M* ilość pieniądza zapewniająca równowagę

MECHANIZM POWROTU DO PUNKTU RÓWNOWAGI

ZMIANY STANU RÓWNOWAGI

Temat 4:

MODEL IS-LM

POPYT GLOBALNY A STOPA PROCENTOWA

• Wzrost stopy procentowej zmniejsza popyt globalny.

• Spadek stopy procentowej zwiększa popyt globalny.

Uzasadnienie:

• wysoka stopa procentowa zmniejsza popyt inwestycyjny przedsiębiorstw oraz popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (drogie kredyty);

• niska stopa procentowa zwiększa popyt inwestycyjny przedsiębiorstw oraz popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (tanie kredyty).

Spadek stopy procentowej powoduje przesunięcie krzywej popytu globalnego w górę:

RYNEK DÓBR A RYNEK PIENIĄDZA

Mechanizm transmisyjny i efekt tłumienia

Mechanizm transmisyjny: Zwiększenie podaży pieniądza po-woduje spadek stopy procentowej, zwiększenie popytu global-nego (AD₀ AD₁) oraz wzrost dochodu i produkcji (Y₀ Y₁).

Efekt tłumienia: W miarę wzrostu dochodu zwiększa się popyt na pieniądz, co powoduje wzrost stopy procentowej, prze-sunięcie nieco w dół krzywej popytu globalnego (AD₁ AD₂) oraz spadek dochodu i produkcji (Y₁ Y₂).

Efekt wypierania

Wypieranie polega na ograniczeniu wielkości popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora prywatnego pod wpływem wzrostu wydatków państwa.

Jest to tzw. niepełne wypieranie w modelu keynesowskim.

KRZYWA IS

Krzywa IS jest zbiorem różnych kombinacji dochodu i stopy procentowej, przy których rynek dóbr znajduje się w równowadze.

Rynek dóbr znajduje się w równowadze wówczas, gdy popyt globalny i faktyczny dochód są równe.

Jak powstaje krzywa IS?

Równowaga na rynku dóbr występuje, gdy oszczędności (S) są równe inwestycjom (I), stąd nazwa krzywej IS (I = S ⇒ IS).

Nachylenie krzywej IS

Krzywa IS ma nachylenie ujemne. W stanie równowagi na rynku dóbr wyższej stopie procentowej musi towarzyszyć niższy dochód.

Stromość krzywej IS zależy od wrażliwości popytu globalnego na zmiany stopy procentowej.

• Gdy zmiany stopy procentowej wywołują niewielkie przesunięcia krzywej popytu globalnego, wówczas poziom dochodu odpowiadający warunkom równowagi zmieni się nieznacznie i krzywa IS będzie bardzo stroma.

Przesunięcia krzywej IS

Wszystkie czynniki poza stopą procentową, które powodują przesunięcie krzywej popytu globalnego, wywołują także przesunięcie krzywej IS.

Czynniki zwiększające popyt globalny (przesuwające krzywą popytu globalnego w górę) powodują przesunięcie krzywej IS w prawo.

Czynniki zmniejszające popyt globalny (przesuwające krzywą popytu globalnego w dół) powodują przesunięcie krzywej IS w lewo.

KRZYWA LM

Krzywa LM jest zbiorem różnych kombinacji dochodu i stopy procentowej, przy których rynek pieniądza znajduje się w równowadze.

Rynek pieniądza znajduje się w równowadze, gdy popyt na realne zasoby pieniądza jest równy realnej podaży pieniądza.

Jak powstaje krzywa LM?

Równowaga na rynku pieniądza występuje, gdy popyt na pieniądz (L - liquidity preference) jest równy podaży pieniądza (M­ - money supply), stąd nazwa krzywej LM (L = M ⇒ LM).

Nachylenie krzywej LM

Krzywa LM ma nachylenie dodatnie. W stanie równowagi na rynku pieniądza wyższemu dochodowi musi towarzyszyć wyższa stopa procentowa.

Stromość krzywej LM zależy od wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany dochodu oraz stopy procentowej.

• Gdy zmiany dochodu wywołują niewielkie przesunięcia krzywej popytu na pieniądz, wówczas stopa procentowa odpowiadająca warunkom równowagi zmieni się nieznacz-nie i krzywa IS będzie dosyć płaska.

• Im bardziej stroma jest krzywa popytu na pieniądz, tym krzywa LM ma większe nachylenie.

Przesunięcia krzywej LM

Czynniki, które zmieniają wielkość realnej podaży pieniądza, przesuwają także krzywą LM.

Czynniki zwiększające realną podaż pieniądza (przesuwające krzywą podaży pieniądza w prawo) powodują przesunięcie krzywej LM w prawo.

Czynniki zmniejszające realną podaż pieniądza (przesuwające krzywą podaży pieniądza w lewo) powodują przesunięcie krzywej LM w lewo.

RÓWNOWAGA W MODELU IS-LM

Równowaga na rynkach dóbr i pieniądza wystąpi w punkcie przecięcia się krzywych IS oraz LM.

E₀ Punkt zapewniający równowagę na rynku dóbr i pieniądza

R₀ Stopa procentowa zapewniająca równowagę na rynku dóbr i pieniądza

Y₀ Dochód zapewniający równowagę na rynku dóbr i pieniądza

KIEDY NIE WYSTĘPUJE RÓWNOWAGA?

W punktach leżących na lewo od krzywej IS występuje nadwyżka popytu na rynku dóbr.

W punktach leżących na prawo od krzywej IS występuje nadwyżka podaży na rynku dóbr.

W punktach leżących na lewo od krzywej LM występuje nadwyżka podaży na rynku pieniądza.

W punktach leżących na prawo od krzywej LM występuje nadwyżka popytu na rynku pieniądza.

Punkt	Rynek dóbr	Rynek pieniądza
A	Równowaga	Nadwyżka podaży
B	Nadwyżka podaży	Równowaga
C	Równowaga	Nadwyżka popytu
D	Nadwyżka popytu	Równowaga
E	Równowaga	Równowaga

POLITYKA FISKALNA: PRZESUNIĘCIA KRZYWEJ IS

Ekspansyjna polityka fiskalna

Np.:

• zwiększenie wydatków państwowych

• zmniejszenie podatków

Krzywa IS przesuwa się w prawo (IS₀ IS₁).

Dochód oraz stopa procentowa rosną (Y₀ Y₁, R₀ R₁).

Restrykcyjna polityka fiskalna

Np.:

• zmniejszenie wydatków państwowych

• zwiększenie podatków

Krzywa IS przesuwa się w lewo (IS₀ IS₂).

Dochód oraz stopa procentowa maleją (Y₀ Y₂, R₀ R₂).

POLITYKA PIENIĘŻNA: PRZESUNIĘCIA KRZYWEJ LM

Ekspansyjna polityka pieniężna

Zwiększenie realnej podaży pieniądza, np.:

• obniżenie stopy rezerw gotówkowych banków

• obniżenie stopy dyskontowej

• zwiększenie bazy monetarnej

Krzywa LM przesuwa się w prawo (LM₀ LM₁).

Dochód rośnie (Y₀ Y₁), stopa procentowa maleje (R₀ R₁).

Restrykcyjna polityka pieniężna

Zmniejszenie realnej podaży pieniądza, np.:

• zwiększenie stopy rezerw gotówkowych banków

• zwiększenie stopy dyskontowej

• zmniejszenie bazy monetarnej

Krzywa LM przesuwa się w lewo (LM₀ LM₂).

Dochód maleje (Y₀ Y₂), stopa procentowa rośnie (R₀ R₂).

ILUSTRACJA EFEKTU WYPIERANIA

ZA POMOCĄ MODELU IS-LM

Wydatki państwa na dobra i usługi (G) zwiększają się. W wyniku tego krzywa IS przesuwa się z położenia IS₀ do IS₁.

• Efekt przy braku oddziaływania rynku pieniądza (pełny efekt mnożnikowy):

• Dochód rośnie z Y₀ do Y₂.

• Stopa procentowa nie zmienia się.

• Efekt uwzględniający istnienie rynku pieniądza:

• Dochód rośnie z Y₀ do Y₁.

• Stopa procentowa rośnie z R₀ do R₁.

Efekt wypierania spowodował zmniejszenie inwestycji i konsumpcji sektora prywatnego o: Y₂ - Y₁.

Jest to tzw. niepełne wypieranie w modelu keynesowskim.

Temat 5:

MODEL KLASYCZNY A MODEL KEYNESOWSKI

W poprzednich tematach zakładaliśmy stałość cen w gospodarce oraz istnienie rezerw czynników wytwórczych (prezentowaliśmy ujęcie keynesowskie).

Obecnie uchylimy to założenie. Przejdziemy od skrajnego modelu keynesowskiego do równie skrajnego modelu przeciwstawnego — modelu klasycznego.

Poziom cen przeciętna cena wszystkich dóbr wytwarza-nych w gospodarce.

Realna podaż pieniądza = ——————————————

MAKROEKONOMICZNA KRZYWA POPYTU

Makroekonomiczna krzywa popytu globalnego (MDS­ - macroeconomic demand schedule lub AD - aggregate demand) opisuje różne kombinacje poziomu cen oraz dochodu realnego (produkcji), przy których rynek dóbr oraz rynek pieniądza znajdują się w równowadze.

Makroekonomiczną krzywą popytu globalnego wyprowadza-my bezpośrednio z modelu IS-LM.

PRZESUNIĘCIA KRZYWEJ POPYTU GLOBALNEGO

Restrykcyjna polityka pieniężna lub fiskalna:

Spadek popytu globalnego.

Krzywa AD przesuwa się w lewo (AD₀ AD₁).

Ekspansyjna polityka pieniężna lub fiskalna:

Wzrost popytu globalnego.

Krzywa AD przesuwa się w prawo (AD₀ AD₂).

Czynniki przesuwające krzywą LM lub IS w prawo zwiększają popyt globalny.

Czynniki przesuwające krzywą LM lub IS w lewo zmniejszają popyt globalny.

MODEL KLASYCZNY A MODEL KEYNESOWSKI

MODEL KLASYCZNY

MODEL KEYNESOWSKI

1. Okres analizy
Długi	Krótki

2. Ceny i płace
Giętkie	Sztywne

3. Wykorzystanie czynników produkcji
Pełne	Niepełne

4. Krzywa globalnej podaży (AS - aggregate supply)

5. Równowaga

6. Efekty ekspansyjnej polityki pieniężnej lub fiskalnej

7. Efekty restrykcyjnej polityki pieniężnej lub fiskalnej

8. Polityka wzrostu gospodarczego

PEŁNE WYPIERANIE W MODELU KLASYCZNYM

W modelu klasycznym — w przeciwieństwie do modelu keyne-sowskiego — mamy do czynienia z tzw. pełnym wypieraniem.

Pełne wypieranie oznacza, że wzrost wydatków państwa powoduje zmniejszenie prywatnej konsumpcji i inwestycji o wielkość dokładnie równą wydatkom państwa.

KRÓTKOOKRESOWA KRZYWA

PODAŻY GLOBALNEJ

W rzeczywistości ceny i płace nie są doskonale elastyczne, dlatego pionowa krzywa podaży globalnej (AS), charaktery-styczna dla modelu klasycznego, jest długookresową krzywą podaży globalnej; krótkiego okresu dotyczą natomiast krótko-okresowe krzywe podaży globalnej (SAS).

Krótki okres:

Ponieważ w krótkim okresie płace są dosyć sztywne, dlatego przedsiębiorstwa poruszają się po krótkookresowych krzywych podaży globalnej. Zwiększając produkcję, mogą tylko nieznacznie podnieść ceny; spadek produkcji wiąże się jedynie z niewielką obniżką cen.

Długi okres:

Płace mogą się w pełni dostosować. Wzrost płac przesuwa krótkookresową krzywą podaży globalnej w górę, spadek płac ­- w dół.

JAK WYGLĄDA PRAWDZIWA GOSPODARKA?

Pozytywny makroekonomiczny wstrząs popytowy

Negatywny makroekonomiczny wstrząs popytowy

1/71

C - M

I

G

przedsiębiorstwa

X

T_e

S_b

T_d

D

B

państwo

gospodarstwa domowe

S

M

Y - produkt krajowy brutto w cenach rynkowych

produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji

Y_d - dochód rozporządzalny

C + I + G + X - M - T_e + S_b

Y - T_e + S_b

Y = C + I + G + X - M

Y_d = Y + B + S_b - T_d - T_e - D

Koszty rzeczowe ₂

Wartość dodana ₁

Koszty rzeczowe ₁

Wartość dodana ₂

WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO

Wartość dodana _n

Koszty rzeczowe _n = 0

np. samochód

np. gotowe karoserie

np. stal

Koszty rzeczowe _n = 0

Koszty rzeczowe ₂

Płaca

Koszty rzeczowe ₁

WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO

Zysk

Płaca

Zysk

Płaca

Zysk

Podatki pośrednie netto

G

I

X - M

C

F

F

Amorty-zacja

PNN w cenach rynkowych

PKB w cenach rynkowych

PNB w cenach rynkowych

Wynagro-dzenia

i płace

Dochody z pracy na własny rach

Zyski

Dochód z czynszów

Dochód narodowy (DN)

=

PNN

w cenach czynników produkcji

Ceny czynników produkcji

Ceny rynkowe

+ podatki pośrednie

- subsydia

Brutto

Netto

- amortyzacja

Krajowy

Narodowy

+ dochody netto

z własności i pracy

za granicą

przekazane do kraju

Nominalny PKB

Deflator PKB

Realny PKB =

× 100,

Nominalny PKB

Realny PKB

Deflator PKB =

× 100.

Chodzi tu o produkt krajowy brutto w cenach rynkowych.

Wartość dodana brutto to inaczej produkt krajowy brutto w cenach producenta.

)

(

Konsumpcja (C)

Dochód (Y)

C = C₀ + cY

Funkcja konsumpcji

{

Konsumpcja autonomiczna (C₀)

)

(

Oszczędności (S)

Dochód (Y)

{

- Konsumpcja autonomiczna (-C₀)

S = -C₀ + sY

Funkcja oszczędności

Krańcowa skłonność do konsumpcji

+

1

Krańcowa skłonność do oszczędzania

=

C

10

Y

C = 10 + 0,7Y

S

-10

Y

S = -10 + 0,3Y

C = C₀ + cY

Konsumpcja (C)

Dochód (Y)

C = C₀ + c(1 - t)Y

Funkcja konsumpcji w gospodarce bez budżetu państwa.

Funkcja konsumpcji w gospodarce z budżetem państwa.

Inwestycje (I)

I

Dochód (Y)

Wydatki państwa (G),

podatki netto (NT)

Dochód (Y)

Y₀

G

NT = tY

Gdy dochód narodowy jest większy niż Y₀, występuje

nadwyżka budżetowa

(G < NT).

Gdy dochód narodowy jest mniejszy niż Y₀, występuje

deficyt budżetowy

(G > NT).

Gdy dochód narodowy jest równy Y₀, występuje

równowaga budżetowa

(G = NT).

Eksport (X),

import (M)

Dochód (Y)

Y₀

X

M = mY

...............................

.........................

....................

...............

..........

.....

.

............................

......................

.................

............

.......

..

...

........

............

..................

........................

.

......

..........

................

.....................

Gdy dochód narodowy jest mniejszy niż Y₀, występuje

nadwyżka handlowa

(eksport > import).

Gdy dochód narodowy jest równy Y₀, bilans handlowy wynosi zero.

Gdy dochód narodowy jest większy niż Y₀, występuje

deficyt handlowy

(eksport < import).

Popyt globalny (AD) (I)

Dochód (Y)

Popyt globalny (AD = C + I)

Konsumpcja (C)

{

{

Inwestycje (I)

Konsumpcja autonom. (C₀)

Popyt globalny (AD) (I)

Dochód (Y)

Popyt globalny

w gospodarce zamkniętej

z budżetem państwa

(AD = C + I + G)

Popyt globalny

w gospodarce zamkniętej bez budżetu państwa

{

{

Wydatki państwa (G)

Konsumpcja autonom. (C₀)

+ inwestycje (I)

Popyt globalny (AD) (I)

Dochód (Y)

Popyt globalny

w gospodarce otwartej

z budżetem państwa

(AD = C + I + G + X - M)

Popyt globalny

w gospodarce zamkniętej z budżetem państwa

Popyt globalny

w gospodarce zamkniętej bez budżetu państwa

{

{

Wydatki państwa (G)

Konsumpcja autonom. (C₀)

+ inwestycje (I)

{

Eksport (X)

Popyt globalny (AD) (I)

Y₀

Dochód, produkcja

Linia 45

Popyt globalny (AD)

E

Punkt równowagi

I = S

(I - S) = 0

lub

I + G = S + NT

(I - S) + (G - NT) = 0

lub

I + G + X = S + NT + M

lub

(I - S) + (G - NT) + (X - M) = 0

Popyt globalny (AD) (I)

Y₁

Y₀

Dochód, produkcja

Linia 45

Popyt globalny (AD)

E

Y₂

Luka deflacyjna

Punkt równowagi

Luka inflacyjna

C

D

A

B

Mnożnik = ——— = —

1

1 - c

1

s

Mnożnik = ————— = -————

1

1 - c(1 - t)

1

1 - c + ct

Mnożnik = ——————— = ——————

1

1 - c(1 - t) + m

1

1 - c + ct + m

Mnożnik = —————— = —————————— = —— = 2,17

1

1 - c + ct + m

1

0,46

1 - 0,8 + 0,8 × 0,2 + 0,1

1

Wzrost inwestycji

o 200 000 zł

Wzrost produkcji

o 434 000 zł

Popyt globalny (AD)

Dochód, produkcja

Linia 45

AD

E'

AD'

E

AD

C

C₀

C₁

Y

S, I

-C₀

-C₁

Y

Y₁

Y₀

S

I

S'

C

C'

Y

Linia 45

AD

AD'

Y₁

Y₀

1. Wielkość produkcji zapewniająca równowagę wynosi Y₀.

2. Gospodarstwa domowe zmieniają plany i zaczynają oszczędzać mniej przy każdym poziomie dochodu (konsumpcja autonomiczna rośnie z C₀ do C₁).

4. Funkcja konsumpcji przesuwa się ­w górę - z położenia C do położenia C' (rys. 2).

3. Funkcja oszczędności przesuwa się w dół - z położenia S do położenia S' (rys. 1).

5. Krzywa popytu globalnego przesuwa się w górę - z położenia AD do położenia AD' (rys. 3).

7. Przy wielkości produkcji Y₁, funkcji oszczędności S' oraz funkcji inwestycji I wielkość oszczędności jest dokładnie taka sama jak na początku (tzn. przy wielkości produkcji Y₀, funkcji oszczędności S oraz funkcji inwestycji I).

6. Poziom produkcji odpowiadający równowadze wzrasta z Y₀ do Y₁ (działa mnożnik) - por. rys. 3.

Mnożnik kreacji pieniądza = ————

c_p + 1

c_p + c_b

R

C

D

D

Podaż pieniądza (M1) = ———— × Baza monetarna (M0)

c_p + 1

c_p + c_b

M1 = ———— × M0

c_p + 1

c_p + c_b

Krzywa podaży pieniądza

M^S

Stopa procentowa (R_n)

Realne zasoby pieniądza (M)

Stopa procentowa (R_n)

Realne zasoby pieniądza (M)

MC

Krzywa kosztu krańcowego

trzymania pieniądza

Korzyść krańcowa trzymania pieniądza

(MB)

Realne zasoby pieniądza (M)

MB

Krzywa korzyści krańcowej

trzymania pieniądza

Korzyść krańcowa trzymania pieniądza (MB),

stopa procentowa (R_n)

Przecięcie krzywych MB oraz MC (pkt. E) pozwala ustalić optymalną wielkość popytu na realne zasoby pieniądza (M^D).

Realne zasoby pieniądza (M)

MB

E

M^D

MC

MB,

R_n

M

MB

MB'

E

M^D

M^D₁

R_n²

R_n¹

MC

MC'

E₁

E₂

M^D₂

Wzrost nominalnej stopy procentowej (z R_n¹ do R_n²) powoduje przesunięcie krzywej kosztu krańcowego MC w górę do położenia MC'.

Popyt na pieniądz maleje (z M^D do M^D₁).

Wzrost dochodu realnego (produk-cji) powoduje przesunięcie krzywej korzyści krańcowej MB w prawo do położenia MB'.

Popyt na pieniądz rośnie (z M^D do M^D₂).

Stopa procentowa (R_n)

Krzywa popytu na pieniądz

M^D

Realne zasoby pieniądza (M)

Stopa procentowa (R_n)

M^S

E

M^D

R_n*

M*

Realne zasoby pieniądza (M)

A

Stopa procentowa (R_n)

M^S

E*

M^D

R_n*

M*

Realne zasoby pieniądza (M)

C

D

M^D > M^S

R_n²

B

R_n¹

M^S > M^D

1. Wysoka stopa procentowa

Przy wysokiej stopie procentowej (np. na poziomie R_n¹) występuje nadwyżka podaży pieniądza (M^S > M^D).

Nadwyżka podaży pieniądza oznacza, że na rynku obligacji wystę-puje nadwyżka popytu.

Nadwyżka popytu na obligacje spowoduje, że ceny obligacji wzros-ną, czyli stopa procentowa (stopa zysku z obligacji) spadnie. Jedno-cześnie w wyniku wzrostu cen obligacji, wzrośnie popyt na pieniądz.

Przy stopie procentowej R_n* wystąpi równowaga na rynku pieniądza i obligacji.

2. Niska stopa procentowa

Przy niskiej stopie procentowej (np. na poziomie R_n²) występuje nadwyżka popytu na pieniądz (M^D > M^S).

Nadwyżka popytu na pieniądz oznacza, że na rynku obligacji wystę-puje nadwyżka podaży.

Nadwyżka podaży obligacji spowoduje, że ceny obligacji spadną, czyli stopa procentowa (stopa zysku z obligacji) wzrośnie. Jedno-cześnie w wyniku spadku cen obligacji, spadnie popyt na pieniądz.

Przy stopie procentowej R_n* wystąpi równowaga na rynku pieniądza i obligacji.

R_n

M^S

E

M^D

R_n*

M*

M

M^S₁

M₁

E₁

R_n¹

1. Wzrost podaży pieniądza

Gdy bank centralny zwiększa podaż pieniądza (np. zwiększa bazę mone-tarną poprzez operacje otwartego rynku, zmniejsza stopę dyskontową lub stopę rezerw obowiązkowych), wówczas krzywa podaży pieniądza przesuwa się w prawo (z położenia M^S do M^S₁).

Stopa procentowa spada z R_n* do R_n¹. Ilość pieniądza w gospodarce zwiększa się z M* do M₁.

2. Spadek realnego dochodu

Spadek realnego dochodu zmniej-sza korzyść krańcową z utrzymywa-nia pieniądza. Popyt na pieniądz spada, krzywa popytu na pieniądz przesuwa się w lewo (z położenia M^D do M^D₂).

Stopa procentowa spada z R_n* do R_n². Ilość pieniądza w gospodarce nie zmieni się.

R_n

M^S

E

M^D₃

M^D

R_n*

M*

M

R_n³

3. Wzrost konkurencji między bankami

Wzrost konkurencji między banka-mi, który wyrazi się w trwałym wzro-ście oprocentowania wkładów ban-kowych, zwiększy popyt na wkłady bankowe, a przez to popyt na pie-niądz i przesunie krzywą popytu na pieniądz w prawo (z położenia M^D do M^D₃).

Stopa procentowa rośnie z R_n* do R_n³. Ilość pieniądza w gospodarce nie zmieni się.

E₃

R_n

M^S

E

M^D₂

M^D

R_n*

M*

M

R_n²

E₂

Linia 45°

AD₁

E₁

AD₀

E₀

Y₁

Y₀

AD

Dochód (Y)

AD₁ Krzywa popytu globalnego odpowiadająca niższej stopie pro-centowej.

AD₀ Krzywa popytu globalnego odpowiadająca wyższej stopie pro-centowej.

Linia 45°

AD₁

E₁

AD₀

E₀

Y₁

Y₂

Y₀

AD

Dochód (Y)

AD₂

E₂

EFEKT OSTATECZNY:

AD₀ AD₂

Y₀ Y₂

PEŁNY MECHANIZM WYGLĄDA NASTĘPUJĄCO:

1. Wzrost realnej podaży pieniądza (M^S )

2. Spadek stopy procentowej (R_n )

3. Wzrost konsumpcji i inwestycji (C + I )

4. Wzrost popytu globalnego (AD )

5. Wzrost dochodu i produkcji (Y )

6. Wzrost popytu na pieniądz (M^D )

7. Wzrost stopy procentowej (R_n )

8. Spadek konsumpcji i inwestycji (C + I )

9. Zmniejszenie popytu globalnego (AD )

10. Spadek dochodu i produkcji (Y )

Linia 45°

AD₁

E₁

AD₀

E₀

Y₁

Y₂

Y₀

AD

Dochód (Y)

AD₂

E₂

EFEKT OSTATECZNY:

AD₀ AD₂

Y₀ Y₂

MECHANIZM EFEKTU WYPIERANIA:

1. Wzrost wydatków państwa (G )

2. Wzrost popytu globalnego (AD )

3. Wzrost dochodu i produkcji (Y )

4. Wzrost popytu na pieniądz (M^D )

5. Wzrost stopy procentowej (R_n )

6. Spadek konsumpcji i inwestycji (C + I )

7. Zmniejszenie popytu globalnego (AD )

8. Spadek dochodu i produkcji (Y )

1. Załóżmy, że stopa procentowa wy-nosi np. R₀.

2. Przy stopie procentowej R₀ znamy rozmiary popytu inwestycyjnego oraz autonomicznego popytu kon-sumpcyjnego, tym samym możemy wykreślić funkcję popytu globalnego (AD₀).

3. Przy stopie procentowej R₀ dochód zapewniający równowagę na rynku dóbr wynosi Y₀.

4. Na dolnym rysunku zaznaczamy punkt E₀, któremu odpowiada stopa procentowa R₀, dochód Y₀ oraz rów-nowaga na rynku dóbr.

5. Załóżmy, że stopa procentowa jest niższa i wynosi R₁.

6. Obniżenie stopy procentowej zwięk-szyło popyt globalny, w wyniku czego krzywa popytu globalnego przesunęła się do położenia AD₁.

7. Analogicznie jak poprzednio, na dol-nym rysunku zaznaczamy punkt E₁, któremu odpowiada stopa procento-wa R₁ i dochód Y₁, a co za tym idzie - równowaga na rynku dóbr.

8. Powtarzając ten zabieg dla wielu stóp procentowych otrzymamy sze-reg punktów równoważących rynek dóbr (takich jak E₀ lub E₁), które po połączeniu utworzą krzywą IS.

Linia 45°

AD₁

E₁

AD₀

E₀

Y₁

Y₀

R₀

E₀

R₁

E₁

IS

Y₁

Y₀

AD

Dochód (Y)

R_n

Dochód (Y)

R₁

R₀

R₁

E₀

M^S

R_n

M^D₁

M^D₀

Realne zasoby pieniądza (Y)

R_n

Dochód (Y)

LM

E₁

E₁

E₀

M*

Y₁

Y₀

R₀

1. Załóżmy, że dochód wynosi Y₀. Krzywą popytu na pieniądz jest wówczas M^D₀. Stopa procentowa zapewniająca równowagę na rynku pieniądza wynosi R₀.

2. Na prawym rysunku zaznaczamy punkt E₀, któremu odpowiada stopa procento-wa R₀ i dochód Y₀, a co za tym idzie - równowaga na rynku pieniądza.

3. Załóżmy, że dochód jest wyższy i wynosi Y₁.

4. Wzrost dochodu spowodował, że popyt na pieniądz wzrośnie . Krzywa popytu na pieniądz przesunie się w górę, np. do położenia M^D₁. Stopa procentowa za-pewniająca równowagę na rynku pieniądza wzrośnie do poziomu R₁.

5. Na prawym rysunku zaznaczamy punkt E₁, któremu odpowiada stopa procentowa R₁ i dochód Y₁, a co za tym idzie - równowaga na rynku pieniądza.

6. Powtarzając ten zabieg dla wielu poziomów dochodu otrzymamy szereg punktów równoważących rynek pieniądza (takich jak E₀ lub E₁), które po połączeniu utworzą krzywą LM.

Stopa

procentowa

(R_n)

LM

Y₀

R₀

E₀

IS

Dochód (Y)

Stopa

procentowa

(R_n)

LM

E

IS

Dochód (Y)

A

B

C

R₁

D

R₂

Y₁

Y₀

Y₂

R₀

E₂

Stopa

procentowa

(R_n)

LM

E₀

IS₀

Dochód (Y)

E₁

R₀

R₁

R₂

Y₂

Y₀

Y₁

IS₁

IS₂

R₁

E₂

Stopa

procentowa

(R_n)

LM₀

E₀

IS

Dochód (Y)

E₁

R₀

R₂

Y₂

Y₀

Y₁

LM₁

LM₂

E₀

E₂

Stopa

procentowa

(R_n)

LM

Dochód (Y)

E₁

R₀

R₁

Y₀

Y₂

Y₁

IS₁

IS₀

Pełny efekt mnożnikowy:

Y₀ Y₂

Efekt wypierania:

Y₂ Y₁

Efekt ostateczny:

Y₀ Y₁

Nominalna podaż pieniądza

Poziom cen

1. Załóżmy, że poziom cen jest równy P₀.

1. Przy cenach P₀ znamy wielkość real-nej podaży pieniądza, a co za tym idzie - położenie krzywej LM.

2. Dochód zapewniający równowagę na rynku dóbr i pieniądza wynosi Y₀ (przy cenach P₀).

3. Na dolnym rysunku zaznaczamy punkt E₀, któremu odpowiada po-ziom cen P₀ i dochód Y₀, a co za tym idzie - równowaga na rynku dóbr i pieniądza.

4. Załóżmy, że ceny wzrosły do pozio-mu P₁.

5. Wzrost cen spowodował zmniejsze-nie realnej podaży pieniądza. Krzy-wa LM przesunęła się w lewo do po-łożenia LM₁.

6. Analogicznie jak poprzednio, na dol-nym rysunku zaznaczamy punkt E₁, któremu odpowiada poziom cen P₁ i dochód Y₁, a co za tym idzie - rów-nowaga na rynku dóbr i pieniądza.

7. Powtarzając ten zabieg dla wielu poziomów cen otrzymamy szereg punktów na dolnym rysunku (takich jak E₀ lub E₁), które po połączeniu utworzą makroekonomiczną krzywą popytu globalnego.

R_n

LM₁ ~ P₁

LM₀ ~ P₀

E₁

R₁

E₀

R₀

IS

Dochód

(produkcja)

Y₁

Y₀

Dochód

(produkcja)

P

E₁

P₁

AD

E₀

P₀

Y₁

Y₀

Poziom cen

(P)

AD₀

AD₂

AD₁

Dochód (produkcja)

W modelu keynesowskim ceny są sztywne. Bez względu na wielkość produkcji poziom cen w gospo-darce jest stały i wynosi P*.

P*

AS

P

Produkcja (Y)

W modelu klasycznym produkcja jest na poziomie produkcji poten-cjalnej (Y*), zapewniającej pełne wykorzystanie czynników produk-cji (przy produkcji Y* istnieje tylko bezrobocie naturalne - nie ma bez-robocia przymusowego).

Y*

AS

P

Produkcja (Y)

MODEL KLASYCZNY

MODEL KEYNESOWSKI

Y₀ - produkcja zapewniająca równowagę

P* - poziom cen zapewniający równowagę

Y* - produkcja zapewniająca równowagę

P₀ - poziom cen zapewniający równowagę

Y₀

P₀

AD

AD

P*

AS

P

Produkcja (Y)

Y*

AS

P

Produkcja (Y)

Produkcja rośnie (Y₀ Y₁).

Ceny się nie zmieniają.

Y

Y

Y₁

AD₁

AD₁

Ceny rosną (P₀ P₁).

Produkcja się nie zmienia.

P₁

Y₀

P₀

AD₀

AD₀

P*

AS

P

Y*

AS

P

MODEL KLASYCZNY

MODEL KEYNESOWSKI

Produkcja maleje (Y₀ Y₁).

Ceny się nie zmieniają.

Y

Y

Y₀

AD₀

AD₀

Ceny maleją (P₀ P₁).

Produkcja się nie zmienia.

P₀

Y₁

P₁

AD₁

AD₁

P*

AS

P

Y*

AS

P

Interwencjonizm: aktywne regulo-wanie popytu.

Produkcja rośnie w wyniku wzros-tu popytu globalnego.

Liberalizm: umiarkowane pobudza-nie podaży.

Produkcja rośnie w wyniku wzros-tu produkcji potencjalnej.

P₁

Y₁*

AS₁

Y

Y

Y₁

AD₁

Y₀

P₀

AD₀

AD

P*

AS

P

Y₀*

AS₀

P

AS

E₂

P₁

Poziom cen

(P)

Dochód (produkcja)

AD₀

P₀

E₁

E₀

AD₁

Y*

Y₁

MECHANIZM PEŁNEGO WYPIERANIA:

1. Wzrost wydatków państwa (G )

2. Wzrost popytu globalnego (AD )

3. Popyt globalny jest większy niż produkcja potencjalna (AD > Y*)

4. Wzrost cen (P )

5. Spadek realnej podaży pieniądza (M^S )

6. Wzrost stopy procentowej (R_n )

7. Spadek konsumpcji i inwestycji (C + I )

8. Zmniejszenie popytu globalnego (AD )

9. Zrównanie się popytu globalnego i produkcji potencjalnej (AD = Y*)

SAS₂

Poziom cen

(P)

Dochód (produkcja)

AS

Y*

P₂

SAS₁

SAS₀

P₀

P₁

Poziom cen

(P)

Dochód (produkcja)

AS

Y*

SAS₀

P₀

SAS₁

P₁

SAS₂

P₂

Krótki okres:

E₀ E₁

E₂

E₁

Długi okres:

E₀ E₁ E₂

E₀

AD₁

AD₀

Y₁

Stan początkowy: punkt E₀

poziom cen P₀

produkcja Y*

Krótki okres:

ruch po krótkookresowej krzywej podaży globalnej SAS₀ z punktu E₀ do punktu E₁

wzrost produkcji z Y* do Y₁

wzrost cen do poziomu P₁

przy niezmienionych płacach nominalnych maleją płace realne

na rynku pracy pojawia się nadwyżka popytu na pracę

Długi okres:

wzrost płac nominalnych (wzrost kosztów produkcji)

krótkookresowa krzywa podaży globalnej przesuwa się stopniowo w górę (SAS₀ SAS₁ SAS₂)

ruch po krzywej AD₁ z punktu E₁ do punktu E₂

zmniejszenie produkcji do poziomu produkcji potencjalnej

Poziom cen

(P)

Dochód (produkcja)

AS

Y*

SAS₂

P₂

SAS₁

P₁

SAS₀

P₀

Krótki okres:

E₀ E₁

E₀

E₁

Długi okres:

E₀ E₁ E₂

E₂

AD₀

AD₁

Y₁

Stan początkowy: punkt E₀

poziom cen P₀

produkcja Y*

Krótki okres:

ruch po krótkookresowej krzywej podaży globalnej SAS₀ z punktu E₀ do punktu E₁

spadek produkcji z Y* do Y₁

spadek cen do poziomu P₁

przy niezmienionych płacach nominalnych rosną płace realne

na rynku pracy pojawia się przymusowe bezrobocie

Długi okres:

zmniejszenie płac nominalnych (spadek kosztów produkcji)

krótkookresowa krzywa podaży globalnej przesuwa się stopniowo w dół (SAS₀ SAS₁ SAS₂)

ruch po krzywej AD₁ z punktu E₁ do punktu E₂

zwiększenie produkcji do poziomu produkcji potencjalnej

---