Plan wykładu

• Procesualna koncepcja pamięci

• Teoria poziomów przetwarzania

• Tulvinga koncepcja pamięci

• Charakterystyka procesu kodowania, przechowywania i wydobywania

• Siedem grzechów pamięci

• Procesualne ujęcia pamięci wyrosły z krytyki ujęć blokowych, które nie wyjaśniają:

• różnic indywidualnych w zapamiętywaniu w tych samych warunkach

• różnic w organizacji wiedzy w pamięci długotrwałej

• zjawiska uczenia się mimowolnego i automatycznego sterowania zachowaniem

Podważono dowody na rolę powtórek jako uniwersalnego mechanizmu przenoszenia z pamięci krótko- do długotrwałej

• zadanie utrudniające powtarzanie, polegające na wychwytywaniu w zestawie dźwięków tonów o określonej wysokości, nie powoduje pogorszenia przywołań.

Zaproponowano inny sposób wyjaśnienia uzyskiwanych danych eksperymentalnych

• podobieństwo materiału - angażowanie tych samych funkcji powoduje interferencję

Teoria poziomów przetwarzania (Craik i Lockhart, 1972)

• pamięć jako efekt głębokości (poziomu) przetworzenia informacji

• Im głębsze przetworzenie tym lepsze późniejsze przywołanie (lepsze zapamiętanie)

• Przetworzenie na poziomie głębszym wymaga przetworzenia na wszystkich poziomach poprzedzających

• Kolejne przetworzenia poprawiać będą zapamiętywanie tylko wtedy, gdy towarzyszy temu pogłębienie przetwarzania

• w uproszczeniu można wyróżnić trzy poziomy przetwarzania: sensoryczny, płytki i głęboki

Badania Craika i Lockharta

• Czy to słowo napisane jest dużymi literami?
  TABLE; cat; (cechy fizyczne - CASE)

• Czy słowo rymuje się z WEIGHT? (cechy akustyczne - RHYME)

• Czy to słowo pasuje do zdania
  „He met a .............. in the street” FRIEND (cechy semantyczne - SENTENCE)

• Pomiar czasu i poprawności reakcji

Exp. Morris, Bransford, and Franks (1977)

• Dwa sposoby przetwarzania (rym / znaczenie)

• Dwa typy odtwarzania

• tak/nie (recognition) vs. rhyme test 

• Zapamiętywanie zależy od sposobu kodowania i odtwarzania (od zgodności warunków nabywania i odtwarzania)

kodowanie/test	Recognition	Rhyme
Semantic	0.83	0.31
Rhyme	0.62	0.49

Tulvinga koncepcja pamięci

Pamięć proceduralna:

• umiejętność, „jak”

• reprezentacje sztywne, stabilne

• dostęp automatyczny

• anoetyczna (brak uświadomienia), świadoma wtórnie (przez wykonanie);

Pamięć semantyczna:

- reprezentacja opisowa: fakty, pojęcia, definicje

• abstrakcyjna wiedza o faktach, „że”

• reakcje elastyczne, w kontekście

• dostęp automatyczny lub kontrolowany; pamięć noetyczna (wiedza na temat świata);

Pamięć epizodyczna:

• skrypty, wspomnienia, przeżyte zdarzenia

• „Kiedy ja..”

• dostęp świadomy, dowolny przez pamięć semantyczną

• autonoetyczna (samoświadoma)

Sieciowe ujęcie pamięci

Collins, Quillian, 1969

• Zgodne z koneksjonistycznym modelem umysłu

• Model równoległego przetwarzania wielu informacji

• Pamięć jest siecią skojarzeń znaczeniowych

• Pamięć zawiera kategorie abstrakcyjne (pojęcia, sądy) zwane węzłami

• węzły powiązane są siecią połączeń

• siłę skojarzenia wyznacza odległość węzłów i siła połączeń

• rozprzestrzeniająca się aktywacja w sieci

• każde pojęcie (sąd) zmienia nieco znaczenie w zależności od kontekstu zaktywizowanych innych pojęć

• żebrak w „Nędznikach” / na ulicy

• Efekt primingu (torowania) semantycznego

Badanie własne (Pawłowska-Fusiara, M., Magier, E.) - LDT

• zadanie decyzji leksykalnych (lexical decision task) w procedurze poprzedzania semantycznego (semantic priming)

• Bodźcami poprzedzającymi były nazwy 4 kategorii

• meble; ptaki; ubrania.

• Bodźcami docelowymi były nazwy egzemplarzy tych kategorii, bądź nie-słowa

• ława, stół, fotel, regał, krzesło, szafa, komoda, kanapa

• wróbel, jaskółka, szpak, gołąb drozd, sikorka kruk,

• spódnica, kurtka, czapka, koszula bluzka, spodnie, buty,

• kazora, doryga, mizeko, birtyz,…

• Para poprzedzenie-bodziec docelowy mogła być

• spójna, jeśli słowo docelowe było nazwą egzemplarza poprzedzającej je kategorii (np.: „meble”-„szafa”;

• niespójna, jeśli słowo docelowe było nazwą egzemplarza innej kategorii (np. „ptaki”-„płaszcz”;

• nazwa kategorii - nie-słowo (np.: „ubrania”-„doryga”).









Retrieval-Induced Forgetting

• Wydobywanie informacji prowadzi do zapominania innych

• Wydobywanie informacji a należącej do kategorii A zwiększa prawdopodobieństwo jej przywołania w innej sytuacji (efekt treningu wydobywania)

• Informacje skojarzone z kategorią A ale nie podlegające treningowi wydobywania a' są przywoływane rzadziej niż bodźce nie skojarzone z kategorią A (b)

• Wzorzec wyników (efekt RIF) a>b>a'

Fazy procesu pamięciowego

Kodowanie

Kodowanie akustyczne

w pamięci bezpośredniej

• Conrad (1964)

• Wizualna prezentacja serii liter

• Napisz litery w kolejności

• Najczęściej pojawiały się błędy akustyczne (np. P/B) nie wizualne (R/P)

w pamięci odroczonej

• Rubin (1977)

• Przypominanie tekstów było lepsze gdy uczono ich z dobrze znaną melodią niż bez melodii

Kodowanie akustyczne i semantyczne w pamięci bezpośredniej

• Shulman (1970) Pokazywano listę 10 słów

• Proszono później o rozpoznawanie pokazywanych słów:

• HOMONIMY - e.g. "bawl" for "ball"

• SYNONIMY - e.g. "talk" for "speak"

• IDENTYCZNE Z EKSPONOWANYMI

• Liczba fałszywych alarmów w przypadku homonimów i synonimów była taka sama

Kodowanie wizualne w pamięci krótkotrwałej

Posner & Keele (1967) Letter matching task

• Dwie litery pojawiały się oddzielone krótką przerwą

• Uczestnicy decydowali czy są to te same litery

• Mierzono RT

• A-a Yes

• A-A Yes

• A-M No

• Jeśli litery były takie same wizualnie (a-a) czasy reakcji były krótsze niż gdy były różne fizycznie choć te same semantycznie (A-a)

Wizualne / semantyczne kodowanie w pamięci odroczonej

• Frost (1972)

• Uczestników zapoznawano z 16 rysunkami

• Po odroczeniu rozpoznawanie rysunków

• Dwa warunki: w takim samym i różnym położeniu

• Mierzono czas reakcji

• Szybciej odpowiadano gdy obraz był identyczny niż gdy był w innym położeniu

• Grossman & Eagle (1970)

• Zapoznawano z listą 41 słów

• Test rozpoznawania

• 9 dystraktorów było podobnych semantycznie do prezentowanych

• Więcej fałszywych alarmów w przypadku synonimów niż w przypadku innych dystraktorów

Przechowywanie informacji

• W pamięci krótkotrwałej:

• podstawą krótkotrwałego śladu pamięciowego jest aktywność obwodów nerwowych

• podstawą krótkotrwałego śladu pamięciowego jest mechanizm wewnętrznych powtórek

• podstawą krótkotrwałego śladu pamięciowego jest zogniskowane uwagi

• W pamięci długotrwałej:

• podstawą długotrwałego śladu pamięciowego jest zmiana biochemiczna w mózgu

• Asymilacja i akomodacja

Zasada specyficzności kodowania

• Poziom odtwarzania zależy od interakcji pomiędzy cechami sytuacji kodowania i wydobywania informacji

Przykład:

• Efekt kontekstu - materiał nabywany w danym kontekście jest lepiej odtwarzany w podobnym kontekście

Godden & Baddeley (1975)

Nurkowie uczyli się słów albo nad albo pod wodą

Odtwarzali nad albo pod wodą





Kodowanie i wydobywanie

• Anderson & Pichert (1978)

• Uczestnicy czytali historię opisującą wnętrze domu. Poinformowano ich, że są „włamywaczami” albo „pośrednikami nieruchomości”

• Proszono o zapamiętanie jak najwięcej szczegółów historii

• Perspektywa w czasie nabywania decydowała o odtworzeniach

• Pośrednicy nieruchomości pamiętali, np. że piwnica była zatęchła

• Złodzieje pamiętali np. kolekcję monet i kolorowy telewizor

Metody badania pamięci
- sposoby wydobywania

• ROZPOZNAWANIE

• Które z podanych wystąpiły/są prawidłowe…

• ODTWARZANIE W KOLEJNOŚCI

• Odtwórz w kolejności listę słów

• SWOBODNE ODTWARZANIE

• Odtwórz w dowolnej kolejności widziane elementy

• ODTWARZANIE KIEROWANE

• Jakie słowa na „s” wystąpiły poprzednio

• Jakie nazwy mebli widziałeś

przypominanie	rozpoznawanie
Samodzielnie formułujemy odpowiedź Lepiej słowa typowe niż nietypowe Lepsze efekty przy uczeniu zamierzonym niż mimowolnym Bez rozpoznawania to nieświadomy plagiat	Wskazanie poprawnej odpowiedzi Lepiej słowa nietypowe od typowych Podobne efekty przy uczeniu dowolnym i mimowolnym Bez przypominania to paramnezja, deja vu.

Pamięć jawna (deklaratywna) - badana w klasycznych testach przypominania i rozpoznawania.

Pamięć utajona (proceduralna) - badana metodami pośrednimi:

• Uzupełnianie części słów wcześniej eksponowanych i nie eksponowanych

• Poprzedzanie podprogowe (priming) - torowanie

Greenwald, Banaji (1995)

• Utajone poznanie jest śladem przeszłego doświadczenia wpływającego na reakcję, choć wpływ ten nie jest prawidłowo identyfikowany na drodze introspekcji.

• Stosowanie wiedzy bez świadomości jej posiadania

Deber i Jacoby (1994)

• Sprawdzali zdolność do podążania za instrukcją w zadaniu rekonstrukcji słowa

• dokończenie podanych pierwszych liter tak, aby utworzyć słowo inne niż poprzedzenie (50 lub 150 msek.)

• 50 msek. i obciążona uwaga - zadanie niemożliwe - kończono słowo tak, że powstawało słowo poprzedzające.

• 150 msek. I skoncentrowana uwaga - wykonanie bez trudności.

Badanie pamięci utajonej i jawnej (Jacoby;1983)

3 warunki nabywania:

- Bez kontekstu (znaczeniowego) : ZIMNY

- Z kontekstem: gorący ......ZIMNY

- Generowanie skojarzeń: gorący .......???

1. odtwarzanie słów (pamięć jawna)

1. szybkość identyfikacji percepcyjnej - próba „czytania” słów pokazywanych podprogowo, przez 20ms (pamięć utajona)







• Rodzaj informacji: percepcyjna/ pojęciowa decyduje o rodzaju (od)kodowania (pamięci).

• Kontekst znaczeń sprzyja pamięci jawnej (podpowiada) a utrudnia odtworzenia z pamięci utajonej

pamięć prospektywna

Dotyczy przyszłych zamiarów i planów jednostki.

• krótkotrwała i długotrwała

Einstein i McDaniel:

• oparta na zdarzeniach (pamięć o wykonaniu zadania w momencie gdy cos nastąpi - „jak go zobaczę to mu powiem”)

• Ważna wyróżnialność, specyficzność, informatywność wskazówek

Exp. Prezentowano listę słów i proszono o naciskanie określonego przycisku gdy pojawi się:

• 1. „film”

• 2. „joufx”

• lepsze wyniki w 2 warunkach

• oparta na czasie: „wyjąć ciasto po 20 min.”

Siedem grzechów pamięci - Schacter D.L 2003

1. Nietrwałości

Herman Ebbinghaus (1885)

Pierwsze próby naukowego ujęcia badania pamięci

Uczył się tysięcy bezsensownych sylab

Sześć odstępów czasowych badania po wyuczeniu (od 1h do miesiąca)

Szybki spadek przy pierwszych odtworzeniach, później spadek tempa zapominania (efekt przyspieszenia ujemnego)

9 h po wyuczeniu zapominanie 60%; po miesiącu zapomnianych 75%

Badanie Thompsona - studenci prowadzili dzienniki notując jedno zdarzenie każdego dnia

• Kształt krzywej zapominania podobny do wykazanej przez Ebbinghausa chociaż mniej stroma

• Ważne okazało się to co było później (np. poniedziałek w pracy pamiętany gorzej przez osoby pracujące cały tydzień niż osoby idące na urlop) - interferencja

• Zdarzenia powtarzalne (święta) pamiętane ze schematu

Obserwacje kliniczne

• Pacjent operowany z powodu epilepsji usunięto wewnętrzną cześć płata skroniowego obydwu półkul - hipokamp i zakręt hipokampa

• Dobre wyniki testów inteligencji ale natychmiastowe zapominanie codziennych czynności (że jadł obiad)

Schacter (1997) fMRI - czynnościowy rezonans magnetyczny

• Czy można na podstawie obserwacji mózgu w trakcie uczenia się przewidzieć co zostanie zapamiętane?

• Prezentacja kilkuset słów co kilka sekund

• Pytanie: Czy odnoszą się do czegoś abstrakcyjnego czy konkretnego

• 20 minut po zakończeniu test rozpoznawania

• Aktywność dwóch obszarów mózgu pozwala przewidzieć czy dane słowo będzie zapamiętane

• Zakręt hipokampa lewej półkuli i dolna lewa cześć płatów czołowych (kojarzenie nowych treści z wiedzą, opracowanie)

• W innym badaniu prezentowano obrazki zamiast słów - te same obszary ale prawa półkula

2. Roztargnienia

• Zakłócenia i odwrócenie uwagi uniemożliwiają opracowanie przy kodowaniu

Shallice - rejestracja aktywności mózgowej (PET) podczas nauki par słów i jednocześnie:

• Zadanie łatwe - poruszanie drażka w zawsze tym samym kierunku

• Zadanie trudne - poruszanie drażka w nieprzewidywalnym kierunku.

• Przy zadaniach trudnych mniejsza aktywność dolnej części lewego płata czołowego - opracowania.

Raichle - rejestracja PET w czasie prezentacji rzeczowników i podawania skojarzeń czasownikowych - aktywacja tych samych rejonów ALE z ćwiczeniem na tych samych słowach aktywacja malała - automatyzacja

ślepota na zmianę

Gdy liczono odbicia piłki nie zauważano goryla na boisku (Simons)

Eksp. Maxwell, Welch, Janett, Padgett

• oryginalne obrazy przez 30 sek / 5 sek przerwy / zmodyfikowany obraz przez 30 sek.

• Uczestnicy zapisywali zauważone zmiany

• Zmiany mogły dotyczyć elementów centralnych bądź peryferycznych




3. Blokowania

4. Błędnej atrybucji

5. Podatności na sugestię

6. Tendencyjności

7. Uporczywości

3. Grzech blokowania

• Wiem, że wiem ale nie wiem co - „Na końcu języka”

• Poczucie bliskości rozwiązania, przeczucie, że wiem

• Informacje są zakodowane, przechowywane ale kłopot z wydobyciem

Exp. Bredart i Valentine

• Pokazywano obrazki z postaciami filmów rysunkowych. Cześć miała imiona opisowe (nawiązujące do cech; np. Zrzęda) a cześć arbitralne (np. Alladyn)

• W drugim przypadku zjawisko „na końcu języka” było częstsze

• Wyjaśnienie dla przypominania sobie imion: trzy poziomy kodowania

• wzrokowy (wygląd),

• pojęciowy (kto to),

• fonologiczny (brzmienie imienia)

• Jeśli tylko wzrokowy to wiesz ze znasz ale nie wiesz kto to i jak ma na imię… lub wiesz, kto to ale nie wiesz jak ma na imię

4. Grzech błędnej atrybucji

• Pamiętanie zdarzeń, których nie było, fałszywa pamięć

• Mylne poczucie znajomości, np. poczucie, że tu byłem

• Błędne przypisanie do przeszłości aktualnych zdarzeń, doznań

Eksp. Whittlese

• Uczono się listy słów

• Odtwarzanie przez rozpoznanie. Słowa były prezentowane na końcu zdań drukowanymi literami.

• część była przewidywalna, wynikała z treści np. „szalejące morze miotało ŁODZIĄ”

• cześć nieprzewidywalna: „Oszczędzała pieniądze aby kupić LAMPĘ”

• W pierwszym przypadku więcej fałszywych alarmów

• Błędna atrybucja źródła wiedzy

• Błędne związanie kontekstów

• wskazanie jako mordercy osoby, którą wcześniej widziano w innym kontekście (kupowała przede mną bilet)

• Nieświadome plagiaty

• Błędne przypisywanie sobie pomysłów, idei zasłyszanych - przypisywanie cechy nowości znanym obiektom

5. Grzech podatności na sugestię\

• Zasugerowane wspomnienia

• Spotkanie w parku z eksperymentatorem - tam para na pikniku

• ocena estetyki „zrobionych tam” zdjęć - w tym zdjęcia scen, które nie miały miejsca np. dziewczyna piłuje paznokcie.

• lista nazw przedmiotów, które wystąpiły w trakcie rozmowy do wskazania - podawali pilnik

Przyznanie się do niepopełnionej winy

Eksp. Kassin, S.

• Studenci przepisywali litery w szybkim tempie,

• Poinstruowano ich żeby nie naciskali Alt, bo to może zawiesić komputer

• Uczestnicy byli obserwowani a obserwator zarzucał tym, którzy nie nacisnęli klawisza Alt ani razu, że to zrobili

• 100 % przyznało się i podpisało, że biorą na siebie winę za ewentualne uszkodzenia komputera a 35% opisywało dokładnie kiedy to się wydarzyło!

6. Grzech tendencyjności

Przekształcanie pamiętanych zdarzeń tak aby zgadzały się z bieżącymi postawami, poglądami

• Tendencja do spójności - pamiętanie przeszłych poglądów jako podobnych do obecnych

• Złudzenie zmiany - po treningu uczenia się niedoceniamy poziomu pierwotnego - przeceniamy zmianę

Badanie:

• Dwie sesje oddzielone upływem 2 miesięcy

• Ocena partnerów pod względem różnych cech

• W drugiej sesji ponowne oceny i przypominanie pierwszych

• Drugie oceny wyznaczały pamięć pierwszych!

• Pary małżeńskie oceny w odstępie 8 mc./4 lat - podobny wynik.

• Jeśli przestali kochać to sądzili że 4 lata temu ocenili gorzej 80 % k, 75% m

Exp. Zapoznanie się z historią pary, która poznała się na studiach, spędzała razem czas, szczegółowy opis spędzanych chwil

1. gr. Wyjechali do domku w górach i chłopak się oświadczył

2. gr. Wyjechali do domku w górach i chłopak ją zgwałcił

Rozpoznanie różnych zdarzeń z ich życia spójne z późniejszą wiedzą

• Zniekształcenia egocentryczne - pamięć własnego wkładu, każdy więcej niż przeciętna

• Stereotypizacja - lepsze pamiętanie zdarzeń zgodnych ze stereotypami

7. Grzech uporczywości

• Perseweracja - ciągłe przypominanie sobie rzeczy, które chcemy zapomnieć

• Rozpamiętywanie, powracanie myśli, uporczywe wspomnienia

• Bo emocjonalne, związane z celami, ważne

• Zmora ostatniego rzutu w sezonie - świetny zawodnik Donnie Moore popełnił samobójstwo

• Myślenie kontrfaktyczne - inne scenariusze

• Efekt Wegnera - nie myśl o białym niedźwiedziu




---