VII RYNKOWY MECHANIZM ALOKLACJI ZASOBÓW

W poprzednim wykładzie zapoznaliśmy się z rynkowymi siłami popytu i podaży. Jednocześnie postawiliśmy tezę ,że jeśli rynek nie potrzebuje tego, co oferuje sprze­dający, lub potrzebuje w mniejszych ilościach, to otrzymają oni sygnał, że produkcji tego dobra należy zaniechać, albo przynajmniej ją ograniczyć.

Przyszła zatem pora by wyjaśnić, w jaki sposób mechanizm rynkowy rozwiązuje problem, co jak i dla kogo wytwarzać, czyli dokonuje alokacji zasobów?

W wykładzie tym dowiemy się więcej o zasadach wyznaczanie cen równowagi rynkowej oraz o towarzyszącym zmianom cen równowagi mechanizmie przesuwania (alokacji) zasobów. Wiedza ta pozwoli nam zrozumieć, jak bez udziału jakiejkolwiek władzy politycznej mogą być podejmowanie korzystne dla społeczeństwa decyzje, co produkować, jakich używać do ich wytworzenie środków oraz w jaki spo­sób dzielić wytwarzany produkt. Decyzje te są skutkiem działania pewnego szczególnego , wynikający z procesów wymiany rynkowej, mechanizm koordynacji zamierzeń (planów) i działań dostawców oraz odbiorców danego dobra, który prowadzi do uzgodnień między nimi, co, w jakich ilościach jest kupowane i sprzedawane. Jego niezwykle ważnym skutkiem jest zjawisko przesuwania (alokacji) zasobów, które polega na zabieraniu zasobów od produkcji dóbr i usług mniej w danym momencie potrzebnych i przenoszenia ich do produkcji dóbr i usług, które są nam w danym momencie bardziej potrzebne. Przyjrzyjmy się temu pojęciu bliżej

Rynkowy mechanizm alokacji zasobów

Wiemy już ,że rynek rozumiany jest nie tylko jako obrót, warunki i instytucje, ale również jako swojego rodzaju mechanizmy dokonujące alokacji ograniczonych zasobów oraz podziału wytwarzanych z nich dóbr między członków społeczeństwa.

Jeśli rynek nie potrzebuje tego, co oferuje sprze­dający, lub potrzebuje w mniejszych ilościach, to otrzymają oni sygnał, że produkcji tego dobra należy zaniechać, albo przynajmniej ją ograniczyć. Jeśli rynek potrzebuje czegoś w większych niż dotychczas ilościach, to dostawcy dostaną sygnały, że tam właśnie należy skierować większą niż dotychczas ilość czynników

Z logiki gospodarki rynkowej wynika, że działający na rynku producenci muszą brać te informacje pod uwagę i dostosować swoją działalność do potrzeb odbiorców. Jeśli chcesz mieć korzyści i unikać strat, to powinieneś robić to, cze­go żąda od ciebie rynek. Robienie, czego innego nie ma sensu, chyba, że ktoś np. państwo do ciebie dopłaca.

Decyzje samodzielnych podmiotów podejmowane są w oparciu o informację pochodzące z rynku. Najważniejszym nośnikiem informacji są ceny. System, w którym ceny odgrywają wiodącą rolę nazywany bywa systemem gospodarki rynkowej sterowanej cenami. Jego fundamentem jest samoczynne dążenie rynku do ustalania się cen na poziomie równoważącym popyt z podażą. Zobaczmy jak dochodzi do jej ustalenie

Rynkowa cena

W gospodarce towarowej decyzje samodzielnych podmiotów podejmowane są w oparciu o informację pochodzące z rynku. Najważniejszym nośnikiem informacji są ceny, po których dobra i usługi rzeczywiście są kupowane i sprzedawane.

Mówiąc najogólniej, cena to cokolwiek, z czego trzeba zrezygnować w zamian za nabycie produktu lub usługi.

W rozwiniętej gospodarce towarowo - pieniężnej cena dla nabywców jest sumą pieniędzy, której muszą się pozbyć, by wejść w posiadania określonej ilości danego dobra.Wraz z oczekiwaniami korzyści, jakie powinien przynieść zakup poziom ceny rozstrzyga o dokonanie bądź zrezygnowanie z zakupu.

Dla dostawcy cena to ilość pieniądza, jaką otrzyma w zamian za dane dobro. Dostawcom musi ona przynieść zwrot poniesionych kosztów oraz zapewnić osiągnięcie satysfakcjonujących zysków. Wraz z oczekiwaniami korzyści, jakie mu ta ilość pieniądza przyniesie cena wpływa na dokonanie lub powstrzymanie się od sprzedaży.

Ale nie koniec na tym w gospodarce cena jest źródłem konfliktu między stroną podażową i popytową czyli między sprzedającymi i kupującymi .

Konflikt i kompromis

Na rynku podmioty reprezentujący stronę podażową i popytowa mają sprzeczne interesy. Dostawcy dążą do tego, by sprzedawać oferowane przez siebie wyroby po cenie jak najwyższej. Z kolei nabywcy chcieliby kupić oferowane na rynku wyroby po cenie jak najniższej. Żeby do wymiany doszło konflikt miedzy obiema stronami rynku musi być rozwiązany, czyli musi dojść do kompromisu

Aby mogło dojść do wymiany obie strony rynku muszą ujawnić swoje zamiary, skonfrontować je i znaleźć rozwiązanie kompromisowe w postaci zadawalającą obie strony ceny.

Funkcje popytu i podaży pokazują każde z osobna, jakie ilości dobra nabywcy skłonni są skupić a producenci dostarczyć na rynek przy różnych poziomach cen, nie pokazują natomiast, czy doszło do wymiany

Rys A Funkcja popytu Rys B Funkcja podaży

S

C

Cena max Cena min.

D

Qd Qs

Z przebiegu funkcji popytu wynika, że istnieje maksymalny poziom ceny (tzw. cena zaporowa), powyżej której popyt nie wystąpi. Natomiast z przebiegu funkcji podaży wynika, że istnieje pewien minimalny poziom ceny, poniżej którego podaży nie będzie.

Rys A Wymiana niemożliwa Rys B Wymiana możliwa

S D S

C

Cena najniższa Ce

Cena najwyższa

D

Qe

Jak wiemy cena otrzymywana przez dostawcę jest ceną płaconą przez nabywców. Aby zatem doszło do wymiany, najwyższa cena, jaka skłonni są płacić nabywcy, musi być wyższa od najniższej ceny, jaka akceptują dostawcy.

Poniższy rysunek przedstawia konfrontację strony popytowej i podażowej.

Z przebiegu obu funkcji wynika, że do dobrowolnej wymiany dojść może (Rys. B), ale nie musi (rys A). Czynnikiem decydującym o kompromisie i powstaniu wymiany jest zadawalająca obie strony wymiany cena. Kiedy miedzy popytem i podażą dochodzi do kompromisu, mamy do czynienia z rynkiem. Gdy kompromisu nie osiągnięto, rynku nie ma.

Mechanizm kształtowania ceny równowagi rynkowej

W większości państw wysoko rozwiniętych funkcjonuje w rynkowym systemie sterowanym cenami. Odpowiedź na pytania: co, jak i dla kogo wytwarzać jest zależne od poziomu i zmian cen równowagi rynkowej, czyli cen, po jakiej oferowane ilości czyli rozmiary podaż są równię rozmiarom popytu na nie.

Alfred Marshall * ( 1842-1924) pionier teorii cen

Rozważanie na powyższe tematy zapoczątkował angielski filozof i ekonomista. Przedstawiciel kierunku subiektywistycznego Alfred Marshall1842-1924.) Absolwent uniwersytetu w Cambridge, wykładowca ekonomii na uniwersytecie w Bristolu, od 1883 profesor, a od 1885 kierownik katedry ekonomiki w King's College w Cambridge. Współzałożyciel British Economic Association (późniejsze Royal Economic Society). (

Marshall zajmował się systematyzowaniem teorii wcześniejszych klasyków ekonomii takich jak A. Smith, D. Ricardo, J.S Mill. W roku 1890 opublikował książkę pt. „Zasady ekonomii”, w której nawiązywał do dorobku klasycznej ekonomii angielskiej. Zawarte w niej koncepcje i teorie, zapoczątkowały w ekonomii kierunek neoklasyczny. Pomimo, iż upłynęło już prawie 120 lat od opublikowania pierwszej edycji Zasad Ekonomii zaprezentowana w niej analiza jest wciąż wykorzystywana do nauki ekonomii.

Marshall rozwinął teorię popytu, wprowadził do niej pojęcie elastyczności. Dokonując syntezy teorii popytu i podaży wyjaśnił współzależności pomiędzy popytem, podażą oraz działanie mechanizmu rynkowego. Jego sławny uczeń Jon Maynard Keynes uznał go za największego ekonomistę XIX wieku. Sam Keynes stał się z kolei najbardziej wpływowym ekonomistą XX wieku.

Marshall opracował i szeroko stosował metodę równowagi cząstkowej większość zjawisk i problemów ekonomicznych tłumaczy wykorzystując kategorię ceny równowagi rynkowej, przy której popyt jest równy podaży. Analizował związek zachodzący pomiędzy podażą, popytem i ceną uznając, że popyt i podaż określają cenę, która ostatecznie wyrównuje obie te wielkości. Porównywał on popyt i podaż do ostrzy nożyczek tłumacząc, że tak jak do cięcia potrzebne są dwa ostrza, tak do wyznaczenia ceny i ilości równowagi potrzebne są jednocześnie siły popytu i podaży.

Wielkość popytu zależy, zdaniem Marshall od użyteczności krańcowej danego dobra, wielkość podaży od kosztów produkcji, które można sprowadzić do krańcowego wynagrodzenia czynników produkcji (pracy, kapitału, ziemi i organizacji). Rynek to wzajemna interakcja rynkowych sił podaży i popytu zwana grą rynkową. Jej widocznym skutkiem jest dążenie do stanu równowagi.

Równowaga rynkowa

Podstawą działania rynkowego mechanizmu alokacji zasobów jest samoczynne dążenie rynków do równowagi. Jest to sytuacji, w której - przy określonej cenie, zwanej ceną równowagi rynkowej wielkość podaży danego produktu (lub innego przedmiotu wymiany) jest mniej więcej równa wielkością popytu na niego.

Powróćmy do przykładu popytu i podaży na rynku ziemniaków, wykorzystując dane zawarte w tablicach ilustrujących krzywe popytu i podaży. Równowaga rynkowa zostaje osiągnięta i będzie względnie trwała tylko przy jednym poziomie ceny, przy której popyt będzie równy podaży. Nosi ona nazwę ceny równo­wagi. W naszym przykładzie jest to cena 12 zl/kg, przy której zarówno popyt, jak i podaż wynoszą 600 tys. ton.

Tablica Popyt i podaż ziemniaków (w miesiącu)
Cena (zł /kg)	Łączny popyt(tys. ton)	Łączna podaż (tys. ton)	Nadwyżka/Niedobór ( tys. ton)
4	1000 (A)	200 (a)	800
8	800 (B)	400 (b)	200
12	600 (C)	600 (c)	0
16	400 (D)	800 (d)	230
20	200 (E)	1000 (e)	600

Aby wyjaśnić zasady jego działania zestawmy na jednym rysunku krzywe popytu i podaży ziemniaków odpowiadające danym zamieszczonym w tabeli

Rys A Równowaga rynkowa Rys B Nierównowaga rynkowa

C D S C D S C D S

C1

Ce=12 E E E

C2

Qd=Qs = 600 Qd < Qs Qs < Qd

Konflikt interesów strony popytowej i podażowej, odzwierciedlony jest na poniższym odmiennymi kierunkami nachylenia krzywej DD (ujemne) i krzywej SS (dodatnie).Kompromisem jest możliwość znalezienie ceny zadawalającej obie strony rynku, czyli ceny równowagi rynkowej.

Graficznym obrazem stanu równowagi rynkowej na rysunku A powyżej jest punkt E, tj. punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży przy cenie równowagi Ce=12.

Przy każdym innym poziomie ceny na rynku występuje nierównowaga. Przy cenach rynkowych C1>Ce wyższych od ceny równowagi pojawia się nadwyżka podaży nad popytem (nadwyżka rynkowa). Gdy cena jest niższa od ceny równowagi C2<Ce na rynku ma miejsce nadwyżka popytu nad podażą (niedobór rynkowy).

W warunkach równowagi rynkowej, przy danej cenie zwanej ceną równowagi wielkość podaży równa jest wielkość popytu. Ilość, jaką zamierzają nabyć konsumenci, jest dokładnie taka sama, jak ilość jaką zamierzają sprzedać wytwórcy, zatem na rynku nie występują ani niedobory ani nadwyżki. Cechą charakterystyczną równowagi rynkowej jest to, że nabywcy mogą po danej cenie kupić potrzebne im ilości dóbr bez zbędnej zwłoki i dodatkowych kosztów transakcji, natomiast sprzedawcy pozbywają się wytwarzanych i oferowanych dóbr z maksymalnym zyskiem w danych warunkach na tyle szybko, że nie tworzą się obniżające zyski niechciane zapasy.

Przy cenie równowagi interesy producentów i konsumentów są całkowicie zbieżne. Producenci skłonni są dostarczać dokładnie tyle towaru, ile konsumenci skłonni są zakupić. W warunkach równowagi kupowane i sprzedawane ilości przynoszą dostawcom i odbiorcom maksimum korzyści, dlatego są zainteresowane utrzymaniem tego stany rzeczy .

Mechanizm przywracania równowagi rynkowej

Brak równowagi oznacza, albo występowanie nadwyżki popytu nad podażą, czyli tzw. niedoboru rynkowego albo nadwyżki podaży nad popytem Im różnica ta jest większa, tym większe nadwyżki lub niedobory. Stan ten nie utrzyma się na rynku konkurencyjnym. Dążące do maksimum korzyści z wymiany podmioty, po obu stronach barykady podejmują działania dostosowawcze. W ich wyniku zostaje uruchomiony samoczynny mechanizm, który równowagę przywraca. Dział on w dwóch etapach. Najpierw mają miejsce oparte na zasadzie konkurencji wewnątrz grupy dostawców lub odbiorców dostosowanie cenowe. Zmiana cen uruchamia z kolei oparte na prawach popytu i podaży dostosowanie ilościowe.

Konkurencja cenowa

Ponieważ ilość nabywców jest ograniczona na rynku występuje zatem nieustanna konkurencja między dostawcami o zdobycie względów nabywców. Z drugiej strony, ponieważ ilość wytwarzanych w gospodarce dóbr jest również ograniczona, może mieć miejsce konkurencji między kupującymi. Konkurencja na obu biegunach rynku polega na przedstawianiu ofert korzystniejszych od innych. W naszym modelu rynku dominuje konkurencja cenowa.

Gdy na rynku występuje nadwyżka podaży nad popytem konkurujący ze sobą dostawcy obniżają ceny. Gdy ma miejsce nadwyżka popytu nad podażą konkurujący ze sobą nabywcy windują ceny w górę.

Zmiany cen poprzez wynikające z prawa popytu i podaży bodźcowe oddziaływania na kupujących i sprzedających wywołują dostosowania ilościowe.

Dostosowania ilościowe

Wzrost cen zgodnie z prawem popytu eliminuje część nabywców danego dobra a część z nich skłania do zmniejszenie zakupów. Ich spadek działa w kierunku odwrotnym.

W tym samym czasie wzrost ceny zgodnie z prawem podaży zachęca producentów do zwiększenie produkcji i przyciąga do danej działalności nowych producentów. Ich spadek wywołuje odwrotną reakcję.

Dostosowanie cenowe i ilościowe likwidują nadwyżki lub niedobory i rynek samoczynnie wraca do równowagi. Przyjrzyjmy się bliżej działaniu tego mechanizmu. Naszą analizę rozpoczniemy od sytuacji, w której ma miejsce nadwyżka podaży nad popytem. Przyjmijmy, że jej przyczyną jest zbyt wysoka cena rynkowa.

Mechanizm likwidacji nadwyżki popytu nad podażą

Przy jakiejkolwiek cenie wyższej od ceny równowagi rynkowej np.C1>Ce=600. Jak to zaznaczono na rysunku A wielkość podaży przekracza wielkość efektywnego zapotrzebowania rynkowego, co oznacza powstanie nadwyżki podaży nad popytem równa (Qs1 - Qd1 ).

W naszym przykładzie liczbowym, gdyby cena była na poziomie - np. 20 zł/kg, wówczas podaż Qs=1000 przewyższałaby popyt Qd=200 o 800 tys. ton (e - E).

Rys A Nadwyżka podaży nad popytem Rys B. Nadwyżka popytu nad podażą

Cena C D S Cena D S

Nadwyżka rynkowa

C1

E E

CE CE

C2

Niedobór rynkowy

Qs Qd Qs Qd

Qd1 QE Qs1 Qs2 QE Qd2

Nie sprzedana produkcja odkłada się w postaci niechcianych (przymusowych) zapasów, a to oznacza dodatkowe koszty pieniężne (np. przechowywania) oraz alternatywnymi (np. koszt zamrożenia w zapasach środków finansowych). Ponadto przechowywane zbyt długo produktu tracą swoja wartość użytkową. Masło jełczeje, buty wychodzą z mody, a komputery starzeją się.

W modelu rynku opartego na konkurencji cenowej najskuteczniejszym sposobem pozbycia się niechcianych zapasów jest obniżenie ceny zbytu.. Gdyby cena spadła np. do poziomu 16 zł/kg. Nadwyżka będzie wprawdzie mniejsza, ale nadal istnieje, jest zatem powód do dalszej obniżki cen. Do jakiego poziomu powinna spaść cena? Takiego, przy którym znikną niechciane zapasy, czyli ceny równoważącej popyt z podażą. Czy jest to możliwe? Tak, bo spadek ceny uruchomi wynikające z prawa popytu i podaży zmiany ilości.

Spadek cen uruchomi prawo popytu czego ilustracją graficzna jest ruch w dół krzywej popytu. W efekcie jak długo cena rynkowa spada rozmiary popytu będą rosły. Z drugiej uruchomi on działanie prawa podaży. Gdy rynkowa cena maleje firmy będą ograniczać dostarczane na rynek ilości (ruch w dół krzywej podaży).

W efekcie jednoczesnego działania obu praw nadwyżka podaży nad popytem będzie stopniowo zmniejszać, by zniknąć całkowicie przy cenie, przy której popyt zrówna się z podażą. Przy cenie tej producenci sprzedać mogą całość wytworzonej produkcji, nie mają więc powodów, by dalej forsować jej obniżkę.

sprzedawcy podwyższają cenę tak długo, aż zmniejszająca się wielkość popytu i rosnąca wielkość podaży doprowadzą do ustalenia ceny równowagi.

Mechanizm likwidacji niedoborów rynkowych

Sytuacja odwrotna wystąpi przypadku niedoboru rynkowego. Przy jakimkolwiek poziomie ceny mniejszym od ceny równowagi rynkowej np. jak to przedstawiono na Rys B C2 < CE, rozmiary podaży Qs2 są mniejsze aniżeli rozmiary popytu, Qd2. W rezultacie powstaje nadwyżka popytu nad podążą równa różnicy (Qd2-Qs2) zwana niedoborem rynkowym. Pierwszym skutkiem niedoboru będzie wynikający z konkurencji miedzy kupującymi wzrost ceny. Dalszym wzrost produkcji.

Jeżeli przyjmiemy w naszym przykładzie liczbowym, że tych czy innych względów cena rynkowa ziemniaków wynosi 4 zł/kg a zatem jest niższa od ceny równoważącej rynek to oferowana przez producentów podaż wyniesie Qs=200, zaś analizowany rynkowy popyt wyniesie Qd=1000 W tej sytuacji nadwyżka popytu nad podażą, czyli inaczej mówiąc niedobór rynkowy (A - a) wynosi 800 tys. ton

Ta niższa od poziomu równowagi cena jest dla nabywców bodźcem do zbyt dużych zakupów w stosunku do wynikających z podaży możliwości ich realizacji. Jednak przy tym poziomie ceny nie wszyscy nabywcy są stanie w stanie kupić tyle, ile by chcieli. Aby kupić potrzebne im dobra muszą konkurować między sobą. W naszym modelu jest konkurencja cenowa. Niektórzy z nich skłonni są zapłacić wyższą cenę. Licytując się, kto da więcej podbijają w ten sposób cenę.

Producenci natomiast, którzy przy wyjściowym poziomie ceny nie mogą lub nie chcąc zwiększyć podaży przyjmą wyższe ceny z zadowoleniem. Dopóki istnieje niedobór, jak długo nabywcy naciskają na wzrost cen, podnoszący cenę producent nie musi obawiać się utraty rynku zbytu. Wzrost ceny zgodnie z działanie prawa popytu przynosić będzie z jednej strony spadek kupowanych ilości (ruch w dół po krzywej popytu),z drugiej natomiast w myśl prawa podaży spowoduje wzrost oferowanych przez producentów ilości(ruch w górę krzywej podaży). Jak długo cena rośnie wielkość zapotrzebowania maleje, a ilość oferowana wzrasta.

Jak długo i do jakiego poziomu rośnie cena? Do momentu, w którym zniknie nadwyżka popytu nad podąża, czyli niedobór rynkowy. Dopiero przy cenie równowagi niedobór zostania wyeliminowany i nabywcy nie będą mieli powodu by naciskać na wzrost cen.

Mechanizm ten działa samoczynnie bez jakiegokolwiek odgórnego kierowania kupującymi i sprzedającymi, a nawet można by rzec, że działa, bo takiego kierowania nie ma. Podstawą działanie tego mechanizmu jest samoczynne dążenie rynku do ustalania się cen na poziomie równoważącym popyt z podażą. Równowaga rynkowa to najważniejsza kategoria naszej analizy.

Zadanie

Funkcja popytu na dobro X dana jest wzorem: Qd = 550-5*Cx. a funkcja podaży Qs =100 + 4*Cx.

Ile wynosi cena i ilości równowagi?

a). 5 zł i 100 b).10zł 250 c).50 zł i 300 d )60 zł 300 e). Żadna

Rozwiązanie

550-5*Cx=100+4*Cx cena równowagi 9*Cx=450 Cx=50zł

Qd = 550 - 5*Cx= 550- 4*50=300 Qs = 100 + 4 Cx. =100+4*50=Qd=Qs= 300

Podsumujmy

Podstawowymi siłami rynkowymi są popyt, podaż i cena. Mechanizm rynkowy to nic innego, jak wzajemne ścieranie się tych dwóch siła w wyniku zależności przyczynowo-skutkowych, jakie zachodzą między podażą, popytem i cenami.

Podstawą działania działanie mechanizmu rynkowego jest tendencja do osiągania równowagi, czyli dążenie do kompromisu między sprzedawcami, którzy chcą zmaksymalizować swój zysk, a nabywcami, którzy dążą do jak najkorzystniejszych zakupu dóbr produkcyjnych lub konsumpcyjnych. Tym kompromisem są: ilości i cena, po której dochodzi do wymiany, czyli cena równowagi rynkowej równowagi.

Efektem działania tego mechanizmu jest samoczynna tendencja do ustalania się na rynku cen na poziomie równoważącym popyt z podażą. W określonym czasie na rynku występuje cena bieżąca, która zbliża się do ceny równowagi.

W warunkach równowagi kupowane i sprzedawane ilości przynoszą dostawcom i odbiorcom maksimum korzyści, dlatego obie strony są zainteresowane utrzymaniem tego stanu.

Siły rynku utrzymują cenę bieżącą wokół ceny równowagi rynkowej, gdy w określonym czasie czynniki determinujące popyt i podaż są względnie stabilne. Jeśli czegoś jest wytwarzane zbyt dużo (nadwyżka podaży nad popytem), lub za mało ( niedobór rynkowy) w stosunku do potrzeb, rynkowy mechanizm równoważenia popytu z podąża samoczynnie doprowadza do dopasowanie produkcji do ujawnionych na rynku potrzeb.

Zmiany popytu i podaży

Musimy jednak pamiętać, że w dynamicznej gospodarce zmienia się wielkość i struktura konsumpcji. Z tych czy innych względów ludzie mogą zdecydo­wać, że przy danym poziomie cen chcą kupować więcej samochodów sportowych niż zwyczajnych limuzyn. Również zachodzą nieustanne zmiany w wielkości i strukturze produkcji i podaży. Na przykład, zmiany technologiczne mogą umożliwić przy niezmienionej cenie rynkowej produkcję komputerów na masową skalę. W tym samym czasie nieurodzaj może spowodować zmniejszenie podaży płodów rolnych i ich przetworów. Co się zatem wydarzy, gdy zmianie ulegną pozostałe zawarte w wyrazie wolnym determinanty podaży bądź popytu? Rzecz oczywista wystąpią poznane już reakcje dostosowawcze o charakterze cenowym lub ilościowym.

Skutkami zmian popytu i podaży są powstające niedobory lub nadwyżki. Reakcją rynku na zmiany w popycie i podaży będą zmiany cen do poziomu równowagi. Są to dostosowania cenowe.

Zmiany cen pełnią rolę sygnałów i bodźców do zmian ilościowych do poziomu równoważącym popyt z podąża.

W efekcie tych dostosowań rynek wraca do równowagi przy innych ilościach równowagi i cenach

Nowy stan równowagi jest rezultatem przesuwania zasobów od jednych do innych zastosowań. W ten sposób mechanizm rynkowy nieustannie dokonuje korekty alokacji zasobów, a produkcja samoczynnie dostosowuje się do naszych potrzeb.

Majowy raport OPEC Rz 19.05.04 Nr 116

Jak donoszą agencje Reuters, AFP, DPA z majowego opublikowanego w Wiedniu raportu kartelu krajów naftowych OPEC organizacja ta spodziewa się w III kwartale roku wzrostu światowego popytu na ropę naftową o prawie 1,9 mln baryłek dziennie Będzie to efekt zdecydowanego wzrostu gospodarczego , który ma miejsce na całym świecie

Wielu polityków i przemysłowców już od dawna skarży się, że ceny ropy doszły do krytycznego poziomu i mogą zagrażać światowemu ożywieniu. Linie lotnicze nie czekały na zmianę sytuacji i wprowadzają okresowe dopłaty do biletów, uwzględniające droższe paliwo. Kraje OPEC twierdzą , że obecne ceny (ponad 41 USD) nie przeszkadzają we wzroście światowej gospodarki, zwłaszcza gdy wziąć pod uwagę deprecjację dolara w ostatnim roku. Analitycy zwracają uwagę na wskaźnik inflacji, o jaki należy korygować tzw. dolarową cenę dnia. Zdaniem ekspertów, realna cena ropy jest daleka od tej z lat 70., kiedy odpowiadała obecnym 100 dolarom. Raport stwierdza , ze gdy dojdzie do zwolnienia tempa wzrostu gospodarki na świecie , co ma nastąpić pod koniec roku, ceny ropy powinny uspokoić się i zmaleć, Sytuację może poprawić Irak, który planuje sprzedaż 6 mln baryłek z Kirkuku. na początku przyszłego tygodnia Wznowiono też pompowanie ropy przez terminal w Basrze uszkodzony 9 maja, który za kilka dni będzie przesyłać 1,7 - 1,8 mln bd.

Producenci prowadzą swoją działalność kierowani motywem zysku, ich decyzje produkcyjne podporządkowane są chęci osiągnięcia maksymalnego w danych warunkach zysku, a ten cetersis paribus zależy od poziomu ceny, jaką konsumenci skłonni są za ich wyroby zapłacić. Jeśli popyt na ich wyroby rośnie i konsumenci skłonni są więcej płacić, producenci powinni wytworzyć i zaoferować więcej. Jeśli maleje ,powinni ograniczyć produkcję i dostawy Mają oczywiście prawo zignorować popyt i nie zmieniać wielkości produkcji lub wytwarzać tyle ile im się podoba. Ale ci którzy nie zareagują w porę nie zarobią wystarczająco dużo, by dopasować swoją działalność gospodarczą do wymagań rynku będą musieli wcześniej czy później z rynku zniknąć, bo zbankrutują.

Problem czasu

Pełne dostosowanie się ceny oraz wielkości równoważących, po szokach rynkowych nie następuje natychmiast. Z jednej strony potrzeba czasu na zmianę ceny. Im ceny są bardziej giętkie tym czas ten jest krótszy. Z drugiej strony zarówno producenci, jak i konsumenci potrzebują czasu na dostosowanie się ilościowe do zmiany cen.

Który z tych rodzajów dostosowań przeważa zależy od długości okresu, który bierzemy pod uwagę w naszej analizie rynku.

W krótkim okresie w mechanizmach równoważenia rynku dominują dostosowania cenowe jako że podaż jest mniej więcej stała. Pola zostały już obsiane, terminy wykonania poszczególnych zadań produkcyjnych ustalone.

W dłuższej perspektywie zarówno rolnicy jak i przedsiębiorcy mogą w miarę potrzeb zwiększyć lub zmniejszyć swoje możliwości produkcyjne. Z tego to powodu w długim okresie najistotniejszym czynnikiem kształtującym warunki równowagi jest podaż i dostosowania ilościowe.

Im dłuższy okres, tym dostosowania rynku do nowych warunków będą pełniejsze, ale też tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia nowych, nie branych w krótkim okresie pod uwagę, czynników.

Dostosowania podaży do zmian popytu

Zmiana potrzeb nabywców, wywołuje tzw. szoki popytowe. Ich wyrazem jest równolegle przesuwanie się krzywej rynkowego popytu DD na prawo, gdy popyt rośnie DD, lub na lewo, gdy maleje.

Okres ultrakrótki

W okresie ultrakrótkim podaż jest sztywna. Oferowane ilości pozostają niezmienione. Gdy popyt rośnie z D0 do poziomu D1 konkurencja między kupującymi doprowadzi do wzrostu ceny równowagi z CE0 do poziomu CE1, która ograniczy popyt i przywróci zachwianą równowagę. Sytuacja odwrotna wystąpi gdy popyt zmaleje.

Rys Sztywna podaż

C

S0

E1

CE1

E0 D1

CE0

D0

Qs0 Qd Qd

Okres krótki (rynkowy)

W krótkim okresie firmy są w stanie zdobyć przynajmniej niektóre czynniki produkcji np. zatrudnić dodatkowych ludzi, dlatego w okresie tym krzywa podaży ma dodatnie nachylenie.

Rys. Mechanizm likwidacja nadwyżki popytu nad podażą

D0 D1 S0

E1

CE1

CE0 E0

Niedobór

QE0 QE1 Qd1 QsQd

Nowa krzywe popytu DD1 przetnie się jak pokazano na rysunkach powyżej z niezmienioną krzywą podaży rynkowej SS0 w innym punkcie, a to oznacza, że na rynku brak jest równowagi. Uruchomi to opisany powyżej mechanizm zmian nie tylko cenowych, ale również i ilościowych. Jego działania przywróci równowagę, ale przy nowym poziom ceny równowagi i nowych ilościach równowagi. Przeanalizujmy krok po krok jak do tego dochodzi

W punkcie wyjścia sytuacja na rynku kształtowała się następująco: przy cenie równowagi rynkowej CE0, ilość równoważąca rynek (Qd=Qs ) wynosiła QE₀. Na skutek wzrostu popytu krzywa popytu przesunęła się do pozycji DD1. W rezultacie rozmiary popytu przy cenie CE0 wzrosły do poziomu Qd1. Ponieważ krzywa podaży pozostała niezmieniona, rozmiary podaży przy tej cenie pozostają niezmienione i w dalszym ciągu wynoszą Qs=QE₀ .W rezultacie na rynku powstaje nadwyżka popytu nad podażą (Q_S0-Q_D1) zwana również niedoborem. Ta nierównowaga ma jednak charakter przejściowy, gdyż niedobór uruchamia konkurencję między kupującymi. Jej rezultatem jest nacisk na wzrost cen. Rosnące ceny uruchamiają działanie prawa popytu i podaży. W efekcie rozmiary popytu zmniejszają się, rośnie wielkość podaży rynkowej. Ceny rosną tak długo, dopóki nie zostanie przywrócona równowaga rynkowa, ale w nowy punkcie E_1, przy wyższym poziomie ceny CE1>CE0 i nowych wyższych ilościach równowagi QE1> QE0).

W ten oto sposób w odpowiedzi na wzrost zapotrzebowania społecznego na dany produkt uruchomiany został mechanizm, działanie, którego doprowadziło, do zwiększenia produkcji dobra, na które zapotrzebowanie wzrosło.

Identycznie, choć w odwrotnym kierunku zadziała ten mechanizm, gdy popyt na dane dobro, z tych czy innych względów zmaleje.

Na rysunku poniżej rynek znajduje się początkowo w równowadze w punkcie E0. Jest ona osiągany przy cenie równowagi rynkowej CE0, ilość równoważąca rynek Qd = Qs =QE0.

Rys. Mechanizm likwidacji nadwyżki podaży nad popytem

D2 D0

S0

Nadwyżka podaży

CE0 E0

CE2

E2

Qd2 QE2 QE0 QsQd

Jeżeli pod wpływem działania czynników pozacenowych popyt spadnie, rynkowa krzywa popytu przesunie się w lewo z pozycji DD0 do pozycji DD2. W nowych warunkach, przy niezmienionej cenie CE0 ,rozmiary popytu zmniejszą się do poziomu Qd₁, natomiast wielkość podaży pozostaje niezmieniona i nadal wynosi Q_S0 = QE0. Na rynku powstaje zatem chwilową nadwyżka podaży nad popytem w wysokości: Q_S0-Qd₂. Uruchomi to opisany już mechanizm równoważący popyt i podaż. W wyniku jego działania równowaga zostanie przywrócona w punkcie E_2, przy nowej niższej cenie cenę równowagi rynkowej CE1<CE0 i nowych niższych wielkościach równoważącą rynek QE2<QE0. Wynika z tego, ze w odpowiedzi na zmniejszenia zapotrzebowania społecznego na dany wyrób uruchomiony zostaje samoczynny mechanizm, który zredukuje ilości dostarczane na rynek poziomu potrzeb.

Dążenie do równowagi a alokacja zasobów

Z naszych rozważań wynika, że niedobór towaru powoduje wzrost cen do poziomu równowagi, czemu towarzyszy z jednej strony ograniczenie zakupów, z drugiej wzrost produkcji. Z kolei nadwyżka prowadzi najpierw do spadku cen, a następnie z jednej strony do wzrost zakupów z drugiej do spadku produkcji. Jak z tego wynika powrót do równowagi jest efektem dostosowań cenowych, ilościowych a najczęściej jednych i drugich.. Ale nie koniec procesów dostosowawczych.

Gdzieś w tle ilościowe zmiany wielkości produkcji pociągają za sobą przesuwanie zasobów od jednych do innych zastosowań, czyli są przyczyną ich alokacji. Ten spowodowany dążeniem rynku do równowagi proces samoczynnej alokacji jest rezultatem gry rynkowych sił podaży i popytu.

Zwróćmy uwagę na fakt, że każde zwiększenie dostaw rynkowych wymaga wcześniej czy później wzrostu produkcji, a to z kolei zgodnie z prawami produkcji, wymaga użycia dodatkowej ilości zasobów. Z kolei gdy zapotrzebowanie na dany produkt spada, dostawy rynkowe są zmniejszane, wcześniej czy później doprowadzi do spadku wielkość produkcji, a to oznacza zmniejszanie ilości używanych do jej wytworzenia zasobów.

Z pewnym uproszczeniem możemy zatem powiedzieć, że w tle naszego modelu rynku odbywa się proces alokacji zasobów. Gdy zapotrzebowanie na jakiś produkt rośnie, mechanizm rynkowy samoczynnie przesuwa dodatkowe zasoby do jego produkcji. I na odwrót, gdy zapotrzebowanie społeczne na jakiś produkt maleje, następuję samoczynne zmniejszanie ilości stosowanych do jego produkcji zasobów. Do problemu tego wrócimy w wykładach poświeconych rynkom czynników wytwórczych.

Podsumujmy

Rynek dąży samoczynnie do równowagi. Dążenie to jest wynikiem konfliktu miedzy stroną podażową i popytową oraz konkurencji w ramach każdej z nich. Rynek pozostaje w równowadze dopóki nie wystąpią zmiany popytu lub podaży, czego wyrazem są przesunięcia krzywych popytu lub podaży. Zmiany te będą miały wpływ na cenę rynkową. Jeśli konsumenci są skłonni kupować coraz więcej danego towaru, wówczas przy ograniczonej w danym momencie podaży jego cena wzrośnie. Gdy chcą jego mniej cena spada

Zmiany cen stanowią dla przedsiębiorstw informację i bodziec do zmian produkcji i oferowanych ilości zwiększenia produkcji i podaż wzrasta

Rosnąca cena danego dobra, przy danym poziomie kosztów produkcji przekazuje informacje o tym, że nabywcy chcieliby, aby z więcej zasobów zostały skierowane do produkcji rozważanego dobra. Rosnąca cena jest dla nich bodźcem do jej zwiększenia. Kierujące się zyskiem firmy przenoszą zasoby z innych zastosowań, w których relacja cen do kosztów są mniej korzystna (a zyski są niższe), do zastosowań, które wskutek wzrostu cen zapewniają wyższy zysk.

I odwrot­nie w odpowiedzi na spadek popytu, firmy zmniejszają produkcję. Malejące zapotrzebowanie objawi się początkowo wzros­tem niechcianych zapasów nie sprzedanych towarów. Aby się ich pozbyć firmy obniżają cenę. Opłacalność produkcji maleje, co w myśl prawa podaży powoduje zmniejszanie rozmiarów produkcji danego dobra. Aby zasoby nie pozostawały bezczynne wytwórcy przeniosą je do innych bardziej zyskownych zastosowań.

Dostosowanie popytu do zmian podaży

Podaż podobnie jak popyt nie jest stabilna, gdyż nieustannie zmieniają się warunki, w jakich ona powstaje. Zmieniają się ceny czynników wytwórczych, ceny wyrobów asortymentowych, obciążenia na rzecz państwa, warunki klimatyczne, przepisy regulujące zasady prowadzenia działalności gospodarczej ilość i wielkość firm. Te nieustanne zmiany warunków powodują zmiany warunków prowadzenia działalności gospodarcze, a to wcześniej czy później prowadzi do wzrostu lub spadku podaży rynkowej, czyli do szoków potażowych. Ich rezultatem jest zmiana cen i ilości równowagi.

Graficzną ilustracją zmiany podaży jest równoległe przesunięcie tej krzywej w prawo lub w lewo. Jeśli krzywa popytu pozostaje niezmieniona, to w nowych warunkach przetnie się ona z nią w innym, wyznaczającym nową równowagę rynkową punkcie, a to oznacza, że na rynku ukształtuje się inny poziom ceny równowagi i nową ilość równoważącą rynek.

Rys. A Wzrost podaży Rys B Spadek podaży

D0 S0 D0

S1 S2

S0

E0 Nadwyżka CE2 E2

CE0

CE1 E1 CE0 Niedobór E0

QsQd QsQd

QE0 QE1 Qs1 QE2 QE0

Przeanalizujmy krok po kroku jak dochodzi do ustalenia się nowego punktu równowagi i odpowiadających mu wielkości równowagi i cen. W pierwszej kolejności zbadajmy co się dzieje na rynku, gdy podaż rośnie Rys A a następnie gdy podaż maleje Rys B. Początkowo sytuacja na rynku A kształtowała się następująco: przy cenie równowagi rynkowej CE0 ilość równoważąca rynek wynosiła QE0 ,czyli przy tej cenie miała miejsce równość Qd0=Qs1. Zmiana któregokolwiek czynnika pozacenowego powodującego wzrost podaży oznacza wzrost oferowanych ilości przy każdym poziomie ceny. Graficzną ilustracją takiego przypadku jest równoległe przesunięcie krzywej S0 na prawo, do pozycji S1.

W tej sytuacji rosną ilości oferowane przy cenie CE0 do poziomu Qs₁, natomiast wielkość popytu pozostaje niezmieniona i wynosi Qd0=QE0. Jeśli cena rynkowe pozostaje na poziomie CE0, na rynku. Przy danej cenie na rynku pojawia się zbyt dużo towarów w stosunku do potrzeb. Wyrazem tego jest nadwyżka podaży nad popytem nad podażą (Q_S1-QE0). Nadwyżka ta jest krótkotrwała. Jej powstanie uruchomi bowiem bazujący na konkurencji miedzy dostawcami, opisany powyżej samoczynny mechanizm doprowadzający rynek do nowego punktu równowagi E1 przy czym w nowych warunkach CE1 < CE0, zaś QE1>QE0. Efektem nadmiernego w stosunku do wzrostu podaży rynkowej, sprzedaż zwiększonej produkcji będzie możliwa tylko wówczas, gdy ich cena rynkowa zostanie obniżona do poziomu równowagi CE1.

Jeżeli natomiast zmianie ulegnie którykolwiek czynnik pozacenowy zmniejszający podaż rynkową, czego wyrazem jest przesunięcie na rysunku B krzywej podaży w lewo z pozycji S0 do pozycji S2, to oferowane przez producentów ilości spadną przy każdym poziomie ceny. Przy danej, niezmiennej krzywej popytu D0 i cenie rynkowej CE0 powstanie nadwyżka popytu nad podażą, czyli niedobór rynkowy. Uruchomi to znany nam już mechanizm przywracanie równowagi poprzez wzrost cen. W efekcie rynek wróci do równowagi w punkcie E₂. Przy cenie równowagi rynkowe przy cenie CE2 > CE0 i wielkość równoważącą rynek QE2< QE0.

Podsumujmy

Wzrost podaży jest sygnalizowany spadkiem cen. Spadek cen stanowi zachętę dla nabywców, aby zwiększyć zakupy; wzrasta więc popyt. Jednocześnie spadek cen sygnalizuje producentom, że wytwarzane ilości są za duże w stosunku do potrzeb i stanowi dal nich bodziec do zmniejszania produkcji. Spadek podaży jest sygnalizowany wzrostem cen. Wzrost cen skłania nabywców do zmniejszenia zakupów, kupowane ilości maleją. Jednocześnie jest on sygnałem dla producentów, że wytwarzane ilości są zbyt małe w stosunku do potrzeb i stanowi dal nich bodziec do wzrostu produkcji.

Zgodność popytu i podaży uzyskuje się też niekiedy bez zmiany cen. Jest tak najczęściej wtedy, gdy dostawcy nie chcą przez podwyżki cen, a przez to i marży zysku - przyciągnąć do danej gałęzi nowych konkurentów. Sygnałem do zmiany produkcji są wte­dy informacje o zmianach zapasów. Wzrost popytu prowadzi do ich spad­ku, a spadek do ich wzrostu. Zmiany te z kolei pobudzają dostawców do zwiększenia lub ograniczanie dostaw.

Klienci chcą przeczekać najdroższe G.W. 23 08 2004

Klienci nie chcą kupować monitorów i telewizorów z wyświetlaczami LCD. Wszyscy czekają na dalszy spadek cen Od dwóch lat trwa boom na pła­skie monitory i telewizory z ciekłokrystalicznymi panelami.

Wypierają one tradycyjne urządzenia ki­neskopowe Spowodowało to, że naj­większe koncerny elektroniczne świata zainwestowały miliardy dolarów w bu­dowę nowych fabryk. Tymczasem już te­raz podaż monitorów LCD przekracza popyt. Klienci przyzwyczajeni do szyb­ko spadających cen odkładają zakupy.

„Ceny paneli LCD znacząco spadają; głównie, jeśli chodzi o telewizory ciekło­krystaliczne: Natomiast ceny produktów konsumenckich nie są wystarczająco ni­skie, aby wytworzył się popyt, jakiego oczekuje producenci" - napisali w naj­nowszym raporcie analitycy firmy iSup­pli. Ich zdaniem w drugiej połowie ro­ku wyprodukowano o 6,4 proc. więcej wyświetlaczy, niż było potrzeba: W ko­lejnym kwartale ta dysproporcja ma się­gnąć 9,3 proc. A to dlatego, że ruszy pro­dukcja w ośmiu nowych fabrykach! Nad­podaż najprawdopodobniej zaowocuje kolejnym spadkiem cen. A klienci praw­dopodobnie znów odłożą zakupy. Zrównoważenie popytu i podaży może pastą pić dopiero pod koniec roku Sytuacja pogorszyła się jeszcze, gdy ko­reański Samsung ogłosił, że do końca ro­ku ceny paneli spadną od 10 do 20 proc. Samsung i LG.Rhilips, najwięksi produ­cenci LCD, odczuli skutki raportu . Kurs ich akcji w piątek znacząco spadł Tymczasem obie filmy planują zainwe­stowanie w ciągu kilku najbliższych lat prawie 20 mld dol. w rozbudowę fabryk wyświetlaczy.

Rozwiązanie to jest możliwe na krótką metę. W dłuższym okresie bodźce cenowe są dla prawidłowego funkcjonowanie opisywanego mechanizmu niezbędne. Wszelkie usztywnienie cen będzie prowadzić do rosną­cej niegospodarności, czyli niepotrzebnych zapasów i kolejek.

Równoczesne zmiany popytu i podaży

Równowaga krótkookresowa to taka kombinacja ceny i ilości towaru, która będzie istnieć tak długo, dopóki producenci nie będą mieć czasu na zmianę swoich urządzeń wytwórczych, lub jakiegoś innego zasobu, którego ilość w krótkim okresie czasu jest względnie stała.

Równowaga długookresowa

Równowaga długookresowa to taki układ ilości i ceny, który wystąpi, gdy przedsiębiorstwa będą miały dość czasu na przekształcenie swoich zdolności produkcyjnych lub innych zasobów, których ilość w krótkim okresie jest względnie stała.

Sytuacja, która analizować będziemy obecnie jest najczęściej spotykaną na rynku i dotyczy równoczesnych zmian popytu i podaży. W ich wyniku dochodzi do ustalenie równowagi długookresowej.

W zależności od ich kierunku i nasilenia zmian podaży i popytu może być ona przywracana przy różnym poziomie cen i różnych wielkości równoważących rynek.

Wszystkie możliwe do wystąpienia układy ceny i ilości równowagi rynkowej wynikają z odpowiednich przesunięć krzywej DD i krzywej SS. Można je uzyskać nakładając wyżej przedstawione sytuacje zmian popytu bądź zmian podaży na jeden wykres. W efekcie otrzymamy 9 możliwych przypadków zachowania się rynku prowadzące do przywrócenia stanu równowagi.

Popyt D	bz	bz
Podaż S			bz	bz
Cena Ce					?			?
Ilość Qe						?	?

Oznaczenia:

Qe - ilość zapewniająca równowagę CE -cena równowagi S - podaż D - popyt

wzrost , spadek , bz - bez zmian

Analiza równoczesnych przesunięć krzywych popytu i podaży nastręcza trudności, ponieważ jeden z efektów (cenowy lub ilościowy) jest zawsze niepewny. Określenie jego kierunku wymaga porównania skali zmian popytu i podaży. Na przykład, w urodzajnym roku podaż pomidorów wzrasta 10%, ale jednocześnie - w wyniku wzrostu dochodów - wzrasta popyt o 5%. Cena pomidorów spadnie, a ilość sprzedana wzrośnie o 5%. Gdyby jednak proporcje wzrostu popytu i podaży były odwrotne, to zamiast spadku nastąpiłby wzrost ceny. Dla ułatwienia podajemy następujące zestawienie: (Zob Z. Matkowski : Podstawy ekonomii cyt. wyd. s. 53-54).

Efekty przesunięć

Efekty przesunięć krzywych popytu i podaży są bardzo ważnym zagad­nieniem i wymagają szczegółowej analizy. Aby dobrze zrozumieć to zagad­nienie, warto narysować sobie wykresy przedstawiające różne możliwe kombinacje zmian popytu i podaży (wzrost i spadek popytu przy danej krzywej podaży, wzrost i spadek podaży przy danej krzywej popytu, jednoczesne zmiany popytu i podaży - jednokierunkowe i różnokierun­kowe), a następnie spróbować objaśnić każdy rysunek:

a) wskazać możliwe przyczyny takich przesunięć,

b) wyjaśnić skutki, tzn. zmiany ceny równowagi oraz zmiany ilości równo­ważącej popyt z podażą (przemieszczenia punktu równowagi).

Takie ćwiczenia ułatwiają nie tylko określenie możliwych skutków zmian popytu i podaży, lecz także wyjaśnienie przyczyn różnych zmian za­chodzących na rynku (np. jakie czynniki mogły spowodować wzrost lub spadek ceny równowagi, połączony z równoczesnym zwiększeniem nabywanej ilości towaru).

Długookresowa krzywa podaży

Należy zauważyć, że przy jednoczesnych zmianach popytu i podaży określenie jednego z dwóch efektów: cenowego lub ilościowego nie jest możliwe bez informacji o skali zmian popytu i podaży (która z tych wielkości zmieniła się mocniej). Oto możliwe sytuacje w przypadku jednoczesnego wzrostu podaży i popytu.

Rys A Rys.B Rys.C

C C C

S CE1

S` E1

CE0 E0 E1 CE0 E0 CE0 E0

D D` CE1 E1

Q

QE0 QE1 Q QE0 QE1 Q QE0 QE1 Q

Na rys A popyt i podaż rosną w jednakowym stopniu, w rezultacie rosną ilości równowagi QE1 >QE0 ,natomiast cena równowagi pozostaje niezmienna. W analizowanym przypadku, siły wpływu czynników pozacenowych, zwiększających popyt i podaż ustaliły położenie nowej krzywej DD` i nowej krzywej SS` tak, że nowy punkt równowagi rynkowej E1 został osiągnięty przy cenie pierwotnego stanu równowagi CE0. Zwiększeniu natomiast do QE1 uległa ilość produktów i usług, które stają się przedmiotem wymiany.

Rysunek B ilustruje sytuację, w której popyt wzrósł silniej niż podaż, w rezultacie równowaga rynkowa ukształtuje się w punkcie E1 przy wyższych wielkościach równowagi QE1>QE0 , ale jednocześnie wzrośnie poziom ceny równoważącej rynek CE1>CE2.

Na rysunku C przedstawiona sytuację szybszego wzrostu podaży niż popytu, w rezultacie równowaga zostanie osiągnięta przy wyższych niż poprzednio ilościach QE1>QE2 i jednocześnie niższym poziomie ceny równowagi rynkowej CE1<CE2.

Jeżeli połączymy jedną wspólną linią wyjściowy punkt równowagi E0 z nowym punktem równowagi E1, to otrzymamy krzywą podaży gałęzi w długim okresie.

Kino domowe coraz tańsze Gazeta Prawna 8 11 2005

Zestawy kina domowego sprzedają się znakomicie. Klientów zachęca coraz bardziej zaawansowana technologia oraz spadek cen. Wojna cenowa Media Markt i Electro World spowodowała, iż w pozostałych sklepach obniżki sięgają kilkudziesięciu procent. Według danych HGM w 2002 r. sprzedaż zestawów wyniosła 50 tys. sztuk, rok później 125 tys., a w 2004 r. - 330 tys. Prognoza na 2005 r. mówi o przekroczeniu poziomu 600 tys.

Podsumujmy

Istotą mechanizmu rynkowego jest jego zdolność do regulowania procesów gospodarczych. Polega ona na samoczynnym przesuwaniu (alokacji) zasobów do produkcji wyrobów, na które zapotrzebowanie społeczne rośnie i wycofywania ich z produkcji dóbr i usług, na które zapotrzebowanie społeczne maleje.

Zmiany w dochodach, preferencjach konsumentów, technice i technologii powodują, że krzywe popytu i podaży przecinają się ciągle w innych punktach, co prowadzi do zmian cen i wytwarzanych ilości dóbr i usług. Przechodzenie do kolejnych stanów równowagi i nowych poziomów cen oznacza, ze w gospodarce zachodzą nieustanne zmiany w ilościach produkcji jej strukturze.

Najważniejsze w tym jest jedna to, że odpowiadające potrzebom stany równowagi gospodarczej osiągane są samoczynnie, niemal bez ingerencji pań­stwa. Dzięki bowiem mechanizmowi rynkowemu konsumenci sami od siebie współdecydują, o tym, co i ile będzie wytwarzane i oferowane na poszczególnych rynkach.

Jak rynek rozwiązuje trzy podstawowe problemy: co, jak i dla kogo?

Z przedstawionej powyżej analizy wynika, że opisywana przez nas powyżej rynkowy mechanizm alokacji rozwiązuje, przynajmniej częściowo, trzy zasadnicze problemy:, co jak i dla kogo? Dlaczego tylko częściowo?. Dlatego, że omawiany przez nas modelowo rynek kartofli jest tylko jednym z wielu rynków dóbr usług. Tymczasem liczy się także i to, co się dzieje na rynkach żyta, pszenicy. Wiele też zależy od tego, co się dzieje na rynkach nawozów sztucznych, pracy i traktorów, czyli ogólniej na rynkach czynników wytwórczych.

Rynkowy system naczyń połączonych

Problemy co jak i dla kogo są zatem rozwiązywane jednocześnie na wielu oddzielonych od siebie rynkach. Choć z pozoru niezależne wszystkie rynki są powiązane ze sobą w system naczyń połączonych tworząc system rynkowy. Związki te występują pomiędzy rynkami dóbr i usług, ale co najważniejsze między nimi a rynkami czynników produkcji Rozpatrzmy zatem, co je dzieli i co ze sobą łączy.

Co oddziela a co łączy rynki?

Główne przyczyny oddzielenia rynków to: odmienne cechy przedmiotu wymiany, oddzielnie przestrzenne dóbr (wysoki koszt transportu) oraz oddzielenie spowodowane interwencją władz gospodarczych wynikająca z prowadzonej przez państwo polityki np. cła zakazy kontyngenty itp. Dla ilustracji podajmy po jednym przykładzie.

Po pierwsze, rynek męskich koszul różni się od rynku lodówek, gdyż są to dwa różne dobra.

Po drugie, rynek cementu w na zachodnim wybrzeżu USA różni się od rynku cementu na wschodnim wybrzeżu USA, ponieważ różne są warunki produkcji Rynki te są oddzielone, bo koszty transportu mogą być na tyle wysokie, że nabywcy z zachodu pomimo różnic w kosztach nawet, jeśli ceny na wschodzie są niższe nie zakupują tam cementuje

Po trzecie, rynki krajowe są oddzielone od zagranicznych granicami celnymi; ponieważ tekstylia są z reguły obłożone znacznymi kwotami i taryfami celnymi, które utrudniają, a nawet uniemożliwiaj przedsiębiorstwom jednego kraju ich sprzedaż gospodarstwom domowym innego kraju.

Pojedyncze rynki towarowe nie pozostają jednak w stosunku do siebie w izolacji mimo tych odrębności są ze sobą dość silnie powiąza­ne tworząc system rynków współzależnych od siebie. Ogniwem łączącym a zarazem koordynującym poszczególne rynki ze sobą są: dochody-wydatki konsumentów oraz osiągany przez producentów z przychodów poziom opłacalności produkcji.

Rozpatrzmy jeszcze raz wymienione wyżej trzy przyczyny oddzielenia rynków: różne cechy dobra, oddzielenie przestrzenne i interwencje władz gospodarczych.

Po pierwsze, rynki różnych dóbr są ze sobą powiązane poprzez dochód konsumenta. Wszystkie dobra konkurują o nasze ograniczone środki pieniężne. Wydając więcej na jedno dobro, może on wydać mniej na rynkach innych dóbr. Szczególnie wyraźnie widać te powiązania miedzy rynkami dóbr substytucyjnych. Spadek ceny na jednym rynku zgodnie z prawem popytu przyciąga nabywców, ale jednocześnie zabiera nabywców z rynku substytutów, gdzie ceny pozostały niezmieniona. Podobnie silne związki występują miedzy rynkami dóbr komplementarnych. Wzrost ceny na jednym rynku z jednej strony powoduje spadek popytu na nie i jednocześnie spadek popytu na rynku dóbr komplementarnych.

Po drugie, geograficzne oddzielenie rynków identycznych czy podobnych do siebie dóbr zależy od kosztów transportu. Dobra, których koszt transportu na jednostkę jest relatywnie wysoki w stosunku do kosztu wytworzenia tej jednostki, są wytwarzane i sprzedawane na geograficznie oddzielonych rynkach. Towary o małym koszcie transportu są sprzedawane na rynkach o większym zasięgu. Jednak jeśli miedzy rynkami powstaną wystarczająco duże różnice cen, towary zaczną przepływać z jednego na drugi. Na rynkach gdzie cena jest wystarczająco niska pojawia się dodatkowe zakupu a potem przewiezienie, i sprzedaż tego dobra na rynku, gdzie jego cena jest wysoka. Tak więc w gospodarce rynkowej zawsze istnieją pewne możliwość połączenia przestrzennego oddzielonych rynków, nawet wtedy, gdy koszty przewozu są wysokie.

Wreszcie rynki są często oddzielone przeszkodami stawianymi przez politykę gospodarczą, np. bariery celne opłaty importowe, podatki itp. Choć wysokie taryfy celne z reguły oddzielają rynki, to jednak nie oddzielaj ich całkowicie. Jeśli różnice cenowe staną się wystarczająco duże, nabywcom na innych rynkach, gdzie ceny kształtuje się na wysokim poziomie, zacznie opłacać się przesunąć na rynki, na których ceny kształtują się niżej, zaś sprzedawcom tego dobra będzie opłacało przesunąć się z rynków o niskich cenach na rynki o wysokich cenach, przy uwzględnieniu opłaty celnej.

Rynek Y

Sy Qy Krzywa transformacji

Y/X optymalne

Ey Ymax

Dy

X

Cy CyE X max Qx

Cx Ex

Cx Dx Sx

Rynek X

Równowaga współzależna na rynkach dóbr i usług

Wiemy już, że na każdym poszczególnym rynku funkcjonuje mechanizm równoważnia popyty z podażą. Jeśli mechanizm ten działa w sposób niezakłócony, to mimo iż mogą być one od siebie odizolowane, na każdym rynku wcześniej czy później dojść musi jak to pokazano na rysunku powyżej do ustalenie się równowagi między podażą i popytem. Ten zestaw powiąza­nych ze sobą cen i ilości równowagi składa się na ogólną równowagę rynków, wyznaczoną przez podaż i popyt.

Jak mechanizm rynkowy rozwiązuje problem, co wytwarzać?

Opisanym przez nas mechanizmie równoważenia popytu z podażą i alokacji zasobów jest dynamiczny. Wiemy też, że żaden z tych rynków nie jest wyizolowaną wyspą. Jeśli z tych czy innych względów na jednym z rynków potrzeby ulęgają zmianie, tak że wytwarzane dotychczas ilości nie pasują do ilości potrzebnych, zostają uruchomione samoczynne nie wymagające żadnej interwencji z zewnątrz procesy dostosowawcze. W ich rezultacie produkcja dóbr, na które zapotrzebowanie rośnie, zmniejszy się natomiast zmniejszy produkcji dóbr, na które zapotrzebowania jest zbyt małe w stosunku do rynkowej oferty .

Gdy równowaga zostaje zakłócona, albo dostawcy albo odbiorcy nie realizują w pełni swoich zamierzeń nie osiągają zatem najkorzystniejszej z możliwych pozycji. W przypadku nadwyżki podaży nad popytem dostawcy nie są w stanie sprzedać całości oferowanych dóbr. W przypadku niedoboru nabywcy nie są w stanie w całości zrealizować swoich chęci zakupu.

Rynek dobra Y

Qy

Sy Y1/X1 (optymalne)

Qy1

E1 Niedobór Y0/X0 (optymalne)

E0 Qy0

Dy1

Dy0 Qx

Cy Cy1 Cy0 Qx1 Qx0

Dx1

E1 Dx0

Cx1 Nadwyżka

Cx0 E0 Sx

Cx

Rynek dobra X

Pierwszym efektem nierównowagi jest zmiana poziomu cen. Dla odbiorców jest to sygnał, że konieczne jest dostosowanie wielkości zapotrzebowania do poziomu oferowanego przez dostawców. Dla dostawców jest ona sygnałem, że należy dostosować wielkość oferowanej na rynku produkcji do poziomu gwarantującego zbyt. Typowe zależności miedzy dwoma rynkami można przedstawić w sposób schematyczny rysunek powyżej

Na rysunku tym popyt na dobro Y rośnie jego krzywa przesuwa się na prawo z pozycji Dy0 do Dy1 natomiast jego krzywa podaży pozostaje niezmieniona. W wyniku zaistniałego niedoboru cena rynkowa rośnie. Jej wzrost pobudza do wzrostu produkcji i podaży. Rynek dobra Y samoczynnie wróci do równowagi przy nowym wyższym poziomie ceny Cy1 i wyższej ilości równowagi Qy1. Jeśli przeznaczone na zakupy obu dóbr dochody pozostają niezmienione, to na rynku dobra X popyt zmniejszy się, czego wyrazem jest przesuniecie krzywej do pozycji Dx1. Na rynku tym powstanie zatem nadwyżka podaży nad popytem. Po chwilowych zakłóceniach rynek ten wróci do równowagi przy niższej cenie Cx1 i ilościach równowagi Qx1. Rezultatem procesów dostosowawczych jest osiągnięcie na obu rynkach nowego, optymalnego z punktu widzenia konsumentów i producent stanu równowagi rynkowej. W ten sposób oparty na konkurencji rynek dóbr i usług przyczynia się częściowe do rozwiązania owych trzech problemów

Dlaczego w opisie sposobu, w jaki rynek konkurencyjny przyczynia się do rozwiązania owych trzech problemów, użyli­śmy słowa „częściowo"? Dlatego, że omawiany przez nas rynek jest tylko jednym z wielu.

W gospodarce rynkowej mechanizm osiąganie równowagi działa nie tylko na rynkach dóbr i usług konsumpcyjnych (wołowina i wieprzowina) ale jednocześnie na wielu powiązanych z nimi rynkach czynników wytwórczych (traktory, nawozy sztuczne , praca)

Współzależność rynku dóbr i usług z rynkami czynników wytwórczych

Z rynkami dóbr i usług powiązane są rynki czynników wytwórczych: pracy kapitału i ziemie. Polega on na tym, iż zmiany na rynku dóbr i usług wywołują zmiany na rynkach czynników wytwórczych. Ich efektem będzie przenoszenie zasobów od produkcji mniej do produkcji bardziej potrzebnych konsumentowi dóbr i usług. Właśnie to przenoszenie pod wpływem bodźców zasobów z jednego rodzaju rynków na drugi jest jednym z najistotniejszych elementów działania rynkowego systemu alokacji zasobów.

Popyt finalny i pochodny

Aby wytwarzać dobra i usługi konsumpcyjne przedsiębiorstwa muszą nabyć niezbędne w każdym procesie wytwórczym czynniki produkcji. Oznacza to, że popyt gospodarstw domowych na dobra i usługi determinuje popyt przedsiębiorstw na czynniki wytwórcze (np. popyt na mieszkania determinuje jest przyczyną zapotrzebowanie na pracę robotników budowlanych). Dlatego mówiąc o „popycie konsumpcyjnym", ekonomiści nazywają go popytem finalnym, natomiast popyt na czynniki produkcji - popytem pochodnym.

Wszystkie potrzebne nam do życia dobra finalne i obsługujące je środki produkcji wytwarza się przez cały czas, ale gdy­by nie było popytu konsumentów na pro­dukty finalne, to cała ta działalność produkcyjna sta­nęłaby w miejscu. Popyt na każdy produkt i czynniki wytwórcze wynika zatem w ostatecznym rachunku z popytu finalnego na dobra na cele konsumpcji.

Wszystko to, co zwiększa po­pyt finalny na jakikolwiek produkt, automatycznie zwiększa popyt na czynniki produkcji stosowane w jego wytwarzaniu. Większa produkcja wymaga bowiem większych nakładów czynników produkcji niezbędnych do wytworzenia tego produktu.

Im większy jest popyt konsumpcyjny na jakiś produkt, tym większy jest popyt pochodny na czynniki niezbędne do jego wytworzenie wytworzenia i na odwrót. Wzrost popytu na czynniki powoduje przesunięcie części zasobów do produkcji dobra na które wzrósł popyt rynkowy i na odwrót. Zobaczmy dlaczego tak się dzieje

Sygnałem, że w nowych warunkach rynkowych należy przesunąć część zasobów od mniej do bardziej opłacalnych zastosowań jest spowodowany wzrostem popytu wzrost cen na rynku dóbr konsumpcyjnego, który z kolei stanowi bodziec do wzrostu produkcji, a to oznacza wzrost popytu na rynku czynników wytwórczych.

Parę słów o rynku czynników wytwórczych

Zauważmy, że w modelowym systemie rynkowym to, co jest prawdziwe dla rynku dóbr konsumpcyjnych, jest z grubsza prawdziwe także dla rynków czynników produkcji. Gdy popyt przekracza podaż, na rynku pracy pojawią się oznaki niedoborów i tak jak na rynku dóbr i usług wystąpi tendencje do wzrostu ceny równoważącej rynek tego czynnika.

Załóżmy, że rośnie popyt na wołowinę. Przy niezmienionej podaży rosną ceny rynkowe, sygnalizując w ten sposób producentom potrzebę powiększenie produkcji. Chcąc wytworzyć więcej wołowiny przedsiębiorstwa starają się zdobyć dodatkowe ilości niezbędnych do jej produkcji czynników. Ich zapotrzebowanie na czynniki rośnie.

Aby przyciągnąć dodatkowe ilości czynnika firmy muszą zaoferować ich właścicielom wyższe niż dotychczas ceny za ich usługi. W gazetach będą ukazywać ogłoszenia przedsiębiorstw oferujących dobrą płacę robotnikom, którzy zdecydują się na przejście do produkcji wołowiny. Producenci będą również nawiązywać kontakty i zgłaszać zamówienia na dostawy maszyn i urządzeń w przedsiębiorstwach wytwarzającymi sprzęt potrzebny im do produkcji. Niejedno poszukujące zysków przedsiębiorstwo zaoferuje dobrą wyższą niż dotychczas ceną za kupno lub dzierżawę twego kawałka gruntu. Gdy przedsiębiorstwa zapewnią sobie dodatkowe nakłady czynników produkcji, zaczną zwiększać produkcję.

Przedstawioną tu sekwencję wydarzeń na obu rynkach jednocześnie można przedstawić schematycznie jak poniżej.

1. Rynek dóbr:

• wzrost popytu na dane dobro

• wywołuje niedobór tego dobra,

• w wyniku czego rośnie cena C dobra,

• likwiduje to niedobór dzięki redukcji popytu oraz zwiększeniu produkcji danego dobra.

2. Rynek czynników produkcji:

• wzrost produkcji danego dobra powoduje wzrost popytu na czynniki potrzebne do jego produkcji,

• wywołuje to niedobór tych czynników,

• w rezultacie wzrasta ich cena,

• likwiduje to niedobór dzięki redukcji popytu

• wyższe wynagrodzeni przyciąga czynnik zatem jego podaż rośnie .

Z drugiej strony wzrost popytu na wołowinę doprowadzi ceteris paribus do spadek popytu na np. wieprzowinę Na rynku tym powstanie nadwyżka podaży na popytem, czego efektem będzie spadek ceny. Jest to sygnał do zmniejszenia produkcji. Producenci wieprzowiny zmniejszą swój popyt na czynniki produkcji. Na rynkach czynników powstanie nadwyżka podaży nad popytem. W tej sytuacji ceny czynników np. siły roboczej o danych kwalifikacjach, czyli płaca będzie spadać, wskutek czego zasoby używane do produkcji wołowiny zaczną migrować do innych bardziej opłacalnych zastosowań. Pracownicy najemni przekwalifikują się lub ruszą w inne rejony w poszukiwaniu pracy. Natomiast właściciele przedsiębiorstw produkujących dobra, na które zapotrzebowanie maleje, będą starali wycofać posiadany kapitału z gałęzi „o malejącym popycie" i jeśli jest to możliwe szybko przenieść go do dziedzin bardziej rentownych.

Przedstawioną tu sekwencję wydarzeń na obu rynkach jednocześnie można przedstawić schematycznie jak poniżej.

1. Rynek dóbr:

• spadek t popytu na dane dobro

• wywołuje nadmiar tego dobra,

• w wyniku czego jego cena maleje , a to z kolei,

• dzięki zwiększeniu popytu oraz zmniejszaniu produkcji nadwyżką popytu danego dobra zostaje zlikwidowana

2. Rynek czynników produkcji:

• zmniejszenie produkcji danego dobra powoduje zmniejszenie popytu na czynniki potrzebne do jego produkcji

• wywołuje to nadmiar tych czynników w stosunku do popytu

• w rezultacie spada ich cena

• dzięki zwiększeniu popytu oraz zmniejszeniu ich podaży nadwyżka podaży nad popytem zostaje zlikwidowana

• niższe wynagrodzeniem powoduje odpływ czynnika do produkcji innych dóbr

Dążenie sprzężonych ze sobą rynków do równowagi powoduje przesunięcia zasobów. Odpływają one (migracja) z dziedzin podupadających na skutek spadku po­pytu, do dziedzin o rosnącym popycie, czego wyrazem są rosnące ceny. Inicjatorem tego ruchu są przesunięcie wewnątrz popytu konsumpcyjnego i towarzyszące mu zmiany poziomu cen. To właśnie za ich pośrednictwem na rynku czynników wytwórczych dokonuje się alokacja rzadkich zasobów jednej dziedziny produkcji do innej.

W gospodarce rynkowej każdy rynek z osobna, z właściwymi sobie krzywymi podaży i popytu, przyczynia się w jakiejś mierze do powstawania układu cen odpowiadającego równowadze ogólnej.

Gdy na wszystkich rynkach panuje równowaga, wszystkie podmioty osiągają maksimum korzyści. Każde inne rozwiązanie oznacza gorszą sytuację, jeśli nie wszystkich, to przynajmniej niektórych uczestników rynku. Jednocześnie firmy wytwarzają rzeczy, które po­trzebujemy, ponieważ my je kupujemy i płacimy za nie zadawalającą nas cen. W warunkach równowagi ma zatem miejsce optymalne z punktu widzenia naszych potrzeb rozdysponowania zasobów.

Gdy równowaga na którymś z nich zostaje zakłócona a opisany wyżej mechanizm działa bez zarzutu, zostaną uruchomione procesy dostosowawcze w wyniku których wszystkie rynki wrócą do stanu równowagi, ale już przy nowych ilościach i poziomach cen i rzecz oczywista innej alokacji zasobów. W ten oto sposób zapadają rozstrzygnięcia, co i w jakich ilościach wytwarzać stosownie do naszych potrzeb i ile zasobów użyć do ich wytwarzania

Jak zostało rozstrzygnięte, co należało wytwarzać z ograniczonych zasobów? Nie dokonał tego żaden centralny urząd. Rozstrzygniecie jest wynikiem indywidualnego dążenia każdego z podmiotów do osiągnięcia najkorzystniejszego w danych warunkach stanu. Efektem ich działania jest samoczynne dążenie każdego rynku z osobna i całego systemu rynkowego do równowagi.

Za kulisami tego procesu został częściowo rozstrzygnięty także problem jak wytwarzać.

Jak rynek rozwiązuje problem jak wytwarzać?

Produkujące dla rynku firmy są zainteresowane osiąga­niem największego zysku. Konkurencja zmusza je do szukania najtańszych sposobów wytwarzania. Aby temu sprostać starają się używać takich środków (nakładów) i w takich ilościach, które zapewniają wytwarzania potrzebnych nam dóbr i usług możliwie najniższym kosztem. Bacznie zatem patrzą na ceny używanych do produkcji czynników wytwórczych i wybierają takie techniki produkcji, które przy danych cenach czynników produkcji pozwolą wytwarzać wybraną wielkości najtaniej. Rosnąca cena czynnika skłania ich do zmniejszania jego ilości i zstępowania go, o ile jest to możliwe, czynnikami tańszymi. Proces ten zachodzi automatycznie.

Z drugiej strony system rynkowy rozstrzyga ten problem wynagradzając tych producentów, którzy potrafią efektywnie wykorzystać zasoby i wytwarzać po odpowiednio niskich, a karze natomiast tych, którzy tego nie robią i w efekcie mają zbyt wysokie. koszty w stosunku do produkcji i utargów

Gdy firma godzi się ponosić zbyt duże koszty, wydaje więcej niż zarabia, poniesione, nakłady wynoszą więcej niż wytworzony w niej produkt. Oznacza to, że jej właściciele nie otrzymują dochodu, czyli ich udział w wytworzonym produkcie spada do zera. Ci, którzy produkują swoje wyroby drożej od innych i będą je chcieli sprzedawać drożej niż konkurencja, poniosą straty i opuszczą rynek. Z kolei im wyższa różnica między wartości wytworzonej produkcji a ponoszonymi na nią nakładami, tym większy jest dochód właścicieli zwany zyskiem. W ten sposób dochodzimy do problemu podziału dóbr rzadkich pomiędzy wielu użytkowników, a mianowicie problemu dla kogo wytwarzać

Jak rynek rozwiązuje problem, dla kogo wytwarzać?

Przejdźmy teraz do problemu dla kogo wytwarzać. Procesom produkcji i wymiany rynkowej towarzyszą procesy podziału. Kto jest odbiorcą wytwarzanych dóbr i usług? Komu przypadnie ich więcej, komu mniej, a komu nic nie przypadnie?

Kto dokonuje rozdziału wytwarzanych dóbr i usług? Komisja planowania? Jakiś urząd centralny? Otóż nie! O tym, dla kogo zostały przeznaczone dobra przesądziło to, kto chciał i mógł za wytwarzane dobra zapłacić. Rozdzielenie zbyt małej w stosunku do potrzeb ilości dóbr i usług dokonuje się za pomocą portmonetki.

Rynkowy mechanizm podziału

Ustalane w wyniku kompromisu i konkurencji ceny równowagi rynkowej przydzielają ograniczoną podaż dóbr tym, którzy swoje pragnienia czy potrzeby mogą poprzeć po­siadanymi „głosami pieniężnymi" i są zdecydowani je wydać.

Czynnikiem determinującym możliwości nabywcze gospodarstw domowych jest zatem ilość i zmiany stojącego do dyspozycji gospodarstw domowych pieniądza. Przy danym poziomie cen gospodarstwa posiadające więcej pieniądza stać jest na większe zakupu inne posiadające mniej na mniejsze zakupy dóbr konsumpcyjnych, a dla jeszcze innych dobra te mogą być całkiem niedostępne.

W ten oto sposób rynek dzieli wytworzone dobra na podstawie realnej zawartości portmonetki. Pora zatem wyjaśnić, skąd bierze się większa lub mniejsza zawartość portmonetki ?

Jak powstają wyznaczające możliwości nabywcze dochody?

Gospodarka wolnorynkowa produkuje dobra tylko dla tych, którzy są w stanie i są skłonni za nie zapłacić. Płacą ci , którzy mają dochody. Skąd biorą się dochody

Najprostsza odpowiedź brzmi. Stojące do naszej dyspozycji pieniądze w przeważającej mierze pochodzą ze sprzedaż wyprodukowanych dóbr, które ludzie potrzebują i za które są gotowi zapłacić cenę wystarczająco wysoką, by ich produkcja była opłacalna.

Firmy, które produkują i sprzedają potrzebne nam dobra, zarabiają pieniądze. To jest ich przychód. Z otrzymywanych ze sprzedaży przychodów właścicielom czynników wypłacane są z tytułu ich użytkowanie ustalonej w umowie wynagrodzenia czyli dochody w postaci: płacy, renty gruntowej, czynszu dzierżawnego, czy procentów od pożyczonego kapitału finansowego. Szczególny dochód zwany zyskiem dostają właściciele firm z tytułu przedsiębiorczości.

Gdy firmy zarabiają dużo, właściciele zatrudnionych w tych firmach czynników produkcji np. pracownicy najemni dostają wyższe niż gdzie indziej wynagrodzenie. Gdy wytwarzanie danego dobra nie przynosi przychodów wystarczających na pokrycie kosztów, firmy nie rozpoczną lub zaprzestaną produkcji danego wyrobu a zatem dochody nie powstaną lub znikną.

Przychody poszczególnych firm i gałęzi są z jednej strony od sprzedawanych ilości z drugiej natomiast od ukształtowanych na rynku cen.

Im wyższe ceny równowagi rynkowej, tym wyższe utargi, tym wyższe są dochody otrzymywane przez właścicieli zatrudnionych do ich wytwarzanie czynników wytwórczych.

Z drugiej strony wysokość dochodów zależy od ilości użytego czynnika pracy i jego rynkowej ceny. Im bardziej jest dany produkt potrzebny tym więcej czynników się używa, tym wyższe są wypłacane właścicielom dochody.

W gospodarce rynkowej gdzie ceny i ilości są rezultatem wzajemnych uzgodnień między kupującymi i sprzedającymi jest rzeczą normalną, że w zależności od sytuacji rynkowej wyznaczającej poziom cen i sprzedawane ilości, przychody mogą być duże lub małe. Zdarzają się przypadki, że firmie na jednym rynku z trudem starczają na pokrycie ponoszonych na produkcję wydatków, z kolei na innych przynoszą większą lub mniejszą nadwyżkę nad poniesione wydatki zwaną zyskiem.

Wysokość ustalonego w umowach wynagrodzenia właścicieli czynników wytwórczych kształtuje się na rynku i zależy głównie od ich produktywności. Im większa jest produktywność czynnika, którym dysponujesz tym większa jest wartość twojego wkładu w to, co jest produkowane, tym większy zarobiony dochód, tym większe Tym większe są twoje możliwości nabywcze, tym większy Twój udział w całości wytworzonej produkcji.

Zarobione przez gospodarstw domowe dochody kierowane są powtórnie na rynek z przeznaczeniem na zakup dóbr i usług zaspokajających potrzeby członków rodziny. Od ich wielkości i rozkładu zależą rozmiary popytu rynkowego i przychody firm. Im więcej dochodów kierowanych jest na dany towar, tym większy popyt i przychody ze sprzedaży i dochody właścicieli czynników używanych do jego produkcji.

Dzięki mechanizmowi rynkowemu zaspokajane są najintensywniej odczuwane potrzeby i pragnienia, wytwarzane są dobra, jakie wynikają z upodobań suwerennych konsumentów, którzy będąc właś­cicielami czynników produkcji, otrzymują zapewniające im możliwości zakupu dochody, a co za tym idzie „pieniężne głosy" na rynku. W ten sposób rynek premiuje się tych producentów, którzy wytwarzają dobra potrzebne i karze tych, którzy produkują dobra niepotrzebne.

Jeśli mechanizm rynkowy działa bez zarzutu, wówczas wyprodukowane z ograniczonych zasobów dobra rzadkie zostają rozdzielone za jego pośrednictwem między możliwych użytkowników w sposób samoczynny. Nie potrzebna jest żadna Komisja Planowania ani Komisariat Aprowizacji.

Zakończenie

Wolny rynek udowodnił, że jest najlepszym mechanizmem regulacji gospodarki. Jego siła tkwi w spontaniczności. Nikt go nie wymyślił, ani nie stworzył. Powstał samoczynnie, tak samo jak samoczynnie działa jego mechanizm. Dzięki tym zaletom zdominował dziś świat. Nawet tam gdzie jeszcze nie rozwinął się lub jest niszczony można spotkać jego oazy.

Czym zatem jest wolny rynek? Zacznijmy od rynku. Mamy z nim do czynienia wszędzie tam, gdzie zawierane są transakcje handlowe. Do jego powstania potrzebni byli przede wszystkim producenci, którzy wytwarzali nie w celu zaspokojenia wyłącznie własnych potrzeb, ale z myślą o sprzedaży. Siłą napędową ich działań była i jest chęć osiągnięcia zysku. Wraz z rosnącą liczbą wytwórców produkujących na rynek zaczął działać podstawowy mechanizm gospodarki rynkowej - konkurencja. Producenci i handlowcy konkurują między sobą o klientów, konsumenci o towary, przedsiębiorcy o możliwość obniżenia kosztów i poprawy jakości produkcji, a pracownicy o miejsca pracy.

Aby mechanizm rynkowy działał sprawnie konieczne jest spełnienie kilku podstawowych warunków.

Po pierwsze, by można było zawierać transakcje konieczna jest jasność, kto jest właścicielem i jakie są jego uprawnienia. Przede wszystkim chodzi o własność prywatną, gdyż bez niej rynek staje się fikcją.

Po drugie, uczestnicy transakcji muszą mieć wolność samodzielnego dokonywania wyboru, aby sami mogli podejmować decyzje gospodarcze.

Po trzecie musi istnieć kapitał, czyli pieniądz inwestowany w celu osiągnięcia zysku. Bez niego niemożliwe jest funkcjonowanie i rozwój gospodarki.

Po czwarte musi istnieć konkurencja. Oparty na konkurencji mechanizm rynkowy działa sprawnie w pełni reguluje wymianę towarów i usług.

Wytwórcy  i odbiorcy dóbr konsumpcyjnych oraz narzędzi produkcji konkurując i pertraktując między sobą uzgadniają możliwie najkorzystniejsze dla siebie ceny, po których dokonuje się wymiana. W ten sposób spontanicznie koordynowane są plany i działania uczestników rynku. Konkurencja prowadzi zatem do osiągnięcia równowagi w gospodarce.

Konkurencja reguluje także przepływ tego co ekonomiści nazywają czynnikami wytwórczymi, czyli kapitału, narzędzi produkcji i pracy w gospodarce, decydując które z nich i w jakich ilościach będą wykorzystane przy produkcji różnych dóbr. Właściciele czynników konkurują, aby otrzymać jak najwyższą zapłatę za ich wynajęcie, na przykład pracownicy o jak najwyższą płacę. Przedsiębiorcy z kolei konkurują, aby jak najmniej za nie zapłacić. Powracając do wspomnianych pracowników, w efekcie najwydajniejsi z nich trafią do pracodawców, którzy mogą najwięcej im zaoferować, czyli najlepiej wykorzystać ich zdolności. W ten sposób konkurencja staje się mechanizmem zapewniającym najefektywniejsze wykorzystanie zasobów gospodarczych. Jednocześnie za jej pośrednictwem rynek decyduje co, jak i gdzie będzie produkowane. Sprawnie reguluje także podział dochodów jego uczestników. Zależą one wyłącznie od efektów wymiany dóbr i  przepływów czynników produkcji.

Podsumowanie i synteza całości

1) Rynek konkurencyjny to taki rynek, na którym żaden dostawca ani nabywca nie ma istotnego wpływu na cenę towaru. Na rynku tym cena kształtuje się w zależności od popytu i podaży. Ceny kierują decyzjami nabywców i dostawców.

2) Gospodarki rynkowe sterowane są cenami. Gdy cena jakiegoś dobra rośnie, producenci chętnie wytwarzają większe jego ilości natomiast nabywcy ograniczają jego zakupy. Sytuacja odwrotna występuje, kiedy cena spada. W ten sposób cena wysyła sygnały kupującym i sprzedającym. W gospodarce wolnorynkowej ceny są określane na rynku przez grę sił popytu i podaży.

3) Cena , po jakiej dochodzi do transakcji kupna sprzedaży, to cena równowagi rynkowej.

4) Rynek jest w równowadze, gdy popyt równa się podaży. Cenę, która zapewnia zrównanie popytu z podażą, nazywamy ceną równowagi.

5) . Równowaga na rynku może być przedstawiona graficznie jako punkt przecięcia się krzywej popytu i podaży.

6) Przy każdej cenie wyższej od ceny wyznaczonej przez przecięcie krzywych podaży i popytu w pun­kcie równowagi ilość, którą producenci chcą nadal dostarczać, będzie przewyższać ilość, którą konsumenci chcą nadal kupować.

7) Przy każdej cenie niższej od ceny równowagi, ilość, która nabywcy chcą kupić będzie przewyższać ilość, którą firmy chcą dostarczyć na rynek.

8) Siły rynkowe są to zachowania ludzi, którzy dbają o własny interes. Powodu­ją one, że rynek samoczynnie odnajduje cenę równowagi. Tempo tego procesu jest różne na różnych rynkach.

9) Na wolnym rynku działa mechanizm samoczynnie przywracający równowagę.

10) Gdy występuje nadwyżka popytu nad podażą kupujący naciskają na wzrost cen

11) Gdy miejsce nadwyżka podaży nad popytem sprzedający są skłonni obniżać ceny

12) . Zmiana ceny równowagi rynkowej skłania podmioty rynkowe do podjęcia stosownych decyzji ilościowych

13) W ten sposób mechanizm rynkowy za pośrednictwem systemu cen równowagi rynkowej reguluje wielkość i strukturę produkcji dostosowując ja do potrzeb nabywców i ich zmian.

14) Zmiany sił rynkowych znajdują swój wyraz w zmianach popytu i podaży cen i zmianach rozmiarów wymiany i produkcji. Graficznie ilustruje to przesunięcia krzywych popytu i podaży. W efekcie przecinają się one ciągle w innych punktach, co prowadzi do zmian cen i wytwarzanych ilości dóbr i usług.

15) Gdy inne czynniki pozostają stałe, wzrost popytu (przesunięcie krzywej popytu w prawo) prowadzi do wzrostu cen i ilości równowagi i na odwrót. Przesunięcie krzywej podaży w prawo prowadzi zazwyczaj do spadku ceny i wzrostu ilości i na odwrót

16) Kiedy nabywcy zapragną zwiększyć zakupy danego towaru (lub gdy wytwórcy ograniczą jego dostawy), wystąpi przewaga popytu nad podażą. Powstały niedobór spowoduje wzrost ceny. Rosnąca cena równowagi jakiegoś dobra informuje producentów, że jego produkcję należy zwiększyć. Jednocześnie stanowi dla nich bodziec do zwiększania produkcji, gdyż staje się ona w tych warunkach bardziej opłacalna. Z drugiej strony wyższa cena będzie zarazem zniechęcała nabywców do zakupu towaru. Cena będzie wzrastała tak długo, aż niedobór zostanie zlikwidowany.

17) Jeżeli zaś nabywcy postanowią kupować mniej danego towaru (lub gdy wytwórcy zdecydują zwiększyć jego dostawy), wystąpi przewaga podaży nad popytem. Powstała w rezultacie nadwyżka podaży spowoduje spadek ceny. Spadające cena informuje o konieczności zmniejszenia produkcji. Produ­cenci ograniczą produkcję, gdyż staje się ona w tych warunkach mniej opłacalna. Jednocześnie niższa cena zachęci nabywców do zwiększenia zakupów. Cena będzie spadała tak długo, aż nadwyżka zostanie zlikwidowana.

18) Współzależności pomiędzy poszczególnymi elementami rynku objawiają się poprzez to, że podaż reaguje na zmiany cen i popytu, ceny reagują na zmiany podaży i popytu, a popyt reaguje na zmiany cen i podaży. Powyższe określenie współzależności odzwierciedlające działanie mechanizmu odnosi się jednak do tzw. czystego, nieograniczonego rynku w ujęciu klasycznym. Taki rynek może wystąpić jednak tylko w warunkach konkurencji doskonalej.

19) Mechanizm rynkowy jest narzędziem alokacji czynników produkcji pomiędzy różne dziedziny wytwarzania: „Niewidzialna ręka rynku" automatycznie rozstrzyga, co, jak i dla kogo jest produkowane. Społeczeństwo jednak nie zawsze akceptuje wszystkich wyników działania wolnego rynku.

20) Mechanizm rynkowy jest weryfikatorem trafności produkcji i ofert sprzedaży i działa za pomocą formy "głosowania pieniędzmi" przez nabywców, którzy kupując wyrażają swoją aprobatę dla produktów, bądź też, nie kupując - nie potwierdzają cech i wartości produktów do zaspokajania swych potrzeb. Pełni on rolę koordynatora indywidualnych decyzji podmiotów gospodarczych, zapewniając ład ekonomiczny.

21) Jednocześnie każdy rynek z osobna tylko częściowo przyczynia się do rozstrzygnięcia, co, jak i dla kogo. Jest tak, dlatego, że w procesie ustalania się „układu cen równowagi ogólnej" każdy rynek jest powiązany z innymi rynkami dóbr i czynników produkcji oraz sam na nie wpływa.

22) Mechanizm rynkowy jest również regulatorem procesów podziału produktu społecznego: rynek, określając poziom cen produktów i poziom dochodów nabywców (płace, zyski, procenty, czynsze itp.), decyduje o tym, kto i w jakich ilościach nabywa dobra i usługi składające się na produkt społeczny.

23) Zmiany rozmiarów produkcji zwiększają lub zmniejszają zapotrzebowanie na wszystkie czynniki wytwórcze.

24) Zmiany cen czynników produkcji, powodujące zmiany kosztów produkcji, decydują o tym, w jakich proporcjach użyte będą te czynniki, czyli jaki będzie poziom techniki i technologii.

25) Ceny czynników wytwórczych określają poziom dochodów ich właścicieli, czyli wysokość płac zysków rent czynszów i procentów.

26) Ceny czynników wytwórczych określają poziom dochodów ich właścicieli, czyli wysokość płac zysków rent czynszów i procentów.

Wykorzystana literatura

1. Begg D. i inni :Ekonomia. PWE 1993 t. 1 roz. 1 i 4

2. Beksiak J. ( red) i inni Ekonomia PWN 2000 roz.1 ,2 ,3

3. Bowden E ,Bowden J. Ekonomia. Nauka zdrowego rozsądku Fundacja Innowacyjne roz, 4

4. Czarny B. i inni: Podstawy ekonomii. PWE 2002 rozdz. 3

3.Dębniewski S. i inni: Mikroekonomia ART.Olszytn 1997 rozdz. 3

5. Elementarne zagadnienia ekonomii ( red.R.Milewski ).PWN 1994 rozdz. 2

6. Encyklopedia Internetowa „Wiem ” Portal ONET

7. Encyklopedia Internetowa „Interia” Portal Wirtualna Polska

8 Hamilton A. i inni Zrozumieć gospodarkę rynkową roz. 7

9. Kamerschen D.i inni :Ekonomia . Fundacja Gospodarcza NSZZ ”Solidarność „ Gdańsk 1991 roz 10. Leksykon Buisnessu Portal ONET. Leksykon Marketingu Portal ONET

11. Matkowski Z.: Podstawy ekonomii. Mikroekonomia.WSZiP im. B.Jańskiego 1999 roz 2

12. Nasiłowski M. System rynkowy. Podstawy mikro-i makroekonomii. Key Text 2000 rozdz.3

13. Nojszewska E.: Podstawy ekonomii. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1995 r. 2 i 3

14. Nojszewska E.Szamrej Z. Mikroekonomia kurs podstawowy. Fundacja naukowa Taylora Zeszyt nr 12 SGH nr 12 Teoria zachowań rynkowych

15. Podstawy Ekonomii (red.. R.Milewski). PWN 1998 rozdz. 4

16. Próchnicki: Zrozumieć gospodarkę - Makroekonomia Zachodniopomorska Szkoła Biznesu Szczecin 1999 wyd. IV roz. 1

17. Rekowski M. Wprowadzenie do mikroekonomii Polsoft- Akademia Poznań 1993 s..65-83

18. Samuelson P W Nordhaus Ekonomia PWE 1995 rozdz. 3 i 4

19.Sloman J. Podstawy ekonomii PWE 2001 roz.1

20. Stanlake G.F Podstawy ekonomii Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1992 rozdz. 3

21. Wisznewski Z. Mikroekonomia współczesna. Syntetyczne ujęcie Olympus 1994 rozdz.3

22.. Varian H.R. Mikroekonomia PWN 1999 rozdz. 1

Pytania , zadania ćwiczenie

1 Jakie czynniki mogą spowodować wzrost cen wycieczek zagranicznych? Każdorazowo wskaż, czy dany czynnik dotyczy popytu czy podaży (lub obydwu wielkości).

2 . Jeżeli następują jednocześnie zmiany popytu i podaży i znamy ich kierunek, to możemy przewidzieć, w jakim kierunku zmieni się cena albo sprzedawana ilość, ale nie potrafimy przewidzieć kierunku zmian obydwu tych wielkości. Dlaczego tak jest? (Wskazówka: rozważ cztery możliwe kombinacje i naszkicuj je w miarę potrzeby na wykresie:

1. D w lewo, S w lewo,

2. D w prawo, S w prawo,

3. D w lewo, S w prawo,

4. D w prawo, S w lewo.

3. Co stanie się z ceną równowagi i wielkością sprzedaży masła w wymie­nionych niżej sytuacjach? Należy wskazać, czy przesunięciu ulegnie krzywa popytu czy podaży (lub ewentualnie obie), i w jakim kierunku (w każdym przypadku przyjmujemy założenie ceteris paribus).

(a) Wzrost ceny margaryny.

(b) Wzrost popytu na jogurt.

c) Wzrost ceny chleba.

(d) Wzrost popytu na chleb.

5. Oczekiwany wzrost ceny masła w najbliższej przyszłości:

(f) Wprowadzenie podatku od sprzedaży masła.

(g) Opracowanie nowej, lecz drogiej metody całkowitej eliminacji chole­sterolu zawartego w maśle oraz wprowadzenie bezwzględnego na­kazu stosowania tej technologii w produkcji masła.

4. Wymień dwa przykłady dóbr dostępnych za darmo. Wskaż, w jakich warunkach i w jakiej postaci może wystąpić niedobór podaży. W jaki sposób można złagodzić ten niedobór? Czy jest to najlepsze rozwiązanie problemu niedoborów?

5. Podaj kilka przykładów dóbr lub usług, których ceny są utrzymywane poniżej poziomu równowagi. W każdym przypadku rozważ zalety i wady takiej polityki.

6. Zestawienie tygodniowego popytu i podaży koszulek T-shirt w ml sztuk jest następujące:

Cena 8 7 6 5 4 3 2 1

Popyt 6 8 10 12 14 16 18 20

Podaż 18 l6 14 l2 10 3 6 4

(a) Jaka cena i ilość zapewniają równowagę na rynku?

(b) Przypuśćmy, że dzięki zmianie fasonu popyt na koszulki wzrasta o 4 ml sztuk przy każdej cenie. Jaka cena i jaka liczba koszul zapewni teraz równowagę? Czy liczba sprzedawanych koszul wzro­sła o tyle samo co popyt? Wyjaśnij ewentualną rozbieżność.

(c) 'Przenieś dane z tabeli na wykres i zaznacz punkt równowagi. Nanieś również nowe dane według punktu (b) i zaznacz nowy punkt równo­wagi.

7. Załóżmy, że popyt i podaż pomidorów (w tygodniu) opisują następujące liczby:

Cena 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00

Popyt 30 35 40 45 50 55 60

Podaż 80 68 62 55 50 45 38

(a) Ile wynosi cena równowagi i odpowiadająca jej ilość?

(b) Jakie będą skutki ustalenia przez rząd ceny minimalnej na poziomie:

(1) 3,00zł za 1 kg, (2) 1,50 zł za 1 kg? I 1 zł za kg

(c) Przypuśćmy, że rząd wypłaca producentom pomidorów subsydium w wysokości 1zł za 1 kg. (1) Narysuj nową krzywą podaży. (2) Wskaż nową cenę równowagi. (3) Ile wyniesie łączny koszt subsydiów dla budżetu państwa?

(d) Załóżmy teraz, że zamiast subsydiowania produkcji rząd gwarantuje producentom pomidorów cenę skupu w wysokości 2,50 zł za 1kg.

(1) Ile pomidorów będzie musiał wykupić rząd, aby zapewnić sprze­daż całej wytworzonej produkcji?

(2) Ile to będzie kosztować budżet państwa?

(e) Załóżmy jeszcze, że zamiast tego rząd skupuje całą wytworzoną produkcję pomidorów po cenie 2,50 zł.za 1 kg .

(1) Po jakiej cenie może sprzedać całą tę ilość pomidorów na rynku?

(2) Ile wyniesie czysty koszt tej operacji dla budżetu?

5 Jakie czynniki mogą spowodować wzrost cen wycieczek zagranicznych? Każdorazowo wskaż, czy dany czynnik dotyczy popytu czy podaży (lub obydwu wielkości).

8 Co stanie się z ceną równowagi i wielkością sprzedaży masła w wymie­nionych niżej sytuacjach? Należy wskazać, czy przesunięciu ulegnie krzywa popytu czy podaży (lub ewentualnie obie), i w jakim kierunku (w każdym przypadku przyjmujemy założenie ceteris paribus).

(a) Wzrost ceny margaryny.

(b) Wzrost popytu na jogurt.

(c) Wzrost ceny chleba.

(d) Wzrost popytu na chleb.

(e) Oczekiwany wzrost ceny masła w najbliższej przyszłości:

(f) Wprowadzenie podatku od sprzedaży masła.

(g) Opracowanie nowej, lecz drogiej metody całkowitej eliminacji chole­sterolu zawartego w maśle oraz wprowadzenie bezwzględnego na­kazu stosowania tej technologii w produkcji masła.

9. Narysuj wykres przedstawiający dwie przecinające się krzywe podaży: o większym i mniejszym nachyleniu. Wykreśl krzywą popytu przechodzącą przez punkt, w którym przecinają się krzywe podaży; i oznacz cenę równowagi oraz odpowiadającą jej wielkość sprzedaży: Załóżmy teraz, że krzywa popytu przesuwa się w prawo. Wyjaśnij, jak nachylenie krzywej podaży wpływa na zmiany ceny i wielkość transakcji.

10. Sporządź wykresy analogiczne do zamieszczonych na rysunkach 2.10­-2.13 przy założeniu, że czynnikiem wywołującym początkową zmianę ceny było przesunięcie krzywej podaży.

11. Wymień dwa przykłady dóbr dostępnych za darmo. Wskaż, w jakich warunkach i w jakiej postaci może wystąpić niedobór podaży. W jaki sposób można złagodzić ten niedobór? Czy jest to najlepsze rozwiązanie problemu niedoborów?

10. Podaj kilka przykładów dóbr lub usług, których ceny są utrzymywane poniżej poziomu równowagi. W każdym przypadku rozważ zalety i wady takiej polityki.

Zadanie

Dysponujesz informacjami na temat cen i miesięcznych wielkości popytu i podaży azalii w Warszawie, zamieszczonymi w tabeli 1. Korzystając z nich odpowiedz na poniższe pytania :

Cena zł	Wielkość popytu		Wielkość podaży
10	1 000		200
12	780		400
14	580		580
16	400		780
18	250		1 000
20	150		1 350
22	100		1 800
24	50		2 300

A jaki dochód uzyskują producencie ze sprzedaży w warunkach równowagi

UC= 14zł * 580= 8120zł

Zadanie

Tablica przedstawia wartości liniowych funkcji popytu i podaży towaru X przy różnych poziomach cen.

Cena w złotych	Popyt liczba sztuk / rok	Podaż liczba sztuk / rok
15	50	35
16	48	38
17	46	41
18	44	44
19	42	47
20	40	5
21	38	53
22	36	56

A wykreśl funkcję popytu i podaży

B wskaż cenę i ilość dobra w stanie równowagi

C przyjmijmy, że sprzedaż dobra X zostaje obłożona podatkiem pośrednim (płaconym od ceny). Oznacza to, że z ceny płaconej przez nabywcę, wynoszącej np. 20 pensów za sztukę, producent odprowadza do budżetu 5 zł . Wykreśl krzywą podaży uwzględniającą opodatkowanie towaru, tzn. zależność między ilością oferowaną na sprzedaż a ceną płaconą przez nabywców

D wskaż cenę i ilość dobra w nowej sytuacji równowagi

Zadanie

Jeżeli wzrasta jednocześnie popyt i podaż, wówczas:

A cena równowagi wzrośnie, ale ilość równowagi może albo wzrosnąć, albo ulec spadkowi, bądź pozostać niezmieniona

B cena równowagi spadnie, ale ilość równowagi może albo ulec spadkowi albo wzrosnąć lub pozostać niezmieniona

C ilość równowagi wzrośnie, ale cena równowagi może wzrosnąć lub spaść albo też pozostać niezmienna

D ilość równowagi spadnie, ale cena równowagi może spaść, wzrosnąć lub pozostać bez zmian

E może zajść każda z opisanych sytuacji

Zadanie

Jeśli przy danej cenie, wielkość popytu przewyższa wielkość podaży, wówczas na wolnym rynku :

A cena wzrośnie do poziomu równowagi

B popyt obniży się

C występuje niedobór rynkowy

D wielkość podaży ulegnie obniżce

E cena wzrośnie do poziomu równowagi

Zadanie 9

Popyt i podaż pewnego towaru określają równania:

Qd = 140 - 2 C

Qs = 4C - 160

Ile wynosi cena i ilość równoważąca rynek ?

140-2C=4C-160 ; 2C= 20 ; C= 10

Zadanie

Rysunek poniżej ilustruję sytuację na rynku jaj. Rząd postanawia chronić producentów ustanawiając gwarantowane ceny minimalne. Niesprzedane nadwyżki towaru są interwencyjne skupowane przez państwo po ustalonej cenie.

Cena

D S

C1

CE

Qd1 QE Qs1 ilość

A jak ukształtowałyby się cena i ilość jaj oferowanych i nabywanych stanie równowagi rynku, gdyby nie było interwencji państwa?

B jaki poziom osiągnęłaby cena rynkowa, gdyby rząd gwarantował cenę C1 ?

C jakie byłyby rozmiary popytu przy tej cenie?

D ile wyniosłaby cena rynkowa, gdyby rząd gwarantował cenę?

E jakie byłby rozmiary popytu przy tej cenie?

F jaką ilość jaj musiałby zakupić rząd ?

Zadanie

Załóżmy, że następujący wykres przedstawia rynek wołowiny.

D S

Cena

ilość

A Wskaż cenę i ilość równowagi

B Jeżeli wzrosną dochody konsumentów, co stanie się z popytem ?.

C Przedstaw graficznie zmieniający się popyt.

D Co dzieje się z ceną równowagi ? Dlaczego nastąpiłyby zmiany ceny równowagi i ilości równowagi ?

E Przypuśćmy, że śmiertelna choroba bydła ogarnia stany Środkowego Zachodu. Co stałoby się z podażą wołowiny?

F Przypuśćmy, że rząd ustala minimalną cenę wołowiny. Co stanie się z wielkością popytu i wielkością podaży? Czy spowodowałoby to nadwyżkę czy niedobór na rynku.

Zadanie

Rozważmy rynek przedstawiony przy pomocy poniższego wykresu. Wyjściową sytuację obrazują krzywe: popytu D₁ i podaży S₁

cena

D₂ S₁

D₁ S₂

ilość

a zaznacz w sytuacji wyjściowej cena równowagi i ilość równoważąca rynek ?

2. czy przesunięcie D₁ do D₂ przedstawia spadek popytu ?

3. gdzie znajduje się cena i ilość równowagi przy S₁ i D₂ ?

4. Czy przesunięcie z S₁ do S₂ przedstawiałoby wzrost podaży ?

5. jeżeli rozpatrywalibyśmy przesunięcie krzywych D₁ i S_2, gdzie wypadnie równowaga ?

Zadanie

Wykonaj własne wykresy, aby odpowiedzieć na następujące pytania:

A załóżmy, że niedawno stwierdzono, że konsumpcja grejpfrutów powstrzymuje proces starzenia. Co stałoby się z ceną grejpfrutów oraz ich nabywaną lub sprzedawaną ilością ?

B przypuśćmy, że dochody konsumentów wzrastają,. Załóżmy też, że wczesny mróz zmrozi znaczny procent zbiorów pomarańczy. Co stanie się z ceną i ilością równowagi ?

C załóżmy, że właśnie zniesiono płacę minimalną. Co stanie się z podażą sałaty ? Co stanie się z ceną i ilością równowagi ?

D Przypuśćmy, że obecnie farmerom bardziej opłaca się produkcja soi. Co stanie się z podażą kukurydzy?. Co stanie się z podażą soi ?

E co stanie się z ceną równowagi i ilością równoważącą rynek przy spadku popytu ale wzroście podaży ?

F co stanie się z ceną i ilością równowagi przy wzroście popytu i spadku podaży ?

G Jeżeli cena dobra komplementarnego wzrośnie, co stanie się z popytem na drugie dobro? Jak zmieni się wielkość i cena równowagi ?

H jeżeli cena dobra substytucyjnego spadnie, co stanie się z popytem na drugie dobro? Jak zmieni się cena i ilość równowagi ?

TEST WYBORU

Zadanie 1

Funkcja popytu na czekoladę ma wzór Qd = 4OO - 4C. 4OO - 4C=16O + 2C.

natomiast funkcja podaży Qs = 16O + 2C. 6C=240

Jaka jest cena równowagi: C=240:60=40zł

A. 1O zł B.20zl C.40zł D.60zł E.80zł

Zadanie 2

Jeśli funkcja popytu ma postać Cx = 1OO - 4 Qd, a funkcja podaży Cx = 4O + 2 Qs, to cena równowagi rynkowej i wielkość sprzedaży są równe :

A Cx = 6O, Q = 1O 4O + 2 Qs=1OO - 4 Qd Qs=Qd=Q

B Cx = 1O, Q = 6 6Q = 60

C Cx = 4O, Q = 6 Q =10 Cx=100-4Q=100-40=60zł

D Cx = 2O, Q= 2O

E żadna odpowiedź nie jest prawidłowa

Zadanie 3

Funkcja popytu na pszenicę dana jest wzorem : Qd = 11OO - 6 C., funkcja podaży Qs = 1OO + 4C. Rząd ustala cenę minimalną pszenicy w wysokości C = 15O zł za kwintal i podejmuje się zakupić po tej cenie i zmagazynować każdą nadwyżkę pszenicy. Ile pieniędzy wyda rząd na zakup pszenicy ?

A. 1O.OOO zł B.25 000zł C. 50 000zł D.75 000zł e. żadna

Qd=1100-6x=200 Qs=100+4x150zł=700 Qs-Qd=700q-200q=500q 500qx150zł=75 000zł

Zadanie 4

W pewnym państwie funkcja popytu na masło ( X ) jest określona wzorem :

Qd = 7OO - 4 Cx., a funkcja podaży masła Qs = 1OO + 2 Cx.

Rząd ustanawia minimalną cenę masła na poziomie Cx.=120 zł za kostkę, i jest zdecydowany kupować i magazynować powstałe nadwyżki. Ile kostek masła rząd będzie musiał przechowywać w magazynach, aby utrzymać równowagę na rynku?

A.1OO sztuk

B. 120 sztuk

C. 150 sztuk

D. 210 sztuk

E. żadna z powyższych

Qd= 700-4x120zł=220 Qs=100+2x120=340 Qs-Qd= 340—220=120

Zadanie 5

Funkcja popytu na dobro X dana jest wzorem: Qd = 55O - 5Cx. a funkcja podaży Qs = 1OO + 4 Cx. Rząd ustalił, że cena sprzedaży tego dobra musi być równa Cx.=3O zł za sztukę i jednocześnie obiecał dotację do każdej sztuki dobra w takiej wysokości, aby zapewnić równowagę na rynku tego wyrobu. Jaka musi być wysokość rządowej dopłaty do każdej sztuki dobra X ?

A. 5 zł B.7zł C.15 zł D.20 zł E. żadna

550-5Cx=100+4xCx cena równowagi 9Cx=450 Cx=50zł dopłata 50zł-30zł=20zł

Zadanie 6

Jeśli przy danej cenie, wielkość popytu przewyższa wielkość podaży, wówczas ba wolnym rynku :

A cena wzrośnie do poziomu równowagi

B popyt obniży się

C występuje niedobór rynkowy

D wielkość podaży ulegnie obniżce

E cena wzrośnie do poziomu równowagi

Zadanie 7

Jeżeli wzrasta jednocześnie popyt i podaż, wówczas:

A cena równowagi wzrośnie, ale ilość równowagi może albo wzrosnąć, albo ulec spadkowi, bądź pozostać niezmieniona

B cena równowagi spadnie, ale ilość równowagi może albo ulec spadkowi albo wzrosnąć lub pozostać niezmieniona

C ilość równowagi wzrośnie, ale cena równowagi może wzrosnąć lub spaść albo też pozostać niezmienna

D ilość równowagi spadnie, ale cena równowagi może spaść, wzrosnąć lub pozostać bez zmian

E może zajść każda z opisanych sytuacji

ENCYKLOPEDIA INTERNETOWA

Aokacja (allocation), (przydział) - rozmieszczenie, przydział zasobów czynników produkcji lub (i) pieniądza do innych niż uprzednio zastosowań. Alokacja jako proces rozwinęła się w gospodarce wolnokonkurencyjnej dzięki konkurencji międzygałęziowej polegającej na przepływie wolnych kapitałów pieniężnych, a w pewnym stopniu i czynników produkcji z gałęzi o niższej do gałęzi o wyższej stopie zysku. Zgodnie z koncepcją J. Schumpetera alokacja polegająca na "przesuwaniu czynników istniejących ze starych do nowych zastosowań" oznacza wprowadzanie innowacji.

Analiza rynku (market analysis) Zespół czynności zmierzających do stworzenia na podstawie przeprowadzonych badań rynkowych racjonalnych przesłanek podejmowania decyzji bieżących i planistycznych, które dotyczą obsługi rynku we wszystkich jego wymiarach. Analiza rynku jest pojęciem węższym niż pojęcie "badanie rynku". Wykorzystuje ona dane pozyskiwane poprzez badanie rynku. Można ją więc określić jako chwilową rejestrację struktury rynku, a mianowicie struktury zachowania się rynku w określonym czasie.

Biorca ceny Osoba lub firma , która nie ma wpływu na cenę

Cena, ilość pieniędzy, jaką należy zapłacić za nabycie jednostki określonego towaru, dobra lub usługi. W gospodarce rynkowej ceny najczęściej kształtują się na rynku w wyniku ukształtowanej relacji pomiędzy popytem i podażą (cena wolna), w pewnym zakresie kształtowane są pod wpływem producentów lub konsumentów, w nielicznych przypadkach kształtowane są przez państwo (ceny sterowane administrowane).

Ceny są podstawowym instrumentem mechanizmu rynkowego kształtującego równowagę rynkową. Spełniają dwie podstawowe funkcje: informacyjną i motywacyjną (bodźcową).

Informują one wszystkie podmioty gospodarcze o aktualnych warunkach zawierania transakcji kupna - sprzedaży, o relacji pomiędzy popytem i podażą. Ich poziom i zmiany są podstawą podejmowania przez podmioty gospodarcze decyzji o kontynuacji lub zmianie swojego zachowania w procesie gospodarowania, przystosowaniu do zmieniających się warunków rynkowych.

Cena Ogólnie, cena to cokolwiek, z czego trzeba zrezygnować w zamian za nabycie produktu lub usługi. Jest ona sumą pieniędzy oraz działań i oczekiwań nabywcy wiążących się z nabyciem produktu lub usługi, które wywierają wpływ na dokonanie bądź zrezygnowanie z zakupu. Ceny wyrażane są w jednostkach pieniężnych, które trzeba zapłacić w momencie dokonania zakupu lub w czasie późniejszym przy zakupach ratalnych. Cena jest elementem marketing-mix ściśle powiązanym z pozostałymi elementami marketingu. Jest ona najbardziej elastycznym elementem, ponieważ łatwiej ją zmienić niż produkt, dystrybucję czy promocję. Cena może być tworzona zgodnie z formułą kosztową lub popytową. Formuła kosztowa polega na uwzględnieniu wszystkich rodzajów kosztów: stałych, zmiennych, (pośrednich i bezpośrednich) i utworzeniu na ich podstawie ceny z doliczeniem pożądanego zysku. Podstawą popytowej formuły cen są ceny podobnych znajdujących się na rynku produktów biorąc pod uwagę koszty wytwarzania. Cena odzwierciedla rynkowe znaczenie i wartość produktu oraz grupę nabywców dla których jest przeznaczony ze względu na oczekiwane zaspokojenie potrzeby i uzyskanie satysfakcji. Cena wyznacza także rodzaje sprzedaży (intensywną, selektywną, ekskluzywną), właściwe kanały dystrybucji oraz sposoby komunikacji promocyjnej z nabywcami. Wysokość ceny zależy od kosztów produkcji i sprzedaży oraz od uwarunkowań rynku, a głównie od relacji podaży i popytu. Cena musi zapewnić wytwórcy i sprzedawcy zwrot poniesionych nakładów kapitałowych i kosztów oraz osiągnięcie zysku dzięki akceptacji ceny przez nabywców wyrażonej dokonywaniem zakupów. Dla każdego wyrobu można określić wiązkę cech i każdą z nich ocenić. Cena, jaką można uzyskać na rynku za każdą z tych cech, wyznacza łączną cenę poszczególnego zestawu, jaki tworzy produkt czy usługa. Wyznaczenie przez producenta, przedsiębiorstwo handlowe czy usługowe cen na konkretny produkt i usługę polega na ustaleniu ceny rynkowej stanowiącej syntezę wielu elementów składających się na ocenę ekwiwalentności wymiany. Ustalenie ceny na zbyt niskim poziomie napotyka na barierę kosztową grożącą przedsiębiorstwu poniesieniem straty. Cena ustalona na nadmiernie wysokim poziomie wywołuje barierę popytu. Podstawą polityki cen, której celem jest opanowanie obsługiwanego albo nowego rynku, winno być powstrzymywanie konkurentów od wejścia na ten rynek tak długo, aż sprzedaż nowego produktu osiągnie przeważający w nim udział. Ustalona cena powinna umożliwić zwrot poniesionych kosztów i osiągnięcie zysku dzięki wytworzeniu wartości produktu i usługi w świadomości nabywców. Na ustalenie ceny wpływają: koszty stałe i zmienne, możliwość ich minimalizacji, wielkość podaży i popytu, średni poziom zyskowności i jego maksymalny poziom, segment, dla którego produkt jest przeznaczony, pozycja przedsiębiorstw na rynku, strategia sprzedaży, opinia nabywców i konkurencja. Postępowanie według reguł marketingu wskazuje na niską efektywność i skuteczność konkurowania cenami wobec korzyści konkurowania walorami produktu powiększonego. Swobodę ustalania cen przez przedsiębiorstwa ograniczają ceny konkurencyjnych wyrobów i usług, stopień akceptacji przez nabywców, administracyjne ustalenia organów państwowych, a także wpływ organizacji ochrony interesów konsumentów.

Alfred Marshall sformułował w 1890 roku "prawo jednej ceny" oparte na twierdzeniu, że: "Im rynek jest bliższy doskonałości, tym silnej na wszystkich jego częściach występuje tendencja do płacenia tej samej ceny za taką samą rzecz w tym samym czasie". Cena odgrywa kluczową rolę w gospodarce rynkowej. Jest mechanizmem, dzięki któremu dokonywana jest wymiana, bez konieczności centralnego kierowania i osobistego kontaktowania się ludzi. Ceny powstające w swobodnych transakcjach kupna i sprzedaży umożliwiają skoordynowanie działań producentów i konsumentów związane z wytwarzaniem, wymianą oraz konsumowaniem produktów. Ceny pełnią trzy wzajemnie powiązane funkcje:

1. są nośnikiem informacji,

2. skłaniają do stosowania najtańszych, najbardziej wydajnych metod produkcji, a przez to do zużywania zasobów do celów najbardziej opłacalnych,

3. pełnią funkcję podziału dochodu przesądzając kto, ile otrzyma dochodu a zatem kto ile otrzyma produktów.

Cena, ilość pieniędzy, jaką należy zapłacić za nabycie jednostki określonego towaru. W gospodarce rynkowej ceny większości przypadków kształtują się na rynku w wyniku ukształtowanej relacji pomiędzy popytem i podażą (cena wolna), w pewnym zakresie kształtowane są pod wpływem producentów lub konsumentów, w nielicznych przypadkach kształtowane są przez państwo (ceny sterowane administrowane).

Ceny są podstawowym instrumentem mechanizmu rynkowego kształtującego równowagę rynkową. Spełniają dwie podstawowe funkcje: informacyjną i motywacyjną (bodźcową).

Informują one wszystkie podmioty gospodarcze o aktualnych warunkach zawierania transakcji kupna - sprzedaży, o relacji pomiędzy popytem i podażą. Ich poziom i zmiany są podstawą podejmowania przez podmioty gospodarcze decyzji o kontynuacji lub zmianie swojego zachowania w procesie gospodarowania, przystosowaniu do zmieniających się warunków rynkowych.

Cena równowagi Cena przy której zapotrzebowanie na dany towar jest równe ilości oferowanej . Przy cenie tej nie występują ani niedobory ani nadwyżki

Cena względna Cena jednego dobra w relacji do ceny innego dobra

Cena monopolowa, cena kształtowana przez jednego (monopol) lub kilku (oligopol) wspólnie działających sprzedawców poprzez takie dopasowanie rozmiarów produkcji (podaży) do popytu, aby zapewnić sobie maksymalny zysk.

Cena monopolowa jest z reguły wyższa od ceny, jaka ukształtowałaby się w warunkach konkurencji doskonałej, a podaż jest mniejsza.

Cena równowagi (equilibrium price), poziom cen, przy którym wielkość popytu zgłaszanego przez konsumentów odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez producentów. Jest to cena, w kierunku której zmierza rynek konkurencyjny i na poziomie której on pozostaje, przy założeniu, że nic w otoczeniu nie ulega zmianie, a więc cena, przy której rynek jest w równowadze.

Cena równowagi Cena powstała na poziomie równoważenia popytu z podażą. Jest to więc cena kształtująca się na rynku i oznacza ilość pieniędzy, którą skłonni są zapłacić nabywcy oraz za którą przedsiębiorstwa gotowe są te produkty sprzedać. W kierunku tej ceny będzie zmierzał rynek konkurencyjny i na jej poziomie pozostawał, przy założeniu, że nie nastąpią na nim żadne istotne zmiany. Określa się, że jest to cena przy której rynek ulega "oczyszczeniu", tzn., że wielkość popytu ze strony nabywców odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez producentów i przedsiębiorstwa handlowe.

Cena równowagi rynkowej, cena, przy której ilość towaru zaoferowana do sprzedaży jest równa ilości towaru, którą nabywcy są skłonni kupić. Cena równoważąca wielkość popytu i podaży.

Cena wolna, cena, na którą żaden z podmiotów gospodarczych nie ma indywidualnego wpływu. Kształtuje się swobodnie na rynku, dopasowując poprzez swoje zmiany wielkość popytu i podaży określonych dóbr i usług (cena równowagi rynkowej).

Wszystkie podmioty gospodarcze uczestniczące w wymianie na rynku doskonale konkurencyjnym są cenobiorcami.

Cena umowna, cena ustalana w drodze jej uzgodnienia przez strony zawierające umowę.

Dobra Giffena dobra niższego rzędu , na które popyt rośnie ,gdy ich cena rośnie

Dobra substytucyjne ( substytuty) Dobra które są uznawane przez nabywcę jako zastępujące się nawzajem Kiedy cena jednego z nich wzrasta to popyt na drugie rośnie

Dobra komplementarne Dobra które są konsumowane łącznie nawzajem się uzupełniają Kiedy cena jednego z nich rośnie to popyt na drugie maleją

Dobra normalne Dobra na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodów ludności

Dobra o współzależnej podaży Takie dwa dobra , w przypadku których wzrost produkcji jednego z nich pociąga za sobą wzrost produkcji drugiego

DOBRA KOMPLEMENTARNE rodzaj dóbr ekonomicznych, które zaspokajają potrzeby wspólnie z innymi dobrami np.: samochód i benzyna, pióro i atrament, magnetowid i kasety wideo itp.

Dobra niższego rzędu Dobra na które popyt malej wraz ze wzrostem dochodów ludności

DOBRO NIŻSZEGO RZĘDU w kategoriach ekon. dobro charakteryzujące się elastycznym popytem, mniejszym od 0; malejącym, gdy dochód rośnie, i rosnącym, gdy maleje (np. tańsze kosmetyki, środki czystości, obuwie, gorsze gat. papierosów itp.).

DOBRA SUBSTYTUCYJNE rodzaj dóbr ekonomicznych, które mają podobne właściwości i dzięki temu mogą zaspokajać tę samą potrzebę, lecz najczęściej reprezentują niższą jakość, gorszy poziom techniczny itp.; za d.s. uważane są np. skaj zamiast skóry, płyty wiórowe zamiast drewna, sztuczne włókna zamiast wełny czy jedwabiu, tramwaj zamiast metra itp.

DOBRO VEBLENA w ekonomii dobro luksusowe, którego wzrost ceny pociąga za sobą wzrost popytu; zjawisko dot. np. dzieł sztuki, luksusowych samochodów; popularność danego malarza czy moda na określoną markę samochodów profituje we wzroście ceny ze względów snobistycznych, prestiżowych; zjawisko dostrzeżone przez amer. ekonomistę T.B. Veblena na przełomie XIX i XX w.

Efekt demonstracji (demonstration effect) Hołdowanie określonym standardom konsumpcji i kształtowanie pewnego jej poziomu jako nobilitacji dla swej pozycji społecznej, czy zawodowej. Jednostka, chcąc się porównać ze standardem i stylem życia osób godnych jej zdaniem naśladowania, otacza się tzw. symbolami zbytku (luksusowo urządzone mieszkanie, kupowanie drogich ekskluzywnych samochodów itp.) i preferuje ostentacyjną konsumpcję (nadkonsumpcję), pragnąc w ten sposób manifestować swoją zamożność lub zajmowaną pozycję społeczną. Czyni tak, mimo że nie zawsze ją na to stać, albo nie powinna tego robić ze względu na koszty społeczne.

Jest to więc konsumpcja na pokaz, czyli tzw. efekt pokazowy. Konsumpcja ta w skrajnej postaci prowadzi do konsumpcji marnotrawnej, wyrażającej się nie tyle w użytkowaniu zbytkownych dóbr, co wręcz w ich niszczeniu.

Konsumpcja ta nie dotyczy tylko arystokracji czy burżuazji, ale często także urzędników na wysokich i średnich stanowiskach państwowych (wydatki na fundusze reprezentacyjne, luksusowe samochody, gabinety, przyjęcia itp.), których cechuje nadwrażliwość na symbole sprawowanej władzy i którzy łączą prestiż z korzystaniem z luksusu.

Efekt dochodowy (income effect) Wpływ zmiany ceny produktu na pożądaną ilość produktu poprzez związaną z tą ceną zmianą w wysokości siły nabywczej dochodu. Obniżenie ceny zwiększa dochód rzeczywisty, co umożliwia konsumentowi zakup większej ilości każdego produktu, również tego, którego cena spadła, zaś jej podwyższenie zmniejsza dochód i powoduje spadek możliwej do zakupienia ilości produktów (ilości pożądanej). Jedynie w przypadku produktu gorszego efekt dochodowy wpływa odwrotnie na ilość pożądaną.

Efekt dochodowy zmiany ceny Wpływ zmiany ceny na kupowane ilości polegający na tym, ze nabywca na skutek zmiany ceny staję się bogatszy lub biedniejszy

Efekt substytucyjny zmiany ceny Wpływ zmiany cen na kupowane ilości polegający na tym, ze nabywca przenosi swoje zakupy na dobra alternatywne ( substytucyjne )

Funkcje cen (functions of prices) role (zadania), które pełnią ceny w gospodarce rynkowej w procesie kształtowania i regulacji stosunków ekonomicznych, kształtowaniu produkcji i konsumpcji oraz zachowaniu się producentów i konsumentów. Do najważniejszych funkcji cen należą:

• funkcja informacyjna: parametr pozwalający określać wielkość przychodów ze sprzedaży oraz pobudzający do określonego działania. Poziom ceny informuje nabywcę, o ile zmniejszają się jego zasoby pieniężne jeśli dokona zakupu określonego produktu, natomiast producenta informuje, o ile zwiększy się jego przychód, gdy dokona sprzedaży;

• funkcja redystrybucyjna: narzędzie podziału towarów i usług a także przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych oraz do budżetu państwa. Przedsiębiorstwa oligopolistyczne i monopolistyczne ustalają zwykle ceny na poziomie umożliwiającym osiąganie zysku wyższego od przeciętnego, przechwytując w ten sposób dochody przedsiębiorstw niezmonopolizowanych i konsumentów. Także i państwo dokonuje redystrybucji dochodów za pomocą cen, różnicując ich obciążenie podatkami lub dotując niektóre towary i usługi;

• funkcja stymulacyjna: narzędzie oddziaływania na dostawców i odbiorców. Wyższy poziom cen (wyższa opłacalność produkcji) skłania wytwórców do zwiększenia produkcji, niższy zaś do jej ograniczenia. Wyższy poziom ceny może także skłaniać do podnoszenia wartości użytkowej wyrobów (jakości, funkcjonalności, estetyki itp.). Wyższy poziom cen skłania konsumentów do ograniczenia spożycia (np. używki), a niższy do jego wzrostu (np. dobra kulturalne). Przy pomocy cen państwo może odpowiednio modyfikować poziom dochodów realnych i strukturę konsumpcji.

Funkcje rynku (market functions) różne role jakie pełni rynek w gospodarce. W teorii ekonomii wymienia się następujące funkcje rynku:

• rynek jako instrument a zarazem miejsce wyceny różnych dóbr, usług i zasobów;

• rynek jako podstawowe źródło informacji dla podmiotów gospodarczych;

• rynek jako niezbędny warunek a zarazem mechanizm racjonalnego wykorzystania zasobów;

• rynek jako mechanizm kształtowania równowag cząstkowych i ogólnej równowagi w gospodarce;

• rynek jako weryfikator społecznej przydatności produkcji;

• rynek jako mechanizm dostosowania produkcji do potrzeb społecznych;

• rynek jako weryfikator trafności podejmowanych decyzji gospodarczych;

• rynek jako instrument alokacji zasobów (inwestycji) w gospodarce.

Gra rynkowa (market gambling) Określone zachowanie się podmiotów rynkowych charakteryzujące się pewnym systemem reguł, które określają zachowania uczestników tej gry dążących do osiągania celów przy wykorzystaniu różnych strategii. Gra na rynku jest oczywiście grą o nabywcę. Według T. Sztuckiego jest to rywalizacja o lepszy pomysł na dobry interes, atrakcyjny produkt, korzystniejszą cenę, skuteczniejszą reklamę i dogodniejszy zakup.

Gra na rynku, jak każda gra, wymaga poznania i stosowania zasad, reguł i metod jej prowadzenia, a więc sztuki marketingu.

Grupa odniesienia(reference group) grupa, do której jednostka należy lub pragnie należeć i dla której stanowi ona wzorzec do naśladowania w różnych aspektach zachowań. Przynależność lub aspiracja do grupy pociąga za sobą przyjęcie określonych norm postępowania, celów, zwyczajów, stylu życia itp. Oznacza to, że grupy odniesienia mają charakter opiniotwórczy i wywierają silny wpływ na decyzje zakupu podejmowane przez ich członków lub osoby identyfikujące się z nimi.

Wyróżnia się trzy główne rodzaje grup odniesienia, jakimi są:

• komparatywna grupa odniesienia: na jej podstawie ludzie porównują i oceniają swoje zachowanie, przy czym niekonieczne są osobiste kontakty osób z członkami tej grupy;

• statusowa grupa odniesienia: w jej obrębie jednostka poszukuje akceptacji, chce żyć pod jej wpływem i pragnie do niej należeć, choć wcale nie musi być jej członkiem;

• normatywna grupa odniesienia: jej wartości, normy i standardy są przyjmowane przez jednostkę w celu oceny różnorodnych zjawisk świata zewnętrznego.

Grupy odniesienia oddziałują na konsumenta dwojako: po pierwsze, wpływają na poziom jego aspiracji i w ten sposób decydują o jego satysfakcji lub niezadowoleniu; po drugie, wpływają na rodzaj jego zachowania, gdyż wyznaczają one akceptowane wzorce stylu życia, a nawet prestiż (np. ostentacyjnej konsumpcji), wskutek czego jednostki dążą do upodobnienia się pod pewnym względem lub całkowicie do określonego modelu (naśladownictwo społeczne).

Znajomość takiego postępowania nabywców ma duże znaczenie dla działalności marketingowej i opracowania skutecznych sposobów oddziaływania na ich gusty i upodobania a w konsekwencji także na kreowanie popytu.

Indywidualne zestawienie popytu Tablica zestawiająca różne rozmiary zapotrzebowania na dane dobro ze strony osoby , która pragnie i może je kupić przy różnych poziomach ceny

Informacje rynkowe (market information), wiedza o rynku (zachowaniach i upodobaniach konsumentów), służąca specjalistom od marketingu za podstawę do podejmowania decyzji marketingowych i kontroli ich skutków.

Każda firma działająca na rynku powinna mieć dobrze zorganizowany system informacji rynkowej, który by dostarczał informacji w formie użytecznej dla identyfikacji problemów i sposobów ich rozwiązywania oraz zapewniał logistyczny przepływ tych informacji. System taki powinien firmie zapewniać:

• miarodajność informacyjną, tzn. wystarczająco dokładnie i rzetelnie przedstawiać zjawiska zachodzące na rynku, aby nie było możliwe manipulowanie danymi;

• przejrzystość systemu wskaźników, tzn. umożliwiać oddzielenie danych istotnych od nieistotnych i pozwalać na opisywanie sytuacji rynkowych w sposób syntetyczny i przejrzysty;

• kompletność informacji, tzn. obejmować wszystkie najważniejsze obszary zainteresowań rynkowych firmy (geografia rynku, struktura rynku, możliwości konkurentów itp.);

• użyteczność informacji, tzn. opierać się na związku przyczynowo-skutkowym między jakością informacji a stopniem osiągania celu (zaspokojenie potrzeb użytkownika informacji);

• konsekwentną i koncepcyjną analizę i wykorzystanie informacji w działalności marketingowej firmy;

• szybkie przetwarzanie danych ukierunkowane na pilne zaspokojenie życzeń odbiorców oraz nawiązanie z nimi szybkich i elastycznych kontaktów;

• dysponowanie w każdej chwili aktualnymi danymi co do kształtowania się sytuacji rynkowej i realizacji zadań wewnątrz przedsiębiorstwa;

• szybką realizację zamówienia i ekspedycję zamówionej dostawy, a także jednoczesną realizację zamówień krótkoterminowych;

• dysponowanie aktualnymi danymi o stanie i zmianach w potencjale klientów;

• możliwość dalszej rozbudowy systemu w razie konieczności dywersyfikacji produkcji, zwiększenia obrotów i poszerzenia kręgu odbiorców, a także możliwość integracji zebranych informacji.

Interakcje (interaction) Wzajemne bezpośrednie oddziaływania na siebie dwóch lub większej liczby obiektów. Najczęściej tymi obiektami bywają ludzie lub grupy społeczne. Aktywne oddziaływanie, będące zasadniczą treścią interakcji może mieć zarówno charakter jednostronny jak i wzajemny. Oddziaływanie jednostronne może mieć miejsce wówczas, gdy grupa wywiera presję na jednostkę w celu zmuszenia jej do przestrzegania określonych norm i wzorów zachowania. Oddziaływanie dwustronne może być wtedy, gdy grupa wspólnie dokonuje podziału zadań i gdy płaca każdego jej członka zależy od łącznej wydajności grupy. Osiągnięcia jednego z jej członków mobilizują do większego wysiłku innych - i odwrotnie.

Pojęcie interakcji jest zbliżone do pojęcia "sprzężenia" (proste lub zwrotne) stosowanego w cybernetyce do określania relacji oddziaływania zachodzących między różnymi systemami

Interes (business, interest) Strukturalnie określona orientacja działań jednostek lub grup społecznych zajmujących określone pozycje w społeczeństwie lub hierarchii władzy; relacja między potrzebami człowieka w organizacji (uprawnień, odpowiedzialności, prestiżu, poziomu życia, władzy itp.) a systemem realizacji tych potrzeb.
Interesy poznane przez pracownika stają się źródłem jego świadomych działań; interesy oceniane jako korzystne aktywizują działanie, zaś oceniane jako niekorzystne spowalniają je lub hamują. Interesy w środowisku pracy dzielą się na nadrzędne (podstawowe) i podrzędne. Dla działania człowieka zasadnicze znaczenie mają oczywiście interesy nadrzędne, tj. takie, których realizacja w dostrzegalnym stopniu zmienia sytuację jednostki bądź grupy w organizacji. Zagrożenie tych interesów wywołuje mechanizmy obronne polegające na uruchamianiu sił przeciwstawiających się zagrożeniu, przy czym mechanizmy te są tym silniejsze, im wyżej w hierarchii usytuowane są interesy zagrożone. W razie zagrożenia tych interesów jednostki lub grupy łączą się, tworząc koalicje. Skuteczność działania koalicji jest znacznie większa niż poszczególnych jednostek czy grup interesu.

Komunikacja (communication) proces wymiany informacji między uczestnikami systemu organizacyjnego i wiązania ze sobą rozmaitych jego części. Komunikacja jest zasadniczą charakterystyką struktury grup i organizacji, buduje i wzmacnia wzajemną współzależność między pracownikami i między jednostkami organizacyjnymi.

Dobra komunikacja opiera się na przekazywaniu właściwych informacji i na wzajemnym do siebie zaufaniu. Informacje są właściwe wówczas, gdy są aktualne, ściśle (dokładne), wystarczające, dostępne oraz istotne dla sprawy. Zaufanie wzajemne ułatwia przepływ informacji bez ich selekcjonowania i zniekształcania.

Jakość komunikacji wywiera wpływ na motywację pracowników i ich zadowolenie z pracy, na ich zaangażowanie i energię, na ich wydajność i efektywność. Dlatego też sprawy właściwej komunikacji powinny być w każdej firmie przedmiotem szczególnej troski jej kierownictwa. Zdaniem U. Gros każdy kierownik pragnący utrzymać wzajemne zaufanie powinien w procesie komunikowania:

• używać opisu, a więc oceny, nie osądzać, nie zadawać niejasnych pytań, lecz prosić o rzeczywiste dane;

• koncentrować się na problemie; zachęcać innych do zdefiniowania i poszukiwania rozwiązań, a nie narzucać własny wybór i starać się zmienić rozmówcę;

• nie kierować się niejasnymi motywami, lecz działaniami tkwiącymi w jego naturze, uczciwie traktować innych i nie okłamywać ich;

• wykazać empatię, nie przejawiać braku koncentracji uwagi lub obojętności, a przy tym kilkakrotnie zapewnić rozmówcę, że utożsamia się z jego problemami i nie zaprzecza ich słuszności;

• prezentować równość i szacunek wobec mówiącego, sugerować, że chce nawiązać z nim kontakt, a nie dominować w rozmowie;

• oznajmić, że będzie eksperymentował własne zachowanie i koncepcje i że nie będzie dogmatyczny; nie sprawiać wrażenia, że zna wszystkie odpowiedzi i że nie potrzebuje nikogo do pomocy.

Konflikt (conflict) Proces, w którym jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów (zaspokojenia potrzeb, realizacji interesów) przez wyeliminowanie, podporządkowanie sobie bądź zniszczenie jednostki lub grupy dążącej do celów podobnych lub identycznych. Występująca sprzeczność interesów powoduje walkę, jakieś starcie przeciwstawnych sił; jedna z grup zwycięża bądź następuje kompromis, zgoda i wtedy konflikt ustaje.
Konflikt - w przeciwieństwie do różnicy zdań - charakteryzuje się tym, że jego uczestnicy są nieprzejednani, niezdolni do innego punktu widzenia, argumentują niezrozumiale, a w porównaniu ze znaczeniem sprawy angażują się nadzwyczaj emocjonalnie i ostro reagują. Korzenie konfliktu tkwią w sferze uczuciowej. Emocje związane ze sprawą będącą przedmiotem sporu stają się z biegiem czasu dominujące; uniemożliwiają one racjonalne myślenie i nabierają tak ważnego znaczenia, że ich usunięcie spowodowałoby zachwianie całego systemu wartości.

Konflikt do pewnych granic powinien być tolerowany. Cała rzecz w tym, aby kierownictwo panowało nad sytuacją konfliktową i sprowadzało rywalizujące grupy na płaszczyznę dobra organizacji jako całości.

Konkurencja (z łaciny concurrentia - współzawodnictwo) proces, w którym uczestnicy rynku dążą do realizacji swoich interesów poprzez przedstawienie jak najkorzystniejszej oferty, w skład której wchodzi nie tylko cena, ale także np. jakość wyrobu, serwis gwarancyjny i pogwarancyjny. Kupujący konkurują, chcąc zdobyć ograniczoną ilość dóbr na rynku, natomiast sprzedający walczą o pieniądze kupujących.

Konkurencję można podzielić na cenową, czyli związaną z ilością dóbr, które są w stanie kupić nabywcy za określoną kwotę oraz konkurencję pozacenową, która określa jakość produktu, styl, cechy wyrobu, jego parametry użytkowe, trwałość udzielanej gwarancji, marki, serwisu czy ewentualnego kredytu. Ponadto ważnym narzędziem współczesnej konkurencji jest reklama, promocja, marketing.

Konkurencja (ang. competition) Proces, w którym uczestnicy rynku, dążąc do załatwienia swoich interesów, próbują przedstawić oferty korzystniejsze od innych pod względem ceny, jakości lub innych charakterystyk wpływających na decyzje zawarcia transakcji. W znaczeniu potocznym konkurencja to rywalizacja bądź współzawodnictwo między dwoma (lub większą liczbą) bardziej lub mniej dorównującymi sobie rywalami.
Na rynku można się spotkać z różnymi rodzajami konkurencji, jakimi są:

1. Konkurencja bezpośrednia: rywalizacja o klienta prowadzona przez firmy działające na tych samych rynkach i oferujących taki sam lub podobny asortyment wyrobów.

2. Konkurencja substytucyjna: rywalizacja między firmami oferującymi różne wyroby lub usługi, ale zaspokajające te same lub podobne potrzeby (np. producenci nożyków do golenia i producenci maszynek do golenia).

3. Konkurencja potencjalna: możliwe wkroczenie na rynek nowych firm, które mogą konkurować bezpośrednio lub pośrednio poprzez wyroby i usługi substytucyjne.

4. Konkurencja monopolistyczna: rynek złożony z wielu producentów wytwarzających zróżnicowane produkty, stojących wobec wysoce, ale nie doskonale elastycznych krzywych popytu.

5. Konkurencja doskonała: rynek składający się z licznych sprzedawców i nabywców kupujący identyczny produkt tak, że żaden pojedynczy sprzedawca ani nabywca nie jest w stanie wpłynąć na cenę rynkową przez zmianę wielkości produkcji.

Konkurencja doskonała ( Definicja wstępna ) Sytuacja w której nabywcy i dostawczy danego towaru są biorcami ceny , konkurencja doskonała oznacza się jeszcze innymi cechami , które będą omawiane dalej

Konsumpcja ostentacyjna (demonstrative consumption, conspicuous consumption) Konsumpcja mająca na celu zamanifestowanie (zademonstrowanie) zamożności lub wysokiej pozycji społecznej, sprowadzająca się zazwyczaj do zaspokajania przez daną osobę czy grupę społeczną (np. elitę władzy, elitę biznesu itp.) potrzeb otoczkowych bądź pozornych, tj. stwarzanych "modą", naśladownictwem wzorców zachodnich, chęcią imponowania otoczeniu (luksusowe samochody, mieszkania, wystawne przyjęcia itp.).

Konsumpcja ostentacyjna jest często nazywana też konsumpcją pokazową, typową dla tzw. klas próżniaczych korzystających z różnych przywilejów (majątku, urodzenia, władzy itp.), które z wysokiej konsumpcji (nadkonsumpcji) czynią wyznacznik pozycji społecznej i sens swego życia, kreując wzory konsumpcji i wysokiego poziomu życia bez łączenia go z przedsiębiorczością i wydajną pracą. Poziom i jakość konsumpcji dla wielu osób w naszym kraju staje się wyróżnikiem ich pozycji społecznej. Konsumpcja pokazowa informuje każdego o możliwościach finansowych danej osoby i standardzie jej materialnego życia, często intelektualnie pustego, co jednak, niestety, utożsamia się z wysoką pozycją społeczną

Krzywa podaży rynkowej Krzywa przedstawiająca zależność miedzy ceną dobra a oferowaną ilością tego dobra w ciągu danego okresu

Krzywa popytu rynkowego Krzywa przedstawiająca zależność miedzy ceną danego dobra a wielkością zapotrzebowania na nie w danym okresie. Ceną odkładamy na osi rzędnych a wielkości zapotrzebowania na osi odciętych Krzywą popytu możemy wykreślić dla indywidualnego nabywcy, grupy nabywców , lub jak to czynimy najczęściej dla całego rynku

Marshall Alfred (1842-1924), ekonomista i filozof angielski. Przedstawiciel kierunku subiektywistycznego (Neoklasyczna szkoła anglo-amerykańska). Absolwent uniwersytetu w Cambridge, wykładowca ekonomii na uniwersytecie w Bristolu, od 1883 profesor, a od 1885 kierownik katedry ekonomiki w King's College w Cambridge. Rozwinął teorię popytu, wprowadził do niej pojęcie elastyczności. Dokonując syntezy teorii popytu i podaży wyjaśnił współzależności pomiędzy popytem, podażą oraz działanie mechanizmu rynkowego. Rozwinął teorię podziału dochodu narodowego i teorię pieniądza, stając się twórcą dochodowej teorii pieniądza.

Autor cennych prac, m.in.: Ekonomika przemysłu (wspólnie z żoną - 1879), Zasady ekonomiki (1890), Przemysł i handel (1919), Pieniądz, kredyt i wymiana (1923).

MARSHALL Alfred (1842-1924) ekonomista ang., prof. uniw. w Cambridge; współzał. British Economic Association (późniejsze Royal Economic Society); nawiązywał do dorobku klasycznej ekonomii angielskiej (A. Smith, D. Ricardo), zapoczątkował w ekonomii kierunek neoklasyczny; opracował i szeroko stosował metodę równowagi cząstkowej, analizował związek zachodzący pomiędzy podażą, popytem i ceną uznając, że popyt i podaż określają cenę, która ostatecznie wyrównuje obie te wielkości; wielkość popytu zależy, zdaniem M., od użyteczności krańcowej danego dobra, wielkość podaży od kosztów produkcji, które można sprowadzić do krańcowego wynagrodzenia czynników produkcji (pracy, kapitału, ziemi i organizacji); M. opracował "prawo elastyczności popytu", określające zależność zmian popytu pod wpływem zmian ceny. Poglądy M. wywarły silny wpływ na dalszy rozwój ekonomii. Gł. prace: Zasady ekonomiki; Industry and Trade; Money, Credit and Commerce.

Mechanizm cenowy Działający w gospodarce rynkowej mechaniz, w wyniku którego dochodzi samoczynnie do równowagi miedzy popytem a podąża

Mechanizm rynkowy, ogół wzajemnych zależności pomiędzy popytem, podażą i cenami wszystkich rynkowych dóbr i usług oraz procesów dostosowawczych między nimi. Mechanizm rynkowy jest regulatorem produkcji: poziom i zmiany cen rynkowych są dla producentów sygnałem do zmian wielkości produkcji poszczególnych dóbr - w ten sposób mechanizm rynkowy wpływa na rozmiary i strukturę asortymentową produkcji, dostosowując ją do potrzeb nabywców.

Mechanizm rynkowy jest narzędziem alokacji czynników produkcji pomiędzy różne dziedziny wytwarzania:

1) zmiany rozmiarów produkcji zwiększają lub zmniejszają zapotrzebowanie na wszystkie czynniki wytwórcze;

2) zmiany cen czynników produkcji, powodujące zmiany kosztów produkcji, decydują o tym, w jakich proporcjach użyte będą te czynniki, czyli jaki będzie poziom techniki i technologii.

Mechanizm rynkowy jest też regulatorem procesów podziału produktu społecznego: rynek, określając poziom cen produktów i poziom dochodów nabywców (płace, zyski, procenty, czynsze itp.), decyduje o tym, kto i w jakich ilościach nabywa dobra i usługi składające się na produkt społeczny. Mechanizm rynkowy pełni rolę koordynatora indywidualnych decyzji podmiotów gospodarczych, zapewniając ład ekonomiczny. Nie jest idealnym narzędziem regulacji różnych sfer gospodarki, toteż cechą gospodarek rynkowych jest cykliczność rozwoju (cykl gospodarczy). Działanie mechanizmu rynkowego może być wspomagane określonymi działaniami państwa (interwencjonizm państwowy).

Mechanizm rynku Jest weryfikatorem trafności produkcji i ofert sprzedaży i działa za pomocą formy "głosowania pieniędzmi" przez nabywców, którzy kupując wyrażają swoją aprobatę dla produktów, bądź też, nie kupując - nie potwierdzają cech i wartości produktów do zaspokajania swych potrzeb. Mechanizm rynku pobudza aktywność, zaradność, odpowiedzialność i przedsiębiorczość oraz dążenie do odnoszenia sukcesów na rynku i jednocześnie wywołuje dynamizm gospodarki wymuszając oszczędne i efektywne wykorzystywanie zasobów. Mechanizm rynku funkcjonuje przez osoby, przedsiębiorstwa oraz instytucje będące uczestnikami rynku, wzajemnie konkurujące o pozyskiwanie nabywców w warunkach działania niewidzialnej ręki rynku oraz prawa podaży i popytu.

Nadwyżka rynkowa (market surplus) Sytuacja, gdy rozmiary podaży przewyższają wielkość popytu, a cena jest wyższa od ceny równowagi rynkowej. Jej likwidacja odbywać się może przez obniżenie cen lub ograniczenie produkcji.

Niedobór rynkowy (market shortage) Ilość towarów lub usług, o które wielkość popytu przekracza wielkość podaży przy danej cenie. Graficznie obrazuje to odstęp między punktami na częściach krzywej podaży i popytu leżących poniżej punktu równowagi. Powodem tego niedoboru, tj. różnicy między ilością pożądaną przez rynek a oferowaną przez producentów, jest naturalnie zaniżona cena rynkowa (w gospodarce rynkowej).
W gospodarce nakazowo-rozdzielczej niedobór rynkowy staje się zjawiskiem chronicznym, a ona sama przekształca się w gospodarkę niedoboru (economics of shortage). Likwidacja tego niedoboru jest sprawą trudną, z którą gospodarka ta przez cały okres swego trwania nie mogła sobie poradzić.

Oczyszczanie rynku Rynek jest oczyszczany gdy wielkość podaży odpowiada wielkości popytu, czyli gdy nie występują ani niedobory ani nadwyżki

Paradoks (paradox) Twierdzenie zaskakująco sprzeczne z przyjętym powszechnie mniemaniem, czy uznaną opinią; rozumowanie, którego elementy są pozornie oczywiste, ale wskutek zawartego w nim błędu logicznego lub nieostrożności wyrażeń prowadzące do wniosków jawnie sprzecznych ze sobą lub z uprzednio przyjętymi założeniami.

PARADOKS GIFFENA, ekon. zjawisko zwiększenia → popytu na produkt, spowodowane wzrostem jego ceny; opisane przez bryt. statystyka R. Giffena na podstawie obserwacji popytu na chleb w Irlandii w XIX w.; normalną reakcją na wzrost ceny powinno być zmniejszenie popytu — stąd paradoks; w teorii ekonomii paradoks Giffena tłumaczy się następująco: chleb jest dobrem podstawowym, udział wydatków na ten produkt był w dochodach Irlandczyków wysoki, dlatego wzrost cen chleba spowodował spadek dochodów realnych i uniemożliwił zwiększenie zakupów dóbr substytucyjnych; efekt dochodowy zmiany ceny był silniejszy od efektu substytucyjnego; dobro, które spełnia powyższe warunki, bywa nazywane dobrem Giffena. Zob. też paradoks Veblena.

Paradoks Giffena (Giffen's paradox) Paradoks polegający na tym, że nietypową reakcją na wzrost ceny jest wzrost popytu. Reakcja normalna to spadek popytu na dane dobro przy wzroście jego ceny lub wzrost popytu przy spadku ceny. Taka paradoksalna reakcja popytu jest związana z powstałą w wyniku wzrostu ceny danego towaru koniecznością zwiększenia jego zakupów dla zrekompensowania ubytku innych dóbr, na których zakup nie wystarcza pieniędzy wskutek wzrostu ceny również dobra stanowiącego ważną pozycję w strukturze konsumpcji i budżecie gospodarstwa domowego. Na przykład wzrost ceny chleba może ograniczyć popyt na mięso i wzmóc zakupy chleba w celu częściowego zastąpienia nim spożycia mięsa

PARADOKS VEBLENA, ekon. zjawisko zwiększenia → popytu na dobro luksusowe, spowodowane wzrostem jego ceny, opisane przez amer. ekonomistę Th. Veblena; normalną reakcją powinno być zmniejszenie popytu — stąd paradoks; w teorii ekonomii paradoks Veblena jest tłumaczony występowaniem efektu demonstracji — posiadanie dobra luksusowego świadczy o wysokim prestiżu właściciela, oraz dążeniu do tezauryzacji; np. wzrost cen obrazów danego malarza powoduje zwiększenie popytu na te obrazy. Zob. też paradoks Giffena.

Paradoks Veblena (Veblen's paradox) Paradoks polegający na wzroście zakupów niektórych dóbr w miarę wzrostu ceny. Paradoks ten nazywa się często paradoksem prestiżowym (paradoksem snoba), gdyż dotyczy on dóbr będących dla niektórych osób symbolami prestiżu społecznego i poziomu zamożności. Starają się oni użytkować te dobra bez względu na ich cenę, aby zademonstrować swój status materialny i wynieść się ponad środowisko. Producenci takich dóbr mają świadomość tego paradoksu i często podwyższają cenę, aby wywołać efekt prestiżowy i stosują określone formy reklamy, aby wzmóc popyt na dobra prestiżowe i zainteresować ich konsumpcją większą liczbę konsumentów o podwyższonej zamożności, a ponadto podatnych na działanie efektu demonstracji (efektu snoba).

Podaż, ilość towaru, którą dostawcy są skłonni dostarczyć na rynek w określonym czasie. Przy niezmienności innych warunków rynkowych wzrostowi ceny towaru towarzyszy wzrost podaży, a obniżaniu się ceny - spadek wielkości podaży.

Dla danego towaru rozróżnia się podaż indywidualną (ze strony pojedynczego dostawcy) i podaż rynkową (ze strony wszystkich dostawców). Podaż wszystkich towarów ze strony wszystkich dostawców to podaż globalna (zagregowana).

Zmiany podaży dokonują się m.in. pod wpływem zmian poziomu kosztów produkcji, wynikających bądź to ze zmian cen czynników produkcji, bądź z postępu technicznego, pod wpływem inwestycji, handlu zagranicznego, warunków naturalnych związanych z procesami wytwórczymi.

PODAŻ, ekon. ilość produktów, którą przedsiębiorstwo jest gotowe dostarczyć na rynek przy różnych poziomach ceny. Funkcja podaży — matematyczna forma zapisu zależności funkcjonalnej, łączącej wielkość produktu (S_x) z determinantami podaży: ceną produktu (P_x), technologią (T), cenami czynników wytwórczych (P_n) oraz strategią przedsiębiorstwa (G) : S_x = f(P_x, T, P_n, G).

Krzywa podaży — linia pokazująca zależność między ceną produktu a jego ilością dostarczoną na rynek w określonym czasie. Typowa krzywa podaży jest dodatnio nachylona (rosnąca), co oznacza, że wzrost ceny powoduje zwiększenie podaży; krzywa podaży przedsiębiorstwa w konkurencji doskonałej, to fragment krzywej kosztu krańcowego począwszy od punktu wyjścia z gałęzi w górę; rynkowa krzywa podaży, to suma krzywych podaży poszczególnych przedsiębiorstw. Nachylenie krzywej podaży odzwierciedla stopień reakcji dostawców produktu na zmiany jego ceny: jeżeli jej silny wzrost skłania przedsiębiorstwa do relatywnie niewielkiego wzrostu dostaw, to podaż takiego produktu jest mało elastyczna, a krzywa podaży — stromo nachylona; krzywa podaży ulega przesunięciu pod wpływem zmian innych niż cena determinant podaży: np. zwiększenie kosztów powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo, co oznacza, że przy tym samym poziomie ceny podaży jest mniejszy; zjawisko to jest nazywane szokiem podażowy. Podaż i → popyt wzajemnie oddziałują na siebie, czego skutkiem jest ukształtowanie się ceny równowagi rynku.

Podaż agregatowa — łączna podaż dóbr i usług wszystkich dostawców; obejmuje dobra i usługi konsumpcyjne oraz kapitałowe (inwestycyjne). Podaż agregatowa wraz z agregatowym popytem określa poziom równowagi dochodu nar. oraz przeciętny poziom cen w gospodarce. Kształt krzywej podaży agregatowej jest przedmiotem sporu między przedstawicielami różnych kierunków współcz. makroekonomii. Keynesiści twierdzą, że w krótkim okresie krzywa podaży agregatowej jest dodatnio nachylona; oznacza to, że wzrost popytu agregatowego może powodować wzrost wytworzonego dochodu narodowego. Monetaryści dopuszczają dodatnie nachylenie krzywej podaży agregatowej w krótkim okresie, lecz twierdzą, iż jest ona pionowa w długim okresie; oznacza to, że zwiększenie popytu agregatowego w długim okresie nie prowadzi do zwiększenia dochodu nar., lecz tylko do wzrostu przeciętnego poziomu cen (inflacji). Dla przedstawicieli nowej klas. makroekonomii krzywa podaży agregatowej jest pionowa rownież w krótkim okresie. Kontrowersje wokół kształtu podaży agregatowej uniemożliwiają sformułowanie jednolitych zaleceń dla polityki gosp. ze strony teorii ekonomii; znajdują one odzwierciedlenie w programach partii politycznych.

Popyt, ilość towaru, którą nabywcy są skłonni kupić w określonym czasie przy ustalonej cenie. Przy niezmienności innych warunków rynkowych wzrost ceny powoduje zmniejszenie wielkości popytu, a obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu.

Dla danego towaru rozróżnia się popyt indywidualny (ze strony określonego nabywcy) i popyt rynkowy (ze strony wszystkich jego nabywców). Popyt wszystkich nabywców na wszystkie towary to popyt globalny (zagregowany).

Poziom i zmiany popytu na dany towar wyznaczane są przez czynniki rynkowe - zmiany poziomu dochodów nabywców, cen innych towarów oraz oczekiwania nabywców co do zmian cen w przyszłości, a także czynniki pozarynkowe: demograficzne (takie jak liczba ludności, przyrost naturalny, struktura ludności pod względem wieku, płci, poziomu wykształcenia, rodzaju wykonywanej pracy, miejsca zamieszkania itp.), naturalne (klimatyczno-atmosferyczne, środowiskowe), preferencje nabywców (gusty, upodobania, zwyczaje, tradycje, moda), polityczne (zagrożenie wewnętrzne i zewnętrzne, wojny).

POPYT, ekon. ilość dobra lub usługi, którą konsumenci chcą i mogą kupić; popyt odzwierciedla nie tylko potrzebę posiadania dóbr, ale przede wszystkim zdolność do zapłacenia za nie. Popyt indywidualny — popyt zgłaszany przez danego nabywcę: gospodarstwo domowe lub przedsiębiorstwo. Popyt rynkowy — popyt zgłaszany przez wszystkich nabywców danego dobra.

Determinanty (czynniki określające popyt) — cena danego dobra, ceny innych dóbr, dochody nabywców, ich liczba, preferencje, zgromadzony w przeszłości majątek, oczekiwania, a także zdarzenia losowe.

Krzywa popytu — linia pokazująca zależność między ceną produktu a wielkością popytu, przy założeniu, że inne determinanty popytu są niezmienne. Większość krzywych popytu ma nachylenie ujemne, tzn. zmniejszenie ceny danego dobra powoduje zwiększenie wielkości popytu, ponieważ: a) przy danych dochodach nominalnych zmniejszenie ceny danego dobra powoduje wzrost dochodów realnych, umożliwiając zwiększenie zakupów tego dobra; b) zmniejszenie ceny danego dobra powoduje przeniesienie części popytu z dóbr substytucyjnych na to dobro. W przypadku wąskiej grupy dóbr krzywa popytu może mieć nachylenie dodatnie, tzn. wzrost ceny powoduje zwiększenie popytu (→ paradoks Giffena, paradoks Veblena). Krzywa popytu może ulegać przesunięciom pod wpływem innych niż cena determinant popytu, np. wzrost dochodów konsumentów przesuwa krzywą popytu w prawo, ich zmniejszenie — w lewo.

Elastyczność popytu — wrażliwość popytu na zmiany determinant popytu; elastyczność cenowa popytu — E_c = procentowa zmiana popytu dzielona przez procentową zmianę ceny. Zwykle operuje się modułem (bezwzględną wartością) E_c; gdy E_c = 0, wówczas popyt jest doskonale nieelastyczny (sztywny), krzywa popytu jest pionowa, popyt nie reaguje na zmiany ceny; gdy 0 < E_c < 1, wówczas popyt jest nieelastyczny, zmienia się w mniejszym stopniu niż ceny; gdy E_c = 1, wówczas popyt jest neutralny, zmiana ceny powoduje taką samą zmianę popytu, obroty na rynku nie zmieniają się; gdy E_c > 1, wówczas popyt jest elastyczny, zmiana ceny powoduje większą zmianę popytu; gdy E_c = ∞, wówczas popyt jest doskonale elastyczny, krzywa popytu jest pozioma i przy danym poziomie ceny popyt jest nieograniczony. Elastyczność dochodowa popytu — E_d = procentowa zmiana popytu dzielona przez procentową zmianę dochodu. E_d < 0 oznacza dobro niższego rzędu, w miarę zwiększania dochodu jego konsumpcja maleje; E_d > 0 — dobro zwykłe, jego konsumpcja rośnie w miarę wzrostu dochodu; E_d > 1 — dobro luksusowe, jego konsumpcja rośnie szybciej niż dochód. Elastyczność mieszana popytu — E_m, procentowa zmiana popytu na dobro A podzielona przez procentową zmianę ceny dobra B. E_m < 0 oznacza dobra komplementarne (uzupełniające się), np. benzyna i samochód; E_m = 0 — dobra niezależne; E_m > 0 — dobra subsytucyjne, np. masło i margaryna.

Funkcja popytu — matematyczna forma zapisu funkcjonalnej zależności wielkości popytu (D) na produkt (x) od zmiennych niezależnych (determinant): ceny produktu (P_x), dochodów nominalnych nabywców (Y), cen substytutów (P_s) itp. D_x = f(P_x, Y, P_s...) — zmiany dowolnej zmiennej niezależnej wpływają na wielkość popytu; są one badane przy założeniu, że wielkości pozostałych zmiennych nie ulegają zmianie. Popyt na czynniki produkcji — popyt przedsiębiorstw na czynniki produkcji ma charakter pośredni, tzn. jego wielkość jest uzależniona od popytu na produkty wytwarzane przez przedsiębiorstwo. Wielkość popytu na czynniki produkcji (D_F) jest funkcją ceny czynnika produkcji (P_F), cen innych czynników produkcji (P_n), ceny rynkowej produktu (P_x) oraz funkcji produkcji, czyli techn. relacji między nakładami a wielkością produkcji w wyrażeniu fiz. (I -O): D_F = f(P_F, P_n, P_x, I -0). Krzywa popytu na czynnik produkcji ilustruje zależność między wielkością popytu a ceną tego czynnika.

PODAŻ, ekon. ilość produktów, którą przedsiębiorstwo jest gotowe dostarczyć na rynek przy różnych poziomach ceny. Funkcja podaży — matematyczna forma zapisu zależności funkcjonalnej, łączącej wielkość produktu (S_x) z determinantami podaży: ceną produktu (P_x), technologią (T), cenami czynników wytwórczych (P_n) oraz strategią przedsiębiorstwa (G) : S_x = f(P_x, T, P_n, G).

Krzywa podaży — linia pokazująca zależność między ceną produktu a jego ilością dostarczoną na rynek w określonym czasie. Typowa krzywa podaży jest dodatnio nachylona (rosnąca), co oznacza, że wzrost ceny powoduje zwiększenie podaży; krzywa podaży przedsiębiorstwa w konkurencji doskonałej, to fragment krzywej kosztu krańcowego począwszy od punktu wyjścia z gałęzi w górę; rynkowa krzywa podaży, to suma krzywych podaży poszczególnych przedsiębiorstw. Nachylenie krzywej podaży odzwierciedla stopień reakcji dostawców produktu na zmiany jego ceny: jeżeli jej silny wzrost skłania przedsiębiorstwa do relatywnie niewielkiego wzrostu dostaw, to podaż takiego produktu jest mało elastyczna, a krzywa podaży — stromo nachylona; krzywa podaży ulega przesunięciu pod wpływem zmian innych niż cena determinant podaży: np. zwiększenie kosztów powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo, co oznacza, że przy tym samym poziomie ceny podaży jest mniejszy; zjawisko to jest nazywane szokiem podażowym. Podaż i → popyt wzajemnie oddziaływują na siebie, czego skutkiem jest ukształtowanie się ceny równowagi rynku.

Podaż i popyt

Pojęciem podaży określa się ilości produktów i usług oferowanych na danym rynku, w określonym czasie i po ustalonej cenie. Jest to relacja między ilością dobra, którą producenci są skłonni oferować w danym okresie czasu, a ceną, przy założeniu, że inne warunki na rynku nie ulegną zmianie.

Popytem nazywa się ilości produktów i usług, na które jest zapotrzebowanie i które mogą być sprzedane na danym rynku, w ciągu pewnego czasu i po ustalonej cenie. Jest to relacja odwrotna miedzy ceną dobra lub usługi a ich ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w danym okresie czasu, przy założeniu, że wszystkie inne elementy sytuacji rynkowej pozostają bez zmiany.

Według podejścia biorącego pod uwagę korzyści kupującego i sprzedającego, podaż jest skłonnością i gotowością dostawców (producentów i kupców) do wytwarzania i sprzedawania produktów po coraz wyższej cenie, natomiast popyt jest skłonnością i gotowością nabywców do kupowania coraz więcej produktów i usług po coraz niższych cenach.

Kompromis rynkowy jest wyznaczony przez ilości produktów i usług, które opłaca się sprzedać i równocześnie korzystnie jest kupić.

Podaż może być globalna, oferowana na całym rynku, regionalna występująca w danym regionie, skupiona na określonych segmentach rynku, może się również odnosić do określonych produktów i usług.

Popyt rynkowy na produkt jest określony przez wielkość jego zakupów, która byłaby dokonana przez określoną grupę klientów, na określonym rynku, w określonym czasie, w określonym otoczeniu marketingowym i przy zastosowaniu określonego programu marketingowego. Górna granica popytu rynkowego stanowi popyt potencjalny lub potencjał rynkowy. Popyt przedsiębiorstwa to jego udział w popycie rynkowym. Wyróżnia się:

1. popyt pełny; oznacza on sytuację, w której cała wysokość oferowanej podaży produktu znajduje chętnych i gotowych dokonać zakupu nabywców,

2. brak popytu wywołany bądź nie występowaniem potrzeb bądź negatywnym przyjęciem oferowanego produktu lub usługi i nietrafnym programem marketingowym,

3. popyt negatywny wynikający z niechętnego nastawienia konsumentów do niektórych produktów na skutek oporów zakupu wynikających z tradycji, przyzwyczajeń, uprzedzeń bądź z nieznajomości cech użytkowych produktu na skutek braku odpowiednich działań marketingowych,

4. popyt nieracjonalny występujący wówczas, gdy konsumpcja jakiegoś produktu jest szkodliwa dla zdrowia lub niewskazana ze względów społecznych,

5. popyt ukryty, który oznacza bądź istnienie nieuświadomionych przez konsumentów potrzeb, bądź występowanie potrzeb, które nie mogą być zaspokojone z braku odpowiadających nabywcom produktów i usług.

6. popyt nieregularny i zmieniający się jako przeciwstawienie popytu zrównoważonego.

7. popyt malejący na skutek utraty przez produkt swej atrakcyjności lub pojawienia się korzystniejszego substytutu,

8. popyt nadmierny w stosunku do możliwości przedsiębiorstwa.

Prawo popytu Przy innych czynnikach danych, rozmiary zapotrzebowania na dane dobro w danym okresie zmaleje, jeżeli cena wzrośnie, a zwiększy się, jeżeli cena spadnie.

Prawo popytu i podaży (law of demand and supply) "prawo" przewidujące, że w warunkach doskonałej konkurencji ceny rynkowe osiągają poziom, przy którym ilości, które nabywcy chcą kupić, równają się ilościom, które sprzedawcy chcą sprzedać.

Prawo popytu głosi, że ilość pożądana i cena pozostają do siebie w stosunku odwrotnym, zaś prawo podaży stwierdza, że oferowana ilość i cena są do siebie wprost proporcjonalne

Prawo podaży i popytu Ujęte w nauce ekonomii i znajdujące praktyczne potwierdzenie prawo podaży i popytu wyraża zależności podaży i popytu od ceny oraz zależność ceny i odwrotnie. Pierwsza zależność oznacza, że przy wzroście ceny produktu popyt na niego maleje, a podaż rośnie, natomiast przy spadku ceny produktu zmniejsza się podaż, a popyt rośnie. Druga zależność określa, że wzrost podaży, przy niezmienionym popycie, powoduje spadek ceny, a zmniejszenie podaży wywołuje wzrost ceny i w rezultacie spadek popytu. Prawo podaży i popytu przejawia się w pełni na rynku dojrzałym.

Renta gruntowa, forma dochodu uzyskiwanego przez właściciela ziemi wykorzystywanej do celów produkcyjnych. Wysokość renty gruntowej zależna jest od ceny użytkowania ziemi (najmu, dzierżawy), kształtującej się na rynku pod wpływem popytu i podaży, oraz od jej powierzchni.

Cena użytkowania może być uzależniona od położenia (lokalizacji) działki, jej urodzajności, otoczenia, wyposażenia (uzbrojenia), a także cen produktów (dóbr lub usług), które dzięki niej mogą powstać.

Renta gruntowa pojawiła się już u schyłku starożytności, ale znaczenie jej wzrosło dopiero w gospodarce feudalnej. Występowała wtedy w trzech postaciach: renty naturalnej, renty odrobkowej (pańszczyzna) i renty pieni

Równowaga rynkowa Stan w którym nie występuje naturalne tendencja do zmian

Równowaga rynkowa (market equilibrium) sytuacja na rynku, w której popyt na dane dobra jest równy ich podaży. Cena, która zapewnia to zrównoważenie nazywa się cechą równowagi rynkowej. Równowaga rynkowa powstaje w procesie wzajemnej konfrontacji popytu i podaży, które podlegają wahaniom w zależności od wzajemnych relacji sprzedających i kupujących.

W zależności od zakresu rynku rozróżnia się:

• równowagę rynkową grupy dóbr (asortymentów), gdy popyt i podaż na te dobra są równoważne;

• równowagę rynkową regionalną, gdy zrównoważenie popytu i podaży ma miejsce w skali regionu;

• równowagę rynkową w segmencie rynku, gdy zrównoważenie popytu z podażą występuje w jakimś segmencie, tj. na jednym wydzielonym rynku, np. w jednej gałęzi;

• równowagę rynkową globalną, gdy występuje stan zbilansowania popytu i podaży na wszystkie dobra i usługi będące w obrocie wewnętrznym.

W zależności od czasu występowania równowagi dzieli się ją na krótkookresową i długookresową.

Równowaga krótkookresowa to taka kombinacja ceny i ilości towaru, która będzie istnieć tak długo, dopóki producenci nie będą mieć czasu na zmianę swoich urządzeń wytwórczych, lub jakiegoś innego zasobu, którego ilość w krótkim okresie czasu jest względnie stała.

Równowaga długookresowa to taki układ ilości i ceny, który wystąpi, gdy przedsiębiorstwa będą miały dość czasu na przekształcenie swoich zdolności produkcyjnych lub innych zasobów, których ilość w krótkim okresie jest względnie stała.

Równowaga rynkowa, sytuacja na rynku, w której - przy określonej cenie, zwanej ceną równowagi rynkowej - wielkość popytu na określony produkt (lub inny przedmiot wymiany) zrównuje się z wielkością jego podaży. Graficznym obrazem stanu równowagi rynkowej jest punkt równowagi rynkowej, tj. punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży.

Przy cenach rynkowych wyższych od ceny równowagi pojawia się nadwyżka podaży nad popytem (nadwyżka rynkowa), ceny rynkowe niższe od ceny równowagi powodują powstanie nadwyżki popytu nad podażą (niedobór rynkowy).

Wystąpienie nadwyżki rynkowej, będące rezultatem zwiększenia się podaży lub zmniejszenia popytu pod wpływem innych niż cena czynników, uruchamia procesy dostosowawcze, polegające na obniżaniu ceny przez sprzedawców, w rezultacie czego rozmiary popytu rosną, a zmniejsza się wielkość podaży. Proces ten trwa dotąd, dopóki nie nastąpi ich zrównanie.

W przypadku niedoboru rynkowego sprzedawcy podwyższają cenę tak długo, aż zmniejszająca się wielkość popytu i rosnąca wielkość podaży doprowadzą do ustalenia ceny równowagi.

Analogiczne zasady kształtowania równowagi rynkowej występują także na rynkach czynników wytwórczych, z tym, że na rynku pracy rolę ceny pełni płaca, na rynku finansowym stopa procentowa, a na rynku ziemi i innych nieruchomości może ją pełnić także renta gruntowa.

Równowaga na rynku pracy, sytuacja na rynku pracy, w której wszystkie osoby, które akceptują ukształtowaną na nim płacę równowagi, znajdują zatrudnienie. Stan pełnego zatrudnienia.

RYNEK, ekon. ogół transakcji kupna-sprzedaży danego dobra lub czynnika produkcji, zawieranych na pewnym terytorium w określonym czasie. Rynki można podzielić: wg kryterium przestrzennego na lokalne, regionalne, krajowe, międzynar., światowy; wg branż na rynki broni, ropy naftowej, zbóż itp.; wg kryterium zmian w czasie na stabilne, sezonowe, rozrzeszające się (np. nowo wprowadzane wyroby, jak komputery), zwężające się (z reguły na wyroby przestarzałe, np. czarno-białe telewizory); wg wielkości obrotów na małe, średnie, wielkie; wg teorii ekonomii na rynki dóbr i usług, pracy, kapitałowy. Na rynku występuje → konkurencja. W zależności od stopnia koncentracji → popytu i → podaży wyróżnia się 4 struktury rynku: konkurencję doskonałą oraz konkurencję niedoskonałą obejmującą: → monopol, → oligopol i konkurencję monopolistyczną. Oprócz wymienionych 4 podstawowych struktur rynku, niektórzy teoretycy wyodrębniają jeszcze rynki potencjalnie konkurencyjne (kontestowalne). Charakteryzuje je brak barier wejścia i wyjścia z gałęzi. Łatwość „wtargnięcia” na taki rynek powoduje, iż mimo znacznego stopnia koncentracji produkcji, dostawcy zachowują się tak, jakby działali w warunkach rzeczywistej konkurencji — nie wykorzystują siły ekon. i nie stosują praktyk monopolistycznych, ponieważ jakakolwiek próba stosowania tych praktyk powoduje wejście na rynek nowych firm i zniknięcie wszelkich zysków. Rynek kontestowalny charakteryzuje się brakiem zysków ekon. w długim okresie, nie musi występować na nim duża liczba firm, ani ich produkcja nie musi być jednorodna. Firmy występujące na rynku kontestowalnym osiągają wielkość produkcji, przy której cena jest równa kosztowi krańcowemu. Przykładem rynku kontestowalnego jest rynk przewozów lotn., gdzie samoloty można łatwo „przesunąć” z jednego rynku lub sposobu wykorzystania na inny.

Rynek powstał wskutek hist. procesu → podziału pracy. Koniecznym warunkiem jego istnienia jest wytwarzanie przez producentów większej ilości dóbr niż sami mogą skonsumować i dokonywanie wymiany nadwyżek. Funkcjonowanie rynku zależy nie tylko od struktury podaży i popytu, ale również od instytucji i unormowań prawnych (ochrona własności, ochrona obrotu gosp., system bankowy, sposoby regulowania zobowiązań, giełdy itp.). Podczas hist. procesu rozwoju społeczeństw (→ rozwój gospodarczy), rynki przeszły znaczną ewolucję. Dokonywała się ona w kilku wymiarach. W wymiarze przestrzennym rynki rozszerzały się: od małych — lokalnych (np. targów) — po wielkie rynki światowe. W wymiarze branżowym — powstawały coraz to nowe rynki, co wynikało z jednej strony z pogłębiania się społ. i międzynar. podziału pracy, z drugiej zaś — z obejmowania regulacją rynkową coraz to nowych dziedzin wiedzy (własność intelektualna, handel prawami własności rozwiązań techn., organiz.) oraz polityki (rynek usług regulacyjnych).

Ewolucji podlegały również zakres i formy oddziaływania rynku na gospodarkę. W 1 poł. XIX w. w krajach uprzemysławiających się (W. Brytania, Francja, Stany Zjedn.) w warunkach zbliżonych do konkurencji doskonałej (wolny rynek), rynek pełnił funkcję regulatora procesów gospodarczych. Przez wzajemne dostosowania popytu i podaży, w krótkim okresie ukształtowały się ceny równowagi, w długim zaś — wyrównały się stopy zysku we wszystkich gałęziach. Regulacje rynkowe decydowały o alokacji → czynników produkcji. Skutkiem regulacji rynkowej było występowanie → cyklu koniunkturalnego, przejawiającego się wahaniami rozmiarów produkcji, cen, płac i zatrudnienia. Wahania cykliczne, choć dotkliwe dla wszystkich uczestników życia gosp. (w okresie kryzysu wzrost bezrobocia, bankructwa przedsiębiorstw), przy rozdrobnionej strukturze podaży i popytu nie były zbyt głębokie i nie zagrażały stabilności systemu gospodarczego. Regulacja rynkowa uległa zmianie wraz z nasileniem się procesów koncentracji wywołanych drugą rewolucją techn. w końcu XIX w. Producenci mający znaczne udziały w rynku, mogli wywierać wpływ na ceny, określać rozmiary podaży, stwarzać ekon. bariery wejścia do gałęzi oraz sterować popytem. Wzrosło znaczenie wielkich przedsiębiorstw, a regulacja rynkowa stała się mniej efektywna. W krótkim okresie to nie relacje popytu i podaży określały ceny, ale decyzje wielkich przedsiębiorstw; w długim okresie — również alokacja kapitału dokonywała się nie tylko pod wpływem rynku, ale przede wszystkim wielkich przedsiębiorstw. Skutkiem tego było pogłębienie się cyklu koniunkturalnego i wystąpienie wielkiego kryzysu 1929, jego rozmiary zagroziły stabilności systemów społ.; ujawniła się bowiem wtedy niesprawność rynku jako regulatora procesów gosp. w warunkach konkurencji niedoskonałej. Zaczęto tworzyć instytucje państw., które zastępowały lub wspomagały mechanizm rynkowy w regulowaniu procesów gospodarczych. Po II wojnie świat. nasilił się → interwencjonizm państwowy i → regulacja; skutkiem było wyraźne spłaszczenie cyklu koniunkturalnego. Po szoku podażowym wywołanym kryzysem energ. 1973, ujawniły się niesprawności państwa w regulowaniu gospodarki. Niektóre kraje ponownie ograniczyły rolę państwa w gospodarce przez reprywatyzację i deregulację, pozostawiając więcej swobody mechanizmowi rynkowemu.

Sławomir Sztaba

Rywalizacja (rivalry) Stan napięcia w stosunkach międzyludzkich, współzawodnictwo wynikające z przeciwstawnych celów jednostek lub grup, których działania stanowią dla siebie nawzajem przeszkodę w realizacji tych celów. Rywalizacja przybiera formy jawne i ukryte, takie jak: opór (kształtowanie negatywnej opinii o koncepcji przeciwnika, utrudnianie wprowadzenia jej w życie, czy wręcz sabotowanie), podstęp (formułowanie celowo błędnych opinii, pozorne współdziałanie itp.), wywieranie nacisku (agitowanie, wręczanie łapówek znaczącym osobistościom, szantaż itp.), przetarg (oferowanie korzyści zwolennikom przeciwnych koncepcji, naciski władzy, udoskonalanie własnej koncepcji) i kompromis (zawarcie porozumienia dzięki rezygnacji z części swoich roszczeń przez zwalczające się strony i dojście do ugody

Siły rynkowe (market forces) Warunki popytu i podaży, które istnieją na wolnym rynku i określają poziom cen w wyniku decyzji podejmowanych przez kupujących i sprzedających oraz udzielających pożyczek i przyjmujących pożyczki. Siły te służą jako informacje i wskaźniki dla przedsiębiorstw, które podejmują inwestycje i decyzje dotyczące kupna i sprzedaży.

Substytuty w podaży. Takie dwa dobra , w przypadku których wzrost produkcji jednego z nich oznacza wycofanie zasobów z produkcji drugiego dobra

Sygnały rynkowe (market signals) Działania konkurentów będące bezpośrednią lub pośrednią wskazówką dotyczącą ich zamiarów, motywacji, celów lub sytuacji wewnętrznej. Stanowią one pośrednią formę komunikowania się na rynku, a wiele zachowań konkurentów może dostarczać informacji pomocnych w ich analizowaniu i formułowaniu własnej strategii działania.

Dostrzeganie i właściwe odczytywanie sygnałów rynkowych stanowi ważne narzędzie analizy zachowań konkurentów i opracowywania własnej strategii. Często jednak konkurencja może nadawać fałszywe sygnały w celu wprowadzenia innych firm w błąd i skierowania ich aby podjęły, bądź zaniechały działań z korzyścią dla emitującego te sygnały. Dostrzeżenie różnicy między fałszywym a prawdziwym sygnałem wymaga niekiedy wnikliwych ocen. Według M. Portera ważnymi rodzajami sygnałów rynkowych są: zapowiedzi działań, informacja po fakcie, jawne dyskusje o sytuacji w sektorze, omawianie i wyjaśnianie własnych posunięć przez konkurentów, prawdopodobna i rzeczywista taktyka konkurentów, sposób początkowego wdrażania zmian strategicznych, rozbieżność z dawnymi celami, z poprzednimi normami, wojująca marka wyrobu i prywatne przywództwa antytrustowe.

System cen, ogół cen istniejących w danej gospodarce w określonym czasie, stanowiący uporządkowaną, spójną i logiczną całość z punktu widzenia ich rodzajów, kategorii, wzajemnych relacji (proporcji), struktury, sposobów i metod ich kształtowania, zakresu i metod ingerencji państwa w ich ustalanie, a także powiązań z innymi systemami (np. finansowym, podatkowym), z zagranicą i in.

Charakter systemu cen uzależniony jest od funkcjonującego w danym kraju systemu gospodarczego (system ekonomiczno--społeczny). Najogólniej wyróżnia się system cen rynkowych oraz system cen sterowanych (regulowanych) przez państwo lub monopole.

W systemie gospodarki rynkowej dominuje system cen rynkowych, kształtujących się w wyniku działania mechanizmu rynkowego, uzupełniony na niektórych rynkach w większym lub mniejszym stopniu system cen sterowanych przez państwo lub monopole.

W systemie gospodarki planowej dominuje system cen sterowanych przez państwo, z niewielkim marginesem (uzależnionym od stopnia centralizacji gospodarki) system cen rynkowych.

Towar, ekon. produkt przeznaczony na sprzedaż; występuje w gospodarce towarowo-pieniężnej; ma wartość użytkową — zdolność do zaspokajania potrzeb, oraz wymienną — odzwierciedlaną przez cenę.

Veblen Thorstein (1857-1929), ekonomista i filozof amerykański pochodzenia norweskiego, profesor uniwersytetu w Chicago (1892-1906), Uniwersytetu Stanforda (1906-1909), Uniwersytetu Missouri w Columbii (1911-1918), New School for Social Research w Nowym Jorku (1919-1926). Twórca instytucjonalizmu.

Według Veblena system gospodarczy składa się z dwóch światów: świata przemysłu - reprezentowanego przez klasę pracującą, kierującą się instynktem dobrej roboty, której efektem jest produkcja, oraz świata interesu (biznesu) - reprezentowanego przez klasę próżniaczą, kierującą się motywem zysku i realizującą konsumpcję na pokaz. Przemiany systemu gospodarczego odbywają się pod wpływem zmian techniki i technologii, ale są hamowane przez bezwład wykształconych w przeszłości instytucji społecznych.

Główne prace: Teoria klasy próżniaczej (1899, wydanie polskie 1971), The Theory of Business Enterprise (1904), Absentee Ownership and Business Enterprise in Recent Time: The Case of America (1923).

Ułomności rynku (market failure) Przypadki nieefektywnej alokacji środków przez system rynkowy, alokacji nie maksymalizujących korzyści społeczeństwa. Przykładami takich ułomności mogą być: niezdolność rynku do sprawiedliwego podziału dochodów, niestabilność gospodarki spowodowana występowaniem cyklu gospodarczego, brak zapewnienia konkurencyjności cyklu, czyli istnienie możliwości monopolizacji itp. Te i inne ułomności rynku mogą i powinny być łagodzone odpowiednią interwencją państwa.

Zestawienie popytu rynkowego Tablica zestawiająca ze sobą różne łączne rozmiary zapotrzebowania na dane dobro ze strony wszystkich nabywców, którzy pragną i mogą je kupić przy różnych poziomach ceny w danym okresie

Zestawienie podaży Tablica przedstawiająca różne ilości dobra,, jakie wytwórcy chcą i są w stanie oferować w ciągu danego okresu przy rożnych poziomach cen. Zestawienie podaży może dotyczyć pojedynczego wytwórcy, grupy wytwórców lub wszystkich wytwórców ( zestawienie podaży rynkowej )

Zmian popytu ermin oznaczający przesuniecie krzywej popytu .Następuje ono wówczas, gdy którykolwiek z innych poza cenowych czynników określających popyt ulga zmianie

Zmian wielkości ( rozmiarów) popytu Termin oznaczający ruch po krzywej popytu z jednego punktu do drugiego Następuje w wyniku zmiany ceny

Zmiana oferowanej ilości Termin oznaczający ruch z jednego punktu krzywej podaży do innego. Następuje on w wyniku zmiany ceny

Zmiana podaży Termin oznaczający przesuniecie krzywej podaży , gdy zmianie ulegają inne pozacenowe determinanty podaży

Zamrożenie cen i płac, działania rządu zmierzające do stabilizacji poziomu cen i płac w warunkach inflacji, przez wyeliminowanie mechanizmu spirali cenowo-dochodowej (proces pobudzania wzrostu cen przez wzrost płac, a następnie wzrostu płac przez wzrost cen itd.).

Zamrożenie cen i płac w najszerszym zakresie stosowane było w gospodarce planowej i polegało na zobowiązaniu się rządu, pod naciskiem społeczeństwa, do niedokonywania w przyjętym okresie podwyżek cen i płac, w celu zachowania dotychczasowego poziomu realnych dochodów ludności.

Zamrożenie cen i płac umożliwiał system cen oparty na ustalanych przez właściwy organ państwowy cenach urzędowych, obejmujących zdecydowaną większość towarów, oraz centralnie sterowany system płac, stanowiących w tej gospodarce zasadniczą część dochodów społeczeństwa.

W gospodarce rynkowej zamrożenie cen i płac przejawia się kontrolą cen towarów wytwarzanych przez przedsiębiorstwa państwowe oraz płac pracowników tych przedsiębiorstw, co w większym lub mniejszym stopniu - w zależności od udziału sektora państwowego w poszczególnych segmentach rynku - wpływa na kształtowanie (stabilizację) cen i płac w przedsiębiorstwach prywatnych.

Doświadczenia wskazują, że polityka zamrażania cen i płac może przynieść oczekiwane, pozytywne skutki (ograniczenie inflacji) tylko w krótkim okresie. W perspektywie długookresowej jest jednak niekorzystna, prowadząc - w obu systemach gospodarczych - do powstania lub pogłębienia się niedoborów podaży dóbr i usług na ry Działanie rynku to działanie wolnych ludzi, którzy starają się przewidzieć przyszłość i na podstawie tych prognoz decydują, co i ile produkować

MATERIAŁY FAKULTATYWNE

Homo shopiens, czyli mózg na zakupach

Wojciech Moskal

2007-01-04, ostatnia aktualizacja 2007-01-04 18:49

Amerykańscy naukowcy odkryli w mózgu człowieka "centrum handlowe". Decyduje ono o tym, czy wyprawa na zakupy kończy się sukcesem, czy nie

Wyprzedaż, sales, promocja - te hasła biją po oczach ze sklepowych witryn, szczególnie teraz, w okresie poświątecznym. Kuszą klientów, którzy z koszykiem krążą wśród regałów, wypatrując okazji. Potem już tylko kolejka do kasy, gdzie z reguły następuje chwila zawahania: kupić - nie kupić?

Okazuje się, że decyzja zależy od wyniku potyczki rozgrywanej w mózgu. Hedonistyczna chęć posiadania walczy tam z bólem płacenia. Trwa zacięty pojedynek między ośrodkami, które wspólnie tworzą swoiste "centrum handlowe". Jak donosi ostatnie wydanie pisma "Neuron", naukowcom z Uniwersytetu Stanforda w USA udało się znaleźć i opisać pole owej bitwy.

Kupić, nie kupić, pomyśleć warto

Zespół kierowany przez Briana Knutsona zabrał na wirtualne zakupy grupę ochotników. Na ekranach komputera wyświetlano im różnego rodzaju produkty. Dano też czas na zastanowienie się, czy chcą je kupić i ile są skłonni zapłacić. Na koniec pokazywała się cena proponowana przez sprzedawcę. Wtedy klient musiał podjąć decyzję o zakupie.

Przy tym cały czas obserwowano uczestników eksperymentu za pomocą tzw. funkcjonalnego rezonansu magnetycznego. To metoda polegająca na mierzeniu przepływu krwi w mózgu, dzięki czemu wiadomo, które jego elementy są najbardziej aktywne.

Okazało się, że proces zakupów znajduje dokładne odbicie w centralnym systemie nerwowym. Jeżeli ochotnik bardzo chciał posiadać produkt, w jego mózgu natychmiast zapalał się region zwany jądrem półleżącym. Gdy pokazywała się cena, do gry włączała się wyspa leżąca w głębi bruzdy bocznej kory mózgowej.

Badacze przygotowali dla ochotników jeszcze jedną niespodziankę, często stosowaną przez sprzedawców. Najpierw podawali dość wysoką cenę, a w chwili, gdy klient bił się z myślami, informowali o korzystnej obniżce. W mózgu badanych zapalało się wtedy kolejne światełko - uaktywniała się tzw. środkowa kora przedczołowa.

Zdaniem Knutsona to właśnie te trzy ośrodki grają kluczową rolę w podejmowaniu decyzji przez kupującego. Co więcej, porównując ich aktywność, naukowcy byli w stanie dokładnie przewidzieć, czy ostatecznie zdecyduje się on na zakup, czy też nie. Gdy sygnał z jądra półleżącego był silniejszy od tego płynącego z wyspy - chęć posiadania wygrywała z bólem płacenia.

Debet w zwojach mózgowych

Wnioski? "Dowiedliśmy, że podczas zakupów w umyśle działa emocjonalna waga" - pisze Knutson.
Jego badania są kolejnym przyczynkiem do szybko rozwijającej się dziedziny nauki - neuroekonomii. Stara się ona wyjaśnić prawa rządzące handlem za pomocą konkretnych procesów, jakie zachodzą w centralnym systemie nerwowym.

Wyniki mają wymiar praktyczny. - Tłumaczą pewne niepokojące zachowania konsumentów. Na przykład łatwość robienia zakupów na kredyt, a więc za pomocą pieniędzy, których tak naprawdę nie mamy. Takie transakcje bowiem znieczulają ośrodek związany z bólem płacenia i przeważają szalę na korzyść chęci posiadania - wyjaśnia Knutson.

- Nasze decyzje, które podejmujemy w sprawach finansowych, wydają się często irracjonalne i dlatego pełne ręce roboty wciąż mają spece od reklamy, pracownicy kasyn czy sprzedawcy polis - komentuje w "Neuronie" odkrycie kolegów dr Alain Dagher z Instytutu Neurologicznego w Montrealu. - Być może dzięki badaniu tego, co dzieje się w mózgu podczas zakupów, będziemy mogli lepiej niż dziś pomagać zakupoholikom lub nałogowym hazardzistom - dodaje Dagher.

Jądro walczące z wyspą

Jądro półleżące odgrywa kluczową rolę w mózgowym systemie nagradzania. Jest fragmentem tzw. prążkowia, które sprawia, że zamysł czy motywacja przekształcają się w realne działanie. Wcześniejsze eksperymenty pokazały, że jądro półleżące jest aktywne wtedy, kiedy np. spodziewamy się dużego zastrzyku pieniędzy lub podczas jedzenia ulubionej potrawy. Niestety, najprawdopodobniej jest również zaangażowane w uzależnienie od narkotyków.

Z kolei wyspa jest wiązana np. z oczekiwaniem dużej straty pieniężnej, bólu, a także z reakcją emocjonalną na pokazywanie odrzucających, przykrych dla oglądającego zdjęć.

Obydwa regiony są też aktywne podczas podejmowania bądź rezygnowania z bardzo ryzykownych operacji finansowych (np. na giełdzie).

Dla klienta nie ma nic ważniejszego od ceny Rz 10 11 2003

Prawie 40 proc. Polaków szuka w sklepach najtańszych produktów żywnościowych; ponad połowa klientów kieruje się ceną także przy zakupie odzieży czy artykułów chemii gospodarczej - wynika z badań "Rz ". Promocyjna cena jest też najbardziej popularnym wabikiem w reklamach. W obrotach handlowych rośnie udział tanich produktów z własną marką sieci.

Wszystko po 5 złotych, Bomba Cenowa, Super Niskie Ceny (SNC), Cena Czyni Cuda (CCC) - kuszą nazwy sieci, które w ostatnich latach postawiły na produkty najtańsze. I rozwijają się w tempie, którego mogą im tylko pozazdrościć sklepy z markowymi wyrobami.

Jak wynika z danych firmy CAL, która bada polski handel, w ubiegłym roku liczba sklepów dyskontowych wzrosła o 14 proc., do 1200. A dane te nie uwzględniają sieci tanich sklepów z odzieżą, obuwiem czy upominkami, których są już setki. Nikt nie liczy szybko rozwijających się sklepów "wszystko za 5 zł" (niekiedy wszystko za 4 zł), które od ubiegłego roku opanowują duże i małe miasta.

Dariusz Witecki, współwłaściciel warszawskiej hurtowni Akces, która prowadzi sieć 40 takich sklepów, ocenia, że podobne sieci rozwija w Polsce ok. 15 hurtowni wyspecjalizowanych w imporcie tanich wyrobów z Dalekiego Wschodu.

Król dyskont

Słowo "dyskont" i zasady działania dyskontów spopularyzowały duże sieci spożywcze, takie jak liczący obecnie ok. 160 sklepów niemiecki Plus Discount, przejęte przez Portugalczyków Biedronki, duńskie Netto, francuskie Leader Price czy szybko rosnący niemiecki Lidl.

W ślad za dyskontami spożywczymi w ostatnich latach przyszedł czas na tanie sklepy innych branż, które odebrały bazarom i targowiskom monopol na niskie ceny. Obuwnicza sieć CCC, którą zaopatruje fabryka w Polkowicach, a kilka innych krajowych zakładów produkuje na jej zlecenie, liczy 281 sklepów. Konkurują z nią inne tanie sieci z butami, jak posiadająca ok. 100 placówek U Szewczyka, rozwijana przez spółkę Multisoft czy Ambra.

Przybywa dyskontów odzieżowych - ich funkcję pełniły przez pewien czas hipermarkety, które dzięki sezonowym promocjom i posezonowym wyprzedażom przyciągały niską ceną. Teraz rośnie im wyspecjalizowana konkurencja. Krakowska spółka SNC, prowadząca obecnie ok. 180 odzieżowych dyskontów Super Niskie Ceny, planuje, że w 2004 r. powiększy swą sieć do 230 - 250 sklepów, głównie na zasadach franchisingu. Dyskonty odzieżowe ma też szykująca się do giełdowego debiutu spółka Redan, która obok markowych sklepów Top Secret rozwija (poprzez swą spółkę zależną) dyskontowe Textil Markety.

Ofertę niedrogich mebli reklamuje otwarty niedawno największy w Polsce (4,5 tys. mkw.) dyskont meblowy Sconto, który uruchomiła w Warszawie niemiecka siec meblarska Walther Meble. Sklep sprzedaje meble z ponad 40 polskich fabryk, wybierając tanich dostawców albo tańsze kolekcje znanych firm meblarskich.

Kariera własnych marek

Choć dyskonty odzieżowe zaczynały zwykle od sprzedaży końcówek serii i starszych kolekcji innych firm, wraz z rozwojem i wzrostem obrotów coraz częściej idą w ślady tanich sieci spożywczych i lansują własne marki, zlecając produkcję w kraju albo za granicą. Własne marki tzw. private labels sieci handlowych, które z założenia mają być o 30 - 50 proc. tańsze od podobnych produktów markowych producentów, są podstawą oferty dyskontów, ale od kilku lat mają rosnący udział również w sprzedaży sieci super- i hipermarketów.

Kto produkuje?

Handlowcy twierdzą, że mimo niskiej ceny towary pod własną marką sieci utrzymują dobrą jakość. Zapewniają, że wszystkie wyroby, które są na półkach, nawet te bardzo tanie, muszą spełniać podstawowe normy jakościowe i być bezpieczne dla nabywców.

- O przyszłym dostawcy żywności, kosmetyków, chemii gospodarczej zbieramy dokładne informacje - zapewniają w Plus Discount. - Sprawdzamy kondycję finansową dostawcy, wyposażenie linii technologicznych. Ustalamy wspólnie najniższą cenę, za jaką może nam wytworzyć wybrane towary. Gdy dochodzimy do porozumienia, właściciel firmy musi dostarczyć wyniki badań potwierdzające bezpieczeństwo używanych surowców i udokumentować, że zaakceptowana przez nas jakość będzie utrzymana.

Niektórzy producenci najtańszych wyrobów są zadowoleni ze współpracy z supermarketami. W tej grupie jest Sokpol, zajmujący się wytwarzaniem oraz usługowym rozlewem soków i napojów owocowo-warzywnych. Sylwia Sobczak, współwłaścicielka Sokpolu, podkreśla, że spółka ma jedne z największych mocy produkcyjnych w branży. Gwarantuje to wymaganą jakość produktów i reżim technologiczny.

Na produkcji dla sieci nie traci również Hoop SA. W ocenie Dariusza Wojdygi, prezesa spółki, niska cena napojów i soków oferowanych przez sieci wynika z ich dużej skali produkcji i niewielkiej marży. Produkt jest wytwarzany z pełnowartościowych koncentratów, ale dodatkiem jest chemiczny słodzik, nie cukier.

Zlecenia wielkich placówek handlowych chwali Jarosław Mąka z Bastek Coffe & Tea. Firma oferuje kawę i herbatę taniej od innych, gdyż centrala sieci hipermarketów sama zamawia surowiec i negocjuje jego ceny z producentem.

- My tylko pakujemy i zawozimy do magazynu centralnego - mówią w Bastek Coffe & Tea.

Nie wszyscy się godzą

Wielu producentów narzeka, że w pogoni za obrotami handel domaga się od nich zbyt niskich cen, nie rezygnując przy tym ze swojej marży. - Zastanawiam się, jak jest możliwe wytworzenie kilograma kiełbasy w cenie poniżej 4 zł - mówi właściciel zakładu mięsnego, pragnący zachować anonimowość. - Ja i moi koledzy z wielu firm masarskich nie potrafimy tego zrobić, ale wyroby w tej cenie można nabyć pod marką sieci. Ten produkt pewnie nie szkodzi, ale niewiele ma wspólnego z podaną nazwą. Receptura w naszym zakładzie na ten sam artykuł jest inna, zgodna z polską normą - dodaje.

- Produkujemy jedynie mieszanki ziołowe, których skład i jakość pod względem ich zdrowotności dla klienta nie budzi zastrzeżeń - mówi Henryk Dorawa, prezes Cykorii SA.

Szef innej firmy przyprawowej odmówił współpracy, gdy sieci zażądały od niego wyprodukowania przyprawy do zup po 3 zł za kg. - To musiałaby być tylko sól z niewielkimi dodatkami suszonych warzyw i substancji zapachowych - twierdzi.

Mimo propozycji hipermarketów część firm nie decyduje się na produkcję pod marką firmy handlowej.

- Nie podjęliśmy się takiej współpracy - mówi Jacek Gryzel, dyrektor Grupy Chemii Gospodarczej Inco-Veritas S.A. - Bardzo niska cena, jakiej od nas wymagano, zmuszałaby do produkcji preparatów o słabej jakości. Obok znanego na rynku płynu do zmywania naczyń Ludwik wolimy wytwarzać pod własną marką także inny, znacznie tańszy preparat Lucek. Kosztuje 50 proc. mniej. Wprawdzie receptura jest "odchudzona", ale gwarantujemy jakość i skuteczność. Trudno natomiast byłoby nam wyprodukować pełnowartościowy produkt za cenę o połowę niższą niż klient płaci za Lucka. A w takich cenach są produkty dostępne na rynku.

Handel tanimi rzeczami jest opłacalny i dla hurtowników, i dla sklepów. Marża jednostkowa nie jest wprawdzie duża (10 - 15 proc., podczas gdy w przypadku artykułów o wyższych cenach dochodzi do 30 proc.), ale liczy się obrót. Gorzej wychodzą na dostawie tanich wyrobów ich producenci. Przeważnie cena zaledwie pokrywa koszty. W przypadku tanich artykułów polskie wytwórnie przegrywają konkurencję z dostawcami z Dalekiego Wschodu.

Anita Błaszczak, Lidia Oktaba, Anna Sielanko

Przedświąteczne zakupy. Obalanie mitów

Brief 08-12-2004 , ostatnia aktualizacja 24-11-2004 16:39

Niska cena ma znaczenie dla kupującego, ale czy skłoni do większych zakupów? Robert Cialdini ("Wywieranie wpływu na ludzi") udowadnia, że czasami łatwiej sprzedać coś, co ma wyższą cenę, gdyż kupujący sadzą, że za nią kryje się wyższa wartość.

Niejeden producent z pewnością czuje się mocno zagubiony w tych wszystkich teoriach, a zwłaszcza w okresie przedświątecznym potrzebuje jasnych wskazówek. Co robić, by nie zmarnować okazji, jaką są Święta? Czym przekonać do zakupów: ceną, opakowaniem, prezentem? Najnowsze badania, przeprowadzone w październiku 2004, przez agencję badawczo-doradczą Kinoulty Research wśród właścicieli i kierowników małych i średnich sklepów spożywczych, obala niektóre mity dotyczące zakupów świątecznych.

Czas

Obserwując sklepy można sądzić, że producenci kierują się zasadą, że im wcześniej rozpoczęta sprzedaż, tym większy poziom sprzedaży.

Z badań Kinoulty Research wynika, że przełom listopada i grudnia to czas, w którym rozpoczynają się przygotowania do Świąt w ponad 60 proc. sklepów. 44 proc. sklepów rozpoczyna przygotowania w grudniu, z czego 39 proc. na początku miesiąca, a tylko 5 proc. tuż przed Świętami. Co trzeci sklep rozpoczyna przygotowania w połowie listopada lub wcześniej. Producenci rzecz jasna zaczynają przygotowania odpowiednio wcześniej, aby ich towary dotarły na półki sklepowe w odpowiednim czasie.

Pod koniec listopada, kiedy to zaczyna przygotowania większość sklepów, niemal 70 proc. producentów jest już gotowa ze swoimi produktami (a przynajmniej rozpoczęła już zauważalne przez handlowców działania). "W ostatniej chwili", to jest na koniec listopada i początek grudnia, przygotowania rozpoczyna, zdaniem handlu, niemal co trzeci producent.
Co ciekawe, sprzedawcy uważają, że producenci zaczynają przygotowania we właściwym czasie. 10 proc. sklepów twierdzi nawet, że powinni robić to wręcz nieco później niż obecnie. Roman Baszun, szef działu Trade Kinoulty Research uważa, że opinia ta wynika z dużego stopnia identyfikacji sprzedawców z potrzebami i odczuciami kupujących. Polskie, nadal tradycyjne społeczeństwo, niechętnie widzi świąteczne produkty i wystrój sklepów w listopadzie - to sprzeczne z dominującą tradycją. - Sprzedawcy są doskonałym źródłem informacji o potrzebach i zachowaniach konsumentów, wyrażane przez nich zdanie w większym stopniu odzwierciedla rzeczywistość niż raporty przedstawicieli handlowych - twierdzi. - Biorąc ich opinię pod uwagę, zachęcałbym producentów do uszanowania powszechnie uznawanych wartości, gdyż tylko działając w zgodzie z nimi, można uzyskiwać wzrosty sprzedaży.

Cena

Promocyjna cena ma największe znaczenie dla kupujących - tak uważa 48 proc. sprzedawców. Aż 80 proc. detalistów pozytywnie ocenia efektywność świątecznie promocyjnych wersji produktów. W 39 proc. przypadków zdecydowanie poprawiają one sprzedaż danego produktu, a 42 proc. zapytanych o zdanie detalistów stwierdza, że wpływają one na nią raczej pozytywnie. Te wskazania potwierdzają również inne badania przeprowadzone przez KR - obniżki ceny, a więc natychmiastowa i zauważalna korzyść finansowa dla klienta jest najbardziej pożądana przez detalistę, jako ta dająca mu najszybszy i wymierny wzrost sprzedaży.

Opakowanie

Bardzo atrakcyjne według opinii 25 proc. sprzedawców jest również specjalne opakowanie świąteczne (grafika, kolory itp.). Ten argument jest o połowę mniej istotny niż cena, jednak również istotnie wpływa na sprzedaż, gdyż wiąże się z atrakcyjnością tego typu towarów jako prezentu gwiazdkowego.

Wielu detalistów w czasie przeprowadzania wywiadów zasugerowało łączenie kilku promocji w jednej ofercie, a więc np. świąteczne opakowanie w obniżonej cenie. To propozycja dosyć oczywista, jednak niechętnie przyjmowana przez producentów. - Właściciele sklepów najbardziej cenią obniżki cen i gratisy, jako przynoszące najwięcej korzyści dla sklepów. Jednak przez wielu marketerów są one wręcz postrzegane jako szkodliwe dla wizerunku marki. Dlatego inne oczekiwania promocyjne w okresie świątecznym to dość wyjątkowa okazja dla producentów, by wykazać się promocyjną inwencją przy pełnym popraciu sklepikarzy - potwierdza Zbigniew Tyszkiewicz, szef działu Consumer Kinoulty Research.

ale co po Świętach?

Wszystkie wymienione powyżej czynniki, zdaniem detalistów, poprawiają sprzedaż, jednak jednocześnie aż 63 proc. z nich uważa, że specjalne świąteczne wersje produktów są obarczone duża wadą, tzn. zostają ich zapasy po świętach, a wtedy już nikt ich nie chce kupować. Można temu zapobiec, lepiej przewidując poziom sprzedaży - dla 22 proc. sklepów nie stanowi to problemu. Ale to nie wszystko, co można zrobić. Problem niesprzedanych produktów ma przecież olbrzymi wpływ dla całościowych wyników sprzedaży. Zapytani przez Kinoulty Research detaliści uważają, że mają pomysły, w jaki sposób producenci mogliby jeszcze efektywniej niż obecnie sprzedawać swoje produkty w okresie przedświątecznym. Jednym z nich może być większe wsparcie w przygotowaniu świątecznego wystroju w ich sklepach - tego oczekuje aż 73 proc. respondentów. Jak mówi Roman Baszun, sprzedawcy powinni częściej być traktowani przez producentów jako sprzymierzeńcy, a nie tylko jako "kanał sprzedaży." Są bowiem doskonałym źródłem informacji na temat możliwości budowy przewagi konkurencyjnej przez dostawców.

Sondaż "Rzeczpospolitej"

Lepszy sprzęt, tańsza odzież

Prawie 40 proc. klientów kieruje się ceną przy wyborze żywności i kosmetyków - wynika z badań wykonanych dla "Rzeczpospolitej" przez Pracownię Badań Społecznych w Sopocie. W przypadku odzieży i chemii gospodarczej cena ma jeszcze większe znaczenie. Jakość natomiast jest najważniejsza przy zakupie lodówki, pralki czy telewizora.

Stosunek do cen kobiet i mężczyzn nie jest jednakowy. Zależy to od rodzaju kupowanego towaru. Mężczyźni są bardziej oszczędni wybierając żywność i kosmetyki, a kobiety - wbrew pozorom - starają się kupić tańszą odzież. W przypadku sprzętu zmechanizowanego, kosmetyków oraz chemii gospodarczej różnic pod tym względem między płciami nie ma.

W jakim stopniu cena decyduje o wyborze produktu, zależy przede wszystkim od sytuacji gospodarstwa domowego. Na to, ile co kosztuje najbardziej zwracają uwagę osoby samotne w średnim i starszym wieku, najmniej - zwłaszcza w przypadku żywności - bezdzietne małżeństwa w średnim i starszym wieku. Przy zakupie odzieży mało przejmują się wysokością ceny młode osoby, prowadzące odrębne gospodarstwa.

Cena kupowanej żywności i odzieży jest szczególnie istotna dla rencistów, emerytów i bezrobotnych, a w następnej kolejności - dla rolników. Wyraźnie zwracają uwagę na ceny także pracownicy sfery budżetowej. Dla zatrudnionych w przedsiębiorstwach państwowych i prywatnych natomiast najważniejsza jest jakość wyrobów.

Nie ma prostej zależności między dochodami a kierowaniem się przy zakupach ceną. Np. przy wyborze sprzętu domowego bardziej zwracają uwagę na to, ile zapłacą ci, u których dochód na osobę wynosi od 300 do 400 zł, niż przedstawiciele rodzin biedniejszych, w których "na głowę" przypada miesięcznie do 300 zł. Bardziej liczą się z ceną żywności osoby, które mają do dyspozycji 500 - 700 zł miesięcznie niż ci, którzy dysponują kwotę 400 - 500 zł. Jednak w przypadku wszystkich towarów - co oczywiste - najmniej patrzą na ceny osoby najlepiej sytuowane. A.S.

Badanie przeprowadziła Pracownia Badań Społecznych w Sopocie w październiku br. na 1037-osobowej próbie reprezentatywnej dla dorosłej ludności kraju.

1. Spekulacja i ryzyko

Zob J, Sloman Podstawy ekonomii

W sytuacji, kiedy przesuwają się krzywe popytu i podaży, ceny nie pozostają niezmienne - czasami rosną, a czasem spadają. Jeżeli w dającej się przewidzieć przyszłości spodziewane są zmiany cen, to fakt ten wpłynie na zachowania nabywców i sprzedawców już dziś a zachowanie to z kolei wpłynie na sytuację rynkową w przyszłości.

Co to jest spekulacja?

Na przykład, jeżeli teraz jest grudzień, a ty zamierzasz kupić nowy płaszcz zimowy, być możesz zdecydujesz się poczekać z tym do wyprzedaży oczekiwanej w styczniu. Z kolei w styczniu, gdy zobaczysz na wyprzedaży letnią sukienkę, możesz ją kupić, nie czekając do lata, kiedy ceny będą dużo wyższe. Tak więc oczekiwany wzrost cen skłania ludzi do kupowania już teraz, a oczekiwany spadek cen skłania do odroczenia zakupu.

Odwrotna zasada kieruje postępowaniem sprzedawców. Jeżeli zamierzasz sprzedać swe mieszkanie, a ceny mieszkań spadają, będziesz starał się sprzedać je jak najszybciej. Jeśli natomiast ceny szybko rosną, będziesz raczej wyczekiwał jak najdłużej, aby uzyskać możliwie najwyższą cenę. Tak więc oczekiwany spadek cen skłania ludzi do sprzedaży już dziś, a oczekiwany wzrost cen skłania do odroczenia sprzedaży.

Takie postępowanie, w którym decyzje o kupnie i sprzedaży oparte są na przewidywanych w przyszłości zmianach, nazywamy spekulacją (Zauważmy, że tego rodzaju „spekulacja" (gra rynkowa) jest nieodłączną cechą racjonalnych zachowań rynkowych. Nie ma ona nic wspólnego z nieuczciwością, oszustwem czy wyzyskiem i nie powinna wywoływać pejoratywnych skojarzeń.)

Na czyn bazuje spekulacja

Spekulacja opiera się często na obecnych tendencjach cen. Jeżeli ceny rosną, trzeba zastanowić się, czy dochodzą one właśnie do szczytowego poziomu i wkrótce zaczną spadać, czy też będą nadal wzrastać. Mając ukształtowany pogląd na ten temat, czyli prognozę, można przystąpić do działania.

Spekulacja prowadzi na ogół do samo spełniania się oczekiwań. Działania uczestników gry rynkowej sprawiają, że ceny faktycznie zmieniają się w kierunku przez nich przewidywanym. Na przykład, jeżeli gracze giełdowi uważają, że cena akcji określonej spółki wzrośnie, będą masowo wykupywać te akcje. W rezultacie ich cena rzeczywiście wzrośnie. Można tu mówić o samo realizującej się przepo­wiedni.

Jak spekulacja wpływa na rynek?

Działania spekulacyjne wywierają wpływ na wielkość popytu i podaży, a przez to również na ceny. Spekulacja może przyczyniać się do złagodzenia wahań cen bądź je pogłębiać, tzn. może działać stabilizująco lub destabilizująco.

Spekulacja stabilizująca

Spekulacja wywiera stabilizujący wpływ na ceny, jeżeli dostawcy i/lub nabywcy są przekonani, że obecna zmiana ceny jest przejściowa.

Początkowy spadek ceny.

Na rysunku poniżej krzywa popytu przesunęła się z położe­nia Do, do D1 Punkt równowagi przemieścił się z położenia Eo do E1, a cena spadła do poziomu C1. Jak ludzie zareagują na spadek ceny?

Rysunek Spekulacja stabilizująca: początkowy spadek ceny

C S1 S
0

Co Eo

C2

E2 D0

C1 D2

E1

D1

Q

Jeżeli panuje przekonanie, że spadek ceny jest przejściowy, to dostawcy przy danej cenie zmniejszą swą ofertę, oczekując na zwyżkę ceny. Po cóż mieliby wyzbywać się towaru teraz, skoro wkrótce mogą uzyskać wyższą cenę? Krzywa podaży przesunie się z położenia So, do S1.

Z kolei nabywcy zwiększą swą skłonność do zakupów, korzystając z przejściowego spadku ceny. Krzywa popytu przesunie się z położenia D1 do D2 Równowaga przemieszcza się do punktu E2 ,czemu towarzyszy wzrost ceny w kierunku poziomu wyjściowego C0.

Początkowy wzrost ceny.

Rysunek Spekulacja stabilizująca: początkowy wzrost ceny

C So S1

C1 E1

C2 E2

Co Eo D1

D2

D0

Q

Na rysunku powyżej krzywa popytu przesunęła się położe­nia D0, do D1, a cena wzrosła z Co do C1.

Dostawcy zwiększają oferowane ilości, zanim cena ponownie spadnie krzywa podaży przesuwa się z So do S1. Nabywcy jednak wyczekują na spadek ceny. Krzywa popytu przesuwa się więc z D1 do D2. Równowaga zmierza do punktu E2, a cena wskutek spekulacji spada z powrotem w kierunku, Co do poziomu C2

Spekulacja na rynku płodów rolnych

Rynki podatne na spekulację

Spekulacja występuje na wielu rynkach. Najbardziej charakterystyczne przykłady to giełda papierów wartościowych, rynek walutowy rynek nierucho­mości rynki surowców i płodów rolnych.

Dobrym przykładem spekulacji stabilizującej jest sytuacja występująca na rynkach produktów rolnych. Weźmy jako przykład rynek zboża. Na jesieni tuż po żniwach, podaż mogłaby być ogromna, gdyby cały zebrany plon trafił od razu na rynek. Cena pszenicy spadłaby jednak do bardzo niskiego poziomu. Z kolei na wiosnę, gdy prawie cała podaż zostałaby już wyprzedana. Cena rozrosłaby się do bardzo wysokiego poziomu. Wszystko to łatwo przewidzieć.

Co w tej sytuacji robią rolnicy? Oczywiście spekulują. Wiedzą oni, że tuż po zbiorach cena pszenicy spadnie, a zatem nie kwapią się ze sprzedażą całych zbiorów i znaczną ich część przechowują na później. Im niższa jest aktualna cena, tym większą część zboża magazynują w oczekiwaniu późniejszego wzrostu ceny. I właśnie utrzymywanie tych zapasów zapobiega spadkowi cen. Innymi słowy, stabilizuje to ceny.

W następnych miesiącach, gdy cena zacznie rosnąć, rolnicy dostarczają stop­niowo zmagazynowane zboże na rynek. Im wyższa jest cena, tym więcej zboża dostarczają, gdyż oczekują, że cena spadnie ponownie w okresie następnych zbiorów. Upłynnianie zapasów ponownie stabilizuje ceny, łagodząc ich wzrost.

Kto zajmuje się spekulacją na rynku płodów rolnych?

W rzeczywistości spekulacją na rynku zbożowym zajmują się nie rolnicy, lecz firmy handlowe. Po zbiorach, kiedy zboża na rynku jest w bród, a ceny są niskie, firmy te skupują ziarno i gromadzą zapasy w magazynach. Na wiosnę i w lecie, gdy na rynku zaczyna brakować zbóż i ceny są wysokie, sprzedają nagromadzone za­pasy. W ten sposób przyczyniaj się do ustabilizowania cen. Podobnie postępowali­by rolnicy, gdyby mieli odpowiednie magazyny do przechowywania ziarna.

Spekulacja destabilizująca

Spekulacja będzie wpływała destabilizująco na ceny, gdy dostawcy i/lub nabywcy uznają, że obecne zmiany cen zwiastują podobną tendencję w przyszłości.

Początkowy spadek ceny.

Na rysunku poniżej krzywa popytu przesunęła się z D0 do D1, a cena spadła z C0 do C1. Dostawcy sądzą tym , że ten spadek ceny zapowiada dalszy , starają się sprzedać już zatem teraz jak najwięcej. Krzywa podaży przesuwa się z So, do S1. Z kolei nabywcy wyczekują tym razem, aż cena obniży się jeszcze bardziej. Krzywa popytu przesuwa się, więc z D1 do D2 Te zachowania sprzedaw­ców i nabywców powodują, że cena spada dalej, do poziomu C2.

Rysunek Spekulacja destabilizująca: początkowy spadek ceny

C D2 D1 Do So S1

Co

Eo

C1 E1

C2

E2

Q

Początkowy wzrost ceny.

Na rysunku poniżej wzrost ceny, z Co, do C1 został wywołany przez wzrost popytu z Do do D1. Dostawcy wyczekują na dalszą zwyżkę ceny. W związku z tym krzywa podaży przesuwa się z So , do S1. Nabywcy natomiast chcą kupić jak najwięcej, zanim cena znowu wzrośnie. Krzywa popytu przesuwa się więc z D1 do D2. W rezultacie cena dalej wzrasta, do poziomu C2.

Rys. Spekulacja destabilizująca :początkowy wzrost ceny

C

C2 E2 S1

So

C1

E 1 D2

Co

E0 D1

Do

Q

Gdzie występuje spekulacja destabilizująca?

Spekulacja destabilizująca występuje często na rynku nieruchomości. Załóżmy, że - po długim okresie stabilizacji lub spadku - ceny domów i mieszkań zaczynają wzrastać na skutek wzrostu popytu, związanego z obniżką stóp procentowych od kredytów hipotecz­nych albo ożywieniem gospodarczym po zakończeniu recesji. Sądząc, że wzrost cen mieszkań sygnalizuje poprawę koniunktury na rynku mieszkaniowym i że ceny będą nadal rosły, potencjalni nabywcy chcą dokonać zakupu jak najszybciej, zanim ceny wzrosną jeszcze bardziej. Wzrost popytu (jak na rysunku powyżej doprowadzi, więc do jeszcze większej zwyżki cen. Tak właśnie stało się na rynku miesz­kaniowym Wielkiej Brytanii w latach 1996-1997.

Wnioski

W pewnych warunkach spekulacja może dopomóc w zmniejszeniu wahań cen (tzw. spekulacja stabilizująca). Taka sytuacja jest najbardziej prawdopodobna na rynkach stosunkowo stabilnych, gdzie zmiany popytu i podaży są niewielkie.

W innych warunkach jednak spekulacja może wzmacniać wahania cen. Jest to najbardziej prawdopodobne w okresach szczególnej niepewności, gdy następują duże zmiany popytu i podaży. Ludzie traktują wówczas zachodzące zmiany cen jako oznakę pewnej tendencji, która utrzyma się w najbliższej przyszłości, i naśladują zachowania innych. Efektem takiego postępowania jest zwiększenie skali wzrostu lub spadku ceny.

Działanie w warunkach niepewności i ryzyka

Nabywcy i sprzedawcy starają się przewidywać zmiany cen. W wielu jednak przypadkach nikt nie jest pewien, w jakim kierunku zmienią się ceny. Dobrym przekładem są kursy akcji na giełdzie. Jeżeli przewidujesz, że ceny akcji spółki X wzrosną znacznie w najbliższym czasie, to możesz kupić obecnie te akcje z zamiarem ich sprzedaży po zwyżce cen. Ale nigdy nie jesteś całkowicie pewien, że kurs tych akcji rzeczywiście wzrośnie: może się zdarzyć, że spadnie. Kupując akcje podejmujesz zatem pewną grę. Może to być gra dwojakiego rodzaju.

Szanse wygranej są znane

Pierwszym rodzajem jest gra, w której szanse wygranej są znane. Weźmy najprostszy przykład: grę w orła i reszkę. Orzeł wygrywa; a, reszka przegrywa. Szansa wygranej wynosi dokładnie 50%.

Jeżeli podejmujesz tę grę, działasz w warunkach ryzyka. Ryzyko występuje wtedy, gdy prawdopodobieństwo wystąpienia określonego zdarzenia jest znane. Ryzyko jest miarą możliwych odchyleń wyniku. Na przykład, jeżeli zakładasz się o funta w ten sposób, że za orła wygrywasz 1 zł , a za reszkę tracisz 1zł , to skala zmienności wyniku wynosi od -1zł do + 1 zł

Szanse nieznane lub znane tylko w przybliżeniu.

Drugi rodzaj gry - częściej spotykany - to gra, w której szanse są nieznane lub znane tylko w przybliżeniu. Przykładem jest gra giełdowa. Jesteś niemal pewien, że akcje określonej spółki pójdą w górę. Ale, z jakim prawdopodobieńst­wem: 90%, 80%, czy może niższym? Tego nie potrafisz dokładnie określić. Gra podejmowana w takich warunkach nazywa się działaniem w warunkach niepew­ności. Jest to sytuacja, w której prawdopodobieństwo określonego zdarzenia nie jest znane.

Być może nie znosisz hazardu i jesteś skłonny potępić angażowanie się w takie gry jako niemądre i nieetyczne. Ale określenie „gra" dotyczy nie tylko takich zajęć, jak zakłady na wyścigach, karty, ruletka itp. Ryzyko i niepewność występują w każdym działaniu gospodarczym. Ciągle musimy podejmować decyzje, których efekty nie są z całą pewnością znane. Nawet człowiek najbardziej prawy pod względem moralnym musi zdecydować, jaki wybrać zawód, czy i kiedy kupić mieszkanie, a nawet - czy wziąć parasol, wychodząc z domu. Każda z takich decyzji i tysiące innych są podejmowane w warunkach niepewności (a czasami również ryzyka).

Utrzymywanie zapasów jako sposób ograniczenia problemu niepewności

Producenci mogą ograniczyć problemy związane z niepewnością, utrzymując zapasy swoich produktów.

(Trzymanie zapasów na ogół nie zmniejsza niepewności, lecz może łagodzić jej skutki. Oczywiś­cie nie wszystkie rodzaje produktów nadają się do długotrwałego przechowywania. Dotyczy to zarówno produktów łatwo psujących się (jak wędliny czy masło), szybko wychodzących z mody (odzież, obuwie), jak też zajmujących dużo miejsca i wymagających kosztownej konserwacji (maszyny, samochody). Niektóre produkty są wytwarzane przeważnie na zamówienie (np. statki czy domy mieszkalne) i trudno wyobrazić sobie ich magazynowanie. Większość usług z samej swej natury nie może być przechowywana).

Wróćmy do przykładu rolników uprawiających pszeni­cę. W okresie siewu zbóż nie wiedzą oni, jaka będzie cena pszenicy po żniwach. Jeżeli jednak mają odpowiednią powierzchnię magazynową, mogą trzymać zapasy zboża do momentu, gdy cena osiągnie odpowiednio wysoki poziom. Inaczej mówiąc, mogą czekać, aż cena okaże się zadowalająca.

Choć trzymanie zapasów może znacznie ograniczyć niepewność, nie da się jej nigdy całkowicie wyeliminować. Podczas siewów rolnik nie wie, jakie będą tegoroczne zbiory. Jeżeli plony będą bardzo obfite, to niskie ceny będą utrzymywać się przez dłuższy czas po żniwach. Drugim problemem są koszty składowania zboża. Rolnik musi porównać oczekiwane korzyści w postaci wyższej ceny z dodatkowymi kosztami przechowywania zboża.

Rynek informacji

Innym sposobem zmniejszania niepewności jest nabywanie informacji. na przy­kład, przy transakcjach giełdowych możemy zasięgnąć rady u maklera, a przy większych zakupach przejrzeć odpowiedni katalog czy magazyn konsumencki. Pozyskiwane w ten sposób informacje pozwalają znacznie ograniczać niepewność.

Pełniejsza informacja może również przyczynić się do wzmocnienia stabilizują­cych efektów spekulacji. Przy słabej informacji ludzie kierują się zasłyszaną plotką lub lękiem, co może czynić spekulację bardziej destabilizującą, gdy wszyscy zaczynają robić to samo. Natomiast przy lepszej informacji gra rynkowa prowadzi ceny bardziej bezpośrednio w kierunku długookresowej, stabilnej równowagi.

Podsumowanie

1 Aby dobrze zrozumieć działanie rynku, musimy uwzględnić czynnik czasu.

2. Ponieważ producenci i konsumenci potrzebują czasu na pełne dostosowa­nie się do zmian cen, należy rozróżnić równowagę krótkookresową od długookresowej. Przesunięcia krzywych popytu i podaży wywołują w krótkim okresie relatywnie duże zmiany cen, a w długim okresie - relatywnie duże zmiany ilości.

3. Uczestnicy rynku często biorą pod uwagę przewidywane zmiany cen, co wpływa na wielkość popytu i podaży. Tego rodzaju spekulacja wpływa stabilizująco na ceny (tzn. łagodzi ich wahania), jeżeli ludzie sądzą, że aktualne zmiany cen są przejściowe. Spekulacja wpływa jednak desta­bilizująco na ceny (tzn. wzmacnia ich wahania), jeżeli ludzie uważają, że ceny będą się zmieniały w samym kierunku, co obecnie (przynajmniej przez pewien czas).

4. Wiele decyzji gospodarczych podejmowanych jest w warunkach ryzyka lub niepewności. Problemy związane z niepewnością, co do przyszłego kształtowania się cen można ograniczyć przez utrzymywanie zapasów towaru. Kiedy ceny są niskie, można gromadzić zapasy, aby sprzedać je wtedy, gdy ceny wzrosną.

5. Niepewność można ponadto zmniejszyć przez pozys­kiwanie pełniejszych informacji o sytuacji rynkowej.

Kwotę tę muszą zapłacić w momencie dokonania zakupu lub w czasie późniejszym np. przy zakupach na kredyt np. ratalnych.

Konflikt to sytuacja , w którym jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów (zaspokojenia potrzeb, realizacji interesów) przez wyeliminowanie, podporządkowanie sobie bądź zniszczenie jednostki lub grupy dążącej do celów podobnych lub identycznych. Występująca sprzeczność interesów powoduje starcie przeciwstawnych sobie sił. Konflikt ustaje, jeśli jedna z grup zwycięża, bądź osiągnięty zostania kompromis,

Marshall prowadził badania dotyczące różnych sfer ekonomicznych - wniósł on wkład w dziedzinę mikroekonomii, przede wszystkim syntezę i rozwój teorii ekonomicznych: badanie związków podażowo - popytowych, rozwinięcie teorii użyteczności konsumenta, powiązanie teorii krańcowej produktywności z tradycyjną teorią kosztów. Nie wszystkie spostrzeżenia Marshalla zostały przez niego samego rozwinięte - w swoich pracach zawarł on przesłanki do dalszych badań i obserwacji, które stały się inspiracją dla wielu mu współczesnych i ich następców.

John Maynard Keynes, 1. baron Keynes (ur. 5 czerwca 1883 w Cambridge, zmarł 21 kwietnia 1946 w Firle, Wielka Brytania) - angielski ekonomista, twórca teorii interwencjonizmu państwowego w dziedzinie ekonomii i finansów państwowych. Był synem logika i ekonomisty Johna Neville'a Keynesa.

Na początku Keynes studiował matematykę i historię. Studia ekonomiczne odbył pod kierunkiem ekonomistów liberalnych Artura Cecila Pigou i Alfreda Marshalla w latach 1905-1908 Jego poglądy na ekonomię wywarły decydujący wpływ na rozwój myśli ekonomicznej w latach 30. - 60. XX wieku.

Aby to uzasadnić odwołajmy się do Zasad Ekonomii Marshalla. Jedną z najbardziej istotny cech jego metodologii było rozróżnienie pomiędzy kształtowaniem się popytu i podaży w okresie ultrakrótkim, krótkim i długim. Wiadomo, że każde ostrze może być mniej lub bardziej aktywna w zależności od tego jak trzyma się nożyczki. Tak samo popyt i podaż i mogą mieć różny wpływ na kształtowanie się ceny i ilości równowagi, a zleży od okresu czasu.

Przypuśćmy, że zgłaszam popyt na ciągnik, żeby sobie pomóc w zbiorach kartofli z mojej działki. Mój popyt na ciągnik pochodzi stąd, że istnieje po­pyt na moją kartofle. Gdyby nie było popytu na kartofle, to nie by­łoby popytu na ciągniki używane przy ich uprawie. Nie byłoby również popytu na opony używane w pro­dukcji ciągników dostosowanych do uprawy kartofli. Nie byłoby również popytu na siłę roboczą zatrudnianą w produkcji opon, na stal do budowy ciągników, na rudę żelazną do produkcji stali, na mechaniczne szu­fle do czerpania rudy żelaznej.

Możemy to zilustrować następującym przykładem. Przyjmijmy, że firma „Unipol” montuje ręcznie joysticki, które dostarcza po cenie hurtowej 22,50 zł do sklepów komputerowych łączny koszt robocizny i elementów wynosi 18 zł za sztukę jednostkowy zysk wynosi zatem 4,5 zł na sztuce. Na rynku pojawiła się zastępująca czynności manualne maszyna do montowanie. Przy jej zastosowaniu łączny koszt produkcji może być obniżony nawet o 25 % czyli wyniesie 13,50 zł za sztukę. W oparciu o przeprowadzone kalkulacje zarząd zdecydował zakupić jedną maszynę i zastąpić nią kilku robotników. Dzięki temu zabiegowi firma zdobyła możliwość podwojenia swoich zysków, które po wprowadzeniu maszyny wzrosły do 9 zł na sztuce. Zauważmy, że nawet gdyby cena rynkowa spadła do 17 złotych za sztukę, to obniżenie kosztów produkcji pozwoli firmie przetrwać. Inne, które tego nie zrobiły poniosą straty i jeśli nie obniżą odpowiednio kosztów zbankrutują i będą musiały opuścić rynek.

---