PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ

Skrypt opracowany na podstawie:

• J. Barcz - Prawo Unii Europejskiej, tom I i II;

• J. Barcz, M. Górka, A. Wyrozumska - Instytucje i prawo Unii Europejskiej;

• Notatki z wykładów z dr. M. Mataczyńskim na UAM w roku akademickim 2009/2010.

INSTYTUCJE UE

Art. 13 TUE zalicza do instytucji UE:

1. Parlament Europejski;

2. Radę Europejską;

3. Radę;

4. Komisję Europejską;

5. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej;

6. Europejski Bank Centralny;

7. Trybunał Obrachunkowy.

PARLAMENT EUROPEJSKI

1. Uwagi ogólne

• PE istnieje od czasu utworzenia EWWiS, początkowo pod nazwą Wspólnego Zgromadzenia;

• Od 1958 r. jako Zgromadzenie Parlamentarne dla trzech Wspólnot;

• JAE z 1986 r. wprowadził obecną nazwę;

• PE ma siedzibę w Strasburgu, a dodatkowe posiedzenia plenarne odbywają się w Brukseli;

• Komisje parlamentarne obradują w Brukseli, a Sekretariat Generalny PE i jego służby znajdują się w Luksemburgu.

2. Skład i status członków

• PE składa się z przedstawicieli narodów państw należących do UE;

• Pierwotnie w jego skład wchodzili delegaci z parlamentów krajowych, a dopiero na mocy Aktu z 1976 r. deputowani są wybierani w powszechnych wyborach bezpośrednich;

• Pierwsze wybory odbyły się w 1979 r.;

• Skład PE nie może przekraczać 750 posłów + przewodniczący - od TL;

• TL: reprezentacja obywateli ma mieć charakter degresywnie proporcjonalny, z minimalnym progiem 6 członków na państwo członkowskie i maksymalnym progiem 96 członków;

• Kadencja wynosi 5 lat;

• Mandat posła może wygasnąć w wyniku:

1. Rezygnacji;

2. Śmierci;

3. Utraty mandatu (prawo krajowe wskazuje przesłanki);

• Ordynację wyborczą regulują przepisy każdego kraju,

• Choć PE został uprawniony do opracowania projektu jednolitej procedury wyborczej - do tej pory nie udało się jej ustalić;

• Jednak decyzja Rady z 2002 r. ustanowiła pewne wspólne zasady:

• W każdym państwie członkowie PE mają być wybierani na zasadzie proporcjonalnej;

• Państwa mogą przyjąć swoją procedurę głosowania na podstawie systemu list preferencyjnych;

• Wybór dokonywany jest w wyborach powszechnych, wolnych i tajnych;

• Zakaz łączenia mandatu posła PE z wykonywaniem innych funkcji, m.in. z mandatem posła parlamentu krajowego, członka rządu, sędziego TSUE itd.

• Posłowie sprawują mandat w sposób niezależny,

• Przysługują im przywileje oraz immunitety.

3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy

• Na czele PE stoi przewodniczący wraz z Prezydium (przewodniczący + 14 wiceprzewodniczących + 6 kwestorów z głosem doradczym);

• Wszyscy w/w wybierani na 2,5 roku;

• Przewodniczący: kieruje całością prac PE i jego organów, pełnia uprawnień do przewodniczenia obradom PE;

• Prezydium: wewnętrzne funkcjonowanie PE;

• Konferencja Przewodniczących - przewodniczący PE + przewodniczący grup politycznych;

• Organizacja prac PE;

• Kontakty z innymi instytucjami UE, państwami trzecimi i organizacjami pozawspólnotowymi;

• Konferencja Przewodniczących Komisji - przewodniczący wszystkich komisji stałych i tymczasowych;

• Przekazywanie KP zaleceń dotyczących prac komisji i ustalania porządku dziennego sesji miesięcznych;

• Grupy polityczne:

• Posłowie mogą się łączyć w grupy polityczne wg kryterium podobieństwa poglądów politycznych;

• Każda grupa polityczna składa się z posłów wybranych w co najmniej 1/5 państw członkowskich;

• Minimalna liczba posłów konieczna do utworzenia grupy politycznej wynosi 20;

• Poseł może należeć tylko do jednej grupy politycznej;

• Partie:

• Chadecy;

• Socjaliści;

• Liberałowie;

• Eurosceptycy umiarkowania;

• Eurosceptycy radykalni;

• Zieloni;

• Komuniści;

• Komisje parlamentarne:

• Prace w PE toczą się w komisjach parlamentarnych;

• Rodzaje:

• Stałe;

• Tymczasowe;

• Posłowie są przydzielani do stałych komisji specjalizujących się w różnych dziedzinach, np.:

• Sprawy Zagraniczne;

• Transport i Turystyka;

• Prawo;

• Zmiany klimatyczne;

• Sekretariat Generalny - wspomaga prace PE;

• Organizacja pracy:

• PE odbywa sesję roczną;

• Co do zasady PE stanowi bezwzględną większością oddanych głosów;

• W niektórych wypadkach wymagana jest większość kwalifikowana, np. wotum nieufności wobec Komisji;

4. Funkcje

1. Funkcje prawodawcze

• PE dzieli uprawnienia prawodawcze z Radą - nie jest zatem samodzielnym prawodawcą (poza aktami pro foro interno);

• PE uczestniczy w procesie prowadzącym do przyjęcia aktów unijnych przez wykonywanie uprawnień w ramach następujących procedur:

1. Procedura współdecyzji:

• Wprowadzona Traktatem z Maastricht;

• PE wspólnie z Radą wydaje akt;

• jest jego formalnym współautorem;

• Może projekt aktu modyfikować, a akt niespełniający jego oczekiwań może odrzucić;

• Obecnie w większości przypadków Traktat przewiduje tą procedurę;

• Procedura współpracy:

• Wprowadzona JAE;

• PE jest organem opiniującym projekty aktów, które Rada zamierza przyjąć;

• Może zgłaszać niewiążące dla Rady poprawki, a także weto zawieszające;

• Odgrywa coraz mniejszą rolę;

• Procedura konsultacji:

• PE może zgłaszać tylko niewiążące poprawki;

• Niedopełnienie jednak obowiązku zasięgnięcia opinii przez Radę może skutkować stwierdzeniem nieważności tak przyjętego aktu przez TS wskutek naruszenia wymogu proceduralnego;

• Procedura zgody:

• Rada nie może przyjąć aktu, jeśli PE go nie zaaprobuje;

• PE nie może zgłaszać poprawek;

• Dotyczy głównie sfery międzynarodowej;

• PE ma tzw. pośrednie prawo inicjatywy legislacyjnej:

• PE może żądać od Komisji przedłożenia wszelkich właściwych propozycji w kwestiach, co do których uważa on, że akt unijny jest niezbędny w celu wykonania Traktatu;

• Może zatem wywierać presję na Komisję, ale nie może jej w tym zastąpić;

2. Funkcje budżetowe

• PE i Rada tworzą razem tzw. władzę budżetową UE, która corocznie określa wydatki i dochody Unii;

• W przypadku wydatków obowiązkowych, których konieczność poniesienia wynika z obowiązków nałożonych Traktatem ostateczną decyzję podejmuje Rada;

• W przypadku wydatków nieobowiązkowych Rada nie może uchwalić budżetu bez akceptacji Parlamentu;

• PE udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu;

3. Funkcje kontrolne

1. Prawo petycji:

• Każdy obywatel UE oraz każda osoba fizyczna i prawna mająca miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie członkowskim ma prawo kierowania, indywidualnie lub wspólnie z innymi obywatelami lub osobami, petycji do PE w sprawach objętych zakresem działalności UE, które dotyczą ich bezpośrednio;

• Komisje śledcze:

• PE może ustanowić tymczasową komisję śledczą do zbadania zarzutów naruszenia lub niewłaściwego administrowania w stosowaniu prawa unijnego;

• Pytania pisemne i ustne:

• Posłowie mogą kierować pytania do Komisji, Rady i EBC;

• Obowiązki składania sprawozdań:

• Rada Europejska składa sprawozdanie PE po każdym swym spotkaniu, a także roczne sprawozdanie pisemne o postępach dokonanych przez Unię;

• PE bada roczne sprawozdanie TO oraz Komisji z wykonania budżetu;

• Co 3 lata Komisja składa sprawozdanie PE w sprawie stosowania postanowień Traktatu dotyczących praw obywatelskich;

• EBC kieruje do PE sprawozdanie roczne z działalności Europejskiego Systemu Banków Centralnych;

• RPO przedstawia PE roczne sprawozdanie z wyników swoich dochodzeń;

• Możliwość zgłoszenia wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej

• Jeżeli wniosek o wotum zostanie przyjęty większością 2/3 oddanych głosów, reprezentujących większość członków PE, członkowie Komisji kolektywnie rezygnują ze swych funkcji;

• Prawo skargi do TSUE

• PE ma prawo do

1. wszczęcia postępowania o unieważnienie aktu prawnego przyjętego przez instytucje unijne, dotkniętego wadą nieważności'

2. wniesienia skargi na zaniechanie działania przez Komisję, Radę lub EBC w przypadku niewypełnienia przez nie obowiązków;

4. Funkcje kreacyjne

• Powołuje RPO;

• Zatwierdza nominację przewodniczącego Komisji Europejskiej oraz całego składu Komisji;

• PE jest konsultowany przez Radę w sprawie mianowania członków TO;

• PE jest konsultowany przez państwa członkowskie w sprawie mianowania prezesa, wiceprezesa i pozostałych członków Zarządu EBC;

5. Funkcje międzynarodowe

• PE uczestniczy w zawieraniu umów międzynarodowych przez UE z państwami trzecimi oraz umów akcesyjnych (w zależności od rodzaju umowy jego zgoda jest wymagana lub jest tylko konsultowany).

RADA EUROPEJSKA

1. Uwagi ogólne

• Początkowo był to nieformalny organ współpracy między państwami członkowskimi, zbierający się nieregularnie od lat 60. na tzw. szczytach europejskich na szczeblu głów państw lub szefów rządów;

• Od 1974 r. pod nazwą RE;

• Uzyskał on podstawę traktatową w JAE z 1986 r.;

2. Skład

• Szefowie państw lub rządów Państw Członkowskich;

• Systemy konstytucyjne i praktyka państw decydują, czy dane państwo jest reprezentowane przez premiera/kanclerza czy prezydenta;

• Przewodniczący oraz przewodniczący Komisji;

• Jeżeli wymaga tego porządek obrad członkowie RE mogą podjąć decyzję, aby każdemu z nich towarzyszył minister, a w przypadku przewodniczącego Komisji - członek Komisji;

• W jej pracach uczestniczy wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa;

• Nie jest to organ kadencyjny - jego skład zależy od tego, kto aktualnie zajmuje stanowisko szefa państwa lub rządu bądź przewodniczącego Komisji;

• Nie jest to organ formalnie powoływany, nie ma mechanizmu odwoływania jego członków;

3. Organizacja pracy

• RE zbiera się co najmniej 2 razy w ciągu półrocza - TL;

• Obecnie wszystkie obrady odbywają się w Brukseli,

• wcześniej w jednym z miast państwa sprawującego prezydencję;

• Jest to organ mało sformalizowany, nie ma własnego regulaminu ani odrębnego sekretariatu;

• Do zadań Rady należy przygotowywanie posiedzeń RE;

• Uczestniczą w tym także służby dyplomatyczne państw członkowskich (MSZ) oraz Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER);

• Na zakończenie obrad RE wydawany jest polityczny dokument nazywany konkluzjami prezydencji;

• Może także przyjmować oświadczenia, rezolucje oraz strategie lub decyzje - ale w przewidzianym w traktatach zakresie;

• O ile Traktaty nie stanowią inaczej, RE podejmuje decyzje w drodze konsensusu;

4. Przewodniczący KE - TL

• Wybierany większością kwalifikowaną na okres 2,5 roku;

• Mandat przewodniczącego jest jednokrotnie odnawialny;

• Nie może sprawować krajowej funkcji publicznej;

• Kompetencje:

1. Przewodniczenie RE i prowadzenie jej prac;

2. Zapewnienie przygotowania i ciągłości prac RE we współpracy z przewodniczącym Komisji i na podstawie prac Rady do Spraw Ogólnych;

3. Wspomaganie osiągania spójności i konsensusu w RE;

4. Przedstawianie PE sprawozdania z każdego posiedzenia RE;

5. Zapewnienie na swoim poziomie oraz w zakresie swojej właściwości reprezentację Unii na zewnątrz w sprawach dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa;

5. Funkcje

• RE nadaje Unii impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa w tej mierze ogólne kierunki polityczne;

• Pod tą formułą kryje się podejmowanie strategicznych decyzji o charakterze politycznym, dotyczących kluczowych kwestii związanych z rozwojem Unii;

• Decyzje te nie mają charakteru prawnie wiążącego, odgrywają jednak ważną rolę inicjującą i niosą ze sobą duży ładunek polityczny, przedkładany następnie na konkretne przedsięwzięcia o charakterze normatywnym i faktycznym.

RADA

1. Uwagi ogólne

• Nazwa:

• w EWWiS - Specjalna Rada Ministrów;

• pozostałe Wspólnoty - Rada Ministrów;

• od Traktatu Fuzyjnego w 1967 r. - jako jedna dla wszystkich Wspólnot Rada Wspólnot Europejskich;

• mocą własnej decyzji z 1993 r. - Rada UE, ale zgodnie z Traktatami jest to Rada;

• ma siedzibę w Brukseli;

• jej posiedzenia w IV, VI i X odbywają się w Luksemburgu;

2. Skład i status członków

• Rada jest główną, poza RE, międzyrządową instytucją UE;

• Traktat stanowi, że w skład Rady wchodzi jeden przedstawiciel szczebla ministerialnego każdego państwa członkowskiego, upoważniony do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu tego państwa członkowskiego;

• Nie jest to organ kadencyjny, członkowie nie są powoływani ani odwoływani;

• Każde państwo członkowskie ustala sposób, w jaki jest ono reprezentowane w Radzie, pod warunkiem, że jego przedstawiciele są w randze ministra;

• Nie ma jednego składu Rady; w zależności od tematyki obrad wyróżnia się składy Rady do spraw m.in.:

• Gospodarczych i Finansowych;

• Rolnictwa i Rybołówstwa;

• Edukacji, Młodzieży i Kultury;;

• Poza tymi zwykłymi składami niekiedy Rada obraduje i podejmuje określone decyzje w składzie kwalifikowanym - szefów państw i rządów, m.in.:

• W celu stwierdzenia poważnego i stałego naruszenia przez dane państwo członkowskie zasad, na których opiera się UE;

• Nominacja osoby, którą zamierza mianować przewodniczącym Komisji;

3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy

• Na czele Rady stoi przewodniczący, którym jest przedstawiciel państwa sprawującego prezydencję;

• Prezydencję sprawuje kolejno przez okres 6 miesięcy każde państwo członkowskie reprezentowane w Radzie, wg porządku ustanowionego przez Radę jednomyślnie;

• Prezydencja Polski przypada na 2. połowę 2011 r.;

• Posiedzenia Rady zwołuje jej przewodniczący, z własnej inicjatywy lub na wniosek jednego z członków Rady albo Komisji;

• Radę wspomaga Sekretariat Generalny;

• Za przygotowanie prac Rady odpowiada COREPER - Komitet Stałych Przedstawicieli;

• Złożony jest on ze stałych przedstawicieli (ambasadorów) państw członkowskich przy UE;

• Są 3 warianty głosowania w Radzie:

1. Zwykła większość

• Ma marginalne zastosowanie, ograniczone głównie do procedury dotyczącej przepisów o charakterze wewnętrznym;

• Większość kwalifikowana

• TL: formuła podejmowania decyzji większością kwalifikowaną wygląda następująco:

• Do 1.11.2014 r. obowiązywać ma nadal formuła obecna, wprowadzona na podstawie Traktatu Nicejskiego, oparta na tzw. głosach ważonych, przyznanych każdemu z państw członkowskich:

• Uchwały Rady wymagają do ich przyjęcia do najmniej 255 głosów „za” (na 345 możliwych), oddanych przez większość jej członków, jeżeli Traktat wymaga, aby było przyjęte na wniosek Komisji;

• Mniejszość blokująca: co najmniej 91 głosów ważonych

• W innych przypadkach uchwały Rady wymagają do ich przyjęcia co najmniej 255 głosów „za”, oddanych przez co najmniej 2/3 jej członków;

• Dodatkowo wprowadzono kryterium ludnościowe: jeżeli decyzja ma zostać przyjęta przez Radę większością kwalifikowaną, członek Rady może wystąpić o sprawdzenie, czy państwa członkowskie stanowiące większość kwalifikowaną reprezentują co najmniej 62% ogółu ludności UE;

• Jeśli ten warunek nie został spełniony to przedmiotowej decyzji nie podejmuje się;

• Od 1.11.2014 r. zacznie obowiązywać formuła oparta na tzw. podwójnej większości; rezygnacja z głosów ważonych; aby podjąć decyzję w Radzie trzeba będzie:

• Zebrać 55% państw członkowskich;

• Państwa opowiadające się za podjęciem decyzji będą musiały dysponować co najmniej 65% populacji UE;

• Ta formuła została sprecyzowana w 2 obszarach:

• Sprecyzowano tzw. mniejszość blokującą: grupa państw blokująca podjęcie decyzji musi nie tylko dysponować co najmniej 35% populacji UE, ale również liczyć co najmniej 4 państwa;

• W niektórych szczególnie istotnych dziedzinach dla podjęcia decyzji konieczne będzie zgromadzenie co najmniej 72% liczby państw członkowskich;

• TL wprowadza również okres przejściowy od 1.11.2014 r. do 31.03.2017 r. - w tym okresie:

• Każde państwo będzie mogło zażądać „powrotu” do systemu nicejskiego i przeprowadzenia głosowania wg formuły ustalonej na mocy TN;

• Każde państwo będzie mogło odwołać się do tzw. formuły z Joaniny, której istota wyraża się w tym, aby „przymusić” państwa do dalszych negocjacji i osiągnięcia zadowalających wszystkich kompromisu;

• Polega ona na tym, że jeżeli państwa nie zgadzające się na podjęcie decyzji zgromadzą ¾ jednego z testów mniejszości blokującej (34% liczby państw lub 26% potencjału demograficznego UE), Rada ponownie będzie musiała zająć się sprawą i poszukiwać satysfakcjonującego rozwiązania w rozsądnym czasie;

• Jednomyślność

• Wstrzymanie się od głosu przez członków obecnych lub reprezentowanych nie stanowi przeszkody w przyjęciu uchwały;

• Wymagana m.in.:

• W dziedzinie zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne;

• W dziedzinie zabezpieczenia społecznego i inne;

4. Funkcje

1. Funkcje prawodawcze - patrz wyżej przy PE

• Dzielenie tej funkcji z PE;

• Przyznaje Komisji w aktach przez siebie przyjmowanych uprawnienia do wydawania aktów wykonawczych;

• Ma pośrednie prawo inicjatywy legislacyjnej: może zażądać od Komisji przeprowadzenia wszelkich analiz, które uzna za pożądane do realizacji wspólnych celów i przedłożenia jej wszelkich właściwych propozycji;

• W ograniczonym zakresie prawo modyfikowania niektórych przepisów prawa pierwotnego;

2. Funkcje kreacyjne

• Rada ma prawo do

• tworzenia niektórych organów i urzędów unijnych;

• określania liczby członków niektórych instytucji i organizacji;

3. Funkcje kontrolne

• W zakresie przestrzegania w państwach członkowskich zasad wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, Rada, stwierdziwszy poważne i stałe naruszenie przez państwo członkowskie, może zdecydować o zawieszeniu niektórych praw wynikających ze stosowania Traktatu dla tego państwa członkowskiego;

• W dziedzinie unii walutowej, w przypadku stwierdzenia istnienia nadmiernego deficytu budżetowego w danym państwie, może zażądać złożenia przez dane państwo członkowskie nieoprocentowanego depozytu o stosownej wysokości i nałożyć grzywnę w stosownej wysokości;

• W dziedzinie pomocy publicznej w wyjątkowych okolicznościach Rada ma uprawnienie zalegalizowania pomocy udzielanej przez państwo;

4. Funkcje międzynarodowe

• Rada ma uprawnienia do zawierania w imieniu UE umów międzynarodowych z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi;

• Wnioskowanie o zwołanie konferencji, mającej przeprowadzić rewizję traktatów założycielskich.

KOMISJA

1. Uwagi ogólne

• W EWWiS istniała Wysoka władza jako najważniejsza instytucja o uprawnieniach prawodawczych;

• Komisje były dla EWG i Euratomu organami wykonawczymi;

• Na podstawie Traktatu Fuzyjnego z 1965 r. te trzy instytucje połączono;

• Komisja ma siedzibę w Brukseli, a niektóre jej służby mieszczą się w Luksemburgu;

• Kadencja Komisji wynosi 5 lat;

1. Skład i status członków

• Jej członkowie są wybierani ze względu na swoje ogólne kwalifikacje i powinni zachowywać całkowitą niezależność, w szczególności od rządów państw, których są obywatelami;

• TL:

• Pomiędzy dniem wejścia w życie TL a 31.10.2014 r. w skład Komisji ma wchodzić jeden obywatel każdego państwa członkowskiego;

• Od 1.11.2014 r. Komisja będzie się składać z liczby członków, która odpowiada 2/3 liczby państw członkowskich, chyba że Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie, podejmie decyzję o zmianie tej liczby;

• W skład Komisji, jako jeden z jej wiceprzewodniczących, ma wchodzić wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa;

• Procedura powoływania Komisji jest skomplikowana, ale z pewnym uproszczeniem można powiedzieć, że obejmuje 3 etapy:

1. Nominacja przez Radę;

2. Zatwierdzenie przez PE;

3. Mianowanie przez Radę;

• Zdymisjonować członka Komisji może TS, na wniosek Rady lub Komisji, jeśli nie spełnia już warunków koniecznych do wykonywania swych funkcji lub dopuścił się poważnego uchybienia;

• Członkowie Komisji nie mogą podczas pełnienia swych funkcji wykonywać żadnej innej pracy zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej;

1. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy

• Na czele Komisji stoi przewodniczący;

• Działa ona pod jego politycznym kierownictwem;

• On decyduje o jej organizacji wewnętrznej;

• Obsługę administracyjną Komisji zapewnia Sekretariat Generalny;

• Komisję w przygotowywaniu i wykonywaniu jej zadań wspomagają Dyrekcje Generalne;

• Komisja działa na zasadzie kolegialności: uprawnienia przyznane Komisji przez Traktaty muszą być wykonywane przez kolegium komisarzy;

1. Funkcje

• Nie zawsze można je precyzyjnie rozdzielić;

1. Funkcje kontrolne

• Komisja zwana jest strażnikiem Traktatów: ma ona uprawnienia zmierzające do zapewnienia przestrzegania prawa UE przez państwa członkowskie;

• Komisja ma obowiązek monitorowania stanu przestrzegania prawa w państwach członkowskich, implementacji dyrektyw, działań władz ustawodawczych, administracyjnych oraz sądów;

• W przypadku stwierdzenia naruszenia może kierować skargi do TS;

• Komisja ma także uprawnienia wobec podmiotów indywidualnych, w szczególności w dziedzinie konkurencji;

2. Funkcje decyzyjne

• Obejmują uczestnictwo Komisji w procesie stanowienia prawa;

• Może ona wydawać opinie i zalecenia;

3. Funkcje wykonawcze

• Wydawanie aktów administracyjnych, aktów o charakterze indywidualnym i konkretnym przyjmujące postać decyzji w sensie ścisłym;

• Jest odpowiedzialna za wykonanie budżetu i za bieżące realizowanie polityk unijnych;

4. Funkcje międzynarodowe

• Na podstawie mandatu udzielonego przez Radę, prowadzi rokowania z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi mające na celu zawarcie z nimi przez Unię umowy.

TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ

TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI

1. Uwagi ogólne

• Istnieje od 1952 r.;

• Od 1958 r. funkcjonował jako wspólny organ trzech Wspólnot;

• Ma siedzibę w Luksemburgu;

2. Skład i status członków

• W skład TS wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego - 27 sędziów;

• Wspomagany jest on przez 8 rzeczników generalnych, których zadaniem jest publiczne przedstawianie, przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności, uzasadnionych wniosków w niektórych rozpatrywanych przez Trybunał sprawach;

• Wnioski przyjmują postać propozycji rozstrzygnięcia danej sprawy;

• Nie są jednak wiążące;

• Rada może zwiększyć liczbę rzeczników generalnych;

• Sędziowie i rzecznicy generalni TS są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na 6 lat;

• Co 3 lata następuje częściowe odnowienie składu sędziowskiego i składu rzeczników generalnych;

• Kryteria wyboru sędziów i rzeczników generalnych są takie same:

• Muszą to być osoby o niekwestionowanej niezależności;

• Mające kwalifikacje wymagane w państwach, z których pochodzą, do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub być prawnikami o uznanej kompetencji;

• Ustępujący sędziowie i rzecznicy mogą być mianowani ponownie;

• Sędziów i rzeczników chroni immunitet jurysdykcyjny;

• Nie mogą oni sprawować żadnych funkcji politycznych ani administracyjnych;

• Nie mogą wykonywać żadnej innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej,

• Chyba że Rada zwolni ich od tego zakazu w drodze wyjątku;

3. Struktura wewnętrzna

• Sędziowie wybierają spośród siebie na okres 3 lat prezesa TS;

• Spośród rzeczników generalnych TS powołuje pierwszego rzecznika na okres roku;

• TS powołuje izby składające się z trzech lub pięciu sędziów;

• Może obradować w wielkiej izbie (13 sędziów) lub w pełnym składzie;

• TS mianuje sekretarza na okres 6 lat;

• Sekretariat prowadzi rejestr, w którym wpisuje się wszystkie pisma procesowe i załączone dokumenty;

4. Właściwość

• „zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów”;

• Jurysdykcja:

1. Sporna:

1. W sprawach skarg przeciwko państwom członkowskim za niewywiązywanie się ze zobowiązań wnoszonych przez Komisję, inne państwa członkowskie oraz Radę Dyrektorów EBI;

2. W sporach dotyczących wykonywania przez krajowe banki centralne zobowiązań wynikających z Traktatu i Statutu ESBC i EBC;

3. Skargi na nieważność aktu prawa unijnego, na bezczynność instytucji UE i odszkodowawcze, wniesione przez państwa członkowskie, instytucje UE lub EBC;

2. Niesporna:

1. W zakresie pytań prejudycjalnych wnoszonych przez sądy krajowe państw członkowskich;

2. W sprawach o wydanie opinii o zgodności projektowanej umowy międzynarodowej, jaka ma zostać zawarta w imieniu UE, z Traktatem;

• TS jest sądem odwoławczym od orzeczeń Sądu w pierwszej instancji;

• W stosunku do orzeczeń, jakie Sąd wydał w drugiej instancji, jak również w stosunku do wyroków prejudycjalnych Sądu, obowiązuje szczególna procedura kontroli, różna od procedury odwoławczej.

SĄD

1. Uwagi ogólne

• JAE z 1986 r. przewidział możliwość podjęcia przez Radę decyzji o utworzeniu przy TS Sądu Pierwszej Instancji, który miałby mieć kompetencję do rozpatrywania pewnych kategorii spraw w pierwszej instancji;

• Rada podjęła taką decyzję w 1988 r., a SPI rozpoczął funkcjonowanie w 1989 r.;

• TL zmienił jego nazwę na Sąd;

• Jego siedziba znajduje się w Luksemburgu;

2. Skład i status członków

• W skład TS wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego - 27 sędziów;

• W składzie Sądu nie ma rzeczników generalnych, chociaż statut może przewidywać ich powołanie;

• Sędziowie są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zajmować wysokie stanowiska sądowe;

• Sędziowie są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na okres 6 lat;

• Co 3 lata następuje częściowa wymiana składu;

3. Struktura wewnętrzna

• na czele Sądu stoi prezes, którego sędziowie wybierają spośród siebie na okres 3 lat;

• obraduje w izbach złożonych z trzech lub pięciu sędziów;

• przy rozpatrywaniu niektórych spraw Sąd może obradować w pełnym składzie, w składzie wielkiej izby (13 sędziów) lub w składzie jednoosobowym;

• Sąd mianuje swojego sekretarza, którego sposób powołania i funkcje są podobne do sekretarza TS;

• Jest on wspierany przez służby TS;

4. Właściwość

• Jest on właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji:

1. Skarg wniesionych przez podmioty indywidualne, z wyjątkiem skarg pracowniczych, które należą do sądu wyspecjalizowanego;

2. Skarg wnoszonych przez państwa członkowskie na nieważność aktów instytucji i EBC lub na zaniechanie przez nie działania, z wyjątkiem skarg przeciwko Radzie, Parlamentowi lub obu tym instytucjom łącznie, które to skargi - co do zasady - rozpatrywać ma TS;

3. Skarg odszkodowawczych przeciwko UE;

4. W sprawach postępowań na mocy klauzuli arbitrażowej umieszczonej w umowie prawa publicznego lub prywatnego, zawartej przez UE lub w jej imieniu;

• Jak wynika z powyższego, Sąd jest właściwy do rozpoznawania skarg, które objęte są również jurysdykcją TS, jednak Sąd rozstrzyga je, gdy zostały wniesione przez osoby fizyczne lub prawne;

• Od orzeczeń Sądu wydanych w pierwszej instancji przysługuje prawo odwołania się do TS;

• Ograniczone jest ono jednak do kwestii prawnych; podstawy takiego odwołania stanowią:

• Brak właściwości Sądu;

• Naruszenie procedury w postępowaniu przed Sądem wpływające niekorzystnie na interesy wnoszącego odwołanie;

• Naruszenie prawa unijnego przez Sąd;

• Sąd jest ponadto właściwy do rozpoznawania skarg wniesionych przeciwko orzeczeniom izb sądowych;

• W takim wypadku wyjątkowo orzeczenia Sądu mogą być poddane kontroli TS, jeżeli zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa UE;

• Sąd może zostać uprawniony do rozpoznawania pytań prejudycjalnych w dziedzinach określonych w Statucie;

• Sąd jest sądem odwoławczym od orzeczeń sądów wyspecjalizowanych;

• Co do zasady odwołanie może dotyczyć tylko kwestii prawnych;

• W drodze wyjątku kwestii faktycznych;

• Przesłanki odwołania j/w.

JĘZYK POSTĘPOWANIA PRZED TSUE

• Język postępowania wybiera skarżący - spośród języków urzędowych UE;

• Jeżeli jednak pozwanym jest państwo członkowskie albo osoba fizyczna lub prawna mająca przynależność państwa członkowskiego, językiem postępowania jest język urzędowy tego państwa;

• W postępowaniu prejudycjalnym językiem postępowania jest język sądu, który skierował sprawę do TS.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

1. Uwagi ogólne

• Powołanie RPO przewidział Traktat z Maastricht z 1992 r.;

• Po raz pierwszy został wybrany w 1993 r.;

• Jest on mianowany co 5 lat przez PE;

• Jest w pełni niezależny w wykonywaniu swej funkcji;

• Podczas trwania swej kadencji nie może wykonywać żadnej innej pracy zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej;

2. Kompetencje

• Jest on uprawniony do przyjmowania od każdego obywatela UE lub każdej osoby fizycznej bądź prawnej mającej miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie członkowskim skarg dotyczących przypadków niewłaściwego administrowania w działaniach instytucji lub organów unijnych, z wyłączeniem TSUE;

• RPO przeprowadza dochodzenia z inicjatywy własnej lub na podstawie skarg przedstawionych mu bezpośrednio lub za pośrednictwem członka PE,

• Chyba że podnoszone fakty są lub były przedmiotem postępowania sądowego;

• Gdy RPO stwierdzi przypadek niewłaściwego administrowania, przekazuje sprawę do danej instytucji, która ma 3 miesiące, aby poinformować go o swoim stanowisku;

• Następnie RPO przesyła sprawozdanie PE i danej instytucji;

• Osoba, która złożyła skargę, jest informowana o wyniku dochodzenia.




UNIA GOSPODARCZA I WALUTOWA

1. Istota

• Jest to przedsięwzięcie integracyjne, w którym:

• Dokonano nieodwołalnego zamrożenia kursów walut państw w nim uczestniczących względem siebie lub wobec jednolitej, wspólnej waluty;

• Zaprowadzono jednolitą politykę pieniężną i walutową;

2. UGiP jako etap integracji gospodarczej

1. Obszar wolnego handlu

• Charakteryzuje się usunięciem wszelkich ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy państwami objętymi jego zasięgiem;

• Państwa uczestniczące nie prowadzą jednak wspólnej polityki handlowej;

• Unia celna

• Charakteryzuje się usunięciem wszelkich ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy państwami w niej uczestniczącymi;

• Stosowanie wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich;

• Wspólny rynek

• Funkcjonuje w nim unia celna;

• Państwa uczestniczące w tym przedsięwzięciu integracyjnym przyjęły wiele wspólnych polityk: w dziedzinie rolnictwa, transportu, prawa konkurencji, opodatkowania oraz polityki regionalnej;

• Unia gospodarcza

• Zapewniony jest w niej swobodny przepływ kapitału,

• Zniesione są wszelkie bariery w świadczeniu usług w którymkolwiek z państw uczestniczących w niej (bez względu na kraj pochodzenia usługodawcy i usługobiorcy),

• Może występować pewna - niekiedy daleko idąca - koordynacja polityk makroekonomicznych państw członkowskich;

• W europejskiej wersji unii gospodarczej obejmuje ona:

1. Jednolity rynek (swoboda przepływu osób, towarów, usług i kapitału);

2. Wspólne polityki w dziedzinie konkurencji oraz stymulowania rozwoju strukturalnego i regionalnego;

3. Znaczna koordynacja polityk makroekonomicznych (także w ich komponencie budżetowo-fiskalnym);

• Unia pieniężna

• Charakteryzuje się pełną liberalizacją przepływu kapitału pomiędzy państwami członkowskimi;

• Pełną integracją rynków usług bankowych i finansowych;

• Nieodwołalnym zamrożeniem kursów walutowych tych państw;

• Zaprowadzeniem jednolitej polityki pieniężnej i walutowej;

• Wprowadzeniem wspólnej waluty;

3. Proces tworzenia UGiP

• Strategia tworzenia UGiP została określona w kilku dokumentach:

• „Biała Księga” z 1985 r.;

• JAE;

• Traktat z Maastricht;

• „scenariusz madrycki” - dokument przyjęty przez Radę Europejską w 1995 r.;

• Etapy tworzenia UGiP (przejście do każdego z nich było uwarunkowane osiągnięciem celów faz wcześniejszych):

1. Pierwszy etap, trwający do końca 1993 r.

• Zakończył proces tworzenia wspólnego rynku;

• Wiązał się ze zniesieniem ostatnich przeszkód w swobodnym przepływie kapitału;

• Drugi etap, trwający od 1.01.1994 r. do 31.12.1998 r.

• Powstanie infrastruktury instytucjonalnej UGiP (ESBC, EBC);

• Sformułowanie ram prawnych jednolitej polityki pieniężnej;

• Podjęcie przez Radę decyzji kwalifikującej poszczególne państwa członkowskie UE do trzeciego etapu wg tzw. kryteriów konwergencji (patrz niżej);

• Trzeci etap, trwający od 1.01.1999 r. do dziś

• Przyjęcie przez państwa członkowskie zakwalifikowane do tej fazy jednolitej waluty euro;

• Zaprowadzenie w ramach ESBC wspólnej polityki pieniężnej i walutowej;

• 1.01.1999 - 31.12.2001 - euro funkcjonowało jedynie w obrocie bezgotówkowym (a jego wyrazem są poszczególne waluty krajowe przeliczane po nieodwołalnie zamrożonym kursie konwersji);

• 1.01.-30.06.2002 - przejście do fazy paralelizmu walutowego (monety i banknoty euro były w obiegu równolegle z pieniędzmi krajowymi i osiągnięcie etapu, w którym jedynym środkiem płatniczym będzie euro;

• Obecnie w trzecim etapie znajduje się 16 z 25 państw członkowskich UE;

4. Kryteria konwergencji (upodobnienia gospodarek):

1. Ekonomiczne:

1. Budżetowe:

• Stosunek planowanego lub rzeczywistego deficytu do PKB nie przekracza wartości referencyjnej, tj. 3%;

• Stosunek długu publicznego do PKB nie przekracza wartości referencyjnej, tj. 60%;

2. Pozabudżetowe;

• Inflacyjne - stopa inflacji musi być w danym państwie zbliżona do notowanej w trzech krajach UE o najmniejszym w całej Unii wzroście cen - nie więcej niż 1,5 % różnicy;

• Kursu walutowego - dane państwo UE musi być uczestnikiem ESW oraz przestrzegać normalnych granic wahań kursu waluty narodowej w tym systemie obowiązujących - nie więcej niż +- 15% wahań kursu w stosunku do kursu ECU;

• Długoterminowych stóp procentowych - wysokość d.s.p. nie może być wyższa niż 2% powyżej średniej trzech najlepiej notowanych państw UE;

• Prawne:

1. Zapewnienie przez państwa członkowskie zgodności krajowych regulacji (w tym i statutu narodowego banku centralnego) z przepisami TFUE oraz statutu ESBC;

• Oznacza to w szczególności zagwarantowanie odpowiedniego zakresu niezależności tych banków centralnych od jakichkolwiek dyrektyw, pochodzących szczególnie od rządu lub instytucji UE w odniesieniu do ich funkcji dotyczących polityki pieniężnej;

5. Pakt Stabilności i Wzrostu

• Kryteria konwergencji nie były jednorazowym testem wobec państw, bowiem konieczne jest stałe spełnianie tych kryteriów;

• W lipcu 1997 r. Rada wydała trzy akty prawne (dwa rozporządzenia, jedna uchwała), które określa się mianem Paktu Stabilności i Wzrostu, a które wprowadzają szczegółowy mechanizm kontroli utrzymywania przez państwa kryteriów konwergencji:

1. Rozporządzenie 1466/97/WE:

• Dotyczy monitorowania przez Radę programów stabilizacyjnych;

• Ma ono na celu

• zapobieżenie powstawaniu nadmiernych deficytów budżetowych,

• ułatwianie wzajemnego zapoznawania się państw UE z przyjętą w każdym z nich polityką gospodarczą;

• koordynację tych polityk na poziomie UE;

• rozporządzenie nakłada na kraje obowiązek corocznego przedstawiania Komisji oraz Radzie zaktualizowanych programów stabilizacji gospodarczej (państwa uczestniczące w 3. etapie) albo konwergencji (państwa objęte regulacją szczególną);

• oba rodzaje dokumentów powinny zawierać w szczególności informacje o:

1. równoważeniu budżetu finansów publicznych;

2. spodziewanym poziomie długu publicznego;

3. podstawowych założeniach odnoszących się do wskaźników makroekonomicznych, mających wpływ na realizację przyjętego programu stabilizacyjnego;

4. opis środków polityki gospodarczej, które mają być wykorzystane do osiągnięcia lub utrzymania celów programu stabilizacji/konwergencji;

5. analizę wpływu przyjętych założeń makroekonomicznych na sytuację w zakresie równowagi budżetu publicznego oraz długu publicznego;

• jeśli w ocenie Rady przyjęty przez państwo UE program stabilizacyjny/konwergencji

1. nie eliminuje (w średnim okresie) możliwości powstania nadmiernego deficytu budżetowego lub

2. nie sprzyja koordynacji polityk gospodarczych w ramach UE,

→ może się ona zwrócić do danego państwa o jego odpowiednie skorygowanie;

• w/w raporty odbiera Eurostat;

1. rozporządzenie 1467/97/WE:

• dotyczy procedury stosowanej w wypadku występowania nadmiernych deficytów budżetowych;

• za nieprzestrzeganie przez państwo członkowskie uczestniczące w UGiP przepisów TFUE dotyczących dyscypliny budżetowej grożą mu dwa rodzaje sankcji, stosowanych przez Radę jedna po drugiej:

1. zobowiązanie państwa UGiP do złożenia nieoprocentowanych, zwrotnych depozytów oraz

2. zamiana ich na depozyt bezzwrotny;

• utracone przez państwo odsetki od depozytów zwrotnych oraz świadczenia bezzwrotne mają być rozdzielone pomiędzy państwa niemające niedozwolonych deficytów budżetowych w proporcji, w jakiej pozostają do siebie ich PKB;

• okolicznością egzoneracyjną (wyłączającą możliwość zastosowania opisanych sankcji) jest wyjątkowy i przejściowy charakter deficytu;

• Komisja Europejska przedstawia Radzie raport, a Rada:

1. Stwierdza wystąpienie nadmiernego deficytu budżetowego;

2. Wyznacza termin zredukowania deficytu;

3. Ewentualnie przyznaje karę;

1. uchwała Rady ws. wzrostu i zatrudnienia (nie obowiązuje jednak bezwzględnie):

• Rada uznała w niej, że podstawowym wyzwaniem stającym przed UE jest pogłębienie powiązań UGiP z dobrze funkcjonującym rynkiem wewnętrznym i rynkiem pracy, który powinno charakteryzować zwiększające się zatrudnienie




ŹRÓDŁA PRAWA UE

1. Klasyfikacje

1. Podstawowa:

1. Prawo pierwotne;

2. Prawo wtórne;

2. Pozostałe:

1. I, II, III filaru - obecnie ma znaczenie historyczne;

2. Prawo pisane/prawo niepisane;

3. Prawo wiążące/prawo niewiążące;

4. Prawo tworzone przez państwa członkowskie/prawo tworzone przez organy UE;

2. Prawo pierwotne

1. Obecnie są to przede wszystkim traktaty:

• TUE;

• TFUE;

• TEWEA;

• Traktaty zmieniające w/w traktaty:

• Traktaty sensu stricte - zmieniające brzmienie;

• Traktaty akcesyjne - zmieniające traktaty w aspekcie podmiotowym; są one samodzielnymi źródłami prawa;

• Jest ono tworzone głównie w oparciu o zasady prawa międzynarodowego publicznego.

• Zasady prawa:

• To normy o szczególnie dużej doniosłości;

• Wiele z tych zasad nie zostało wprost wyrażonych w traktatach lub prawie pochodnym, ale znalazły wyraz w orzecznictwie TSUE;

• Należy stwierdzić, że TSUE jest instytucją nie tylko tworzącą prawo, ale i współstanowiącą je:

• TSUE nie eksponuje swej roli twórczej, stwierdzając, że zasady ogólne „tkwią immamentnie w traktatach” i są jedynie wydobywane na zewnątrz w wyniku interpretacji traktatów;

• „orzeczenia TSUE mają takie znaczenie dla prawa UE, jak wyroki sądów angielskich dla angielskiego systemu common law”.

3. Prawo pochodne - art. 288 TFUE

• Nie można obecnie mówić o hierarchii wiążących aktów prawnych prawa pochodnego, bowiem poszczególne rodzaje aktów mają jedynie różne funkcje, kręgi adresatów i wobec tego: odmienny charakter prawny;

1. Rozporządzenie:

• „Ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich”;

• Uznaje się, iż ma ono najszerszy zasięg - adresowane jest do wszystkich państw członkowskich;

• Wiąże nie tylko państwa, ale też przynależnych, tj. osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej;

• Jest to źródło praw i obowiązków wszystkich obywateli;

• Ma ono charakter abstrakcyjny i może znaleźć zastosowanie w nieokreślonej liczbie przypadków;

• Nie wymaga ze strony państw członkowskich działań implementacyjnych, prawodawczych, a nawet zakazane jest wdrażanie rozporządzeń do prawa krajowego z uwagi na możliwość pojawienia się rozbieżności w implementacji w różnych państwach;

• W dziedzinach unormowanych rozporządzeniami unijnymi organy prawodawcze państw członkowskich są zobowiązane do uchylenia wcześniejszych krajowych przepisów prawnych niezgodnych z tymi rozporządzeniami i do powstrzymania się od ustanawiania takich przepisów w przyszłości;

• W założeniu normy zawarte w rozporządzeniach wspólnotowych powinny być kompletne, tak aby nie wymagały konkretyzacji przez organy państw członkowskich;

• Publikowane są w Dzienniku Urzędowym UE seria L;

• Ich funkcją jest ujednolicanie prawa na terytorium całej UE;

2. Dyrektywa:

• „Wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków”;

• Nie musi być zatem kierowana do wszystkich państw członkowskich, choć w praktyce jest;

• Nie może być bezpośrednim źródłem praw i obowiązków jednostki, choć istnieją od tej zasady wyjątki;

• Dyrektywy z założenia nie normują w sposób pełny zagadnień będących ich przedmiotem i wymagają uściślenia lub uzupełnienia przez państwa członkowskie;

• Normy dyrektyw wymagają zatem implementacji do prawa krajowego:

• Państwa członkowskie powinny tego dokonać do końca terminu wyznaczonego w przepisach końcowych dyrektywy - z reguły okres 1-3 lat;

• Polega ona na wydaniu aktu prawnego przez właściwy organ państwa członkowskiego, który wprowadzi normy zawarte w dyrektywie do porządku prawnego w tym państwie - może to być ustawa lub inny akt powszechnie obowiązujący;

• Obowiązkiem państwa jest ponadto pełne transponowanie norm dyrektyw - można o nim mówić, gdy normy prawa krajowego stwarzają podstawy dla kompetencji organów państwowych, a także określają uprawnienia lub obowiązki podmiotów prawa, niezbędne do osiągnięcia celów przewidziany w danej dyrektywie;

• W aktach implementujących powinny zostać unormowane kwestie, które nie zostały uregulowane w dyrektywach, ale pozostawione państwom do samodzielnego wyboru;

• Zaniedbanie terminowego i pełnego implementowania dyrektywy jest naruszeniem obowiązku państwa członkowskiego przestrzegania i wykonywania zobowiązań traktatowych i może być podstawą do wszczęcia odpowiedniego postępowania, a nawet odpowiedzialności odszkodowawczej państwa wobec jednostek;

• Dyrektywy - w odróżnieniu od rozporządzeń - są instrumentem harmonizacji prawa państw członkowskich, nie zaś jego ujednolicenia:

• W wyniku wydania dyrektyw i ich implementacji dochodzi do zbliżenia porządków prawnych państw członkowskich, ale nie do ich identyczności;

• Dzięki temu zapewnia się osiąganie wspólnych celów UE, przy równoczesnym zachowaniu odrębności krajowych porządków prawnych i poszanowaniu wykształconych w nich konstrukcji prawnych;

• Dyrektywy wydawane są w rozmaitych dziedzinach prawa UE.

3. Decyzje:

• „wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów”;

• Nie stanowią one jednorodnej grupy aktów;

• Mają one najczęściej charakter indywidualny i są porównywane do aktów administracyjnych w prawie krajowym;

• Adresaci decyzji są w niej bezpośrednio określeni albo ustala się ich w sposób pośredni:

• Mogą być nimi państwa członkowskie (pojedyncze lub kilka z nich), przedsiębiorstwa lub inne podmioty prawa;

• Spotyka się je w wielu dziedzinach prawa UE.

• Zalecenia i opinie:

• „nie mają mocy wiążącej”;

• Adresatami mogą być inne instytucje UE, państwa członkowskie lub inne podmioty prawa;

• Wyrażają one stanowisko dane instytucji w pewnej dziedzinie lub konkretnej sprawie;

• Są one często stosowane w praktyce;

• TSUE stwierdził, iż zalecenia powinny być uwzględniane przez organy państw członkowskich przy wykładni prawa krajowego;

• Należy pamiętać, że niekiedy to samo określenie obejmuje akty o różnym charakterze prawnym.

4. Wybór między rodzajami aktów prawa pochodnego

• Niekiedy przepisy traktatów wprost przesądzają, jakiego rodzaju będzie to akt;

• Najczęściej jednak przepisy TFUE dają instytucjom wspólnotowym możliwość wyboru między rozporządzeniami a dyrektywami albo między rozporządzeniami, dyrektywami a decyzjami;

• Przy wyborze formy prawnej instytucje powinny kierować się postulatem doboru rodzaju aktów, które są najbardziej odpowiednie dla celu, jaki się chce osiągnąć;

• Postulat ten wynika z zasady proporcjonalności;

• W razie możliwości wyboru między rozporządzeniami a dyrektywami należy w pierwszym rzędzie wydawać dyrektywy, jako akty, które są łagodniejszą formą ingerencji prawodawcy unijnego w odniesieniu do krajowych porządków prawnych.

5. Katalog z art. 288 należy uzupełnić o umowy międzynarodowe zawierane przez UE; istnieją dwie kategorie:

1. Umowy, które UE może zawierać samodzielnie, np. konwencja haska dot. Jurysdykcji;

2. Umowy mieszane (UE + państwa członkowskie), np. układy europejskie;

6. Akty nienazwane - sui Genesis

• Charakter takich aktów nie jest jednolity;

• Niektóre z nich wywołują skutki prawne, w większości mają jednak charakter niewiążący;

• Przedmiotem wielu aktów są sprawy wewnętrzne, organizacyjne UE i jej aparatu, a inne skierowane są do adresatów usytuowanych na zewnątrz unijnych struktur organizacyjnych;

• Przykłady: uchwały, rezolucje, deklaracje, zawiadomienia, programy.

7. Akty nienazwane oraz zalecenia i opinie zaliczane są do tzw. miękkiego prawa UE (soft law), tj. do prawa niewiążącego formalnie, ale mimo to mającego praktyczne znaczenie.




PRAWO UE A PRAWO PAŃSTW CZŁONKOWSKICH

1. ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA UE

1. Proklamowanie zasady pierwszeństwa w orzecznictwie ETS

• TUE/TFUE nie zawierają przepisów, które wprost normowałyby sposób rozstrzygania konfliktów między normami prawa UE a normami prawa państw członkowskich;

• Choć została zawarta w deklaracji do Traktatu z Lizbony;

• TSUE w orzeczeniu Costa v. ENEL proklamował zasadę pierwszeństwa prawa UE nad prawem państw członkowskich;

• W tej sprawie pojawiło się zagadnienie, czy włoska ustawa nacjonalizująca przemysł energetyczny jest zgodna z przepisami traktatowymi, w szczególności dotyczącymi monopoli handlowych, konkurencji i pomocy państwa dla przedsiębiorstw;

• TSUE rozważał także konsekwencje ewentualnej niezgodności ustaw państwa członkowskiego z Traktatem;

• TSUE stwierdził, że przynależność państw członkowskich do UE sprawia, że są one pozbawione możliwości przyznania środkom krajowym pierwszeństwa w stosunku do systemu prawnego przyjętego na zasadzie wzajemności, czyli w stosunku do prawa UE;

• Zatem żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzącym się z traktatu, będącym niezależnym źródłem prawa.

2. Zakres zasady pierwszeństwa

• Zasada ta ma wobec norm prawa krajowego nieograniczony zasięg:

• Z pierwszeństwa korzystają wszystkie normy prawa UE, zawarte w prawie pierwotnym i pochodnym;

• Konsekwencje zasady pierwszeństwa obejmują wszystkie normy prawa krajowego;

• Rozciąga się również na normy konstytucyjne - Internationale Handelsgesellschaft;

• Z pierwszeństwa korzystają normy prawa UE niezależnie od tego, czy są wcześniejsze czy późniejsze, niż niezgodne z nimi normy prawa krajowego - Simmenthal.

3. Pojęcie pierwszeństwa stosowania prawa UE

• Dwa możliwe następstwa zasady pierwszeństwa:

• Pierwszeństwo obowiązywania - normy krajowe, niezgodne z prawem UE przestają obowiązywać;

• Pierwszeństwo stosowania - normy krajowe obowiązują nadal, ale nie mogą być stosowane w konkretnych przypadkach;

• Simmenthal:

• W tej sprawie pojawił się problem, jak powinien postąpić sąd państwa członkowskiego w sytuacji, gdy norma prawa krajowego nakłada na przedsiębiorców - importerów towarów z innych państw członkowskich pewne obowiązki, które są niezgodne z normami prawa UE;

• Rozstrzygnięcie:

• TSUE opowiedział się za koncepcją pierwszeństwa stosowania prawa UE;

1. Stwierdzenie niezgodności z prawem UE normy prawa krajowego nie powoduje zatem automatycznie utraty mocy obowiązującej tej normy;

2. Takie rozwiązanie nie narusza ustalonych w prawie krajowym sposobów eliminowania norm z porządku prawnego;

• Obowiązek odmowy zastosowania normy prawa krajowego niezgodnej z prawem UE spoczywa na każdym sądzie rozpoznającym sprawę;

1. Konieczność czekania na orzeczenie innego, właściwego sądu byłoby osłabieniem efektywności prawa UE;

2. W razie wątpliwości, czy rzeczywiście występuje niezgodność prawa krajowego z prawem UE, sąd państwa członkowskiego powinien wystąpić z pytaniem prawnym do TSUE;

• Fratelli Constanzo - organy administracyjne państw członkowskich mają obowiązek odmowy zastosowania normy prawa krajowego w razie jej niezgodności z prawem UE;

• Choć faktem jest, iż organy administracyjne są słabiej, w porównaniu z sądami, przygotowane do oceny tego, czy rzeczywiście zachodzi niezgodność;

• Nie mają przy tym kompetencji do wystąpienia do TSUE z pytaniem prawnym.

4. Konsekwencje zasady pierwszeństwa dla organów prawodawczych państw członkowskich

• Simmenthal: zakaz ustanawiania nowych norm prawa krajowego, które byłyby niezgodne z prawem UE;

• Komisja v. Francja - wymóg, aby państwa eliminowały z obrotu prawnego normy prawa krajowego niezgodne z prawem UE;

• TSUE wychodzi bowiem z założenia, że odmowa zastosowania danej normy krajowej w poszczególnych sprawach przez sądy lub organy administracyjne stanowi jedynie minimalną gwarancję poszanowania pierwszeństwa prawa UE.

5. Uzasadnienie pierwszeństwa prawa UE - Costa v. ENEL

• Włącznie przepisów prawa UE do porządku prawnego każdego państwa członkowskiego, a ogólniej „litera i duch Traktatu”, czynią niedopuszczalne przyznanie pierwszeństwa aktom prawa krajowego nad prawem UE;

• Przyznanie przewagi przepisom prawa krajowego pozbawiałaby Traktat jego wspólnotowego charakteru i podawałoby w wątpliwość podstawy prawne samej wspólnoty;

• Poprzez utworzenie na czas nieograniczony UE państwa członkowskie ograniczyły swoje kompetencje i stworzyły przez to nowy porządek prawny, który wiąże zarówno ich obywateli, jak i same państwa;

• Zapewnienie jednolitego obowiązywania, interpretowania i stosowania prawa UE jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania UE.

6. Zasada pierwszeństwa w orzecznictwie polskiego TK (wyr. TK sygn. K 18/04)

• Do wyjątków należały państwa, w których zasada ta została zaakceptowana bez trudności - np. Holandia;

• Szczególne problemy wystąpiły zwłaszcza w Niemczech, Włoszech i Danii;

• W 2004 roku trzy grupy posłów (przewodnictwo: Łopuszański, Macierewicz, Koklinowski) złożyły skargę konstytucyjną, zaskarżającą niezgodność z Konstytucją Traktatu akcesyjnego;

• TK rozstrzygnął następująco:

• Stwierdził, iż obowiązujący na terenie RP system prawny jest wieloskładnikowy (multicentryczny)

• Prawo krajowe (prawo wewnętrzne) - prawo międzynarodowe (prawo zewnętrzne) - prawo unijne (w pewnych aspektach prawo zewnętrzne, a w innych wewnętrzne);

• Ustrojodawca suwerennie przesądził o takim charakterze polskiego systemu prawnego na wiele lat przez Traktatem akcesyjnym;

• Prawo unijne ma pierwszeństwo przed ustawą, ale nie przed Konstytucją:

• W razie kolizji norm ustawodawca krajowy podejmuje ostateczne decyzje, czy:

• Zmienić konstytucję;

• Spowodować zmianę w prawie UE;

• Wystąpić z UE;

• Także wykładnia przyjazna dla prawa UE ma swoje granice - w żadnym razie nie może prowadzić do rezultatów sprzecznych z wyraźnym brzmieniem norm konstytucyjnych i niemożliwych do pogodzenia z minimum funkcji gwarancyjnych, realizowanych przez Konstytucję;

• TK nie uznaje więc możliwości zakwestionowania mocy obowiązującej normy konstytucyjnej przez sam fakt wprowadzenia do systemu prawa europejskiego sprzecznej z nią regulacji.

2. ZASADA BEZPOŚREDNIEJ SKUTECZNOŚCI PRAWA UE

1. Pojęcie bezpośredniego obowiązywania prawa unijnego

• Bezpośrednie obowiązywanie prawa unijnego oznacza, że normy tego prawa od dnia ich wejścia w życie, stają się automatycznie częścią porządku prawnego w państwach członkowskich, obok norm prawa krajowego, bez potrzeby inkorporacji.

2. Pojęcie bezpośredniego stosowania prawa unijnego

• Bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego jest konsekwencją jego bezpośredniego obowiązywania dla organów państw członkowskich;

• Organy te są obowiązane opiera swoje działania na normach prawa unijnego, obok norm prawa krajowego, zatem normy prawa wspólnotowego stanowią podstawę prawną dla działań organów państw członkowskich.

3. Pojęcie bezpośredniego skutku prawa unijnego

• Przez bezpośredni skutek norm prawa unijnego rozumie się tę ich właściwość, że mogą być one samodzielnym źródłem praw lub obowiązków jednostek (osób fizycznych i prawnych);

• Jednostki mogą się powoływać na bezpośrednio skuteczne normy prawa unijnego w postępowaniach przed sądami krajowymi i z norm tych wywodzić swoje prawa.

ZASADA BEZPOŚREDNIEGO SKUTKU PRAWA UE

1. Uwagi ogólne

• Doktryna bezpośredniego skutku norm prawa unijnego jest dziełem orzecznictwa ETS (TSUE) - została wyrażona po raz pierwszy w orzeczeniu Van Gend en Loos z 1963 r.:

• Według sformułowania z orzeczenia, Traktat stworzył nowy porządek prawny, którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale także ich obywatele;

• TSUE wskazał zatem, iż normy prawa unijnego nie zatrzymują się „na poziomie” państw członkowskich, ale sięgają bezpośrednio wewnątrz państw;

• Prawo unijne jest w stanie określać wprost sytuację prawną jednostek;

• Z powyższego wynika, iż podmiotami prawa UE są państwa i jednostki;

• Prawa jednostek wynikające z prawa unijnego podlegają ochronie udzielanej przez sądy krajowe.

• Ale również pozostałe organy państw członkowskich są obowiązane zapewnić jednostkom efektywne korzystanie z omawianych praw;

• Prawa te są

• albo wyrażone wprost w przepisach,

• albo dadzą się wyprowadzić z obowiązków nałożonych na państwa członkowskie.

2. Warunki bezpośredniej skuteczności norm prawa UE

• Zgodnie z orzecznictwem TSUE, aby przyznać danym normom bezpośrednią skuteczność wymagane jest, aby przepisy, w których te normy są zawarte, były wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, a możliwość ich stosowania nie była uzależniona od dalszych działań ze strony instytucji unijnych albo organów państw członkowskich;

• Nie są wobec tego bezpośrednio skuteczne tzw. normy programowe, określające zadania i cele UE.

3. Bezpośrednia skuteczność norm traktatowych

• Po raz pierwszy w sprawie van Gend TSUE stwierdził, że art. 25 TWE (art. 30 TFUE), zakazujący ustanawiania ceł i opłat o podobnych skutkach w handlu między państwami członkowskimi spełnia wymagania bezpośredniej skuteczności;

• W kolejnych orzeczeniach TSUE uznał walor bezpośredniej skuteczności norm traktatowych, np. dotyczących:

• Przemieszczania się pracowników - Van Duyn;

• Podmiotów zakładających przedsiębiorstwa i prowadzących samodzielną działalność gospodarczą - Reyners;

• Równouprawnienia kobiet i mężczyzn - Defrenne v. SABENA;

• Tezy orzeczenia van Gend:

• dot. nowego porządku prawnego i warunków, jakie musi spełniać przepis - j/w;

• ze skryptu;

4. Bezpośrednia skuteczność rozporządzeń

• nigdy nie była kwestionowana, choć przepisy rozporządzeń muszą być precyzyjne i bezwarunkowe, a niekiedy tak nie jest.

5. Bezpośrednia skuteczność dyrektyw

1. Uwagi ogólne

• Państwa członkowskie mają obowiązek pełnego i terminowego implementowania treści wydanej dyrektywy do krajowego porządku prawnego;

• Jeśli jest to zrealizowane to nie ma problemu bezpośredniej skuteczności;

• Pojawia się jednak pytanie o następstwa braku implementacji albo dokonania implementacji niepełnej lub spóźnionej;

• Warunki bezpośredniej skuteczności dyrektyw

• przepisy danej dyrektywy są precyzyjne i bezwarunkowe,

• z jej norm wynikają prawa jednostek wobec państwa,

• ponadto upłynął już termin implementacji dyrektywy przez państwo członkowskie, a jej normy nie zostały implementowane albo implementacja jest nieprawidłowa;

• nie mogą natomiast mieć przyznanej bezpośredniej skuteczności normy dyrektyw, z których wynikają obowiązki jednostek wobec państwa albo normy dotyczące stosunków między jednostkami (horyzontalne).

• Bezpośredni skutek wertykalny dyrektyw

• Van Duyn - pojawiło się pytanie, czy obywatel państwa członkowskiego, zamierzający podjąć zatrudnienie w innym państwie może się powoływać przed sądem krajowym państwa przyjmującego na swoje prawa wynikające z dyrektywy nieimplementowanej w tym państwie?

• TSUE - byłoby nie do pogodzenia z wiążącym charakterem dyrektywy, gdyby została wykluczona co do zasady dopuszczalność powołania się na wynikające z niej obowiązki państw przez osoby, których dyrektywa dotyczy;

1. w szczególności, gdy instytucje unijne nałożyły w drodze dyrektywy obowiązek podjęcia przez państwo członkowskie określonych działań, wymagana efektywność tego aktu byłaby osłabiona, gdyby jednostki nie mogły się oprzeć na nim przed sądami krajowymi i gdyby sądy krajowe pozbawione były możliwości wzięcia pod uwagę dyrektywy jako źródła prawa unijnego;

• możliwość opierania się przez jednostki na normach dyrektyw przeciwko państwowym jednostkom organizacyjnym została ustanowiona w celu uniemożliwienia państwu czerpania korzyści z zaniechania wykonania obowiązków polegających na stosowaniu prawa unijnego - nemo turpitudinem audiatur suam allegans;

• w sytuacji, gdy prawo unijne wymaga wydania przez państwo przepisów, które mają normować stosunki państwa z jednostkami i przyznawać im pewne prawa, państwo nie może zwolnić się od tych obowiązków i pozbawić przez to jednostek należnych im korzyści;

• bezpośredni skutek horyzontalny dyrektyw

• wątpliwości co do dopuszczenia bezpośredniego skutku dyrektyw w układzie horyzontalnym wynikają stąd, że przyznanie praw jednej stronie powoduje obciążenie obowiązkami drugiej strony;

• TSUE odrzuca możliwość bezpośredniego skutku horyzontalnego dyrektyw:

• Marshall - dotyczyło skutków dyrektyw o równouprawnieniu kobiet i mężczyzn; opieranie przez jednostki swoich praw na normach dyrektywy przed sądem krajowym jest dopuszczalne wyłącznie przeciwko państwu, a nie przeciwko innej jednostce;

• Faccini Dori - rezultatem rozciągnięcia tej zasady na sferę stosunków między jednostkami byłoby uznanie kompetencji instytucji UE do nakładania w drodze dyrektyw bezpośrednio obowiązków na jednostki, podczas gdy instytucje te mają takie kompetencje tylko wtedy, gdy są upoważnione do wydawania rozporządzeń;

5. Jednak istnieje nurt w orzecznictwie TSUE, dzięki któremu łagodzone są następstwa rozróżnienia potencjalnych skutków dyrektyw w układzie wertykalnym i horyzontalnym,

• Mianowicie TSUE szeroko interpretuje pojęcie państwa, a niektóre podmioty traktuje jako emanację państwa (Foster v. British Gas);

• Takie podejście pozwala na ujmowanie wielu sytuacji w kontekście państwo - jednostka i dopuszczenie wobec tego możliwości wywołania bezpośredniego skutku przez normy dyrektyw;

• Zatem pojęcie państwa obejmuje:

• Władze centralne i lokalne (w tym samorządowe);

• Zakłady i przedsiębiorstwa publiczne, niezależnie od ich formy prawnej;

• Państwo występuje nie tylko jako nosiciel imperium, ale także w stosunkach normowanych przez prawo prywatne;

• Przykłady:

• Organy imigracyjne - van Duyn;

• Organy podatkowe - Becker;

• Szpital miejski jako pracodawca - Marshall;

• jako cechy pozwalające na uznanie danej jednostki organizacyjnej za emanację państwa TSUE wymienia - Foster:

• wykonywanie przez nią powierzonych funkcji publicznych pod nadzorem władz państwowych;

• dysponowanie w związku z tym specjalnymi kompetencjami, wykraczającymi poza to, co wynika z ogólnych norm, mających zastosowanie w stosunkach między jednostkami.

6. Bezpośrednia skuteczność decyzji

• Franz Grad - czy jednostki mogą wywodzić swoje prawa z norm zawartych w decyzjach Rady, skierowanej do wszystkich państw członkowskich?

• TSUE stwierdził, że w przypadkach, kiedy instytucje UE nałożyły za pomocą decyzji obowiązki postępowania w określony sposób na państwa członkowskie, efektywność podjętego środka unijnego byłaby osłabiona, gdyby obywatele tych państw nie mogli się nań powołać przed sądami krajowymi i gdyby sądy nie mogły wziąć pod uwagę decyzji jako części prawa UE;

• Zatem decyzje mogą wypływać prawa jednostek, niebędących formalnie ich adresatami.

7. Bezpośrednia skuteczność umów międzynarodowych UE

• Jednostki mogą powoływać się na prawa wynikające z umów międzynarodowych - m.in. HZA Mainz;

• Przy badaniu, czy postanowienia umów międzynarodowych spełniają wymagania bezpośredniej skuteczności należy uwzględnić:

• Ich brzmienie;

• Przepisy precyzyjne i bezwarunkowe;

• Kontekst;

• Cele i naturę określonej umowy;

• Jak dalece zaawansowaną integrację państwa trzeciego lub organizacji międzynarodowej z UE przewidują postanowienia rozpatrywanej umowy;

• TSUE uznał w dwóch orzeczeniach bezpośredni skutek normy zawartej w Układzie Europejskim ustanawiającym stowarzyszenie Polski z UE i jej państwami członkowskimi;

• Tym samym przyznał obywatelom polskim możliwość powołania się przed sądami państw członkowskich na dany przepis jako na podstawę ich prawa do zakładania przedsiębiorstw i podejmowania samodzielnej działalności gospodarczej na własny rachunek w państwach członkowskich - Jany, Głoszczuk.

ZASADA WYKŁADNI PRAWA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ZGODNIE Z PRAWEM UE

1. uwagi ogólne

• w licznych orzeczeniach TSUE stwierdził, że sądy państw członkowskich mają obowiązek interpretowania prawa krajowego zgodnie z prawem unijnym:

• von Kolson and Kamann - obowiązkiem sądu krajowego jest interpretowanie i stosowanie ustaw wydanych dla implementacji dyrektywy zgodnie z brzmieniem i celem dyrektywy;

• Marleasing v. La Commercial - uzasadniając obowiązek przeprowadzania wykładni prawa krajowego zgodnie z dyrektywami, TSUE powołał się na obowiązki państw członkowskich wynikające z art. 4 ust. 3 TUE (lojalna współpraca, zapewnienie wykonania zobowiązań, ułatwienie urzeczywistniania celów UE) oraz na konieczność doprowadzania do osiągnięcia przez dyrektywy rezultatów określonych w art. 288 TFUE - odwołanie wprost do potrzeby zapewnienia efektywności przepisom dyrektyw;

• TSUE próbuje zatem w w/w sposób zagwarantować efektywność normom dyrektyw nawet, jeśli z różnych powodów nie są one bezpośrednio skuteczne;

• Odbywa się to tym razem za pomocą norm prawa krajowego, stąd też mówi się często o tzw. „pośredniej skuteczności norm” - Kunkdeveci v. Gwedex;

1. Zakres obowiązku wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem UE

• TSUE wymaga, aby prawo państw członkowskich było interpretowane zgodnie z normami zawartymi we wszelkich źródłach prawa unijnego;

• Jeśli chodzi o prawo krajowe to są nią objęte przepisy wydane specjalnie w celu wykonania prawa unijnego, a także inne, bez względu na to, czy są późniejsze czy wcześniejsze, niż prawo unijne stanowiące wzorzec dla interpretacji;

• Zatem obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem UE stał się odrębną konstrukcją prawną służącą zapewnieniu prawu UE należytej efektywności;

• Zgodnie z orzecznictwem obowiązek dokonywania pro unijnej wykładni spoczywa na sądach krajowych oraz organach administracji publicznej;

• Występuje on jedynie w granicach luzu decyzyjnego przysługującego organom stosującym prawo oraz ich kompetencji do interpretowania tzw. pojęć niedookreślonych wynikających z prawa krajowego;

• Niedopuszczalna jest interpretacja:

• Contra legem,

• Której następstwem byłoby wprowadzenie lub zaostrzenie odpowiedzialności karnej jednostek.

1. Obowiązek […] a pierwszeństwo prawa UE

• Jeśli odpowiednia wykładnia pozwala na nadanie normom prawa krajowego takiego znaczenia, przy którym przestają być one niezgodne z normami prawa unijnego to w takiej sytuacji nie występuje kolizja między normami, nie będzie zatem potrzeby odwoływania się do zasady pierwszeństwa;

• W takiej kolejności organy krajowe mają stosować prawo unijne.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ZA SZKODY WYRZĄDZONE WSKUTEK NARUSZENIA PRAWA UE

1. Uwagi ogólne

• Państwo członkowskie, które nie wywiązuje się ze swoich obowiązków określonych w prawie UE naraża się na wszczęcie postępowania w trybie art. 258-260 TFUE;

• Inną konsekwencją naruszenia jest odpowiedzialność państwa za szkody wyrządzone z tego tytułu jednostkom - ta konstrukcja prawna jest dziełem judykatury TSUE;

• TSUE proklamował tą zasadę w rozbudowanej formie w orzeczeniu w sprawie Francovich:

• Pracownicy upadłych przedsiębiorstw nie byli w stanie zrealizować swoich praw do świadczeń z funduszu świadczeń gwarantowanych, ponieważ dyrektywa nakazująca utworzenie takiego funduszu nie została we Włoszech implementowana;

• TSUE stwierdził, że opierając się na przepisach dyrektywy, możliwe jest ustalenie kręgu podmiotów uprawnionych, a także przysługujących im praw;

• Jednak normy tej dyrektywy nie mogły być uznane za bezpośrednio skuteczne, ponieważ nie określały jednoznacznie, z jakich źródeł ma być zasilany fundusz;

• Wobec tego jednostki nie mogły doprowadzić do urzeczywistnienia swoich praw bezpośrednio na podstawie dyrektywy;

• W tej sytuacji TSUE orzekł, że państwo jest obowiązane do naprawienia powstałej w wyniku tego szkody;

• Problem dotyczy tu zaniechania państwa;

2. Uzasadnienie i podstawy prawne odpowiedzialności odszkodowawczej

• W TFUE nie ma wyraźnego przepisu, który statuowałby odpowiedzialność odszkodowawczą państw członkowskich;

• TSUE stwierdził, że pełna efektywność norm prawa unijnego byłaby ograniczona, a także osłabiona została ochrona gwarantowanych przez nie praw, jeśli jednostki nie byłyby w stanie otrzymać odszkodowania, gdy ich prawa zostały naruszone w wyniku złamania prawa unijnego, za które można przypisać odpowiedzialność państwu;

• Możliwość otrzymania odszkodowania od państwa członkowskiego jest szczególnie wymagana, gdy pełna efektywność prawa unijnego zależy od uprzedniego działania ze strony państwa i gdy wobec braku takiego działania, jednostki nie mogą wyegzekwować przed sądami krajowymi przyznanych im praw - Francovich;

• Brasserie du Picheur and Factortame - przedsiębiorstwo wystąpiło z powództwem odszkodowawczym w związku z obowiązywaniem w Niemczech ustawy o czystości piwa, która nie pozwalała przedsiębiorstwu sprzedawać na terenie Niemiec piwa produkowanego w inny sposób niż wskazane w ustawie; Brasserie powołało się na swobodę przepływu towarów - jest to środek równoważny do ograniczeń ilościowych, a przedsiębiorstwo utraciło korzyści;

• Problem dotyczy tu działania państwa;

• jako uzasadnienie odpowiedzialności odszkodowawczej państwa TSUE przywołał immanentne zasady unijnego porządku prawnego, a mianowicie:

• pełną efektywność norm prawa UE,

• efektywną ochronę praw, które te normy przyznają jednostkom,

• obowiązek współpracy państw członkowskich z UE wynikający z dawnego art. 10 TWE:

• „Państwa Członkowskie podejmują wszelkie właściwe środki ogólne lub szczególne w celu zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z niniejszego Traktatu lub z działań instytucji Wspólnoty. Ułatwiają one Wspólnocie wypełnianie jej zadań.

Powstrzymują się one od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu celów niniejszego Traktatu.”

• Ten przepis był przytaczany w orzecznictwie jako traktatowa podstawa prawna odpowiedzialności odszkodowawczej państwa;

• Istnieje pogląd, iż orzeczenie Francovich i kolejne stanowią szczytowy punkt na drodze nadawania prawu UE wymaganej efektywności;

3. Zakres odpowiedzialności odszkodowawczej

• W kolejnych orzeczeniach TSUE rozszerzył zakres odpowiedzialności państwa;

• Dillenkoffer - sytuacje te obejmują przypadki wprowadzania dyrektyw w sposób niepełny;

• Naruszenia w inny sposób norm zawartych w pozostałych źródłach prawa pierwotnego i wtórnego;

• Köbler - odpowiedzialność może wynikać z działań lub zaniechań wszystkich władz: ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej;

• Haim - nie stanowi przeszkody dla zasądzenia odszkodowania okoliczność, że wyrządzenie szkody wiąże się z działalnością podmiotu, który ma przyznaną odrębną od państwa podmiotowość publicznoprawną, np. samorządu zawodowego;

• Brasserie du Picheur - odszkodowanie przysługuje również w razie wyrządzenia szkody przez państwo w wyniku naruszenia bezpośrednio skutecznych norm prawa UE;

• Sama zaś możność powołania się przed sądami krajowymi na bezpośrednio skuteczne normy prawa UE stanowi jedynie pewne minimum gwarancji, które nie w każdym przypadku zapewniają jednostkom realne skorzystanie z przysługujących im praw.

4. Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej

• m.in. Francovich, Brasserie:

1. naruszenie normy prawa UE, która jest skierowana na przyznanie jednostkom praw;

2. naruszenie prawa UE jest wystarczająco poważne;

• ocena należy do sądów krajowych, ale TSUE udziela wskazówek:

• czy przepis prawa UE był jasny i jednoznaczny?;

• jeśli prawo UE przyznaje państwom członkowskim pewien zakres uznania, to czy granice tego uznania nie zostały wyraźnie przekroczone;

• umyślność lub nieumyślność naruszenia;

• przyczynienie się instytucji UE;

• jednak naruszenie jest zawsze poważne, jeśli już TSUE wydał wyrok w podobnej sprawie wcześniej;

• występuje bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem prawa UE a szkodą wyrządzoną jednostce.

5. Sposób dochodzenia odszkodowania od państwa

• Dochodzenie następuje przed sądami państw członkowskich, stosownie do krajowych procedur;

• Sądy są zobowiązane do kierowania się w swoich orzeczeniach wymienionymi wyżej przesłankami odpowiedzialności;

• Niedopuszczalne jest zatem uzależnienie odpowiedzialności od dalszych wymagań, np. winy państwa;

• Prawo krajowe określa zakres odszkodowania;

• Sądy krajowe są obowiązane do stosowania takich samych zasad przy zasądzaniu odszkodowania od państwa na podstawie prawa UE, co przy odpowiedzialności odszkodowawczej opartej na prawie krajowym;

• Zbędne jest uzależnienie zasądzenia odszkodowania przez sądy krajowe od prejudykatu TSUE.




SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ

SKARGA NA BEZCZYNNOŚĆ INSTYTUCJI UE - art. 265 TFUE

1. Istota

• jest to skarga komplementarna w stosunku do skargi o stwierdzenie nieważności aktu prawa UE;

• umożliwia stwierdzenie istnienia bezprawnego zaniechania instytucji UE, polegającego na niewydaniu aktu prawnego i w konsekwencji wymuszenie na instytucji działania;

2. przedmiot skargi

• naruszenie prawa polegające na zaniechaniu wydania aktu prawnego przez:

• PE;

• RE;

• Radę;

• Komisję;

• EBC;

• Organ/jednostkę organizacyjną UE;

• Chodzi o zaniechanie wydania wszelkich aktów prawnych, podlegających kontroli w trybie skargi o stwierdzenie nieważności aktu prawa UE;

• Zarzut zaniechania nie może być postawiony, gdy wydanie aktu należy do kompetencji dyskrecjonalnych instytucji;

• Zaskarżony brak działania musi stanowić naruszenie Traktatów:

• zwłaszcza niewykonanie obowiązku nałożonego Traktatami;

• Obowiązek wydania aktu musi być dostatecznie konkretny:

• Należy wskazać formę i merytoryczną zawartość środka;

3. legitymacja czynna do wniesienia skargi

1. PE, RE, Rada, Komisja, EBC, państwa członkowskie - nie muszą wykazywać swojego interesu działania; kierowana do TS;

2. Osoby fizyczne i prawne - muszą wykazać swój interes prawny; instytucja/organ/ jednostka organizacyjna UE zaniechały wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie i opinia; kierowana do Sądu;

4. Postępowanie wstępne

• Warunkiem dopuszczalności skargi jest wezwanie organu do podjęcia określonego działania przez zainteresowany tym podmiot;

• Jeśli w ciągu 2 miesięcy wezwany organ nie określił swojego stanowiska i/lub nie wydał aktu prawnego oczekiwanego przez zainteresowany podmiot, skarga może być złożona w ciągu następnych 2 miesięcy do TSUE;

• Jeśli organ zajmie wyraźnie stanowisko negatywne wobec przyjęcia aktu, skarga na zaniechanie nie może zostać złożona - z braku bezczynności;

• Jeśli wezwany organ uchwali akt prawny po upływie 2-miesięcznego terminu - spór staje się w tej części bezprzedmiotowy.

5. Skutki orzeczenia bezczynności

• Orzeczenie TSUE ma charakter deklaratoryjny - stwierdza istnienie bezprawnego zaniechania instytucji UE;

• Zobowiązuje to instytucję do wydania wymaganego aktu prawnego;

• Jeśli to nie nastąpi można ponownie wnieść skargę na bezczynność;

• Roszczenia odszkodowawcze mogą być dochodzone za pomocą skargi odszkodowawczej.

SKARGA O STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI AKTU PRAWA UE

1. Uwagi ogólne

• Postępowanie o stwierdzenie nieważności aktu prawa UE określone w art. 263 TFUE zajmuje centralną pozycję w systemie kontroli legalności aktów prawnych wydawanych przez instytucje UE;

• Jest wzorowane na skargach znanych w systemach prawnych państw członkowskich służących kontroli legalności aktów administracyjnych i ich zgodności z normami hierarchicznie wyższego rzędu;

• TS/Sąd może uznać zaskarżony akt za nieważny;

• Oznacza to, że środek taki traci moc wiążącą i jest traktowany jakby nigdy nie został podjęty;

2. Legitymacja czynna

• Podmioty uprawnione do wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności aktu prawa UE można podzielić na 3 kategorie:

1. Podmioty uprzywilejowane:

• Państwa członkowskie;

• PE;

• Rada;

• Komisja;

• Mogą one złożyć skargę bez wykazywania uzasadnionego interesu prawnego;

• Podmioty półuprzywilejowane:

• TO;

• EBC;

• Komitet Regionów;

• Mogą one złożyć skargę zmierzającą do zapewnienia ochrony ich prerogatyw - czyli w takim zakresie, w jakim kwestionowany akt zmniejszałby ich kompetencje;

• Podmioty nieuprzywilejowane:

• Osoby fizyczne,

• Osoby prawne;

• Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej;

• Warunki dodatkowe:

• Mogą złożyć skargę na akty, których są adresatem;

• Mogą złożyć skargę na akty, których nie są adresatem, ale które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie;

• Mogą złożyć skargę na akty, które dotyczą jej bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych (nie wymagają wydania aktów wykonawczych - takie tłumaczenie byłoby bardziej odpowiednie);

3. Problematyka legitymacji czynnej podmiotów nieuprzywilejowanych

• Należy zauważyć, że podmioty nieuprzywilejowane mogą wszcząć postępowanie, jeśli mogą udowodnić swój osobisty interes w odniesieniu do takiego postępowania:

1. Dany akt musi mieć do nich zastosowanie oraz

2. Muszą odnieść korzyść z unieważnienia aktu;

• TL wprowadził nową regulację, zgodnie z którą podmioty nieuprzywilejowane mogą złożyć skargę przeciwko każdemu aktowi, nie tylko decyzji (jak wcześniej);

• Jednak utrzymano wymagania, iż dany akt musi zaadresowany do danej jednostki lub dotyczyć jednostki bezpośrednio i indywidualnie w sytuacji, kiedy nie jest ona adresatem;

• Kontrola legalności aktów dokonywana przez jej adresata nie budziła większych wątpliwości w praktyce;

• Problemy pojawiły się w odniesieniu do aktów, których skarżący nie jest adresatem:

• Plaumann: TS początkowo przyjął wąską interpretację pojęcia „dotyczy indywidualnie”,

• Uznał bowiem, że osoby inne niż te, do których decyzja jest skierowana mogą twierdzić, że dotyczy ona ich indywidualnie tylko, gdy dotyczy ich z powodu pewnych cech, które są dla nich charakterystyczne, lub ze względu na okoliczności, w których te osoby są odróżniane od wszystkich innych osób i z powodu tych czynników wyróżnia ich indywidualnie, tak jak osoby, do których decyzja została skierowana (tzw. test Plaumanna);

• Sprawa dotyczyła Plaumanna - importera mandarynek - który wniósł skargę o unieważnienie decyzji Komisji skierowanej do RFN dotyczącej wysokości cła na mandarynki;

• TS uznał, że decyzja dotyczy Plaumanna „z powodu działalności gospodarczej, która w każdym czasie może być wykonywana przez każdego i stąd nie odróżnia powoda w stosunku do kontestowanej decyzji w taki sam sposób jak osoby, do których decyzja została skierowana”;

• Piraiki-Patraiki: 7 greckich przedsiębiorstw kwestionowało decyzję Komisji upoważniającej Francję do ograniczenia importu bawełny z Grecji;

• Skarżący twierdzili, że decyzja dotyczy ich indywidualnie - są bowiem największymi greckimi przedsiębiorstwami handlującymi i produkującymi bawełnę od długiego czasu, a produkcja i eksport bawełny wymaga organizacji przemysłowej i komercyjnej, której nie da się ustanowić z dnia na dzień;

• TS zauważył po pierwsze, że decyzja dotyczy przedsiębiorstw greckich tylko jako eksporterów, a nie producentów - a eksporterem może być każdy;

• Część jednak z eksporterów daje się odróżnić indywidualnie, bowiem zawarły one kontrakty eksportowe przed wejściem w życie decyzji Komisji;

• TS dopuścił skargę tylko tych przedsiębiorstw;

• Decyzja skierowana do innej osoby musi dotyczyć powoda także bezpośrednio,

• TS: oznacza to, że dany akt wywiera wpływ ma sytuację prawną i interes prawny jednostki bez pośrednictwa innego aktu wykonawczego,

• Chyba że władze państwa członkowskiego nie miały żadnej swobody przy wydawaniu aktu wykonawczego,

• A także gdy podczas uchwalania decyzji (aktu), nawet jeśli państwu jest pozostawiona swoboda działania, jest pewne, że państwo ją zastosuje i wykona;

• W tej sprawie TS uznał, że decyzja Komisji dotyczyła skarżących bezpośrednio,

• Ważne jest bowiem, że Francja była związana decyzją Komisji, sama się zresztą o nią ubiegała, było więc pewne, że ją zastosuje i wykona;

• Codorniu: w 1994 r. hiszpańskie przedsiębiorstwo Codorniu używające od 1924 r. jako znaku handlowego terminu cremant (Gran Cremant de Codorniu) kwestionowała legalność rozporządzenia ograniczającego możliwość używania tego terminu do firm z Francji i Luksemburga;

• TS: przedsiębiorstwo założone w trzecim państwie członkowskim, produkujące i sprzedające wysokogatunkowe wina musujące wyprodukowane w określonym regionie, które na długi czas przed przyjęciem tegoż rozporządzenia zarejestrowało w tym państwie członkowskim znak firmowy zawierający ten sam termin i używało go zarówno przed jak i po rejestracji, znajduje się w sytuacji, która odróżnia je z punktu widzenia tego postanowienia od innych osób w ten sposób, że postanowienie powoduje, że nie może ono używać swojego graficznego znaku firmowego;

• TS dopuścił skargę Codorniu;

• W ten sposób TS odszedł od litery dawnego art. 230 akapit 4 TWE i uznał możliwość kontroli legalności aktów powszechnie obowiązującego prawa;

• Natura aktu stała się w ten sposób bez znaczenia dla określenia locus standi skarżącego;

• Test Plaumanna ma jednak nadal zastosowanie, a jego złagodzenie może nastąpić w sytuacjach, gdy kwestionowany środek

• Narusza prawa skarżącego,

• Narusza obowiązku w stosunku do skarżącego;

• Greenpeace: Sąd odrzucił skargę kilku osób prywatnych i trzech stowarzyszeń zajmujących się ochroną środowiska naturalnego o unieważnienie decyzji KE przyznającej pomoc finansową Hiszpanii na budowę 2 elektrowni na Wyspach Kanaryjskich;

• Sąd uznał, że decyzja KE dotyczy skarżących w taki sam sposób jak każdą inną osobę mieszkającą, pracującą lub odwiedzającą Wyspy Kanaryjskie i stąd środek nie dotyczy ich indywidualnie;

• TS potwierdził wyrok Sądu, tym samy także, iż actio popularis nie jest w zasadzie dopuszczalna;

• Jégo-Quéré: Sąd uznał tą spółkę za bezpośrednio i indywidualnie dotkniętą rozporządzeniem unijnym, pomimo, że żadne z kryteriów przyjętych w dotychczasowym orzecznictwie dla rozróżnienia „osoby, której środek dotyczy indywidualnie” nie było spełnione;

• Sąd wziął pod uwagę, że odrzucenie skargi w tym przypadku skutkowałyby brakiem jakiegokolwiek innego środka ochrony prawnej,

• W szczególności spółka nie mogłaby wnieść skargi do sądu krajowego, ponieważ rozporządzenie nie przewiduje żadnej możliwości przyjęcia przez państwo członkowskie środka wykonawczego lub nawet stosującego rozporządzenie, chodzi bowiem o obowiązek wynikający dla jednostki bezpośrednio z rozporządzenia;

• Nie do przyjęcia jest zatem zdaniem Sądu, aby w sytuacji, gdy nie istnieją środki implementujące na szczeblu krajowym, w stosunku do których można by było wnieść sprawę do sądu krajowego, jednostka była zmuszona świadomie naruszyć prawo unijne w celu dostępu do sądu i „sprokurować” odesłanie prejudycjalne do TS dotyczące tej sprawy;

• Konkluzja Sądu: aby zapewnić efektywną ochronę prawną, osoba fizyczna lub prawna powinna być uważana za dotkniętą indywidualnie postanowieniem prawa unijnego o charakterze generalnym, które dotyczy jej bezpośrednio, gdy postanowienie, o którym mowa wpływa w sposób ostateczny i natychmiastowy na jej sytuację prawną ograniczając jej prawa lub nakładając na nią obowiązki;

• Obecnie w/w problem nie jest już aktualny z uwagi na obecne brzmienie art. 263 akapit 4 TFUE, w związku z którym podmioty nieuprzywilejowane mogą składać skargi na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych;

4. Przesłanki nieważności aktu prawa UE

1. Zarzut braku kompetencji:

• Instytucja działa z przekroczeniem swoich uprawnień, jeśli podejmuje działania władcze, do których nie została upoważniona przez prawo UE;

• Może to mieć miejsce w 3 przypadkach:

1. Podejmuje działania w obszarze, który nie należy do kompetencji UE - rzadko;

• Niemcy v. Parlament i Rada (1998 r.): sprawa dotyczyła uchylenia dyrektywy , która zabraniała reklamy i sponsoringu produktów tytoniowych;

• Niemcy stwierdziły, że celem tej dyrektywy nie jest harmonizacja prawa, ale ochrona zdrowia, a w tej materii kompetencje UE nie przysługują;

• TS przyznał rację Niemcom;

• Działa w ramach kompetencji należących do innej instytucji UE - często;

• Wykonuje kompetencje UE w stosunku do państwa trzeciego lub jego obywateli w sposób sprzeczny z prawem międzynarodowym;

• Ahlstrom i inni v. KE: sprawa dotyczyła producentów pulpy drzewnej z Norwegii, USA, Kanady, Szwecji i Finlandii (dwa ostatnie kraje nie były wówczas w UE) oraz stosowania przepisów ochrony konkurencji;

• KE stwierdziła, że doszło do zawarcia kartelu i nałożyła grzywny na przedstawicielstwa przedsiębiorstw na terenie UE;

• Przedsiębiorstwa się odwołały, powołując się na to, iż UE nie ma kompetencji, by stosować przepisy o ochronie konkurencji do podmiotów nieprzynależnych do UE;

• TS: do naruszenia doszło na terenie UE, chociaż umowa kartelowa była zawarta poza UE, ale była wykonywana na terytorium UE;

• Naruszenie istotnego wymogu proceduralnego:

• Chodzi o nieprawidłowość, która pojawia się w trakcie procedury uchwalania określonego aktu, i która może mieć wpływ na jego treść lub naruszać prawa osób, których dany akt dotyczy;

• Naruszenie procedury można ogólnie podzielić na 3 grupy przyczyn związanych z:

1. Przygotowaniem aktu:

1. Niedopełnienie obowiązku konsultacji z określonym podmiotem, kiedy taka konsultacja jest wymagana przez prawo UE;

• Roquette Freres: TS uchylił rozporządzenie regulujące obrót substancją chemiczną z uwagi na niedochowanie przez Radę procedury konsultacji;

• Niedanie możliwości wyrażenia swojej opinii podmiotom, których dany środek dotyczy;

• Wybór niewłaściwej procedury dla podjęcia danego środka;

• Formą aktu, np. niewłaściwe uzasadnienie lub brak uzasadnienia dla podjęcia danego środka;

• Ogłoszeniem aktu prawnego: środek nie został ogłoszony w sposób dla niego przewidziany przez prawo UE;

• Naruszenie Traktatu lub jakiegokolwiek postanowienia prawnego odnośnie do jego stosowania:

• Jest to najważniejsza i zarazem najszersza podstawa nieważności aktu prawnego, dająca możliwość zbadania jego materialnej zgodności z pierwotnym i wtórnym prawem UE;

• W tym z ogólnymi zasadami prawa UE, umowami międzynarodowymi wiążącymi UE czy prawem niepisanym;

• Nadużycie władzy:

• Dotyczy sytuacji, w których instytucja UE podejmuje decyzję głównie w innym celu niż cel wskazany lub działa w celu uniknięcia procedury, którą powinna w danym przypadku zastosować;

• Udowodnienie przed sądem nadużycia władzy jest trudne, ponieważ należy wykazać, że prawdziwe motywy działań danej instytucji nie są zgodnie z prawem UE;

• Giuffrida v. Rada: brał udział w konkursie na dyrektora i zaskarżył podstawę prawną, na podstawie której powołano dyrektora w Dyrektoriacie ds. polityk regionalnych;

• TS unieważnił decyzję powołującą na to stanowisko, bowiem Rada przyjęła takie zasady konkursu, aby tylko jeden z pracowników, znanych Radzie, je spełniał;

5. Termin wniesienia skargi

• Każdy z w/w podmiotów może wnieść skargę tylko w określonym czasie:

1. W ciągu 2 miesięcy od dnia

1. ogłoszenia aktu lub

2. zawiadomienia o nim powoda lub

3. w przypadku braku w/w od dnia, w którym skarżący powziął wiadomość o akcie;

• Polska v. Rada: Polska wniosła w/w skargę na decyzję WE dot. dostosowania traktatu akcesyjnego do dopłat bezpośrednich dla rolników;

• Przed akcesją Polska chciała zaskarżyć tą decyzję, choć nie była jeszcze członkiem UE i nie dotrzymała terminów wynikających z Traktatu i Regulaminu TS;

• Jednak TS, z uwagi na szczególne położenie Polski, rozpatrzył skargę, ale ostatecznie oddalił ją z powodów materialnych;

6. Konsekwencje uznania aktu prawnego za nieważny

• Jeśli skarga jest uzasadniona, TS ogłasza zaskarżony akt jako nieważny i niebyły;

• Orzeczenie takie skutkuje erga omnes i ex tunc, co oznacza, że dany akt jest traktowany jakby nigdy nie został podjęty;

• Możliwe jest też ogłoszenie nieważności części aktu, a nawet wykreślenie tylko pewnych słów z tekstu, jeśli dają się one oddzielić w sposób sensowny od reszty aktu;

• W stosunku do orzeczenia działa zasada res iudicata;

• Przestają obowiązywać wszelkie środki podjęte na podstawie aktu uznanego za nieważny;

• Może jednak wskazać, które decyzje uchwalone na jego podstawie pozostają w mocy;

• Instytucje, których akt prawny uznano za nieważny, są zobowiązane podjąć konieczne środki w celu zastosowania się do orzeczenia TS;

• Może to oznaczać, że instytucja taka będzie musiała zastąpić anulowany akt innym środkiem prawnym;

• Uznanie aktu za nieważny nakłada na UE obowiązek naprawienia wszelkich szkód wywołanych przez anulowany akt.

ZARZUT BEZPRAWNOŚCI AKTU O ZASIĘGU OGÓLNYM

• Bez względu na upływ terminu wymaganego do wniesienia w/w skargi, każda strona może, w postępowaniu dotyczącym aktu o zasięgu ogólnym przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną UE, podnieść zarzut nieważności w celu powołania się przed TSUE na niemożność stosowania tego aktu;

• Nie została tutaj stworzona odrębna skarga, ale jedynie zarzut, który TS bierze pod uwagę w postępowaniu wniesionym na podstawie innego przepisu TFUE,

• Stwierdzenie nieważności aktu na podstawie art. 277 TFUE ma skutek tylko w konkretnej sprawie i tylko między stronami danego sporu;

• Oznacza to, że kwestionowany akt zachowuje nadal moc obowiązującą, ale nie może być zastosowany w konkretnym przypadku.

SKARGA ODSZKODOWAWCZA - art. 268/art. 340 TFUE

1. Istota

• Służy ochronie podmiotów prywatnych, rekompensując ich słabszą pozycję w zakresie kontroli legalności aktów unijnych;

• Może dotyczyć rekompensaty szkód wynikłych z kontraktów lub deliktów;

2. Odpowiedzialność kontraktowa UE

• Odpowiedzialność kontraktową UE reguluje prawo właściwe dla danej umowy - wskazują je normy prawa międzynarodowego prywatnego;

• Do dochodzenia odpowiedzialności właściwe są:

• Sądy krajowe;

• TSUE - jeśli w umowie zawartej przez UE albo w jej imieniu zamieszczono klauzulę arbitrażową;

3. Odpowiedzialność deliktowa (pozaumowna) UE

1. Uwagi ogólne

• Celem skargi odszkodowawczej jest kompensacja szkody spowodowanej przez instytucję, a nie zniesienie konkretnego środka;

• Art. 340 TFUE może być stosowany do kwestionowania legalności działania lub zaniechania, które nie było uprzednio kwestionowane na podstawie skargi o stwierdzenie nieważności aktu prawa UE lub na bezczynność instytucji;

• UE powinna naprawić, a EBC jest zobowiązany do naprawienia szkód wyrządzonych przez jej instytucje/Bank lub jej/jego pracowników przy wykonywaniu ich funkcji;

• Przesłanki odpowiedzialności deliktowej

• Art. 340 TFUE - UE/EBC w przypadku odpowiedzialności deliktowej, odpowiada zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla praw państw członkowskich - ponieważ prawo państw członkowskich nie jest jednolite, TSUE sformułował w orzecznictwie następujące przesłanki odpowiedzialności deliktowej:

1. UE może być przypisane działanie lub zaniechanie - przypisane jednej z instytucji UE (w tym EBC) lub pracownikowi UE (EBC);

2. Zachowanie instytucji/pracownika ma charakter bezprawny;

3. Powstała rzeczywista szkoda;

4. Istnieje bezpośredni związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem a doznaną szkodą;

• Skargi odszkodowawcze mogą być wnoszone w ciągu 5 lat od zdarzenia wywołującego szkodę;

3. Bezprawność działania lub zaniechania oraz bezprawność legislacyjna

• W przypadku zaniechania musi istnieć obowiązek działania, nie wystarcza kompetencja do działania;

• W przypadku działania samo działanie musi być bezprawne lub przeprowadzone w sposób bezprawny;

• W zasadzie może chodzić o każde złe administrowanie;

• W przypadku pracowników UE/EBC, UE odpowiada tylko, gdy działanie albo zaniechanie mieści się ściśle w granicach powierzonych im zadań;

• Odpowiedzialność za działania władzy prawodawczej może mieć miejsce tylko, gdy spełnione są 3 warunki (zebrane w orzeczeniu Brasserie du Picheur oraz Factortame):

1. Prawo unijne nadaje jednostkom uprawnienie - ma miejsce pogwałcenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostek (orzeczenie ws. Schöppenstedt);

2. Pogwałcenie prawa jest wystarczająco poważne - władza prawodawcza w sposób oczywisty i poważny przekroczyła granice wykonywania swoich uprawnień (orzeczenie ws. Bayerische HNL);

3. Istnieje bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą poniesioną przez jednostkę;

• Konkurencyjna odpowiedzialność państw członkowskich

• Jeśli w wyniku zastosowania przez odpowiednie władze krajowe środków wykonawczych do prawa unijnego zostanie wyrządzona szkoda jednostce to istnieją następujące reguły odpowiedzialności:

1. Sąd będzie właściwy do rozpatrzenia skargi odszkodowawczej, jeśli kwestionowany środek przyjęty był przez organ krajowy w celu wykonania prawa unijnego, a zarzucana w skardze bezprawność daje się przypisać UE, a nie daje się przypisać organowi krajowemu;

2. Gdy najbardziej bezpośrednią przyczyną szkody jest działanie władz krajowych, skarga odszkodowawcza jest dopuszczalna tylko po wyczerpaniu dostępnych środków procedury krajowej;

4. Odpowiedzialność osobista pracowników UE wobec UE

• Stanowi ona naturalne uzupełnienie odpowiedzialności UE z tytułu działania lub zaniechania pracowników UE.

SKARGA PRZECIWKO PAŃSTWU CZŁONKOWSKIEMU O NIEWYWIĄZYWANIE SIĘ ZE ZOBOWIĄZAŃ UNIJNYCH - art. 258-260 TFUE

1. Istota

• Działania państwa członkowskiego są poddawane kontroli,

• Przede wszystkim przez Komisję, która czuwa na straży przestrzegania prawa UE;

• Poprzez tą skargę Komisja może wypełnić swoje zadnie;

• Służy ona także konsolidacji UE, zapewnieniu wykonywania zobowiązań unijnych i jednolitemu stosowaniu prawa UE;

2. Przedmiot skargi

• Niewywiązywanie się ze zobowiązań może polegać na:

• Działaniu:

• Stanowienie prawa krajowego sprzecznego z prawem UE;

• Podejmowaniu działań faktycznych sprzecznych z prawem UE;

• Zaniechaniu:

• Nieimplementowanie dyrektyw do krajowego porządku prawnego;

• jest to najczęściej występujący przedmiot skargi;

• Zobowiązanie może wynikać z prawa pierwotnego, wtórnego lub ogólnej zasady prawa UE;

3. Legitymacja czynna

1. Komisja;

2. Państwo członkowskie;

4. Procedura inicjowana przez Komisję

1. Faza administracyjna:

1. Nieformalna procedura wstępna

• Komisja czerpie informacje z:

• Prasy, rozmów z politykami, debat parlamentarnych;

• Doniesień osób fizycznych;

• Aktów przekazywanych Komisji przez państwa członkowskie, wskazujących na implementację/brak implementacji dyrektywy;

• Polega na nieformalnych szukaniu rozwiązania problemu z państwem członkowskim;

• Państwo ma szansę wyjaśnienia swojego stanowiska i osiągnięcie ugody;

• Jeśli ugoda zostanie osiągnięta to postępowanie ulega zakończeniu; jeśli nie - kolejna faza postępowania;

• Formalna procedura

• Komisja przekazuje państwu pismo ostrzegawcze , informujące, że zdaniem Komisji narusza ono prawa unijne;

• Jeśli i w tej fazie, w rozsądnym czasie - z reguły 1 miesiąc - nie uda się nakłonić państwa do wypełnienia zobowiązań, Komisja może sformułować tzw. Uzasadnioną opinię

• W której wyjaśnia szczegółowo na czym polega naruszenie prawa przez państwo członkowskie;

• Opinia musi być umotywowana;

• Opinia wskazuje termin, w którym państwo może jeszcze wykonać zobowiązanie - zwykle 2 miesiące;

• Jeżeli państwo nie zastosuje się do opinii, Komisja może złożyć skargę do TS;

2. Faza sądowa

• Postępowanie przez TS;

• Komisja nie może w postępowaniu sądowym zmienić zarzutów przedstawionych w opinii;

• Jeśli w trakcie (nawet wcześniejszego) postępowania państwo wykona swoje zobowiązania, ale Komisja nadal będzie podtrzymywać skargę, to TS wyda orzeczenie; może mieć to bowiem doniosłe skutki:

• Orzeczenie może być podstawą do ustalenia odpowiedzialności państwa w płaszczyźnie prawa krajowego albo unijnego w stosunku do osób, które doznały szkody na skutek niewywiązania się państwa ze zobowiązania;

• Orzeczenie może mieć znaczenie dla prawa innych państw;

• Orzeczenie ma charakter deklaratoryjny, stwierdza naruszenie zobowiązania wynikającego z Traktatów;

• W oparciu o TFUE TS nie ma podstaw do określenia w orzeczeniu terminu, w jakim zobowiązanie ma zostać wykonane;

• Nie ulega jednak wątpliwości, że czynności zmierzające do wykonania orzeczenia muszą być podjęte natychmiast i zakończone w najkrótszym możliwym terminie;

• Jeśli Komisja uzna, że państwo nie podjęło takich działań, po umożliwieniu temu państwu przedstawienia swoich spostrzeżeń, wydaje uzasadnioną opinię określającą kwestie, w których państwo członkowskie nie zastosowało się do wyroku;

• Po bezskutecznym upływie terminu wyznaczonego w opinii, Komisja może wnieść sprawę ponownie do TS - przy czym może określić wysokość ryczałtu lub kary pieniężnej, którą uważa za stosowną ze względu na okoliczności;

• Jeśli TS stwierdzi, że państwo nie zastosowało się do jego orzeczenia może nałożyć na nie ryczałt lub karę pieniężną w wysokości nie przekraczającej żądania Komisji;

5. Procedura inicjowana przez państwo członkowskie

• Państwo członkowskie musi najpierw swoją skargę skierować do Komisji;

• Następnie zainteresowane strony muszą zostać wysłuchane, po czym Komisja wydaje uzasadnioną opinię;

• Jeśli Komisja w terminie 3 miesięcy nie wyda uzasadnionej opinii lub nie stwierdzi naruszenia prawa UE, to państwo członkowskie nadal może skierować skargę do TS - od razu przejście do fazy sądowej;

• Państwo członkowskie nie może wnosić o nałożenie ryczałtu lub kary pieniężnej;

• Państwa członkowskie bardzo rzadko sięgają po ten mechanizm, gdyż powoduje on napięcia polityczne;

6. Okoliczności, na które powołują się państwa na swoje usprawiedliwienie

• Siła wyższa - argument, że zdarzenia były poza kontrolą państwa członkowskiego;

• Nie było inercji lub celowego niewykonania;

• Dyrektywa wymagająca implementacji jest bezprawna - TS najczęściej podkreśla, że ta procedura nie może zastępować innych procedur i służyć kwestionowaniu ważności środka;

• Wzajemność - państwo powołuje się na zasadę wzajemności stosowaną w PMP: usprawiedliwia niewywiązanie się ze zobowiązań tym, że inne państwo członkowskie albo instytucja nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań; TSUE stwierdził, iż „w porządku prawnym ustanowionym przez Traktat stosowanie prawa unijnego przez państwa członkowskie nie może podlegać warunkowej wzajemności”;

7. Uwagi ogólne

• Postępowanie to trwa zwykle 2-3 lata;

• Relatywnie niewiele spraw dociera do ostatniego etapu postępowania i jest stosowany wobec państw ryczałt albo kara umowna;

• Ok. 50 % postępowań kończy się na etapie uzasadnionych opinii Komisji;

• Ok. 90 % spraw wygrywa Komisja;

• Państwa członkowskie podejmują obronę, aby odwlec podjęcie decyzji w prawie wewnętrznym.




PROCEDURA PREJUDYCJALNA

1. Uwagi ogólne

• Procedura ta zapewnia

• Równoległe stosowanie prawa unijnego w poszczególnych państwach oraz

• Osiąganie jednolitości w dziedzinie wykładni i stosowania prawa, a także

• Rozstrzyganie o zgodności aktów instytucji unijnych z Traktatem;

• Orzeczenia wydane na podstawie art. 267 TFUE stanowią ponad połowę orzeczeń wydawanych w ogóle przez TS (nie wliczając orzeczeń Sądu);

2. Ogólne założenia procedury prejudycjalnej

• Jeśli w trakcie postępowania przed sądem państwa członkowskiego pojawi się zagadnienie wykładni prawa unijnego albo ważności aktu instytucji UE, które jest niezbędne do wydania orzeczenia przez ten sąd, może on, a w pewnych sytuacjach jest zobowiązany wystąpić do TSUE z pytaniem prawnym;

• TSUE po przeprowadzeniu postępowania wydaje w odpowiedzi na to pytanie orzeczenie, które wiąże sąd krajowy w danej sprawie;

3. Sądy upoważnione do wystąpienia z pytaniami prawnymi

• Z pytaniem prawnym może wystąpić wyłącznie sąd krajowy;

• Nie są do tego legitymowane strony postępowania przed sądem krajowym;

• Sądami są:

1. Sądy powszechne;

2. Sądy administracyjne;

3. Niekiedy sądy zawodowe;

4. Niekiedy sądy konstytucyjne ;

5. Niekiedy sądy międzynarodowe;

• Sądami nie są sądy arbitrażowe;

• Za sądy w rozumieniu art. 267 TFUE TS uznał ograny wykonujące funkcje orzecznicze, działające na podstawie ustawy, a nie tylko umowy stron, rozstrzygające spory między stronami, funkcjonujące w sposób stały, których orzecznictwo jest obowiązkowe, orzekające na podstawie prawa, a nie tylko zasad słuszności, a także niezależne w orzekaniu;

• Ogólnie można stwierdzić, że TSUE jest liberalny przy dopuszczaniu pewnych organów, często nienazywanych nawet sądami, do występowania z pytaniami prawnymi;

• Przyjmuje się jednak, że nie mogą z omawianej możliwości skorzystać organy niesądowe, np. organy prawodawcze, administracyjne, a także sądy arbitrażowe j/w;

• Spośród wymienionych wyżej cech sądu należy zauważyć, że rozstrzygają one spory między stronami;

• TSUE odmawiał kompetencji do wystąpienia z pytaniami prawnymi sądom w postępowaniu rejestrowym ze względu na brak przeciwstawnych stron postępowania i sporu między nimi,

• M.in. Job Centre, HSB-Wohnbau;

4. Przedmiot pytań prawnych

• Przedmiotem pytania prawnego może być:

1. Kwestia wykładni traktatów;

2. Kwestia ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne UE;

• Może być skierowane do TSUE w trakcie każdego postępowania przed sądem krajowym;

• Niedopuszczalne są pytania hipotetyczne, bez związku z konkretnym postępowaniem, w celu uzyskania ogólnego poglądu TSUE co do sposobu rozumienia danego przepisu unijnego - np. Foglia v. Novello;

• Przedmiotem pytania do TSUE nie może być wykładnia prawa krajowego i należy odpowiednio stawiać pytania;

• TSUE zmienia także sformułowania pytań sądów krajowych tak, aby można było zastosować procedurę prejudycjalną;

5. Obowiązek sądu krajowego do wystąpienia z pytaniem prawnym

1. Aspekt formalny

• Sądy, od orzeczeń których przysługują środki odwoławcze mogą występować z pytaniami prawnymi;

• Sądy, od orzeczeń których nie przysługują środki odwoławcze muszą występować z pytaniami prawnymi;

• Lyckeskog: TS opowiedział się za tzw. teorią konkretną, która wskazuje, że tą grupą sądów nie są sądy zajmujące najwyższe miejsce w strukturze sądownictwa, ale te, których orzeczenia w danym przypadku nie podlegają zaskarżeniu;

• Sąd szwedzki orzekający w drugiej instancji w postępowaniu głównym z zakresu prawa celnego miał wątpliwość co do tego, czy powinien się uznać za sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu i ma wobec tego obowiązek do wystąpienia z pytaniem prawnym;

• Sąd ten był w praktyce sądem ostatniej instancji;

• Co prawda jego orzeczenia mogły podlegać kontroli Sądu Najwyższego, jednakże dopiero po rozstrzygnięciu o jej dopuszczalności;

• TS stwierdził, że sąd, którego orzeczenia mogą być zaskarżone do SN, nie jest sądem w rozumieniu art. 267 TFUE;

• Okoliczność, że kontrola treści zaskarżanego orzeczenia ze strony SN jest poprzedzona rozstrzygnięciem o jej dopuszczalności, nie pozbawia stron środka zaskarżenia;

• Dlatego też sądem, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu jest w omawianym wypadku SN i w przypadku pojawienia się kwestii wykładni prawa UE będzie on zobowiązany do wystąpienia z pytaniem prawnym;

• Wątpliwości w Polsce rozstrzygnęło postanowienie SN z 2008 r.: w punktu widzenia wykładni językowej orzeczeniem, które nie podlega zaskarżeniu jest orzeczenie SN lub NSA;

2. Aspekt merytoryczny

1. Doktryna acte éclairé (sprawy wyjaśnione)

• sąd krajowy powinien ocenić, czy w rozpatrywanej sprawie występuje w ogóle zagadnienie prawa unijnego i czy orzeczenie wstępne jest niezbędne do wydania orzeczenia w postępowaniu głównym, jednakże:

• Da Costa: sąd krajowy nie musi występować z pytaniem prawnym, jeśli dane zagadnienie prawa unijnego zostało już wyjaśnione we wcześniejszym orzecznictwie TSUE;

• Może tu chodzić o wcześniejsze orzeczenie wstępne, jak i orzeczenie wydane w postępowaniu innego rodzaju;

• Gdy pytanie w sprawie już poprzednio wyjaśnionej w orzecznictwie zostanie skierowane do TSUE, wydaje on postanowienie, a w uzasadnieniu do niego przedstawia stan judykatury;

• Doktryna ta przypomina doktrynę common law, bo sądy są związane wcześniejszymi orzeczeniami TSUE;

2. Doktryna acte clairé (sprawy niebudzące wątpliwości, jasne)

• Sąd krajowy jest zwolniony od występowania z pytaniem prawnym, jeśli znaczenie przepisu prawa unijnego jest oczywiste (jasne) i nie budzi żadnych wątpliwości;

• CILFIT: TS uściślił, że przy uznawaniu przepisu za jasny należy uwzględniać:

1. Właściwości prawa unijnego, a w szczególności to, że jego przepisy sformułowane są w wielu językach, a wszystkie wersje językowe są autentyczne;

2. Sądy powinny mieć na względzie, że pewne pojęcia mają swoiste znaczenie w prawie unijnym, a mogą mieć inny sens w poszczególnych państwach;

3. Sądy krajowe powinny ujmować i interpretować poszczególne przepisy w kontekście całego prawa unijnego z uwzględnieniem celów tego prawa i jego ewolucji;

• Warunki spełnienia tej doktryny są więc rygorystyczne, więc ogólna konkluzja jest taka, że lepiej zadać pytanie prejudycjalne;

3. Problem sankcji za naruszenie obowiązku wystąpienia z pytaniem prawnym

• Sądy są organami państw członkowskich, zatem spoczywające na nich obowiązki są przypisane tym państwom;

• W razie niewywiązywania się przez państwo ze zobowiązań traktatowych, TS może, w wyniku skargi KE, wydać orzeczenie stwierdzające naruszenie obowiązków traktatowych;

• Należy jednak zauważyć, że w dotychczasowej praktyce KE nie było przypadków występowania do TSUE przeciwko działaniom lub zaniechaniem sądów państw członkowskich;

• Należy jednak zwrócić uwagę na to, że wydanie orzeczeń przez sądy krajowe, bez zwrócenia się z pytaniami prawnymi do TSUE, rodzi ryzyko, że wykładnia prawa unijnego dokonana w tych orzeczeniach będzie się różnić od wykładni TSUE;

• Orzeczenia takie należy uznać za naruszające prawo unijne i powstaje problem konsekwencji takiego stanu rzeczy;

• Köbler: w tej sprawie postawiono pytanie, czy jednostka może się domagać od państwa członkowskiego naprawienia szkody, która została jej wyrządzona w wyniku wydania przez sąd krajowy wyroku, naruszającego normy prawa unijnego, dotyczące swobody przepływu pracowników;

• Köbler był wykładowcą prawa europejskiego, część swojej kariery naukowej pracował w innym państwie członkowskim;

• Nie zaliczono mu czasu pracy w innym państwie i odmówiono mu dodatku do pensji, który by mu przysługiwał, gdyby prawo unijne zostało zinterpretowane i zastosowane prawidłowo;

• Köbler wykorzystał całą ścieżkę krajową,

• jego roszczenia zostały oddalone, pomimo, iż TS w postępowaniu prejudycjalnym wskazał, że takie regulacje były już przedmiotem wykładni Trybunału, zatem znajduje zastosowanie doktryna acte éclairé;

• Köbler wystąpił z powództwem odszkodowawczym za wydanie wyroku sprzecznego z prawem UE:

• Austriacki NSA zwrócił się ponownie z pytaniem prejudycjalnym do TS:

• Czy ma tu zastosowanie zasada res iudicata? - nie, ponieważ poprzednio stronami postępowania był Köbler i uniwersytet, w którym pracował, a teraz stronami są Köbler i Austria;

• Czy państwo członkowskie ponosi odpowiedzialność za szkodę w wyniku błędnego zastosowania prawa UE przez sądy krajowe? - dla celów ochrony praw podmiotów prywatnych mogą one uzyskać odszkodowanie za szkodę spowodowaną błędnym zastosowaniem prawa UE, przy czym TS doprecyzował warunki:

• Naruszony przepis musi przyznawać prawa podmiotom prywatnym - w tym przypadku chodziło o prawo niebycia dyskryminowanym w udzieleniu dodatku do pensji;

• Naruszenie musi być wystarczająco poważne - sama błędna wykładnia nie wystarcza;

• Bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy szkodą a naruszeniem prawa;

• Odpowiedzialność dotyczy jedynie wyroków ostatniej instancji;

• TS uznał zasadę, ale w tej konkretnej sprawie błędu się nie dopatrzył:

• Był błąd sądu, ale nie na tyle poważny, żeby rodził odpowiedzialność odszkodowawczą;

6. Kiedy TSUE odmawia wydania orzeczenia wstępnego?

• Np. zastosowanie doktryny acte éclairé / acte clairé;

• Foglia v. Novello: sprawa dotyczyła pewnego typu podatków we Francji;

• zdaniem TS nie było tutaj sporu i został on sfabrykowany, aby spowodować wydanie przez TS orzeczenia prejudycjalnego;

• niekiedy stronom zależy na wiążącym orzeczeniu TS, aby wykorzystać to do innej sprawy;

• TS odmówił wydania orzeczenia - wspomaga on wymiar sprawiedliwości, a nie pełni funkcje doradcze;

• Ynos v. Jaros Varga: Z uzasadnienia wyroku ETS wynika, że zagadnienie prejudycjalne powstało w związku z postępowaniem cywilnym dotyczącym sporu pomiędzy spółką Ynos, prowadzącą działalność w zakresie pośrednictwa w obrocie nieruchomościami, a Janosem Vargą, który 10 stycznia 2002 r. zawarł z tą spółką umowę pośrednictwa w sprzedaży nieruchomości. Między stronami powstał spór co do tego, czy postanowienia tej umowy były zgodne z dyrektywą.

• pytanie sądu węgierskiego dotyczyło kwestii intertemporalnych i brzmiało następująco: „Czy z punktu widzenia stosowania prawa wspólnotowego jest istotne, że postępowanie stanowiące podstawę niniejszych pytań prejudycjalnych zostało wszczęte przed akcesją Republiki Węgierskiej do Unii Europejskiej, jednakże po dostosowaniu prawa krajowego do regulacji dyrektywy?”.

• TS stwierdził, że

• prawa unijnego nie stosuje się do sytuacji faktycznych, mających miejsce przed przystąpieniem danego kraju do UE i

• w związku z powyższym nie jest właściwy do rozstrzygnięcia sporu;

• Dzodzi v. Belgia: TS orzekł, że sąd krajowy może zadać pytanie prejudycjalne nawet, jeśli w sprawie nie ma żadnego elementu obcego, ani nie dotyczy ono wykładni prawa UE, jeśli może ono mieć wpływ na stosowanie prawa UE w przyszłości;

• Zatem orzeczenie Dzodzi jest sprzeczne z orzeczeniem Ynos, ale Dzodzi to orzeczenie wcześniejsze, po którym nastąpiła cała linia orzecznicza, a Ynos dotyczy spraw akcesyjnych;

7. Skutki orzeczenia prejudycjalnego

• Wiąże ono sąd w danej sprawie, a także inne sądy rozpatrujące tę sprawę w wyniku wniesienia środków odwoławczych;

• Gdy TSUE dokona wykładni przepisu prawa UE, sąd krajowy jest obowiązany do uwzględnienia tej interpretacji przy wydaniu orzeczenia w postępowaniu głównym

• Orzeczenia wstępne formalnie wywołują skutki inter partes, a zatem wiąże strony tylko w konkretnym sporze,

• Jednak w praktyce wywierają skutki także poza sprawą, w związku z którą zostały wydane, m.in. doktryna acte éclairé;

• Orzeczenia uznające nieważność danego aktu unijnego prawa pochodnego uznaje się za wiążące również w innych sprawach, ponieważ nie do utrzymania byłaby sytuacja, że przepis uznany za nieważny w jednej sprawie, miałby być traktowany jako obowiązujący w innych sprawach;

• Co do zasady wyroki mają skutek ex tunc;

• Zasadę tę wprowadził wyrok Denkavit;

• W orzeczeniu Defrenne v. SABENA pojawił się problem odroczenia skutków orzeczenia z uwagi na możliwość załamania się gospodarki europejskiej, bowiem w każdym kraju członkowskim kobiety są dyskryminowane pod względem wynagrodzenia i rodziłoby to konieczność wypłaty ogromnych odszkodowań;

• Ma charakter deklaratoryjny: wskazuje jak prawo unijne miało być stosowane od początku;

8. Konstytucyjno-prawne uwarunkowania pytania prejudycjalnego w Polsce - postanowienie TK, sygn. P 37/05

• WSA w Olsztynie podjął wątpliwość co do zgodności przepisów o podatku akcyzowym aut sprowadzanych z innych państw UE z TWE i zwrócił się z pytaniem prawnym do TK, czy WSA może zwrócić się do TS z pytaniem prejudycjalnym w tej sprawie;

• TK rozróżnił sferę stosowania i obowiązywania prawa:

• Stosowanie prawa:

• Jeżeli sąd nie ma wątpliwości co do treści normy prawa UE to ma prawo i obowiązek zastosowania normy prawa UE, jeżeli pozostaje ona w kolizji z normą prawa krajowego;

• Jeśli sąd ma wątpliwości co do treści normy prawa UE to powinien zadać TS pytanie prejudycjalne;

• Obowiązywanie prawa:

• Odmowa zastosowania przepisu prawa krajowego w konkretnej sprawie nie jest tożsama ze stwierdzeniem, że przepis ten nie obowiązuje, bowiem orzeczenie o obowiązywaniu przepisu należy do TK;

• Przepis, któremu odmówiono zastosowania może być stosowany w zakresie przedmiotowym nie obejmującym zastosowania prawa UE;

• Ze względu na to rozróżnienie należy uznać brak konieczności zwracania się do TK w sprawie zgodności prawa krajowego z prawem UE, nawet gdyby sąd miał odmówić zastosowania prawa krajowego;

• O tym, czy ustawa koliduje z prawem UE decydują sądy polskie z wyłączeniem TK, a o wykładni prawa UE rozstrzyga TS;

• w/w stanowi wyjątek od konstytucyjnej zasady, że sąd nie może odmówić zastosowania normy ustawy w razie stwierdzenia jej niezgodności z Konstytucją lub ratyfikowaną umową międzynarodową.




OCHRONA PRAW PODSTAWOWYCH

1. Uwagi ogólne

• Termin „prawa podstawowe” jest zaczerpnięty z niemieckiego prawa konstytucyjnego - die Grundrechte;

• w pierwotnej wersji traktaty ustanawiające WE nie zawierały wyraźnych postanowień dotyczących ochrony podstawowych praw człowieka;

• gwarantowały jednostkom tylko takie prawa, jakie były konieczne dla zapewnienia realizacji gospodarczych celów WE;

• nie wzbudzało to entuzjazmu sądów krajowych i obawiając się „rebelii” tych sądów, aby zapobiec konfliktom, TS przyjął w 1969 r. nowe podejście: zaczął chronić prawa podstawowe i definiować wspólnotową koncepcję praw podstawowych:

• Stauder v. miasto Ulm: sprawa dotyczyła decyzji KE, pozwalającej państwom członkowskim na rozdysponowanie taniego masła obywatelom korzystającym z pomocy społecznej;

• aby otrzymać masło obywatel musiał dostać kupon od odpowiedniego organu zajmującego się pomocą społeczną, który zawierał rubrykę, w którą należało wpisać imię i nazwisko oraz adres uprawnionego;

• Stauder poczuł się poniżony koniecznością ujawniania sprzedawcom swoich danych osobowych i wniósł skargę do sądu niemieckiego, który zwrócił się z pytaniem prejudycjalnym do TS, powołując się na naruszenie praw podstawowych zawartych w niemieckiej konstytucji;

• TS zauważył różnice w przekładzie i stwierdził, że kupon nie musiał zawierać danych osobowych, w związku z czym stwierdził, że zakwestionowany przepis aktu unijnego „nie zawiera nic, co mogłoby naruszyć podstawowe prawa człowieka, należące do ogólnych zasad prawa wspólnotowego i chronione przez Trybunał”;

• Tym samym TS uznał po raz pierwszy prawa podstawowe za część ogólnych zasad prawa unijnego oraz własną kompetencję do zapewnienia ich poszanowania;

• Internationale Handelsgesellschaft: zakwestionowano zgodność z prawem systemu kontroli rynku zbożowego;

• TS stwierdził, że poszanowanie praw podstawowych stanowi integralną część ogólnych zasad prawa chronionych przez Trybunał oraz odwołał się do konstytucyjnych tradycji wspólnych państwom członkowskim jako źródła inspiracji dla unijnej ochrony praw człowieka;

• Hauer: po raz pierwszy powołano się na postanowienia Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. (EKPC) - ochrona prawa własności;

• TS stwierdził, że prawo własności gwarantowane jest w porządku prawnym Wspólnot zgodnie z ideami konstytucyjnymi państw członkowskich, które znalazły swój wyraz w EKPC;

• TSUE jeszcze wielokrotnie odwoływał się w swoich orzeczeniach do postanowień EKPC, określając własny standard ochrony;

2. Karta Praw Podstawowych

• Pod koniec lat 90. nasiliła się dyskusja nad potrzebą stworzenia katalogu praw podstawowych, w wyniku której RE w Kolonii w 1999 r. podjęła decyzję o rozpoczęciu prac na KPP;

• Po kilkumiesięcznej pracy powołany Konwent przedstawił projekt, który został 7.12.2000 r. w czasie szczytu w Nicei podpisany i proklamowany przez PE, Radę UE i KE jako KPP UE;

• KPP składa się z preambuły i 54 artykułów ułożonych w 7 rozdziałach:

1. Godność;

2. Wolność;

3. Równość;

4. Solidarność;

5. Prawa obywateli;

6. Wymiar sprawiedliwości;

7. Postanowienia ogólne;

• KPP obejmuje szerszy zakres niż dotychczasowe, ustalone orzecznictwo TSUE;

• Jest katalogiem bardzo nowoczesnym;

• Jednak pomimo swej obszerności i nowoczesności KPP nie stanowi wyliczenia wszelkich praw, jaki mogłyby potencjalnie zostać objęte zakresem prawa unijnego;

• Co więcej, wiele sformułowań KPP ma charakter zbyt ogólnikowy, by zapewnić jednostkom skuteczną ochronę;

• Następnie tekst Karty został zmodyfikowany w związku z propozycją włączenia do Traktatu konstytucyjnego;

• KPP została ponownie ogłoszona przez trzy instytucje w przededniu podpisania TL;

• TL przejął z Traktatu konstytucyjnego dwie propozycje:

1. Nadanie charakteru prawnego KPP;

• KPP wraz z wejściem w życie TL „ma taką samą moc prawną jak Traktaty”;

• Zakres zastosowania KPP obwarowany jest 3 zastrzeżeniami:

• KPP nie rozszerza kompetencji UE określonych w traktatach;

• Prawa podstawowe zawarte w Karcie muszą być interpretowane zgodnie z postanowieniami tytułu VII KPP;

• Interpretacja postanowień KPP musi być zgodna z postanowieniami EKPC;

• Niektóre państwa odniosły się dodatkowo do kwestii zakresu stosowania KPP:

• Polska zgłosiła deklarację, w której zastrzegła kompetencję państw członkowskich do stanowienia prawa „w zakresie moralności publicznej, prawa rodzinnego, a także ochrony godności ludzkiej i poszanowania fizycznej i moralnej integralności człowieka”;

• Czechy złożyły taką samą deklarację;

• Polska przystąpiła do tzw. protokołu brytyjskiego, ograniczającego zastosowanie Karty;

• Utworzenie podstawy prawnej dla przystąpienia UE do EKPC;

• UE przystępuje do EKPC;

• Przystąpienie musi odbyć się na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez UE z państwami-stronami EKPC;

• Zagwarantowanie, że w wyniku przystąpienia do EKPC nie mogą zostać naruszone kompetencje UE oraz że umowa o przystąpieniu do EKPC musi odzwierciedlać konieczność zachowania szczególnych cech i prawa Unii;

• Powyższe decyzje mają fundamentalne znaczenie dla podniesienia spójności i efektywności europejskiego systemu ochrony praw człowieka.




OBYWATELSTWO UE

1. Uwagi ogólne

• Traktat z Maastricht wprowadził wspólne obywatelstwo dla obywateli swych krajów jako jedną z form realizacji celów UE;

• Każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego staje się obywatelem Unii;

• Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego, nie zastępuje go jednak;

• Obywatelstwo UE nie może być zatem definiowane jako formalna więź między jednostką a UE, podobna do przynależności państwowej:

• Uzyskanie statusu obywatela UE może nastąpić jedynie wraz z nabyciem przez jednostkę obywatelstwa państwa członkowskiego zgodnie z zasadami przewidywanymi przez prawo tego państwa;

• Nie można go uzyskać na podstawie jednolicie określonych warunków;

• Z punktu widzenia UE istotne jest jedynie, czy dana osoba posiada obywatelstwo państwa członkowskiego;

• Utrata statusu obywatela UE związana jest tylko i wyłącznie z utratą obywatelstwa państwa członkowskiego;

• TFUE stanowi, że obywatele UE korzystają z praw i podlegają obowiązkom przewidzianym w Traktatach;

• Jednakże Traktat nie nakłada na obywateli UE żadnych obowiązków o powszechnym, obywatelskim charakterze;

• Obywatelstwo UE nie niesie żadnej nowej treści normatywnej;

• Wszystkie uprawnienia wynikające z obywatelstwa istniały już wcześniej;

• W zasadzie obywatelstwo UE ma na celu konsolidację obywateli państw członkowskich z UE, wzmocnienie tożsamości unijnej;

• Oczywiście znaczenie obywatelstwa UE może zmienić się w przyszłości;

2. Katalog praw obywatelskich z TFUE:

1. art. 21 - swoboda przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich:

• z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w traktatach i prawie pochodnym;

• to prawo było prawem akcesoryjnym związanym ze swobodą przepływu pracowników;

• nie zostało tu utworzone nowe prawo, ale powtórzenie już istniejącego;

• art. 22 - bierne i czynne prawo wyborcze do PE i władz lokalnych w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa;

• art. 23 - uprawnienie do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej każdego obywatela UE na terytorium państwa trzeciego, w którym dane państwo nie ma przedstawicielstwa dyplomatycznego lub konsularnego;

• art. 24 - prawo petycji do PE, zwracania się do RPO i zwracania się do każdej instytucji UE w jednym z języków urzędowych UE i prawo otrzymania odpowiedzi w tym samym języku.







SWOBODA PRZEPŁYWU TOWARÓW

1. Uwagi ogólne

• UE to strefa wolnego handlu i unia celna - jednolity podmiot na zewnątrz;

• art. 28 TFUE: unia celna rozciąga się na całą wymianę towarową i obejmuje zakaz ceł przywozowych i wywozowych między Państwami Członkowskimi oraz wszelkich opłat o skutku równoważnym, jak również przyjęcie wspólnej taryfy celnej w stosunkach z państwami trzecimi;

• podział na produkty:

1. pochodzące z Państw Członkowskich;

• to pojęcie jest rozwinięte w Kodeksie Celnym;

• jest tam szczegółowa regulacja reguł pochodzenia - patrz niżej;

• pochodzące z państw trzecich, jeśli znajdują się one w swobodnym obrocie w PC;

• art. 29 TFUE: produkty pochodzące z państw trzecich są uważane za będące w swobodnym obrocie w jednym z PC, jeżeli dopełniono wobec nich formalności przywozowych oraz pobrano wszystkie wymagane cła i opłaty o skutku równoważnym w tym PC i jeżeli nie skorzystały z całkowitego lub częściowego zwrotu tych ceł lub opłat;

2. Definicja towaru

• Definicja towaru nie została ujęta w Traktatach, zatem jej sformułowanie pozostawiono orzecznictwu;

• KE v. Włochy: sprawa dotyczyła zakwestionowanej przez KE ustawy włoskiej, nakładającej na wywożone z Włoch dzieła sztuki specjalną opłatę;

• TS zdefiniował towar jako „wszelkie produkty posiadające wartość wymierną w pieniądzu i mogące jako takie stanowić przedmiot transakcji handlowych;

• W dalszych orzeczeniach TS rozciągnął tą definicję np. na energię elektryczną, gaz, śmieci (negatywna wartość towaru - ludzie płacą za pozbycie się go);

• Sacchi: sygnał telewizyjny przekazywany w sieci kablowej czy przez satelitę stanowi usługę, natomiast ta sama treść nagrana na kasecie wideo będzie podlegała przepisom o swobodzie przepływu towarów;

• Regina v. Thompson: monety wycofane z obiegu będą stanowiły towar, natomiast monety będące ważnym środkiem płatniczym muszą być traktowane jak kapitał;

3. Reguły pochodzenia

• Kluczowym pojęciem dla swobody przepływu towarów jest pochodzenie towaru;

• Od tego, gdzie dany towar został wytworzony zależeć będzie wymiar cła, a czasem w ogóle dopuszczenie do obrotu;

• Pochodzenie towaru określa się wg tzw. reguł pochodzenia - są to zasady określania ekonomicznej przynależności towaru do konkretnego kraju lub regionu;

• Zasady te w formie przepisów prawa pozwalają na ustalenie z jakiego kraju lub grupy krajów towar pochodzi;

• Reguły pochodzenia są jednym z elementów kalkulacyjnych, na podstawie których wyliczone są należności celne, gdyż wybór stawki celnej jest uzależniony od kraju pochodzenia;

• Generalną zasadą jest, że towary pochodzą ponad wszelką wątpliwość z danego państwa tylko wtedy, gdy zostały wytworzone z surowców mineralnych lub produktów rolnych i hodowlanych, wydobytych lub powstałych na terytorium tego państwa (w tym także z szelfu kontynentalnego i wyłącznej strefy ekonomicznej);

• Pochodzenie rozciąga się na towary przetworzone, wyprodukowane z towarów pochodzących, a także na odpady produkcyjne;

4. Ograniczenia swobody przepływu towarów

1. Cła przywozowe i wywozowe;

• Opłaty nałożone przez państwo na produkt w związku z przekraczaniem granicy i ma charakter zbliżony do podatku, bo ze strony państwa nie ma ekwiwalentnego świadczenia;

• W obrocie wewnątrz UE cła są zniesione, ale nie w stosunku do państw trzecich - tutaj jest wspólna taryfa celna;

• Przy ustanawianiu EWG nie zniesiono od razu ceł, ale stosowano zasadę stand-still;

• Opłaty o skutku równoważnym do ceł;

• KE v. Włochy: Włochy przy wwozie i wywozie towarów pobierały bardzo niewielką opłatę dla celów statystycznych;

• nie miała ona charakteru dyskryminacyjnego, służyła zarówno importerom, jak eksporterom;

• KE wniosła jednak skargę na niewywiązywanie się ze zobowiązań - opłata ta stanowi środek o skutku równoważnym do ceł:

• Jakakolwiek opłata, chociażby najmniejsza i jakikolwiek jest jej cel i sposób pobierania, nałożona na towary z powodu przekroczenia przez nie granicy, nie będące cłem, stanowi opłatę o skutku równoważnym do cła, nawet gdy nie jest nałożona w interesie państwa, nie ma charakteru dyskryminacyjnego albo protekcjonistycznego, a towar na który jest nałożona, nie konkuruje z żadnym towarem krajowym;

• W zasadzie TS dopuszcza tylko opłaty wynikające z prawa UE, np. opłaty weterynaryjne, fitosanitarne;

• Ograniczenia ilościowe;

• Absolutne ograniczenia dotyczące przywozu lub wywozu określonej ilości produktów z danego państwa;

• Środki o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych;

• KE wydała w 1969 r. dyrektywę, w której sformułowano najważniejsze przykłady środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych;

• Dyrektywa ta, jak również inne instrumenty prawne stosowane przez KE, nie spełniły pokładanych w nich nadziei, przede wszystkim dlatego, że państwa omijały te przepisy;

• W tej sytuacji TS postanowił wydać wyrok, który stanowiłby jasną wskazówkę dla państw członkowskich i ich sądów, które są przede wszystkim odpowiedzialne za stosowanie prawa UE;

• Dassonville: sprawa dotyczyła dwóch Belgów, sprowadzających do Belgii szkocką whisky z Francji;

• Prawo belgijskie wymagało od importerów alkoholu przedstawienia oryginalnego świadectwa pochodzenia, a ponieważ whisky była w tym przypadku przywożona z Francji, importerzy nie mogli uzyskać takiego świadectwa i zdecydowali się je sfałszować;

• Gdy fałszerstwo wyszło na jaw i wszczęto przeciwko nim postępowanie karne, wysunęli na swoją obronę argument, że wymóg przedstawienia świadectwa pochodzenia stanowił przeszkodę w obrocie handlowym między państwami członkowskimi;

• TS zgodził się z tą argumentacją i zdefiniował środki o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych jako wszelkie przepisy państw członkowskich, które mogą ograniczyć bezpośrednio lub pośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie, handel wewnątrzwspólnotowy;

• Decydujące ma zatem znaczenie nie sam cel wprowadzenia przez państwo określonych środków, lecz ich skutek;

• Nie bierze się pod uwagę, czy dane państwo zamierzało wpłynąć na handel;

• Rewe-Zentral (Cassis de Dijon): przedsiębiorstwo Rewe-Zentral importowało likier Cassis de Dijon; we Francji jest to likier z czarnej porzeczki, produkowany wg tradycyjnej receptury, zawierający 16-22% alkoholu;

• Tymczasem w Niemczech obowiązywała regulacja, wg której jako likiery owocowe mogły być sprzedawane trunki zawierające minimum 25% alkoholu;

• Importer cassis zakwestionował przed sądem krajowym RFN dystrybucję tego alkoholu; sąd zadał pytanie prejudycjalne;

• Niemcy powołały się na:

• Ochronę zdrowia - alkohole wysokoprocentowe spożywane są w mniejszej ilości niż alkohole niskoprocentowe;

• Ochronę konsumentów - konsumenci niemieccy z uwagi na obowiązujące przepisy są przyzwyczajeni do likierów z zawartością min. 25% alkoholu;

• Efektywność nadzoru podatkowego - podatek oblicza się od zawartości alkoholu w napojach alkoholowych i w przypadku cassis będzie możliwość nadużyć;

• TS:

• Argument o ochronie zdrowia jest nieprzekonywujący, ponieważ większość alkoholi wysokoprocentowych jest sprzedawana w formie rozcieńczonej;

• Wystarczy, aby opakowanie, etykieta wyraźnie informowało o tym, że likier ten ma mniejszą zawartość alkoholu - tzw. labelling doctrine;

• Jest to problem tzw. zróżnicowania standardów - początkowo wprowadzono praktykę harmonizacji prawa państw członkowskich poprzez wydawanie szczegółowych dyrektyw, określające minimalne warunki, jakie musiały być spełnione przez towary dopuszczone do obrotu na terenie UE;

• W tym orzeczeniu TS przyjął regułę pochodzenia - tzw. wzajemne uznanie standardów:

• Jeżeli produkt został legalnie wytworzony lub wprowadzony do obrotu w jednym państwie, to inne państwa członkowskie mają również obowiązek dopuszczenia tego produktu do obrotu na swoim rynku;

• Pozwoliło ono na wydawaniu dyrektyw ramowych, precyzujących jedynie podstawowe warunki, jakie musiały spełniać poszczególne towary;

• Jest to jednak zasada, od której są wyjątki:

1. Przesłanki z art. 36 TFUE: możliwe jest stosowanie zakazów lub ograniczeń przywozowych, wywozowych lub tranzytowych, uzasadnionych względami moralności publicznej, porządku publicznego, ochrony zdrowia i życia ludzi i zwierząt lub ochrony roślin, ochrony narodowych dóbr kultury o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej, bądź ochrony własności przemysłowej i handlowej;

1. Zakazy te i ograniczenia nie powinny jednak stanowić środka arbitralnej dyskryminacji ani ukrytych ograniczeń w handlu między PC;

2. Wymogi imperatywne: w braku wspólnych przepisów dotyczących produkcji i sprzedaży danego produktu należy zaakceptować przeszkody w handlu wewnątrzwspólnotowym, wynikające z różnic w przepisach poszczególnych państw, o ile przepisy te są niezbędne ze względu na wymogi imperatywne (mandatory requirements) dotyczące w szczególności zapewnienia efektywności nadzoru podatkowego, ochrony zdrowia publicznego, rzetelności transakcji handlowych oraz ochrony konsumentów;

1. Ograniczenia te podlegają każdorazowo kontroli ze strony TSUE;

2. Muszą być stosowane niedyskryminacyjnie;

3. Nie mogą prowadzić do naruszenia zasad proporcjonalności, konieczności i niezbędności;

• Conegate: podczas kontroli celnej odkryto, że przedsiębiorstwo Conegate importuje nadmuchiwane lalki naturalnej wielkości, „o charakterze czysto seksualnym”, a ich import jest zabroniony;

• Conegate odwołało się stwierdzając, że jest to środek o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych;

• Jednakże na terenie Wielkiej Brytanii takie gadżety były w legalnym obrocie, więc TS orzekł, że Wielka Brytania nie może mówić o usprawiedliwieniu względami moralności publicznej i taki zakaz nie może być wprowadzony na produkty importowane, jeśli jednocześnie nie dotyczy on także produktów krajowych;

• Miasto Tofaen v. B&Q: spór dotyczył zakazu handlu w niedziele;

• Na B&Q nałożono grzywnę w związku ze złamaniem w/w zakazu;

• B&Q powołało się na to, że stanowi to ograniczenie handlu wewnątrzwspólnotowego, bowiem 10-15% sprzedawanych przez nią towarów pochodzi z zagranicy;

• TS: te przepisy w ogóle nie odnoszą się do ograniczenia handlu, wynikają z tradycji kulturowej i nie mają charakteru dyskryminacyjnego;

• Keck i Mithouard: sprawa dotyczyła przepisów o zakazie sprzedaży ze stratą;

• Keck i Mithouard byli kierownikami sklepów w Strasburgu;

• Część mieszkańców zaopatrywała się w Niemczech w poszczególne produkty, gdyż były tam tańsze;

• Keck i Mithouard obniżyli ceny części produktów poniżej cen w Niemczech, aby utrzymać klientelę; zostało wszczęte postępowanie karne przeciwko nim;

• Powoływali się na to, że przepisy francuskie stanowią środek o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych;

• Natomiast te przepisy mają zapobiegać nieuczciwej konkurencji, bowiem w ten sposób eliminuje się rywali, a następnie podwyższa ceny;

• TS stwierdził, iż państwa nadużywają art. 34 TFUE oraz reguły Dassonville i potrzebna jest ponowna analiza orzecznictwa;

• Należy odróżnić:

1. Reguły dotyczące produktów - chodzi o wymogi, jakim muszą odpowiadać produkty, aby zostały dopuszczone na rynek: rozmiar, waga, skład, oznaczanie, prezentacja;

• Tutaj reguła Dassonville znajduje pełne zastosowanie;

• Reguły dotyczące form sprzedaży - nie wpływają one na dopuszczenie towaru na rynek, lecz jedynie mogą poddawać je ograniczeniom handlu, które z kolei mogą oddziaływać na wolumen obrotów;

• Nie stosuje się tutaj reguły Dassonville;

• Jedyny wymóg jest taki, aby przepisy nie miały charakteru dyskryminującego;

• Hünermund v. Rada Aptekarska Landu Baden-Wirtemberg: niemieckie przepisy o prawie farmaceutycznym zakazywały reklamy parafarmaceutyków poza aptekami (preparaty witaminowe, ziołowe itp.);

• Przepisy dotyczą form sprzedaży;

• Komisja vs. Grecja: wprowadzono zakaz sprzedawania mleka w proszku dla niemowląt poza aptekami;

• jest to zgodne z Traktatem, bo jest to forma sprzedaży;

• LeClerc v. TFI: we Francji zakazano reklam sklepów wielko powierzchniowych w telewizji;

• jest to zgodne z Traktatem, bo jest to forma sprzedaży;

• Clinique: to nazwa handlowa kosmetyków z Francji; stwierdzono, że „Klinik” to po niemiecku szpital, więc wskazuje to, że mają właściwości lecznicze i wprowadza to konsumentów w błąd;

• Dotyczy to oznaczenia samego produktu, więc znajduje zastosowanie reguła Dassonville, jednak coś może być sprzeczne z regułą, ale zgodne z Traktatem z uwagi na art. 34 lub inne wymogi interpretacyjne;

• Należy jednak traktować konsumenta poważnie: odróżni on „Clinique” od „Klinik”;

• Mars +10: firma Mars eksportowała do Niemiec batoniki lodowe mars oznaczone dodatkowo symbolem +10;

• Stowarzyszenie ochrony konsumentów w Niemczech zaskarżyło firmę do sądu pod zarzutem reklamy wprowadzającej w błąd:

• Nowe batoniki nie były sprzedawane po tej samej cenie, co poprzednie, a do nowa grafika sugerowała, że przyrost wielkości 10% był większy niż w rzeczywistości;

• TS uznał ustawodawstwo niemieckie jako środek o skutku równoważnym ograniczeniom ilościowym, ponieważ narzucało ono producentom konieczność opakowywania produktów w różny sposób w poszczególnych państwach członkowskich;

• Reklamowane powiększenie opakowania nie mogło wprowadzić w błąd konsumenta, ponieważ jest on świadomy i zdaje sobie sprawę z różnicy pomiędzy obrazem a rzeczywistością;

• Campus Oil: sprawa dotyczyła ustawy irlandzkiej, nakazującej dystrybutorom benzyny dokonania zakupów odpowiedniej części paliwa w irlandzkiej rafinerii po cenach określonych przez właściwego ministra;

• TS zanalizował możliwość powołania się na art. 36 TFUE - wobec braku odpowiedniego ustawodawstwa unijnego uznał jednak ustawę irlandzką za usprawiedliwioną względami bezpieczeństwa państwa;

• Ustawa miała bowiem zapewnić samowystarczalność paliwową Irlandii w razie kryzysu;

• Następnie TS zastosował test proporcjonalności: określił kryteria oceny, pozostawiając ich zastosowanie w konkretnym wypadku sądowi krajowem;

• Można zatem określić schemat działania TSUE:

1. Określenie czy dany przepis jest ograniczeniem albo środkiem o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych;

2. Określenie czy ograniczenie jest zgodne z Traktatem lub wymogami imperatywnymi;

3. Przeprowadzenie testu proporcjonalności;

• KE v. Niemcy: sprawa dotyczy czystości piwa, podobnie jak w Brasserie du Picheur;

• Komisja stwierdziła niezgodność niemieckiej ustawy o czystości piwa i uznała je za ograniczające handel wewnątrzwspólnotowy;

• Niemcy stwierdziły, iż to ograniczenie nie ma charakteru dyskryminującego;

• Komisja wskazała, że formuła Dassonville wykracza poza charakter dyskryminujący;

• może jednak występować dyskryminacja pośrednia, bo producenci niemieccy i tak muszą się podporządkować przepisom, a producenci z innych krajów mogą produkować piwo inaczej;

• schemat:

• jest tu środek o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych;

• Niemcy powołują się na ochronę zdrowia;

• Jednak nie ma tu proporcjonalności, bo Niemcy tylko w piwie nie dopuszczają stosowania pewnych dodatków, a te dodatki występują w innych napojach;

• W związku z powyższym wystarczy odpowiednie oznaczenie opakowania (Cassis de Dijon);

• Państwa nie mogą petryfikować gustów klientów;

• TS stwierdził, że niezgodne z Traktatem jest ograniczenie importu, a nie to, że Niemcy mają taką ustawę o piwie, kierowaną tylko do własnych producentów;

• Familiapress v. Bauer: Familiapress to małe wydawnictwo z Austrii, a Bauer to duże wydawnictwo z Niemiec;

• Przepisy austriackie zabraniały dodawania prezentów do gazet;

• Czasopismo LAURA, wydawane przez Bauer, było sprzedawane również w Austrii - dodawano do niego prezenty;

• Familiapress podaje do sądu Bauera, gdyż narusza przepisy;

• Bauer twierdzi, że przepisy ustawy stanowią środek o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych;

• Austria uzasadnia tą ustawę potrzebą dywersyfikacji mediów - duże wydawnictwa mogą dodawać prezenty, a małych na to nie stać;

• Nie ma jednak takiej przesłanki ani w art. 36 TFUE, ani w wymogach imperatywnych;

• TS stwierdził, że Austria może powoływać się na dywersyfikację mediów, ponieważ katalog wymogów imperatywnych jest otwarty;

• co do zasady środkami o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych są przepisy, ale mogą to być także inne środki nie będące przepisami:

• KE v. Irlandia (Buy Irish): irlandzka kampania, mająca na celu propagowanie zakupów towarów irlandzkich, a tym samym zmniejszenie wolumenu importu;

• Formalnie była ona prowadzona przez prywatną firmę, ale władze państwowe wspierały ją i wyznaczały jej podstawowe założenia i kierunki, a także finansowały jej działalność;

• KE zarzuciła Irlandii, że jest to środek równoważny do ograniczeń ilościowych;

• TS: zakaz wprowadzania środków równoważnych do ograniczeń ilościowych dotyczy państwa, więc angażowanie środków publicznych także można do tego zaliczyć;

• KE v. Francja: sprawa dotyczyła praktyk policji francuskiej, tolerującej demonstracje rolników francuskich na granicy z Hiszpanią, które polegały m.in. na niszczeniu przywożonych pomidorów, wylewaniu wina;

• Wywołane one były wzrostem importu tańszych produktów rolnych z Hiszpanii;

• Policja była uprzedzana o demonstracjach, ale albo nie przybywała na miejsce zdarzenia, albo nie interweniowała;

• Demonstracje były filmowane przez telewizję, ale organy ścigania nie uczyniły nic, by ukarać sprawców;

• TS uznał zaniechanie państwa, polegające na niepodjęciu środków odpowiednich do częstotliwości i powagi naruszeń prawa, za środek o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych;

5. Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego - art. 110 TFUE

1. Uwagi ogólne

• co do zasady prawo UE nie reguluje prawa podatkowego,

• poza dwoma wyjątkami: harmonizacja prawa dotyczącego podatków pośrednich i podatku akcyzowego na tytoń;

• art. 110 TFUE zakazuje

• opodatkowania dyskryminacyjnego, rozumiejąc pod tym pojęciem opłaty, które w zróżnicowany sposób traktują podobne towary zagraniczne i krajowe, chroniąc te ostatnie;

• opodatkowania protekcjonistycznego, rozumiejąc pod tym pojęciem opłaty, które chronią towary krajowe, które nie są wprawdzie w ścisłym tego słowa znaczeniu podobne, ale mogą być wykorzystywane zastępczo zamiast określonych produktów podobnych;

• celem art. 110 TFUE jest wyeliminowanie wszelkiego rodzaju dyskryminacji podatkowej, wpływającej na swobodę przepływu towarów oraz zagwarantowania normalnej konkurencji pomiędzy towarami krajowymi i zagranicznymi;

• granice swobody działania państw stanowi zakaz dyskryminacji oraz obowiązek oparcia systemu podatkowego kryteriach obiektywnych;

• każde państwo powinno zapewnić, by towary zagraniczne nie były obciążone bardziej niż towary krajowe;

• wszelkie ulgi i zwolnienia powinny być rozciągnięte na podobne towary zagraniczne;

• opodatkowanie towarów podobnych

• metody określania podobieństwa towarów:

1. towary są podobne, jeśli są klasyfikowane w taki sam sposób z punktu widzenia regulacji podatkowych, celnych lub statystycznych - metoda bardzo sformalizowana;

2. towary są podobne, jeśli zaspokajają te same potrzeby użytkownika i tym samym mogą być używane zamiennie - metoda bardziej liberalna i oparta o kryterium użyteczności;

• podatki będą dyskryminacyjne, jeśli stosuje się zróżnicowane stawki podatkowe (zazwyczaj podwyższone dla towarów zagranicznych), rozszerza się zakres obowiązku podatkowego obowiązującego wobec towarów zagranicznych, a także pobiera się podatki w zróżnicowanym trybie i terminach (np. wydłużonym dla produktów krajowych):

• KE v. Grecja: ustawodawstwo greckie przewidywało dwie stawki podatkowe na alkohol:

• 16% dla ouzo, brandy, likierów - produkowane w Grecji;

• 36% dla whisky, ginu i rumu;

• TS wyszedł z założenia, że wszystkie trunki były towarami podobnymi;

• Jakkolwiek system nie uzależniał stawek podatku od miejsca produkcji, to cała konstrukcja była i tak jawnie dyskryminacyjna;

• Cooperative Co-Frutta: to spółdzielnia włoska prowadząca dojrzewalnie bananów; spór dotyczył zgodności z Traktatem włoskiego systemu opodatkowania bananów podatkiem pośrednim - inne świeże owoce nie były objęte tym podatkiem;

• Co-Frutta podniosła, że jest to opodatkowanie dyskryminacyjne;

• Rząd włoski stwierdził, że nie ma tu opodatkowania dyskryminacyjnego, bo ten podatek dotyczy bananów włoskich i importowanych;

• TS zbadał, że Włochy produkują ponad 3 razy mniej bananów niż importują;

• TS stwierdził, że świeże owoce są produktami podobnymi i jest to opodatkowanie dyskryminacyjne;

• A nawet gdyby nie uznać ich za produkty podobne, to będzie to opodatkowanie protekcjonistyczne, bo chroni produkty krajowe;

• Maciej Brzeziński: sprawa dotyczy sprzeczności art. 80 ustawy o podatku akcyzowym z art. 110 TFUE;

• M.B. sprowadził z Niemiec VW Golfa, w związku z czym musiał zapłacić podatek akcyzowy,

• Gdyby zaś kupił ten sam samochód zarejestrowany uprzednio w Polsce to nie musiałby płacić tego podatku;

• TS stwierdził, że jeśli samochody importowane podlegają wyższemu opodatkowaniu niż krajowe to jest to naruszenie art. 110 TFUE;

• Opodatkowanie protekcjonistyczne

• Dotyczy sytuacji, w której nie występuje bezpośrednie podobieństwo pomiędzy towarami zagranicznymi i krajowymi, ale mogą one ze sobą konkurować;

• Jest to koncepcja bardziej pojemna od opodatkowania dyskryminacyjnego;

• W orzecznictwie zwraca się uwagę, że istotnym elementem wymaganym przez art. 110 TFUE jest cel działania państwa:

• Trzeba udowodnić, oprócz zróżnicowanego opodatkowania, iż celem jego wprowadzenia była właśnie ochrona określonego towaru krajowego - w tym celu bada się zazwyczaj praktyczne skutki regulacji;

• KE v. Wielka Brytania: sprawa dotyczyła opodatkowania wina i piwa: wino było obciążone dużo wyższym podatkiem niż piwo - takie rozwiązanie zostało zakwestionowane przez KE;

• TS stwierdził, że tanie wino stołowe i piwo są towarami podobnymi, ponieważ mogą być konsumowane zamiennie;

• Ponieważ piwo jest produkowane w Wielkiej Brytanii, a wino w znacznej części importowane, TS zwrócił uwagę, że opodatkowanie piwa ma na celu ochronę krajowych browarów,

• Potraktował je przy tym jako niedopuszczalny instrument kształtowania gustów konsumentów;

• TS odrzucił argument rządu brytyjskiego, że piwo było powszechnie spożywane przede wszystkim w pubach, a wino pito przy wyjątkowych okazjach;

• TS uznał, że należy brać pod uwagę nie tylko stan obecny, ale również możliwy przyszły rozwój sytuacji w różnych wariantach, m.in. przy obniżonym podatku na wino;

• TS wskazał, że ten system opodatkowania wykazuje cechy protekcjonistyczne, ale ostatecznie odstąpił od rozstrzygania sprawy, bo nie mógł udowodnić opodatkowania protekcjonistycznego.




SWOBODA PRZEPŁYWU PRACOWNIKÓW/OSÓB/OBYWATELI UE

1. Uwagi ogólne

• Pierwotnie była to swoboda przepływu pracowników, a z czasem została rozszerzona;

2. Definicja swobody

• Art. 45 ust. 2 TFUE: swoboda ta obejmuje zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową między pracownikami Państw Członkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia innych warunków pracy;

• Art. 45 ust 3 TFUE: swoboda ta obejmuje prawo:

1. Ubiegania się o rzeczywiście oferowane miejsca pracy;

2. Swobodnego przemieszczania się w tym celu po terytorium Państw Członkowskich;

3. Przebywania w jednym z Państw Członkowskich w celu podjęcia tam pracy, zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi dotyczącymi zatrudniania pracowników tego Państwa;

4. Pozostawania na terytorium Państwa Członkowskiego po ustaniu zatrudnienia, na warunkach ustalonych przez Komisję w rozporządzeniach;

• Rozporządzenie 1612/68/EWG w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty:

• Podstawową formą dyskryminacji jest niemożność podjęcia w ogóle pracy w innym państwie;

• Rozporządzenie rozróżnia:

• Zniesienie dyskryminacji w dostępie do zatrudnienia:

• Przyznanie każdemu obywatelowi państwa członkowskiego prawa do podjęcia pracy w innym państwie członkowskim;

• Zakaz wprowadzania przepisów ograniczających podejmowanie pracy przez obcokrajowców;

• Udostępnienie pracownikom migrującym biur pośrednictwa pracy również dla pracowników migrujących;

• Zakaz stawiania wyższych wymagań pracownikom migrującym niż te, jakie stawia się pracownikom państwa przyjmującego;

• Znajomość języka jest niezbędna tylko wtedy, gdy wymaga tego oferowane miejsce pracy;

• Angoneze v. Cassa di Bolzanto: chciał on kandydować na prezesa banku austriackiego, wymagano jednak znakomitej znajomości języka niemieckiego i włoskiego, poświadczonego certyfikatem wydawanym przez gminę Bolzanto;

• Angoneze spełniał te warunki, ale nie miał certyfikatu; powołał się na ograniczenie swobody przepływu pracowników;

• TS: jest to ograniczenie, bowiem jest to test organizowany tylko przez tą gminę i w zasadzie tylko mieszkańcy tej gminy mogą go zdobyć, jednak sam wymóg znajomości języka nie stanowi ograniczenia;

• Zniesienie dyskryminacji w czasie trwania zatrudnienia:

• Dotyczy to wynagrodzenia, warunków zwolnienia, powrotu do pracy;

• Pracownik migrujący korzysta z takich samych uprawnień jak pracownicy państwa przyjmującego;

• O`Flyn: Irlandczyk pracujący w Wielkiej Brytanii, zmarł mu syn i chciał otrzymać zasiłek pogrzebowy;

• Przepisy brytyjskie przyznawały go m.in. na transport zwłok do „miejsca nieodległego”, a O`Flyn chciał przetransportować zwłoki syna do Irlandii;

• Powołał się na to, że przepisy brytyjskie o zasiłku pogrzebowym dyskryminują pośrednio pracowników migrujących - TS przyznał mu rację;

• URBSF v. Bosman: był on piłkarzem i chciał zmienić klub, jednak przepisy wewnętrzne URBSF wymagały, aby zapłacił swego rodzaju „odstępne”;

• Bosman podniósł, że jest to ograniczenie swobody przepływu pracowników;

• URBSF podniósł, że są to przepisy wewnętrzne organizacji i pojawiła się wątpliwość, czy można do nich stosować prawo UE;

• TS: zastosowanie przepisu art. 45 jest uzasadnione doniosłością społeczną i odmowa zastosowania tego przepisu mogłaby uczynić swobodę przepływu osób iluzoryczną;

• TS stwierdził jednak, że Traktat reguluje działalność gospodarczą, a sport jest działalnością niegospodarczą, za wyjątkiem tzw. sportu zawodowego;

3. Definicja pracownika

• Nie można sięgać do prawa krajowego państw członkowskich, aby ustalać znaczenie pojęć używanych w prawie UE, bo skutkowałoby to zbyt dużym zróżnicowaniem i daniem państwom członkowskim prawa do definiowania tej swobody;

• Lawrie-Blum: była to obywatelka Wielkiej Brytanii, która studiowała w Niemczech i tam chciała podjąć pracę nauczyciela;

• Odmówiono jej jednak, bowiem w Niemczech nauczyciel jest funkcjonariuszem publicznym i powołano się na art. 45 ust. 4 TFUE;

• TS: zasadniczą cechą stosunku pracy jest wykonywanie określonych czynności o pewnej wartości ekonomicznej dla i pod kierownictwem innej osoby w zamian za wynagrodzenie;

• Sfera, w jakiej są one wykonywane oraz rodzaj stosunku prawnego łączącego pracodawcę i pracownika są nieistotne;

• TS wyznaczył zakres wyłączenia dotyczącego administracji publicznej: obejmuje ono stanowiska, które wiążą się bezpośrednio lub pośrednio z uczestniczeniem w wykonywaniu uprawnień przyznanych przez prawo publiczne i wypełnianiu funkcji, których celem jest ogólna ochrona interesów państwa, co wymaga określonej lojalności wobec państwa osób pełniących te funkcje oraz wzajemności praw i obowiązków, która wynika z więzi obywatelstwa;

• TS uznał, że Lawrie-Blum jest pracownikiem;

• Kempf: nauczyciel muzyki, obywatel niemiecki, mieszkał w Holandii;

• Był zatrudniony na ¼ etatu, pobierał zasiłek socjalny - organy holenderskie odmówiły mu prawa pobytu, bowiem nie jest pracownikiem;

• TS: nie ma znaczenia wysokość wynagrodzenia oraz to, że jest uzupełniane z budżetu państwa;

• Steinmann: obywatel niemiecki, mieszkał w Holandii; pracownik grupy religijnej - wykonywał obowiązki hydraulika, otrzymywał wyżywienie i mieszkanie oraz drobne pieniądze na własne wydatki;

• organy holenderskie odmówiły mu prawa pobytu, bowiem nie jest pracownikiem;

• TS: jest to realnie wykonywana praca, która przynosi dochody, a forma zapłaty nie ma znaczenia;

• Battray: obywatel niemiecki, mieszkał w Holandii; pacjent ośrodka odwykowego, który wykonywał prace ogrodnicze dla tego ośrodka;

• organy holenderskie odmówiły mu prawa pobytu, bowiem nie jest pracownikiem;

• TS: można tu mówić o realnie wykonywanej pracy, bo socjalne aspekty wyraźnie przemawiają nad ekonomicznymi, a wynagrodzenie nie jest powiązane z efektywnością pracy;

4. Uprawnienia akcesoryjne

1. Prawo wjazdu na teren innego państwa i pobytu na nim;

• Dyrektywa 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich - reguluje prawo:

• Wyjazdu z państwa macierzystego;

• Państwa członkowskie powinny umożliwić opuszczenie ich terytorium i podjęcie pracy w innym państwie, wyposażając swoich obywateli w ważny dowód tożsamości lub ważny paszport, stwierdzające obywatelstwo;

• Nie można narzucić wiz wjazdowych ani wyjazdowych;

• Wjazdu na teren innego państwa;

• Państwo nie może uzależniać wjazdu na swoje terytorium od czegoś innego, niż posiadanie ważnego dowodu lub paszportu,

• Np. od posiadania określonej sumy pieniędzy;

• w/w wymogi są niezależne od przystąpienia do strefy Schengen;

• prawo pobytu:

• przez okres nie przekraczający 3 miesięcy;

• warunkiem jest legitymowanie się ważnym dowodem lub paszportem;

• obywatele UE mają prawo do takiego pobytu, o ile nie stają się oni „nierozsądnym obciążeniem” dla systemu pomocy społecznej państwa przyjmującego;

• przez okres przekraczający 3 miesiące;

• przysługuje:

• pracownikom najemnym;

• osobom pracującym na własny rachunek w państwie przyjmującym;

• osoby, które posiadają wystarczające środki dla siebie i rodziny, aby nie obciążać systemu państwa przyjmującego i ważne ubezpieczenie zdrowotne;

• osoby uczące się, o ile są objęci pełnym ubezpieczeniem zdrowotnym w przyjmującym państwie członkowskim oraz zapewnią organy państwa przyjmującego, że posiadają środki niezbędne dla siebie oraz rodziny;

• osoby, które są członkami rodziny osoby, która należy do jednej z w/w kategorii:

• art. 2 dyrektywy - definicja członka rodziny;

• art. 3 dyrektywy - postulat, aby przyznawano takie same uprawnienia członkom rodziny, których nie obejmuje definicja z art. 2 oraz partnerowi, z którym obywatel UE pozostaje w należycie poświadczonym związku;

• Anne Florence Reed: obywatelka brytyjska, która pozostawała w związku z panem X, który pracował w Holandii;

• wyjechała z nim do Holandii, ale nie znalazła pracy i była zmuszona opuścić Holandię;

• powoływała się na to, że jest prawie jak małżonka X, jednak TS stwierdził, że małżonkiem jest tylko osoba wskazana w art. 2 dyrektywy;

• Aissatou Diatta: miała się rozwieść; TS stwierdził, że jest małżonkiem, dopóki nie orzeczono rozwodu;

• osoby, które poszukują pracy:

• Antonissen: obywatel Belgii, wydalony z Wielkiej Brytanii, w której przybywał 5 lat bez zezwolenia;

• Przepisy brytyjskie przewidywały, iż poszukujący pracy może pozostawać na terenie Wielkiej Brytanii do 6 miesięcy;

• Antonissen podniósł, że te przepisy stanowią ograniczenie przepływu pracowników;

• TS: taka regulacja nie jest niezgodna z Traktatem; państwa mogą wprowadzać takie ograniczenia, chyba że po upływie tego okresu osoba migrująca będzie w stanie wykazać, że rzeczywiście poszukuje pracy i ma rzeczywistą szansę na jej znalezienie;

• Te osoby muszą dopełnić formalności administracyjnych: przedstawić odpowiednie zaświadczenia i zarejestrować się w organach państwa przyjmującego;

• stałego;

• obywatele UE, którzy nieprzerwanie i legalnie przebywali w państwie przyjmującym przez 5 lat nabywają prawo do stałego pobytu;

• warunek nieprzerwanego pobytu zostaje spełniony, jeśli przerwy w pobycie nie przekraczają łącznie 6 miesięcy w ciągu roku;

• uwzględniane są także przerwy do 12 miesięcy z ważnych powodów: odbycie służby wojskowej, ciąża i poród, studia;

• utrata prawa następuje w razie nieobecności trwającej dłużej niż 2 lata;

• państwa członkowskie mają obowiązek niezwłocznego wydania obywatelowi UE dokumentu poświadczającego trwałość pobytu;

• Prawo do zaliczenia składek na świadczenia socjalne do późniejszego wypłacania takich świadczeń;

• Uregulowane w rozporządzeniu 1408/71/EWG; należy wymienić 4 zasady:

• Zasada równego traktowania, zgodnie z którą osoby zamieszkujące na terytorium jednego z państw członkowskich podlegają obowiązkom o są uprawnione do świadczeń zabezpieczeniowych wynikających z prawodawstwa państwa przyjmującego na tych samych warunkach, co obywatele tego państwa;

• Sumowanie okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania, przebytych w państwach członkowskich, od upływu których zależy nabycie, zachowanie lub odzyskanie świadczeń;

• Można być podmiotem ustawodawstwa tylko jednego państwa członkowskiego;

• Zagwarantowanie praw nabytych, co jest powiązanie z wyeliminowaniem warunku zamieszkania na terytorium danego kraju;

3. Uprawnienia dla członków rodziny;

• Przyznano migrującym obywatelom UE prawa do łączenia rodzin, a rodzinie migrującego prawo do pobytu, podjęcia pracy i kształcenia się w państwie przyjmującym;

• W określonych sytuacjach (np. w razie rozwodu) uprawnienia rodziny pracownika są pierwotne w tym sensie, że występują one pomimo ustania więzi rodzinnej lub wyjazdu migrującego;

• Warunkiem połączenia się z rodziną jest dysponowanie odpowiednim mieszkaniem,

• Jednakże późniejsze niespełnienie tego wymogu nie może stanowić podstawy wydalenia;

• Prawo do pobytu na terenie danego państwa po ustaniu stosunku pracy;

• Pracownicy nie tracą prawa pobytu pomimo, iż zaprzestali pracy, jeżeli:

• Niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem lub chorobą;

• Stali się bez swej woli bezrobotnymi, o ile pracowali dłużej niż rok i zarejestrowali się jako bezrobotni;

• Stali się bez swej woli bezrobotnymi, wykonywali pracę na podstawie umowy terminowej krótszej od roku lub jeśli stali się bezrobotnymi w ciągu pierwszych dwunastu miesięcy, jeżeli nadto zarejestrowali się jako bezrobotni;

• Jeśli kształcą się zawodowo i występuje powiązanie między tym kształceniem a poprzednią aktywnością;

5. Dopuszczalne ograniczenia

• art. 45 ust. 3 i 4 TFUE:

1. porządek publiczny;

• Adoui i Cornuaille: obywatelki francuskie, które pracowały w Belgii jako prostytutki;

• Odmówiono im prawa pobytu z uwagi na ochronę porządku publicznego;

• TS: powołanie w przepisie przez władze krajowe pojęcia porządku publicznego zakłada istnienie realnego zagrożenia dla jednego z podstawowych interesów społeczeństwa;

• W tym przypadku nie można powołać się na względy porządku publicznego, bowiem prostytucja nie jest w Belgii zakazana;

• bezpieczeństwo publiczne;

• zdrowie publiczne;

• zatrudnienie w administracji publicznej;

• dyrektywa 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich:

• dopuszczalne jest ograniczenie swobody przepływu pracowników tylko z uwagi na potencjalne zagrożenie epidemiczne wskazane przez WHO;

• w przypadku innych chorób zakaźnych - tylko, gdy są przedmiotem przepisów ochronnych i mają zastosowanie również do obywateli państwa przyjmującego;

• nie mogą być stosowane po upływie 3 miesięcy od wjazdu danej osoby na teren innego państwa;

• Consigniore: obywatel włoski mieszkający w Niemczech; postrzelił nieumyślnie swojego brata z nielegalnej broni, brat zmarł;

• Niemcy wszczęły procedurę deportacyjną, jednak postępowanie w sprawie Consigniore miało być ostrzeżeniem skierowanym do włoskich środowisk imigrantów, wśród których nielegalne posiadanie broni było nagminne;

• Consigniore podniósł, że jest to ograniczenie swobody, gdyż nie można powoływać się na cele ogólno prewencyjne;

• TS: indywidualne zachowanie danej osoby musi stanowić rzeczywiste, aktualne i dostatecznie poważne naruszenie prawa zagrażające jednemu z podstawowych interesów publicznych;

• Ograniczenia związane z okresem przejściowym pełnego wprowadzenia swobody:

• państwa mogą nie stosować przepisów o swobodzie przypływu osób przez pewien czas;

• Rush Portugesa: przedsiębiorstwo budowlane z Portugalii; przy budowie TGV we Francji zatrudniało pracowników z Portugalii;

• Francuski urząd ds. imigracji podniósł, że jest to naruszenie przepisów, bowiem w tamtym czasie obywatele Portugalii musieli mieć zezwolenie na pracę we Francji;

• TS stwierdził, jednak, że swoboda przepływu pracowników jest podporządkowana swobodzie świadczenia usług, ale państwa członkowskie same mogą ocenić, czy w danym przypadku swoboda świadczenia usług nie stanowi obejścia przepisów o swobodzie przepływu pracowników;

• W Traktacie akcesyjnym Polski wprowadzono taki okres, choć państwa nie musiały z niego korzystać,

• Wielka Brytania, Irlandia, Szwecja od razu otworzyły rynek pracy;

• Niemcy, Austria wykorzystują cały 7-letni okres;

• Można jednak obejść te przypisy, np. założyć przedsiębiorstwo w Wielkiej Brytanii i sprowadzać pracowników z Polski do pracy w Niemczech czy Austrii;

6. Orzecznictwo dotyczące dostępu do zawodów prawniczych

• Vlassopoulou: obywatelka grecka, ma doktorat z prawa uzyskany w Niemczech, jest adwokatem w Grecji;

• Współpracuje z niemiecką kancelarią;

• Złożyła wniosek o dopuszczenie jej do wykonywania zawodu adwokata w Niemczech;

• Odmówiono jej, bowiem nie spełnia wymogów: nie odbyła aplikacji sądowej i nie zdała egzaminu sądowego;

• Vlassopoulou podniosła, że jest to regulacja niezgodna ze swobodą przepływu pracowników, bowiem nie ma innego sposobu zdobycia uprawnień adwokata;

• TS: regulacja taka jest niezgodna ze swobodą, jeśli państwo członkowskie nie stwarza żadnej alternatywnej dla aplikacji ścieżki wykazania umiejętności;

• W związku z tym państwo ma obowiązek stworzenia systemu, za pomocą którego można ocenić ekwiwalentność przygotowania do wykonywania zawodu;

• Jeśli okaże się, że dana osoba jest tylko częściowo przygotowana to państwo członkowskie powinno stworzyć procedurę umożliwiającą uzupełnienie braków;

• Christine Morgenbesser: obywatelka francuska, skończyła studia prawnicze we Francji i chciałaby odbyć aplikację we Włoszech;

• Przepisy włoskie wymagają ukończenia studiów prawniczych we Włoszech;

• Morgenbesser zwróciła się o przepisanie dyplomu do uniwersytetu w Genui - było to możliwe, jednakże po ukończeniu 2-letniego kursu, w czasie którego musi zdać 13 egzaminów i napisać pracę magisterską;

• Podniosła, że jest ograniczenie swobody;

• TS stwierdził, że organy państwa powinny najpierw ocenić wiedzę kandydata, a dopiero w przypadku braków może żądać ich uzupełnienia;

• TS: przepisy Traktatu uniemożliwiają uzależnienie dostępu do aplikacji wyłącznie od uzyskania dyplomu w danym kraju;

• Krzysztof Peśla: ukończył studia prawnicze na WPiA na UAM oraz na Viadrinie; chciał dostać się na aplikację w Niemczech;

• Przepisy niemieckie wymagają zdania egzaminu, aby dostać się na aplikację, a następnie po ukończeniu aplikacji;

• Wprowadzono też regulację dla obywateli państw członkowskich, którzy ukończyli studia w swoich krajach:

• Przeprowadza się tzw. test ekwiwalencji, który pozwala zweryfikować umiejętności;

• Polega na przeanalizowaniu dokumentacji dotyczącej edukacji kandydata;

• jest to substytut pierwszego egzaminu przed aplikacją;

• Jeśli jego wynik jest niezadowalający to kandydat musi zdać egzamin państwowy;

• Peśla podniósł, że nigdy nie będzie tak, że studenci prawa kraju A będą mieć taką samą wiedzę, jak studenci prawa kraju B, w związku z czym takie przepisy ograniczają swobodę;

• TS odrzucił taką argumentację i stwierdził, że przepisy niemieckie nie są niezgodne z Traktatem, bowiem przewidują możliwość alternatywnych sposobów dostępu do zawodu prawnika.




SWOBODA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI

1. Pojęcie przedsiębiorczości

• Zadaniem swobody przedsiębiorczości jest zagwarantowanie swobody wyboru miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium UE przez osoby fizyczne i przedsiębiorstwa;

• Art. 49 TFUE:

• Ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego Państwa Członkowskiego są zakazane;

• Zakaz ten obejmuje także ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego państwa, ustanowionych na terytorium innego państwa;

• swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami w rozumieniu art. 54, na warunkach określonych przez ustawodawstwo Państwa przyjmującego dla własnych obywateli;

• art. 54 TFUE:

• spółki założone zgodnie z ustawodawstwem Państwa Członkowskiego i mające swoją statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo wewnątrz UE są traktowane jak osoby fizyczne mające przynależność Państwa Członkowskiego;

• przez spółki rozumie się spółki prawa cywilnego lub handlowego, a także spółdzielnie oraz inne osoby prawa publicznego lub prywatnego, z wyjątkiem spółek, których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysków;

• Factortame: przedsiębiorczością jest samodzielne i rzeczywiste wykonywanie działalności gospodarczej przy pomocy trwałego urządzenia w innym państwie na czas nieokreślony; zatem występują tu 3 elementy:

1. Samodzielność działalności gospodarczej;

2. Trans graniczny charakter;

3. Wymóg stałości;

• Gebhard: swoboda przedsiębiorczości obejmuje prowadzenie działalności każdego rodzaju, ustanawianie i prowadzenie przedsiębiorstw oraz tworzenie agencji, filii lub spółek córek na terytorium innego państwa członkowskiego;

• W ramach swobody przedsiębiorczości rozróżnia się:

1. Pierwotne prowadzenie działalności gospodarczej - podjęcie samodzielnie nowej działalności w innym państwie członkowskim, m.in. przeniesienie siedziby spółki lub zmiana miejsca zamieszkania;

• Tutaj rozróżnia się:

• Outbound - ocena przeniesienia siedziby/zmiany miejsca zamieszkania z perspektywy państwa, z którego chce się emigrować;

• Inbound - ocena przeniesienia siedziby/zmiany miejsca zamieszkania z perspektywy państwa, do którego chce się imigrować;

2. Wtórne prowadzenie działalności gospodarczej - podjęcie działalności przez przedsiębiorstwo działające w jednym państwie członkowskim również w innym państwie członkowskim: tworzenie agencji, oddziałów i filii;

2. Orzecznictwo dotyczące spółek

• Daily Mail: spółka brytyjska chce przenieść swoją siedzibę do Holandii, wymaga to jednak zgody ministra finansów;

• Daily Mail twierdzi, że jest to ograniczenie swobody przedsiębiorczości;

• TS: w przeciwieństwie do osób fizycznych spółki w rozumieniu art. 54 TFUE są tworem prawa, a przy obecnym stanie prawa unijnego, są tworem prawa krajowego;

• Mają więc one rację bytu jedynie na mocy różnych krajowych porządków prawnych, które określają ich ustanawianie i działanie;

• TS wyłączył spod swobody przedsiębiorczości kwestię przenoszenia siedziby spółki z jednego państwa członkowskiego do drugiego, podporządkowując tę kwestię regulacji prawa krajowego;

• Problem ten powinny regulować umowy między państwami członkowskimi, a ponieważ takie umowy nie zostały zawarte to art. 49 i 54 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż nie dają one na gruncie obowiązującego prawa unijnego spółce założonej stosownie do prawa krajowego państwa członkowskiego prawa do przeniesienia swojej siedziby do innego państwa członkowskiego;

• Orzeczenie bardzo krytykowane przez doktrynę;

• Centros Ltd: sprawa dotyczy małżeństwa z Danii, które założyło spółkę w Wielkiej Brytanii, bowiem brytyjskie przepisy nie wymagały minimalnego kapitału zakładowego, a następnie złożyło wniosek do duńskiego organu rejestrowego o otwarcie w Danii oddziału tej spółki;

• Organ rejestrowy podniósł, że takie zachowanie ma na celu obejście przepisów duńskich;

• TS: odmowa rejestracji narusza swobodę przedsiębiorczości w związku z art. 49 i 54 TFUE, które wprost przyznają uprawnienie do otwierania oddziałów spółek, które nie jest opatrzone żadnymi dodatkowymi przesłankami;

• Nie zabronił jednak Danii podjęcia działań, których celem jest zapobiegnięcie oszustwom;

• Podnoszono również, że nie ma tu elementu obcego, bo spór dotyczy obywateli Danii i organu administracji Danii,

• Jednak jest tutaj element transgraniczny, bowiem spór dotyczy spółki brytyjskiej i organu administracji Danii;

• W tym orzeczeniu również występuje tzw. race to the bottom - TS zaniża wymagania stawiane przy zakładaniu spółki;

• Inspire Art. Ltd: spółka mająca siedzibę w Wielkiej Brytanii, prowadząca działalność w Holandii;

• spór powstał na bazie holenderskiej ustawy dotyczącej spółek formalnie zagranicznych, tj. takich, które pochodzą z Holandii, tam prowadzą całą działalność lub jej znaczną część, są tam zarejestrowane, ale siedziba jest w państwie B;

• Regulacje ustawy:

• Spółka formalnie zagraniczna musiała utrzymywać kapitał zakładowy na takiej wysokości, jak spółki holenderskie;

• W firmie spółki należało zawrzeć dodatek: „Spółka formalnie zagraniczna”;

• Członkowie zarządu są osobiście i solidarnie odpowiedzialni między sobą i ze spółką za zobowiązania do momentu zabezpieczenia wniesienia minimalnego kapitału zakładowego;

• Odpowiedzialność ta aktualizuje się zawsze, gdy kapitał zakładowy spada poniżej minimum;

• Rejestracja w rejestrze holenderskim połączona z daleko posuniętymi wymogami informacyjnymi;

• Spółka otworzyła swój oddział w Holandii, nie spełniała jednak w/w warunków i upoważniony organ nałożył na nią karę pieniężną;

• Inspire Art. się odwołało i podniosło, że ustawa stanowi ograniczenie swobody przedsiębiorczości;

• TS: jest to ograniczenie swobody przedsiębiorczości, ale nie zawsze musi być to niezgodne z Traktatem:

• Art. 52 TFUE - w/w nie spełnia żadnej z tych przesłanek;

• Wymogi imperatywne (dotyczą nie tylko swobody przepływu towarów):

• Holandia - ta ustawa ma chronić inwestorów, wierzycieli itd.;

• TS: te wymogi są o wiele wyższe niż wymogi względem spółek holenderskich i ta ustawa jest nieproporcjonalna do celów, które rząd holenderski chce osiągnąć;

• Überseering BV v. NCC GmbH: Überseering BV było spółką założoną w Holandii, po jakimś czasie jej udziały kupiło dwóch Niemców i całą działalność faktycznie przeniesiono do Niemiec i uznawano, że jej siedzibą są Niemcy;

• Wywiązał się spór pomiędzy w/w spółkami;

• Sąd niemiecki odmówił Überseering BV zdolności prawnej, gdyż wg prawa prywatnego międzynarodowego do spółek stosuje się przepisy ich siedziby, a prawo niemieckie nie przewiduje takiego bytu jak Überseering BV;

• TS uznał, że odmowa przyznania podmiotowości spółce stanowi ograniczenie swobody przedsiębiorczości;

• Niemcy: kontrahenci „spółki” nie będą wiedzieli z jakim tworem prawa mają do czynienia;

• TS: jest to uzasadnione, ale niewystarczające, aby odmówić podmiotowości prawnej Überseering BV;

• Cartesio: spółka węgierska, która chciała przenieść swoją siedzibę do Włoch;

• Prawo węgierskie przewidywało, że przeniesienie siedziby spółki do innego państwa stanowi przesłankę likwidacji spółki;

• Odmówiono spółce przeniesienia siedziby;

• Cartesio powołuje się na swobodę przedsiębiorczości;

• TS: przepisy węgierskie nie stanowią ograniczenia swobody przedsiębiorczości, bo przeniesienie siedziby spółki wymaga przyjęcia przepisów szczególnych, a te nie zostały przyjęte.




SWOBODA PRZEPŁYWU KAPITAŁU I PŁATNOŚCI

1. Definicja kapitału

• Obecne rozróżnienie na kapitał i płatności nie ma istotnego znaczenia normatywnego,

• Bowiem wcześniej przewidziano szybszą liberalizację płatności niż kapitału, np. przy przepływie towarów nie można było wprowadzać ograniczeń w płatności;

• Bezpośrednią skuteczność swobody przepływu kapitału przyznano dopiero w połowie lat 90.;

• Nie wprowadza jej Traktat, można ją jednak zrekonstruować na podstawie orzecznictwa i prawa wtórnego;

• art. 63 TFUE:

• zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału i płatności między Państwami Członkowskimi oraz między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi;

• jest tutaj daleko posunięta liberalizacja, bowiem swoboda ta obejmuje także stosunki UE z państwami trzecimi - chodzi o przyciągnięcie kapitału;

• Orzecznictwo:

• Regina v. Thompson - nielegalny import monet; co do zasady wwóz i wywóz środków pieniężnych stanowi przepływ kapitału; nie dotyczy to monet, które nie znajdują się w obiegu i nie są traktowane jak pieniądze;

• Casati - fizyczny eksport i import środków finansowych należy zaklasyfikować jako przepływ kapitału; gdyby istniał dowód, że środki są przywożone w celu zakupu towaru, to można by uznać to za dokonywanie płatności bieżącej;

• Luisi i Carbone - przepływ kapitału to usługi raczej związane z inwestowaniem określonych funduszy, a nie z zapłatą za usługę;

• Schindler - organizowanie loterii i gier nie podlega swobodzie przepływu kapitału;

• Überseering - rozróżnienie kapitału od przedsiębiorczości; samo nabycie akcji spółki można uznać za swobodę przepływu kapitału, jeśli nie wpływa to na decyzje podejmowane przez spółkę;

• Dyrektywa 88/361 ustanawiająca harmonogram i metody osiągnięcia pełnej liberalizacji przepływu kapitału; do dyrektywy dołączono załącznik „Nomenklatura przepływu kapitału”, który obejmuje katalog następujących kategorii przepływu kapitału:

1. Inwestycje bezpośrednie,

• Polegają m.in. na ustanowieniu oddziałów lub nowych przedsiębiorstw należących w całości do osoby wnoszącej kapitał, nabyciu lub budowie nieruchomości, zaciąganiu pożyczek długoterminowych;

• Inwestycje w nieruchomości

• Inne niż inwestycje bezpośrednie, np. nabywanie nieruchomości rolnych i leśnych, drugich domów;

• W Traktacie akcesyjnym Polski wprowadzono okres przejściowy, w którym trzeba uzyskać zezwolenie na nabycie nieruchomości; okres ten trwa:

• 12 lat dla nieruchomości rolnych i leśnych;

• 5 lat dla drugich domów;

• Wyjątek: to ograniczenie nie znajduje zastosowania do obywateli UE, którzy dzierżawili grunty rolne lub leśne przed akcesją Polski:

• W Polsce centralnej i wschodniej - minimum 3 lata przed akcesją;

• W Polsce zachodniej i południowej - minimum 7 lat przed akcesją;

• Powody ograniczenia:

• Zagrożenie wykupem ziemi;

• Ceny nieruchomości w Polsce były niższe niż w „starej” UE i należało zapobiec inwestycjom, które byłyby niekorzystne dla polskiej gospodarki;

• Operacje odnoszące się do papierów wartościowych, będące przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym,

• akcje, obligacje;

• oferowanie akcji spółek z innych państw;

• operacje dotyczące jednostek uczestnictwa przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania,

• fundusze inwestycyjne i powiernicze;

• operacje odnoszące się do papierów wartościowych i innych instrumentów rynku pieniężnego,

• czeki bankowe, weksle skarbowe;

• operacje na rachunkach bieżących i depozytowych instytucji finansowych;

• kredyty i pożyczki pieniężne, związane z transakcjami handlowymi lub świadczeniem usług;

• poręczenia, gwarancje, prawa zastawu;

• transfery wynikające z wypełniania umów ubezpieczenia;

• przepływ kapitału o charakterze osobistym,

• pożyczki, darowizny, posagi, spadki i zapisy;

• fizyczny przywóz i wywóz aktywów finansowych;

2. orzecznictwo dotyczące swobody przepływu kapitału

• Svenson i Gustavson: obywatele szwedzcy, którzy mieszkali w Luksemburgu; obowiązywało tam prawo, które przewidywało dopłaty budżetowe do spłaty odsetek od kredytów mieszkaniowych;

• w/w wzięli kredyt hipoteczny w Belgii i odmówiono im dopłat, bo możliwe są one tylko, gdy kredyt został zaciągnięty w banku luksemburskim - chodziło o pewien łańcuch świadczeń: banki płacą podatki, a rząd Luksemburga udziela dopłat;

• TS: z punktu widzenia konsumenta przepisy te zniechęcają (ważne pojęcie przy przepływie kapitału) do korzystania ze swobody przepływu kapitału i jest to ograniczenie;

• Państwa członkowskie nie mogą powoływać uzasadnień ekonomicznych dla ograniczania tej swobody;

• Trumner i Mayer: obywatele Austrii oraz Niemiec; sprawa dotyczyła ustanowienia hipoteki dla zabezpieczenia zapłaty ceny nieruchomości, która miała być denominowana w markach niemieckich;

• Sąd austriacki odrzucił wniosek o ustanowienie hipoteki, bowiem wg austriackich przepisów hipoteka mogła być denominowana tylko w szylingach austriackich;

• Chodziło o ryzyko kursowe; gdyby kurs spadł to zabezpieczenie zmniejszyłoby swoją wartość;

• TS: jest to niezgodne ze swobodą przepływu kapitału;

• KE v. Francja: sprawa dotyczyła tzw. złotej akcji; we Francji obowiązywały przepisy, które przyznawały państwu francuskiemu szczególne uprawnienia w spółkach Elf i Total:

• Przysługiwały one nawet, jeśli Francja miała tylko jedną akcję;

• KE: są to nieproporcjonalne uprawnienia, nie wynikające z liczby posiadanych akcji i zniechęcają innych inwestorów do nabywania akcji;

• TS: nawet jeśli nie ma tutaj dyskryminacji to przepisy takie zniechęcają inwestorów;

• Choć w niektórych przypadkach te przepisy mogą być uzasadnione szczególnym znaczeniem sektorów, których dotyczą, np. w/w dotyczy bezpieczeństwa energetycznego (wydobycie ropy naftowej);

• Jednak w takim przypadku właściwy minister miał informować, w jakich sytuacjach Francja skorzysta z przysługujących jej praw, np. z prawa weta;

• W kolejnych orzeczeniach TS podtrzymywał tezy tego orzeczenia.

PRAWO SYSTEMOWE

PRAWO MATERIALNE

---