PODYPLOMOWE STUDIUM ZARZĄDZANIA ZAKŁADAMI OPIEKI

ZDROWOTNEJ

KOLEGIUM EKONOMICZNO-SPOŁECZNE

SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE

MGR JOANNA WIERZBICKA

/ NR ALBUMU 24109 /

PERCEPCJA SPOŁECZNA REFORMY OCHRONY ZDROWIA

PRACA DYPLOMOWA

NAPISANA POD KIERUNKIEM

PROF. DR HAB. JOLANTY GŁADYS-JAKÓBIK

WARSZAWA 2001

SPIS TREŚCI

WSTĘP..................................................................................................................4

ROZDZIAŁ I

CELE I ZAŁOŻENIA LEŻĄCE U PODSTAW REFORMY OCHRONY ZDROWIA.

1.1. Główne przyczyny wprowadzenia reformy opieki zdrowotnej.....................6

1.2. Cel wprowadzenia reformy opieki zdrowotnej..............................................7

1.3. Charakterystyczne cechy systemu ochrony zdrowia.....................................8

ROZDZIAŁ II

PERCEPCJA SPOŁECZNA.

2.1. Pojęcie percepcji społecznej......................................................................... 9

2.2. Model procesu percepcji społecznej............................................................10

2.2.1. Uwaga...........................................................................................11

2.2.2. Organizowanie..............................................................................14

2.2.3. Interpretacja..................................................................................15

2.2.4. Osądzanie i podejmowanie decyzji............................................. 15

2.3. Czynniki warunkujące proces percepcji społecznej................................... 17

ROZDZIAŁ III

BADANIA „CBOS” NAD PERCEPCJĄ SPOŁECZNĄ REFORMY SŁUŻBY ZDROWIA..........................................................................................................20

3.1. Ogólna ocena działania służby zdrowia...................................................... 21

3.2. Ocena możliwości korzystania ze świadczeń medycznych w ramach

ubezpieczenia zdrowotnego....................................................................... 22

3.3. Skutki reformy w opinii społecznej i propozycje zmian.............................24

PODSUMOWANIE I WNIOSKI............................................................30

BIBLIOGRAFIA......................................................................................32

SPIS WYKRESÓW I TABEL................................................................33

ANEKS......................................................................................................34

WSTĘP

Przemiany systemowe wprowadzane w Polsce w ostatnim dwudziestoleciu w całej gospodarce jak również w sektorze ochrony zdrowia wzbudzają ogromne zainteresowanie społeczne, stając się przedmiotem zainteresowania przedstawicieli nauk społecznych. W literaturze zajmującej się problematyką ochrony zdrowia wiele uwagi poświęca się definicjom systemu opieki zdrowotnej. W tym miejscu przytoczę jedną, charakteryzującą nowy system.

System opieki zdrowotnej to zorganizowany i skoordynowany zespół działań, którego celem jest realizacja świadczeń i usług profilaktyczno - leczniczych oraz rehabilitacyjnych, mających na celu zabezpieczenie i poprawę stanu zdrowia jednostki i zbiorowości.1 Przez system opieki zdrowotnej - rozumiemy także elementy rzeczowe (budynki, urządzenia, sprzęt medyczny, etc); ludzkie (lekarze, pielęgniarki, inni pracownicy) infrastruktury służące do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych ludności włącznie z regułami prawno- administracyjnymi jej funkcjonowania.2 Tworzą go podmioty funkcjonujące na rynku w ramach sektora publicznego i prywatnego, instytucje ubezpieczeń zdrowotnych oraz administracja rządowa i samorządowa.

Do 1999 roku funkcjonowanie systemu ochrony zdrowia oparte było na arbitralnych decyzjach organów państwowych, ustalających sposób zaspokajania potrzeb zdrowotnych społeczeństwa. Znaczna część obywateli nie była zadowolona z oferowanych im rozwiązań, wskazywano na techniczne i merytoryczne braki, ale państwo nadal poczuwało się do pełnej odpowiedzialności za wszystkie sprawy związane z ochroną zdrowia. Sytuacja ta dawała jednak społeczeństwu poczucie komfortu, płynące z braku konieczności podejmowania trudnych decyzji i nie ponoszenia ciężaru odpowiedzialności za własne zdrowie.3

1. Kautsch M.: Służba zdrowia. Nr 99-100 / 1999.

2. Baran A.: Wiadomości Statystyczne. Nr 8 / 2000.

3. Oprac. na podstawie: Kempińska- Mirosławska B: „Organizacja i zarządzanie w zakładach opieki

zdrowotnej” ( w:) Transformacja systemu ochrony zdrowia w Polsce. PZWL, Warszawa 1998

W rzeczywistości od lat wiadomo było, że państwo nie wywiązuje się z przyjętych zobowiązań. Negatywne nastroje zarówno społeczeństwa / odbiorcy usług zdrowotnych / jak również całego środowiska medycznego wymogły konieczność wprowadzenia zmian systemowych w służbie zdrowia.

Dyskusje nad kształtem nowego systemu trwały kilka lat. Na przełomie 1997/98 roku, proces przemian uległ znacznemu przyśpieszeniu. Oznaki tego ujawniły się nie tylko w przygotowaniu podstaw legislacyjnych, ale także w energicznym forsowaniu usamodzielniania zakładów opieki zdrowotnej i rozpowszechnianiu kontraktowania świadczeń zdrowotnych. Uchwalono ponadto ustawę o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, wprowadzono również zmiany do ustaw: o zawodzie lekarza i o zakładach opieki zdrowotnej.

Ostatecznie z dniem 1.01.1999 zaczęły obowiązywać nowe zasady organizacji i funkcjonowania ochrony zdrowia. Reforma oparta na powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym rozpoczęła się w atmosferze zamieszania i niepokoju. Pierwsze dni jej funkcjonowania przyniosły znaczny wzrost poczucia dezorientacji, co do nowych zasad udzielania świadczeń medycznych, co więcej rzeczywista wiedza społeczeństwa odnośnie reformy nie napawała optymizmem. Od samego początku stanowi ona przedmiot licznych kontrowersji, wzbudza więcej obaw niż nadziei.

Poniższe opracowanie jest próbą uzyskania odpowiedzi na pytanie o to:

„ Jaka jest społeczna percepcja reformy ochrony zdrowia po dwóch latach jej funkcjonowania ”.

Rozważania moje koncentruję na tym, jak społeczeństwo polskie /potencjalny odbiorca usług zdrowotnych / spostrzega, interpretuje, oraz ocenia działalność systemu opieki zdrowotnej. W opracowaniu nie podejmuje polemiki na temat odbioru reformy przez środowisko medyczne.

ROZDZIAŁ I

CELE I ZAŁOŻENIA LEŻĄCE U PODSTAW REFORMY OCHRONY

ZDROWIA

1. GŁÓWNE PRZYCZYNY WPROWADZENIA REFORMY OPIEKI ZDROWOTNEJ.

Na wstępie niniejszego opracowania zasygnalizowałam, iż do końca 1998 roku w Polsce funkcjonował system publicznej opieki zdrowotnej oparty na finansowaniu ze środków budżetu Państwa. Do jego głównych cech można było zaliczyć decydującą rolę administracji państwowej w organizacji ochrony zdrowia oraz finansowanie bazy lecznictwa.

Mimo licznych prób modyfikacji i usprawnień tego systemu, nie zdołano wyeliminować negatywnych zjawisk, w tym przede wszystkim:

• niskiego poziomu finansowania systemu publicznej opieki zdrowotnej,

• przypisania do rejonu i brak możliwości wyboru lekarza,

• realnego spadku dochodów pracowników ochrony zdrowia,

• częstych przypadków nieracjonalnego wydatkowania środków publicznych (np. zakupy zbędnego sprzętu i aparatury medycznej),

• braku efektywnej polityki przestrzennego rozmieszczenia bazy lecznictwa - wieloletnie, kosztowne inwestycje bez dostatecznego uzasadnienia,

• ukierunkowania bazy leczniczej na opiekę stacjonarną (szpitalną)

Wyżej wymienione czynniki w znacznym stopniu przyczyniły się do wzrostu negatywnych nastrojów i sprawiły, że w odbiorze społecznym publiczna służba zdrowia była oceniana źle, a konieczność jej szybkiej naprawy była uznawana za sprawę pierwszoplanową. 4

4. Badanie "Aktualne problemy i wydarzenia" (91) przeprowadzono w dniach 11-16 grudnia '97 na 1066-osobowej reprezentatywnej próbie losowej dorosłych Polaków.

1.2. CEL WPROWADZENIA REFORMY OCHRONY ZDROWIA.

Za główny cel reformy należy uznać poprawienie poziomu bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli poprzez:

• realizację konstytucyjnych uprawnień obywateli w zakresie opieki zdrowotnej,

• poprawę stanu zdrowia społeczeństwa ( wzrost działań ukierunkowanych na promocję, profilaktykę i zapobieganie chorobom i niepełnosprawności)

• zapewnienie podmiotowej roli pacjenta w systemie,

• wyrównanie dysproporcji w dostępie do świadczeń zdrowotnych ( zagwarantowanie wszystkim obywatelom równych szans w korzystaniu z usług medycznych)

• poprawę efektywności finansowania opieki zdrowotnej,

• wzrost efektywności funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej ( skrócenie czasu hospitalizacji, lepsze wykorzystanie potencjału jednostek- wzrost liczby hospitalizowanych)

• poprawę warunków pracy pracowników ochrony zdrowia.

Aby zrealizować te cele podjęto działania, które przekształciłyby system budżetowy w system ubezpieczeń powszechnych z elementami finansowania budżetowego i związały go z prowadzonymi równolegle innymi reformami systemowymi Państwa. W związku z powyższym reforma ochrony zdrowia zakładała wprowadzenie zasadniczych zmian w zakresie:

• finansowania systemu ochrony zdrowia ( uchwalenie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym oraz powołanie Kas chorych)

• organizacji, zarządzania oraz przekształcania jednostek strukturalnych służby zdrowia (funkcjonowanie wielu podmiotów na rynku usług medycznych - stworzenie zasad konkurencyjności-tym samym poprawa jakość usług).

1.3. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY SYSTEMU OCHRONY

ZDROWIA.

Reforma ochrony zdrowia oparta została na powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnych. Do charakterystycznych cech powszechnego ubezpieczenia zdrowo- tnego można zaliczyć przede wszystkim:

• instytucjonalny rozdział płatnika i świadczeniodawcy (Kasy chorych nie mogą świadczyć usług zdrowotnych oraz nie mogą być właścicielami podmiotów w świadczących takie usługi),

• objęcie obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego prawie wszystkich obywateli (zasada powszechności). Osoby, które nie są ubezpieczone z mocy prawa, mogą się ubezpieczyć dobrowolnie. Koszty leczenia osób nie objętych ubezpieczeniem, których nie stać na ich ponoszenie, są finansowane ze środków pomocy społecznej.

• formalne zapewnienie ubezpieczonym bezpłatnego dostępu do niemal wszystkich rodzajów usług zdrowotnych. Wyłączeniu podlegają tylko nieliczne świadczenia, na przykład niektóre zabiegi z zakresu chirurgii plastycznej. Ponadto zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami ubezpieczony musi ponosić część kosztów otrzymywanych świadczeń zdrowotnych dotyczących np. diagnostyki, stomatologii, lecznictwa uzdrowiskowego (tzw. udział własny).

• zasadę solidaryzmu społecznego, która polega na tym, że ubezpieczeni niezależnie od posiadanych dochodów oraz stanu zdrowia mają możliwość uzyskania świadczeń zdrowotnych na tym samym poziomie (zasada ta obowiązywała także przy budżetowym finansowaniu ochrony zdrowia, choć oczywiście w tym przypadku środki pochodziły z podatków, a nie ze składek).

• powszechną samodzielność zakładów opieki zdrowotnej, które posiadają obecnie osobowość prawną, prowadzą własną politykę kadrową i płacową, a także własną samodzielną gospodarkę finansową,

• kontraktowanie świadczeń zdrowotnych - Kasy chorych po przeprowadzeniu konkursu ofert zawierają umowy ze świadczeniodawcami. W umowach określane są prawa, obowiązki i odpowiedzialność świadczeniodawców oraz Kas chorych, w tym dotyczące: zakresu świadczeń zdrowotnych ich jakości i dostępności, sposobu finansowania świadczeniodawców oraz wielkości przeznaczonych dla nich środków finansowych. Postanowienia umowne mają zabezpieczać przede wszystkim interesy ubezpieczonych zapewniając im odpowiedni dostęp do usług zdrowotnych o odpowiedniej jakości.

• wprowadzenie instytucji lekarza rodzinnego (często jest nim lekarz podstawo -wej opieki zdrowotnej) będącego przewodnikiem pacjenta po systemie ochrony zdrowia. Do obowiązków lekarza podstawowej opieki zdrowotnej -/rodzinnego należy realizowanie opieki zdrowotnej dla ubezpieczonych, którzy wpisali się na listę jego podopiecznych. W przypadkach uzasadnionych względami medycznymi pacjent jest kierowany na badania diagnostyczne do lekarzy specjalistów, do szpitala lub na leczenie uzdrowiskowe i inne,

• stworzenie podstaw do konkurencji między świadczeniodawcami - zniesiona została rejonizacja, ubezpieczeni uzyskali prawo korzystania ze świadczeń wybranego przez siebie podmiotu (posiadającego umowę z Kasą chorych), stworzenie podstaw do konkurencji pomiędzy Kasami chorych - poczynając od 2000 r. ubezpieczeni mają prawo wyboru Kasy chorych, do której chcą należeć.5

Reasumując reforma ochrony zdrowia opiera się na zasadach: solidarności społecznej, samorządności , samofinansowaniu, prawie wolnego wyboru lekarza i Kasy chorych, zapewnieniu równego dostępu do świadczeń , gospodarności i celowości działania placówek służby zdrowia, dzięki czemu możliwe jest otoczenie obywateli wszechstronną opieką medyczną.

5. Opracowano na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych.

ROZDZIAŁ II.

PERCEPCJA SPOŁECZNA.

2.1. POJĘCIE PERCEPCJI SPOŁECZNEJ.

Termin „ percepcja” pochodzi od łacińskiego słowa, „ perceptio”, które powszechnie tłumaczone jest jako ujmowanie, postrzeganie, postrzeżenie, uświado- mienie sobie przedmiotu, zjawiska zaobserwowanego; zaobserwowanie.6 Percepcja to również - spostrzeganie, złożony układ procesów psychiczno - umysłowych przebiegających na poziomie czuciowo-ruchowym i znaczeniowo-czynnościowym; selektywny odbiór bodźców i informacji napływających z otoczenia oraz ich wewnętrzne organizowanie i porządkowanie według wzorców znaczeniowych; jeden z procesów poznawczych ukierunkowanych na konstruowanie spostrzeżeń.7 Percepcja; spostrzeganie - złożony proces poznawczy, polegający na odzwierciedlaniu przez człowieka przedmiotów, zjawisk świata zewnętrznego oraz procesów zachodzących wewnątrz jego organizmu.8

Percepcja społeczna - są to różnorodne procesy poznawania i rozumienia rzeczywistości społecznej, a szczególnie zdobywania orientacji we właściwościach innych ludzi.9

Spostrzeganie społeczne - / social perception / - badanie, w jaki sposób tworzymy wyobrażenia innych ludzi i wyciągamy wnioski ich dotyczące.10

6.Sobol E (red) Słownik wyrazów obcych. PWN, Warszawa,1999.

7.Olechnicki.K.Załęcki.P.: Słownik Socjologiczny. Wydawnictwo Graffiti BC,Toruń.2000

8. Kryszewski.W., Marcinkowski R.( red) Encyklopedia powszechna.Tom IV.PWN,Warszawa.1987.

9. Szewczuk.W. ( red) Encyklopedia psychologii. Fundacja Innowacja,Warszawa.1998.

10. Aronson.E, Wilson T.D (red) Psychologia społeczna. Wyd. Zysk i S-ka, Poznań.1997

2.2. MODEL PERCEPCJI SPOŁECZNEJ.

Każdy z nas przez całe życie stara się odkryć, jaki naprawdę jest świat zewnętrzny, jakie reguły żądzą otaczającą nas rzeczywistością. Każdy z nas funkcjonuje w zmiennym otoczeniu, w którym pojawiają się coraz to nowe fakty i zdarzenia. Obserwując zachodzące zjawiska nie zadawalamy się stwierdzeniem, że jest „ tak i tak”; „ to jest białe a to czarne”, ale pragniemy wyjaśnić przyczyny tegoż stanu rzeczy. Bez wątpienia nasze systemy percepcyjne umożliwiające widzenie, słyszenie, smakowanie odczuwanie dotyku i temperatury pozwalają nam odnaleźć stałość i ciągłość w nieustannie zmieniającym się świecie. Interesującą cechą percepcji społecznej jest to, że patrząc na to samo wydarzenie dostrzegamy różne aspekty danego zjawiska. Jak to się dzieje, że każdy z nas postrzega rzeczywistość zewnętrzną nieco inaczej. W jaki sposób dokonujemy selekcji oraz interpretacji pozyskanych informacji do formułowania sądów i podejmowania decyzji dotyczących świata społecznego. Jakie wreszcie czynniki wpływają na proces percepcji społecznej. Wyżej wymienione zagadnienia stanowią przedmiot moich rozważań w niniejszym rozdziale. W oparciu o prezentowany poniżej model postaram się omówić najważniejsze etapy tego procesu oraz wskazać mechanizmy, które rzutują bądź mogą rzutować na jakość wnioskowania, osądzania zjawiska, jakim jest reforma systemu ochrony zdrowia.

Rys.1. Pięciostopniowy model percepcji społecznej.

Źródło: J.Gładys-Jakóbik. Psychologiczno-społeczne uwarunkowania procesów

komunikowania. (w:) B.Jung (red) Media komunikacja biznes elektroniczny.

Wyd. Difin. Warszawa 2001,s.56

2.2.1. UWAGA.

Każdy spostrzegany obiekt, wydarzenie stanowi źródło wielu rozmaitych informacji. Im bardziej złożony obiekt, im bardziej doniosłe wydarzenie tym oczywiście więcej informacji może dostarczyć jednostce. To, jakie informacje zostaną zakodowane w naszej pamięci i na co zwrócimy uwagę w procesie percepcji społecznej zależy od wielu czynników:

• Potrzeby i interesy obserwatora.

Ogromną rolę odgrywają dominujące potrzeby, one, bowiem ukierunkowują nas na to, co jest dla nas w danej chwili ważne, istotne a co nie. Posłużę się w tym miejscu przykładem:

Wiadomo, iż osoba chora, potrzebująca natychmiastowej pomocy medycznej będzie przede wszystkim poszukiwała placówki służby zdrowia, która zaspokoi jej potrzeby. Dla człowieka zdrowego informacje dotyczące lokalizacji w/w placówki bądź szpitala pełniącego „ ostry dyżur ”nie będą miały żadnego znaczenia. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, że zarówno potrzeby jak i interesy mają charakter dynamiczny tzn. zmieniają się w czasie, są silnie uwarunkowane kulturowo, osobowościowo, społecznie.

• Doraźny stan emocjonalny i nastroje.

Stan emocjonalny, w jakim znajduje się osoba spostrzegająca modyfikuje jej sposób spostrzegania określonych zdarzeń i ludzi.

Kiedy jesteśmy spięci dysponujemy zazwyczaj ograniczoną zdolnością do trafnego rozpoznawania sytuacji. Stan pobudzenia emocjonalnego powoduje, że zwracamy uwagę tylko na niektóre aspekty zjawisk, z którymi się stykamy, pomijając często inne, istotne dla ich zrozumienia. Niejednokrotnie każdy z nas był w sytuacji, w której negatywne emocje /gniew, złość / uniemożliwiły prawidłowy osąd i podjęcie trafnej decyzji. Generalnie nadmiar negatywnych emocji sprawia, że świat postrzegamy jako

zły, niesprawiedliwy a otaczających ludzi oceniamy w kategoriach wrogości.11 I odwrotnie emocje pozytywne powodują, że częstokroć patrzymy na otaczającą nas rzeczywistość przez „ różowe okulary”.

11. B.Jung ( red) Media komunikacja biznes elektroniczny. Wyd. Difin, Warszawa 2001,s.57-58

• Struktura poznawcza przedmiotu.

To, na co człowiek zwraca uwagę w procesie spostrzegania zależy również od jego struktur poznawczych. Podstawowe elementy struktury poznawczej określane są pojęciem „ konstruktów osobistych”. Tzw. konstrukt osobisty określa sposób, w jaki spostrzegamy, pojmujemy i interpretujemy świat społeczny12. Ludzie posługują się rozmaitymi konstruktami lub zbiorami kategorii, które wpływają na selektywność spostrzegania innych.

Generalnie im większa złożoność struktury poznawczej osoby spostrzegającej tym więcej właściwości spostrzeganego obiektu zostanie zauważonych, tym samym bardziej rozbudowana będzie jego interpretacja poznawcza.13.

• Dotychczasowe doświadczenia życiowe.

Przeżycia osobiste stanowią istotne źródło, które w zasadniczy sposób może wpłynąć na odbiór zdarzenia, jakim jest reforma ochrony zdrowia. To czy będzie to osąd pozytywny czy też negatywny uzależnione jest „ pierwszego kontaktu” z instytucjami służby zdrowia. Każdy z nas, jako potencjalny pacjent doświadcza problemów służby zdrowia przede wszystkim na własnej skórze: odległe terminy i limity przyjęć do lekarza specjalisty; konieczność ponoszenia kosztów za niektóre usługi zdrowotne, przykre doświadczenia mogą rzutować na późniejszą ocenę całego systemu.

• Pełniona rola społeczna i zawodowa.

Rola społeczna kształtuje określone cechy psychiczne człowieka, które z kolei modyfikują proces postrzegania. Płeć, pozycja zawodowa, poziom wykształcenia, status materialny również warunkują nasze spostrzeganie. Już G.Kelly dowiódł, że mężczyźni zwracają uwagę przede wszystkim na status i osiągnięcia, a kobiety na cechy osobowości i walory estetyczne.

12. E.Aronson,T.D.Wilson : Psychologia społeczna. Zysk i S -ka, Poznań.1997

13. op.cit. za J. Gładys-Jaskubik. Psychologiczno-społeczne uwarunkowania procesów (w)

komunikowania B.Jung ( red) Media komunikacja biznes elektroniczny. Wyd. Difin, Warszawa

2001,s.58

• Kontekst społeczny.

Wpływ kontekstu społecznego na spostrzeganie ludzi i zdarzeń można przedstawić w kilku aspektach:

• Po pierwsze to, w jaki sposób postrzegamy i oceniamy dany obiekt bądź zjawisko zależy od punktu odniesienia, jakim się posługujemy przy dokonywaniu porównań. Występuje tu efekt kontrastu, który oznacza uwydatnienie różnic. Kiedy zestawia się jakiś obiekt z czymś podobnym, lecz nie tak dobrym, nie tak ładnym wówczas obiekt ten ocenia się jako lepszy, ładniejszy niż byłby oceniany normalnie.14

• Po drugie, wpływ na ocenę społeczną ma sposób podawania informacji, szczególnie ich kolejność oraz ilość. Udowodniono naukowo / S.Asch; E.Jones/ że informacje odbierane jako pierwsze wywierają na ogół większy wpływ na tworzenie się ogólnego wrażenia niż informacje otrzymywane później (efekt pierwszeństwa).Na podstawie informacji otrzymanej na początku tworzymy schematy, a te wpływają na sposób interpretacji dalszych informacji. Generalnie ludzie kierują się swoim pierwszym wrażeniem i późniejsze treści, dotyczące określonego zdarzenia, które mu przeczą są ignorowane, uznawane za nieistotne wręcz niewiarygodne. Również ilość napływających informacji może zmienić nasz sposób postrzegania i oceniania danego wydarzenia w skutek działania tzw. efektu rozcieńczenia.

14. Aronson .E, Człowiek istota spoleczna.PWN,Warszawa.1995

2.2.2. ORGANIZOWANIE.

Uprzednio pozyskane informacje podlegają stadium organizowania, w którym wyróżnić możemy następujące schematy podejmowanych działań:

• Stereotypy

To generalizacje odnoszące się do grup ludzkich w ramach, której identyczne charakterystyki zostają przypisane wszystkim bez wyjątku jej członkom niezależnie od rzeczywistych różnic między nimi 15.

Stereotypy mają swoje korzenie w przeszłości, są bardzo trwałe oraz trudne do zmiany. W Polsce stereotypy dotyczą lekarzy, średniego personelu medycznego, przedstawicieli innych grup zawodowych. Znamienny jest fakt, że dominują głównie stereotypy negatywne. W świadomości społecznej po dzień dzisiejszy funkcjonuje przekonanie, że świadczenia w publicznej służbie zdrowia są na dużo niższym poziomie niż świadczenia w sektorze prywatnym. Powszechna jest również opinia na temat konieczności wręczania „dowodów wdzięczności” w celu przyśpieszenia zabiegu chirurgicznego, lepszej opieki pielęgniarskiej bądź też pomocy w załatwieniu renty inwalidzkiej.16 Bez znaczenia jest tu fakt, że problem korupcji dotyczy tylko części środowiska medycznego, stereotyp obejmuje wszystkich pracowników sektora ochrony zdrowia.

• Skrypty

Są zasadniczą jednostką organizującą nasze rozumienie życia społecznego, polegają na łączeniu informacji w dobrze znane wcześniej łańcuchy zdarzeń.

• Prototypy

To struktury stanowiące jeden ze sposobów organizowania informacji. Owe prototypy mogą obejmować szeroką gamę przekonań, takich jak charakterystyki typowych ludzi, typowe wyjaśnienia, typowe sposoby wykonania oraz typowe konsekwencje.17

15. E.Aronson, D.T.Wilson : Psychologia społeczna. Zysk i S -ka, Poznań.1997

16. Na podst. badań CBOS z 02.1998

17. W.Domochowski; M.Argyle ( red).:Reguły życia społecznego. Oksfordzka psychologia

społeczna. PWN, Warszawa 1994

2.2.3. INTERPRETOWANIE.

Stanowi kolejny etap procesu percepcji istotą, którego jest poszukiwanie oraz opisywanie relacji, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi elementami napływających informacji.

Błędy popełniane na tym poziomie wiążą się z:

• teorią atrybucji - polegającą na wyjaśnianiu przyczyn określonych zdarzeń,

w szczególności zaś przyczyn określonych zachowań zarówno własnych

jak również innych ludzi;

• procesem projekcji - istotą, którego jest używanie siebie jako punktu odniesie-

nia dla oceny zachowania innych osób.18Projekcja to podstawowy błąd

wynikający z przekonania, że inni ludzie kierują się w swoim życiu tymi

samymi motywami i wartościami, co my.

2.2.4. SPRZĘŻENIE ZWROTNE ( OSĄDZANIE) I PODEJMOWANIE

DECYZJI.

Na tym poziomie dokonujemy oceny oraz podejmujemy decyzje dotyczące określonego zjawiska społecznego. Wyniki naszych decyzji zależą od tego jak postrzegamy dane zdarzenie, w jaki sposób dokonujemy selekcji i interpretacji istotnych danych.

Przy czym należy zwrócić uwagę na to, iż w natłoku nieustannie napływających informacji nie zawsze mamy możliwość dokładnej analizy każdej informacji, jaką odbieramy, ani każdej decyzji, jaką musimy podjąć. Często wówczas szukamy „ drogi na skróty” i stosujemy strategie, które upraszczają złożone procesy przetwarzania informacji.

18. opic.cyt. E.Aronson : Człowiek istota spoleczna.PWN,Warszawa.1995

Mamy wówczas tendencje do:

• ignorowania i pomijanie informacji, które mogą być sprzeczne z wcześniej -szymi ocenami;

• poszukiwania informacji, które podtrzymują nasze uprzednie oceny. W ten sposób poprzednio dokonane oceny rzutują na następne.

• posługiwania się heurystykami19-szczególnie wtedy, gdy nie mamy czasu, aby dokładnie przemyśleć dany problem, gdy jesteśmy tak przeciążeni informacjami, że ich pełna weryfikacja jest niemożliwa bądź, gdy w grę wchodzą sprawy niezbyt ważne, nad którymi nie mamy ochoty się zastanawiać. Heurystyki stosujemy również wtedy, gdy posiadamy zbyt małą ilość informacji, które można by wykorzystać przy podejmowaniu decyzji.20

Na etapie osądzania możemy spotkać się ponadto ze zjawiskiem „ myślenia grupowego”.21Polega ono na dominującym dążeniu grupy do jednomyślności w podejmowaniu decyzji za wszelką cenę, co w konsekwencji prowadzi do lekceważenia realistycznej oceny alternatywnych kierunków działania.

Błędy, jakie popełniamy w procesie percepcji w konsekwencji prowadzą do fałszywego obrazu postrzeganej rzeczywistości, a to z kolei powoduje zniekształcenia oceny danego zjawiska bądź problemu.

19. „ Heurystyki- są nieformalnymi regułami stosowanymi przez ludzi by wydawać sądy w sposób

szybki i efektywny” (w) E.Aronson;T.D.Wilson, R.M.Akert: Psychologia społeczna.

Wyd.Zysk i S-ka, Poznań.1997

20. E.Aronson : Człowiek istota spoleczna.PWN,Warszawa.1995

21. Zjawisko to wcześniej zostało opisane przez I. Janisa, omawia między innymi E.Aronson.

2.3. CZYNNIKI WARUNKUJĄCE PROCES PERCEPCJI.

Dotychczasowe rozważania skoncentrowałam na omówieniu podstawowych błędów, jakie popełniamy na każdym z etapów procesu percepcji, a wynikających ze specyficznych cech osób spostrzegających /osobowość, stosunek emocjonalny, doświadczenia i uprzedzenia/; a przecież to jak spostrzegamy drugą osobę, dane zjawisko, jak interpretujemy zachowanie innych ludzi bądź przyczyny oraz następstwa określonego wydarzenia w dużej mierze uzależnione jest od charakterystycznych cech i „aury” wokół podmiotu spostrzeganego. W tym miejscu przytoczę tylko niektóre z tych źródeł:

• Przeszłość

Instytucje i ludzie obciążeni są przeszłością, która niejednokrotnie rzutuje na ich wizerunek, mocniej niż teraźniejszość. Wizerunek ochrony zdrowia w Polsce nigdy nie napawał optymizmem. Co prawda do roku 1989, tj. do czasu przemian demokratycznych krytyka służby zdrowia była znacznie ograniczona, ale było to wynikiem cenzury wszelkich informacji dotyczących instytucji publicznych. Falą, która wysoko wyniosła ochronę zdrowia na czołówki gazet oraz serwisów radiowo-telewizyjnych była reforma z 1999 roku. Wówczas to ujawniły się niedociągnięcia istniejące od dawna w sektorze zdrowotnym, które wpłynęły na jej wizerunek. Wizerunek ów w dużym stopniu ukształtowany został przez:

• Kryzysy - nękające służbę zdrowia wynikające z błędów popełnianych przez

personel medyczny /notabene błędów głośno komentowanych przez

członków stowarzyszenia Primum non nocere 22/

• Konflikty wewnętrzne - wynikające z nieprawidłowego przepływu informacji

pomiędzy poszczególnymi sekcjami i pionami organizacyjnymi w

jednostkach sektora zdrowotnego; narastające niezadowolenie

personelu medycznego- strajki i demonstracje.

22. Primum non nocere - Stowarzyszenie Pacjentów Primum Non Nocere utworzone przez

A.Sandauera w sierpniu 1998r. Cel działania -pomoc ofiarom błędów lekarskich i zapobieganie

ich ukrywania kosztem zdrowia i życia pacjentów.

• Konflikty zewnętrzne- / które pojawiły się po wprowadzeniu reformy ochrony / wynikające z zaburzonej komunikacji i współpracy pomiędzy jednostkami ochrony zdrowia a Kasami chorych. Przedstawiciele Kas chorych oraz służby zdrowia obwiniają siebie nawzajem za obecny stan opieki zdrowotnej. Kasy chorych usprawiedliwiają swoją politykę wobec świadczeniodawców wskazują na ich zaniedbania niekompetencje słabość organizacyjną. Dyrektorzy szpitali i innych zakładów opieki zdrowotnej rewanżują się podobnymi sformułowaniami pod adresem pracowników kas chorych. I tak dowiadujemy się od lekarzy, że urzędnicy trwonią publiczne pieniądze oraz wydają nonsensowne zarządzenia, a z kolei od urzędników, że w zakładach ochrony zdrowia panuje bałagan, marnotrawstwo przekazanych funduszy.23 Takie postępowanie potęguje poczucie zagrożenia i chaosu w społeczeństwie.

• Media

Odgrywają doniosłą rolę w dostarczaniu informacji na temat tego, co dzieje się w placówkach ochrony zdrowia i jak funkcjonuje cały system. Nieustannie informują nas o zmianach i problemach, z jakimi boryka się służba zdrowia. Radio, telewizja, prasa bombardują nas komunikatami typu:

„ Pieniędzy nie starczy dla wszystkich”24; „ Jest źle będzie gorzej”; 25

„ Chaos w służbie zdrowia szczególnie dotyka ofiary rzadkich chorób”26

Już z samych nagłówków prasowych można się zorientować, że środki masowego przekazu postępują zgodnie z maksymą: „ For most folks, no news is good news, for the press,good news is not news.” 27

23. Gazeta wyborcza : Kasa dzieli i rządzi. 05.01.2000;

24. M. Solecka. Pieniędzy nie starczy dla wszystkich.(w) Rzeczpospolita. Nr.1/ 2001

25. P.Walewski. Jest źle będzie gorzej.(w) Polityka. Nr 1/2001

26. P.Walewski .Chaos w służby zdrowia szczególnie dotyka ofiary rzadkich chorób.(w) Polityka.

Nr 5/2001

27. cyt. za G.Borger: „ Większość ludzi traktuje brak wiadomości, jaką dobrą wiadomość, dla prasy

dobra wiadomość nie jest wiadomością”.

Interesują się, więc tym, co jest złe, bulwersujące, dramatyczne, tym, co wzbudza silne emocje u odbiorców przekazu. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, że:

▪ media nie narzucają nam tego jak mamy myśleć, lecz to, o czym mamy myśleć;

▪ media wywierają wpływ nie tyle na nasze opinie, lecz na kierunki naszego myślenia;

▪ media kształtują hierarchię wydarzeń w świadomości jednostki i opinii publicznej.28

To jak odbierzemy i zinterpretujemy informacje medialne, to, w jakim stopniu wpłyną one na nasz osąd zależne jest nie tylko od ich treści, ale także od naszych przekonań i procesów myślowych.

Reasumując w niniejszym podrozdziale wymieniłam tylko niektóre ze źródeł, które moim zdaniem mogą wpłynąć na całokształt percepcji reformy ochrony zdrowia.

Niemniej jednak lista czynników warunkujących proces spostrzegania jest wciąż otwarta i bez wątpienia każdy z nas mógłby przytoczyć szereg czynników, które są uwzględniane przy podejmowaniu decyzji. Które z nich i w jakim stopniu wpłynęły na obraz reformy zdrowia postaram się to ukazać w kolejnym rozdziale.

28. M.Molęda-Zdziech. Socjologiczna problematyka komunikowania masowego.(w) B.Jung (red):

Media komunikacja biznes elektroniczny. Wyd.Difin. Warszawa .2001

ROZDZIAŁ III.

BADANIA „CBOS ” NAD PERCEPCJĄ SPOŁECZNĄ REFORMY OCHRONY ZDROWIA.

Centrum Badania Opinii Społecznej monitoruje społeczny odbiór reformy ochrony zdrowia od chwili wprowadzenia jej w życie, tj. począwszy od stycznia 1999 roku. Zagadnienia przedstawione w tym rozdziale stanowią próbę odpowiedzi na pytanie,:” Jaka jest społeczna percepcja reformy ochrony zdrowia po dwóch latach jej funkcjonowania ”.W tym celu dokonam szczegółowej analizy wyników badań przeprowadzonych przez CBOS.

• Struktura badanej populacji.

Badania przeprowadzono na 1069 - osobowej grupie dorosłych Polaków.29 Strukturę badanej populacji według płci, wieku, miejsca zamieszkania, wykształcenia, poglądów politycznych, dochodów finansowych przedstawiają poniższe tabele.

Tabela nr 1. Struktura badanej populacji według płci, wieku, miejsca zamieszkania.

Płeć		Wiek / w latach/						Miejsca zamieszkania
Kobiety	Mężczyźni	18/24	25/24	35/44	45/54	55/64	65 i pow.	Wieś	Miasto / w tys./
																		do 20	20/100	101/500	pow. 500
562	507	152	189	210	210	131	177	397	131	196	220	125

29. Badania „ Aktualne problemy i wydarzenia”(128) przeprowadzone w dn. 5-8.01.2001.na 1069-

osobowej reprezentatywnej próbie losowo- adresowej dorosłych Polaków

Tabela nr 2. Struktura badanej populacji według wykształcenia, poglądów

politycznych.

Wykształcenie				Poglądy polityczne
Podstawowe	Zawodowe	Średnie	Wyższe	Lewica	Prawica	Centrum	Trudno powiedzieć
282	310	386	91	329	241	241	255

Tabela nr 3. Struktura badanej populacji według dochodów finansowych oraz

oceny własnych wartości materialnych.

Dochód na osobę / w złotych /					Ocena własnych warunków materialnych
Do 275	276- 399	400-549	550-799	Pow. 799	Złe	Średnie	Dobre
143	124	222	171	155	229	241	241

Źródło tabel1-3: Opracowanie własne na podstawie: W.Derczyński ”Aktualne

problemy i wydarzenia "(128) Warszawa 02.2001

Z powyższych zestawień jasno wynika, że w badanej populacji 53% stanowią kobiety, 47% mężczyźni. Spośród ankietowanych największą grupę stanowią osoby między 35 a 54 rokiem życia (łącznie 39%). Na wsi mieszka przeszło 37% respondentów, w mieście 63%, przy czym największy odsetek stanowią mieszkańcy dużych miast (32%).Analizując poziom wykształcenia badanych można stwierdzić, że przeważająca większość posiada wykształcenie średnie (36%) oraz zasadnicze zawodowe (30%); tylko 8,5% ankietowanych legitymuje się wykształceniem wyższym. 31% respondentów deklaruje swoje poparcie dla partii lewicowych; 22,5% utożsamia się z partiami o charakterze prawicowym a blisko 24% nie ma własnego zdania w tej kwestii. Dodatkową cechą charakteryzującą ankietowanych była ich subiektywna ocena własnych warunków materialnych. Zdecydowana większość określiła swoją sytuację materialną jako „zadawalającą”(46%); jako złą -blisko 33% a tylko niewiele ponad 20% określa swoje warunki materialne jako „dobre”.

3.1. OGÓLNA OCENA FUNKCJONOWANIA SŁUŻBY ZDROWIA.

Po dwuletnim okresie funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej na nowych zasadach postrzeganie i ocena wprowadzonych zmian nie uległa poprawie30. Nadal zdecydowana większość ankietowanych (blisko 72%) uważa, że placówki publicznej służby zdrowia działają źle, natomiast tylko jedna czwarta (24%) ocenia ich pracę pozytywnie, z tym, że na ogół raczej dobrze niż zdecydowanie dobrze. Zależności te ilustruje rysunek nr 2.

Rys.2 Jak ogólnie ocenia Pan(i) obecne funkcjonowanie publicznej służby

zdrowia?31

Ocena funkcjonowania publicznych placówek służby zdrowia wiąże się w pewnym stopniu z poziomem wykształcenia respondentów (im ono wyższe, tym częstsze są opinie negatywne) oraz z poglądami politycznymi (prawicowe sprzyjają ocenom pozytywnym, lewicowe - ocenom złym). Mniej krytyczni pod tym względem są ankietowani z wykształceniem podstawowym, renciści, bezrobotni, osoby młode ( zob. ANEKS).

30.Zob.komunkat „CBOS ”Stosunek do reformy służby zdrowia” luty1999; 2000rok

31.Źródło:W. Derczyński: Aktualne problemy i wydarzenia. (128)Warszawa 2001

To, czy ankietowani korzystali w ostatnim roku ze świadczeń medycznych w ramach Kas chorych, ma jedynie nieznaczny wpływ na ich oceny. Zarówno osoby, które się nie leczyły jak i te, które wielokrotnie korzystały z usług lekarskich równie często wypowiadają się negatywnie na temat obecnej sytuacji służby zdrowia, większym krytycyzmem cechują się osoby, które tylko raz zasięgały porady lekarskiej.

3.2. OCENA MOŻLIWOŚCI KORZYSTANIA ZE ŚWIADCZEŃ

MEDYCZNYCH W RAMACH UBEZPIECZENIA ZDROWOTNEGO.

Opinie o różnych aspektach opieki zdrowotnej w ramach Kas chorych skłaniają się w sumie na negatywny obraz otrzymywanych świadczeń. Niespełna połowa ankietowanych uważa, że w razie potrzeby łatwo byłoby im uzyskać pomoc lekarską w ramach ubezpieczenia. Taka sama liczba osób jest odmiennego zdania. Warto jednak zauważyć, że prawie dwa razy więcej respondentów twierdzi, iż w razie choroby byłoby im bardzo trudno dostać się do lekarza, niż sądzi, że uzyskanie tejże pomocy byłoby bardzo łatwe. Zależności te przedstawia rysunek nr 3.

Rys.3. Jak Pan(i) sądzi, czy w razie choroby byłoby Panu (i) łatwo czy też trudno

dostać się do lekarza w ramach ubezpieczenia?32

32. W. Derczyński: Aktualne problemy i wydarzenia.(128) Warszawa.2001

Im respondenci są lepiej wykształceni, tym częściej sądzą, że mieliby trudności z dostaniem się do lekarza niż osoby z wykształcenie podstawowym i zawodowym. Z drugiej zaś strony badani źle oceniający warunki materialne swojego gospodarstwa domowego częściej są przekonani, że w razie choroby trudniej byłoby im dostać się do lekarza w ramach ubezpieczenia, a żyjący w dobrych warunkach częściej sądzą, że byłoby to łatwe.

Trudności częściej spodziewają się też mieszkańcy wielkich aglomeracji, osoby młode, przedstawiciele kadry kierowniczej i inteligencji, pracownicy umysłowi niższego szczebla, badani pracujący na własny rachunek poza rolnictwem oraz uczniowie i studenci. Z zestawienia wyników aktualnego sondażu z tymi z przed reformy jasno wynika, że respondenci gorzej oceniają swoje możliwości skorzystania z pomocy medycznej w chwili obecnej niż w roku 1998.

Tabela nr 3.Porównanie wyników badań dotyczących dostępności do lekarza.

Jak Pan(i) sądzi, czy w razie choroby łatwo czy trudno byłoby się dostać lekarza?	Wskazania respondentów według terminów badań / w procentach/
		III 1998*	I 2001
Bardzo łatwo	12	8
Raczej łatwo	42	40
Raczej trudno	21	24
Bardzo trudno	9	14
Trudno powiedzieć	4	4

Źródło: W.Derczyński: Aktualne problemy i wydarzenia. Warszawa 2001

Warto zwrócić uwagę na fakt, że ocena dostępności do porad lekarskich jest wyraźnie skorelowana z opiniami na temat obecnego funkcjonowania publicznej służby zdrowia. Badani, którzy uważają, że po reformie łatwo byłoby im dostać się do lekarza, również dobrze oceniają funkcjonowanie służby zdrowia, podczas gdy wśród tych, którzy sądzą, że mieliby trudności z dostaniem się do lekarza, pozytywną ocenę wystawia tylko, co jedenasty (9%), a zdecydowana większość (88%) uważa, że publiczna służba zdrowia funkcjonuje źle.

Generalnie, więc można stwierdzić, że po wprowadzeniu reformy obniżył się ogólny procent ocen pozytywnych (bardzo łatwo, raczej łatwo), wzrósł zaś odsetek ocen negatywnych ( raczej trudno, bardzo trudno). Dotyczy to zarówno możliwości uzyskania porady lekarskiej, dostępności do świadczeń medycznych, jak również funkcjonowania całej publicznej służby zdrowia.

3.3. SKUTKI REFORMY W OPINII SPOŁECZNEJ.

Negatywny obraz publicznej służby zdrowia jest wyraźnie skorelowany z postrzeganiem reformy i jej wpływu na całokształt działalności sektora opieki zdrowotnej. Zaledwie, co dziewiąty ankietowany (12%) uważa, że opieka zdrowotna lepiej funkcjonuje po reformie niż przed jej wprowadzeniem. Ponad trzy piąte ankietowanych (62%) jest przeciwnego zdania, zaś prawie jedna piąta (21%) nie dostrzega żadnych zmian. Należy zaznaczyć, iż osoby, według których publiczna służba zdrowia funkcjonuje dobrze, znacznie częściej niż badani oceniający ją źle uważają, że po wprowadzeniu reformy jest lepiej (27%). Wprawdzie i w tej drugiej grupie zdarzają się pozytywne opinie o następstwach reformy (8%), jednak większość negatywnie ocenia jej skutki (74%), źle postrzega je też część (27%) tych respon- dentów, którzy uważają, że obecnie publiczna służba zdrowia funkcjonuje dobrze.

RYS. 4.Czy, Pana(i) zdaniem, obecnie opieka zdrowotna funkcjonuje lepiej czy też

gorzej niż przed wprowadzeniem reformy ?

Źródło: W. Derczyński : Aktualne problemy i wydarzenia .Warszawa (128),2001

Skutki wprowadzenia reformy pozytywnie oceniają przede wszystkim osoby z wyższym wykształceniem oraz ankietowani o wysokich dochodach na osobę. W świetle pozytywnym wprowadzone zmiany postrzegają również respondenci o poglądach prawicowych. Negatywne opinie o następstwach reformy dominują wśród osób o poglądach lewicowych i deklarujących gorsze warunki materialne. Wśród ankietowanych przeważa pogląd (55%), że wprowadzenie reformy służby zdrowia było niekorzystne dla ludzi takich jak oni. Tylko 15% respondentów jest przeciwnego zdania a jedna piąta sądzi, że nie ma to dla nich znaczenia.

RYS.5. Jak Pan(i) sądzi, czy dla ludzi takich jak Pan(i) wprowadzenie reformy służby

zdrowia jest korzystne czy też niekorzystne?

Opinie na temat korzyści wynikających dla ludzi z wprowadzenia reformy opieki zdrowotnej są skorelowane przede wszystkim z oceną warunków materialnych respondentów - im ona gorsza, tym częstsze przekonanie o niekorzystnych następstwach reformy. Widoczne są też - jak w przypadku innych kwestii - różnice opinii powiązane z poglądami politycznymi ankietowanych. Przekonanie o korzystnych skutkach reformy dla zwykłych ludzi częstsze jest wśród młodszych respondentów (do 24 roku życia). Inne różnice związane z cechami społeczno-demograficznymi badanych nie mają regularnego charakteru i nie są statystycznie istotne.(zob.ANEKS),

Aby dokonać bardziej obiektywnej oceny skutków reformy porównam powyższe wyniki z wynikami badań poprzednich.

Tabela nr 4. Porównanie wyników badań dotyczących korzyści wynikających z

wprowadzenia reformy.

Jak Pan(i) sądzi, czy dla ludzi takich jak Pan(i) wprowadzenie reformy służby zdrowia?	Wskazania respondentów według terminów badań w procentach
		III '99	VI '99	XII '99	I '00	VI '00	I '01
jest korzystne	21	18	19	9	19	15
nie ma znaczenia	14	14	10	27	17	20
jest niekorzystne	46	50	59	57	55	55
Trudno powiedzieć	20	19	12	8	9	10

Źródło: W. Derczyński: Aktualne problemy i wydarzenia.Warszawa.2001

Wprowadzenie reformy ochrony zdrowia miało przede wszystkim usprawnić działalność opieki zdrowotnej, ułatwić dostęp pacjentom do usług medycznych, poprawić jakość oferowanych świadczeń - a więc generalnie wpłynąć na poziom zadowolenia społeczeństwa polskiego, jako potencjalnego klienta służby zdrowia. Zestawienie wyników sondaży wskazuje, że pomimo upływu dwóch lat, jakie minęły od wejście w życie reformy, nastroje i zdanie społeczeństwa na temat zasad funkcjonowania ochrony zdrowia nie uległy poprawie. Co więcej, po wprowadzeniu reformy systematycznie wzrastała liczba osób niezadowolonych z funkcjonowania nowego systemu, malała zaś liczba osób nie mających zdania. Z czego wynika tak duży krytycyzm społeczeństwa w odniesieniu do systemu opieki zdrowotnej. Otóż zdecydowana większość badanych (78%) uważa, że w obecnym funkcjonowaniu opieki zdrowotnej należałoby wprowadzić zmiany, w tym ponad połowa (52%) opowiada się za dokonaniem dużych zmian. Tylko, co jedenasty respondent (9%) uważa, że nie należy niczego zmieniać. Konieczność wprowadzenia zmian dostrzegają również osoby, które pozytywnie oceniają funkcjonowanie publicznej służby zdrowia.

Różnice poglądów na temat zmian związane są przede wszystkim z poziomem wykształcenia - im ono wyższe, tym więcej osób uważa, że należałoby wprowadzić zmiany w obecnym funkcjonowaniu opieki zdrowotnej. Zwolenników zmian jest też tym więcej, im większa miejscowość, w której mieszkają badani. Daje się zauważyć także pewien wpływ poglądów politycznych - osoby o orientacji lewicowej najczęściej wyrażają opinie o konieczności dużych zmian. Warto zwrócić uwagę, że niektóre grupy respondentów znacznie częściej niż pozostałe nie maja wyrobionej opinii na temat zmian /wpływ zniekształcający na rozkład odpowiedzi zamieszczonych w aneksie/ Analizując inne dane demograficzno- społeczne można zaobserwować, że najwięcej zwolenników zmian jest wśród kadry kierowniczej i inteligencji, osób pracujących na własny rachunek., a najwięcej przeciwników jakichkolwiek zmian- wśród biernych zawodowo oraz rolników.

RYS.6. Czy, Pana(i) zdaniem, w obecnym funkcjonowaniu opieki zdrowotnej

należałoby wprowadzić jakieś zmiany czy też nie ma potrzeby wprowadzania

zmian?

Na pytanie: Co Pan(i) zdaniem, należałoby zmienić w opiece zdrowotnej? - uzyskano szereg odpowiedzi, które następnie pogrupowano w cztery zasadnicze grupy. Ponieważ odpowiedzi respondentów były dość zróżnicowane części zgłoszonych postulatów nie udało się zakwalifikować do żadnej z grup, ujęto je, więc oddzielnie.

Spośród licznych propozycji zmian największy odsetek (25%)stanowią postulaty związane z poprawą dostępu do usług medycznych. Postulatem najczęściej wysuwanym przez respondentów było ułatwienie dostępu do świadczeń medycznych, głównie do lekarzy specjalistów oraz dostępu do badań specjalistycznych. Ankietowani równie często opowiadali się za likwidacją limitów usług narzucanych przez kasy chorych, ułatwieniem dostępu do lekarzy i opieki zdrowotnej w ogóle poprzez likwidację konkretnych zjawisk, np. kolejek w przychodniach. Druga -pod względem liczebności- grupa postulatów dotyczyła zagadnień związanych z finansowaniem opieki zdrowotnej, funkcjonowaniem kas chorych i kosztów ich działalności. Zdecydowana większość respondentów (17%) opowiadała się za likwidacją Kas chorych oraz za zmniejszeniem odpłatności za świadczenia zdrowotne i leki. Spośród innych propozycji zmian na uwagę zasługują te, które dotyczą zwiększenia nakładów na służbę zdrowia (wyposażenie w nowoczesny sprzęt i aparaturę medyczną); oraz poprawy poziomu usług zdrowotnych. Szczegółowe zestawienie proponowanych zmian ujęto w poniższej tabeli.

Tabela nr 5. Propozycje zmian w funkcjonowaniu opieki zdrowotnej.

Co, Pana(i) zdaniem, należałoby zmienić w opiece zdrowotnej?		ogółem
Postulaty ogólne dotyczące obecnego systemu
Usprawnić reformę, poprawić oraz zreformować, ujednolicić system i inne	10%
Zmienić sposób finansowania opieki zdrowotnej przez kasy chorych - zmienić finansowanie, uporządkować, zwiększyć kontrolę itp.	7%	21%
Zmniejszyć koszty działalności kas chorych - ograniczyć wydatki, obniżyć zarobki, zmniejszyć biurokrację itp.	6%
Postulaty dotyczące lepszego dostępu do usług medycznych
Ułatwić dostęp do lekarzy specjalistów: likwidacja skierowań, skrócenie czasu oczekiwania na poradę itp.	19%
Ułatwić dostęp do lekarza i opieki zdrowotnej, do usług medycznych (ogólnie) oraz do szpitali, stomatologa itd.	12%
Zmniejszenie kolejek do lekarzy w przychodniach,	4%	25%
Ułatwienie dostępu do badań specjalistycznych	2%
Likwidacja limitów usług, rejonizacji kas itp.	1%
Polepszenie opieki dla ludzi niepełnosprawnych, starych, ciężko chorych, kombatantów	1%
Postulaty dotyczące nakładów na opiekę zdrowotną
Zwiększyć nakłady na opiekę zdrowotną, służbę zdrowia, zwiększyć środki finansowe, dotacje; zwiększyć składkę ubezpieczenia	8%
Lepiej opłacać personel zakładów opieki zdrowotnej	5%
Unowocześnić opiekę, podnieść standard, poprawić poziom diagnostyki, zwiększyć nakłady na sprzęt itp.	2%	16%
Inne - zwiększyć liczbę placówek, personelu, poprawić działanie transportu sanitarnego i pogotowia ratunkowego	1%
Postulaty dotyczące zmniejszenia lub zniesienia odpłatności
Zmniejszyć lub znieść odpłatność za leki	7%
Zmniejszyć lub znieść odpłatność za usługi, badania, leczenie stomatologiczne itp.	2%
Wprowadzić bezpłatność wszystkich świadczeń dla ubezpieczonych	2%	12%
Zlikwidować konieczność ponoszenia opłat wynikającą z niedostępności usług w ramach ubezpieczenia i korzystania z prywatnych usług	1%
Inne postulaty
Zlikwidować kasy chorych		17%
Wrócić do tego, co było przed reformą		2%
Wprowadzić/pozostawić całkowicie państwową opiekę zdrowotną		1%
Poprawić stosunek do pacjenta - lekarzy i innych pracowników		5%
Wyeliminować korupcję, ukrócić łapownictwo w służbie zdrowia		2%
Sprywatyzować opiekę zdrowotną, wprowadzić prywatne kasy chorych		2%
Różne inne propozycje zmian ( np. likwidacja książeczek RUM, wprowadzenie bonów, przekazanie finansów samorządom i inne)		5%
Trudno powiedzieć		5%

*Odpowiedzi osób, które uważają, że należałoby wprowadzić zmiany (N-826)

Źródło: W. Derczyński: Aktualne problemy i wydarzenia.(128) Warszawa.2001

Z powyższego zestawienia jasno wynika, że propozycje zmian wynikają głównie z wprowadzonych utrudnień w dostępie do usług zdrowotnych i spowodowanego tym poczucia zagrożenia dla zdrowia.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Mianem percepcji społecznej określamy złożony zespół procesów psychicznych, dzięki którym poznajemy i rozumiemy zjawiska zachodzące w otaczającym nas świecie. Ponieważ świat zewnętrzny dostarcza nam niezliczonej liczby bodźców, których nie jesteśmy w stanie „ogarnąć” posługujemy się mechanizmami umożliwiającymi selekcję, organizowanie oraz interpretację napływających informacji, ostatecznie podejmujemy decyzje i wydajemy sądy dotyczące danego zdarzenia. Przy czym na każdym z etapów procesu percepcji stosujemy uproszczenia, które często powodują zniekształcenia prowadzące do fałszywej oceny określonego zjawiska. Głównym celem niniejszej pracy była próba odpowiedzi na pytanie: Jaka jest społeczna percepcja reformy ochrony zdrowia po dwóch latach jej funkcjonowania?

Interesowało mnie przede wszystkim to, jak społeczeństwo spostrzega, interpretuje oraz ocenia reformę ochrony zdrowia i jakie czynniki miały znaczący wpływ na proces percepcji. Na podstawie dokładnej analizy przedstawionych badań mogę stwierdzić, że mimo dwóch lat, jakie upłynęły od wejścia w życie nowych zasad funkcjonowania opieki zdrowotnej nastroje społeczeństwa nie zmieniły się na lepsze.

Nadal zdecydowana większość społeczeństwa (64%) krytycznie ocenia wprowadzone w wyniku reformy zmiany, a tym samym obraz reformy ochrony zdrowia w ich odczuciu jest negatywny.

Ponadto 62% ankietowanych sądzi, że obecnie opieka zdrowotna funkcjonuje gorzej niż przed wprowadzeniem reformy; 21% jest zdania, że w funkcjonowaniu służby zdrowia nie nastąpiły żadne zmiany, a tylko 12% badanych jest zadowolonych z następstw reformy.

Na negatywny obraz reformy zdrowia składają się przede wszystkim niespełnione „pobożne życzenia” i oczekiwania respondentów o tym jak być powinno a tym jak jest. Ponad połowa respondentów (55%) uważa, bowiem, że dla ludzi takich jak oni wprowadzenie reformy jest niekorzystne; jedna piąta (20%) sądzi, że nie ma to znaczenia.

Stosunkowo niewielu badanych (15%) dostrzega dla siebie korzyści wynikające z wprowadzenia nowych zasad funkcjonowania systemu ochrony zdrowia. Znamienny jest fakt, że aż trzy czwarte respondentów (78%) opowiada się za

wprowadzeniem zmian w funkcjonowaniu opieki zdrowotnej, w tym ponad 52% uważa, że powinny być to zmiany dość znaczne. Według ankietowanych największych zmian należy dokonać w poprawie dostępu do świadczeń medycznych /lekarzy specjalistów / poprzez likwidację limitów usług, zniesienie rejonizacji kas (25%) oraz w zakresie sposobu finansowania opieki zdrowotnej (21%);

Równie często wysuwanym przez badanych postulatem (17%) była likwidacja Kas chorych. Zaledwie 9% badanych jest zdania, że nie należy wprowadzać żadnych modyfikacji w obecnym systemie.

Wyniki badań i wnioski z nich płynące uprawniają do stwierdzenia, że reforma ochrony zdrowia jest niejako „filtrowana” przez pryzmat interesów politycznych respondentów. Czynnikiem najbardziej różnicującym proces percepcji reformy ochrony zdrowia w świadomości społecznej są sympatie polityczne ankietowanych. Zdecydowana większość osób o poglądach lewicowych (73%) postrzega wprowadzone zmiany w niekorzystnym świetle, wśród osób o poglądach prawicowych obraz reformy jest mniej krytyczny (49%).Wskazuje to na to, że respondenci należący do drugiej grupy solidaryzują się z przedstawicielami opcji rządzącej i generalnie popierają wprowadzane przez nich zmiany. Ponadto elektorat

prawicowy częściej dostrzega korzyści płynące z wprowadzenia reformy służby zdrowia niż sympatycy partii opozycyjnych. W pierwszej grupie zwolenników reformy jest dwukrotnie więcej niż w grupie drugiej (odpowiednio 22% i 11%). Przekonania prawicowe sprzyjają także pozytywnym opiniom na temat funkcjonowania publicznej służby zdrowia po reformie (30%); wśród identyfikujących się z lewicą odsetek pozytywnych ocen jest dwukrotnie niższy (16%). Zarówno osoby o poglądach prawicowych jak i lewicowych deklarują konieczność modyfikacji obecnego systemu ochrony zdrowia ( 44% i 63%).

Czynnikiem w istotny sposób warunkującym percepcję reformy jest poczucie własnego bezpieczeństwa materialnego, im, bowiem lepsza sytuacja materialna ankietowanych, tym częściej dostrzegają oni pozytywne i tym rzadziej negatywne następstwa reformy, przy czym różnice w ocenie nie są już tak wyraźne jak w przypadku opcji politycznych.

Wykształcenie, pełniona rola społeczna oraz doświadczenia osobiste ankietowanych nie miały istotnego wpływu na przebieg percepcji reformy ochrony zdrowia, aczkolwiek osoby legitymujące się wykształceniem wyższym łagodniej osądzały następstwa i skutki reformy niż osoby z wykształceniem podstawowym (odpowiednio 16% i 10%).

Reasumując powyższe rozważania mogę stwierdzić, że społeczny odbiór reformy ochrony zdrowia jest negatywny. Czynnikiem, który wywarł decydujący wpływ na taki stan rzeczy było to, że reforma ochrony zdrowia nie spełniła oczekiwań, jakie wiązano z jej wdrożeniem.

BIBLIOGRAFIA

1. Argyle. M.: Psychologia stosunków międzyludzkich.PWN,Warszawa.1999

2. Aronson. E.: Człowiek istota społeczna.PWN,Warszawa.1995

3. Aronson. E; Wilson. T.D; Akert. R.M.: Psychologia społeczna. Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań,1997

4. Baran A.: Wiadomości Statystyczne. Finanse ochrony zdrowia, Warszawa. Nr 8 / 2000.

5. Dercz M; Izdebski H.: Organizacja ochrony zdrowia w Rzeczpospolitej Polskiej.Wyd. Juris, Warszawa-Poznań.2001

6. Domochowski W.; Kowalik S.; Miluska J.: Z zagadnień psychologii społecznej. PWN, Warszawa.1984

7. W.Domochowski; M.Argyle (red).:Reguły życia społecznego. Oksfordzka psychologia społeczna. PWN, Warszawa 1994

8. Dziennik Ustaw Nr 28 poz.152 z póź. zm. Ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.

9. Dziennik Ustaw Nr.164,poz.1164 z dn.21.12.1998

10. Dziennik Ustaw Nr 140,poz.909 z dn.20.11.1998

11. Jung B (red): Media komunikacja biznes elektroniczny. Wyd. Difin, Warszawa.2001

12. Kautsch M.: Służba zdrowia. Nr 99-100 / 1999

13. Kryszewski.W., Marcinkowski R.(red) Encyklopedia powszechna.Tom IV. PWN,Warszawa.1987.

14. Lewicka M.(red) Psychologia spostrzegania społecznego. Książka i Wiedza,

Warszawa.1985

15. Mika S: Psychologia społeczna.PWN,Warszawa.1984

16. Olechnicki.K. ,Załęcki.P.: Słownik Socjologiczny. Wydawnictwo Graffiti BC,

Toruń.2000

17. Sobol E (red) Słownik wyrazów obcych. PWN, Warszawa,1999

18. Stankiewicz.J. Komunikowanie się w organizacji. Wyd. ASTRUM, Wrocław 1999

19. Szewczyk W (red): Encyklopedia psychologii. Fundacja Innowacja, Warszawa. 1998

20. Włodarczyk. T.: Transformacja systemu ochrony zdrowia w Polsce. PZWL, Warszawa 1998

21. Wojciszke.B (red): Psychologia zjawisk społecznych. PWN, Warszawa 1999

SPIS WYKRESÓW

Rys.1. Pięciostopniowy model percepcji.

Rys.2. Jak ogólnie ocenia Pan(i) obecne funkcjonowanie publicznej służby zdrowia?

Rys.3. Jak Pan(i) sądzi, czy w razie choroby byłoby Panu(i) łatwo czy też trudno

dostać się do lekarza w ramach ubezpieczenia zdrowotnego?

Rys.4. Czy Pana(i) zdaniem obecna opieka zdrowotna funkcjonuje lepiej czy też

gorzej niż przed reformą?

Rys.5. Jak Pan(i) sądzi , czy dla ludzi takich jak Pan(i) wprowadzenie reformy służby

zdrowia jest korzystne czy też niekorzystne?

Rys.6. Czy Pana(i) zdaniem w obecnym funkcjonowaniu opieki zdrowotnej

należałoby wprowadzić jakieś zmiany czy też nie ma potrzeby wprowadzania

zmian?

SPIS TABEL

Tabela nr 1. Struktura badanej populacji według płci, wieku, miejsca zamieszkania.

Tabela nr 2. Struktura badanej populacji według wykształcenia, poglądów

politycznych.

Tabela nr 3. Struktura badanej populacji według oceny własnych wartości

materialnych oraz dochodów finansowych.

Tabela nr 4. Porównanie wyników badań dotyczących dostępności do lekarza.

Tabela nr 5. Porównanie wyników badań dotyczących korzyści wynikających z

wprowadzenia reformy.

Tabela nr 6. Propozycje zmian w funkcjonowaniu opieki zdrowotnej.

ANEKS ( Źródło: Derczyński. W.: Aktualne problemy i wydarzenia.Warszawa.2001)

TABELA I. Jak ogólnie ocenia Pan(i) obecne funkcjonowanie publicznej służby

zdrowia?

	Dobrze	Źle	Trudno powiedzieć	Liczba osób
Ogółem (w %)	24	72	5	1069
Płeć: Mężczyźni Kobiety	25 22	71 72	4 5	507 562
Wiek: 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 i powyżej	27 21 19 21 25 30	71 77 75 73 71 63	2 3 6 6 3 6	153 189 210 210 131 177
Miejsce zamieszkania: Wieś Miasto do 20 tys. 20-100 tys. 101-500 tys. 501 tys. i więcej	26 22 20 29 13	68 76 76 66 82	5 3 4 5 4	397 132 196 220 125
Wykształcenie: Podstawowe Zawodowe Średnie wyższe	34 22 19 17	59 75 77 80	7 3 4 3	282 310 386 91
Dochody na jedną osobę: Do 275 zł. 276-399 zł. 400-549 zł. 550-799 zł. Powyżej 799 zł.	27 19 21 31 14	69 77 75 63 85	4 3 4 5 1	143 124 222 171 155
Ocena własnych wartości materialnych: Złe Średnie dobre	22 24 24	73 70 74	4 6 2	354 493 222
Poglądy polityczne: Lewica Centrum Prawica Trudno powiedzieć	16 25 30 25	80 71 68 67	4 4 2 8	329 241 241 255
Grupa zawodowa: Kadra kierownicza Pracownicy umysłowi Pracownicy fizyczni Renciści Emeryci Studenci i uczniowie Bezrobotni	14 6 22 35 26 32 32	83 91 74 62 68 62 64	3 3 4 3 6 6 5	67 107 59 128 206 75 129

TABELA II. Jak Pan(i) sądzi czy w razie choroby byłoby Panu(i) łatwo czy też trudno dostać się do lekarza w ramach ubezpieczenia?

	Łatwo	Trudno	Trudno powiedzieć	Liczba osób
Ogółem (w %)	24	72	5	1069
Płeć: Mężczyźni Kobiety	48 49	49 48	4 3	507 562
Wiek: 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 i powyżej	40 38 53 46 57 57	59 58 42 50 40 39	1 4 5 3 3 4	153 189 210 210 131 177
Miejsce zamieszkania: Wieś Miasto do 20 tys. 20-100 tys. 101-500 tys. 501 tys. i więcej	49 50 51 48 41	48 46 46 49 55	3 4 3 4 5	397 132 196 220 125
Wykształcenie: Podstawowe Zawodowe Średnie wyższe	55 49 44 44	40 48 53 53	4 3 4 3	282 310 386 91
Dochody na jedną osobę: Do 275 zł. 276-399 zł. 400-549 zł. 550-799 zł. Powyżej 799 zł.	41 48 52 54 49	56 52 44 43 48	3 0 4 4 4	143 124 222 171 155
Ocena własnych wartości materialnych: Złe Średnie dobre	44 49 54	52 47 43	4 3 3	354 493 222
Poglądy polityczne: Lewica Centrum Prawica Trudno powiedzieć	46 50 53 46	51 47 45 48	3 3 2 6	329 241 241 255
Grupa zawodowa:/ bierni zawodowo/ Kadra kierownicza Pracownicy umysłowi Pracownicy fizyczni Renciści Emeryci Studenci i uczniowie Bezrobotni	39 36 52 54 54 44 48	55 59 43 44 41 55 49	5 5 5 2 5 1 5	67 107 59 128 206 75 129

TABELA III. Czy Pana(i) zdaniem , obecna opieka zdrowotna funkcjonuje lepiej

czy też gorzej niż przed wprowadzeniem reformy?

	Lepiej	Ani lepiej, ani gorzej	Gorzej	Trudno powiedzieć	Liczba osób
Ogółem (w %)	13	21	62	5	1069
Płeć: Mężczyźni Kobiety	12 13	20 21	62 61	5 4	507 562
Wiek: 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 i powyżej	19 11 15 11 12 8	14 17 19 20 29 30	58 69 63 66 59 51	9 3 2 3 1 11	153 189 210 210 131 177
Miejsce zamieszkania: Wieś Miasto do 20 tys. 20-100 tys. 101-500 tys. 501 tys. i więcej	10 17 14 13 13	21 23 22 21 17	65 55 60 58 67	4 5 5 7 3	397 132 196 220 125
Wykształcenie: Podstawowe Zawodowe Średnie wyższe	10 13 13 16	29 21 17 15	54 64 66 60	8 2 4 9	282 310 386 91
Dochody na jedną osobę: Do 275 zł. 276-399 zł. 400-549 zł. 550-799 zł. Powyżej 799 zł.	11 7 10 19 10	19 27 22 19 19	64 65 62 59 67	6 1 6 4 4	143 124 222 171 155
Ocena własnych wartości materialnych: Złe Średnie dobre	9 13 19	21 22 19	67 60 57	4 5 4	354 493 222
Poglądy polityczne: Lewica Centrum Prawica Trudno powiedzieć	10 11 20 10	15 27 26 19	73 58 49 63	3 3 5 8	329 241 241 255
Grupa zawodowa:/ Bierni zawodowo/ Kadra kierownicza Pracownicy umysłowi Pracownicy fizyczni Renciści Emeryci Studenci i uczniowie Bezrobotni	14 8 18 12 8 15 13	15 13 22 29 32 17 18	66 76 59 54 54 51 66	5 4 1 5 7 16 3	67 107 59 128 206 75 129

TABELA IV. Jak Pan(i) sądzi czy dla ludzi takich jak Pan(i) wprowadzenie reformy jest korzystne czy też niekorzystne?

	Korzystne	Nie ma znaczenia	Niekorzystne	Trudno powiedzieć	Liczba osób
Ogółem (w %)	15	20	55	11	1069
Płeć: Mężczyźni Kobiety	15 14	21 18	53 57	10 11	507 562
Wiek: 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 i powyżej	21 18 14 10 12 15	22 17 17 17 26 22	45 49 60 65 60 49	12 15 9 9 2 15	153 189 210 210 131 177
Miejsce zamieszkania: Wieś Miasto do 20 tys. 20-100 tys. 101-500 tys. 501 tys. i więcej	14 11 15 17 16	19 26 17 18 20	55 52 62 50 58	11 11 7 14 6	397 132 196 220 125
Wykształcenie: Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe	12 15 16 18	25 18 16 21	50 56 59 53	14 11 9 8	282 310 386 91
Dochody na jedną osobę: Do 275 zł. 276-399 zł. 400-549 zł. 550-799 zł. Powyżej 799 zł.	17 14 10 16 17	15 19 20 20 19	51 61 59 55 53	17 6 11 10 10	143 124 222 171 155
Ocena własnych wartości materialnych: Złe Średnie Dobre	12 13 23	18 19 23	59 56 47	11 12 7	354 493 222
Poglądy polityczne: Lewica Centrum Prawica Trudno powiedzieć	11 14 22 12	16 22 25 17	66 55 43 54	7 9 10 17	329 241 241 255
Grupa zawodowa: Kadra kierownicza Pracownicy umysłowi Pracownicy fizyczni Bierni zawodowo: Renciści Emeryci Studenci i uczniowie Bezrobotni	14 10 17 18 12 19 18	21 14 21 20 21 26 25	58 64 54 57 54 44 47	8 12 9 5 12 11 10	67 107 59 128 206 75 129

TABELA VI. Czy Pana(i) zdaniem w obecnym funkcjonowaniu opieki zdrowotnej w naszym kraju należałoby wprowadzić jakieś zmiany czy też nie ma potrzeby wprowa- dzania zmian? 1- tak , duże zmiany; 2- tak ,niewielkie zmiany; 3- nie należy.

	1	2	3	Trudno powiedzieć	Liczba osób
Ogółem (w %)	53	25	9	13	1069
Płeć: Mężczyźni Kobiety	53 53	27 24	9 9	12 14	507 562
Wiek: 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 i powyżej	47 53 57 63 54 39	30 30 25 23 23 21	13 8 4 5 9 16	11 9 14 9 13 24	153 189 210 210 131 177
Miejsce zamieszkania: Wieś Miasto do 20 tys. 20-100 tys. 101-500 tys. 501 tys. i więcej	47 49 60 48 70	23 32 22 32 20	11 9 10 7 3	18 10 8 13 6	397 132 196 220 125
Wykształcenie: Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe	38 49 64 65	22 31 24 25	15 12 6 2	25 12 6 8	282 310 386 91
Dochody na jedną osobę: Do 275 zł. 276-399 zł. 400-549 zł. 550-799 zł. Powyżej 799 zł.	49 50 54 50 63	25 25 23 29 26	10 14 7 8 5	16 11 16 13 7	143 124 222 171 155
Ocena własnych wartości materialnych: Złe Średnie dobre	58 48 56	20 28 29	8 10 7	14 14 9	354 493 222
Poglądy polityczne: Lewica Centrum Prawica Trudno powiedzieć	63 53 44 48	23 25 35 21	6 12 6 20	7 10 16 20	329 241 241 255
Grupa zawodowa: Kadra kierownicza Pracownicy umysłowi Pracownicy fizyczni Renciści Emeryci Studenci i uczniowie Bezrobotni	65 71 57 43 48 45 54	27 23 35 31 18 27 21	3 2 4 13 11 12 12	5 4 4 13 22 16 14	67 107 59 128 206 75 129

35

Pięć

zmysłów

Bodziec

Organizowanie

Uwaga

Interpretacja

Sprawdzanie

Osądzanie

Podejmowanie decyzji i zachowanie

---