Wyższe Seminarium Duchowne
Towarzystwa Salezjańskiego w Krakowie

Mirosław Płonka sdb

Jahwe Jedynym Bogiem Izraela

Monolatria Izraela a wielobóstwo ziemii Kanaan

u proroków Starego Testamentu

Praca zaliczeniowa ze Starego Testamentu

Kraków 2003

Spis treści

spis treści 2

wstęp 4

rozdział i kult jahwe i bożków pogańskich
w izraelu 5

1.1. charakterystyka wierzeń pogańskich w ziemii kanaan 5

1.2. wiara w jahwe w izraelu a wierzenia pogańskie 8

1.3. prorocy izraelscy jako prorocy monoteistyczni 10

1.4. wezwanie do monoteizmu 13

rozdział ii jahwe jedynym bogiem izraela 15

2.1. relacja jahwe do narodu wybranego 15

2.2. wybór izraela i jego konsekwencje 16

2.3. prorocy izraelscy orędownikami monoteizmu 17

zakończenie 19

bibliografia 20

Wstęp

Rozdział I

Kult Jahwe i bożków pogańskich w Izraelu

1. Charakterystyka wierzeń pogańskich w ziemii Kanaan

Omawiając wierzenia kananejskie, należy odnieść się przede wszystkim do geograficznego i kulturowego położenia całej Ziemi Obiecanej. Kanaan w czasach proroków przedwygnaniowych oraz w czasach późniejszysch, geograficznie i kulturowo stanowi pomost pomiędzy dwoma wielkimi imperiami Bliskiego Wschodu: Mezopotamią i Egiptem. Sama sytuacja geograficzna stała się powodem, dla którego ziemie kananejskie były „strefą buforową, a co za tym idzie, strefą mieszania się różnych wpływów kulturowych i cywilizacyjnych.”

Kanaan - położenie geopolityczne.

Sam teren Kanaanu, należący do starożytnego rejonu Żyznego Półksiężyca, pozbawiony jest ujść wodnych umożliwiających spokojne nawadnianie pól uprawnych. Każde zbiory uzależnione były od opadów atmosferycznych, które na terenie tej krainy geograficznej występują przez kilka miesięcy w roku, w czasie pory zimowej. Charakterystyczną cechą klimatu kananejskiego, jest następstwo pory suchej po deszczowej, ogromnych upałów po ulewnych deszczach. Te dwa ważne aspekty klimatyczne Kanaanu mają ścisły związek z naturą najbardziej popularnych bóstw kananejskich: Baala, Mota, Jama, Anat.

Samo przedstawienie poszczególnych bóstw w religii kananejskiej, ściśle wiązało się
z następstwem klimatycznym. Wszystkie bóstwa występowały jako przeciwstawne pary, które były z sobą w nieustannej walce o dominację nad światem. Zwycięstwo czasowo należało do jednego, a później do drugiego z nich. Baal, jako bóg dający życie, przynoszący deszcz, przeciwstawiany był siewcy śmierci, którym był Mot, bóg przynoszący z sobą gorącą susze.

W postaci Anat przedstawiane były dwa aspekty religii kananejskiej - płodność
i wojna. Sama Anat należała do najbardziej popularnych bóstw Kanaanu dzięki łączeniu
w swojej osobie dwóch przeciwstawnych cech: miłości i śmierci.

Całość religii kananejskiej cechuje bardzo duża różnorodność bóstw antropomorficznych. Samo działanie poszczególnych bóstw związane było z osobową wolą poszczególnych postaci bogów, ludzi czy władców, a nie z abstrakcyjnymi ideami, wprowadzonymi na rzecz kultu religijnego.

Cechami wspólnymi religii kananejskiej i religii Mezopotamii, było przede wszystkim odzwierciedlenie poszczególnych praw natury. Niezmienność świata wyrażająca się
w cykliczności ruchu planet oraz pór roku oraz przemijalność świata i człowieka, którą charakteryzują zjawiska przyrody - były głównymi ideami związanymi z działalnością bóstw Kanaanu oraz Mezopotamii.

2. Wiara w Jahwe w Izraelu a wierzenia pogańskie

`y:n"P'-l[; ~yrIxea] ~yhil{a/ ^l.-hy<h.yI al{

„Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie!” (Wj 20, 3;)

Zawarcie przymierza pomiędzy Jahwe, a Izraelem pod górą Synaj, potwierdzone zostało przez nadanie Izraelowi Dekalogu, który zawierał i nadal zawiera najważniejsze prawo, a zarazem obowiązek dla każdego Izraelity. Samo Przymierze określiło w sposób jasny że „ludzki partner ma pewne obowiązki” względem Boga. Tym obowiązkiem,
a jednocześnie przywilejem Narodu Wybranego, było czczenie Jahwe jako Jedynego Boga. Sam Dekalog w swojej pierwszej części mówi o obowiązkach względem Boga, dopiero
w części drugiej wyrażona jest treść obowiązków względem bliźniego.

Na pierwszym miejscu w Dekalogu jest wymienione najważniejsze przykazanie dla całego Izraela. Jest ono w pewnym sensie zakazem dla Izraelitów i ostrzeżeniem przed podejmowaniem jakichkolwiek działań w kierunku zniesienia tego przykazania. Sam Jahwe
w treściach Starego Testamentu niejednokrotnie daje znać Żydom że:

„... ponieważ Ja Jahwe, twój Bóg, jestem Bogiem zazdrosnym ...” (Wj 20, 5;)

Zazdrość Jahwe o uwielbianie Go przez Izraela, przejawiała się według Żydów, choćby w nasyłanych na nich karach za każdorazowe odstępstwo czy grzech pogaństwa. Jednocześnie należy pamiętać, że zazdrość Jahwe wobec innych pogańskich bożków oznacza Jego wielką Świętość. W pierwszym przykazaniu zawarta była treść z kategorycznym żądaniem wyłączności dla Jahwe w kulcie całego Izraela.

Historia Ludu Wybranego przekazuje jednak wiele zdarzeń, kiedy to Izraelici porzucali wiarę, ufność w Jahwe i w swoich wierzeniach, kultach czy zachowaniach religijnych wprost przechodzili do kultu pogańskich bożków.

Egipskie wyobrażenia bogów: Tot (po lewej) oraz Horus (po prawej).

Trzeba pamiętać, że zawsze chodzi tu w mniejszym stopniu o wielkich bogów, odbierających cześć w ówczesnych mocarstwach, o babilońskiego Marduka, czy też
o egipskiego Seta, Tota, Horusa lub Amona, a raczej o bóstwa, których kult w Palestynie był kultem rodzimym. I będąc faktycznie kultem zastanym przez Izraela w Ziemi Obiecanej, mógł się rzeczywiście stać pokusą dla całego Izraela.

Marduk - babiloński bóg światła.

Takimi pogańskimi bogami byli miedzy innymi kananejski Baal, bóg Betel, Dagon, Asztarta, Anat, Aszera. Wszystkie pogańskie bożki - były bogami czczonymi nie tylko przez zwykłych Izraelitów, lecz także przez ich władców, namaszczanych przecież przez proroków, których wysyłał sam Jahwe. Sam król Salomon, mimo tego że został obdarzony licznymi łaskami od Boga, ostatecznie odszedł od prawowiernego kultu i za namową jednej
z małżonek oddał się kultowi pogańskiemu, co w przyszłości spotkało się z karą Jahwe.

3. hh

4. hh

Rozdział II

Jahwe jedynym bogiem Izraela

1. C

2. m

3. a

Zakończenie

Bibliografia

Źródła

• Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu; W przekładzie z języków oryginalnych; pod redakcją: Kazimierz Dynarski SAC; Maria Przybył; Wydanie piąte na nowo opracowane i poprawione; Pallottinum; Poznań 2002.

• Biblia Hebraica

Literatura podstawowa

• Flis Jan; Konkordancja Starego i Nowego Testamentu do Biblii Tysiąclecia; Oficyna Wydawnicza VOCATIO; Warszawa 1996.

Literatura pomocnicza

• Alexander David, Alexander Pat; Przewodnik po Biblii; Oficyna Wydawnicza VOCATIO; Warszawa 1997.

• Bora Madia Adriana; Żyd naszym bratem... Chrześcijaństwo w świetle Pism
  i tradycji hebrajskiej; tł. Kamieniecki Daniel; Wydawnictwo M, Kraków 1998.

• Baldock John; Symbolika chrześcijańska; Dom Wydawniczy REBIS; Poznań 1994.

• Czerski Janusz; Metody interpretacji Nowego Testamentu; Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego; Opole 1997.

• Dufour Leon Xavier; Słownik Nowego Testamentu; Księgarnia Świętego Wojciecha; Poznań 1981.

• Langkammer Hugolin; Wprowadzenie do Ksiąg Nowego Testamentu; Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, Wrocław 1990.

• Teresa Staniek Jahwe a bogowie ludów; Biblioteka Pomocy Naukowych Uniwersytetu imienia Adama Mickiewicza - Wydział Teologiczny, Poznań 2002.

• Żbikowski Andrzej; Żydzi; Wydawnictwo Dolnośląskie; Wrocław 2000.

Staniek Teresa; Jahwe a bogowie ludów; Uniwersytet Adama Mickiewicza; Poznań 2002; s. 67.

von Rad Gerhard; Teologia Starego Testamentu; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1986; s. 113.

Ibidem: s.118.

6

---