UBEZPIECZENIA - Dr Helena Ogrodnik

WYKŁAD I: Ryzyko a ubezpieczenia

Pierwszą próbę naukowej syntezy ubezpieczenia społecznego podjął Willet. Podjął on ekonomiczną teorię ryzyka.

RYZYKO wg Willeta jest czymś obiektywnym skorelowanym z subiektywną niepewnością.

Jeśli znany jest stopień niepewności to ta niepewność przestaje być niepewnością a staje się RYZYKIEM.

Knight - jeżeli znany jest stopień niepewności to przestaje ona być niepewnością i staje się ryzykiem

Dwa rodzaje niepewności:

1. niepewność mierzalna - ryzyko,

2. niepewność niemierzalna.

RYZYKO jest szczególnym rodzajem niepewności, takim, które daje się zmierzyć przy użyciu metod matematyczno-statystycznych, a szczególnie rach. prawdopodobieństwa.

RYZYKO:

1. możliwość zdarzenia wywołującego stratę,

2. prawdopodobieństwo nastąpienia zdarzenia wywołującego stratę,

3. przedmiot lub grupa przedmiotów, które narażone są na stratę (kredyt, zwierzę, budynek),

4. zdarzenie, które tą stratę wyrządza np. pożar, huragan, powódź, nieszczęśliwy wypadek, gradobicie, bankructwo

5. możliwość lub prawdopodobieństwo subiektywnego powiększenia straty wynikającej z jakiegoś niebezpieczeństwa (hazard),

6. możliwa wielkość straty, na którą narażone są osoby lub mienie,

7. zróżnicowanie (fluktuacja) możliwych strat,

8. niepewność dotycząca strat (niepewność lub wątpliwość co do możliwości przewidzenia przyszłości).

Według Amerykańskiej Komisji do spraw terminologii:

1. RYZYKO to niepewność co do nastąpienia określonego zdarzenia w warunkach istnienia 2 lub więcej możliwości,

2. RYZYKIEM określa się ubezpieczoną osobę lub przedmiot.

KLASYFIKACJA: Ryzyko w teorii ubezpieczeń

1. finansowe - konsekwencje ryzyka można określić w pieniądzu,

2. niefinansowe - konsekwencje ryzyka nie można określić w pieniądzu.

1. statyczne - ryzyko nie związane z postępem np. powódź, pożar

2. dynamiczne - ryzyko związane ze zmianami gustów, zmianami technicznymi, zmianami cen itp., generowane przez zmiany

1. fundamentalne - źródłem tego ryzyka są najczęściej przyczyny polityczne, ekonomiczne, społeczne, czasami sił przyrody; ryzyko ma wpływ na dużą liczbę podmiotów, które pozostaje poza nawet częściową kontrolą pojedynczych podmiotów, kryterium przedmiotowe, ilościowe, możliwość kontroli ryzyka

2. partykularne - źródło tego ryzyka tkwi w aktywności pojedynczych podmiotów; ryzyko, które powoduje straty w skali indywidualnej, które można częściowo kontrolować. Np. Kradzież

Mogą też być takie rodzaje ryzyka, które wynikają z przyczyn od jednostek niezależnych (zatonięcie statku)

KRYTERIA ROZRÓŻNIAJĄCE OBA RYZYKA:

• źródło ryzyka,

• ilość - zakres oddziaływania,

• jakość - możliwość jego kontroli.

1. czyste - konsekwencją jest strata, istnieje z natury rzeczy, nie ma straty ani zysku np. pożar

2. spekulacyjne = spekulatywne - konsekwencją może być albo strata albo zysk. Alternatywa np. gra na giełdzie

Podział istotny dla prawnej systematyki ubezpieczeń. Kryterium podziału to charakter przedmiotu ryzyka.

1. majątkowe:

1. rzeczowe, -zniszczenie, uszkodzenie, utrata przedmiotów majątkowych

2. związane z prawami majątkowymi,

3. związane z odpowiedzialnością cywilną. - zobowiązania

4. związane z należnościami np. kredyty

2. osobowe.

POSTAWY WOBEC RYZYKA:

2. można lubić ryzyko,

3. awersja,

4. neutralność.

ETAPY POSTĘPOWANIA - ZARZĄDZANIE RYZYKIEM:

1. IDENTYFIKACJA RYZYKA - określenie możliwych sytuacji, zdarzeń, działań, które mogą spowodować albo zwiększyć szkody.

PŁASZCZYZNY BADAŃ:

1. analiza głównych typów szkód, mających wpływ na dany przedmiot

2. analiza bezpośrednich przyczyn szkód,

3. analiza wyodrębnionych przyczyn i przewidywanie konsekwencji ich wystąpienia.

2. OSZACOWANIE RYZYKA I OKREŚLENIE JEGO WPŁYWU NA DZIAŁALNOŚĆ PODMIOTU - zbadanie częstotliwości występowania poszczególnych rodzajów szkód, ustalamy ich rozmiar, a dalej określamy wartość majątku zagrożonego w związku z wystąpieniem szkód., realizacja ryzyka Do oszacowania ryzyka można wykorzystać dane z lat ubiegłych, a następnie metody matematyczno-statystyczne np. ryzyko jako nadzieja matematyczna określonej straty.

Wpływ ryzyka na :

1. majątek - wg wartości księgowej, wartość netto przepływów finansowych

2. straty osobowe

3. KONTROLA RYZYKA - metody kontroli ryzyka:

1. rzeczowa

• unikanie działań ryzykownych

• prewencja przez zastosowanie:

• środków technicznych, (czujniki dymu)

• środków ekonomicznych, bodźce materialnego zaangażowania, mogą pobudzać i hamować

• środków prawnych. Przepisy prawne nakładają odpowiedzialność cywilną na sprawców szkody i ustalają jakie zabezpieczenia powinny być stosowane by do szkody nie dopuścić. Określenie środków represyjnych do osób, które nie zastosują odpowiednich zabezpieczeń.

2. finansowa

• zatrzymanie ryzyka

• bieżące finansowanie strat z wpływów pieniężnych, sprzedaż elementów aktywów, pożyczek itp.

• samofinansowanie.(aktywne)- samozabezpieczenie, powoduje konieczność tworzenia funduszy przez przedmiot narażony na ryzyko. Ma charakter powszechny

• transfer ryzyka (zmiana podmiotu ponoszącego ryzyko) poprzez:

• przerzucenie działań ryzykownych np. umowa powykonawstwa,

• przerzucenie odpowiedzialności za finansowanie strat np. ubezpieczenie. Dyspersja -częściowe

DZIAŁANIA PREWENCYJNE - podejmowanie działań mających na celu zapobieganie szkodom i zmniejszenie ich częstotliwości i rozmiarów.

ZATRZYMANIE RYZYKA:

1. aktywne - motywy finansowe, nie finansowe, chęć zaoszczędzenia- podmiot zdając sobie sprawę z ryzyka i jego konsekwencji decyduje się przejąć je na siebie całkowicie lub częściowo np. samo ubezpieczenie

Samo ubezpieczenie - jest używane w odniesieniu do ryzyk o dużej częstotliwości i niskiej intensywności. Jeśli szkody przyjmują duże rozmiary nagromadzony fundusz może być zbyt mały.

Wady - podmioty tracą określone korzyści(bo nie inwestują tych funduszy)

Zalety - podmiot sam decyduje ile odłoży. Samo ubezpieczenie jest tańsze niż ubezpieczenie.

2. bierne - nieświadomość, Brak wiedzy dotyczącej ryzyka i konsekwencji jego realizacji. Może wynikać z obojętności i lenistwa.

Postawa wobec ryzyka jest uwarunkowana naturą ryzyka - brak świadomości co do konsekwencji.

UNIKANIE RYZYKA

• gdy następuje indywidualna, świadoma odmowa akceptacji nawet chwilowego ryzyka np. przedsiębiorstwo sprzedaje w konkurencyjnym otoczeniu ale nie chce sprzedawać na kredyt.

• Unikanie może paraliżować postęp gospodarczy

• Negatywna kontrola

DYSPERSJA RYZYKA - częściowe przeniesienie ryzyka na inną osobę lub grupę osób. Ma miejsce gdy finansowe skutki realizacji ryzyka są rozłożone na grupę podmiotów

DZIAŁANIA O CHARAKTERZE: - całkowite przeniesienie odpowiedzialności na inny podmiot

1. organizacyjnym - łączenie, fuzje przedsiębiorstw,

2. prawnym - umowa oraz zamieszczenie odpowiednich klauzul w kontrakcie (cenowe, walutowe). Zawarcie umowy ubezpieczenia.

Transfer ryzyka

1. przerzucenie działań rynkowych np. kupowanie półproduktów

2. przerzucenie całkowite lub częściowe odpowiedzialności na pokrycie szkód na inny podmiot.

Istotą ubezpieczenia jest wspólnota ryzyka. Ubezpieczenie może działać bo ubezpieczyciel może zebrać składki od grupy podmiotów narażonych na podobne ryzyko, ale nie wszyscy członkowie ponoszą szkody w każdym roku.

Podstawy ubezpieczenia - ubezpieczenie działa bo ubezpieczyciel może polegać na prawie wielkich liczb.

WYKŁAD II: Czynniki wyboru ubezpieczenia i funkcje.

PRAWO WIELKICH LICZB - im większa jest ilość prób (w przypadku ubezpieczeń - pojedynczych podobnych przypadków) tym bardziej częstość występowania danego zdarzenia losowego (w przypadku ubezpieczeń - ryzyko wystąpienie szkody) będzie zbliżać się do jego prawdopodobieństwa.

W przypadku ubezpieczeń - w miarę wzrostu ilości podmiotów narażonych na określone ryzyko możliwe jest dokładniejsze wyliczenie składki i ubezpieczyciel może z większą dokładnością oszacować straty.

Nie wszystkie ryzyka są ubezpieczalne. Formułowane są warunki jakie musi spełnić ryzyko, aby mogło być ubezpieczone:

1. ryzyko powinno być wymierne statystycznie (prawdopodobieństwo ryzyka),

2. ryzyko powinno należeć do grupy ryzyka czystego (nastąpienie ryzyka powoduje tylko stratę),

3. szkoda powinna mieć charakter losowy

4. szkoda powinna być mierzalna w jednostkach pieniężnych.

UBEZPIECZENIEM określa się urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczającą się pewną prawidłowością zdarzenia losowego, w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym te same zdarzenia zagrażają. Konsekwencją ryzyka mogą być zwiększone potrzeby majątkowe.

W portfelu zakładu ubezp. Należy zebrać jak największą liczbę podobnych ryzyk. Wtedy zadziała prawo wielkich liczb.

Należy unikać kumulacji ryzyka - np. transport cargo.

CZYNNIKI WYBORU UBEZPIECZENIA - zapotrzebowanie zgłaszają os. Fizyczne i prawne, mogą one kierować się innymi motywami.

1. Os. Fizyczne - popyt na ubezp. uzależniony jest od:

• skłonności do ubezpieczenia

• rozwiązań systemu podatkowego np. zwolnienia podatkowe zwiększają popyt

• zrównoważenia i atrakcyjności oferty ubezpieczeniowych, sprawności - obsługi, fachowości i innych czynników.

• Czynniki demograficzne - os. Starsze

• Np. jeśli dochodzi do włamania w jakiejś okolicy wszyscy się ubezpieczają

2. Os. Prawne - osiągane dochody

• system zarządzania gospodarką narodową :

• w systemie scentralizowanym - ogranicza się rola do ubezpieczeń

• w systemie zdecentralizowanym - wzrost samodzielności podmiotów, wzrasta odpowiedzialność za majątek, wiec wzrasta wola do ubezpieczeń

• rozwój działalności gospodarczej ( rozwój i innowacje)

• preferencje zarządu ( właścicieli)

• przymus wynikający z rozwiązań prawnych (im więcej obowiązkowych ubezp. Tym większe zapotrzebowanie na ochronę ubezpieczeniową)

• kształtowanie wyniku finansowego, cash flow - jeżeli jest równomierny cash flow , przedsiębiorstwo może w formie samo ubezpieczenia zabezpieczyć ryzyko. Wahania wysokości wyniku finansowego są przesłanką do kosztu zapotrzebowania na ubezpieczenie.

FUNKCJE UBEZPIECZEŃ:

1. funkcje społeczne - polegają na tym, że ubezpieczenia tworzą bezpieczeństwo, zapewniają stabilne warunki życia uczestnikom procesów gospodarczych oraz ich rodzinom,

2. funkcje gospodarcze = ekonomiczne - ubezpieczenia zapewniają ciągłość działalności gospodarczej: zapewniają byt os. ubezpieczonym, które uczestniczą w dział. gosp.(min. Ryzyka)

1. funkcja ochrony ubezpieczeniowej - oznacza, że ubezpieczenia tworzy bezpieczeństwo poprzez przejęcie ryzyka (przez zakład ubezp.)oraz gotowość Zakładu Ubezpieczeń do kompensacji szkód wynikających z realizacji ryzyka, a następnie jest wypłata odszkodowania czy świadczenia.

Funkcja ochrony ubezpieczeniowej ma dwa aspekty:

• psychologiczny - tworzenie bezpieczeństwa,

• materialny - pokrywanie.

1. funkcja kompensacyjna - jest zgodna z aspektem materialnym funkcji ochrony ubezpieczeniowej, zapewnienie środków na kompensowanie szkody

2. funkcja prewencyjna - jej realizacja ma na celu ograniczenie i zapobieganie liczby wypadków ubezpieczeniowych oraz ich rozmiarów. Ogół działań technicznych, ekonomicznych i prawnych

Istnieją różne formy i kierunki prewencji:

• ogólna - oddziaływanie poprzez różne środki prawne, techniczno-ubezpieczeniowe , określające konsekwencje dla osób, które przyczyniły się do powstania czy powiększenia szkody ewentualnie nie zrobiły nic aby zapobiec jej wystąpieniu,

• w postaci działania gospodarczego - polega na wykorzystaniu określonych czynności, których celem jest zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia możliwych wypadków ubezpieczeniowych,

• finansowa - finansowanie przez Zakład Ubezpieczeń różnego rodzaju przedsięwzięć mających na celu ograniczenie liczby wypadków ubezpieczeniowych i ich rozmiarów.(działania zapobiegawcze)

Prewencja ściśle łączy się z ubezpieczeniem bez względu na to kto działa prewencyjnie. Prewencja ułatwia i bardzo często jest koniecznym warunkiem do realizacji ochrony ubezpieczeniowej. Wpływa to na koszty Zakładu Ubezpieczeń a co za tym idzie na wysokość składek ubezpieczeniowych.

Prewencja stanowi niezbędne uzupełnienie ubezpieczenia. Nawet jeśli ubezpieczenia będą w największym stopniu zabezpieczone nie da się uniknąć szkód, prewencja można je tylko ograniczać.

Prewencja zabezpiecza ryzyko, a ubezpieczenie finansuje straty!

Wyróżniamy straty nieodwracalne - osobowe, w zakresie środowiska, więc prewencja ma przewagę nad ubezpieczeniem.

DZIAŁANIA PREWENCYJNE:

• działania finansowe: tworzenie funduszy na cele prewencyjne w ciężar kosztów

• badania naukowe, innowacje techniczne o szczególnym znaczeniu dla rozwoju prewencji,

• organizacje ochrony środowiska naturalnego, akcje zapobiegawcze

• bezpłatne okresowe badania lekarskie, akcje szczepień (Np. PZU finansowało badanie serca).

• działania techniczno-ubezpieczeniowe:

• przepisy ubezpieczeniowe, które oddziaływają bezpośrednio na zwiększenia bezpieczeństwa osób oraz majątku (dotyczą stanu bezpieczeństwa majątku zgłaszanego do ubezpieczenia),

• przepisy dotyczące stanu bezpieczeństwa w trakcie trwania ubezpieczenia. Zakład Ubezpieczeń może kontrolować ten stan, jeśli w trakcie trwania ubezpieczenia nastąpi pogorszenie warunków ubezpieczenia może rozwiązać umowę. Ubezpieczyciel może odmówić wypłaty odszkodowanie gdy szkoda wynikła przez złe zachowanie podstawowych warunków ubezpieczenia lub w skutek rażącego niedbalstwa,(naliczanie większych stawek)

• pod rygorem utraty prawa do odszkodowania ubezpieczający ma obowiązek podjąć działania mające na celu zmniejszenie szkody i zabezpieczyć zagrożone mienie (koszty ratujące też są zwracane),Jeżeli osoba ubezpieczona nie zachowała przepisów bezpieczeństwa zakład ma prawo odmówić wypłaty odszkodowania.

• zastosowanie tzw. udziału własnego w umowie ubezpieczeniowej (UDZIAŁ WŁASNY ubezpieczającego oznacza, że w każdej szkodzie będzie uczestniczył ubezpieczający. Ubezpieczający jest przez to zmuszony do większej dbałości o ubezpieczony majątek),

• odpowiednio skonstruowana taryfa ubezpieczeniowa, a w szczególności zastosowanie w niej systemu zniżek i zwyżek taryfowych (w ubezpieczeniach są to BONUS(zniżka) i MALUS(zwyżka)). Uzależnione są od przebiegu szkodowości w danym ubezpieczeniu,

• instytucja regresu w stosunku do sprawcy szkody. W praktyce dochodzenie roszczeń regresowych oddziałuje to na zmniejszenie szkodowości (Np. cargo - ładunki w transporcie, ubezpieczenie mieszkań).

Kierunki oraz rozmiary działań prewencyjnych są różnicowane w różnych krajach. Jednak we wszystkich krajach przeznacza się większość funduszy na cele prewencyjne.

PODEJŚCIE EKONOMICZNE DO DZIAŁAŃ PREWENCYJNYCH

Wskaźnik efektywności E = V / k

V - oczekiwane korzyści ekonomiczne (zmniejszenie szkody)

K - koszty na realizacje działań prewencyjnych

E >= 1 - działania prewencyjne ekonomicznie efektywne

Trudności k - wydatki na cele prewencyjne ponosi się jednakowo lub w krótkim czasie

Korzyści V -jeżeli wiele lat. V to suma doraźnych korzyści zwiększonych o zdyskontowaną wartość efektów przyszłych.

Trudności V - w obliczeniach - zmniejszenie szkód bezpośrednich i pośrednich (indywidualnych i społecznych) Pośrednie są często wyższe od bezpośrednich

Rachunek efektywności działań prewencyjnych: E=v/K v-oczekiwane zmniejszenie szkód losowych, K - koszt nakładu prewencyjnego. Obliczenie nasuwa wiele problemów =>1 to lepiej 1) wydatki na cele prewencyjne ponosi się jednorazowo lub w krótkim czasie a korzyści (v) występują przez kilka lat - rozkładają się na długi czas, więc v - ustalamy jako sumę doraźnych korzyści zwiększonych o zdyskontowaną wartość efektów przyszłych. 2) Fakt iż w obliczeniach należy uwzględnić nie tylko zmniejszenie szkód bezpośrednich ale też zmniejszenie szkód pośrednich indywidualnych jak i Społecznych. Ocena szkód pośrednich jest trudna podczas gdy szkody pośrednie są wyższe od szkód bezpośrednich.

Wydatki na cele prewencyjne ponoszone są jednorazowo lub w krótkim okresie czasu, a korzyści (efekty) rozciągają się na wiele lat. We wzorze V stanowi sumę doraźnych efektów prewencyjnych oraz zdyskontowanych przyszłych korzyści. Pojawia się pytanie czy do wzoru bierzemy tylko korzyści bezpośrednie czy również pośrednie. Często korzyści pośrednie mają większe wymiary niż bezpośrednie co powoduje, że są trudne do obliczenia i powstaje konieczność ich oszacowania (problem dokładności). W teorii wypracowano więc inne formuły, różne w zależności od tego jaką korzyść badamy (Np. przyczyny powstawania ryzyka, zmniejszenie zagrożenia, wcześniejsze przygotowanie akcji tłumiącej, przygotowanie przepisów bezpieczeństwa). W zależności od tego, który kierunek działań będzie realizowany inaczej będzie się liczyło efekty, które chce się uzyskać.

1. funkcja akumulacji kapitału = lokacyjna = lokacyjno-kredytowa - wynika z faktu, że w ramach systemu ubezpieczeń gromadzone są olbrzymie fundusze, które przez długi czas nie są wykorzystane na cele, na które zostały zebrane. Fundusze te mogą, a nawet powinny być wykorzystywane na cele lokacyjno-kredytowe (lokaty muszą spełniać określone warunki - bezpieczne, zapewniające odpowiednią płynność środków, odpowiednią rentowność). Spełniając tę funkcję ubezpieczenia powodują, że Zakłady Ubezpieczeń stają się instytucjonalnym inwestorem na różnych rynkach. Płynność lokat zależy od rodzaju ubezpieczenia:

Ubezpieczenia majątkowe - lokaty krótkoterminowe,

Ubezpieczenia osobowe - lokaty długoterminowe. (ubezpieczenia na życie)

Zakłady Ubezpieczeń mogą także lokować własne kapitały.

Funkcja akumulacji - kapitałowej - repartycja finansowych skutków wypadków w ramach wspólnoty ryzyka i konieczność tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych(płaszczyzna techniczna) oraz rezerwom technicznym muszą odpowiadać inwestycje ( płaszczyzna ekonomiczna)

2. funkcje finansowe:

• funkcja rozdzielcza = redystrybucyjna - ( wtórny podział dochodu narodowego) związana z samą ideą ubezpieczeń, które gromadzą środki pieniężne, które następnie są dzielone w celu wyrównania szkód losowych przez wypłatę odszkodowań czy świadczeń. Dochodzi do redystrybucji dochodu narodowego (rezygnacja z bieżącej konsumpcji i przeznaczenie tej części na fundusz) lecz ma ona specyficzne cechy:

• ograniczona pod względem podmiotowym - jej zasięgiem objęci są tylko ubezpieczeni,

• liczba podmiotów świadczących na rzecz funduszu ubezpieczeniowego wielokrotnie przewyższa liczbę podmiotów korzystających ze świadczeń tego funduszu - rozłożenie ryzyka na dużą liczbę ubezpieczonych,

• zapobieganie zmianom majątku społecznego, ubezpieczenia mają stabilizować majątek poprzez wypłatę odszkodowań i świadczeń ,które mają doprowadzić do stanu sprzed szkody .

• dokonuje się:

• w czasie - w okresach zmniejszającej się szkodowości gromadzone są rezerwy i one są wykorzystywane gdy szkodowość wzrasta,

• w przestrzeni - polega na występowaniu różnic w szkodowości między różnymi regionami.

W fin publ - brak ograniczenia podmiotowego , rozdzielany jest dochód jednostek

W ubezp. - istnieje ograniczenie podmiotowe , redystrybucja ma na celu zapobieganie zmianom majątku społecznego (cel stabilizacji majątku)

• funkcja stymulacyjna

• wykorzystanie przepływów środków pieniężnych związanych z operacjami ubezpieczeniowymi do tworzenia bodźców oddziałujących na podmioty narażone na ryzyko.

• Bonusy i malusy - używając ich tworzy się bodźce

• funkcja kontrolna

• Na podstawie obserwacji strumieni pieniężnych związanych z operacjami ubezpieczeniowymi uzyskuje się informacje o przebiegu procesów gosp.

• Może kontrolować stan bezpieczeństwa obiektów ubezpieczonych i w ten sposób oddziałuje na przebieg procesów gosp.

Wady wynikające z zastosowania ubezpieczenia jako funkcji kontroli :

• Nie wszystkie ryzyka są klasyfikowane jako nadające się do ubezpieczenia

• Nie wszystkie ryzyka są określane jako ubezpieczenie są przyjmowane do ubezpieczenia np. że ubezpieczyciel ma ograniczoną „pojemność finansową” zakładu ubezpieczeń.

• Ubezpieczyciel może też odmówić przyjęcie ryzyka do ubezpieczenia z innych powodów np. niespełnienie wymogów bezpieczeństwa

• Istotnym mankamentem ubezpieczenia jest ograniczona kompensacja strat

Korzyści wynikające z zastosowania ubezpieczenia jako metody kontroli ryzyka :

• Zyskanie pewności działania ; poczucia bezpieczeństwa

• Uwolnienie środków finansowych , które byłyby gromadzone jako fundusz samo ubezpieczeniowy i włączenie ich do procesów gosp.

• Wyrównanie szkód bez obawy, że spowoduje to utratę płynności lub obniżenie osiągniętego wyniku

• Zwiększenie wiarogodności wobec instytucji finansowych finansujących działalność podmiotu

• Ograniczenie własnych środków zamrożonych w transakcjach rozliczeniowych (handlu zagranicznym; instytucje leasingowe, banki)

• Korzyści podatkowe

• Równomierne rozłożenie płatności w czasie, co wynika z względnej stabilności składek ubezpieczeniowych

• Możliwość dokonywania selekcji ryzyka

• Możliwość zmiany nieznanego(często znanego) kosztu przyszłych szkód na znany koszt określony wysokością składki ubezpieczeniowej

• funkcja wychowawcza

• ubezpieczenia skłaniają do przezornego przewidywania przyszłości

• skłaniają do bieżącego oszczędzania

WYKŁAD III i IV: Systematyka ubezpieczeń

SYSTEMATYKA UBEZPIECZEŃ - struktura portfela ubezpieczeń

(zbiór wszystkich ubezpieczeń funkcjonujących w danym okresie). Z punktu widzenia praktyki ułatwia planowanie, umożliwia badanie rozwoju ochrony ubezpieczeniowej, umożliwia ocenę popytu na ubezpieczenia ocenę popytu, ustalenie zbliżonych do siebie form i technik realizacji ubezpieczeń.

I. Ubezpieczenia społeczne i gospodarcze

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE - technika zabezpieczania społecznego (obok opieki społecznej )jako całokształt urządzeń , środków , działań instytucji publicznych przy pomocy których państwo stara się zabezpieczyć swych obywateli przed groźbą niezaspokojenia podstawowych potrzeb , społecznie uważanych za ważne . Chroniących przed niedostatkiem. Jest instrumentem polityki socjalnej państwa.

UBEZPIECZENIE GOSPODARCZE - instrument polityki gospodarczej państwa.

Oba ubezpieczenia spełniają podstawową funkcję ochrony ubezpieczeniowej. Dają poczucie bezpieczeństwa, umożliwiają kompensowanie skutków zdarzeń losowych pozytywnych i negatywnych, które powodują określone potrzeby majątkowe. Te następstwa zdarzeń losowych są kompensowane z funduszu powstającego ze składek ubezpieczeniowych.

Duże podobieństwa ubezpieczeń społecznych do osobowych ubezpieczeń gospodarczych ponieważ cechuje je ten sam przedmiot ubezpieczenia. RÓŻNICE:

1. instytucja ubezpieczeń społecznych jest młodsza od ubezpieczeń gospodarczych (początek ubezpieczeń gospodarczych w starożytności, a ubezpieczenia społeczne powstały w drugiej połowie XIX w. choć korzenie w średniowieczu),

2. ubezpieczenia społeczne są urządzeniem stworzonym przez ustawodawcę, a ubezpieczenia gospodarcze najpierw pojawiły się w praktyce, a dopiero potem zostały uregulowane przez prawo,

3. regulowane odrębnymi przepisami (ubezpieczenia gospodarcze - ustawa o działalności ubezpieczeniowej, a ubezpieczenia społeczne - wiele ustaw),

4. inne instytucje prowadzą ubezpieczenia gospodarcze, a inne ubezpieczenia społeczne (w Polsce ubezpieczenia społeczne realizowane są przez instytucje publiczne - ZUS, KRUS i organy specjalne, a ubezpieczenia gospodarcze są oferowane przez Zakłady Ubezpieczeń),

5. z tytułu ubezpieczeń społecznych wypłacane są świadczenia pieniężne lub w formie rzeczowej - zasiłki, renty, emerytury, świadczenia lecznicze, rehabilitacyjne, zaopatrzenie w leki. Zakres ochrony ubezpieczeniowej jest większy niż w przypadku ubezpieczeń gospodarczych. Ubezpieczenia społeczne zapewniają minimalną ochronę, a zakres ochrony ubezpieczeniowej ubezpieczeń gospodarczych obejmuje ryzyko majątkowe i osobowe, a forma kompensaty jest zwykle pieniężna

6. ubezpieczenia gospodarcze są zwykle ubezpieczeniami dobrowolnymi (ubezpieczenia gospodarcze nawiązuje się przez zawarcie umowy ubezpieczeniowej), a w przypadku ubezpieczeń społecznych stosunek ubezpieczenia nawiązywany jest z mocy ustawy lub poprzez zgłoszenie. Ubezpieczeniom społecznym podlegają wszyscy pracownicy. Obowiązek ubezpieczenia pracowników powstaje z dniem zawiązania stosunku pracy, a wygasa z dniem jego ustania, Pracodawcy mają obowiązek ubezpieczenia pracownika.

7. cena usługi ubezpieczeniowej - składka. W ubezpieczeniach gospodarczych ubezpieczający jest zwykle ubezpieczonym, a w ubezpieczeniach społecznych obowiązkiem płacenia obarczony jest pracodawca (ubezpieczający ≠ ubezpieczony),

8. technika finansowania świadczeń:

1. metoda repartycyjna, - bezpośrednio po uzyskaniu środków z tyt. Składek, instytucja rozdziela te środki pomiędzy osoby ubezpieczone( 1 filar ubezp. Emerytalnych)

2. metoda kapitalizacji, - (kapitałowa) środki które są gromadzone , są inwestowane (2 filar)

3. metoda mieszana.

W ubezpieczeniach społecznych nie przestrzegane są zasady równowartości oraz proporcjonalnych składek i świadczeń (jest to uzasadnione celem ubezpieczeń społecznych). Zasady te są przestrzegane w ramach ubezpieczeń gospodarczych,

9. wypłata świadczeń z ubezpieczeń społecznych jest gwarantowana przez państwo, a w ubezpieczeniach gospodarczych za swoje zobowiązania odpowiadają Zakłady Ubezpieczeń. W przypadku upadłości Zakładu Ubezpieczeń ubezpieczeni nie mogą liczyć na zabezpieczenie swoich roszczeń (wyjątek: niektóre ubezpieczenia obowiązkowe i na życie - świadczenia wypłaca wtedy Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny). Jego działalność wiąże się z ubezpieczeniami obowiązkowymi oraz umowami z ubezpieczeń na życie. UFG wypłaca odszkodowania w przypadku upadłości zakładu ubezpieczenia, prowadzącymi ubezpieczenia obowiązkowe oraz zakład ubezpieczeń prowadzący ubezpieczenia na życie. Ustalone są pewne limity środków , które mogą podlegać wypłacie.

Kryteria	U. społeczne	U. gospodarcze
Geneza	II połowa XIX w. stworzone przez ustawodawcę	Starożytność. Funkcjonowały na długo przed zastosowaniem uregulowań prawnych
Zakres przedmiotowy	osobowe	Osobowe i majątkowe
Nawiązanie stosunku ubezpieczeniowego	Z mocy prawa , wraz z podjęciem pracy	Zawarcie umowy ubezpieczenia
Instytucja	Non profit. Publiczna osoba prawna ZUS, KRUS	Komercyjna lub non profit Ubezpieczeniowa spółka akcyjna lub towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych
Zaspokajanie roszczeń	Świadczenia głównie w formie pieniężnej lub rzeczowej	Świadczenia i odszkodowania w formie pieniężnej
Źródła finansowania	Metoda operacyjna i kapitałowa	Metoda kapitałowa
Gwarancje wypłaty świadczeń	państwo	Zakłady ubezpieczeń UFG (Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny

Ubezpieczenie społeczne nie spełnia wszystkich wymogów ubezpieczenia dlatego powinno być nazywane ZABEZPIECZENIEM SPOŁECZNYM. Ubezpieczenia społeczne i gospodarcze powinny się uzupełniać.

Ustawowy podział ubezpieczeń gospodarczych:

• Dział 1 ubezpieczenia na życie

• Dział 2 pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe

Między nimi występują różnice o charakterze :

• techniczno- ubezpieczeniowym

• finansowym

• organizacyjnym

Rozgraniczenie tych dwóch działów zgodnie z zasadą rozgraniczenia branż ubezp.

zasada rozdzielności branż ubezpieczycielOWYCH - postuluje ograniczenie możliwości kumulowania w działalności jednego ubezpieczyciela obu działalności. Wynika to ze znacznego zróżnicowania ryzyka w ramach tych działań i ma uniemożliwić Zakładowi Ubezpieczeń wykorzystywanie środków długoterminowych (z ubezpieczeń na życie) w celu pokrycia niedoboru w ubezpieczeniach krótkoterminowych (w ubezpieczeniach majątkowych).

II. Ubezpieczenia na życie i pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe

UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE DZIELĄ SIĘ NA:

1. ubezpieczenia na życie - przedmiotem ubezpieczenia jest życie człowieka, a wypłata świadczenia następuje w momencie jego śmierci. Występują tu również ubezpieczenia na dożycie - ubezpieczony dożyje określonego wieku. Mogą być również ubezpieczenia mieszane - na życie i dożywocie - jeśli ubezpieczony dożyje wieku określonego w polisie albo wcześniej gdy jego śmierć wystąpi przed tym terminem, ubezpieczenia terminowe - jeśli termin minie, a ubezpieczony dalej żyje, nie dostanie ubezp.

2. ubezpieczenia posagowe, zabezpieczenia dzieci - zawierane przez rodziców na rzecz nieletnich dzieci. Dziecko otrzymuje świadczenie jednorazowo lub w formie renty gdy osiągnie określony wiek lub wystąpi zdarzenie określone w umowie. Często występuje opcja, że gdy opiekun umrze w trakcie płacenia składki zamienia się ono w ubezpieczenie bezskładkowe, W przypadku śmierci dziecka, można zmienić imię dziecka.

3. ubezpieczenia na życie związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym - wypłata świadczenia zależy od rezultatu działalności lokacyjnej Zakładu Ubezpieczeń. Podpisując umowę decydujemy jaką część składki i w jaki instrument ma być lokowana, w jakie fundusze ma być inwestowana. Ubezpieczenie z udziałem w zysku ubezpieczyciela (na zachodzie) - świadczenie uwzględnia dodatkowe odpisy z zysku ,Składka ubezpieczeniowa jest dzielona na 2 części. Jedna część pokrywa ryzyko śmierci, a druga część jest inwestowana. Zakłady ubezp. oferują fundusze o różnym stopniu ryzyka. Świadczenie , które zostanie wypłacone będzie uzależnione od wyników działalności inwestycyjnej . Posiadacz polisy, ma również prawo do udziału w podziale zysków zakł. Ubezpieczeń.

4. ubezpieczenia rentowe - formy ubezpieczenia dostosowane są do warunków gospodarczych, możliwości płatniczych i wymagań ubezpieczającego. Istnieją renty terminowe i dożywotne. Dożywotnie - renta jest wypłacana tak długo jak ubezpieczony żyje. Terminowe - renta wypłacana jest w wyznaczonym okresie. W przypadku ubezp. dożywotnich, może wystąpić produkt gwarancyjny - renta będzie wypłacana przez gwarantowany czas, nawet na wypadek śmierci ubezpieczonego . Wypłata może nastąpić po zawarciu umowy ubezpieczenia (natychmiastowe) lub w określonym terminie w przyszłości(odroczone). Istnieją również renty ze stała i zmienną sumą ubezpieczeniową, oraz renta na jedno lub dwa życia (po śmierci ubezpieczonego rentę otrzymuje osoba trzecia),

5. ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe jeśli związane są z ubezpieczeniem 1-4 - ogólnie zaliczane do II działu - dodatkowa opcja do ubezpieczenia na życie. Nie może być samodzielnym produktem w Zakładzie Ubezpieczeń działającym w ramach ubezpieczeń na życie.

POZOSTAŁE UBEZPIECZENIE OSOBOWE I MAJĄTKOWE - z ustawy o działalności ubezpieczeniowej 18 grup .

• Ubezpieczenia Chorobowe i wypadkowe

• Ubezpieczenia CASCO - ochrona pojazdów,

• Ubezpieczenia CARGO (7)- ładunków w transporcie

• Ubezpieczenia szkód rzeczowych i powstałych przez działanie żywiołów(8,9)

• Ubezpieczenia OC (10-13) - kierowców, inne zdarzenia

• Ubezpieczenia finansowe (14-16)- kredytu, gwarancje ubezpieczeniowe, różnych ryzyk finansowych

• Ubezpieczenia ochrony prawnej(17)

• Ubezpieczenia świadczenia pomocy na korzyść osób, które doświadczyły trudności podczas podróży itp. (18)

III. Ubezpieczenia osobowe i majątkowe

(podział wg przedmiotu ubezpieczenia, podlega regulacjom kodeksu cywilnego)

UBEZPIECZENIA OSOBOWE - Przedmiotem są dobra osobiste człowieka a zatem dotyczą one ryzyk , których realizacja może spowodować szkodę, której nie da się ująć w pieniądzu, czasem określa się iż ryzyko może powodować szkodę niepowetowaną. ubezpieczenia życia, zdrowia, zdolności do pracy człowieka.. Cechą specyficzną jest to, że wypadek ubezpieczeniowy nie musi być negatywny. Ochroną objęty jest również wypadek pozytywny czyli taki, który nie powoduje szkód ale powstanie potrzeb materialnych (urodzenie dziecka, przejście na emeryturę).

UBEZPIECZENIA MAJĄTKOWE - ubezpieczenia majątku w postaci rzeczy lub ubezpieczenia sytuacji majątkowej(interesu). Przedmiotem mogą być bieżące i przyszłe aktywa i pasywa podmiotu ubezpieczającego lub konkretne rzeczy. Dotyczą one zarówno praw jak i obowiązków osoby ubezpieczonej. Dotyczą tylko wypadków negatywnych, które powodują szkodę wymierną w pieniądzu. Art. 841 KC- Podmiotem ubezpieczenia majątkowego, może być każdy interes majątkowy , który nie jest sprzeczny z prawem i daje się ocenić w pieniądzu.

Podstawowe różnice między ubezp. osobowymi i majątkowymi :

Osobowe	Majątkowe
Pozytywne i negatywne zdarzenia losowe	Negatywne zdarzenia losowe
Prawa niemajątkowe	Prawa i obowiązki majątkowe
Umowna suma ubezpieczenia zależna od woli	Suma ubezpieczenia a wartość przedmiotu ubezpieczenia
Świadczenia	Odszkodowanie
Dot. Osób fizycznych	Dot. Os. Fizycznych, prawnych i innych jednostek

SUMA UBEZPIECZENIOWA:

1. umowna w ubezpieczeniach osobowych - zależy od woli stron zawierających umowę (jest uwarunkowana możliwościami płatniczymi ubezpieczającego ponieważ wysokość składki jest wprost proporcjonalna do sumy ubezpieczeniowej),oraz przyszłymi potrzebami majątkowymi, jakie mogą wyniknąć na skutek realizacji ryzyka.

2. ustalona na podstawie faktycznej wartości ubezpieczonego obiektu (w ubezpieczeniach majątkowych) - nie musi być równa pełnej wartości. Relacja sumy ubezpieczeniowej a wartością decyduje o tym czy mamy doczynienia z nadubezpieczeniem, niedoubezpieczeniem czy ubezpieczeniem pełnej wartości.

W ubezpieczeniach osobowych Zakład Ubezpieczeń wypłaca świadczenia, a w ubezpieczeniach majątkowych - odszkodowanie.

Ubezpieczenia osobowe dotyczą tylko osób fizycznych, a ubezpieczenia majątkowe - osób fizycznych, osób prawnych oraz organizacji nie posiadających osobowości prawnej.

W ramach ubezpieczeń osobowych wyróżniamy ubezpieczenia życiowe i wypadkowe (ze względu na rodzaj zdarzenia losowego objętego ochroną ubezpieczeniową). W ubezpieczeniach życiowych wypadek to śmierć ubezpieczonego lub dożycie określonego wieku. W ubezpieczeniach wypadkowych wypadek to uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć wskutek nieszczęśliwego wypadku.

UBEZIECZENIA ŻYCIOWE - są to ubezpieczenia długookresowe, składka płacona jest okresowo w czasie trwania ochrony ubezpieczeniowej. Zdarzenie losowe objęte ochroną musi wystąpić - efekt zdarzenia jest z góry znany, nieznany jest termin. Losowość zdarzenia dotyczy momentu wystąpienia. Ubezpieczony jest zwolniony z opłacania składki z chwilą wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego.

UBEZPIECZENIA WYPADKOWE - dzielą się na:

1. chorobowe,

2. NNW - następstwa nieszczęśliwych wypadków - zdarzenia spełniają warunki:

1. spowodowane przez siły działające z zewnątrz,

2. nagłe,

3. występują niezależnie - wbrew woli poszkodowanego,

4. powodują stały uszczerbek na zdrowiu w następstwie uszkodzenia ciała lub rozwoju zdrowia albo powodują śmierć ubezpieczonego.

Życiowe	Wypadkowe
Wypadkiem ubezpieczeniowym jest śmierć lub dożycie określonego wieku	Wypadkiem ubezpieczeniowym jest uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć wskutek nieszczęśliwego wypadku
Długoterminowe	Krótkoterminowe
Zdarzenia losowe musi wystąpić choć nieznany jest termin	Zdarzenie losowe nie musi wystąpić, NNW i chorobowe

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ MAJĄTKOWYCH:

1. ubezpieczenia rzeczowe - ubezpieczenia majątkowe w postaci rzeczy, obiektu czy dobra majątkowego,

2. ubezpieczenia majątkowe sensu stricte - dotyczą wartości majątkowych, które należą do ubezpieczonego i mogą mieć formę wierzytelności (np. ubezpieczenie należności kredytowych) , zobowiązań (bieżących io przyszłych ) lub wartości, których uzyskanie jest oczekiwane przez ubezpieczonego oraz ubezpieczenie wartości, które mogą pomniejszyć majątek ubezpieczonego (ubezpieczenie zobowiązań). Są to m.in. ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC).

UBEZPIECZENIE OC - ubezpieczenie to ochroni interes majątkowy. Potrzeba takiej ochrony wynika z tego, że majątek ten narażony jest na zmniejszenie przez wyrządzenie szkody innym osobom. Ten typ ubezpieczenia przydatny może być przy zawodach z dużym ryzykiem np. lekarz, kierowca. Nie ma majątku a roszczenia mogą dotyczyć jego przyszłych dochodów. Ma charakter obowiązkowy.

Kryteria porównawcze	Ubezpieczenie mienia	Ubezpieczenie OC
Przedmiot ubezpieczenia	wartości majątkowe - materialny przedmiot ubezpieczenia (np. mienie ruchome i nieruchome, urządzenia, środki transportu, ziarna, płody)	interes majątkowy - odpowiedzialność cywilna z tytułu szkód wyrządzonych przez ubezpieczonego
Wartość ubezpieczenia	wartość mienia objętego ochroną ubezpieczeniową	zobowiązania z tytułu odpowiedzialności cywilnej - przyrzeczenie wypłaty odszkodowania, czy świadczenia
Wysokość zobowiązaniowa Zakładu Ubezpieczeń	suma ubezpieczeniowa nie wyższa niż wartość ubezpieczonego mienia	suma gwarancyjna - górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela
Relacja ubezpieczeniowa	ubezpieczyciel - ubezpieczający	ubezpieczyciel - ubezpieczający - poszkodowany
Funkcja ubezpieczenia	ochrona majątku ubezpieczonego	ochrona interesu majątkowego ubezpieczonego ochrona poszkodowanego przed niewypłacalnością sprawcy
Postać szkody	postać rzeczowa (utrata, zniszczenie, uszkodzenie rzeczy)	postać rzeczowa postać osobowa (rozstrój zdrowia, uszkodzenie ciała, śmierć osoby poszkodowane)
Zakres funkcji kompensacyjnej	strata rzeczywista	strata rzeczywista utracona korzyść
Relacja między wysokością szkody a wartością majątku ubezpieczonego	relacja występuje: szkoda nie może być większa od wartości majątku ubezpieczonego szkoda obejmuje istniejący majątek ubezpieczonego	brak powiązania: szkoda może być większa od wartości majątku ubezpieczonego szkoda może obciążać zarówno istniejący jak i przyszły majątek ubezpieczonego

ROSZCZENIA Z UMOWY OC W PRZYPADKU SZKODY OSÓB (rozstrój zdrowia, uszkodzenie ciała, śmierć poszkodowanego):

1. koszty związane z leczeniem (zakup leków, koszty transportu poszkodowanego, dodatkowe odżywianie w okresie leczenia i rehabilitacji, dodatkowe zabiegi rehabilitacyjne, dodatkowa opieka w okresie leczenia, zakup niezbędnego sprzętu ortopedycznego i protez),

2. koszty związane z przygotowaniem do innego zawodu (opłaty związane z kursami przygotowawczymi do nowego zawodu, koszty zmiany wykształcenia),

3. renta z tytułu zwiększonych potrzeb - czasowa lub stała wypłacana poszkodowanemu (w przypadku stałych powtarzalnych wydatków związanych z utrzymaniem zdrowia poszkodowanego oraz opiekę nad nim),

4. renta z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej - zwana uzupełniającą lub wyrównawczą wypłatą poszkodowanemu (wyrównująca utracony dochód w stopniu w jakim utracił zdolności do jego osiągnięcia),

5. renta płatna w następstwie śmierci osoby poszkodowanej - czasowa lub dożywotnia płacona osobom bliskim,

6. odszkodowanie z tytułu zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu, gdy następstwem szkody jest śmierć osoby poszkodowanej przysługujące każdemu kto wykaże, że faktycznie je poniósł,

7. zadośćuczynienie wypłacane osobie poszkodowanej - jednorazowe środki pieniężne (naprawienie krzywdy w celu złagodzenia cierpień psychicznych i fizycznych),

8. stosowne odszkodowanie - jednorazowe środki pieniężne przyznawane osobom bliskim poszkodowanemu, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej osób ubiegających się.

Świadczenia przysługują poszkodowanym , zależą od różnych czynników, należy się zwrócić z wnioskiem o ich przyznanie.

ROSZCZENIA Z UMOWY OC W PRZYPADKU SZKODY RZECZOWEJ (zaginięcie, utrata czy uszkodzenie rzeczy):

1. koszty naprawy mienia,

2. koszty odtworzenia mienia,

3. koszty środków prewencyjnych,

4. nakłady poniesione w związku z niemożnością korzystania z uszkodzonej, utraconej czy zaginionej rzeczy,

5. rekompensata utraconych korzyści w związku ze szkodą rzeczową.

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ OC WG RODZAJU ZDARZEŃ LOSOWYCH OBJĘTYCH OCHRONĄ UBEZPIECZENIOWĄ (w literaturze ZE WZGLĘDU NA RODZAJ RYZYKA): podział ma charakter otwarty

1. ubezpieczenie od ognia,

2. ubezpieczenie od kradzieży,

3. ubezpieczenie od uszkodzeń,

4. ubezpieczenie od utraty zysku,

5. ubezpieczenie od straty finansowej.

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ MAJĄTKOWYCH ZE WZGLĘDU NA PRZEDMIOT UBEZPIECZENIA: podział ma charakter otwarty

1. ubezpieczenia rzeczowe:

1. budynków,

2. mieszkań,

3. pojazdów mechanicznych,

4. mienia ruchomego,

5. zwierząt,

6. ładunków w transporcie,

2. ubezpieczenia majątkowe sensu stricte - różne rodzaje sytuacji majątkowych.

Zarówno podział ubezpieczeń OC wg rodzaju zdarzeń losowych objętych ochroną ubezpieczeniową jaki i podział ubezpieczeń majątkowych ze względu na przedmiot ubezpieczenia mają OTWARTY CHARAKTER.

PRÓBY ŁĄCZENIA RÓŻNYCH RODZAJÓW UBEZPIECZEŃ. Do podstawowych rodzajów grup ubezpieczeń zaliczamy:

1. ubezpieczenia komunikacyjne:

1. OC kierowców,

2. AC,

3. NW,

2. ubezpieczenia rolne,(ubezpieczenie OC rolnika, ubezpieczenie budynków i gospodarstw rolnych, roślin i zwierząt)

3. ubezpieczenia finansowe.(gwarancje ubezpieczeniowe, ub. Strat finansowych np. utraty zysku)

W ramach tych grup występują różne ubezpieczenia majątkowe i osobowe, więc nie są spełnione warunki rozłączności.

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ MAJĄTKOWYCH ZE WZGLĘDU NA WYSTĘPOWANIE LUB BRAK SWOBODY W NAWIĄZYWANIU STOSUNKU UBEZPIECZENIA:

1. ubezpieczenia obowiązkowe, - przepisy nakładają na podmioty obowiązek zawarcia umowy

2. ubezpieczenia dobrowolne. - samodzielna decyzja, warunki ustala zakład ubezpieczeń (taryfy, składki)

Aktualnie nawiązanie stosunku ubezpieczenia następuje za pomocą umowy ubezpieczeniowej. A co za tym idzie wszystkie ubezpieczenia są ubezpieczeniami umownymi.

ZASADA SWOBODY ZAWIERANIA UMÓW JEST NARUSZANA W 2 ASPEKTACH:

1. ponieważ przepisy nakazują zawarcie umowy,

2. na jakich warunkach trzeba zawrzeć umowę. Ustawa o ubezp. obowiązkowych oraz odrębne ustawy regulowane Ustawą o Ubezpieczeniach Obowiązkowych oraz rozporządzenia Ministra Finansów

W przypadku wielu ubezpieczeń obowiązkowych OWU są odgórnie narzucane (regulowane są przez ustawy i rozporządzenia).

Ustanawia się ubezpieczenia obowiązkowe gdy wymaga tego szeroko rozumiany interes społeczny i ekonomiczny wynikający z potrzeby zapewnienia osobom poszkodowanym ochrony. Ubezpieczenia obowiązkowe wprowadzane są na mocy ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych w Polsce, na mocy innych ustaw a także na mocy międzynarodowych umów ratyfikowanych przez Polskę.

UBEZPIECZENIAMI OBOWIĄZKOWYMI SĄ (art.4):

1. ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów,

2. ubezpieczenie OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego,

3. ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych,

4. ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.

OWU punktów 1-3 uregulowane są w ustawie, a punktu 4 rozporządzeniem Ministra właściwego do spraw instytucji finansowych.

Art.3.1 Ubezpieczeniem obowiązkowym jets ubezpieczenie obowiązkowe OC podmiotu lub ubezpieczenie mienia, jeśli ustawa lub ratyfikowana przez RP umowa międzynarodowa nakłada obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.

3.2 jeżeli ryzyko objęte obowiązkowym ubezpieczeniem OC w rozumieniu przepisów ustawy jest umiejscowione w państwie członkowskim UE do tego ubezpieczenia stpsuje się przepisy ustawy

Cechy ubezpieczeń obowiązkowych :

• nie zastosowanie 3 podstawowych umów powoduje nałożenie sankcji

• zakład ubezpieczeniowy nie może odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego jeśli ma zezwolenie na jego prowadzenie

• taryfy i składki ustalane są zakład ubezpieczeń. Ten ma obowiązek przedstawienia organowi nadzoru stosowanych stawek i taryf. Analiza szkodowości i kosztów obsługi ubezpieczeń ma uzasadniać prowadzone składki taryfowe i wprowadzone zmiany w taryfie.

WŚRÓD POZOSTAŁYCH UBEZPIECZEŃ SĄ:

1. ubezpieczenie OC adwokatów,

2. ubezpieczenie OC akcjonariuszy,

3. ubezpieczenie OC prowadzących biuro rachunkowe,

4. ubezpieczenie OC komorników,

5. ubezpieczenie OC architektów,

6. ubezpieczenie OC detektywów,

7. ubezpieczenie OC ratowników,

8. ubezpieczenie OC brokerów ubezpieczeniowych.

Zakład Ubezpieczeń nie może odmówić zawarcia ubezpieczenia obowiązkowego.

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ MAJĄTKOWYCH ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ PODMIOTÓW OBJĘTYCH OCHRONĄ UBEZPIECZENIOWĄ:

1. ubezpieczenia indywidualne, w ramach jednej umowy objęty jest 1 podmiot/ przedmiot

2. ubezpieczenia zbiorowe - takie ubezpieczenie, w którym ryzyko jednego rodzaju zostaje pokryte przez objęcie większej liczby przedmiotów lub osób jedną umową ubezpieczenia, więc przedmiotem ubezpieczenia zbiorowego jest kilka obiektów lub dobra osobiste kilku podmiotów.

UBEZPIECZENIA GRUPOWE - specyficzna odmiana ubezpieczenia zbiorowego. Cechą charakterystyczną jest to, że ubezpieczenia te dotyczą tylko ryzyka osobowego. Umowa ubezpieczenia grupowego obejmuje wiele osób, z których każda jest ubezpieczona na własny rachunek. SPRCYFICZNA OCENA RYZYKA ponieważ nie bierze się pod uwagę stanu zdrowia, chorób rodziny, hobby itp. oraz grupa jest traktowana jako całość - taka sama składka i świadczenia. Charakterystyczne są również uproszczone techniki sprzedaży tych ubezpieczeń oraz uproszczenie techniki po sprzedażowej.

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ MAJĄTKOWYCH ZE WZGLĘDU NA PODMIOT UBEZPIECZENIA: podział nieostry

1. ubezpieczenia podmiotów gospodarczych,(przedsiębiorstw)

2. ubezpieczenia ludności.

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ MAJĄTKOWYCH ZE WZGLĘDU NA FORMĘ WŁASNOŚCI INSTYTUCJI, KTÓRA OFERUJE UBEZPIECZENIE: W Polsce małe znaczenie, bo ubezpieczenia gospodarcze oferują instytucje prywatne

1. ubezpieczenia prywatne,

2. ubezpieczenia publiczne.

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ MAJĄTKOWYCH ZE WZGLĘDU NA FORMĘ ORGANIZACYJNO-PRAWNĄ ORAZ CEL INSTYTUCJI OFERUJĄCEJ UBEZPIECZENIA:

1. ubezpieczenia komercyjne - spółka akcyjna,

2. ubezpieczenia wzajemne - Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych (ich charakterystyczną cechą jest to, że oferują ubezpieczenia na zasadzie wzajemności, czyli każdy ubezpieczony jest członkiem towarzystwa i każdy członek towarzystwa jest ubezpieczony. Członkostwo powstaje i gaśnie wraz ze stosunkiem ubezpieczenia. WYJĄTEK - objęcie ochrony ubezpieczeniowej osoby, która nie jest członkiem towarzystwa, ale tylko wtedy gdy składki od tej osoby muszą być składkami stałymi i nie mogą stanowić więcej niż ustalony ustawowo % zbioru składek (obecnie-10%)).

CEL FUNKCJONOWANIA S.A. I TUW:

1. S.A. - maksymalizowanie zysków,

2. TUW - zaspokojenie potrzeb w zakresie ochrony ubezpieczeniowej określonych grup społecznych czy zawodowych. Są to instytucje działające na zasadzie no-profit.

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ MAJĄTKOWYCH ZE WZGLĘDU NA TRADYCJE, PRZEDMIOT UBEZPIECZENIA A TAKŻE odrębność zasad ubezpieczenia i odrębność źródeł prawnych:

1. ubezpieczenia morskie,

2. ubezpieczenia lądowe.

Nie spełniają warunków adekwatności. Ubezpieczenia, które nie są morskie są lądowe. Ubezpieczenia morskie są regulowane przepisami kodeksu morskiego, a ubezpieczenia lądowe - KC. Uregulowanie odrębnymi przepisami ubezpieczeń morskich jest spowodowane ich charakterem, a także koniecznością stosowania specyficznych rozwiązań.(tradycja, odmienność przedmiotów ubezp. , zasad ubezp. oraz odrębność źródeł prawnych )

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ MAJĄTKOWYCH ZE WZGLĘDU NA ZAKRES TERYTORIALNY ŚWIADCZONEJ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ: Znaczenie praktyczne, bo odmienny jest charakter ryzyk objętych ochroną ubezpieczeniową )

1. ubezpieczenia w obrocie krajowym,

2. ubezpieczenia w obrocie zagranicznym.(międzynarodowym)

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ MAJĄTKOWYCH ZE WZGLĘDU NA podział ryzyka:

1. ubezpieczenia bezpośrednie - z takimi ubezpieczeniami mamy do czynienia gdy zostaje zawarta umowa ubezpieczenia między ubezpieczającym a 1 lub kilkoma Zakładami Ubezpieczeniowymi,

2. ubezpieczenia pośrednie - z takimi ubezpieczeniami mamy do czynienia gdy Zakład Ubezpieczeń dokonuje ponownego transferu ryzyka na reasekuratora często połączonego ze względu na rozłożenie ryzyka na Zakład Ubezpieczeń i reasekuratora oraz w przypadku retrocesji - gdy reasekurator dokonuje kolejnego podziału ryzyka.

W im większym stopniu przestrzegane są zasady , tym lepiej realizowane są funkcje ubezpieczeń. Niektóre zasady są przestrzegane , a inne mają charakter imperatywny(bezwzględnie obowiązujący )

• bez nich ubezpieczenia tracą sens społeczny i gospodarczy

• mogą zniknąć korzyści a nawet powstać szkody

WYKŁAD V i VI: Podstawowe zasady ochrony ubezpieczeniowej

realność pełność powszechność

- gwarancje prawne - aspekty techniczne - podmiotowa

- gwarancje ekonomiczne - aspekty ekonomiczno-prawne - przedmiotowa

Inne :

• Zasada szybkości wypłaty odszkodowania (wpływa na ocenę ochrony ubezpieczeniowej) - można ją połączyć z zasadą pełności- szybkość wypłaty w pełniejszym zakresie pokrywa szkodę

• zasada koncesjonowania działań ubezpieczeniowych, - wymagalność zezwolenia na prowadzenie działalności gosp: wymogi formalne, kapitałowe i osobowe

• zasada ograniczania pozaubezpieczenia działalności firm ubezpieczeniowych,

• zasada nadzoru państwa nad działalnością ubezpieczeniową. KFN

• Zasada jednolitej licencji (działalność na terenie UE i kraju)

ZASADA REALNOŚCI

ZASADA REALNOŚCI - pewność, gwarancję rzeczywistego prawa do otrzymania świadczeń ubezpieczeniowych jako prawdziwa rękojmia tego prawa. Ma charakter bezwzględny (imperatywny). Gdy nie jest spełnione ubezpieczenia tracą sens, nie ma dla nich celu.

1. stopień pokrycie rzeczywistej szkody przez odszkodowanie,(wskaźnik realności ochrony ubezpieczeniowej )

2. stopień pewności otrzymania odszkodowania.

Przez realność ochrony ubezpieczeniowej należy rozumieć sytuacje gdy ubezpieczyciel nie popełniając błędu może liczyć na to, że strata zostanie pokryta przez odszkodowanie; nie ma tu znaczenia czy ubezpieczający zapoznał się z warunkami ubezpieczenia - nawet wtedy istnieje realność.

1. 
   gwarancje prawne powinny występować jednocześnie ponieważ brak jednego

2. gwarancje ekonomiczne z nich oznacza brak realności ochrony ubezpieczeniowej

GWARANCJE PRAWNE - powinno uchronić ubezpieczających przed nieuzasadnioną odmową wypłaty odszkodowania. Prawo ma chronić też przed nieuzasadnioną zwłoką w wypłacie( termin wypłaty) i przed wypłatą zbyt niskiego odszkodowania. Przepisy ustalają terminy, w których świadczenie musi być wypłacone, regulują zasady wyliczenia wielkości świadczenia. Obowiązkiem państwa jest zagwarantowanie ubezpieczonemu dochodzenia swych praw przed sądem. Gwarancje prawne są wzmacniane przez rozwiązania instytucjonalne (w Polsce - Rzecznik Ubezpieczonych). W Polsce przepisy gwarantują realność ochrony ubezpieczeniowej. Istnieje organ nadzoru KNF, który kontroluje OWU oferowane przez Zakłady Ubezpieczeń aby ustrzec klientów przed niekorzystnym sformułowaniem tych warunków.

W Polskim Prawie Ubezpieczeń istnieje zasada - wszelki niejasności (sporna część odszkodowania, forma pisemna, 7 dnia na zastanowienie dla ubezpieczonego ) w OWU nie mogą być rozstrzygane na niekorzyść ubezpieczającego. Zakład Ubezpieczeń ma przedstawić ubezpieczającemu różnice miedzy warunkami OWU a postanowieniami umowy ubezpieczeniowej.

30 dni od momentu zawiadomienia o szkodzie musi nastąpić wypłata odszkodowania.

GWARANCJE EKONOMICZNE - Zakłady Ubezpieczeń powinny posiadać odpowiednie środki finansowe o charakterze odszkodowawczym. Nad zasobnością tych funduszy czuwa Zakład Ubezpieczeń i organ nadzoru państwa. (kontrola struktury finansowej wykluczającej możliwość braku pokrycia wierzytelności i zwłokę w zaspokajaniu)

Zakład Ubezpieczeń musi utrzymywać odpowiednią strukturę finansową, która wyklucza możliwości braku środków na wypłatę świadczeń.

Zakład Ubezpieczeń musi być zawsze wypłacalny i musi posiadać bieżącą płynność finansową. Zakład Ubezpieczeń powinien prawidłowo kalkulować wysokość składki ubezpieczeniowej. Ważna jest rola aktuariusza - specjalista z zakresu statystyki i matematyki ubezpieczeniowej. Ważnym elementem są też kapitały własne ( k. zakładowy, uzależniony od formy org- prawnej i w jakich działach i grupach ubezp. będzie prowadzona działalność. Wyższy poziom mają S.A. niż TUW ok. 25 % niższe) oraz rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe.

Wpływ mają też operacje reasekuracyjne (reasekuracja dla bezpieczeństwa, terminowej wypłaty) - reasekuracja bierna. Wspieranie przez czynniki instytucjonalne - Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Dla realności ochrony ubezpieczeniowej ważne jest uwzględnianie zmian wartości pieniądza w czasie. Inne metody stosujące się dla różnych grup ubezpieczeniowych:

• dla ubezpieczeń majątkowych ta realność uzależniona jest od cen przedmiotu ubezpieczeniowego - można uwzględnić wzrost ich cen w kalkulowaniu składki. Jeśli w trakcie ochrony ubezpieczeniowej wzrośnie wartość przedmiotu można dopłacić składkę - doubezpieczenie,

• dla ubezpieczeń na życie aby urealnić świadczenia trzeba ustalić podstawę urealnienia świadczeń np. na podstawie wskaźnika cen albo wskaźnika kosztów utrzymania albo wskaźnika wzrostu płac. Inna metoda to polisy dynamiczne - świadczenia automatycznie korygowane o wskaźnik inflacji. Najczęściej finansowanie skutków urealnienia świadczenia ponosi Zakład Ubezpieczeń - tak prowadzi politykę lokacyjną aby pokryć skutki korekty. Można tą odpowiedzialność przerzucić na ubezpieczonego - ubezpieczenie z funduszem lokacyjnym,

• dla ubezpieczeń zagranicznych - nie tylko zmiany cen przedmiotu ubezpieczeniowego ale też ryzyko kursowe + różnica w czasie od szkody do wypłaty odszkodowania. Ograniczenie ujemnych skutków zmian realnego kursu przez zawarcie klauzul walutowych w umowach ubezpieczenia.

Zmiana pieniądza w czasie powoduje konieczność zastosowania dodatkowych narzędzi przez ZU by dysponowały zasobami:

1. ubezp. na życie- przy urealnieniu ważne jest

• podstawa urealnienia świadczenia

• kto ponosi skutki urealnienia świadczenia

wskaźniki cen kosztów utrzymania, wzrostu dochodów

polisa dynamiczna- ZU proponuje wyższe sumy ubezpieczenia i składki . Wyższe sumy następują w oparciu o podstawę (wskaźnik cen, kosztów)

Zakład ubezpieczeń dlatego prowadzi działalność lokacyjną w celu ponoszenia wydatków. Możliwość przenoszenia skutków urealnienia na ubezpieczających

ZASADA PEŁNOŚCI

ZASADA PEŁNOŚCI - zapewnienie ubezpieczonym takiego poziomu finansowego wyrównania strat losowych jaki w danych warunkach jest możliwy do osiągnięcia.

SZKODA - w KC wszelki uszczerbek jaki doznaje majątek poszkodowanego. Uszczerbek ten może wystąpić w postaci rzeczywistego uszczuplenia majątku (straty) jak też w postaci utraty korzyści. Strata poszerzona jest o koszty poniesione w związku ze szkodą. Na utracone korzyści składają się szkody przyszłe, utrata osiągniętego dotychczas dochodu i utrata spodziewanego, uprawdopodobnionego zysku. Wniosek: na szkodę składa się bezpośrednia strata i szkoda pośrednia - utracone korzyści. Te rozwiązania funkcjonują również w prawie ubezpieczeniowym.

Zasada pełności ma charakter postulatywny - nie powinna ona być realizowana w sprzeczności z zasadą racjonalnego gospodarowania tzn. ubezpieczenie powinno w pełni obejmować szkody bezpośrednie ale nie zawsze celowe jest objęcie ochroną wszystkich szkód pośrednich. Ochrona ubezpieczeniowa powinna umożliwić każdemu ubezpieczającemu taki poziom pokrycia strat losowych jaki wynika z jego indywidualnej potrzeby i na jaki pozwalają w określonych warunkach istotne względy polityki gospodarczej.

POZIOM FINANSOWANIA:

1. poziom ubezpieczenia - stosunek sumy ubezpieczenia do wysokości ubezpieczenia. Mamy tu do czynienia z:

1. niedoubezpieczeniem - gdy suma ubezpieczenia jest niższa niż wartość ubezpieczenia,

2. ubezpieczeniem w pełnej wartości - gdy są sobie równe,

3. nadubezpieczeniem - gdy suma ubezpieczenia jest większa niż wartość ubezpieczenia.

W b i c odszkodowanie pozwoli na pełne pokrycie szkody. Odszkodowanie może być wyższe od wartości gdy mamy do czynienia z ubezpieczeniem wartości nowej - w przypadku zniszczenia przy ustalaniu wysokości odszkodowania bierze się pod uwagę wartość przedmiotu nowego a nie jego rzeczywistej wartości uwzględniając stopień zużycia.

W a odszkodowanie nie może przekroczyć wartość szkody bo Zakład Ubezpieczeń przestrzega zasady odszkodowania (niesłusznego wzbogacenia się). Nadubezpieczenie nie jest korzystne dla ubezpieczającego ponieważ płaci zawyżoną składkę a nie uzyskuje dodatkowych korzyści.

Szczególny przypadek to ubezpieczenie podwójne (wielokrotne) - ten sam przedmiot jest ubezpieczony też w innych Zakładach Ubezpieczeń a łączna suma ubezpieczeniowa przekracza jego wartość. Szkoda jest wyrównywana z jednej polisy lub z wielu wg odpowiedniej proporcji.

W niedoubezpieczeniach często stosowany jest system odpowiedniej proporcji Zakładu Ubezpieczeń - odszkodowanie wypłacone przez Zakład Ubezpieczeń pozostaje w takim stosunku do szkody jak suma ubezpieczenia do wartości ubezpieczeniowej:

Oznacza to, że żadna szkoda nie będzie w pełni pokryta przez odszkodowanie.

2. wysokość odszkodowania ubezpieczeniowego

UDZIAŁ WŁASNY UBEZPIECZAJĄCEGO - w każdym przypadku partycypuje on w części powstałej szkody. Określona w umowie część ryzyka obciąża środki własne ubezpieczającego. W praktyce ma zastosowanie w przypadku gdy Zakład Ubezpieczeń chce skłonić klienta do maksymalnej dbałości o przedmiot ubezpieczeniowy - ma charakter prewencyjny. Wprowadzenie udziału własnego obniża wysokość składki.

SYSTEM ODPOWIEDZIALNOŚCI NA PIERWSZE RYZYKO - każda szkoda jest wyrównywana w pełni a granicą odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń jest suma ubezpieczenia. Ryzyko dzielone jest na 2 części - za 1 część ryzyka odpowiada Zakład Ubezpieczeń, a 2 część nie jest wcale ubezpieczona.

FRANSZYZA:

1. franszyza integralna (warunkowa) - oznacza granicę szkody, poniżej której Zakład Ubezpieczeń nie jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania. Jej wysokość może być określona kwotowo albo procentowo. Jeśli szkoda ją przekroczy to Zakład Ubezpieczeń pokrywa całą szkodę. Jej celem jest zwolnienie Zakładu Ubezpieczeń z odpowiedzialności za szkody drobne, które nie uzasadniają nakładów związanych z postępowaniem likwidacyjnym,

2. redukcyjna - odszkodowanie zawsze ulega zmniejszeniu o określony procent lub sumę. Uzasadnione jest wyłączenie odpowiedzialności z tytułu drobnych szkód, które nie są szkodami losowymi a są wynikiem ubytków naturalnych.

ZASADA POWSZECHNOŚCI

ZASADA POWSZECHNOŚCI - charakteryzuje ekspansywny rozwój ubezpieczeń. Problem powszechności jest problemem złożonym.

PODZIAŁ POWSZECHNOŚCI:

1. powszechność podmiotowa - podział z punktu widzenia podmiotu,

2. powszechność przedmiotowa - podział z punktu widzenia przedmiotu,

3. powszechność uwzględniająca rodzaje ryzyka objętego ochroną ubezpieczeniową.

Zarząd zawiera wskazówki aby organizacja oraz funkcjonowanie ubezpieczeń zabezpieczało każdej zainteresowanej ubezpieczeniem jednostce możliwość korzystania z tego urządzenia na jej potrzeby, a więc w odniesieniu do interesującego ją przedmiotu i rodzaju ryzyka czyli o tej trojako rozumianej powszechności decydować powinna jej gospodarcza i społeczna użyteczność, którą powinny tworzyć Zakłady Ubezpieczeń a oceniać powinni ubezpieczający.

ROLA PAŃSTWA - tworzyć, kreować i realizować taką politykę ubezpieczeniową, która stwarza warunki do tego aby wszystkie podmioty miały możliwość zaspokojenia swoich potrzeb ubezpieczeniowych. Do ubezpieczeń niewątpliwie zalicza się świadomość (przezorność) ubezpieczeniową. Gdy ona okaże się niewystarczająca, a skutki mogą dotknąć całego społeczeństwa, to państwo powinno zwiększyć powszechność w drodze prawnego obowiązku ubezpieczenia się. Jednak do rozszerzenia zakresu ubezpieczeń obowiązkowych należy podchodzić z dystansem tak aby brak przezorności dotknął całe społeczeństwo, a nie tylko niektóre jednostki.

Obok przymusu prawnego można zastosować przymus ekonomiczny i na nim trzeba się koncentrować.

W przypadku ubezpieczeń dobrowolnych potrzeba ubezpieczenia może być tak silna, że zainteresowane podmioty zawrą umowę nawet gdy nie będzie im do końca odpowiadać.

Zasada powszechności będzie lepsza im Zakłady Ubezpieczeń będą dostosowywać swoje oferty do potrzeb indywidualnych podmiotów.

WYRÓŻNIAMY DWIE ZASADY, Z KTÓRYMI Z. POWSZECHNOŚCI MUSI WSPÓŁGRAĆ:

1. gdy Zakłady Ubezpieczeń będą dostosowywać warunki umowy do potrzeb klientów - polisy szyte na miarę,

2. gdy podmioty będą chciały ubezpieczyć nowy rodzaj ryzyka gdy Zakłady Ubezpieczeń będą dawać nowe oferty.

WYKŁAD VII: Podstawowe pojęcia techniczno-ubezpieczeniowe

ZDARZENIE LOSOWE - Obiektywny , realny stan świata zewnętrznego, który jest skutkiem urzeczywistnienia się określonych ryzyk, powodujące stratę bądź zwiększone potrzeby finansowe u osoby , w stosunku do której dane zdarzenie się zrealizuje.

Cechy zdarzenia losowego :

• masowość

• statystyczna prawidłowość

• jest możliwe, ale nie musi wystąpić

• nie może być czymś codziennym - nadzwyczajne

• losowe - nie można z góry przewidzieć kogo to zdarzenie dotknie

• niezależne od woli osoby poszkodowanej

WYPADEK UBEZPIECZENIOWY - przewidziane w umowie ubezpieczenia zdarzenie losowe z którego nastąpieniem ekspektatywa ubezpieczającego, mająca za przedmiot spodziewane świadczenie pieniężne od zakładu ubezpieczeń, przeradza się w wierzytelność ubezpieczeniową, czyli skonkretyzowane prawo podmiotowe o charakterze majątkowym.

WYPADEK UBEZPIECZENIOWY - zdarzenie losowe objęte działalnością ubezpieczeniową, z którego nastąpieniem Zakład Ubezpieczeń staje się zobowiązany do spełnienia świadczenia czy wypłacenia odszkodowania.

Cechy wypadku ubezp.:

-zdarzenie przyszłe- następuje po zawarciu umowy ubezpieczenia

-zdarzenie niepewne - nastąpienie bądź nie wypadku nie ma wpływu na byt prawny umowy ubezpieczenia

-zdarzenie prawne - jego zajście powoduje przekształcenie ekspektatywy prawa majątkowego w wierzytelność ubezpieczeniową.

Stosunek cywilno - prawny wiąże z jednej strony zakład ubezpieczeń z drugiej ubezpieczającego, na podstawie tego stosunku zakład ubezp. jest zobowiązany do wypłacenia odszkodowania albo świadczenia w razie nastąpienia wypadku ubezp. natomiast ubezpieczający zaś jest zobowiązany do przestrzegania warunków ubezpieczenia, a także zobowiązany jest do opłacania składki ubezp.

STOSUNEK UBEZPIECZENIOWY - stosunek cywilnoprawny, który wiąże z jednej strony Zakład Ubezpieczeń, a z drugie strony ubezpieczającego. Na jego podstawie Zakład Ubezpieczeń jest zobowiązany do wypłacenia odszkodowania czy świadczenia gdy nastąpi wypadek ubezpieczeniowy natomiast ubezpieczający jest zobowiązany do przestrzegania ustalonych warunków oraz do zapłacenia określonej składki ubezpieczeniowej.

KONSEKWENCJE STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO - obie strony są równorzędnymi partnerami i spory między stronami są rozstrzygane na wniosek każdej z tych stron w drodze postępowania sądowego lub rozstrzygnięcie sporów następuje przed Komisją Arbitrażową.

Cechy stosunku ubezpieczeniowego:

1. kwalifikowany - jedną ze stron stosunku jest zakład ubezpieczeniowy, który uzyskał zezwolenie a więc wykazał się kwalifikacjami

2. odpłatność - na ubezpieczającym ciąży obowiązek zapłacenia składki ubezp.

3. masowy - żaden pojedynczy stosunek ubezp. nie mógłby istnieć gdyby jednocześnie nie istniała duża liczba takich stosunków prawnych

4. adhezyjny(adheza- przystępowanie, przyleganie) - większość stosunków ubezp. jest nawiązywanych w ten sposób, że ubezpieczający przystępuje do warunków ustalonych przez zakład ubezp.

5. trwałość - stosunek ubezp. jest ciągły i trwa przez wyznaczony okres

6. dwustronnie zobowiązujący - w jego wyniku strony stosunku mają określone zobowiązania

7. kauzalny (kauza - przyczyna) - oznacza, że stosunek ubezp. jest nieważny jeśli nie istnieje przedmiot ochrony w zachowaniu którego ubezpieczający ma interes

PODMIOTY I STRONY STOSUNKU UBEZPIECZENIOWEGO:

1. Zakład Ubezpieczeń - jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną, która jest wyposażona w szczególne uprawnienia do prowadzenia działalności ubezpieczeniowej, do tej działalności uposażone są również spółki akcyjne i towarzystwa reasekuracji. Ubezpieczyciele zagraniczni mogą prowadzić działalność pod postacią głównej siedziby. Mogą również prowadzić działalność jako główny oddział bądź nie.

2. ubezpieczający - jest podmiotem, który jest właścicielem mienia zgłoszonego do ubezpieczenia lub osoba, która zgłasza swoje życie do ubezpieczenia, do ubezpieczenia może również przedstawić mienie użytkownik. Może być nim każdy podmiot, który chce zachować mienie, a w przypadku gdy ulegnie ono zniszczeniu, uszkodzeniu, zagwarantować wypłatę odszkodowania. Ubezpieczenia mogą też być zawierane na rzecz osoby trzeciej, w takim przypadku w takim stosunku ubezp. będzie uczestniczyć również inny podmiot tj. ubezpieczony. Z reguły ubezpieczony i ubezpieczający to inne osoby. To ubezpieczający podpisuje umowę ubezp. a nie ubezpieczony. Ubezpieczający to osoba, która opłaca składkę i podpisuje umowę ubezp., natomiast ubezpieczony otrzymuje odszkodowanie lub świadczenie.

3. ubezpieczony - osoba, która uzyska świadczenie czy odszkodowanie.

4. Uposażony - podmiot wskazany w umowie, otrzyma świadczenie po śmierci osoby ubezpieczonej.

5. Uprawniona osoba trzecia - osoba uprawniona do otrzymania odszkodowania. Może to być osoba poszkodowana w wypadku ubezp. objętym umową ubezpieczenia. Może to być również nabywca ubezpieczonej rzeczy lub cesjonariusz i zastawnik wierzytelności ubezpieczenia. Uprawnioną osobą trzecią jest również wierzyciel hipoteczny.

Ubezpieczającym może być każdy podmiot, który chce zachować mienie (przedmiot ubezpieczenia), a w razie gdyby uległo zniszczeniu uzyskać odszkodowanie.

Najczęściej ubezpieczający = ubezpieczony, ale są również ubezpieczenia na rzecz osób trzecich.

UPOSAŻONY (UPRAWNIONY) - osoba, która otrzyma środki po śmierci ubezpieczonego.

PRZYKŁAD

Przedsiębiorstwo ubezpiecza swoich pracowników na wypadek ich śmierci.

Ubezpieczający - przedsiębiorstwo,

Ubezpieczony - pracownicy,

Uposażony - rodziny pracowników.

SKŁADKA UBEZPIECZENIOWA - świadczenie pieniężne, które ubezpieczający jest zobowiązany zapłacić zakładowi ubezpieczeń za udzielenie ochrony ubezpieczeniowej w ciągu okresu ubezpieczenia.

Ze składki Zakład Ubezpieczeń pokrywa koszty swojej działalności. Suma składek powinna również pokryć świadczenia i odszkodowania oraz zysk ubezpieczyciela.

Dzieli się na:

1. składka brutto (przypisana, należna) - łączna suma składek należnych od ogółu ubezpieczających w danym okresie obrachunkowym. Powstaje ona w momencie powstania umowy i jest przypisana do konkretnej umowy.

2. składka netto (tzw. Składka sprawiedliwa) - suma składek brutto - koszty administracyjne - koszty akwizycji - koszty tworzenia rezerw - inne koszty działalności zakładu,

3. składka przypisana netto - składka na udziale własnym ubezpieczyciela - składka po uwzględnieniu kosztów reasekuracji.

Składki przedstawia się w ujęciu brutto i na udziale własnym. Składkę brutto uiszcza ubezpieczający, natomiast składka na udziale własnym uwzględnia udział reasekuratora.

Składka ubezpieczeniowa jest przychodem zakładu ubezpieczeń. Z tych składek zakład ubezp. tworzy fundusz, który umożliwia mu wywiązywanie się z zobowiązań wynikających z zawartych umów ubezp. Przychód ze składki powinien wystarczyć również na pokrycie kosztów związanych z ochroną ubezpieczeniową, a więc kosztów działalności ubezpieczeniowej. Składka w spółkach akcyjnych jest źródłem zysku.

SUMA UBEZPIECZENIOWA:

1. stanowi podstawę do obliczania wysokości składek ubezp.

2. stanowi górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela, a także wyznacza górną granicę odszkodowania czy świadczenia.

3. górna granica odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń.

Najczęściej suma ubezpieczeniowa jest wielkością stałą. Wielkością zmienną jest w niektórych ubezpieczeniach na życie. Suma ubezpieczenia może być konsumowana przez odszkodowanie.

SUMĘ UBEZPIECZENIOWĄ USTALA SIĘ NA PODSTAWIE:

1. oceny aktualnej wartości ubezpieczonego majątku - w przypadku ubezpieczeń majątkowych,

2. oceny przybliżonej wartości przyszłych potrzeb majątkowych jakie mogą powstać w wyniku wypadku ubezpieczeniowego - w przypadku ubezpieczeń osobowych.

W praktyce na wysokość sumy ubezpieczeniowej wpływają możliwości płatnicze ubezpieczającego ponieważ wysokość składki jest wprost proporcjonalna do wysokości sumy ubezpieczeniowej.

ODSZKODOWANIE - suma pieniężna, którą ubezpieczyciel jest zobowiązany wypłacić ubezpieczonemu, uposażonemu bądź uprawnionej osobie trzeciej w razie powstania szkody losowej na pokrycie uszczerbków w ubezpieczonym majątku.

ŚWIADCZENIE - suma jaką ubezpieczyciel jest zobowiązany wypłacić z tytułu ubezpieczenia osobowego gdy nastąpi wypadek ubezpieczeniowy.

W przypadku ubezpieczeń majątkowych stosuje się regres w stosunku do sprawcy szkody uregulowany w art. 828 KC. W przypadku świadczenia( ubezp. osobowych) regres zwykle nie występuje.

W przepisach prawnych występuje zakaz kumulacji odszkodowań art. 824 pkt 1 KC, natomiast następuje dopuszczalność kumulacji świadczeń w ubezpieczeniach osobowych.

Nawiązanie stosunku ubezpieczeniowego ma odzwierciedlenie w umowie ubezpieczenia.

Z odszkodowaniem mamy do czynienia przy ubezpieczeniach majątkowych, a ze świadczeniami przy ubezpieczeniach osobowych. Zarówno odszkodowania jak i świadczenia mają charakter uwarunkowany. Ich pojawienie się warunkuje zajście wypadku ubezpieczeniowego. Odszkodowanie nie może być wyższe od sumy ubezpieczeniowej. Natomiast świadczenie może być nawet 4-kotnie większe.

*UMOWA UBEZPIECZENIOWA - umowa, na mocy której jedna strona - zwana ubezpieczycielem- zobowiązuje się za ustalonym wynagrodzeniem „płaconym” przez drugą(ubezpieczającego) zapłacić odszkodowanie albo jego ekwiwalent w razie zajścia pewnego uzgodnionego zdarzenia. (Bennett).

Przy umowie ubezpieczeniowej trzeba wymieć strony umowy, a także obowiązki.

CECHY UMOWY UBEZPIECZENIOWEJ:

1. umowa nazwana - ustawowo uregulowana (kodeks cywilny i kodeks morski),

2. umowa konsensualna - dochodzi do skutku za zgodą obu stron,

3. umowa odpłatna - świadczenie ubezpieczyciela zawsze ma charakter odpłatny

4. umowa dwustronnie zobowiązująca - obie strony są wobec siebie dłużnikami i wierzycielami w zależności czy chodzi o świadczenie czy o składkę

5. umowa najwyższej dobrej wiary - obie strony muszą darzyć się najwyższym zaufaniem,

6. umowa adhezyjna (przystępująca)- większość umów jest zawierana poprzez przystąpienie ubezpieczającego do ukształtowanej już w swojej treści umowy określonej przez ubezpieczyciela,

7. umowa stałej współpracy kontraktowej - oznacza, że strony ściśle ze sobą współpracują i to zarówno przed zawarciem umowy, w trakcie trwania umowy jak i po wystąpieniu wypadku ubezpieczeniowego.

8. umowa subiektywnie losowa - o losowości umowy można mówić tylko z punktu widzenia osób ubezpieczonych

9. umowa synallagmatyczna - wzajemna(wg teorii ponoszenia ryzyka)

10. umowa kauzalna - umowa jest nieważna gdy nie istnieje przedmiot w zachowaniu którego ubezpieczający posiada interes.

WYKŁAD VIII: Ubezpieczenie majątkowe i osobowe

PRZEDMIOT UBEZPIECZENIA MAJĄTKOWEGO - każda rzecz majątkowa, której ubezpieczeniem jest zainteresowany ubezpieczający.

PRZEDMIOT UBEZPIECZENIA OSOBOWEGO - życie, zdrowie, zdolność do pracy.

W ubezpieczeniach majątkowych umowa może obejmować wiele przedmiotów jednego lub wielu właścicieli, stąd podział na:

1. ubezpieczenia jednostkowe indywidualne - gdy jest jeden właściciel,

2. ubezpieczenia zbiorowe - gdy jest wielu właścicieli. Szczególnym rodzajem ubezpieczeń zbiorowych są ubezpieczenia generalne, które w jednej umowie obejmują dobra wielu osób i to zarówno te które istnieją jak i te które powstaną w trakcie obowiązywania umowy.

W UBEZPIECZENIACH OSOBOWYCH UMOWA MOŻE OBEJMOWAĆ JEDNĄ LUB KILKA OSÓB, STĄD PODZIAŁ NA:

1. ubezpieczenia zbiorowe - gdy jedna osoba występuje w charakterze ubezpieczającego i zawiera umowę na rzecz wielu osób,

2. ubezpieczenia grupowe - gdy umowa obejmuje grupę osób, która jest ubezpieczona na swój własny rachunek.

W każdej umowie Zakład Ubezpieczeń musi określić rodzaje ryzyk, które dają ochronę ubezpieczeniową oraz te, które są wykluczone. W umowie określa się niebezpieczeństwa, za które ubezpieczyciel będzie brał odpowiedzialność.

W umowie , każde ryzyko jest zdefiniowane. W umowie, w której nie jest to zdefiniowane, ubezpieczyciel odpowiada za wszystkie rodzaje ryzyka. (all risks).

Integralnym elementem każdej umowy są ogólne warunki ubezpieczenia. Są to przepisy prawne, które dotyczą poszczególnych ubezpieczeń danego działu, grupy, rodzaju. Przepisy te określają prawa i obowiązki stron ubezpieczenia, a także przepisy normują postępowanie tych stron, wynikające z wykonywania zawartej umowy. Ogólne warunki ubezpieczeń dobrowolnych są ustalane przez zakład ubezpieczeń. Warunki te przedstawiane są do zatwierdzenia organowi nadzoru.

W przypadku ubezpieczeń obowiązkowych , warunki te regulowane są w Ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, a więc ustalił je ustawodawca. Zawarte są tam warunki ubezpieczenia OC kierowców, rolników i ubezpieczenia budynków od ognia innych zdarzeń losowych. Pozostałe ubezpieczenia obowiązkowe zostały uregulowane w Rozporządzeniach Ministra Finansów. Elementy te dokładnie określa Ustawa o Działalności Ubezpieczeniowej. (art. 12a).

Elementem integracyjnym są OWU - przepisy prawne, które określają prawa i obowiązki stron oraz normują ich postępowanie wynikające z umowy. Muszą być zgodne z KC, kodeksem morskim oraz pakietem ustaw ubezpieczeniowych.

Umowę ubezpieczeniową można regulować w sposób odrębny, ale szczególne warunki ubezpieczenia trzeba zaznaczyć na piśmie. Ubezpieczający ma 7 dni, aby zastanowić się czy chce uczestniczyć w takich warunkach umowy.

OWU ubezpieczeń obowiązkowych reguluje ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. OWU pozostałych ubezpieczeń regulują rozporządzenia Ministra Finansów właściwego do spraw finansowych.

Oprócz OWU są tzw. warunki dodatkowe (szczególne) - postanowienia nietypowe, które są wprowadzane do umów ze względu na szczególne okoliczności. Te warunki mogą być dołączone do umowy lub być zawarte w treści tej umowy (klauzule polisowe).

OBOWIĄZKI UBEPIECZJĄCEGO:

1. podstawowe,- zapłacenie składki ubezpieczeniowej

2. dodatkowe. - wynikają z ustawy o działalności ubezp., zapisy w ogólnych warunkach ubezpieczenia , klauzury zawarte w umowie

OBOWIĄZKI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ:

1. podstawowe- terminowa zapłata świadczenia

2. dodatkowe - wydanie dowodu ubezpieczenia tj. polisy ubezpieczeniowej, obowiązek pisemnego zwrócenia uwagi na rozbieżności między warunkami umowy a OWU oraz wyznaczenie 7 dniowego terminu dla ubezpieczającego

OBOWIĄZKI UBEPIECZJĄCEGO:

1. obowiązki przed zawarciem umowy - deklaracje ryzyka tzn. ubezpieczający ma obowiązek podać do wiadomości Zakładowi Ubezpieczeń wszystkie informacje mające wpływ na ocenę ryzyka. Zakłąd ubezpieczeń może odmówić, tylko w przypadku ubezpieczeń dobrowolnych.

Wyróżniamy trzy sposoby deklaracji:

1. anglosaski - polega na tym, że ubezpieczający bez uprzednich pytań Zakładu Ubezpieczeń powinien informować go o okolicznościach, które powinny mu być znane, Stosowany przy ubezpieczeniach morskich

2. kontynentalny -(system odpowiedzi na pytania)- polega na tym, że dawana deklaracja dotyczy tylko znanych okoliczności, o które pytał Zakład Ubezpieczeń , aby oszacować ryzyko.

3. mieszany - polega na tym, że ubezpieczający odpowiada zgodnie z prawdą na pytania oraz zwraca uwagę Zakładowi Ubezpieczeń na jego zdaniem ważne okoliczności nawet jeśli o nie nie pytał,

Sankcje za naruszenie obowiązku deklaracji ryzyka :

• odmowa wypłaty odszkodowania -gdy nastąpił wypadek ubezpieczeniowy, a ubezpieczający zataił jakieś informacje

• jeśli nie doszło do wypadku, ale ryzyko które zadeklarował ubezpieczający jest znacznie większe, zakład ubezp. może odstąpić od ubezpieczenia

• zwiększenie składki ubezpieczeniowej - jeśli okaże się, że deklaracja ryzyka nie przebiegłą w sposób prawidłowy, ubezpieczający nie podał prawdziwych informacji, ale po uzyskaniu prawdziwej informacji zakład ubezp. nie chce odstąpić od umowy, ale podpisuje ją na innych warunkach

2. obowiązki w trakcie trwania umowy:

1. obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa obiektom ubezpieczonym, oraz obowiązek notyfikacji ryzyka, zapisany jest w umowie ubezpieczenia, i KC , jednak nie dotyczy on ubezpieczeń na życie

2. obowiązek informowania ubezpieczyciela o istotnych zmianach dotyczących ubezpieczonego ryzyka, - takich, które mają wpływ na wzrost niebezpieczeństwa zagrażającego zabezpieczonym obiektom.

3. obowiązki z chwilą powstania wypadku ubezpieczeniowego - ubezpieczający zobowiązuje się do użycia wszelkich dostępnych środków aby zmniejszyć czy ograniczyć skutki szkody (Zakład Ubezpieczeń pokrywa koszty tych działań).Jednak bez zgody ubezpieczyciela, ubezpieczający nie powinien dokonywać żadnych zmian w stanie rzeczy spowodowanym przez wypadek. Powinien umożliwić przedstawicielowi Zakładu Ubezpieczeń ustalić okoliczności wypadku oraz ustalić wysokość roszczeń ubezpieczeniowych. Ubezpieczający powinien również zabezpieczyć możliwość weryfikacji roszczeń od sprawców szkody. Obowiązki ubezpieczającego po wystąpieniu wypadku zostały uwzględnione w art. 820 KC.

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ ZE WZGLĘDU NA CZAS TRWANIA UMOWY UBEZPIECZENIA:

1. ubezpieczenia krótkoterminowe - umowa ubezpieczenia na okres krótszy niż 1 rok,

2. ubezpieczenia roczne - umowa ubezpieczenia na okres 1 roku,

3. ubezpieczenia długoterminowe(wieloletnie) - umowa ubezpieczenia na okres dłuższy niż 1 rok,

4. ubezpieczenia bezterminowe -Czas trwania ubezpieczenia nie jest z góry określony np. ubezpieczenie na życie, umowa zawarta na czas trwania rejsu, na okres wakacji.

W przypadku ubezpieczeń długoterminowych wyznaczane są okresy ubezpieczenia . Składka w takim przypadku jest płacona w ratach odpowiadającym poszczególnym okresom.

Data zawarcia umowy ubezpieczenia nie zawsze równa jest dacie rozpoczęcia odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń. Najczęściej okres odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń rozpoczyna się po zapłaceniu składki, chyba że umowa stanowi inaczej.

W niektórych przypadkach OWU wymagają aby upłynął czas od nawiązania umowy do rozpoczęcia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Okres ten to okres wyczekiwania, okres karencyjny (karencja). Np. ubezpieczenie na życie gdy brak badań lekarskich aby zapobiec sytuacji gdy ubezpieczenie jest zawierane tylko dlatego, że ubezpieczający przewiduje, że wypadek ubezpieczeniowy nastąpi.

TRZY RODZAJE OKRESÓW KARENCYJNYCH:

1. okres formalny - okres obowiązywania umowy ubezpieczeniowej,

2. okres materialny - okres, w którym trwa odpowiedzialność Zakładu Ubezpieczeń,

3. okres techniczny - okres składkowy, w którym ubezpieczający opłaca składki.

Okresy te nie zawsze się pokrywają. Mogą rozpoczynać się w różnych momentach.

Umowa ubezpieczeniowa wygasa zwykle gdy upłynie czas, na który umowa została zawarta.

W umowie ubezpieczeniowej często zawiera się tzw. klauzule prolongacyjne np. w ubezpieczeniach OC pojazdów mechanicznych, czy w ubezpieczeniach OC rolników polegające na tym, że po 12 miesiącach automatycznie przedłuża się okres trwania umowy o następne 12 miesięcy, od warunkiem, że przynajmniej na 1 dzień przez wygaśnięciem nie zostanie zerwana ta umowa.

STOSUNEK UBEZPIECZENIOWY MOŻE WYGASNĄĆ RÓWNIEŻ PRZED UPŁYWEM OKRESU TRWANIA UMOWY WSKUTEK:

śmierć, utrata pełnej zdolności do czynności prawnych, likwidacja lub upadłość ZU.

1. wypowiedzenia umowy - możliwość taką ma ubezpieczający po wypadku, ale z zachowaniem terminu zgłoszenia tego wypowiedzenia,

2. odstąpienia od umowy - Zakład Ubezpieczeń ma taką możliwość ze skutkiem natychmiastowym np. gdy:

1. ubezpieczający nie zapłaci składki w terminie (nie dotyczy to ubezpieczeń obowiązkowych),

2. zostaną ujawnione okoliczności, przy których nadmiernie rośnie ryzyko wypadku ubezpieczeniowego,

3. nastąpi zmiana ryzyka objętego ochroną ubezpieczeniową - może nastąpić w przypadku gdy zwiększenie ryzyka zostało zrobione za zgodą lub przez ubezpieczającego.

3. Wykupienie polisy ubezpieczeniowej, po upływie przynajmniej 2 letniego okresu, ZU policzy ile zostało wpłaconych składek , odejmie koszty ochrony ubezpieczeniowej, a różnicę wypłaci ubezpieczonemu.

4. Wyczerpanie sumy ubezpieczenia albo sumy gwarancyjnej

5. nie zapłacenie raty składki

Nastąpienie wypadku i zaspokojenie roszczenia nie powoduje wygaśnięcia umowy ubezpieczenia. Z tytułu jednego ubezpieczenia można otrzymać kilkakrotnie odszkodowanie.

Zakład Ubezpieczeń może odmówić wypłacenia odszkodowania gdy do wypadku doszło przez niedbalstwo ubezpieczającego lub przez jego umyślne działanie. Natomiast to również nie powoduje wygaśnięcia umowy.

ABANDON - specyficzny przypadek wygaśnięcia umowy. Występuje przy ubezpieczeniach morskich. Dotyczy ubezpieczeń morskich i polega zrzeczeniu się przez ubezpieczającego na rzecz Zakładu Ubezpieczeń wszelkich praw do przedmiotu ubezpieczeniowego np. zaginionego czy zatopionego statku w zamian za wypłatę pełnej sumy ubezpieczenia.

Gdy ubezpieczony obiekt zmieni właściciela to w przypadku:

1. nieruchomości - nie wygasa umowa ubezpieczenia tylko przechodzi na nowego właściciela,

2. ruchomości - zwykle wygasa umowa ubezpieczenia, chyba że w umowie postanowiono inaczej.

W ubezpieczeniach OC kierowców - inaczej.

W ubezpieczeniach morskich - może nastąpić przez przelew, czyli przez oświadczenie ubezpieczającego albo przez odpowiednie uzupełnienie dowodu ubezpieczenia (INDOS).

W przypadku sprzedaży statku Zakład Ubezpieczeń może zastrzec, że przeniesienie może nastąpić tylko za jego zgodą. W ubezpieczeniach morskich są ubezpieczenia na okaziciela.

OBOWIĄZKI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ - terminowe wypłacenie odszkodowania oraz świadczenia.

Ustalenie wysokości odszkodowania przebiega inaczej niż przy świadczeniach

1. ubezpieczenia majątkowe - strata majątkowa - suma pieniężna,

2. ubezpieczenia osobowe - wypłata świadczenia najczęściej w wysokości sumy ubezpieczenia w umowie.

ZU ustala wartość ubezpieczenia na podstawie następujących danych

- sumy ubezpieczenia

- wartości ubezpieczenia

- wysokości szkody

Stosowana jest bowiem zasada odpowiedzialności proporcjonalnej Zakładu Ubezpieczeń

RÓŻNE SYSTEMY UBEZPIECZENIA:

1. system ubezpieczeń na sumy stałe - stosując ten system wartość ubezpieczenia ustala się jako wartość nową (odtworzeniową), jako wartość techniczna (rzeczywista) , jako wartość księgowa, jako wartość upłynnienia, jako wartość otaksowana albo wartość kosztorysowa.

• Przy wartości nowej - odszkodowanie wypłacane jest nie jako wartość zniszczonego przedmiotu ubezpieczenia, ale w wysokości odpowiadającej wartości nowego przedmiotu, który ma takie parametry jak przedmiot zniszczony. A zatem ustalając wartość nową, należy uwzględnić wszystkie koszty jakie będą musiały być poniesione aby odtworzyć obiekt tego samego rodzaju z zastosowaniem tej samej konstrukcji i materiałów, albo też kupić obiekt gotowy podobny do zniszczonego. ZU stosuje wartość nową, jeśli stopień zużycia majątku nie jest wyższy niż 40 %. Jest to ogólna zasada, przy czym w ubezpieczeniach dobrowolnych każdy zakład ubezpieczeń, może ustalić sobie inny próg.

• Wartość techniczna - odpowiada wartości nowej pomniejszonej o faktyczne zużycie techniczne. Stosowana jest w przypadku , gdy zużycie majątku jest większe od 40%.

• Wartość upłynnienia - Stosowana , jeśli stopień zużycia majątku jest tak duży, że nie pozwala na dalsze użytkowanie majątku. W takim przypadku suma ubezpieczenia ustalana jest na poziomie ceny sprzedaży pozostałości. Odszkodowanie jest wypłacane jako wartość upłynnienia oszacowana na dzień szkody.

• Wartość księgowa brutto - księgowa wartość początkowa mienia z uwzględnieniem kolejnych jego przeszacowań. W przypadku jej zastosowania, obowiązuje zasada iż odszkodowanie za szkodę częściową nie może przekroczyć tej części wartości księgowej brutto mienia dotkniętego szkodą, która odpowiada procentowemu stopniowi jego uszkodzenia.

• Wartość otaksowana- Taksa- ocena dokonana przez rzeczoznawców. Wg tej wartości wyceniane są dobra posiadające walory artystyczne czy kolekcjonerskie

• Wartość kosztorysowa - określana jest na podstawie przewidywanego kosztu budowy , przebudowy albo remontu.

Wartość ubezpieczenia stanowi najwyższa średnia miesięczna, wartość majątku przewidywana w okresie ubezpieczenia.

2. system ubezpieczeń na sumy zmienne -Pozwala ustalić wartość obliczeniową na podstawie najwyższej wartości majątku przewidywana w okresie ubezpieczenia (miesięczna wartość maksymalna - najczęściej) oraz można przyjąć wartość ewidencyjną na początek okresu ubezpieczenia. Istotą tego sytemu jest możliwość skorygowania składki ubezpieczeniowej odpowiednio do faktycznego kształtowania się wartości majątku w okresie ubezpieczenia. Na początku okresu ubezpieczenia ubezpieczający uiszcza składkę depozytową (zaliczkową), która stanowi zwykle od 50-80% naliczonej składki i nie podlega zwrotowi. W czasie trwania okresu ubezpieczenia ubezpieczający w wyznaczonych terminach przekazuje do ZU informacje o faktycznym ukształtowaniu się wartości przedmiotu ubezpieczenia. Na podstawie tych informacji po okresie ubezpieczenia zakład ubezpieczeń jeszcze raz nalicza składkę i na tej podstawie rozlicza składkę zaliczkową. System ten stosuje się przy ubezpieczeniu środków obrotowych lub mienia przyjętego do komisowej sprzedaży.

System ubezpieczeń na sumy stałe i zmienne, mogą być :

3. system ubezpieczeń solidarnie na sumy stałe - stosuje się w przedmiotach ubezpieczenia, które znajdują się w różnych miejscach, placówkach, dla których rachunkowość jest prowadzona centralnie przez ubezpieczającego. Wartość ubezpieczenia stanowi ogólna wartość majątku we wszystkich placówkach. Stanowi ona własność lub pozostaje do dyspozycji ubezpieczającego. Gdy nastąpi wypadek ubezpieczeniowy ubezpieczający zobowiązany jest do udowodnienia , które mienie znajdowało się w wyznaczonej placówce.

4. system ubezpieczeń na wartość częściową - stosowany w ubezpieczeniach od kradzieży z włamaniem oraz rabunku w sytuacji gdy ubezpieczyciel traktuje ten rodzaj jako dodatek do ubezpieczenia od ognia, które to nie może funkcjonować samodzielnie. System ten stanowi alternatywę do systemu ubezpieczeń na pierwsze ryzyko. Ubezpieczający deklaruje do ubezpieczenia kwotę przy czym ta kwota może stanowić dowolną część wartości mienia ruchomego zgłoszonego do ubezpieczenia od ognia. Kwota ta stanowi roczny limit odszkodowawczy dla ubezpieczenia mienia od kradzieży. Nie musi się tutaj sugerować maksymalną wartością szkody w przypadku wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego. Składka jest obliczana od pełnej sumy przyjętej w ubezpieczeniu od ognia. Limit ten jest konsumowany przez każde wypłacone odszkodowanie przy czym może być uzupełniany za dopłatą dodatkowej składki. Składka liczona jest od pełnej sumy ubezpieczonego mienia przyjętej w ubezpieczeniu od ognia. Zakład ubezpieczenia stosuje tu również zasadę odpowiedzialności proporcjonalnej. Inaczej jest gdy stosowany jest

Każda wysokość odszkodowania zmniejsza zgłoszoną sumę ubezpieczenia. Stawki taryfowe są uzależnione nie od rodzaju ubezpieczonego mienia, ale od branży w jakiej działa ubezpieczający. Główna różnica między tym systemem a systemem ubezpieczeń na pierwsze ryzyko to to, że tutaj ma zastosowanie zasada proporcji. Odszkodowanie ustala się w kwocie wysokości szkody, ale nie więcej niż górna granica odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń. Przy ustalaniu wysokości szkody uwzględnia się przydatność tych przedmiotów do dalszego użytku, przeróbki, sprzedaży (tzw. wartość pozostałości). Do wysokości szkody dolicza się koszty ratunku, czyli koszty wynikłe z zastosowania środków mających ograniczyć wielkość strat nawet jeśli środki te okazały się bezskuteczne. OWU oraz klauzule polisowe mogą określać korekty np. udział własny ubezpieczającego, franszyza integralna i redukcyjna.

5. system ubezpieczeń na pierwsze ryzyko - w ubezpieczeniach mienia od kradzieży z włamaniem i rabunku stosowany dla każdego rodzaju mienia a także dla gotówki oraz mienia osobistego pracowników przy ubezpieczeniu od pożaru i innych zdarzeń losowych. Można także ubezpieczyć koszty, które towarzyszą szkodzie. Ustalając sumę ubezpieczenia należy wziąć pod uwagę przewidywaną maksymalną wielkość straty jaka może nastąpić w przypadku jednego wypadku ubezpieczeniowego. Odszkodowanie wypłaca się do wysokości sumy ubezpieczenia. Stosując ten system należy zdawać sobie sprawę z tego, że wypłata odszkodowania nie pomniejsza sumy ubezpieczenia, chyba że w umowie strony postanowią inaczej. Gdy szkoda jest niższa niż suma ubezpieczeniowa to odszkodowanie równe jest wartości szkody. Należy pamiętać, że stawki taryfowe są w tym systemie wyższe od stawek w innych systemach. Jeżeli składka jest niższa to tylko dlatego, iż ustalona jest od niższej sumy ubezpieczenia. We wszystkich przypadkach odszkodowanie ustalane jest na podstawie protokołu szkody, który sporządza przedstawiciel zakładu ubezpieczeń, którego określa się jako likwidatora szkód. Sporządzany jest przy współudziale ubezpieczającego. Przy obliczaniu wysokości szkody bierze się pod uwagę przydatność pozostałości po szkodzie do dalszego użytku, przeróbki lub sprzedaży. Do wysokości szkody dolicza się również poniesione przez ubezpieczającego i udokumentowane koszty ratunku , jeśli ich poniesienie było celowe nawet jeśli zastosowane środki okazały się bezskuteczne. Likwidacja szkody ma na celu wyjaśnienie okoliczności wypadku ubezpieczeniowego, wyjaśnienie jego przyczyn. Likwidator szkód ma za zadanie ustalić czy ubezpieczyciel jest odpowiedzialny za ten wypadek i czy ma wypłacić odszkodowanie. Likwidator szkód musi ustalić również wysokość szkody, ustalić faktyczną wartość ubezpieczonego majątku chyba , ze zostało zawarte ubezpieczenia na pierwsze ryzyko , musi również ustalić wysokość przysługującego odszkodowania. Jeśli między ZU a ubezpieczającym nie dojdzie do porozumienia co do wysokości odszkodowania, takie spory mogą być rozstrzygnięte polubownie, przez wyznaczonych przez obie strony rzeczoznawców, albo też spór może zostać rozstrzygnięty na drodze sądowej. Jeśli zostanie wypłacone odszkodowanie może być one podstawą do świadczenia regresowego. Ubezpieczyciel jest zobowiązany do wypłacenia odszkodowania nawet wówczas gdy osoba trzecia, sprawca szkody ma obowiązek naprawienia szkody objętej ochroną ubezpieczeniową. Z chwilą wypłaty odszkodowania na zakład ubezpieczeń przechodzą prawa przysługujące ubezpieczonemu od osób trzecich z tytułu wyrządzonej szkody. Te prawa są ograniczone do wysokości osiągniętego odszkodowania. Jeśli wypłacone odszkodowanie pokryło tylko część szkody ubezpieczający ma prawo pierwszeństwa w zaspokojeniu pozostałej części szkody przed zakładem ubezpieczeń.

Środek represyjny w stosunku do sprawcy szkody.

Ważny instrument prewencyjny , ponieważ dochodzenia regresowe ubezpieczyciela są bardziej skuteczne niż dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przez osoby poszkodowane

regresy zmniejszają sumę wydatków ubezpieczyciela z tytułu odszkodowań, a to ma wpływ na wysokość składek ubezpieczeniowych, zwłaszcza w zakresie tych ubezpieczeń, gdzie regresy najczęściej występują,

Instytucja regresu do sprawców szkody dotyczy zazwyczaj ubezpieczeń majątkowych

W pozostałych systemach ubezpieczeń stosowana jest zasada odpowiedzialności proporcjonalnej, która polega na tym, że stosunek odszkodowania do szkody jest równy stosunkowi sumy ubezpieczeniowej do wartości ubezpieczeniowej. Taki sposób obliczania odszkodowania jest stosowany oddzielnie do każdej pozycji polisowej. Każda pozycja polisowa stanowi osobne ubezpieczenie,

PODSTAWĘ W USTALENIU WYSOKOŚCI ODSZKODOWANIA W SYSTEMACH UBEZPIECZEŃ 1-4 STANOWIĄ TRZY WIELKOŚCI:

1. suma ubezpieczeniowa,

2. rzeczywista wartość ubezpieczonego majątku,

3. wysokość szkody.

W przypadku stosowania systemu ubezpieczeń na pierwsze ryzyko odszkodowanie ustala się na podstawie dwóch czynników:

1. suma ubezpieczeniowa,

2. faktyczna wysokość szkody.

PODSTAWĘ W USTALENIU WYSOKOŚCI ODSZKODOWANIA W SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ NA WARTOŚĆ CZĘŚCIOWĄ STANOWI:

1. rachunek strat sporządzony przez ubezpieczającego, lub

2. protokół szkody sporządzony przez likwidatora szkód przy udziale ubezpieczającego

REGRES - w stosunku do sprawcy szkody. Zakład Ubezpieczeń ma obowiązek wypłacenia odszkodowania nawet gdy osoba trzecia (sprawca szkody) jest zobowiązany do naprawienia tej szkody. Z chwilą gdy to uczyni przechodzą na niego prawa przysługujące ubezpieczającemu od osób trzecich z tytułu wyrządzenia szkody. Jeżeli odszkodowanie pokryło tylko część szkody, ubezpieczający ma pierwszeństwo w zobowiązaniu przed Zakładem Ubezpieczeń.

ZADANIA REGERSU W STOSUNKU DO SPRAWCY:

1. środek represyjny w stosunku do sprawcy szkody,

2. ważny środek o charakterze prewencyjnym,

3. zmniejszanie sumy wydatków Zakładu Ubezpieczeń, co ma wpływ na wysokość składki ubezpieczeniowej tam gdzie regresy występują najczęściej (np. transport).

Funkcja regresu dotyczy ubezpieczeń majątkowych.

WYKŁAD IX: Tryb zawierania umów ubezpieczenia

Tryb zawierania umów ubezpieczenia - oferta, przetarg, rokowania.

TRYB OFERTOWY : składana jest oferta, która może być złożona przez zakład ubezpieczeń oraz przez ubezpieczającego. Oferta może być przedstawiana ustnie przez pośrednika ubezpieczeniowego albo przez ogłoszenia, informacje w środkach masowego przekazu. Taka oferta, która będzie złożona przez ubezpieczającego ma zwykle formę pisemną., jest wnioskiem o ubezpieczenie.

• Prosty - zakład ubezpieczeń w całości przyjmuje wszystkie dane złożoną przez ubezpieczającego i nie proponuje do tej oferty żadnych zmian. Przyjęcie oferty powinno nastąpić w terminie jej ważności. Jeśli ZU przyjmuje taką ofertę może złożyć oświadczenie wolni , albo może dojść do zawarcia umowy ubezpieczenia za pomocą tz. Milczącego akceptu ZU. ( taki tryb występuje w przypadku gdy ZU przed upływem 14 dni od momentu otrzymania oferty, nie doręcza ubezpieczającemu dokumentu stwierdzającego zawarcie umowy ubezp. Jeśli mija 14 dni przyjmuje się , zę umowa została zawarta. Ta droga milczącego akceptu nie jest dopuszczalna, jeśli oferta zasłała złożona ustnie lub w przypadku umów ubezpieczenia na życie.)

• Złożony - jeśli oferta złożona przez ubezpieczonego w trakcie trwania jej ważności spotka się z kontrofertą ZU. ZU proponuje inne możliwości. Jeśli w tej kontrofercie znajdą się rozwiązania, które odbiegają na niekorzyść ubezpieczającego Zu ma obowiązek zwrócić na to uwagę ubezpieczającego na piśmie. ZU musi dać ubezpieczającemu czas do namysłu. Jeśli w ciągu 7 dni ubezpieczający nie da żadnej odpowiedzi, to zostaje zawarta umowa na tych niekorzystnych warunkach. Jeśli się nie zgodzi, może złożyć swoją kontrofertę. Tryb ten może trwać przez dłuższy czas.

WNIOSEK O UBEZPIECZENIE - zwykle jest sporządzany na specjalnych formularzach przygotowanych przez Zakłady Ubezpieczeń.

Zawartość takiego wniosku obejmuje:

1. informacje dotyczące ubezpieczającego,

2. podstawowe elementy umowy ubezpieczenia:

1. przedmiot ubezpieczenia,

2. rodzaj ryzyka,

3. suma ubezpieczeniowa,

3. informacje dotyczące proponowanego okresu trwania umowy,

4. dodatkowo informacje o dodatkowych okolicznościach, które mają wpływ na ocenę ryzyka, którą przeprowadzi Zakład Ubezpieczeń.

NASTĘPSTWO NIESZCZĘŚLIWYCH WYPADKÓW - WNIOSEK

1. dane ubezpieczonego,

2. okres ubezpieczenia,

3. zawód wykonywany + wiek,

4. w przypadku wyczynowego uprawiania sportu prosimy podać jego dyscyplinę,

5. suma ubezpieczenia,

6. wariant ubezpieczenia:

1. system ubezpieczeń proporcjonalnych,

2. system ubezpieczeń stałych,

3. system ubezpieczeń progresywnych,

7. zakres ubezpieczenia:

1. pełny,

2. zawodowy,

3. prywatny,

8. zakres świadczenia:

1. zasiłek dzienny z tytułu...,

2. zwrot kosztów leczenia,

3. jednokrotne świadczenie z tytułu trwałej utraty zdolności do pracy,

9. podpis,

10. data,

11. miejscowość,

12. osoba uprawniona do odbioru w przypadku śmierci ubezpieczonego,

TRYB ROKOWANIOWY - występuje gdy strony wspólnie negocjują treść poszczególnych postanowień umowy. Najczęściej w przypadku zawarcia ubezpieczeń nietypowych, które nie mieszczą się w standardowej ofercie Zakładu Ubezpieczeń. Ustala się szczególne warunki ubezpieczenia, klauzule, składkę ubezpieczeniową itp.

TRYB PRZETARGOWY - wykorzystanie tego trybu następuje zwykle z inicjatywy ubezpieczającego, który dążąc do uzyskania jak najlepszego ubezpieczenia danego rodzaju ryzyka ogłasza przetarg. Mają tu zastosowania przepisy KC oraz postanowienia ogłoszenia przetargowego. Wykorzystywany najczęściej przy ubezpieczeniach, które obejmują ryzyka specyficzne o dużych rozmiarach. Taki tryb jest obowiązkowy przy zamówieniach publicznych. Taki tryb jest stosowany obowiązkowo, jeśli są spełnione warunki ustawy o zamówieniach publicznych.

POLISA UBEZPIECZENIOWA - dowód zawarcia umowy ubezpieczenia.

POLISA ZAWIERA:

1. nazwa i adres Zakładu Ubezpieczeń,

2. określenie ubezpieczającego,

3. informacje dotyczące przedmiotu oraz sumy ubezpieczenia,

4. czas trwania umowy ubezpieczenia,

5. wysokość składki,

6. ogólne i dodatkowe warunki ubezpieczenia,

7. przepisy bezpieczeństwa - ewentualnie,

8. indywidualne klauzule.

W przypadku gdy chcemy przedłużyć umowę możliwe jest nie wypisywanie nowej polisy, a skrócony dowód przedłużający umowę lub pokwitowanie o uiszczeniu składki na następny okres ubezpieczeniowy.

RODZAJE POLIS (ze względu na rodzaj ubezpieczenia):

1. jednostkowe - dotyczą jednego przedmiotu/osoby:

1. imienne - wystawione na nazwisko czy nazwę ubezpieczającego, który ma prawa i obowiązki wynikające z umowy ubezpieczenia,

2. na okaziciela - charakteryzuje się tym, że osobą uprawnioną do roszczenia wypłaty odszkodowania jest osoba, która tę polisę posiada (musi udowodnić, że ochrona ubezpieczeniowa dotyczyła jej interesów majątkowych),

3. na zlecenie - uprawnienia z tytułu tej polisy mogą być przenoszone na inne osoby przez odpowiednie oświadczenie zamieszczone w polisie (indos),

2. zbiorowe,

3. grupowe,

4. generalne - mogą dotyczyć jednego lub kilku przedmiotów/osób. Czasami może zajść potrzeba przedstawienia dowodu ochrony ubezpieczeniowej konkretnego przedmiotu i wtedy wystawia się wyciąg z polisy generalnej (certyfikat ubezpieczeniowy), w którym nie podaje się wszystkich warunków ubezpieczenia zawartych w polisie, a jedynie powołuje się na warunki umowy generalnej:

1. zwykłe - dotyczą wielu określonych przedmiotów i transakcji aktualnie istniejących, a także tych, które mogą się pojawić w trakcie trwania ubezpieczenia. Przy jej zastosowaniu przedmiotowy zakres ubezpieczenia, faktyczną wartość ubezpieczeniową, a także składkę ustala się ex post na podstawie periodycznych raportów składanych przez ubezpieczającego. Zamiast raportów ubezpieczający może prowadzić dziennik ubezpieczeń gdzie rejestrowane są obiekty i transakcje podlegające ubezpieczeniu. Stosowana najczęściej w transporcie gdzie jest duża liczba pojedynczych transakcji (przesyłek),

2. obrotowe - umowa może obejmować albo całość ubezpieczonego transportu realizowanego w czasie trwania ubezpieczenia lub część transportu realizowana na określonej trasie. Specyficzne jest to, że wartość ubezpieczenia i składkę ustala się po zakończeniu bieżącego okresu ubezpieczenia na podstawie obrotu wykazanego w księgach handlowych czyli nie ma potrzeby prowadzenia ewidencji w celu wyłącznie ubezpieczeniowym (opiera się na zaufaniu),

3. odpisowe - również najczęściej występuje w transporcie. Specyfika polega na tym, że określa się wartość przesyłek, które będą transportowane i tą wartość traktuje się jako sumę ubezpieczeniową, która obowiązuje w czasie trwania stosunku ubezpieczeniowego. Na jej podstawie określa się wysokość składki ubezpieczeniowej. Następnie wartość każdej zrealizowanej przesyłki jest na bieżąco odpisywana od zadeklarowanej sumy ubezpieczenia (stąd nazwa). W pewnym momencie dochodzi do wyczerpania sumy ubezpieczeniowej i wtedy ubezpieczenie może być wznowione poprzez podanie nowej sumy i opłacenie składki. Ta polisa jest stosunkowo rzadko w praktyce stosowana, gdyż jest skomplikowana.

Uproszczone sposoby zawierania umowy dotyczą ubezpieczenia zawieranego czasowo.

Zakład Ubezpieczeń posługuje się dokumentem, które jest wnioskiem i polisą:

1. część obejmująca wszystkie elementy zawarte we wniosku - podpis ubezpieczającego,

2. część stanowiąca polisę i pokwitowanie zapłaty składki - podpis ubezpieczającego i Zakładu Ubezpieczeń.

Zawarcie ubezpieczenia przy użyciu automatów - przy podróżach samolotem od następstw nieszczęśliwych wypadków. Monetę wrzuca się do automatu jako składkę ubezpieczeniową, a wniosek wrzucamy do urny.

WYKŁAD X: Reasekuracja

Z formalnoprawnego punktu widzenia Reasekuracja jest umową na mocy której jeden zakład ubezpieczeń - zwany cedentem - odstępuje (ceduje) całość lub część ubezpieczonego ryzyka lub grup ubezpieczonych ryzyk określonego rodzaju wraz z odpowiednią częścią składek innemu zakładowi ubezpieczeń (reasekurator) - który ze swej strony zobowiązuje się do zapłaty cedentowi odpowiedniej części świadczeń wypłaconych ubezpieczającym.

UMOWA REASEKURACJI - przez taką umowę reasekurator (zwany cesjonariuszem) w zamian za odpowiednią opłatę przyjmuje od zawodowego ubezpieczyciela (zwanego cedentem), odpowiedzialnego wyłącznie i w pełni wobec ubezpieczonych za ubezpieczone ryzyko, całość lub część tych ryzyk i zobowiązuje się do zwrotu w określonych okolicznościach całości lub części sum zapłaconych lub należnych ubezpieczonym od ubezpieczyciela-cedenta z tytułu szkód w tych ryzykach (Picard, Besson).

Umowa reasekuracji jest umową zawieraną pomiędzy stronami (cedentem i reasekuratorem), przez którą cedent zobowiązuje się cedować a reasekurator zgadza się przyjąć ustalony udział w ryzykach na warunkach określonych w umowie.

REASEKURACJA jest ubezpieczeniem ubezpieczenia. Umowa reasekuracji nie dotyczy bezpośrednio ubezpieczającego lub ubezpieczonego.

KOASEKURACJA - ubezpieczenie bezpośrednie, w którym po stronie ubezpieczyciela występuje więcej niż jeden podmiot. Każdy z ubezpieczycieli ubezpiecza. Gdy wystąpi wypadek ubezpieczeniowy każdy koasekurator pokrywa roszczenie ubezpieczonego w wysokości swojego udziału w ryzyku. Po stronie ubezpieczyciela występuje więcej podmiotów( koasekuratorzy), uczestniczą oni w ryzyku w określonej procentowo części danego ryzyka. Porozumienie koaseruracyjne - umowa konsorcjalna - porozumienie koasekuratorów, ubezpieczający nie bierze w niej udziału.

PODZIAŁ KOASEKURACJI:

1. zewnętrzna - każdy koasekurator odpowiada wobec ubezpieczającego samodzielnie. Ubezpieczający każdemu koasekurantowi płaci oddzielnie składki. W przypadku szkody prowadzone są osobne postępowania odszkodowawcze. Zawarte jest to w jednej umowie.

• Zewnętrzna w systemie lidera - każdy koasekurator odpowiada bezpośrednio i samodzielnie, ale tylko lider ubezpieczyciel ma kontakt z klientem, reprezentuje siebie i pozostałych koasekuratorów. Lider otrzymuje za to odpowiednie wynagrodzenie od pozostałych koasekuratorów,

2. wewnętrzna - tylko jeden koasekurator odpowiada za całe ryzyko. Pozostali koasekuratorzy odpowiadają wobec koasekuratora głównego (on otrzymuje składkę i ma kontakt z klientem).Lepsza dla ubezpieczającego, ponieważ płaci tylko jednemu koasekuratorowi.

W przypadku upadku koasekuratora to ubezpieczający traci część odszkodowania. W przypadku reasekuracji ubezpieczający otrzymuje całe odszkodowanie.

W reasekuracji Zakład Ubezpieczeń w całości odpowiada za przekazane ryzyko. Zakład Ubezpieczeń dokonuje wtórnego podziału ryzyka na reasekuratorów.

REASEKURATOR REASEKURATOR REASEKURATOR

25% 10% 30%

cesjonariusz

cesja

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ

35%

ubezpieczenie

UBEZPIECZAJĄCY

UBEZPIECZAJĄCY R₂

ubezpieczenie

ceduje (cesja) retrocesja

ZU R R₃

cedent cesjonariusz (retrocedent) retrocesjonariusze

Reasekuracja jest to więc wtórny podział ryzyka (ma doprowadzić do wyrównania ryzyk). Wtórny podział ryzyka dokonuje się również przez:

1. pool'e reasekuracyjne i ubezpieczeniowe - przedmiotem są ryzyka duże, nietypowe, niebezpieczne.

Pool reasekuracyjny - Uczestnicy pool'a przyjmują od cedentów udziały w określonych ryzykach, określoną część udziałów zatrzymują na własnym rachunku, a nadwyżkę przekazują pool'owi (potem jest dzielona między uczestnikami pool'a w uzgodnionych proporcjach). Następuje wzajemna kompensacja rezultatów działań reasekuracyjnych. Korzystne gdy nastąpi reasekuracja ryzyka. Dobre gdy udział w ryzyku nie może zostać na koncie reasekuratora bo ma za małe kapitały. Reasekuracja pool'owa stanowi bardzo cenną pomoc dla reasekuratorów w przypadku kumulacji ryzyka z jednego obszaru. Stanowi również pomoc, gdy przejęte udziały ryzyka nie mogą pozostać na własnym rachunku reasekuratorów, ze względu na ich małą pojemność akceptacyjną.

2. captive reasekuracyjne (reasekuracja u podmiotów powiązanych) - reasekuracja części lub całości produktów ubezpieczeniowych dokonywana jest u podmiotów, które prowadzą dystrybucję ubezpieczeń (sponsorzy np.: agenci, banki, dealerzy samochodowi). Sponsorzy powołują specjalną firmę prowadzącą reasekurację. Ma to na celu zwiększenie dochodowości działalności ubezpieczeniowej dla bezpośrednich dostawców ubezpieczeń , poprzez zwiększenie motywacji dla tych którzy dostarczają ubezpieczeń, oni bowiem przyjmując reasekurację są zainteresowani tym, aby przebieg ubezpieczenia był jak najbardziej dochodowy. Zmniejsza się fluktuacja agentów ubezpieczeniowych. Podmioty reasekuracji są zainteresowane udziałem w zyskach z ubezpieczeń, mają wpływ na konstrukcję produktów ubezpieczeniowych .

3. firmowanie (fronting) -rodzaj umowy reasekuracyjnej, w której stosunki między stronami wygladaja następująco :Zakład Ubezpieczeń odgrywa rolę pośrednika ubezpieczeniowego, który sprzedaje produkty ubezpieczeniowe reasekuratora, a następnie reasekuruje je w całości, lub w dużej części. W zamian uzyskuje wynagrodzenie ,a często tez może uczestniczyć w zyskach reasekuratora. Zdarza się , ze reasekurator administruje reasekurowane polisy. Takie praktyki są źle traktowane przez nadzór ubezpieczeniowy. Niebezpieczeństwo dla zakładu Ubezpieczeń bo to on w całości odpowiada za ryzyko wobec ubezpieczającego.

Reasekuracja stanowi przedłużenie (rozproszenie) ubezpieczenia.

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA SĄ TAKIE SAME JAK W UMOWIE UBEZPIECZENIA:

1. zasada odszkodowania:

1. w stosunku ubezpieczenia - odszkodowanie nie powinno być wyższe od faktycznie poniesionej szkody,

2. w stosunku reasekuracji - reasekurator zobowiązany jest do wypłacenia Zakładowi Ubezpieczeń proporcjonalnie do jego udziału części odszkodowania, ale tylko wtedy gdy Zakład Ubezpieczeń wypłaci odszkodowanie należne ubezpieczonemu,

2. zasada najwyższej dobrej wiary:

1. w stosunku ubezpieczenia - ubezpieczający rzetelnie informuje Zakład Ubezpieczeń o wszelkich istotnych okolicznościach dotyczących ubezpieczonego ryzyka,

2. w stosunku reasekuracji - Cedent musi zaufać reasekuratorowi, ze ten wywiąże się ze swoich zobowiązań, gdy on wypłaci odszkodowania i świadczenia. Reasekurator musi zaufać cedentowi , iż poinformuje go w sposób pełny i rzetelny o wszystkich okolicznościach dotyczących cedowanego ryzyka. Ta zasada jest szczególnie ważna dla podtrzymania harmonijnej i długotrwałej współpracy pomiędzy cedentem a reasekuratorem.

3. zasada interesu - w celu ochrony swojego majątku podmioty tych stosunków powinny mieć interes w jego realizacji .

1. Reasekurator jak i cedent powinni być zainteresowani podziałem ryzyka

ZASADY KSZTAŁTUJĄCE UMOWĘ REASEKURACJI :

1. umowa reasekuracji dotycząca poszczególnego rodzaju ryzyka jest zawierana poprzez podpisanie polisy reasekuracyjnej, natomiast objęcie umowy większej liczby lub wszystkich ryzyk danego rodzaju wymaga wpisania specjalnej umowy zawierającej postanowienia stron.

2. w umowie ubezpieczenia treści OWU i ustala jednostronnie zakład ubezpieczeń (umowa adhezyjna) i on ponosi odpowiedzialność za nieprecyzyjne ich określenie - stąd praktyka interpretacji na korzyść ubezpieczającego w umowie reasekuracji (równorzędność i swoboda zawierania umów) nie preferuje się żadnej ze stron, gdy wymaga się jedynie przestrzegania zasady dobrej wiary

3. do obowiązków reasekuratora należy dokładne badanie zgłoszeń szkód i kontroli, czy powstaje jego odpowiedzialność

4. reasekurator ma prawo przy wystąpieniu szkody podniesienia w stosunku do cedenta takich samych zarzutów jakie przysługują cedentowi w stosunku do ubezpieczającego

5. czas trwania umowy i jego rozwiązanie:

• oznaczony - rozwiązanie automatycznie po jego upływie

• nieoznaczony - rozwiązanie następuje albo w drodze złożonego na piśmie wypowiedzenia .(najczęściej na dzień 31 grudnia )albo natychmiastowego wypowiedzenia na piśmie( kłopoty finansowe reasekuratora, upadłość)

W umowie reasekuracji występują te same elementy techniczne, które występują w umowie ubezpieczenia. Zasadnicza różnica co do przedmiotu:

1. przedmiotem w ubezpieczeniach majątkowych jest dobro majątkowe,

2. przedmiotem w ubezpieczeniach osobowych jest dobro osobiste,

3. przedmiotem reasekuracji jest ogólna sytuacja majątkowa reasekurowanego Zakładu Ubezpieczeń.

CECHY UMOWY:

1. ma charakter dwustronnie zobowiązaniowy,- dwustronnie zobowiązuje w trakcje jej zawierania i obowiązywania powstają uprawnienia i przysługujące im obowiązki dla każdej ze stron

2. kwalifikowana -strony są zawsze te same, reasekurator i Zakład Ubezpieczeń

3. odpłatna,- cedent ma obowiązek zapłacenia składki reasekuracyjnej

4. konsensualna,- dochodzi do skutku na podstawie złożenia przez strony umowy zgodnych oświadczeń woli

5. nienazwana - jej treść nie jest przewidziana w KC. ani w żadnej z umów nazwanych, stąd stosunek prawny umowy reasekuracji jest wewnętrzny - między cedentem a reasekuratorem - reasekurator nie ma żadnych obowiązków ani uprawnień wobec ubezpieczonego.

Przesłanki przemawiające za traktowaniem reasekuracji jako umowy nienazwanej :

1. brak norm prawnych regulujących szczegółowo zasady reasekuracji

2. przepisy prawa poszczególnych państw zawierają najczęściej jedynie stwierdzenie dotyczące możliwości stosowania reasekuracji oraz postanowienia administracyjne określające rozmiar i obszary monopolu w stosunkach reasekuracyjnych, zasady i rozmiary reasekuracji dokonywanej na rynku międzynarodowym

3. przepisy prawa większości państw powszechnie ustalają , że ujęte w nich przepisy dotyczące umowy ubezpieczenia nie mają zastosowania do umów reasekuracyjnych.

ROZSTRZYGANIE SPORÓW Z UMÓW REASEKURACJI - najczęściej drogą polubownego arbitrażu z uwzględnieniem klauzuli kompromisowej - gdy wyniknie spór strony powołują sędziów arbitrażowych (komisję), którzy nie kierują się prawem, ale przyjętymi praktykami opierając się na zasadzie najważniejszej dobrej woli. Strony zobowiązują się uznawać werdykt komisji.

Przyczyny

• złożoność sporów oraz potrzeba dobrej (teoretycznej i praktycznej znajomości zagadnień dotyczących ubezpieczeń i reasekuracji w aspekcie międzynarodowym )

• ponieważ umowy reasekuracji opierają się na najwyższej dobrej wierze stron, spory powinny być rozstrzygane nie na mocy prawa formalnego lecz na zasadach słuszności przez organ obiektywny

FUNKCJE REASEKURACJI :

1. E.Montabetti :

• Techniczna

• Finansowa

2. Banasiński

• Podstawowa

• Uzupełniające

3. Dudkowiak :

• funkcja stabilizatora wyniku finansowego ubezpieczyciela,

wyrównanie wahań wyniku finansowego -określa podstawowe zadanie reasekuracji .Wahania wyniku mogą nastąpić w rezultacie urzeczywistnionych wielkich ryzyk albo wielkiego skupienia w okresie realizacji ryzyk normalnych. Spełniona przez podział ryzyka przez przeniesienie jego części na reasekuratora i zachowanie na udział własny Zakładu Ubezpieczeń tylko takiej części ryzyka, która nawet w przypadku szkody całkowitej nie naruszy równowagi operacji finansowych. Im większy stopień wyrównywania portfela ubezpieczeń tym większą część ryzyka może zachować Zakład Ubezpieczeń na udziale własnym. Wyrównywanie portfela ubezpieczeń zależy od tego czy jego wielkość i struktura odpowiada wymogom jakie powinny być spełnione aby w portfelu zadziałało prawo wielkości liczb (im większa liczba i jednorodność zbiorów ubezpieczonych ryzyk tym dokładniej można określić prawdopodobieństwo realizacji ryzyka), Reasekuracja jest potrzebna do osiągnięcia możliwe jednorodnego portfela ubezpieczeniowego.

• funkcja zwiększania możliwości akceptacyjnych ubezpieczyciela,

Są takie ryzyka, których żaden Zakład Ubezpieczeń nie jest w stanie utrzymać na własnym rachunku (platforma wiertnicza, statek, itp.), ale część ryzyka można przekazać reasekuratorowi. W Polsce Zakład Ubezpieczeń może zatrzymać na udziale własnym pojedyncze ryzyko, którego suma ubezpieczeniowa nie przekracza 25% łącznej wysokości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych oraz kapitałów własnych,

• funkcja wzmacniania podstaw finansowych ubezpieczyciela.

Zakład Ubezpieczeń utrzymuje odpowiednią relację między wysokością składek (lub wysokością odszkodowania czy świadczenia), a posiadanymi środkami własnymi. Gdy ta relacja jest na poziomie niższym niż obowiązuje w danym kraju nadzór stosuje sankcje. Aby tego uniknąć można się reasekurować. Do wyliczenia stosunku bierze się pod uwagę składki (odszkodowania/świadczenia) na udziale własnym.

SYTUACJE POWODUJĄCE KONIECZNOŚĆ ZASTOSOWANIA REASEKURACJI :

• ubezpieczenia dużych ryzyk (katastrofalnych, takich co do których brak jest informacji wystarczających do dostatecznej oceny statystycznej ).

• Wprowadzenie nowych rodzajów i wariantów ubezpieczeń

• Zawiera struktury portfela ubezpieczeń (jeżeli zakład ubezpieczeń chce odstąpić od niektórych ubezpieczeń może całość ryzyka odstąpić reasekuratorowi)

• Konieczność wzmocnienia podstaw finansowych zakładu ubezpieczeń (jeżeli dalsze rozstrzyganie działalności prowadziłoby do osłabienia jego podstaw finansowych )
  

Reasekuracja nie może stanowić sposobu poprawy kondycji finansowej zakładu ubezpieczeń będącej rezultatem :

• wadliwej taryfikacji ryzyka

• złego zarządzania zakładem ubezpieczeń

• niewłaściwych decyzji inwestycyjnych

Czynniki wpływajace na zakres stosowania reasekuracji :

• właściwości zakładu ubezpieczeń ( kapitały, portfel ubezpieczeń, czas funkcjonowania)

• poziom rozwoju rynku ubezpieczeniowego i skala udziału w rynku danego zakładu ubezpieczeń

• podaż reasekuracji.

RODZAJE UMÓW REASEKURACYJNYCH :

1. Wg kryterium roli jaką odgrywa reasekurowany oraz reasekurator w umowie reasekuracyjnej :

a) czynna - przyjmowanie ryzyka od ubezpieczyciela, albo od innego reasekuratora.

• Krajowa - reasekurator krajowy przyjmuje od krajowego ubezpieczyciela ryzyka

• Zagraniczna - reasekurator krajowy przyjmuje ryzyka od zagranicznego ubezpieczyciela

b) bierna - ta działalność reasekuracyjna, która polega na odstępowaniu ryzyka

• krajowa - krajowy cedent odstępuje ryzyka krajowemu reasekuratorowi

• zagraniczna - cedent krajowy odstępuje część swoich ryzyk reasekuratorowi zagranicznemu

Zakład ubezpieczeń występuje w roli :

• ubezpieczyciela

• cedenta

• reasekuratora - przyjmując od innych cedentów ryzyka.

Powiązania te, i międzynarodowa współpraca reasekuracyjna odbywają się na zasadzie wzajemnej wymiany interesów .Zgodnie z tą zasada poszczególne podmioty biorące udział w tej wymianie powinny osiągać korzyści,(jeśli interes oddany do reasekuracji będzie w przybliżeniu równy interesowi, który jest przyjmowany ).

• Oddawany interes reasekuracyjny - aliment

• Interes przyjmowany - kontraliment

Aliment przekazywany przez danego reasekuratora powinien w przybliżeniu powinien być równy otrzymanemu kontralimentowi.

2.Wg formy zobowiązania stron :

• Umowy reasekuracji fakultatywnej - umowa tego rodzaju stanowi indywidualną transakcję dotycząca w zasadzie jednego ryzyka, która pozostawia obu stronom umowy pełną swobodę .Swoboda ta dotyczy decyzji ze strony cedenta. Czy oferować reasekuratorowi dane ryzyko i w jakiej wysokości. Reasekurator też ma możliwość podjęcia decyzji czy przyjmuje ryzyko w określonej wysokości. Konsekwencje pełnej swobody decyzji :

• za każdym razem przedstawiciel cedenta musi spotkać się z przedstawicielem reasekuratora i muszą ustalać umownie szczegóły umowy reasekuracyjnej.

• Składka ustalana jest na zasadach handlowych. Jeśli np. popyt jest wyższy od przeciętnego , a podaż jest niewielka, to składkę trzeba będzie zapłacić wyższą niż w sytuacji odwrotnej.

• Obecnie umowa fakultatywna pełni rolę uzupełniającą .

• Obligatoryjnej - pełni podstawową rolę na rynku reasekuracyjnym. Umowa ta zobowiązuje zakład ubezpieczeń do cedowania udziałów albo we wszystkich ryzykach albo w niektórych ściśle określonych działach lub rodzajach ubezpieczeń. Jednocześnie umowa taka zobowiązuje reasekuratora do akceptacji cesji tych ryzyk, zgodnie z ustalonymi warunkami czy limitami. Taka umowa jest stosowana gdy zachodzi konieczność reasekuracji dużej ilości ryzyk. W tym przypadku stawka reasekuracyjna stanowi procent składki ubezpieczeniowej. Ten typ umowy jest wygodny dla cedenta i reasekuratora. Każde ryzyko zdefiniowane w umowie jest automatycznie pokryty. Z umowami tymi wiążą się większe prowizje dla cedenta i wyższe udziały w zysku dla reasekuratora. Rozliczenia wzajemne są również bardzo proste. Umowy takie zawierane są zwykle na długi czas, a w związku z tym warunki te będą obwiązywały przez kilka lat, więc trzeba bardzo dobrze przygotować się do negocjacji.

• Mieszane fakultatywno - obligatoryjne ( umowy otwartego pokrycia)- są to umowy , które dają cedentowi swobodę decyzji , w jakich ryzykach i w jakiej wysokości będzie cedował udziały reasekuratorowi . Reasekurator ma obowiązek przyjąć nadane mu ryzyko , na umówionych z góry warunkach. Tego typu umowy ramowo określają jakie rodzaje ryzyka będą mogły być cedowane , oraz określają na jakich warunkach cesja będzie obowiązywała. Składki mogą być ustalane indywidualnie, albo proporcjonalnie do składki ubezpieczeniowej. Jako , ze cedent ma swobodę podejmowania decyzji, a reasekurator obowiązek przyjąć ryzyko, dla reasekuratora są to umowy niekorzystne, ponieważ cedent może dokonywać antyselekcji ryzyk. Reasekuratorzy niechętnie podchodzą do takich umów, chyba, że mają do cedentów wieloletnie zaufanie.

3.Wg Metody podziału ryzyka

• Proporcjonalna (tradycyjna) - umowy te przewidują, że udział reasekuratora w każdym oddanym mu do reasekuracji ryzyku jest ustalony w umówionym stosunku do udziału cedenta. Również udział reasekuratora w składkach oraz w szkodach ustala się w takim samym stosunku jakim został ustalony jego dział w ryzyku.

• umowy kwotowe - cedent zobowiązuje się do przekazania reasekuratorowi udziałów we wszystkich ryzykach danego rodzaju , a reasekurator zobowiązuje się do ich przyjęcia, przy czym udział reasekuratora jest taki sam w każdym ryzyku danego rodzaju, zazwyczaj jest to % sumy ubezpieczenia. W umowach tego typu są też ustalane dla różnych klas ryzyk limity odpowiedzialności reasekuratora. Są mało pracochłonne, powiem strony umowy mogą się umówić, ze cedent będzie sporządzać zestawienia ryzyk i przesyłać je w ustalonych terminach do reasekuratora. Umowa ta przewiduje wyższe prowizje reasekuracyjne niż w innych umowach, ponieważ umowa ta zapewnia reasekuratorowi wysoki zbiór składek oraz wyrównany aliment reasekuracyjny. Umowa ta nie spełnia w całości celów techniczych ubezpieczeniowych .Reasekuracja kwotowa nie prowadzi do dostatecznego wyrównania pozostałej części portfela , złożonych z udziałów własnych cedenta. Reasekuracja ta stosowana jest najczęściej do ubezpieczeń gradowych, samochodowych, transportowych. Polecany jest również nowo powstałym zakładom ubezpieczeń.

• umowy ekscedentowe - polega na zatrzymaniu przez cedenta kalkulowanego udziału własnego w każdym rodzaju ryzyka. Maksymalne udziały własne cedenta są nazywane również zachowkiem własnym cedenta. Nadwyżki sum ubezpieczenia ponad poziom zachowka są przekazywane do pokrycia reasekuracyjnego. Są one określane mianem ekscedentu. W umowie określany jest maksymalny dział w poszczególnych grupach ryzyk, który reasekurator, jest zobowiązany przyjąć do pokrycia. Ten udział określa się zwykle jako wielokrotność udziału własnego cedenta. Biorąc pod uwagę fakt, ze ekscedent jest możliwy w odniesieu do okreslonych wybranych przez cedenta ryzyk cesja ekscedentowa, prowadzi do zyskania pojemności przy dużych ryzykach, zapobiegając jednocześnie odpływowi do reasekuratora składek, z ryzyk, które mogą pozostać w zachowku własnym. Obsługa tych umów ekscedentowych wymaga sporego nakładu pacy ze strony cedenta, ponieważ konieczne jest indywidualne badanie każdego ubezpieczenia, ale umowy te są częściej stosowane niż kwotowe, bo są korzystniejsze dla cedentów. Prowadzą bowiem do maksymalnego wyrównania portfela zatrzymanego na udział cedenta, a mniejsza część składek zostaje przekazana reasekuratorowi.

• umowy kwotowo- ekscedentowe - portfel danego rodzaju ubezpieczeń jest głównie reasekurowany kwotowo , a nadwyżka sum ubezpieczenia ryzyk ponad ustaloną kwotę jest reasekurowana wg zasad reasekuracji ekscedentowej. Umowy te są rzadko stosowane.

• Nieproporcjonalna - metoda reasekuracji odrywa się tutaj od udziału w ryzyku. Przedmiotem reasekuracji jest tutaj szkoda albo szkodowość. W zamian za udział w szkodzie , albo w zamian za udział w szkodowości, reasekurator otrzymuje odpowiednią zapłatę, którą też nazywamy składką, ale nie ma ona nic wspólnego ze składką ubezpieczeniową. Ustala się tutaj udział własny w szkodzie albo w szkodowości. -priorytet - jednocześnie reasekurator ustala górny limit swojego pokrycie reasekuracyjnego. Cedent może zawierać umowy z reasekuratorami ustalając kolejne warstwy pokrycia reasekuracyjnego. Cedent zapłaci najwięcej temu reasekuratorowi , który ma udział własny nad priorytetem (warstwa pracująca)

• umowy reasekuracji nadwyżki szkody

• umowy reasekuracji nadwyżki szkodowości

WYKŁAD XI: Polski rynek ubezpieczeń

RYNEK można zdefiniować jako miejsce spotkań sprzedawców i nabywców, gdzie oferuje się towary i usługi, które w wyniku transakcji kupna-sprzedaży zmieniają swoich właścicieli.

RYNEK jako kategoria ekonomiczna oznacza ogół stosunków wymiennych między osobami i instytucjami sprzedającymi towary i usługi reprezentującymi podaż, a osobami i instytucjami zgłaszającymi zapotrzebowanie na określone towary i usługi poparte odpowiednimi środkami płatniczymi i reprezentującymi w ten sposób popyt (Hodol).

Istotne elementy: popyt - podaż - wzajemne oddziaływanie.

RYNEK UBEZPIECZEŃ - zespół wszystkich kupujących - konsumentów ochrony ubezpieczeniowej (strona popytowa) i sprzedających ubezpieczenia - Zakłady Ubezpieczeń (strona podażowa), których wzajemne oddziaływanie kształtuje popyt i podaż oraz wywiera wpływ na wysokość cen.

PODSTAWOWE ELEMENTY RYNKU UBEZPIECZEŃ:

1. nabywcy różnych form ochrony ubezpieczeniowej,

2. sprzedawcy różnych form ochrony ubezpieczeniowej - Zakłady Ubezpieczeń, czyli dostawcy usług ubezpieczeniowych o cechach o charakterze :

1. prawnym:

• forma organizacyjno-prawna,

• własność kapitału,

• dział, w którym prowadzą działalność,

2. ekonomicznym:

• wielkość,

• powiązania kapitałowe,

• powiązania organizacyjne.

DODATKOWE PODMIOTY to instytucje pomocnicze (wpływ bezpośredni i pośredni na funkcjonowanie rynku ubezpieczeń):

1. rzeczoznawcy - ocena wartości ubezpieczeniowej, ubezpieczenie życiowe, raiting medyczny, likwidacja szkód (od ognia i komunikacja),

2. doradcy ubezpieczeniowi,

3. akcjonariusze,

4. instytucje wzmacniające sektor ubezpieczeń np.:

1. działalność zabezpieczeń,

2. analiza finansowa zakładu Ubezpieczeń,

3. badania naukowe,

4. kształcenie zawodowe.

Między stroną popytową i podażową ukształtowały się kanały dystrybucji:

1. klasyczny - obejmujący agentów i brokerów ubezpieczeniowych,

2. nieklasyczny - obejmujący szereg instytucji o bardzo zróżnicowanych właściwościach np. banki, biura podróży, dealerzy samochodowi.

Więzi między podmiotami powstają w wyniku umowy. W szczególnych przypadkach (ubezpieczenia obowiązkowe) wynika z przymusu nałożonego przepisami prawnymi. Relacja między Zakładem Ubezpieczeń, a podmiotami, które sprzedają polisy czy Zakładem Ubezpieczeń, a klientami są zawierane zgodnie z zasadą swobody kontraktowej.

Podmioty często zrzeszają się w celu ochrony swoich interesów. Czasami jest to obowiązkowe.

Interwencjonizm państw wpływa na działalność ubezpieczeniową poprzez sprawowanie kontroli.

Sytuacja na rynku ubezpieczeń zdeterminowana jest przez świadomość ubezpieczeniową (zarówno po stronie podaży - świadomość profesjonalna jak i popytu - świadomość konsumentów).

INSTYTUCJE RYNKU UBEZPIECZEŃ:

1. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny,

2. Rzecznik Ubezpieczonych,

UBEZPIECZENIOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY

Posiada osobowość prawną, siedziba w Warszawie, nadzór - minister właściwi do spraw instytucji finansowych.

Członkiem jest Zakład Ubezpieczeń, który posiada zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ochroną ubezpieczeniową OC kierowców i OC rolników. Staje się nim z chwilą zawarcia pierwszej umowy ubezpieczenia obowiązkowego.

Członkami są również w określonych okolicznościach pozostałe Zakłady Ubezpieczeń prowadzące i inne ubezpieczenia obowiązkowe lub Zakłady Ubezpieczeń działu I (ubezpieczenia na życie).

Mowa tu o okolicznościach:

1. ogłoszenia upadłości Zakładu Ubezpieczeń,

2. oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości Zakładu Ubezpieczeń lub umorzenia postępowania upadłościowego jeśli majątek dłużnika nie wystarczy nawet na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego,

3. zarządzenia przymusowej likwidacji Zakładu Ubezpieczeń jeśli roszczenia osób uprawnionych nie mogą być pokryte z aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych.

Członkostwo ustaje generalnie z upływem roku kalendarzowego, w którym Zakład Ubezpieczeń nie zawarł umowy ubezpieczenia obowiązkowego OC kierowców lub OC rolników przy czym w określonych przypadkach może ustać wcześniej np. gdy organ nadzoru cofnie zezwolenie prowadzenia działalności ubezpieczeniowej.

ZADANIA UBEZPIECZENIOWEGO FUNDUSZU GWARANCYJNEGO MAJĄ RÓŻNY CHARAKTER:

1. odszkodowawczy:

1. zaspakajanie roszczeń z tytułu OC kierowców i OC rolników - Fundusz pokrywa szkody:

• na osobie - gdy szkoda została wyrządzona w okolicznościach ... OC posiadacza pojazdu mechanicznego lub kierującego tym pojazdem, a nie ustalono ich tożsamości,

• na osobie i mieniu - gdy posiadacz zidentyfikowanego pojazdu mechanicznego, którego ruch wyrządził szkodę, nie był ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC kierowców oraz gdy rolnik, bądź osoba pozostająca z nim na wspólnym gospodarstwie domowym, bądź osoba pracująca w jego gospodarstwie rolnym wyrządził szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, czy też zniszczenie lub uszkodzenie mienia, a rolnik nie był ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC rolników.

2. W przypadku ogłoszenia upadłości Zakładu Ubezpieczeń albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości Zakładu Ubezpieczeń lub umorzenia postępowania upadłościowego jeśli majątek dłużnika nie wystarczy nawet na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego albo w przypadku zarządzenia przymusowej likwidacji Zakładu Ubezpieczeń jeśli roszczenia osób uprawnionych nie mogą być pokryte z aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych do zadań Funduszu należy zaspakajanie roszczeń osób uprawnionych z tytułu:

• umów ubezpieczenia obowiązkowego OC kierowców, OC rolników i ubezpieczeń OC budynków wchodzących w skład gospodarstw rolnych za szkody powstałe na terytorium RP, w granicach określonych na podstawie przepisów,

• umów ubezpieczenia obowiązkowego wynikających z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Polskę oraz umów na życie, w wysokości 50% wierzytelności, do kwoty nie większej niż równowartość w złotych 30.000 euro wg średniego kursu ogłoszonego przez NBP obowiązującego w dniu ogłoszenia upadłości, oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub umorzenia postępowania upadłościowego albo w dniu zarządzenia przymusowej likwidacji. Wypłaty tych świadczeń dokonywane są wyłącznie na rzecz posiadanych lub uprawnionych osób fizycznych.

UFG udziela zwrotnej pomocy finansowej Zakładom Ubezpieczeń, które przejęły portfel ubezpieczeń obowiązkowych OC kierowców i OC rolników jeśli posiadane środki własne nie gwarantują w pełni wypłacalności tego Zakładu Ubezpieczeń. Zwrotna pomoc finansowa musi być przeznaczona na zaspokojenie roszczeń osób uprawnionych. Udzielana jest na podstawie odrębnej umowy na warunkach korzystniejszych niż ogólnie dostępnych. Fundusz może kontrolować przeznaczenie pożyczonych środków.

2. informacyjny:

1. informacje dotyczące umów ubezpieczeń OC posiadaczy pojazdów mechanicznych,

2. informacje dotyczące uczestników zdarzeń powodujących odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia OC kierowców,

3. informacje dotyczące daty i miejsca zdarzenia, zgłoszenia o zdarzeniu, wypłaty odszkodowań czy świadczeń,

4. informacje dotyczące badań technicznych przeprowadzanych po naprawie szkody,

5. informacje dotyczące reprezentantów do spraw roszczeń każdego Zakładu Ubezpieczeń,

6. informacje dotyczące organu odszkodowawczego ustanowionego w każdym państwie Unii Europejskiej.

Informacje te przechowywane są przez 11 lat i mogą być udostępnione:

1. poszkodowanemu,

2. uprawnionemu,

3. innemu podmiotowi, który ma interes prawny w związku z zaistniałą szkodą,

4. organowi nadzoru,

5. rzecznikowi praw obywatelskich,

6. rzecznikowi ubezpieczonych,

7. Zakładowi Ubezpieczeń,

8. Polskiemu Biuru Ubezpieczeń Komunikacyjnych,

9. Polskiej Izbie Ubezpieczeń,

10. organowi prowadzącemu ...

ZAKRES ODSZKODOWAŃ JEST OGRANICZONY - UFG NIE SPEŁNI ŚWIADCZEŃ GDY NP.:

1. szkoda została spowodowana ruchem pojazdu zarejestrowanego za granicą (nie dotyczy to poszkodowanych obywateli polskich),

2. kierujący pojazdem już szkodę zaspokoił,

3. szkoda została zaspokojona z ubezpieczenia dobrowolnego (wyrównanie w części niezaspokojonej przy czym uwzględnia się również utracone prawa do niższych składek),

4. szkoda na mieniu lub osobie została wyrządzona przez kierującego pojazdem,

5. szkoda rolnika została wyrządzona przez osoby zatrudnione w jego gospodarstwie.

Zgłoszenie roszczenia do UFG dokonuje się za pośrednictwem jakiegokolwiek Zakładu ubezpieczeń. On przeprowadza postępowanie zasadności roszczenia i ustala jego wysokość, a następnie zgromadzoną dokumentację przesyła do UFG, który ma 30 dni na zaspokojenie roszczenie (w przypadku problemów 14 dni od ich rozwiązania).

Przy upadłości Zakładu Ubezpieczeń UFG wszelką dokumentacje otrzymuje od syndyka.

DOCHODY UBEZPIECZENIOWEGO FUNDUSZU GWARANCYJNEGO (z nich wypłaca roszczenia):

1. wpłaty Zakładów Ubezpieczeń wykonujących działalność w zakresie ubezpieczeń obowiązkowych OC kierowców i OC rolników,

2. wpłaty Zakładów Ubezpieczeń prowadzących działalność w dziale I w przypadku ogłoszenia upadłości Zakładu Ubezpieczeń, oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości Zakładu Ubezpieczeń lub umorzenia postępowania upadłościowego lub zarządzenia przymusowej likwidacji Zakładu Ubezpieczeń wykonującego działalność w tym zakresie,

3. wpłaty Zakładów Ubezpieczeń wykonujących działalność ubezpieczeniową w grupie obejmującej ubezpieczenia obowiązkowe OC budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych oraz w zakresie ubezpieczeń obowiązkowych wynikających z przepisów odrębnych ustaw lub umów ratyfikowanych przez Polskę,

4. wpływy z tytułu spłat za niespełnione obowiązki zawarcia umów ubezpieczenia obowiązkowego OC kierowców, OC rolników, wpływy z tytułu roszczeń regresowych,

5. zwroty Zakładu Ubezpieczeń przejmującego portfel upadłości Zakładu Ubezpieczeń,

6. wpłaty uzyskane z podziału masy upadłości,

7. zwroty świadczeń, wypłaconych przez Fundusz z umów ubezpieczeń na życie i z umów ubezpieczeń obowiązkowych,

8. przychody z oprocentowania pożyczek,

9. przychody z lokat środków dokonywanych wg zasad określonych w ustawie o działalności ubezpieczeniowej dla Zakładu Ubezpieczeń.

UPADŁOŚĆ - składka dla Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego (ustalona przez Ministra właściwego do spraw instytucji finansowych po zaciągnięciu opinii Izby Nadzoru i Polskiej Izby Ubezpieczeń) - procent składki przypisanej brutto pozyskanej z odpowiedniej składki w danej grupie ubezpieczeń jeśli okaże się, że wpłaty były zbyt duże to Fundusz zawraca proporcjonalnie do składki wniesionej.

RZECZNIK UBEZPIECZONYCH

Posiada osobowość prawną. Prezesa powołuje Rada Ministrów na wniosek Ministra właściwego do spraw instytucji finansowych i Ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Kadencja trwa 4 lata.

DO ZADAŃ NALEŻY PODEJMOWANIE DZIAŁAŃ W ZAKRESIE OCHRONY OSÓB, KTÓRYCH INTERESY REKOMPENSUJE, A W SZCZEGÓLNOŚCI:

1. rozpatrywanie skarg w indywidualnych sprawach kierowanych do Rzecznika,

2. opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych,

3. występowanie do właściwych organizacji z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych,

4. informowanie właściwego organu nadzoru i kontroli oraz Polskiej Izby Ubezpieczeń i organizacji gospodarczych powszechnych towarzystw emerytalnych o dostrzeżonych nieprawidłowościach w działaniu Zakładów Ubezpieczeń, funduszy emerytalnych, towarzystw emerytalnych, pracowniczych programów emerytalnych i innych instytucji rynku ubezpieczeń,

5. stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między ubezpieczającymi, ubezpieczonymi, uposażonymi, lub uprawnionymi z umów ubezpieczenia a Zakładami Ubezpieczeń, między towarzystwami emerytalnymi a członkami tych towarzystw, oraz wynikłych z uczestnictwa w pracowniczych programach emerytalnych w szczególności sądów polubownych do rozpatrywania tych spraw,

6. inicjowanie i organizowanie działalności edukacyjnej i informacyjnej w dziedzinie ochrony ubezpieczeniowej ubezpieczającym, ubezpieczonym, uposażonym z umowy ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych oraz uczestników pracowniczych programów emerytalnych.

Obok Rzecznika jest Rada - organ doradczy.

50

---