KRAJOWY OŚRODEK BADAŃ I DOKUMENTACJI ZABYTKÓW

w Warszawie

Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków

w Łodzi

PLAN OCHRONY

PARKU KULTUROWEGO

WZGÓRZE ZAMKOWE

W SIERADZU

Opracował zespół w składzie:

mgr inż. arch. Paweł Filipowicz

mgr Agnieszka Lorenc Karczewska

mgr inż. arch. Jolanta Welc Jędrzejewska

dr inż. arch. Włodzimierz Witkowski

współpraca:

stud. Agnieszka Misztal

stud. Paweł Winkowski

Wrzesień 2009 r.

Spis treści

1. Wstęp ………………………………………………………………………………….3

2. Zarys historii miasta i obszaru Parku ………………………………………………….4

I. Diagnoza

1. Relacje obszaru parku kulturowego z innymi obszarami chronionymi w mieście …..14

2. Uwarunkowania wewnętrzne funkcjonowania obszaru parku kulturowego

1. Ustalenia strategii rozwoju miasta Sieradza …………………………..14

2. Ustalenia planu rozwoju lokalnego miasta Sieradza …………………..17

3. Ustalenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Sieradza ………………………………………..18

4. Ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miasta Sieradza ………………………………………………………...24

5. Zapisy Lokalnego Programu Rewitalizacji dla miasta Sieradza ………25

1. Zapisy Programu Ochrony Środowiska dla miasta Sieradza ………….27

2. Zasób dziedzictwa i krajobrazu kulturowego parku kulturowego …….29

2.7.1. Opis stanu istniejącego …………………………………………..29

2.7.2. Zakres ochrony konserwatorskiej ……………………………….31

3. Wartości dziedzictwa i krajobrazu kulturowego parku kulturowego Wzgórze Zamkowe ……………………………………………………………………………..31

4. Diagnoza stanu dziedzictwa kulturowego parku kulturowego Wzgórze Zamkowe …33

4.1. Wnioski dotyczące kondycji dziedzictwa kulturowego obszaru parku kulturowego ………………………………………………………………..35

4.2. Identyfikacja szans i zagrożeń. Analiza uwarunkowań rozwojowych ..36

II. Ustalenia planu ochrony

1. Cele strategiczne ochrony dziedzictwa kulturowego na terenie parku kulturowego ...38

2. Zasady strefowania użytkowania terenu ……………………………………………..38

3. Kierunki działań ochronnych w strefach …………………………………………….39

4. Sposób ochrony i poprawy stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego.

Wytyczne i wnioski do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego …..40

5. Zasady zarządzania parkiem kulturowym ……………………………………………42

6. Monitoring działań na obszarze parku kulturowego …………………………………43

1. Wstęp

Miasto Sieradz zamierza utworzyć park kulturowy Wzgórze Zamkowe, odpowiednio do zapisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ustanawiającej w art. 7 formę ochrony zabytków w postaci parku kulturowego. W art. 16 ustawa stwierdza, że rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały może utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.

Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Łodzi, w ramach współpracy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Łodzi, wykonał w początku 2009 r. opracowanie zawierające waloryzację krajobrazu kulturowego i wytyczne konserwatorskie dla rejonu wzgórza zamkowego w Sieradzu.

W krajobrazie kulturowym miasta Sieradza zachowały się materialne świadectwa zmian wynikających z rozwoju gospodarczego i historycznego. Do najcenniejszych należy obszar dawnego grodu, potem zamku i podgrodzia (podzamcza). W wyżej wymienionym opracowaniu uznano, że obszar ochrony zamku obejmować powinien całość kępy zamkowej wraz z fosami i pierścieniowatym przedpolem zewnętrznym, a obszar ochrony podzamcza (Przedmieście Praskie) obejmować powinien teren starorzeczy oraz sieć uliczną.

Uznano, że obszar ten posiada wartości uzasadniające potrzebę ich ochrony w drodze utworzenia parku kulturowego.

Plan ochrony parku kulturowego - nowe opracowanie planistyczne dotyczące ochrony terenów szczególnie cennych kulturowo i krajobrazowo - określić ma podstawowe uwarunkowania i zasady ochrony krajobrazu kulturowego obszaru Parku oraz sformułować wynikające z nich wnioski do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, dotyczące funkcji i przeznaczenia terenów oraz zasad ich zagospodarowania.

Głównym przedmiotem planu ochrony jest dziedzictwo kulturowe obszaru Parku,
a jednym z celów planu ochrony jest określenie zasad ochrony i warunków użytkowania obiektów i obszarów a także wskazanie możliwości twórczej kontynuacji lokalnych tradycji kształtowania przestrzeni i form budownictwa.

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w treści art. 16 ust. 2 postanawia, że ochrona dziedzictwa i krajobrazu kulturowego na obszarze Parku prowadzona będzie
w oparciu o zasady i wytyczne sformułowane w planie ochrony parku, który to plan wymaga zatwierdzenia przez radę gminy, a ust. 6 tego artykułu stanowi, że dla obszarów, na których utworzono park kulturowy, sporządza się obowiązkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.

Plan ochrony parku kulturowego jest dokumentem wewnętrznym Rady Gminy - powinien posiadać rangę aktu prawnego jako np. załącznik do uchwały Rady Gminy
o utworzeniu parku kulturowego. Plan ochrony parku kulturowego Wzgórze Zamkowe powinien być upowszechniony w celu uzyskania poparcia dla idei utworzenia Parku
i prowadzonych na jego terenie działań, a równocześnie popularyzacji idei ochrony obszaru Parku wśród mieszkańców miasta i turystów je odwiedzających. Upowszechnienie powinno nastąpić na przykład w drodze opublikowania ogólnie zrozumiałej wersji syntezy planu wraz z materiałami mapowymi i fotograficznymi.

Plan ochrony parku kulturowego Wzgórze Zamkowe w Sieradzu, zgodnie z zapisami ustawowymi podlega uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków oraz zatwierdzeniu przez Radę Miasta

2. Zarys historii miasta i obszaru Parku

Sieradz położony jest w dolinie górnego biegu Warty, w Kotlinie Sieradzkiej, która wchodzi w skład makroregionu Niziny Południowowielkopolskiej, należącej do prowincji Nizin Środkowopolskich. Kotlina zajmuje północną, sięgającą aż pod Koło, część doliny środkowej Warty oraz doliny środkowych i dolnych biegów Żegliny i Mesznika (Meszny).
W pobliżu miasta dolina Warty ma szerokość 5 km. Wcina się ona na głębokość 30 - 50 m
w przyległe obszary wysoczyznowe Kotliny Sieradzkiej.

Warunki położenia geograficznego przesądziły o powstaniu na terenie dzisiejszego Sieradza przeprawy przez Wartę, a co za tym idzie o przebiegu szlaków handlowych. Znaczenie przeprawy sieradzkiej było znacznie większe, niż tylko lokalne połączenie osadnictwa lewego brzegu Warty z osadnictwem najbliższych okolic grodu. Z zachodu wiodła tędy droga z Kalisza, by po przekroczeniu Warty rozdwoić się. Przez równinę Szadkowską i wzgórza lutomierskie (z komory celnej w Kazimierzu nad Nerem) prowadził szlak z Kalisza na Łęczycę i dalej na północne Mazowsze. Połączenie to miało co najmniej tak samo duże znaczenie, jak połączenie Kalisz - Łęczyca przez Spycimierz - Uniejów.

Rozwój osadnictwa okolic Sieradza we wczesnym średniowieczu był, poza warunkami geograficznymi i dobrymi glebami, w dużej mierze wynikiem działalności ośrodka kaliskiego ekspandującego w pierwszym tysiącleciu naszej ery także na wschód. Wszystkie wymienione czynniki w naturalny sposób czyniły okolice późniejszego Sieradza głównym ośrodkiem osadniczym. Intensyfikacja procesów osadniczych nastąpiła tu od połowy XI w.

Pierwsze ślady osadnictwa na terenie Sieradza, pochodzące z okresu lateńskiego
i wczesnego okresu rzymskiego (125 p.n.e. - 170/180 n.e.) znaleziono na Poświętnej Górce. W pobliżu klasztoru i kościoła podominikańskiego natrafiono na ślady osadnictwa z okresu rzymskiego - szczątki ceramiki oraz palenisk. Z tego samego czasu pochodzi także osada
w Monicach, gdzie odkryto resztki domów z paleniskami piecowymi, fragmenty naczyń, ozdoby i narzędzia żelazne.

W połowie XI w., na zachodnim skraju doliny Warty, ok. 600 m na wschód od dzisiejszego rynku, założono na obszarze ok. 4 ha otwartą osadę typu targowego. Na jej miejscu pod koniec XI w. lub na przełomie wieków XI i XII, w widłach rzek Warty
i Żegliny wniesiono obronny gród kasztelański. Gród - otoczony wałami obronnymi zbudowanymi w dolnej partii ze skrzyń drewnianych wypełnionych kamieniami i ziemią,
a w górnej z układanych na przemian wzdłuż i w poprzek bierwion - miał 90 m średnicy. Wały u podstaw miały 7 m grubości, a otaczała je głęboka fosa. Do grodu od strony północno-zachodniej przylegało podgrodzie założone na niewielkim ostrowiu. Sam gród najprawdopodobniej też leżał na tym ostrowiu i został sztucznie od niego odcięty albo wykorzystywał mniejszy ostrówek. Podgrodzie również otoczone było wałem obronnym, który przetrwał do końca XII w. Podgrodzie z grodem połączone było groblą przerzuconą przez fosę. Zajmowało ono powierzchnię 1 ha, istniało w jego obrębie ok. 100 domów zamieszkanych przez 750 osób.

Kasztelania sieradzka powstała na przełomie wieków XI i XII. Sieradz w XII w. miał więc charakter miejski, co potwierdzają źródła pisane. Według bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego II, wystawionej 7 lipca 1136 r. w Pizie na prośbę Jakuba ze Żnina - arcybiskupa gnieźnieńskiego, istniały tutaj karczmy, komora celna, odbywały się targi i sądy, a także składano daniny.

Osadnictwo związane z podgrodziem przetrwało do przełomu XII i XIII w. Zastępowało je zapewne stopniowo rozwijające się nowe osadnictwo na obszarze późniejszego miasta lokacyjnego. Taki właśnie ośrodek targowo-rzemieślniczy wyznacza lokalizacja kościoła św. Mikołaja (wezwanie bardzo popularne wśród kształtujących się gmin rzemieślniczo-kupieckich), który stał na tzw. Poświętnej Górce, oddzielonej od wzgórza miejskiego ciekiem niewielkiej rzeczki, odcinającej ją od tarasu nadwarciańskiego. Na terenie kształtującego się w oparciu o wymienione obszary ośrodka miejskiego lokalizowano najstarsze budowle sakralne, których istnienie potwierdzają organizowane w Sieradzu w 1213, 1233, 1262 i 1270 roku synody. Lokalizację wczesnośredniowiecznego miasta wyznaczają najstarsze kościoły: pw. św. Trójcy, św. Marcina i św. Mikołaja. Kościoły p.w. św. Trójcy i św. Marcina, leżące koło grodu, a późniejszego zamku, nie były w początkach XIV w. otoczone większą zabudową. Kilkakrotna przebudowa grodu na zamek w 2 poł. XIII i XIV w. związana była niewątpliwie ze zmniejszeniem obszaru dawnego grodu, wobec czego można domyślać się, że kościół pw. św. Marcina początkowo znajdował się w obrębie obwałowań grodowych. Możliwe, że kościół ten fundowany był po 1260 r., już w czasie istnienia księstwa sieradzkiego, gdy gród stał się, zapewne po przebudowie, siedzibą książęcą. Kościół pw. św. Trójcy zlokalizowany był na podgrodziu.

Wyżej opisany układ osiedli sprzężonych, tworzących miejski ośrodek sieradzki (gród
z podgrodziem i osada rzemieślniczo-targowa, przy której zapewne mieściła się komora celna i karczmy), otoczony był zapewne kilkoma dworami należącymi do małoznaczących rycerzy.

Rozwój przestrzenny Sieradza u schyłku XII w. był mocno związany z przejściem przez dolinę Warty. Początkowo przejście to nie było zbyt ustalone, gdy jednak zwiększały się inwestycje urządzeń przeprawowych (groble, moszczenie brodów, itp.), coraz mocniej ustalało się jedno przejście i wytwarzał się węzeł drożny na terenie wzgórza miejskiego. Następstwem było kształtowanie się osadnictwa na tym terenie. Proces ten przebiegał niezbyt gwałtownie, wobec faktu, że szlaki handlowe, szczególnie o przebiegu północ - południe nadal decydowały o układzie przestrzennym miasta. Równocześnie możliwość wylewów rzeki uniemożliwiała rozwój osady w kierunku północnym i wschodnim.

Nowe osiedle, przekształcone następnie w miasto lokacyjne, powstało w 1 poł. XIII w. Znajdujący się na północ od dzisiejszego rynku klasztor dominikański wzniesiono dla zakonników sprowadzonych do miasta pomiędzy 1233 a 1245 r. Przy klasztorze prowadzone było od XIII w. studium konwentualne, a w XV w. partykularne - międzykonwentualne (do 1793 r.). W latach 1232 - 1234 mieścił się w Sieradzu dwór książęcy Bolesława Konradowica. W 1233 r. miasto zostało po raz pierwszy stolicą księstwa, lecz już
w następnym roku terytorium to włączono do Księstwa Łęczyckiego. Po likwidacji księstwa sieradzkiego nowo powstały dwór stracił rację bytu i zapewne Konrad Mazowiecki przekazał go wraz z otoczeniem dominikanom.

Miasto złożone z 5 wyraźnych członów (osiedla na Poświętnej Górce wokół kościoła św. Mikołaja, osiedli na wzgórzach miejskim i dominikańskim, podgrodzia z kościołem
św. Trójcy i grodu) - stało się w 1241 r. celem ataku wojsk tatarskich. Rozproszony układ przestrzenny utrudniał jego obronę. Odbudowa po zniszczeniach odbyła się już na nowych zasadach prawnych, bowiem między rokiem 1247 a 1255 odbyła się lokacja miasta na prawie magdeburskim. Dokument lokacyjny zaginął, ale dzięki dokumentowi z 1298 r. wiadomo, iż prawa miejskie nadał Sieradzowi książę łęczycki Kazimierz Konradowic, który objął sieradzkie w 1247 r. Z kolei w 1255 r. dwaj mieszczanie sieradzcy Marcin i Wiklin otrzymali pozwolenie na lokację Warty. Stąd przyjmuje wyżej podane daty graniczne nadania praw miejskich Sieradzowi.

Teren, jaki nadano miastu w akcie lokacyjnym obejmował 150 łanów flamandzkich, czyli ok. 3000 ha. Od strony południowej przylegał on do Monic i wsi Jeziory, od zachodu do wsi Charłupia Wielka i Rakowice, od północy do Dzwigorzewa. Miasto otaczały pola uprawne,
a w rejonie strumienia Krasowa także ogrody, zaś od strony Warty pastwiska. Wydaje się, że miasto lokowane w połowie XIII w. obejmowało jedynie teren koło kościoła Wszystkich Świętych aż po rynek.

Akt lokacji wpłynął zapewne korzystnie na odbudowywanie miasta po najeździe tatarskim, gdyż jednym z elementów procedury lokacyjnej było między innymi wytyczenie ulic oraz granic posesji, mimo iż mogły one zostać zabudowane znacznie później. Zniszczenia po najeździe tatarskim spowodowały ostateczne przeniesienie się osadnictwa
z Poświętnej Górki na teren wzgórza miejskiego. Osada tam istniejąca od 1 poł. XIII w.,
w wyniku aktu lokacyjnego otrzymała specjalne przywileje. Położona była wokół najstarszego kościoła sieradzkiego pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Drewniana świątynia istniejąca prawdopodobnie już w 1136 r., znajdowała się na południe od rynku
(w miejscu, w którym stoi dziś kościół parafialny), położona na skarpie górującej nad doliną Warty, co przy dawnej niskiej zabudowie czyniło ją widoczną z daleka dla podróżnych. Kościół ten został zniszczony przez Krzyżaków w 1331 r.

Na terenie wzgórza dominikańskiego wzniesiono murowany kościół, który zastąpił drewniany, zniszczony przez Tatarów. Nowa świątynia otrzymała wezwanie św. Stanisława,
a jej najstarsze fragmenty pochodzą z 2 ćw. XIII w.

Przez analogię do warunków lokowania miasta zastosowanych w mieście książęcym we Włocławku, przyjmuje się, że lokacja z połowy XIII w. w Sieradzu polegała na przyznaniu specjalnych przywilejów osadzie na wzgórzu miejskim, lecz nie była związana
z zasadniczą, jednorazową przebudową układu osadniczego, nie była związana z komasacją tego osadnictwa. Proces komasacji postępował jednak samorzutnie. Powstanie niewielkich umocnień (zapewne drewnianych czy drewniano-ziemnych) osady miejskiej zapewniało jej względne bezpieczeństwo, co stawało się czynnikiem zwiększającym atrakcyjność dla potencjalnych mieszkańców obok uprzywilejowania tego punktu osadniczego.

W toku powolnie w ciągu XIII w. przebiegającej komasacji osadnictwa ulega znacznej zmianie sylweta miasta. Dawniej wjeżdżający od wschodu do miasta poprzez dolinę Warty widział centralny masyw grodu na tle zieleni dość stromych zboczy tarasu. Dalej rysował się na najwyższym wzgórzu kościół św. Mikołaja panujący nad niską zabudową osiedla targowo-rzemieślniczego. Rozrzucone niewielkie dworki rycerskie i nieliczne zabudowania wzgórza miejskiego i dominikańskiego ginęły wśród zieleni. Przybywającemu z zachodu lub południa drogę wyznaczał kościół św. Mikołaja i dopiero po przybyciu na skarpę otwierał się przed nim widok na nisko położone podgrodzie, nad którym dominował niewielki kościółek modrzewiowy św. Trójcy, dalej zaś widoczny był masyw grodu, nad którym dominowały kościółek grodowy św. Marcina i zapewne obronny, drewniany stołp, którego bale oblepione były gliną. Na przełomie XIII - XIV w. jadący od wschodu miał przed oczami widok znacznie bogatszy. Nad położonym w dolinie grodem panowały wyniosłe sylwetki kościołów. Czerwień ceglanego kościoła dominikańskiego św. Stanisława i obok położonej dzwonnicy wyznaczającej skraj miasta kontrastowała z zielenią zbocza. Dalej na południe drewniany kościół Wszystkich Świętych akcentował drugi skraj miasta. Ponad niskie umocnienia drewniano-ziemne wystawały dachy nielicznych większych domów, wyznaczając centrum założenia miejskiego. U podnóża skarpy znajdowały się natomiast usytuowane chaotycznie domki rybackie. W oddali, prawie samotnie, wśród bardzo nielicznej i rozrzuconej zabudowy widniał kościół św. Mikołaja. Wtedy miasto składało się z trzech członów osadniczych:

• oppidum, locus - czyli zasadnicza część miasta

• castrum - zamku w dolinie Warty

• kościoła i klasztoru dominikańskiego wraz z zabudowaniami.

Istotne dla dziejów Sieradza było powołanie Księstwa Sieradzkiego. W Polsce dzielnicowej Sieradz znalazł się początkowo w dzielnicy senioralnej, a później był stolicą ziemi związanej z dzielnicą kujawską. Nowe Księstwo, ze stolicą w Sieradzu, powstało
w latach 1262 - 1263 na mocy umowy zawartej między Kazimierzem Konradowicem
a Leszkiem Czarnym. Objęło ono kasztelanie rozmierską, sieradzką, spicymierską oraz część wolborskiej (po lewej stronie Wolbórki). Jego pierwszym władcą do roku 1288 był Leszek Czarny. Wyremontował on stary gród, wzmocnił wały, a w południowo - wschodniej części dziedzińca wzniósł murowaną kaplicę w formie rotundy z wyodrębnionym prezbiterium. Po śmierci Leszka Czarnego księstwo przejmuje jego przyrodni brat Władysław Łokietek. Ziemia ta wraz z Kujawami brzeskimi i Łęczyckiem staje się punktem od którego Łokietek rozpoczyna swą misję zjednoczenia Polski. We w wrześniu 1292 r. władcę oblegają w zamku sieradzkim wojska czeskie. Czesi zmuszają Łokietka do kapitulacji i biorą go do niewoli, ale nie udaje im się zająć zamku. Na początku października 1292 r. zostaje podpisany układ całkowicie niekorzystny dla Polaków. Od 1300 do 1306 r. Sieradz obejmują w posiadanie Czesi. Miasto wróciło pod rządy Władysława Łokietka, panującego tu do 1320 r. W latach 1327 - 1339 księciem sieradzkim był Przemysław Inowrocławski.

Momentem zwrotnym w historii miasta był zapewne rok 1331, kiedy to 20 września rozpoczęła się napaść Krzyżaków. Spłonęło wówczas między innymi drewniane castrum zamku. Mimo iż najazd spowodował zaburzenia ekonomiczne i przejściowe osłabienie pozycji mieszczaństwa, w konsekwencji przyczynił się do przyspieszenia rozwoju miasta.
Z relacji Jana z Czarnkowa dowiadujemy się, iż powstał nowy, murowany zamek wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego (najprawdopodobniej prace rozpoczęły się w ostatnim piętnastoleciu rządów króla). Jego wieloboczny, prawie okrągły zarys, odbiegający
od typowych schematów zamków nizinnych z czasów władcy, wynikał niewątpliwie
z wykorzystania wcześniejszych umocnień drewniano-ziemnych. Wjazd do zamku znajdował się w północnej części umocnień.

Lokacyjny Sieradz był otoczony umocnieniami obronnymi. Pierwsza, pewna o nich wiadomość pochodzi jednak dopiero z 1416 r. Miały one liczyć 2563 łokcie długości,
a w XVI w. znajdowały się w nich trzy bramy: Warcka, Krakowska i Grodzka (czwarta brama miejska - Kaliska jest późniejszego pochodzenia) oraz cztery baszty, które nazwy wzięły
od miast zobowiązanych do ich naprawiania tj. Sieradza, Szadku, Szczercowa i Warty. Część miasta otoczona umocnieniami miała kształt owalny. Miejskie umocnienia obronne także wykorzystywały linię starszych wałów. Osłaniały one nie tylko ośrodek miejski, ale także kościoły p.w. Wszystkich Świętych oraz dominikański p.w. św. Stanisława. Przy ich realizacji uwzględniono także możliwość dalszego rozwoju miasta w obrębie umocnień.
W ich obrysie mieściło się około stu działek, nie uwzględniając dzielnicy żydowskiej oraz terenów kościelnych. O ile przebieg umocnień jest dość dobrze znany dzięki późniejszym przekazom kartograficznym, o tyle ich konstrukcja jest nieznana. Jedynie plan przyziemia bramy Krakowskiej, zaznaczony schematycznie na planie z 1803 r. podobny jest w układzie do planu bramy Opatowskiej w Sandomierzu, która pochodzi z tego samego czasu. Czas budowy umocnień oraz późniejsze przekazy poświadczające istnienie baszt, pozwalają przypuszczać, że były one typowe dla założeń kazimierzowskich. Składały się więc zapewne z odcinków prostolinijnych załamywanych pod kątem, w których co pewien czas wznosiły się otwarte do wnętrza baszty. Obok kościoła i klasztoru dominikanów istnieje w XIV w. kościół farny wybudowany w okresie wznoszenia umocnień na miejscu dawnego, zapewne drewnianego. Jest to dość znaczny trzynawowy kościół halowy o typowym dla tego okresu układzie i wystroju. Zabudowa miasta w obrębie umocnień była początkowo niewątpliwie drewniana. Budynki mieszkalne zajmowały frontowe części działek, zaś gospodarcze lokalizowane były w ich częściach tylnych. Ze względu na układ topograficzny nie zabudowywano obniżenia pomiędzy wzgórzami dominikańskim i miejskim, toteż umieszczono tam poboczny rynek, zwany w XVI w. Rynkiem Tatarczym.

Powstanie miasta lokacyjnego spowodowało ostateczne przekreślenie roli dawnego ośrodka na Poświętnej Górce, którego tereny zostały przeznaczone na uposażenie wójtostwa
i prebendy w kościele parafialnym. Zmienił się też charakter dawnego podgrodzia koło kościoła pw. św. Trójcy, które przekształciło się ostatecznie w przedmieście zwane Podzamczem.

Teren wokół kościoła Wszystkich Świętych i osiedla miejskiego dominikańskiego kształtować się zaczął jako spójny układ przestrzenny. Dokładne informacje o rozplanowaniu miasta podają księgi miejskie zachowane od 1432 r., a liczbę placów - lustracje z XVI w. Punktem centralnym Sieradza był rynek, w którym jeszcze przed końcem XIV w. wystawiono jatki i kramy, a później, w XV w. ratusz. Usytuowanie szkoły, o której pierwsza wzmianka pochodzi z 1457 r. nie jest znane, ale można przyjąć, iż podobnie, jak w innych miastach średniowiecznych, znajdowała się w pobliżu kościoła parafialnego. Część ulic wymienionych w XV - XVI w. można na podstawie źródeł kartograficznych dokładnie zidentyfikować.
Są to:

• Grodzka zwana również Zamkową, a w XIX w. Warszawską, która prowadziła
  z rynku do zamku,

• Mnisia, Dominikańska lub Klasztorna, prowadząca z rynku na północ,

• Błotna, czyli Wodna, biegnąca wzdłuż północnej części murów,

• Czapnicza to XIX wieczna Wodna prowadząca od rynku na wschód, równolegle
  do Zamkowej,

• Krakowska, Wszystkich Świętych, Parafialna lub Farna i Gołębia (dziś Krótka) prowadziły z rynku na południe,

• Sukiennicza albo Knapska zamykała od wschodu blok zabudowy przyległy do ulicy Krakowskiej,

• Murna lub Murowa wychodziła z południowo-zachodniego rogu rynku,
  a po zburzeniu murów została przedłużona i otrzymała nazwę ulicy Kaliskiej,

• Podmurna lub Podwale wiodła wzdłuż południowo-wschodniej części murów,

• Rybacka wiodła na północ od Klasztornej,

• Żydowska, później zwana Warcką, dochodziła do bramy Warckiej,

• Katowa to XIX wieczna ulica Szpitalna,

• Szeroka to XIX wieczna Przechodnia,

• Rycerska biegła od rynku na zachód, równolegle do Murnej,

• Solna biegła od rynku na północ, równolegle do Klasztornej.

Występowanie większości z wymienionych ulic już pod koniec 1 poł. XV w. świadczy,
iż proces zabudowy miasta został zakończony przed tym okresem, prawdopodobnie w drugiej poł. XIV w.

W drugiej połowie XIV w. w wyniku reformy administracyjnej kasztelanię sieradzką zastąpiło województwo sieradzkie. Ziemie dawnej kasztelanii podzielono wzdłuż doliny rzek Warty i Widawki na części, z których powstały powiat sieradzki (część zachodnia)
i szadkowski (część wschodnia). W skład województwa weszły także powiaty radomszczański i piotrkowski oraz, od połowy XV w., ziemia wieluńska z powiatami wieluńskim i ostrzeszowskim. Podział terytorialno-administracyjny wykształcony
w XIV - XV w. przetrwał na historycznych ziemiach Polski środkowej bez istotniejszych zmian do 1789 r.

W okresie stabilizacji stosunków politycznych monarchii stanowej Sieradz rozwinął się pod względem demograficznym. Powstawały przedmieścia poza obrębem murów obronnych. Ufundowany w pocz. XV w. (przed 1416 r.) szpital św. Ducha przy drodze
w kierunku Warty wyznaczał kraniec przedmieścia Wartskiego powstałego
w drugiej poł. XIV w. Jednocześnie kształtowała się zabudowa Krakowskiego Przedmieścia (przed 1437 r.), położonego w okolicach Poświętnej Górki, czyli na terenie dawnej osady rzemieślniczo - targowej. Poniżej skarpy pojawiła się zabudowa rybacka (i być może przemysłowa) nad rzeką Żegliną, czyli przedmieście Porzecze (pierwsza wzmianka z 1432 r.). Rzeka Żeglina połączona była kanałami z Wartą, płynącą dawniej bliżej zamku. Osada Rybaki istniejąca już w 1 poł. XIV w. u podnóża wzgórza dominikańskiego rozwijała się
w kierunku północnym, gdyż mieszkańcy tej osady prowadzili połowy głównie na Warcie przepływającej wtedy w odległości ok. 400 m od wzgórza dominikańskiego.

W XV w. w obrębie umocnień pojawiają się pierwsze mieszkalne domy murowane, ceglane, pokryte dachówkami. Około 1430 r. Władysław Jagiełło nadaje kościołowi św. Trójcy godność kolegiaty. Za panowania Jagiełły w obrębie zamku pojawia się także kaplica p.w. Rozesłania Apostołów, upamiętniająca zwycięstwo grunwaldzkie. Należy utożsamić ją
z kaplicą grodową, czyli rotundą romańską budowaną za czasów Leszka Czarnego.

Poza obrębem obwarowań powstają także feudalne jurydyki, które mimo swego rolniczego charakteru nie doprowadzają do rozczłonkowania struktury przestrzennej miasta. Do dawniej już istniejących posiadłości dominikańskich, kościoła farnego i wójtowskich, przekształcających się w jurydyki, przybywa w XV w. nowa, zwana od nazwiska właściciela Pstrokońszczyzną. Obejmuje ona dwór i zabudowania gospodarcze znajdujące się przy drodze wartskiej, między bramą Wartską a kościołem św. Ducha oraz role rozrzucone w obrębie pól mieszczan. Później pojawiają się dalsze jurydyki - Kwiatkowszczyzna i Pandiakowizna, będące właściwie wyłączonymi spod jurysdykcji miejskiej domami szlacheckimi znajdującymi się przy ul. Dominikańskiej i w rynku.

Większe znaczenie miało kształtowanie się zabudowy na terenie jurydyki dominikańskiej, tuż poza obrębem umocnień miejskich, w kierunku północnym od klasztoru (tzw. Łysa Góra, między obwarowaniami a niewielkim ciekiem wodnym odcinającym miasto od zachodu oraz północna część Rybaków). Zabudowa jurydyki dominikańskiej nawiązuje
do wykształcającego się od przełomu XV/XVI w. Przedmieścia Nowego biegnącego wzdłuż wspomnianego cieku. Powstaje ono w skutek wykształcenia się przeprawy przez Wartę na północ od miasta, poprzez wieś Michowo (Mnichowo). Wiodła tędy droga na Uniejów, Kłodawę i dalej na Kujawy i Pomorze przez Toruń. Duże znaczenia dla rozwoju miasta miał prowadzący przez nie szlak komunikacyjny łączący Dolny Śląsk z Warszawą.

Zabudowa wymienionego wcześniej przedmieścia Wartskiego zwiększyła się w końcu XV
i na samym początku XVI w. tak znacznie, że uzyskało ono nazwę Nowego Miasta (Nova Civitas) zwanego także Nowym Rynkiem.

W XVI w. ogólna liczba domów w obrębie umocnień i na przedmieściach przekraczała 350, zamieszkiwało je ok. 2100 mieszkańców, co świadczy o dużym znaczeniu Sieradza
w układzie osadniczym kraju. Niewątpliwie znaczna część zabudowy w obrębie umocnień była murowana, natomiast na przedmieściach przeważały domy drewniane. Przebudowywano też istniejące założenia sakralne, nadając im nowe formy i detal renesansowy. Kościół farny po pożarze w 1447 r. został w XVI w przebudowany, zyskując nowe (nie zachowane) sklepienie, zaś nadbudowa gotyckiej wieży w 1585 r. urozmaicała sylwetę miasta attykowym zwieńczeniem. W XVI w. zostało również wzniesione skrzydło wschodnie klasztoru dominikańskiego. Rozwój przestrzenny miasta oraz rozwój nowych technik oblężniczych doprowadziły do przebudowy jego systemu obronnego. Unowocześniono także baszty
i bramy.

Na wyjątkowo korzystną sytuację miasta w wiekach XV i XVI wpłynęło zapewne nadanie mu licznych przywilejów. Według odnawiającego prawa miejskie dokumentu z 1450 r. Kazimierz Jagiellończyk między innymi pozwolił na swobodne odbywanie jarmarków
i targów, pobieranie cła mostowego składanego od soli, korzystanie z okolicznych łąk, utrzymywanie jatek rzeźniczych oraz kramów szewskich i piekarskich, wagi miejskiej
i postrzygalni. Według źródeł XV wiecznych w mieście były młyn, łaźnia, jatki, warzelnie piwa, szynki. W XVI w. wydano mieszczanom pozwolenie na wybudowanie łaźni miejskiej, młyna, rzeźni, blachowni do bielenia płótna, na urządzenie sadzawek, karczowanie lasu pod pola uprawne, na urządzenie składu kamieni młyńskich oraz wystawienie sześciu jatek rzeźniczych. Rada miejska miała za zadanie opiekowanie się szpitalem (przytułkiem dla chorych i ubogich). Lustracja z 1565 r. wymienia 12 stawek pobieranych w Sieradzu opłat celnych. Świadczy to o tym, że miasto było ważnym ośrodkiem nie tylko handlu lokalnego, ale również tranzytowego. Według dokumentu z 1570 r. przez Sieradz przechodziły trzy szlaki mające znaczenie nie tylko ogólnokrajowe, ale również międzypaństwowe: morawsko-kujawski, mazowiecko-śląski i krakowsko-poznański. Podstawowe kierunki ich tras na terenie miasta wyznaczały bramy: Krakowska na południu, Warcka na północy i Grodzka
na wschodzie. Najstarszy był szlak łączący Kujawy z Morawami. Prowadził z Sieradza
do Łęczycy, na zachód przez Spycimierz do Lądu i Poznania, a w kierunku północnym na Kujawy i Pomorze. Kolejny szlak, mazowiecko-śląski, jako całość pojawił się dopiero w XV w. Prowadził z Rawy Mazowieckiej lub Łowicza przez Zgierz do Sieradza i dalej na Śląsk (pędzono tędy bydło i konie). Szlakiem krakowsko - poznańskim przewożono sól. Ponadto przez Sieradz wożono wełnę, chmiel, łój, skóry, wina, wosk i towary kramarskie.

XVI wieczny Sieradz przedstawia się jako miasto wyjątkowe, z doskonale rozwijającym się rzemiosłem, będące ośrodkiem produkcji sukienniczej i wymiany handlowej. Jako miasto wojewódzkie posiadało bogate tradycje w dziedzinie sądownictwa. Poziom zamożności mieszkańców, których liczbę w tym czasie szacuje się na 2 do 3 tysięcy, był znaczący.

Pomyślny rozwój Sieradza kończy się u schyłku XVI w. W wyniku gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej pojawiają się oznaki powolnego upadku miasta. W końcu pierwszej poł. XVII w. zachowało się niespełna 200 domów. Jednak w pierwszej poł. XVII w. osiedliło się w Sieradzu sporo katolików szkockich, którzy na skutek prześladowań religijnych wyemigrowali do Polski. Przybysze ci ulegli dość szybko polonizacji. Jest to także okres podejmowania niewielkich inwestycji (np. reperacja i częściowa przebudowa zamku). Miasto kilkakrotnie było nawiedzane przez epidemie (w tym w 1571 r.), a w 1581 r. wybuchł pożar, który zniszczył znaczną jego część, a ludność równocześnie padła ofiarą zarazy. Kolejny pożar dotknął Sieradz w 1588 r. - spłonął wówczas zamek, który mimo odbudowy nie wrócił już do swej dawnej świetności.

Dalsze zniszczenia w Sieradzu są wynikiem działań wojennych w okresie „potopu” szwedzkiego (1655 r.). Przedmieścia zostały spalone, a straty w centrum były olbrzymie.
W 1661 r. pozostały w mieście 132 domy. W dalszych latach poważnie dały się miastu
we znaki zniszczenia z okresu rokoszu Lubomirskiego. W 1667 r. liczba domów w mieście spadła do 112. W późniejszych latach Sieradz zaczął się odbudowywać, ale stosowane
do odbudowy łatwopalne materiały budowlane powodowały powstawanie ciągłych pożarów trawiących zespoły domów (pożar w 1681 r. zniszczył 37 domów, a ofiarami kolejnego
z 1684 r. padło 45 domów. Po kolejnym pożarze z 1690 r. w mieście pozostały 73 domy. Pożar w 1693 r. zniszczył 52 domy oraz klasztor i kościół). Skutkiem wojen i pożarów zniszczona została siła ekonomiczna mieszczaństwa. Równocześnie brak nadzoru ze strony władz miejskich powodował dezorganizację struktury przestrzennej miasta - przesuwanie linii zabudowy, wykształcanie się nowych uliczek i zanikanie dawniejszych. Walki w czasie obydwu wojen szwedzkich oraz brak opieki doprowadziły do zniszczenia umocnień miejskich nieużytecznych już wobec zmiany uzbrojenia i systemu walki. W umocnieniach powstają nowe przejścia - z południowo-zachodniego narożnika rynku na drogę kaliską oraz koło dominikanów na Rybaki, a z ul. Katowskiej na trakt złoczewski. Wzdłuż wałów, a nawet
w granicach nie zasilanych wodą fos powstają „bieda domy”. Ze znacznego ośrodka regionalnego rzemieślniczo-handlowego miasto zmienia się w niewielką mieścinę, ośrodek rynku lokalnego i obsługi rolnictwa.

Początek wieku XVIII także nie był dla Sieradza łaskawy. We znaki miastu dawały się ustawiczne rekwizycje wojskowe oraz wojny, szczególnie rabunki wojsk szwedzkich w 1703 r. Miasto uległo wyludnieniu i zubożeniu także w wyniku chorób zakaźnych grasujących
w latach 1709 - 1711. Dalsze lata XVIII w. przynoszą Sieradzowi okres względnego spokoju. Następuje powolna odbudowa, przy czym w znacznym stopniu zabudowa rozprzestrzenia się na terenach podmiejskich, zbliżając się swym charakterem do zabudowy wiejskiej.

Dopiero w 1776 r. wzniesiono na rynku drewniany ratusz o niewielkich rozmiarach. Znacznie zniszczony w XVII i w pocz. XVIII w., zamek reperowany jest na pocz. 2 poł. XVIII w. lecz bez zadowalających rezultatów. Stan jego był na tyle zły, że w 1742 r. przeniesiono księgi grodzkie do kościoła farnego zaś sądy odbywano u dominikanów. Na pocz. XVIII w. kościół św. Trójcy był tak zniszczony, że godność kolegiaty przeniesiono do kościoła farnego, gdyż zabrakło funduszy nawet na odbudowę drewnianego kościoła. Natomiast wzniesiono nowy kościół rewniany św. Ducha zapewne około 1746 r. na dawnym miejscu. Kościół parafialny, spalony w 1645 r., remontowany był kilkakrotnie w 2 poł. XVII i XVIII w. Z tego czasu pochodzą sklepienia, chór muzyczny wsparty na dwóch słupach, blendy arkadowe między lizenami w dolnej części fasady. Kościół dominikański po pożarze w 1693 r. został gruntownie przebudowany w pocz. XVIII w.

Jednak wojewódzki charakter miasta oraz dogodnie położenie spowodowały napływ nowych mieszkańców. W czasie panowania Stanisława Augusta dla rozwoju Sieradza poważne zasługi położyła Komisja Dobrego Porządku oraz Komisja Cywilno-Wojskowa. W 1791 r. Sieradz otrzymał prawa miasta wydziałowego, w którym miały się odbywać zjazdy przedstawicieli innych, mniejszych miast. W ostatnich latach istnienia dawnej Rzeczpospolitej w Sieradzu było 191 domów mieszkalnych, z czego 1 murowany i kryty dachówką. W śródmieściu było 113 domów, na tzw. Krakowskim Przedmieściu 50, a na Toruńskim Przedmieściu 28. W mieście znajdowało się kilka murowanych kościołów, klasztor dominikański oraz drewniany ratusz.

W XIX w. Sieradz przechodził liczne reformy administracyjne i gospodarcze.
W okresie zaborów dokonano tu kilkakrotnych zmian w podziałach administracyjnych. Najpierw uczyniły to władze pruskie po II rozbiorze, następnie władze Księstwa Warszawskiego (od 1807 Sieradz staje się miastem obwodowym i powiatowym
w departamencie kaliskim), w niespełna dziesięć lat później władze Królestwa Polskiego,
w końcu zaś władze carskie po powstaniu styczniowym. Istotne i trwałe znaczenie miały dwie z nich. Pierwsza to dokonanie nowego podziału administracyjnego Królestwa Polskiego.
Na mocy postanowienia namiestnika z dnia 16.01.1816 r. utworzono obwód sieradzki składający się z dwóch powiatów: sieradzkiego i szadkowskiego. W 1842 r. przemianowano obwody na powiaty, a powiaty na okręgi, nie zmieniając ich granic. Druga ważna zmiana została dokonana ukazem carskim z 1867 r. Spowodowała ona zmniejszenie obszaru powiatu sieradzkiego blisko o połowę - z jego części wschodniej utworzono powiat łaski.

Bodźcem dla ożywienia życia gospodarczego w mieście stają się akcje administracji i napływ kolonistów - rzemieślników, co miało miejsce po III rozbiorze, kiedy miasto ponownie weszło w skład zaboru pruskiego. Napływający koloniści zamieszkują przejściowo
w jednym ze skrzydeł klasztornych (w drugim skrzydle umieszczony zostaje magazyn wojskowy). Część kolonistów decydowała się na budowę domów mieszkalnych lub też ich kupno od podupadłych mieszczan sieradzkich.

W ramach akcji porządkowej przeprowadzona zostaje rozbiórka umocnień miejskich oraz resztek założenia zamkowego (około 1800 r.). Cegła zostaje użyta częściowo przy budowie nowych budynków. Teren dawnego wału i fosy miejskiej zostaje rozparcelowany pomiędzy mieszczan. Akcja ta objęła niewątpliwie też i próbę uporządkowania zabudowy miejskiej. Władze pruskie wzniosły w Sieradzu kilka budynków dla administracji państwowej:

• inkwizytoriat (przy dzisiejszej ul. Krakowskie Przedmieście, obok straży ogniowej),

• lazaret wojskowy (w miejscu dzisiejszej straży ogniowej),

• gmach zarządu skarbowego (późniejszy Bank Narodowy - całkowicie przebudowany),

• magazyn prochowy (na terenie dawnych wałów) oraz magazyny zbożowe i solne
  na gruntach pokościelnych (tereny obecnego więzienia i szpitala).

Jednak dopiero stabilizacja stosunków po pokoju wiedeńskim i przyśpieszony proces rozwoju gospodarczego Królestwa Kongresowego przyniosły większe zmiany w strukturze przestrzennej Sieradza. Początkowo zakres akcji regulacyjnej był ograniczony. Rozebrano ratusz drewniany usytuowany po środku rynku, pozostawiając jedynie odwach zbudowany
z drewna przez władze pruskie. Na zachód od miasta wzniesiono stajnie wojskowe,
w związku z czym przebito ulicę Rycerską oraz prostopadłą do niej ulicę prowadzącą wzdłuż placu ćwiczeń. Zabrukowano ulicę Warszawską (Zamkową vel Grodzką), a także rynek oraz nowo przebitą ulicę Kaliską.

Podjęta w 1823 r. decyzja o rozwoju przemysłu sukienniczego w Sieradzu powoduje podjęcie generalnej akcji regulacyjnej. W tym celu w latach 1823 - 1925 zostaje sporządzony plan pomiarowy i regulacyjny przez geometrę W. Ziółkowskiego. Plan ten wprowadzał nieznaczne zmiany w istniejącej sieci ulicznej, dążąc głównie do porządkowania linii zabudowy. Większe zmiany wynikały z dążenia do zurbanizowania przedmieść. Plan regulacyjny przewidywał, co przeprowadzono zresztą w latach następnych, likwidację zabudowy folwarcznej i chłopskiej na Poświętnej Górce i terenie jurydyki podominikańskiej, przyłączonych już w czasach pruskich do ekonomii rządowej w Męce. Na terenach tych przewidywano założenie kolonii dla plantatorów roślin farbiarskich, co jednak nie doszło
do skutku. Zasadniczo zmieniono układ wjazdów do miasta. Na zachód od koszar zaprojektowano i zrealizowano niezbyt regularny plac gwiaździsty, do którego dobijały trakty ze Złoczewa, Kalisza i Warty, by dalej przez ul. Kaliską, Rynek, ul. Solną i Nowowarszawską wyprowadzić drogę tranzytową w kierunku na Zduńską Wolę. Jedynie wjazd od strony traktu krakowskiego nie uległ zmianie.

Od wspomnianego placu gwiaździstego szeroka aleja wysadzana topolami prowadziła do manufaktury Adolfa Harrera. Założenie tej manufaktury w 1822/23 r. miało duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego i przestrzennego miasta. Harrer na podstawie umowy zawartej
z rządem otrzymał grunta podominikańskie, na których w latach 1822 - 24 wzniósł główny budynek fabryczny na wprost wspomnianej alei. Z tyłu za nim wzniesiono dwa budynki przeznaczone na pomieszczenia prasy, kantoru i mieszkalne. Folusze umieszczone były na Warcie, a jeden z nich mieścił się we wsi Sędziejowice na rzeczce Grabicy. Po pożarze
w 1824 r. budynek fabryczny został szybko odbudowany, a w latach następnych wzniesiono jeszcze inne budynki. W 1827 r. na terenie manufaktury było 5 obiektów murowanych
i 4 drewniane. W tym samym roku manufaktura przejęta została przez państwo, a następnie przeszła na własność Edwarda Possarta. Obok tej manufaktury istniała niewielka wytwórnia śrutu. W 1832 r. manufaktura ponownie uległa spaleniu, a trudne warunki utrzymania jej
w okresie kryzysu strukturalnego gospodarki Królestwa Polskiego i początków kształtowania się przemysłu fabrycznego, powodują upadek zakładów. Po przejęciu ich przez rząd, gmachy pofabryczne przeznaczone zostają w 1839 r. na więzienie. Dopiero w końcu XIX i na początku XX w. powstały w Sieradzu następne zakłady przemysłowe: fabryka narzędzi
i maszyn rolniczych, wytwórnia igieł.

Rozwój gospodarczy Sieradza przejawiał się także we wzroście ruchu budowlanego. Powstała w 1823 r. niewielka cegielnia ledwo mogła nadążyć z produkcją na pokrycie zapotrzebowania. Liczba domów murowanych od 1 w 1791 r. wzrosła do 38 w 1820 r. i do 71 w 1927 r. Od 1822 do 1826 r. wybudowano w mieście 42 domy murowane i 116 drewnianych. W XIX w. zabudowa murowana koncentrowała się w rynku i głównych ulicach miasta (ul. Warszawska i Kaliska), częściowo też przy ul. Dominikańskiej i Solnej. Były
to z reguły domy piętrowe o typowym klasycystycznym wystroju. Nie doszła do skutku projektowana budowa ratusza, który miał zająć całą pierzeję północną rynku.

W 1837 r. zakończono budowę tzw. traktu kalisko-fabrycznego, którego zadaniem było połączenie miast przemysłowych okręgu łódzkiego z Warszawą oraz zapewnienie kontaktów Polski środkowej poprzez Kalisz ze Śląskiem i Wielkopolską. Szlak ten wiódł przez Łowicz, Głowno, Stryków, Zgierz, Łódź, Pabianice, Łask, Zduńską Wolę, Sieradz
i Błaszki. Mimo iż poczynania zmierzające do przekształcenia Sieradza w duży ośrodek przemysłowy nie powiodły się, już w latach 30-tych XIX w. osiągnął on obok Łowicza największe znaczenie w systemie komunikacyjnym związanym z tym traktem. Wzdłuż traktu kalisko-fabrycznego poprowadzono w latach 1900 - 1902 linię kolejową prowadzącą
z Warszawy do Kalisza, czyli Drogę Żelazną Warszawsko - Kaliską. Budowa kolei w latach 20. XX w. oraz wzniesienie gorzelni i dużego młyna parowego wpłynęło na zmianę układu przestrzennego miasta, kierując jego rozwój w stronę zachodnią wzdłuż traktu kaliskiego, przy którym dość daleko od rynku zlokalizowano dworzec kolejowy. Namiastką miastotwórczej funkcji było umieszczenie w Sieradzu koszar i szkoły wojskowej - na północny zachód od centrum. W tym też czasie powstało osiedle mieszkaniowe dla oficerów, złożone z kilku bloków przy ulicy Kaliskiej.

W 1914 r. Sieradz znajdujący się w strefie przyfrontowej spełniał rolę bazy operacyjnej i miejsca koncentracji wojsk. W październiku 1914 r. wycofujące się oddziały
9 armii niemieckiej rozpoczęły dewastację torów kolejowych, mostów i urządzeń stacyjnych m.in. na odcinku Głowno-Sieradz. Wysadzono też most kolejowy na Warcie, a w dniach 2 - 3 listopada 1914 r. zniszczono odcinek kolei Sieradz - Kalisz.

W czasie I wojny światowej, w 1915 r., uruchomiono w mieście elektrownię, a domy mieszkalne zelektryfikowano w 1916 r. Po odzyskaniu niepodległości postanowiono uporządkować wzgórze zamkowe, wyrównano teren nawożąc ziemię, po środku ustawiono krzyż i wykonano wejście od strony południowej. W 1925 roku oczyszczono fosę, zasilając ją wodami nowo uregulowanej Żegliny. Zrealizowano także nasadzenia (dęby, brzozy
i świerki).

Podczas kampanii wrześniowej 3-5 IX 1939 r. boje o miasto toczyli z Niemcami żołnierze 31 Pułku Piechoty Armii „Łódź”. W okresie okupacji Sieradz jako Schieratz został włączony do Rzeszy. Wskutek hitlerowskiego terroru i akcji eksterminacyjnych zginęło ponad 5 tys. mieszkańców, głównie pochodzenia żydowskiego - większość została zgładzona w obozie w Chełmnie nad Nerem. W sierpniu 1944 r. wzgórze zamkowe zostało rozkopane
i częściowo zniwelowane. Ze względu na dogodne pole ostrzału w kierunku wschodnim włączono je w system fortyfikacji mający na celu odparcie ataku Armii Czerwonej. Zbudowano pięć obiektów, cztery żelbetonowe schrony oraz schron bierny załogi, których nigdy nie wykorzystano bojowo. 23 stycznia 1945 r., miasto zajęły wojska radzieckie I Frontu Białoruskiego.

W okresie powojennym Sieradz rozwijał się jako ośrodek przemysłowy z dominacją przemysłu włókienniczego. W latach 1975-98 był stolicą województwa sieradzkiego utworzonego z zachodniej części dawnego województwa łódzkiego i małego fragmentu poznańskiego. W 1979 r. powiększono obszar miasta dwukrotnie, przyłączając tereny
o powierzchni 28,1 km².

I. Diagnoza

I.1. Relacje obszaru parku kulturowego z innymi obszarami chronionymi
w mieście

Obszar parku kulturowego Wzgórze Zamkowe w Sieradzu sąsiaduje z terenami objętymi ochroną ze względu na walory przyrodnicze lub kulturowe.

Część terenu Parku położona jest w granicach wpisu do rejestru zabytków grodziska stożkowatego i osady wczesnośredniowiecznej, wobec czego ta część objęta jest ścisłą ochroną konserwatorską.

Od wschodu teren Parku sąsiaduje z doliną rzek Warty i Żegliny - korytarzem ekologicznym o znaczeniu krajowym, leżącym w granicach Nadwarciańskiego Obszaru Ochrony Krajobrazu i w granicach ustalonej w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta strefy ochrony widokowej.

Od zachodu granica otuliny Parku przylega do granic ścisłej ochrony konserwatorskiej obejmującej obszar historycznego centrum - Starego Miasta, ustalonej w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Cały obszar Parku znajduje się w granicach strefy ochrony archeologicznej
ze względu na możliwość występowania znalezisk archeologicznych.

I.2. Uwarunkowania wewnętrzne funkcjonowania obszaru parku kulturowego

I.2.1. Ustalenia strategii rozwoju miasta Sieradza

Strategia Rozwoju Sieradza do 2010 roku opracowywana i przyjęta została
w warunkach przygotowania Polski do włączenia w struktury Unii Europejskiej. Dla wykorzystania możliwości jakie przyniesie ze sobą integracja europejska uznano za konieczne wzmocnienie roli i znaczenia Sieradza w przestrzeni europejskiej poprzez racjonalne wykorzystywanie zasobów własnych gminy (ludzkich, kapitałowych, przestrzennych i przyrodniczych), m. in. w drodze:

- dalszego zwiększania atrakcyjności lokalizacyjnej miasta dla inwestycji zagranicznych i krajowych (np. podaż terenów uzbrojonych, nowoczesna infrastruktura techniczna i społeczna, jakość środowiska miejskiego, dobre warunki mieszkaniowe, wypoczynku, rekreacji i sportu),

- optymalnego wykorzystania potencjału dziedzictwa historyczno - kulturowego miasta.

W części analitycznej, którą zakończono oceną uwarunkowań rozwoju dającą podstawę do określenia katalogu stymulatorów i problemów rozwoju Sieradza, dziedzictwo kulturowe i zabytki miasta nie zostały uwzględnione jako osobna problematyka.

Analizy dotyczące dziedzictwa kulturowego umieszczone zostały w rozdziale poświęconym kulturze i sztuceoraz dotyczącym stanu gospodarki przestrzennej miasta.

Marginalne potraktowanie dziedzictwa kulturowego widoczne jest szczególnie na tle nieproporcjonalnie szerszego opracowania dotyczącego środowiska naturalnego miasta. Jednak, jak się wydaje, wyznaczenie w Strategii obszarów węzłowych przyczyniło się
do podjęcia przez miasto dalszych kroków w celu optymalnego wykorzystania m.in. walorów terenu wzgórza zamkowego i jego sąsiedztwa, skutkujących ostatecznie ochroną tego obszaru w formie parku kulturowego.

Strategia określa tereny mające podstawowe znaczenie dla funkcjonowania i rozwoju miasta, wzrostu jego rangi w otoczeniu regionalnym, krajowym a nawet międzynarodowym, wyznaczając w strukturze przestrzennej Sieradza m.in:

- obszary węzłowe i pasma strategiczne o wysokich walorach i zasobach przyrodniczo - krajobrazowych. Są to tereny już chronione oraz przewidywane do objęcia ochroną, wchodzące w skład powiązanego z ECONET - PL Systemu Ekologicznego Miasta Sieradza (SEM), którego trzon stanowi dolina rzeki Warty, a ściślej Nadwarciański Obszar Chronionego Krajobrazu (korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym). Podstawowy w tej grupie węzłowy obszar strategiczny o wysokich walorach i zasobach przyrodniczo - krajobrazowych pokrywający się z Nadwarciańskim Węzłem Ekologicznym obejmuje obszar wzgórza zamkowego, teren Sieradzkiego Parku Etnograficznego oraz park i tereny Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji. W granicach tego węzła winna być kontynuowana realizacja miejskiego centrum rekreacyjno - sportowego.

- węzłowy obszar strategiczny o wysokich walorach historyczno - kulturowych
i architektoniczno - urbanistycznych Stare Miasto obejmujący historyczny układ urbanistyczny w obrębie umocnień z okresu lokacji, na którego obszarze znajdują się ważne zabytki miasta, w tym kościół i klasztor podominikański z XIII w. i kościół farny z XIV w. Uznano, że w obszarze tym zachodzi pilna konieczność rozpoczęcia procesu rewitalizacji zasobów, tak aby ochronić dziedzictwo kulturowe jako niezbędny warunek zachowania historycznej tożsamości miasta, poprawić warunki bytu mieszkańców starych budynków, znajdujących się w złym stanie technicznym, doprowadzić do poprawy ich kondycji
i estetyki. Niezbędne jest przy tym ukierunkowanie działań inwestycyjnych tak, aby przynosząc szybki zwrot nakładów nie wprowadzały w obszary i zespoły zabytkowe inwestycji, które swoją formą zniszczą ich indywidualny historyczny charakter.

W ramach diagnozy stanu zidentyfikowano kluczowe, wynikające z uwarunkowań zewnętrznych, szanse i zagrożenia rozwoju, czyli zdarzenia, zjawiska, tendencje i procesy mogące mieć pozytywny lub negatywny wpływ na rozwój miasta oraz, wynikające
z uwarunkowań wewnętrznych, silne i słabe strony, przesądzające o sytuacji w sferach społeczno - gospodarczej i funkcjonalno - przestrzennej.

Uznano, że na dziedzictwo kulturowe miasta nie mają wpływu uwarunkowania zewnętrzne.

W wyniku analizy uwarunkowań wewnętrznych w dziale gospodarka przestrzenna wśród silnych stron wymieniono:

- historyczny układ urbanistyczny Starego Miasta oraz tzw. średniowiecznego podgrodzia jako czynnik aktywizacji turystycznej miasta

- podjęcie działań w zakresie rewaloryzacji Starego Miasta

- unikalną przestrzeń biotyczną doliny rzeki Warty i Żegliny

Słabe strony to między innymi:

- poziom ochrony dóbr kultury

- zaspokojenie potrzeb społecznych w zakresie rekreacji

- niekorzystna sylweta przestrzenna miasta, mało czytelne struktury przestrzenne (brak tzw. „city”, przedmieść)

- degradacja przestrzeni kulturowej miasta

- brak dyspozycyjnych gruntów komunalnych

- brak centrum hotelowo - gastronomicznego o wysokim poziomie usług podkreślających regionalizm.

W Strategii dziedzictwo kulturowe Sieradza nie zostało uznane za stymulator jego rozwoju. Degradacja przestrzeni kulturowej miasta i ochrona dóbr kultury zostały natomiast zidentyfikowane jako jeden z głównych problemów rozwoju miasta.

Strategia definiuje cel kierunkowy (misję rozwoju miasta) jak niżej:

Sieradz wielofunkcyjnym, zintegrowanym z zachodnią częścią województwa łódzkiego (teren byłego województwa sieradzkiego), ośrodkiem regionalnym o ekologicznie zrównoważonym rozwoju gospodarczym i stale wzrastającej jakości życia mieszkańców, chroniącym wartości historyczne i przyrodnicze, tworzącym sprzyjające warunki dla rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności, wspierającym rozwój szkolnictwa wyższego, kultury i sztuki oraz sportu i rekreacji, otwartym na współpracę międzynarodową i wymianę handlową.

Uznano, że władze samorządowe będą koncentrowały swe wysiłki i działania realizacyjne głównie w dwóch kierunkach, a mianowicie:

- podnoszeniu poziomu życia mieszkańców i wzroście atrakcyjności lokalizacyjnej (dla ludności, kapitału i inwestorów zewnętrznych) oraz turystycznej miasta,

- podnoszeniu rangi miasta w regionie, kraju i za granicą.

Wyróżniono cztery cele strategiczne stanowiące konkretyzację misji rozwoju miasta:

1. Poprawa środowiska życia mieszkańców i atrakcyjności miasta poprzez harmonizację procesów rozwojowych na platformie ekorozwoju i ładu przestrzennego.

2. Poprawa zaspokajania potrzeb społecznych.

3. Rozwój i poprawa funkcjonowania infrastruktury technicznej.

4. Stymulowanie rozwoju przedsiębiorczości, nowoczesności i innowacyjności gospodarki lokalnej oraz usług wyższego rzędu.

Konkretyzacją celów strategicznych są cele operacyjne, a celom operacyjnym przypisano zadania niezbędne do zrealizowania.

Ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków dotyczą następujące cele:

Cel strategiczny 1.

Cel operacyjny 1.1. Racjonalne kształtowanie zagospodarowania przestrzeni miasta.

Zadanie realizacyjne 1.1.3 Wpływanie poprzez plany, przesądzenia lokalizacyjne oraz inwestycje miejskie na racjonalne z punktu widzenia ekologicznego, społecznego
i ekonomicznego rozmieszczenie funkcji oraz zagospodarowanie przestrzeni.

Cel operacyjny 1.2: Ochrona dóbr kultury materialnej i krajobrazu oraz rewitalizacja zabytkowych obiektów, obszarów i kwartałów miasta

Zadanie realizacyjne 1.2.1 Stworzenie systemu ochrony historycznej substancji materialnej miasta oraz wartości widoków krajobrazowych i panoramy miasta.

Zadanie realizacyjne 1.2.2 Opracowanie koncepcji rewitalizacji obszaru strategicznego Stare Miasto.

Zadanie realizacyjne 1.2.3 Realizacja przebudowy Rynku zgodnie z wynikami konkursu architektoniczno - urbanistycznego.

Cel strategiczny 2.

Cel operacyjny 2.4. Ochrona walorów i zasobów oraz poprawa stanu środowiska przyrodniczego.

Zadanie realizacyjne 2.4.1 Wyznaczenie i ochrona Systemu Ekologicznego Miasta Sieradza (SEM), powiązanego z regionalnym i krajowym systemem ekologicznym

Zadanie realizacyjne 2.4.2 Rewitalizacja korytarzy ekologicznych (cieki, starorzecza, oczka wodne, stawy, zbiorniki wodne).

Zadanie realizacyjne 2.4.5 Podejmowanie przedsięwzięć ograniczających zanieczyszczenie wód powierzchniowych (likwidacja nielegalnych miejsc zrzutów ścieków).

Cel operacyjny 4.

Cel operacyjny 4.3: Aktywne kreowanie wizerunku Sieradza jako ośrodka regionalnego o znaczeniu regionalnym i krajowym.

Zadanie realizacyjne 4.3.1. Aktywna i kompleksowa promocja walorów oraz zasobów miasta w kraju i za granicą.

I.2.2. Ustalenia planu rozwoju lokalnego miasta Sieradza

Planu Rozwoju Lokalnego Miasta Sieradza na lata 2007-2015 opracowany został
w celu efektywnego i kreatywnego zarządzania zasobami dla dobra mieszkańców miasta.

Plan zawiera diagnozę społeczno ekonomiczną miasta, formułuje cele i zadania, szacuje spodziewane efekty planowanych inwestycji i ich wpływ na przebieg procesów rozwojowych.

W części diagnostycznej zawarto krótką historię Sieradza, wymieniono obiekty z terenu miasta wpisane do rejestru zabytków, w sposób szczególny opisując najcenniejsze obiekty zabytkowe. Wśród nich wymienione zostało wzgórze zamkowe, jako teren o znacznych walorach kulturowych, historycznych i krajobrazowych. Zawarto także informację
o planowanym utworzeniu parku kulturowego Wzgórze Zamkowe w celu wyeksponowania ukształtowanego w wyniku działalności człowieka wyróżniającego w przestrzeni miasta, zespołu przyrodniczo - krajobrazowego z zachowanymi zabytkami i obiektami budowlanymi zgromadzonymi w pobliskim parku etnograficznym, charakterystycznymi dla regionalnej tradycji budowlanej i osadniczej.

Stan zachowania obiektów zabytkowych określony został jako zróżnicowany, uzależniony
od finansowych możliwości właścicieli i zarządców zabytków. Jednocześnie zwrócono uwagę na niezadowalający stan techniczny obiektów o dużej wartości historycznej, co wskazuje na ich niedoinwestowanie. Określono działania władz miasta w poszukiwaniu środków na renowację zabytkowych obiektów. Dzięki uzyskanym w 2007 r. środkom finansowym Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego rozpoczęto remont sieradzkiej fary. Przygotowano także projekt „Od elekcji królów Polski do epoki Internetu - sieradzka starówka historycznym i kulturowym dziedzictwem regionu”. W ramach projektu podjęte mają być prace związane z rewitalizacją sieradzkiej starówki.

Planu przypisuje dziedzictwu kulturowemu istotne znaczenie jako śladu materialnego historycznej przeszłości miasta, mogącemu przyczynić się do ożywienia turystyczno-gospodarczego regionu.

Dziedzictwo kulturowe uwzględnione jest również w analizach walorów turystycznych miasta, bowiem istniejące cenne obiekty dziedzictwa kulturowego oraz walory przyrodnicze Sieradza, warunkują rozwój różnych form turystyki.

W analizie SWOT, stanowiącej punkt wyjścia dla określenia obszarów i celów strategicznych rozwoju miasta, wśród mocnych stron wymieniono miedzy innymi:

- walory krajobrazowo-przyrodnicze,

- podejmowanie działań mających na celu ochronę środowiska,

- bogate dziedzictwo historyczne i kulturowe,

- istnienie potencjału do uprawiania turystyki rekreacyjnej, sakralnej, wycieczkowej.

Za słabe strony uznano m.in.:

- zły stan techniczny niektórych obiektów zabytkowych,

- brak oferty turystycznej.

Wśród szans znalazły się:

- wzrost zainteresowania ludności turystyką wycieczkową,

- rewitalizacja Starego Miasta,

- możliwość pozyskiwania funduszy unijnych na rozbudowę infrastruktury turystycznej, ochronę dziedzictwa kulturowego i ochronę środowiska.

Spośród przedstawionych zagrożeń wymieniono dewastację krajobrazu kulturowego.

Plan przyjmuje, że miasto powinno działać w kierunku wzmacniania mocnych stron
i wykorzystania szans, w miarę możliwości likwidując słabe strony i zagrożenia.

Znalazło to odzwierciedlenie w definicji misji miasta Sieradza sformułowanej jak
w omówionej wyżej Strategii Rozwoju Sieradza do 2010 roku.

Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Sieradza wyznacza w perspektywie lat 2007 - 2015 cztery cele strategiczne:

1. Poprawę środowiska życia mieszkańców i atrakcyjności miasta poprzez harmonizację procesów rozwojowych na platformie ekorozwoju i ładu przestrzennego.

2. Rozwój i poprawę funkcjonowania infrastruktury technicznej.

3. Stymulowanie rozwoju przedsiębiorczości, nowoczesności i innowacyjności gospodarki lokalnej oraz usług wyższego rzędu.

4. Poprawę zaspokajania potrzeb społecznych.

Cele te uszczegółowiono w drodze określenia celów operacyjnych i przypisanych im konkretnych zadań.

Ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków dotyczą następujące:

Cel strategiczny 1

Cele operacyjne:

1. Ochrona walorów i zasobów oraz poprawa stanu środowiska przyrodniczego.

2. Ochrona dóbr kultury materialnej oraz rewitalizacja zabytkowych
i zdegradowanych obszarów miasta.

3. Stworzenie warunków do rozwoju turystyki.

Wyżej wymienionemu celowi operacyjnemu 2 przypisano zadanie: „Od elekcji królów Polski do epoki Internetu. Sieradzka starówka historycznym i kulturowym dziedzictwem regionu” (zadanie przewidziane do realizacji na lata 2007-2013).

I.2.3. Ustalenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Sieradza

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Sieradza określa diagnozę stanu środowiska przyrodniczego i antropogenicznego miasta.
Za wartościowe elementy uznane zostały korytarze ekologiczne, z których najważniejszym,
o charakterze ponadlokalnym jest dolina Warty wraz z połączoną z nią doliną Żegliny.

Za szczególnie cenne uznano walory krajobrazowe obszaru wzgórza zamkowego, stanowiące mozaikę krajobrazu zbliżonego do naturalnego i kulturowego. Obszar ten wchodzi w skład tworzonego na terenie Sieradza Systemu Ekologicznego Miasta. Znajduje się on także
w granicach wyróżnionego terenu o wybitnych walorach krajobrazowych Nadwarciańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu - ustanowionego na podstawie Rozporządzenia Nr 5/2009 Wojewody Łódzkiego z dnia 24 marca 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego z dnia 31.03.2009 r. Nr 75, poz. 709). Na podstawie przeprowadzonych analiz oraz zgodnie ze wskazaniami Programu Ochrony Środowiska miasta Sieradza w studium wyznaczono do ochrony prawnej zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Wzgórze Zamkowe”.

W Studium uszczegółowione zostały informacje dotyczące zespołu: „Jest to obszar
o powierzchni około 4,25 ha obejmujący średniowieczne grodzisko pierścieniowate zlokalizowane na wyspie rzeki Żegliny. Przedmiotem ochrony jest całość kępy zamkowej wraz z fosami i pierścieniowatym przedpolem zewnętrznym. Celem polityki konserwatorskiej jest utrzymanie walorów krajobrazowych i ochrona nawarstwień kulturowych. Elementy do zachowania i uczytelnienia to: ukształtowanie terenu wału i fosy, miejsce wjazdu na teren zamku, pierścień drzew na koronie wału. Na terenie zespołu wskazana jest rozbudowa skansenu”.

Analizą objęto również teren sąsiadujący ze wzgórzem zamkowym, osiedle mieszkaniowe Przedmieście Praskie. Stwierdzono, że jest to obszar o tendencjach do występowania podtopień i podsiąknięć przy wysokich stanach wód w dolinie Warty i Żegliny. Istnieje tu zagrożenie powodziowe, związane głównie z możliwością występowania powodzi w dolinie rzeki Warty. Zabezpieczenia przeciwpowodziowe miasta, składające się z ziemnych wałów ochronnych i uregulowanego koryta Żegliny jako kanału przerzutowego uznano za niewystarczające. Przy wysokich stanach Warty notowane są przesiąkiwania przez wały oraz podtopienia wynikające z podnoszenia poziomu wód podziemnych.

W części dotyczącej diagnozy stanu dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury współczesnej wśród najważniejszych obiektów dla tożsamości Sieradza studium wymienia wzgórze zamkowe oraz łęgi nadwarciańskie uznając, że:

- wzgórze zamkowe to teren o znacznych walorach kulturowych, historycznych
i krajobrazowych, dokumentujący polityczną i administracyjną rolę Ziemi Sieradzkiej. Mimo zaniku zabudowy zamek pełni ważną funkcję w układzie przestrzennym miasta. Dzięki czytelnemu zarysowi obwałowań i fos oraz zgrupowaniu drzew na obwodzie stanowi silny akcent krajobrazowy doliny rzecznej w kontekście pozbawionych zwartej zieleni łęgów. Zamek kompozycyjnie był związany z centrum miasta ciągiem ulicy Zamkowej, biegnącej osiowo ku rynkowi. W obrębie zamku znajdują się podziemne relikty dawnej kaplicy grodowej. Na zewnętrznym skraju fosy od południowego - wschodu zlokalizowano skansen.

- łęgi nadwarciańskie to teren obejmujący charakterystyczny element środowiska przyrodniczego Sieradza, utworzony przez szeroki pas doliny Warty i Żegliny wraz
z pozostałościami starorzeczy, łęgami i topolowymi obsadzeniami dróg gruntowych. Stanowi on naturalną granicę miasta od strony wschodniej. Pierwotny krajobraz strefy został poddany przekształceniom od lat 30. XX wieku: uregulowano koryta rzeczne, wzniesiono wały powodziowe. Na wschód od Żegliny, przy szosie łódzkiej założono park, powiększony po wojnie o zespół sportowy i niewielki kompleks leśny, które przesłoniły panoramę miasta. Teren otwarty łęgów jest częściowo wykorzystywany rolniczo.

Duże znaczenia dla zachowania tożsamości kulturowej obszaru mają pozostałe elementy struktury przestrzennej objęte granicą zainwestowania miejskiego do 1939 r., do których należy Przedmieście Praskie - obszar dawnego podgrodzia (XII w.) powiązanego od wschodu z zespołem grodowym. Układ przestrzenny Przedmieścia, zagospodarowujący owal dawnego zakola rzeki Żegliny, nawiązuje do przebiegającego równoleżnikowo ciągu ulicy Zamkowej (d. Grodzkiej) - fragmentu ważnego traktu prowadzącego do przeprawy na Warcie i istotnego elementu średniowiecznego rozplanowania miasta, łączącego rynek z zamkiem. Jest to także obszar o dużym znaczeniu dla badań archeologicznych. Zachowane fragmenty starorzecza skupione głównie w części wschodniej, w niedostatecznym stopniu definiują główne elementy rozplanowania - Rynek Praski i ulicę Zamkową.

Studium wymienia również najcenniejsze zasoby kultury materialnej, wśród których ponadregionalny charakter mają:

- zespół sakralny - kościół i klasztor podominikański z XIII w.,

- kościół farny z XIV w.,

- grodzisko z XI w.

W wojewódzkiej ewidencji zabytków znalazł się między innymi historyczny układ urbanistyczny w skład którego wchodzą:

- miasto lokacyjne (w obrębie ulic: Dominikańskiej, Kolegiackiej, Krótkiej, Ogrodowej, Podrzecze, Podwale, Rynek, Rycerskiej, Sukienniczej, Szewskiej, Warszawskiej, Wodnej, Zamkowej) w granicach wg studium historyczno-urbanistycznego ;

- gród/zamek - obszar wzgórza zamkowego z otoczeniem w postaci pierścieniowatego przedpola zewnętrznego, tj. terenów łęgowych częściowo zajętych przez skansen, w promieniu około 100 m licząc od nasypu wału otaczającego fosę;

- d. Podgrodzie/Podzamcze - teren, który przekształcił się w Przedmieście Praskie, usytuowany w zakolu Żegliny, powiązany od wschodu z zespołem grodowym; oś wyznacza ul. Zamkowa na odcinku pomiędzy wzgórzem zamkowym a skrzyżowaniem z ulicą Rybną.

Studium określa także stanowiska archeologiczne, wśród których najcenniejszym jest wpisane do rejestru zabytków wzgórze zamkowe.

Studium, akcentując walory krajobrazowe oraz kulturowe sieradzkiego zamku, proponuje objęcie go ochroną poprzez utworzenie parku kulturowego.

Wśród najistotniejszych konfliktów pomiędzy współczesnym zagospodarowaniem miasta
a warunkami ochrony wartości dziedzictwa kulturowego, wymagających jednoznacznych rozstrzygnięć, Studium wymienia m.in. ulicę Zamkową wraz z terenem wzgórza zamkowego i skansenem uznając, że działania regulujące i porządkujące ten historyczny obszar powinny mieć na celu zwiększenie jego atrakcyjności i pokreślenie jego znaczenia. Przeprowadzona waloryzacja przestrzeni miejskiej m. in. pod względem warunków kulturowo-krajobrazowych w tym wartości kulturowych, wyróżnia poza innymi rejon ulicy Podrzecze i osiedla Przedmieście Praskie. Teren ten znalazł się w obszarze zdiagnozowanym jako struktura niewłaściwie ukształtowana, przeznaczona do przekształceń.

Studium ustala potrzebę zapewnienia zrównoważonego rozwoju poszczególnych obszarów. Racjonalne gospodarowanie obszarem miasta powinno oznaczać między innymi utrzymanie terenów otwartych, chronionych przed zabudową oraz skutkami jej oddziaływania na środowisko - tereny dolinne Warty, Żegliny (naturalne ciągi ekologiczne) oraz pozostałe elementy tworzące system ekologiczny miasta.

Studium przyjmuje generalny cel kierunkowy określony w Strategii Rozwoju Sieradza do 2010 roku oraz w Planie Rozwoju Lokalnego Miasta Sieradza na lata 2007 - 2015.

Cel kierunkowy skonkretyzowany i uszczegółowiony został głównymi celami strategicznymi, celami operacyjnymi oraz zadaniami realizacyjnymi. Przyjęte cele strategiczne
są analogiczne, jak cele przyjęte w wymienionych wyżej dokumentach strategicznych.

Z punktu widzenia ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków istotny jest cel 1 - Poprawa środowiska życia mieszkańców i atrakcyjności miasta poprzez harmonizację procesów rozwojowych na platformie ekorozwoju i ładu przestrzennego. Jest on ukierunkowany na podniesienie ładu przestrzennego w kształtowaniu zagospodarowania miasta przy zachowaniu zasobów dziedzictwa kulturowego oraz walorów krajobrazu i środowiska przyrodniczego przy jednoczesnym efektywnym wykorzystania zasobów.

Zadania polityki przestrzennej miasta prowadzonej dla osiągnięcia tego celu to głównie:

- kształtowanie przestrzeni publicznych i harmonijnego krajobrazu otwartego,

- kształtowanie centrum miasta,

- porządkowanie istniejącego zagospodarowania,

- zwiększenie atrakcyjności inwestowania na obszarach strategicznych i polepszenie dostępności terenów dla inwestowania na pozostałym obszarze,

- ochrona dóbr kultury materialnej i krajobrazu oraz rewitalizacja zabytkowych obiektów, obszarów miasta.

Ogólna analiza uwarunkowań sprzyjających i ograniczających realizację wyznaczonych celów, wykazała dużą słabość miasta w ochronie dziedzictwa kulturowego
i zabytków. Za uwarunkowania ograniczające realizację celów uznano:

- brak sprawnego sytemu ochrony krajobrazu przyrodniczego i kulturowego,

- obserwowany w mieście brak dbałości o obiekty zabytkowe,

- dysharmonijne i kolizyjne elementy zagospodarowania w części śródmiejskiej
i centralnej miasta takie jak obiekty przemysłowe, składowe i magazynowe.

Wśród pozytywnych uwarunkowań znalazło się:

- korzystne położenie Sieradza w stosunku do krajowego i regionalnego systemu przyrodniczego.

W Studium uznano, że celem polityki przestrzennej miasta jest tworzenie jak najlepszych warunków dla jego rozwoju, wynikających z obecnego zagospodarowania terenów, z uwzględnieniem walorów i zagrożeń środowiska przyrodniczego i kulturowego, standardów cywilizacyjnych miasta oraz sprawności funkcjonowania systemów infrastruktury technicznej. Polityka ta znajduje odzwierciedlenie w kierunkach zagospodarowania przestrzennego miasta odnoszących się miedzy innymi do problematyki przyrodniczej
i kulturowej. Wśród najistotniejszych zasad mających wpływ na kierunki polityki przestrzennej miasta, poza naczelną zasadą zrównoważonego rozwoju, zaliczono m.in.:

1) Wyznaczenie i ukształtowanie Systemu Ekologicznego Miasta (SEM)
w powiązaniu z publicznymi ciągami rekreacyjnymi ze szczególnym uwzględnieniem terenów wymagających renaturalizacji w celu przywrócenia ciągłości systemu, jak również tworzenie zielonego pierścienia wokół miasta.

2) Ustalenie priorytetu dla intensyfikacji zabudowy i zagospodarowania istniejących terenów zainwestowanych (zgodnie z przyjętymi standardami urbanistycznymi) a także rewitalizacji i rehabilitacji obszarów zdegradowanych i niedoinwestowanych (głównie
w infrastrukturę techniczną) oraz dyscyplinowanie ruchu inwestycyjnego na nowych terenach zgodnie z ustaloną strategią przygotowania terenów pod zabudowę.

3) Ochronę dziedzictwa kulturowego Sieradza, w tym rewaloryzację i rewitalizację Starego Miasta.

4) Kreowanie centrów i pasm strategicznych, osi kompozycyjnych i wielofunkcyjnych ciągów ulicznych mających podstawowe znaczenie dla krystalizacji struktury przestrzennej Sieradza i stworzenie współczesnego „image” miasta.

Ustalono, że tereny rekreacyjne w ramach tworzonego Systemu Ekologicznego Miasta (SEM) powinny być rozwijane i utrwalane w dolinie rzeki Warty i Żegliny z malowniczymi łęgami
i rozlewiskami o wielkich walorach krajobrazowych.

Dla uszczegółowienia ogólnego kierunku zagospodarowania podano ustalenia polityki przestrzennej dla poszczególnych terenów. Obszar parku kulturowego Wzgórze Zamkowe znajduje się na terenach oznaczonych symbolami 2MN, USa i ZP.

Symbol 2MN oznacza tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej znajdujące się na wschód, południe i zachód od strefy śródmiejskiej, przeznaczone do przekształceń. Są to obszary niewłaściwie ukształtowane, ze względu na niezgodność funkcji istniejących obiektów (składy, zakłady produkcyjne) z przeznaczeniem terenu oraz ze względu na położenie w strefie stałego zagrożenia sanitarno zdrowotnego (dolina rzeki Warty), nieprzydatne dla celów budowlanych. Obejmują obszar położony na wschód i południowy-wschód od strefy śródmiejskiej.

- dominująca funkcja - zabudowa jednorodzinna z udziałem usług publicznych
i komercyjnych,

- Przedmieście Praskie, Podrzecze, Olendry Duże, przewidziane są do przekształceń
w kierunku ograniczenia rozwoju funkcji mieszkaniowej, eliminacji funkcji przemysłowo- produkcyjnych oraz składowych, na rzecz wprowadzania terenów zieleni urządzonej,

- przewiduje się adaptację istniejącej zabudowy,

- przewiduje się możliwość uzupełnień zabudowy w pierzejach ulic przy zachowaniu standardów urbanistycznych (intensywność zabudowy - max. 0,8; procent zabudowy - max. 30%).

Symbol USa oznacza tereny zabudowy rekreacyjnej ograniczonego rozwoju położone m.in. w dolinie rzeki Warty (przy Parku Staromiejskim i Parku im. Mickiewicza). Dla terenów tych przewidziano:

- dominującą funkcję usługową związaną z rekreacją i wypoczynkiem,

- adaptację istniejącej zabudowy z możliwością jej przebudowy - na terenie Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji oraz skansenu przy wzgórzu zamkowym,

- lokalizację nowych obiektów kubaturowych, ze względu na położenie w strefie bezpośredniego zagrożenia powodziowego, uwarunkowaną uzyskaniem odpowiedniej decyzji w oparciu o przepisy Prawa wodnego,

- lokalizację obiektów kubaturowych o wysokości nie przekraczającej 2 kondygnacji.

Symbol ZP oznacza tereny parków, na których obowiązuje:

- adaptacja i właściwa eksploatacja istniejącego zagospodarowania,

- zakaz zmiany użytkowania.

Wśród obiektów proponowanych do objęcia ochroną konserwatorską na podstawie przepisów szczególnych znajduje się proponowany park kulturowy Wzgórze Zamkowe, przy czym zgodnie z wnioskiem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi rozszerzeniu uległy granice proponowanego parku kulturowego na obszar historycznego podgrodzia (Przedmieście Praskie). Dla obszaru tego do czasu objęcia ochroną prawną Studium formułuje następujące zakazy i ograniczenia:

- zakaz zmiany dotychczasowych form użytkowania terenu,

- zakaz lokalizacji obiektów i prowadzenia działalności mogących pogorszyć stan środowiska,

- zakaz likwidacji starorzecza i mokradeł,

- ograniczenie do minimum nowych zamierzeń melioracyjnych.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego sporządzony dla obszaru parku kulturowego powinien określić zagospodarowanie obszaru łęgów z terenem zamku, uwypuklając walory krajobrazowe i stymulując jego turystyczne wykorzystanie wraz
z zasadami przestrzennego rozwoju skansenu, mając na uwadze ochronę i właściwą ekspozycję walorów zabytkowych obszaru, w tym historycznych powiązań przestrzenno-funkcjonalnych pomiędzy grodem i podgrodziem z ul. Zamkową stanowiącą główną oś komunikacyjno-widokową.

Ponadto Studium wyznacza obszary do objęcia ochroną w celu prowadzenia skutecznej polityki konserwatorskiej na terenie miasta. Prowadzenie takich działań ma na celu realizację koncepcji ochrony zintegrowanej uwzględniającej dbałość o zabytkowe obiekty
i struktury przestrzenne w powiązaniu z otaczającym krajobrazem i z uwzględnieniem tradycji lokalnych. Studium wyznacza strefy ochrony konserwatorskiej o ściśle określonych ustaleniach:

- pełnej (ścisłej) ochrony historycznej struktury przestrzennej - strefa A,

- ochrony ograniczonej - strefa B,

- ochrony zachowanych elementów zabytkowych - strefa C,

- ochrony widokowej (ekspozycji sylwety zabytkowego zespołu) - strefa E,

- ochrony krajobrazu - strefa K,

- ochrony archeologicznej - strefa W.

Obszar postulowanego parku kulturowego Wzgórze Zamkowe znalazł się w granicach stref konserwatorskich - pełnej (ścisłej) ochrony historycznej struktury przestrzennej, ochrony zachowanych elementów zabytkowych, ochrony widokowej (ekspozycji sylwety zabytkowego zespołu) i ochrony archeologicznej.

Strefa pełnej ochrony historycznej struktury przestrzennej obejmuje obszar Starego Miasta oraz grodu/zamku. Jest to obszar ścisłej ochrony układu przestrzennego, zabudowy historycznej, historycznych podziałów własnościowych, wymagający szczegółowych uzgodnień z wojewódzkim konserwatorem zabytków:

- projektów nowej zabudowy i eksponowanych przebudów istniejących budynków
w fazie koncepcyjnej.

- projektów form plastycznych eksponowanych w przestrzeni publicznej.

Część strefy oznaczona symbolem A2 to obszar Grodu - Zamku

Ochroną obejmuje się całość kępy zamkowej wraz z fosami i pierścieniowatym przedpolem zewnętrznym. Celem polityki konserwatorskiej jest utrzymanie walorów krajobrazowych i ochrona nawarstwień kulturowych.

Elementy do zachowania i uczytelnienia:

- ukształtowanie terenu-wały i fosy,

- miejsce wjazdu w obręb zamku,

- pierścień drzew na koronie wału.

Wszelkie roboty ziemne należy prowadzić pod nadzorem archeologicznym.

Strefa ochrony zachowanych elementów zabytkowych obejmuje m.in. Przedmieście Praskie. Strefa ta jest obszarem ochrony wybranych elementów układu przestrzennego, np. sieci drożnej, otoczenia obiektów zabytkowych. Na terenie Przedmieścia Praskiego ochroną obejmuje się obszar starorzeczy oraz sieć uliczną. Celem polityki powinno być wzmocnienie odrębności przestrzennej dzielnicy i podniesienie standardu zabudowy i przestrzeni publicznej. Działania w obrębie Przedmieścia Praskiego powinny wzmocnić atrakcyjność historycznego ciągu Stare Miasto - wzgórze zamkowe, także w aspekcie potencjalnych walorów turystycznych. Obszar wymaga opracowania specjalnego programu miejskiego sanacji przestrzennej i aktywizacji funkcjonalnej.

Elementy do zachowania i uczytelnienia:

- linie rozgraniczające ulic Zamkowej, Wschodniej, Wąskiej i Rynku Praskiego,

- zakole starorzecza Żegliny

Należy przywrócić przestrzenne rozgraniczenie miasta lokacyjnego i Przedmieścia Praskiego, zwłaszcza wzdłuż ulicy Zamkowej. Pas starorzecza wymaga rekultywacji, nie może być parcelowany i ulegać zabudowie, powinien być przekształcony w ciąg zieleni publicznej.

Roboty ziemne należy prowadzić pod nadzorem archeologicznym.

Zabudowa nie może przekroczyć dwóch kondygnacji i dysharmonizować z sylwetą Starego Miasta od wschodu.

Strefa ochrony widokowej (ekspozycji sylwety zabytkowego zespołu) obejmuje obszar wschodniej ekspozycji panoramy zespołu historycznego miasta od strony rzeki Warty. Strefa ta powinna być poddana szczegółowej analizie w celu uporządkowania i stworzenia otwarć widokowych na sylwetkę staromiejską.

Nasadzenia powinny być przedmiotem szczegółowych studiów krajobrazowych.

Zakaz zabudowy poza zabudową uzupełniającą przy ulicy Żabiej. Wysokość nowej zabudowy nie może przesłaniać widoku na skarpę, ani na panoramę historycznej zabudowy.

Strefa ochrony archeologicznej - teren występowania śladów osadnictwa pradziejowego i historycznego wymagający badań i obserwacji archeologicznych. W rejonie lokalizacji stanowisk archeologicznych oraz w obrębie historycznych jednostek osadniczych, a w szczególności w granicach układu urbanistycznego miasta, wszelkie działania związane
z naruszeniem stratygrafii warstw ziemnych, a w granicach strefy obserwacji archeologicznej inwestycje o charakterze liniowym oraz takie, które wiążą się z wykopami szeroko płaszczyznowymi i nowe drogi - wymagają uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Należy zapewnić możliwość prowadzenia wyprzedzających inwestycję ratowniczych badań archeologicznych w celu ochrony zabytków archeologicznych narażonych na zniszczenie. Konieczność nadzoru archeologicznego w trakcie prac budowlanych. Obowiązuje zgłoszenie wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków zamiaru prowadzenia robót ziemnych najpóźniej na dwa tygodnie przed rozpoczęciem prac celem uzgodnienia zakresu i sposobu realizacji nadzoru.

Ponadto w Studium sformułowane zostały ogólne warunki ochrony krajobrazu kulturowego i zabytków w mieście:

- wszystkie obiekty zabytkowe, zarówno te znajdujące się w rejestrze zabytków, jak
i wpisane do ewidencji zabytków, muszą zostać otoczone szczególną dbałością, jako obiekty określające tożsamość miasta,

- wykorzystanie na cele użytkowe zabytku wpisanego do rejestru zabytków może odbywać się wyłącznie w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, a wszelkie działania przy zabytku wpisanym do rejestru wymagają pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków,

- obiekty znajdujące się w gminnej ewidencji zabytków (oraz inne o walorach historycznych czy architektonicznych), będące charakterystycznymi elementami historycznej zabudowy - należy przewidzieć do trwałej adaptacji, z zachowaniem charakterystycznych dla lokalnej tradycji budowlanej form i faktur,

- adaptacja i modernizacja winny odbywać się na zasadach zapewniających zachowanie istotnych dla miejscowej tradycji form architektonicznych, proporcji, detalu, materiałów i faktur wypraw zewnętrznych,

- wszelkie działania dotyczące zmiany gabarytów, zmian w sposobie dyspozycji
i artykulacji elewacji (w tym także proporcji otworów zewnętrznych i form zewnętrznej stolarki otworowej) - czyli, takie, które mogą mieć wpływ na stan zachowania lub zmianę wglądu - wymagają uzgodnienia lub opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków (odpowiednio do przepisów Prawa budowlanego),

- ewentualna konieczność rozbiórki zabytku włączonego do ewidencji (uzasadniona względami technicznymi - zagrożenie bezpieczeństwa) wymaga uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków celu określenia możliwości i zasad wyłączenia z tejże ewidencji zabytków,

- wszelkie zmiany w otoczeniu i sąsiedztwie zabytku, a także na obszarach zabytkowych (znajdujących się w rejestrze i w ewidencji) których charakter może mieć wpływ na walory zabytków (np. ekspozycyjne) w tym przebudowa istniejących i budowa nowych obiektów, a także sposób zagospodarowania przestrzeni - nie mogą pogorszyć stanu zachowania zabytku ani naruszać jego wartości,

- nowa zabudowa - na obszarach zabytkowych i w sąsiedztwie zabytków -
w układzie, skali, gabarytach i proporcjach, a także w sposobie kompozycji i wyprawy elewacji zewnętrznych - powinna stanowić harmonijne zakomponowanie całości
z istniejącymi elementami zabudowy historycznej.

I.2.4. Ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miasta Sieradza

Dla części obszaru objętego granicami planu ochrony parku kulturowego Wzgórze Zamkowe opracowany został miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Plan dotyczy starorzecza rzeki Żegliny, któremu w niniejszym planie ochrony parku kulturowego przypisano funkcję otuliny Parku.

Plan miejscowy określa warunki realizacji lokalnego celu publicznego.

W ustaleniach ogólnych plan m.in. określa warunki zagospodarowania terenu wynikające z wymagań ochrony środowiska (dziedzictwa) kulturowego:

1) obowiązek uzgodnienia ze służbami ochrony konserwatorskiej wszelkiej działalności inwestycyjnej na terenach położonych w granicach wyznaczonej na rysunku planu strefy ochrony konserwatorskiej,

2) zakaz nasadzeń zwartej zieleni wysokiej w obrębie wyznaczonych na rysunku planu chronionych otwarć widokowych i osi kompozycyjnych,

3) obowiązek zgłoszenia Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków zamiaru prowadzenia robót ziemnych na dwa tygodnie przed ich rozpoczęciem.

Dla obszaru starorzecza Żegliny plan ustala niżej podane przeznaczenia terenu:

• oznaczone symbolem W - tereny wód otwartych (zbiorniki retencyjne, rowy zbiorcze otwarte),

• tereny urządzeń i obiektów gospodarki wodnej (przepompownie),

• oznaczone symbolem ZP - tereny zieleni publicznej,

• tereny publicznych ciągów pieszo-jezdnych (ciągi piesze, ścieżki rowerowe, drogi techniczne).

Plan określa także funkcje i parametry techniczne ulic znajdujących się w granicach parku kulturowego Wzgórze Zamkowe:

• oznaczonej symbolem 1 KL (ulica Zamkowa) o szerokości w liniach rozgraniczających 12, 0 - 15,0 m.,

• oznaczonej symbolem 2 KL (ulica Podrzecze) o szerokości w liniach rozgraniczających 12,0 - 15,0 m.,

oraz położonej w granicach otuliny Parku ulicy:

• oznaczonej symbolem 1 KD o szerokości w liniach rozgraniczających 12,0 m.

I.2.5. Zapisy Lokalnego Programu Rewitalizacji dla miasta Sieradza

Lokalny Program Rewitalizacji dla miasta Sieradza na lata 2007 - 2013, jest konkretyzacją działań wynikających z ustaleń wcześniejszych opracowań strategicznych
i planistycznych

W analizach poprzedzających sformułowanie założeń programu rewitalizacji problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego opracowana została w sposób statystyczny.

Nie przeprowadzono analizy stanu zachowania dziedzictwa kulturowego miasta, umożliwiającej postawienie diagnozy i wyznaczenie konkretnych działań rewitalizacyjnych uwzględniających jego specyfikę.

W Programie zamieszczono dość obszerny zarys historii miasta wraz z krótkim opisem najważniejszych zabytków Sieradza (wśród których nie znalazło się wzgórze zamkowe). Wymienione zostały również strefy ochrony konserwatorskiej:

- strefa ścisłej ochrony historycznej struktury przestrzennej (strefa A) obejmująca obszar Starego Miasta oraz gród/zamek stanowiący kępę zamkową wraz z fosami i pierścieniowatym przedpolem zewnętrznym;

- strefa ochrony zachowanych elementów zabytkowych (strefa C) obejmująca m.in. dzielnicę Przedmieście Praskie, graniczącą od zachodu z terenem miasta lokacyjnego,

- strefa ochrony widokowej - ekspozycji sylwety zabytkowego zespołu (strefa E) wschodniej panoramy zespołu historycznego od strony rzeki Warty;

- strefa ochrony krajobrazu (strefa K) obejmująca m.in. krajobraz naturalny doliny rzek Warty i Żegliny,

- strefa ochrony archeologicznej (strefa W) obejmująca m.in. rejony osadnictwa pradziejowego i historycznego występujące w centrum miasta (okolice Starego Miasta, grodu i podgrodzia) i tereny dolinne rzeki Warty.

Istotne z punktu widzenia ochrony środowiska dla terenu parku kulturowego są analizy dotyczące zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Problemem jest tu odprowadzanie nieoczyszczonych lub oczyszczonych tylko częściowo ścieków do Warty
i Żegliny lub rowów melioracyjnych oraz brak kanalizacji na osiedlach mieszkaniowych
o niskiej intensywności zabudowy. Wykazano, że na Przedmieściu Praskim znajdują się tereny zrzutów ścieków do wód powierzchniowych, a jednocześnie tendencje do występowania podtopień i podsiąknięć przy wysokich stanach wód w dolinie Żegliny. Sieć kanalizacyjna wymaga tu uporządkowania i rozdzielenia kanalizacji sanitarnej od deszczowej.

Dokonana w Programie analiza uwarunkowań rozwojowych miasta SWOT wśród mocnych stron wymienia miedzy innymi niepowtarzalny charakter, bogatą historię miasta oraz liczne obiekty zabytkowe na jego obszarze.

Jako słabe strony określa:

- zły stan techniczny obiektów zabytkowych, brak środków finansowych na inwestowanie
w remonty i renowacje zdekapitalizowanych obiektów (w szczególności zabudowy mieszkaniowej),

- stosunkowo niskie nakłady przeznaczone na inwestycje.

Za szanse dla rozwoju miasta uznaje zwiększenie ruchu turystycznego.

Wśród zagrożeń rozwoju wymienia:

- „zaśmiecanie” elementami dysharmonizującymi stref starej zabudowy,

- powszechna i dość trudna do opanowania dewastacja krajobrazu kulturowego,

- zanieczyszczenie środowiska naturalnego,

- zanieczyszczenie wszystkich wód powierzchniowych, przepływających przez miasto,

- brak istniejących, wystarczających zabezpieczeń przeciwpowodziowych.

Głównym celem rewitalizacji Sieradza jest wyprowadzenie zdegradowanych obszarów ze stanu kryzysowego poprzez:

- poprawę stanu infrastruktury technicznej i układu komunikacyjnego,

- rozwój turystyki,

- zagospodarowanie terenów pod sport, rekreację, wypoczynek,

- rozwój infrastruktury społecznej,

- ochronę dziedzictwa kulturowego,

- zachęcanie do rozwijania aktywności gospodarczej i powstania nowych miejsc pracy,

- zagospodarowanie wolnych przestrzeni, przy równoczesnej trosce o ochronę stanu

środowiska naturalnego.

Zakłada się realizację Programu w sferach gospodarczej, społecznej i przestrzennej. Program stwierdza, że w sferze przestrzennej należy doprowadzić do poprawy jakości
i atrakcyjności przestrzeni miejskiej oraz do stworzenia wizerunku miasta atrakcyjnego turystycznie.

W pierwszym etapie Programem objęto dziewięć obszarów. Teren parku kulturowego Wzgórze Zamkowe znajduje się w granicach dwóch obszarów rewitalizacji:

- obszarze I - terenie ograniczonym ulicami Toruńską, Żwirki i Wigury, Kościuszki, Ogrodową, Kolegiacką, Podrzecze, Rzeczną, Podzamcze, Grodzką i Sienkiewicza wraz ze wzgórzem zamkowym i muzeum etnograficznym (skansen)

- obszarze II - terenie Parku im. Adama Mickiewicza i Miejskiego Ośrodka Sportu
i Rekreacji przy ul. Sportowej wraz z doliną rzeki Żegliny wzdłuż ulicy Grodzkiej do wzgórza zamkowego, terenie Parku Staromiejskiego oraz terenach ujścia rzeki Żegliny i plaży nad rzeką Wartą.

W obszarze I przewiduje się realizację Projektu 1.1. „Od elekcji królów Polski do epoki internetu - sieradzka starówka historycznym i kulturowym dziedzictwem regionu”. Projekt ma charakter kompleksowy. Obejmuje szereg działań komplementarnych, zarówno inwestycyjnych, jak i tzw. „miękkich”, których realizacja przyczyni się do osiągnięcia celu głównego. W ramach projektu zaplanowano m.in. następujące działania:

• Utworzenie parku kulturowego w obrębie Wzgórza Zamkowego:

− przeprowadzenie analizy wyników badań archeologicznych,

− współczesne odtworzenie obrysu murów unikalnej rotundy oraz zagospodarowanie Wzgórza,

− odtworzenie fosy i zagospodarowanie przedpola zamku,

− modernizację skansenu,

• Renaturyzację starorzecza w rejonie wzgórza zamkowego;

• Modernizację układu komunikacyjnego;

• Budowę infrastruktury technicznej;

• Uzupełnienie systemu monitoringu;

• Zagospodarowanie przestrzeni publicznej zielenią i elementami małej architektury wraz z przebudową nawierzchni oraz wykonaniem obiektów budowlanych związanych z wyposażeniem tej przestrzeni;

• Promocję kulturalno - turystyczną;

• Działania profilaktyczne skierowane do mieszkańców rewitalizowanego obszaru.

I.2.6. Zapisy Programu Ochrony Środowiska miasta Sieradza

Ze względu na cechy obszaru parku kulturowego analizą objęto także Program Ochrony Środowiska miasta Sieradza . Celem Programu jest identyfikacja podstawowych problemów, nakreślenie kierunków ich rozwiązywania oraz ustanowienie bazy dla tworzenia szczegółowych planów działania w celu ochrony środowiska przyrodniczego miasta.

W Programie analizie poddano elementy mające wpływ na ochronę środowiska - gospodarkę wodno - ściekową, gospodarkę odpadami, powierzchnię ziemi i gleb, powietrze, hałas, promieniowanie niejonizujące, przyrodę i środowisko (dziedzictwo) kulturowe.

Program określa podstawowe kierunki działań dotyczących ochrony środowiska
w mieście, z których dwa zakresem swego działania obejmują tereny leżące w granicach parku kulturowego Wzgórze Zamkowe:

- Kierunek 4.1. Gospodarka wodno-ściekowa, ochrona wód, zapobieganie awariom
i klęskom żywiołowym oraz kierunek określony jako

- Kierunek 4.7. ochrona przyrody

Działania w ramach kierunku 4.1. związane są przede wszystkim z doliną i starorzeczem rzeki Żegliny. Opracowanie wskazuje na zagrożenie powodziowe ze względu na brak dostatecznej ochrony Żegliny w ujściowym odcinku. Postulatem jest rozwiązanie problemu odcinka ujściowego Żegliny do rzeki Warty. Na obszarze tym wskazana jest realizacja naturalnego polderu zalewowego. Wśród wymienionych tu obiektów o szczególnym znaczeniu społecznym i kulturowym z obszaru miasta, narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, znajduje się wzgórze zamkowe.

W części dotyczącej jakości wód powierzchniowych stwierdza się, że stan sanitarny wód powierzchniowych miasta Sieradza jest niezadowalający, a czystość wód rzeki Żegliny nie odpowiada wymaganym normom sanitarnym. Wobec tego Program w głównych celach
i kierunkach działań - priorytetach ekologicznych w zakresie gospodarki wodnej na interesującym nas obszarze ustala ochronę wód powierzchniowych i podziemnych, stymulowanie działań dla ochrony wód powierzchniowych oraz zapobieganie awariom
i klęskom żywiołowym, w tym między innymi:

- odbudowę zniszczonych obiektów retencyjnych, budowę nowych zbiorników, stawów,

- włączenie ustaleń dotyczących realizacji postulowanych przez samorząd lokalny zbiorników retencyjnych do zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,

- realizację przedsięwzięć z zakresu zabezpieczenia przeciwpowodziowego.

Obszar parku kulturowego Wzgórze Zamkowe znajduje się w doline Warty stanowiącej teren o najwyższych w granicach administracyjnych miasta walorach przyrodniczych. Terasa zalewowa Warty przecięta Żegliną, prawobrzeżnym dopływem Warty, mimo silnego zdegradowania stanowi nadal unikalną przestrzeń.

Program rekomenduje utworzenie zespołu przyrodniczo - krajobrazowego „Wzgórze Zamkowe” w celu objęcia ochroną prawną tego obszaru. Proponuje objęcie tą formą ochrony średniowiecznego grodziska pierścieniowatego zlokalizowanego na wyspie rzeki Żegliny, czyli kępę zamkową wraz z fosami i pierścieniowatym przedpolem zewnętrznym. Celem ochrony jest utrzymanie walorów krajobrazowych i zachowanie nawarstwień kulturowych. Elementami postulowanymi do zachowania i uczytelnienia są:

- ukształtowanie terenu wału i fosy,

- miejsce wjazdu na teren zamku,

- pierścień drzew na koronie wału.

Na terenie projektowanego zespołu, do czasu jego utworzenia Program uznaje za niezbędne wprowadzenie:

- zakazu zmiany dotychczasowych form użytkowania,

- zakazu lokalizacji obiektów i prowadzenia działalności mogącej pogorszyć stan środowiska,

- zakazu likwidacji starorzecza i mokradeł,

- nowych zamierzeń melioracyjnych.

System ekologiczny Sieradza tworzą obszary węzłowe w postaci enklaw o wysokich walorach przyrodniczych, w większości zespołów zieleni wysokiej oraz korytarze ekologiczne, których rolę spełniają doliny rzek i cieków. Największy i najważniejszy korytarz ekologiczny stanowi dolina rzeki Warty wraz z doliną rzeki Żegliny. Szczególnie cennymi walorami krajobrazowymi, stanowiącymi mozaikę krajobrazu zbliżonego do naturalnego
i kulturowego, odznacza się tu obszar wzgórza zamkowego, położonego na wyspie
w rozlewisku Żegliny.

W przyjętych celach i kierunkach działań w zakresie ochrony przyrody - priorytetach ekologicznych za podstawowe uznaje się m.in.:

- zachowanie, odtworzenie i wzbogacenie lokalnych zasobów przyrody,

- ochronę systemu ekologicznego miasta (SEM) Sieradza powiązanego z systemem ekologicznym gminy Sieradz oraz regionalnym,

- osiągnięcie społecznej akceptacji dla zachowania walorów przyrodniczych.

Wśród kierunków działań wymienia się:

- prowadzenie regularnych zabiegów pielęgnacyjnych służących utrzymaniu istniejącej zieleni miejskiej w dobrej kondycji fitosanitarnej,

- powiększenie parku im. Adama Mickiewicza poprzez włączenie zespołów zieleni naturalnej związanej z doliną Żegliny oraz wzgórza zamkowego,

- utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Wzgórze Zamkowe”,

- rewitalizację korytarzy ekologicznych (cieków, starorzecza, oczek wodnych, stawów, zbiorników wodnych);

- renaturalizację dolin rzecznych

- utrzymanie łąk i pastwisk jako najwłaściwszej formy użytkowania dolin rzecznych, wprowadzenie zakazu inwestowania w dolinach rzek, ograniczenie przeznaczania użytków zielonych na inne cele,

W Programie zawarta jest również problematyka ochrony środowiska (dziedzictwa) kulturowego. Wśród obiektów zabytkowych wyróżniono najcenniejsze:

- Stare Miasto z zespołem dominikańskim (kościół, klasztor) i kościołem farnym, posiadające czytelny układ ulic i placów, z ekspozycją sylwety od strony Warty

- wzgórze zamkowe otoczone łęgami.

W trakcie wartościowania obiektów zabytkowych, grodzisku na kępie zamkowej nadano znaczenie krajowe. Uznano, że duże znaczenie dla kreowania tożsamości kulturowej miasta mają elementy układu przestrzennego objęte granicą zainwestowania miejskiego do 1939 roku, w tym teren podgrodzia - Przedmieścia Praskiego.

Program stwierdza, że Sieradz posiada duże walory kulturowe. Jednak jego przestrzeń kulturowa jest zdegradowana, a struktury przestrzenne nieczytelne. Problemy związane
z ochroną zabytków koncentrują się w kilku zasadniczych obszarach miasta m. in. w rejonie ulicy Zamkowej, wzgórza zamkowego i Sieradzkiego Parku Etnograficznego (skansenu) - wzajemnie ze sobą powiązanych, które dzięki trzynastowiecznemu traktowi (ul. Zamkowej) łączą się kompozycyjnie z rynkiem. Układ ten powinien zostać wyeksponowany przez uporządkowanie i uregulowanie, w wyniku czego powinien stanowić atrakcyjną przestrzeń publiczną w mieście.

W Programie zapisano, że ochrona wartości historycznych miasta jest kierunkowym celem polityki władz, którego realizacja będzie miała wymierny skutek we wzroście atrakcyjności turystycznej, a w konsekwencji podniesieniu rangi miasta w skali regionu, kraju i poza jego granicami. Będzie on osiągany stopniowo przez ochronę dóbr kultury materialnej
i krajobrazu oraz rewitalizację zabytkowych obiektów, obszarów i kwartałów miasta. W tym celu władze miasta muszą:

- stworzyć system ochrony historycznej substancji materialnej miasta oraz wartości widoków krajobrazowych i panoramy miasta,

- opracować koncepcję rewitalizacji obszaru Starego Miasta.

W celu rehabilitacji dziedzictwa kulturowego Program określa podstawowe kierunki
i cele działań w tym:

- stosowanie się do ustaleń obowiązujących w strefach ochrony konserwatorskiej,

- ochronę przed zabudową dysharmonizującą przestrzeń,

- stworzenie programów rewaloryzacji przestrzeni publicznej,

- funkcjonalne uporządkowanie przestrzeni,

- opracowanie zasad dla kształtowania nowej architektury w historycznej przestrzeni miasta ze szczególnym uwzględnieniem zachowania jej tożsamości i odrębności.

Historyczny układ przestrzenny Sieradza stanowi strukturę istotnie wpływającą na kierunki działań podejmowanych w zakresie gospodarki przestrzennej, decydując zarówno
o jej silnych, jak i słabych stronach. Do atutów należy zaliczyć układ urbanistyczny Starego Miasta oraz średniowiecznego podgrodzia, który winien stymulować rozwój turystyki.

Zjawiska takie jak brak czytelnych struktur przestrzennych, degradacja przestrzeni kulturowej oraz ochrona zabytków uznano za podstawowe problemy w rozwoju miasta konieczne do rozwiązania odpowiednio do przyjętych w opracowaniach strategicznych i planistycznych kierunków polityki przestrzennej oraz celów rozwoju miasta.

I.2.7. Zasób dziedzictwa i krajobrazu kulturowego parku kulturowego

W granicach parku kulturowego Wzgórze Zamkowe znajduje się wzgórze grodowe - zamkowe, najcenniejszy pod względem historycznym obszar Parku. Jest ono istotnym elementem wieloczłonowego zespołu osadniczego średniowiecznego Sieradza.

Przedmieście Praskie - dawne podgrodzie rozwinęło się wzdłuż fragmentu dawnego traktu prowadzącego z miasta na wschód, do przeprawy na Warcie. Znajdujący się tu Rynek wraz
z pozostałymi ulicami powstał w wyniku XIX wiecznych działań regulacyjnych, a zabudowa w większości pochodzi z 1 połowy XX w.

I.2.7.1. Opis stanu istniejącego

Obszar parku kulturowego Wzgórze Zamkowe obejmuje teren dawnego grodu, na którego miejscu później wzniesiono zamek, zlokalizowanego na owalnej kępie w dolinie rzeki Warty i Żegliny w odległości ponad 600 m od rynku staromiejskiego. Wzgórze Zamkowe to porośnięty drzewami i krzewami, pokryty murawą kopiec o średnicy
u podstawy około 115-125 m, przy średnicy plateau około 75-80 m, wyniesiony około 5,0 m ponad poziom okolicznych łąk. Jego wnętrze kryje ślady murowanego zamku, zachowanego głównie w postaci negatywów murów i towarzyszących im nawarstwień kulturowych, a także relikty obwarowań starszych obiektów i związanych z nimi budowli drewnianych
i murowanych oraz poprzedzającego je osadnictwa otwartego. Na powierzchni widoczne są umocnienia z początku II wojny światowej (bunkier i stanowiska dla karabinów maszynowych). Przebieg fos jest czytelny w przestrzeni. Wykonane w 1923 r. wejście na teren grodu znajduje się w południowej części wzgórza. W jego sąsiedztwie, poza fosą, od południowego wschodu zlokalizowano skansen zabudowy wiejskiej. Zmiana przebiegu koryta rzeki Żegliny doprowadziła do odcięcia Przedmieścia Praskiego - dawnego podgrodzia od wzgórza grodowego, zamkowego. Współczesna forma wzgórza zamkowego i fosy jest
w dużym stopniu efektem działań porządkowych, przeprowadzonych w początkach XX w. oraz wieloletnich prac ziemnych związanych z badaniami archeologicznymi.

Na południowy-wschód od wzgórza zamkowego, za fosą znajduje się obszar dawnego podgrodzia, którego miejsce zajmuje skansen - Sieradzki Park Etnograficzny.

Teren Przedmieścia Praskiego usytuowany jest w zakolu starorzecza rzeki Żegliny. Osią układu przestrzennego jest ulica Zamkowa. Do tej ulicy przylega od północy Rynek Praski. Tradycyjna, parterowa w przewadze, zabudowa mieszkaniowa, gospodarcza
i usługowa jest w średnim stanie technicznym. Sytuowano ją wzdłuż wymienionych wyżej Rynku i ulicy Zamkowej oraz ulic Stawowej, Wschodniej, Wąskiej i Podzamcze. Domy mieszkalne są z reguły kalenicowo ustawione wzdłuż historycznie ukształtowanych linii zabudowy. Drewniane lub murowane, parterowe budynki mieszkalne, z nieużytkowymi poddaszami posiadają dachy dwuspadowe kryte przeważnie papą. Reprezentantami zabudowy współczesnej są obiekty parterowe z użytkowymi poddaszami lub dwu - trzy kondygnacyjne o dachach wielospadkowych, krytych blachą dachówkową. Budynki gospodarcze i usługowe są parterowe, w północno-zachodniej części obszaru Parku znajduje się przedsiębiorstwo budowlane o wielkokubaturowych halach produkcyjno-magazynowych.

Komunikacyjnie działki dostępne są poprzez wjazdy z ulic osiedla.

Starorzecze rzeki Żegliny stanowi obecnie nieużytek, na którym następuje niekontrolowany rozwój zieleni, składowane są śmieci, samowolnie wznoszone są obiekty budowlane oraz we fragmentach przyłączany jest nieformalnie do istniejących działek prywatnych.

Teren kępy zamkowej jest własnością Skarbu Państwa (podjęte są czynności prowadzące do zmiany tej formy własnościowej na własność komunalną). Tereny Parku w zdecydowanej przewadze stanowią własność prywatną. Jedynie teren położony najbardziej na południe
w zakolu starorzecza Żegliny stanowi własność Skarbu Państwa. Tereny ulic Zamkowej, Stawowej, Wschodniej, Wąskiej i Podzamcze oraz dojazdu prowadzącego z ul. Zamkowej na południe są własnością komunalną. Własnością Skarbu Państwa jest ulica Grodzka oraz obszar doliny rzeki Żegliny zawarty pomiędzy wałami przeciwpowodziowymi.

Stanowiące otulinę Parku starorzecze rzeki Żegliny jest własnością komunalną a teren położony przy zbiegu ulic Podrzecze i Podzamcze, użytkowany jako baza przedsiębiorstwa zajmującego się pracami drogowymi, stanowi własność Starostwa Powiatowego.

Teren parku kulturowego wyposażony jest w sieć wodociągową i kanalizacyjną - sanitarną. Energia elektryczna do obiektów budowlany doprowadzona jest liniami napowietrznymi. Budynki ogrzewane są z reguły lokalnymi źródłami ciepła - piecami kaflowymi.

We wschodniej części obszaru Parku znajduje się fragment doliny rzek Warty
i Żegliny - teren o zdecydowanej dominacji cech przyrodniczych. W jego zagospodarowaniu występują pozostałości starorzeczy, łęgi oraz zieleń towarzysząca gruntowym szlakom komunikacyjnym. Łęgi nadwarciańskie stanowią naturalną granicę miasta od strony wschodniej.

I.2.7.2. Zakres ochrony konserwatorskiej

W granicach parku kulturowego Wzgórze Zamkowe znajduje się grodzisko stożkowate i osada wczesnośredniowieczna wpisane do rejestru zabytków na mocy decyzji nr 1002-XIII-81, 64/A z dnia 13 maja 1965 r. Uzasadnieniem wpisu jest duża wartość naukowa grodziska i osady dla odtworzenia najstarszych dziejów. Zasady ochrony obszarów i obiektów wpisanych do rejestru zabytków określa ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami.

Przedmieście Praskie sąsiaduje bezpośrednio - od wschodu z wyżej wspomnianym obszarem wpisanym do rejestru zabytków, od zachodu ze Starym Miastem leżącym
w granicach ścisłej ochrony konserwatorskiej ustanowionej ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

W sąsiedztwie kępy zamkowej leżą stanowiska archeologiczne - na północnym zachodzie stanowisko Sieradz 4 (cmentarzysko kultury polskiej XIII - XIV w. i osada miejska kultury polskiej XIV - XX w.) i na południowym wschodzie stanowisko Sieradz 3 (osada kultury prapolskiej VI - VII w. i osada kultury prapolskiej XII - XIII w.). Wszelkie prace ziemne na terenach tych stanowisk wymagają ustanowienia nadzoru archeologicznego oraz uzyskania warunków konserwatorskich do jego prowadzenia.

I.3. Wartości dziedzictwa i krajobrazu kulturowego parku kulturowego Wzgórze Zamkowe

Obszar objęty granicami parku kulturowego Wzgórze Zamkowe, znajduje się we wschodniej części Sieradza i leży w granicach doliny rzek Warty i Żegliny, w obniżeniu terenu na wschód od strefy krawędziowej tej doliny.

Jak wyżej powiedziano teren grodu/zamku zagospodarowany był w początkach XI w. W jego sąsiedztwie, w kierunku północno-zachodnim w XII w. rozwijało się podgrodzie, dzisiejsze Przedmieście Praskie. Jego pierwotna zabudowa nie jest znana. Jeszcze
w początkach XIX w. występowała tu nieliczna zabudowa usytuowana przy drodze prowadzącej od Starego Miasta do zamku (obecnej ulicy Zamkowej), której towarzyszyły tereny uprawne.

Analizowany obszar stanowi świadectwo historycznych etapów rozwoju miasta, kiedy to powstał gród, a następnie na jego miejscu zamek. Powstanie zamku znacznie zmieniło pierwotne ukształtowanie grodu, co tłumaczy brak charakterystycznych form pierwotnego umocnienia pierścieniowatego. Podgrodzie, a później podzamcze powstało w rejonie przeprawy przez Wartę, obok grodu, na niewielkim ostrowiu usytuowanym pod skarpą doliny rzecznej, na krawędzi tarasu późniejszego wzgórza dominikańskiego. Takie położenie grodu
i podgrodzia, typowe dla środkowej Polski i Wielkopolski, zapewniało znaczną obronność (odcięcie skarpy przez rzeczkę Żeglinę), a jednocześnie umożliwiało obsługę przeprawy.

Teren grodu/zamku posiada istotne walory kulturowe, historyczne i krajobrazowe - stanowi materialny ślad politycznego i administracyjnego znaczenia miasta i ziemi sieradzkiej. Kępa zamkowa porośnięta zielenią wysoką pełni ważną rolę w układzie przestrzennym i krajobrazie kulturowym miasta. Jest także ważnym elementem zagospodarowania doliny rzeki Żegliny. Wzgórze zamkowe powiązane jest komunikacyjnie
z rynkiem Starego Miasta ciągiem ulicy Zamkowej. Teren grodu/zamku jest bardzo istotny dla badań archeologicznych wobec zachowanych reliktów zabudowy zamku, rotundy, murów
i wałów obronnych oraz drewnianej zabudowy średniowiecznej.

Przedmieście Praskie jest istotnym elementem średniowiecznego rozplanowania miasta leżącym na obszarze łączącym Stare Miasto z zamkiem. Charakterystyczne dla jej terenu jest zagospodarowane zielenią starorzecze Żegliny stanowiące element oddzielający od pozostałej części miasta. Istotną wartość stanowi, będący efektem XIX wiecznej regulacji, układ komunikacyjny (rynek, ulice) stosunkowo słabo czytelny, wobec niezbyt intensywnego zagospodarowania obszaru zabudową. Zabudowie towarzyszą tereny ogrodów i zieleni przydomowej. Przedmieście Praskie jest terenem o dużym znaczeniu dla badań archeologicznych wobec potwierdzonych faktów istnienia w jej granicach nie istniejącego kościoła pw. św. Trójcy oraz osadnictwa nadwarciańskiego i dawnych mostów w ciągu ulicy Zamkowej.

Park kulturowy Wzgórze Zamkowe obejmuje obszar, którego jedną z najważniejszych wartości jest jego autentyczność. Dobrze zachowany układ przestrzenny stanowiący wynik nawarstwień związanych z historycznym jego rozwojem, starorzecze Żegliny, powiązanie
z doliną rzeki Warty stanowią dużą wartość zabytkową i decydują o walorach unikatowych
w skali kraju.

Historyczne, komponowane wnętrza uliczne. Osią terenu Parku jest ulica Zamkowa
o przebiegu równoleżnikowym, łącząca Rynek historycznego centrum miasta z kępą zamkową. Na zachód od starorzecza Żegliny ulica Zamkowa biegnie po terenie wyniesionym (krawędź skarpy doliny rzecznej). W kierunku wschodnim teren obniża się. Zróżnicowanie wysokości terenu przebiegu ulicy tworzy ciekawy krajobrazowo fragment miasta. Na terenie Parku znajdują się również tereny położone wzdłuż ulic Stawowej, Wschodniej, Wąskiej
i Podzamcze. Ulice te zachowały swój pierwotny przebieg wytyczony w trakcie XIX wiecznej regulacji. Przebieg ulic i ich fragmentów, znajdujących się w granicach parku kulturowego, określony jest w przestrzeni przez, tworzące ściany wnętrz urbanistycznych, ogrodzenia sytuowane w liniach regulacyjnych ulic, zabudowę pierzejową oraz ściany domów usytuowanych fasadą równolegle do tych linii, w niewielkiej od nich odległości.

Wnętrza urbanistyczne. Historyczne wnętrza urbanistyczne o szczególnych walorach dla terenu Parku to wspomniane wyżej Rynek i ulice. Szczególnie atrakcyjnymi wnętrami są Rynek Praski i ulica Wschodnia, w której ciągu znajdują się trzy placyki.

Obszarem o dużych wartościach przestrzennych jest teren położony wzdłuż ulicy Podzamcze i jednocześnie wzdłuż biegu rzeki Żegliny. Stanowi on przedpole widoku na kępę zamku z kierunku zachodniego i przedpole widoku z zamku na historyczne centrum miasta.

Znaczące punkty i ciągi widokowe. Cały obszar Parku znajduje się w, ustalonej
w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta, strefie ochrony widokowej dominant architektonicznych w sylwecie miasta widocznych
od wschodu. Również w granicach Parku określić można punkty, z których eksponowane
są fragmenty wnętrz ulicznych, z których jest atrakcyjny wgląd na obiekty stanowiące dominanty przestrzenne historycznego centrum miasta oraz na kępę zamkową. Wnętrze krajobrazowe ulicy Zamkowej atrakcyjnie eksponuje się z krawędzi skarpy doliny rzecznej
w kierunku wschodnim oraz od strony kępy zamkowej w kierunku zachodnim. Z ulicy Grodzkiej, ponad starorzeczem Żegliny oraz z placyku w ciągu ulicy Wschodniej eksponuje się bryła zespołu sakralnego dominikanów. Kępa zamkowa eksponuje się we wglądzie z ulicy Zamkowej, Grodzkiej i Podrzecze. Ciągiem jej eksponowania jest ulica Podzamcze oraz droga stanowiąca przedłużenie ulicy Podrzecze na wschód.

Ważniejsze zespoły zieleni. Wśród zespołów zieleni występujących na obszarze Parku i otuliny należy wymienić:

- zieleń wysoką zlokalizowaną na obwodzie kępy zamkowej, będącą przedmiotem nasadzeń
z lat 20. XX w.,

- zieleń stanowiącą zagospodarowanie Rynku Praskiego,

- zieleń na placyku w ciągu ulicy Wschodniej przy zbiegu z ul. Stawową,

- zieleń nie urządzona na obszarze starorzecza Żegliny.

Obiekty dezorganizujące przestrzeń. Układ przestrzenny i zabudowa terenu dawnego podgrodzia-podzamcza, stanowiącego przeważającą część parku kulturowego Wzgórze Zamkowe, na charakter podmiejski. Przesądza o tym zabudowa jednorodzinna w otoczeniu zieleni, jej intensywność, gabaryt, szerokość ciągów komunikacyjnych. Charakter ten potęguje oddzielające Przedmieście Praskie od historycznego centrum miasta zazielenione starorzecze Żegliny.

Od takiej formy zagospodarowania terenu odbiegają działki stanowiące teren świadczenia usług, produkcji i składu. Do nich należą:

- w granicach Parku działki położone w północno-zachodnim narożniku Rynku Praskiego zagospodarowane obiektami składu i handlu materiałami budowlanymi. Na ich terenie znajdują się obiekty dysharmonijne ze względu na skalę i gabaryt zabudowy.

- w otulinie Parku działki zlokalizowane wzdłuż ulicy Podzamcze, na odcinku od ulicy Zamkowej do Podrzecze.

Wśród nich szczególnie działka narożna przy zbiegu ulic Podzamcze i Podrzecze, większa od innych w tym rejonie, zabudowana parterowymi budynkami biurowymi i socjalnymi
w przeważającej części stanowi magazyn sprzętu i budulca drogowego. Jej lokalizacja
w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej stwarza uciążliwość ze względu na rodzaj prowadzonej działalności oraz ze względów estetycznych,

Obszary zdewastowane i zdegradowane. Obszarem takim jest starorzecze Żegliny, zarastające zielenią, stanowiące składowisko śmieci i teren samowolnie realizowanej zabudowy.

W wyniku ogólnej oceny wartości dziedzictwa i krajobrazu kulturowego terenu Parku należy stwierdzić, że obszar ten cechuje:

- duża wartość obszaru jako materialnego śladu historycznego, wieloczłonowego rozwoju
i przekształceń przestrzeni miasta,

- dominujące znaczenie w skali miasta kępy zamkowej jako lokalizacji znaczących dla rozwoju miasta historycznych funkcji politycznych i administracyjnych,

- duża wartość historycznie wykształconego układu przestrzennego i komunikacyjnego wiążącego ciągiem ulicy Zamkowej zamek z historycznym centrum miasta,

- duże znaczenie w krajobrazie kulturowym miasta ulicy Zamkowej jako osi kompozycji przestrzennej i osi widokowej z miasta na kępę zamkową i z kępy zamkowej na historyczne centrum miasta,

- duża wartość zachowanego w prawie nie zmienionym stanie rozplanowania osady Przedmieście Praskie będącego wynikiem regulacji,

- wartości przyrodnicze o znaczeniu krajowym dolin rzek Warty i Żegliny,

- mierna, nie wyróżniająca wartość zabudowy.

I.4. Diagnoza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego parku kulturowego Wzgórze Zamkowe

Teren objęty granicami parku kulturowego Wzgórze Zamkowe należy
do ważniejszych terenów istotnych dla tożsamości miasta. Zlokalizowany na wschód
od historycznego centrum miasta, w bezpośrednim sąsiedztwie ma, w efekcie cech geograficznych, charakter zagospodarowania peryferyjny, podmiejski. Mimo to jest to obszar bardzo znaczący w krajobrazie kulturowym miasta.

Oś komunikacyjna i kompozycyjna obszaru, łączącą historyczne centrum miasta
z terenem dawnego grodu-zamku, jednojezdniowa ulica Zamkowa, ma charakter ulicy lokalnej, dojazdowej.

Obiekty budowlane zlokalizowane w granicach Parku są w różnych stanie technicznym. Najstarsze budynki drewniane są w złym lub co najwyżej średnim stanie technicznym. Budynki murowane są w średnim lub dobrym stanie technicznym. W dobrym stanie technicznym są budynki nowe, które jednak są realizowane bez uwzględniania lokalnych tradycji kształtowania zabudowy - dotyczy to głównie ich formy i gabarytu.

Wnętrza działek zagospodarowane są zielenią przydomową, w bezpośrednim sąsiedztwie budynków mieszkalnych utwardzone. We wnętrzach działek zlokalizowane są także budynki gospodarcze i pomocnicze parterowe, kryte dachami pulpitowymi. Są to obiekty murowane lub drewniane, są także wykonane z dostępnych, przypadkowych, materiałów.

W granicach Parku znajdują się również działki nie zabudowane, będące obecnie z reguły przedmiotem działań inwestycyjnych.

Obszarem oddzielającym teren Parku od historycznego centrum miasta jest starorzecze Żegliny, obecnie teren zarośnięty zielenią nie urządzoną, stanowiący
w przeważającej części wysypisko śmieci.

Na terenie parku kulturowego znajduje się wpisane do rejestru zabytków grodzisko stożkowate i osada wczesnośredniowieczna na terenie dawnej osady - zamku w Sieradzu.

Żaden z obiektów budowlanych nie został wpisany do gminnej ewidencji zabytków.

Zachowane są historyczne linie regulacyjne ulic i placów Przedmieścia Praskie.

Kępa zamkowa stanowi znaczący element krajobrazu kulturowego wschodniej, zlokalizowanej w dolinie rzeki Warty części miasta, nieco skontrastowany w charakterem pozostałej części Parku, stanowi składnik obszaru o cechach dominacji elementów przyrodniczych. Wobec braku czytelnej w terenie, historycznej zabudowy akcentowana jest
w przestrzeni dzięki zieleni wysokiej wprowadzonej na jej obszar w drodze dokonanych
w pocz. XX w. nasadzeń. Od północnego wschodu z terenem kępy zamkowej sąsiaduje wysoki drzewostan obszaru parku miejskiego im. Adama Mickiewicza, stanowiący kontynuację zieleni wysokiej w kierunku koryta rzeki Warty.

W granicach Parku realizowane są inwestycje budowlane - budynki mieszkalne jednorodzinne i obiekty usługowe. Przy ich lokalizowaniu nie zawsze uwzględniany jest przebieg historycznie wykształconych linii zabudowy. Sytuowanie obiektów w większej odległości od linii regulacyjnej ulicy, niż istniejąca linia zabudowy wprowadza chaos przestrzenny oraz zaciera skalę wnętrz urbanistycznych obszaru Parku.

Uporządkowania i rewaloryzacji przestrzennej wymaga zagospodarowanie wymienionych wcześniej terenów położonych przy zbiegu ulic Podzamcze i Podrzecze, terenu Rynku Praskiego, terenu położonego w północno-zachodnim narożniku Rynku oraz całego terenu starorzecza Żegliny. Uznano, że podobnych działań wymaga teren Sieradzkiego Parku Etnograficznego zlokalizowany na przedpolu historycznego zamku.

Nie zachowała się na terenie Parku historyczna, brukowana nawierzchnia uliczna.

Starorzecze Żegliny stanowi historyczne bezpośrednie sąsiedztwo zespołu przestrzennego objętego granicą parku kulturowego Wzgórze Zamkowe. Wobec tego starorzeczu wraz z terenami położonymi przy zbiegu ulic Podzamcze i Podrzecze, plan ochrony Parku przypisuje rolę otuliny Parku - będącej obszarem przejściowym pomiędzy terenem Parku a pozostałą częścią śródmieścia miasta.

Teren parku kulturowego objęty jest Lokalnym Programem Rewitalizacji Miasta Sieradza. Jest to obszar wymagający rewitalizacji rozumianej jako wieloaspektowe działania ukierunkowane na poprawę warunków życia mieszkańców, obejmujące poprawę stanu przestrzeni, nowe rozwiązania społeczne i ekonomiczne, poprawę obiektów i obszarów zabytkowych.

I.4.1. Wnioski dotyczące kondycji dziedzictwa kulturowego obszaru parku kulturowego

Wobec sytuacji, w której powołanie parku kulturowego Wzgórze Zamkowe jest wolą samorządu wyrażoną w dokumentach strategicznych i planistycznych, niniejszy plan ochrony tego Parku nie zajmuje się teoretycznymi analizami porównawczymi (prognozami) stanu przewidywanego, w którym park nie zostanie utworzony oraz stanu pożądanego, który dotyczy propozycji powołania takiego parku.

W związku z tym plan ochrony formułuje wnioski z oceny stanu i kondycji dziedzictwa kulturowego Parku, będące podstawą do określenia celów i kierunków działań na obszarze parku kulturowego:

• Stan krajobrazu kulturowego terenu Parku nie odpowiada jego randze w przestrzeni miasta.

• Tradycyjna zabudowa obszaru jest w średnim lub złym stanie technicznym.

• Nowe budynki (w tym powstałe w procesie „wymiany zabudowy”), w swej formie architektonicznej z reguły nie respektują lokalnych tradycji kształtowania zabudowy.

• Przy lokalizacji nowych obiektów budowlanych nie są uwzględniane historycznie wykształcone linie zabudowy.

• W granicach Parku i otuliny znajdują się tereny, na których dokonano niekorzystnych zmian sposobu użytkowania, znajdujące się przy zbiegu ulic Podzamcze i Podrzecze,
  i w północno-zachodnim narożniku Rynku. Ich zagospodarowanie narusza tradycje kształtowania przestrzeni obszaru oraz generuje uciążliwości dla stałych mieszkańców terenu Parku.

• Stany techniczne nawierzchni jezdni i placów oraz chodników wymagają podjęcia prac remontowych i rewaloryzacyjnych.

• Ze względu na charakter krajobrazu terenu Parku wymiany wymaga nawierzchnia ulic i placów.

• Przestrzenie publiczne obszaru Parku wymagają zagospodarowania zapewniającego obsługę przybyszów i integrację stałych mieszkańców.

• W ciągach komunikacyjnych element zakłócający ich przestrzeń stanowią słupy napowietrznych linii elektroenergetycznych i telefonicznych.

• Ogrodzenia frontowych, przyulicznych części posesji wymagają opracowania zasad ich kształtowania przesądzających o stosowanych materiałach, wysokościach i proporcjach pomiędzy częściami pełnymi a ażurowymi.

• W granicach wpisu do rejestru zabytków grodziska stożkowatego i osady wczesnośredniowiecznej zlokalizowano Sieradzki Park Etnograficzny. Zespół zabudowy tego Parku realizowano na obszarze przedpola zamku. Utrudni to lub uniemożliwi rewaloryzację otoczenia zamku.

• Teren grodu/zamku dzięki czytelnemu zarysowi obwałowań i fos oraz zieleni wysokiej na obwodzie jego zarysu, stanowi silny akcent krajobrazowy i znaczeniowy obszaru Parku.

• Teren Parku wymaga dalszych badań jako obszar o dużych wartościach poznawczych dla szeroko rozumianej archeologii historycznej.

• Zagospodarowania, poprzedzonego opracowaniem odrębnego studium rewaloryzacji, wymaga wzgórze zamkowe.

• W wyniku ekstensywnego zagospodarowania w granicach Parku znajdują się tereny nie zabudowane, mogące być przedmiotem działań inwestycyjnych.

• Teren starorzecza Żegliny, część postulowanej otuliny Parku, wymaga rewaloryzacji.

• Dziedzictwo kulturowe Parku wymaga promocji i informacji przekazywanych
  w mieście i granicach Parku np. poprzez poprowadzenie szlaków turystycznych
  i edukacyjnych, oznakowanie tablicami informacyjnymi terenu wzgórza zamkowego i miejsc w ciągu ulicy Zamkowej, w tym przy jej wylocie z Rynku staromiejskiego (z informacją
  o całym obszarze Parku), w rejonie Bramy Grodzkiej; przejścia przez starorzecze Żegliny
  i w rejonie historycznej lokalizacji kościoła pw. św. Trójcy.

I.4.2. Identyfikacja szans i zagrożeń. Analiza uwarunkowań rozwojowych

Analizy zebranych materiałów wyjściowych oraz wizje i lustracje terenu, dały możliwość określenia zjawisk i uwarunkowań pozytywnie oraz negatywnie wpływających na możliwości ochrony obszaru parku kulturowego Wzgórze Zamkowe w Sieradzu.

Wśród atutów i szans należy wymienić:

- położenie obszaru w bezpośrednim sąsiedztwie historycznego centrum miasta,

- położenie obszaru w granicach doliny rzeki Warty (korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym),

- niewielkie przekształcenia struktury przestrzennej obszaru,

- istnienie zespołu przestrzennego wyróżniającego się w układzie przestrzennym miasta,

- istniejącą sieć infrastruktury technicznej,

- bogatą historię obszaru,

- działalność w mieście organizacji o profilu kulturalnym i społeczno-gospodarczym,

- funkcjonowanie w mieście Muzeum Okręgowego,

- społeczną akceptację dla ochrony obszaru Parku,

- uznanie dziedzictwa kulturowego za potencjalny czynnik rozwoju miasta,

- objęcie ochroną konserwatorską w postaci wpisu do rejestru zabytków wzgórza zamkowego wraz z przyległym terenem,

- objęcie obszaru Parku Lokalnym Programem Rewitalizacji Miasta Sieradza.

- uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu starorzecza Żegliny,

- tradycje wielofunkcyjne i usługowe miasta,

- wartości obszaru miasta wyróżniające go w ocenie środowiska kulturowego regionu

- dużą ilość podmiotów gospodarczych działających w mieście w sferze usług,

- możliwość utworzenia nowych miejsc pracy przy działaniach związanych
z funkcjonowaniem parku,

- istnienie w granicach Parku - Sieradzkiego Parku Etnograficznego jako elementu wzbogacającego potencjalną ofertę turystyczną.

Słabości i zagrożenia to:

- zaniedbania w utrzymaniu przestrzeni Parku,

- potencjalna możliwość wystąpienia zagrożenia powodziowego,

- niska świadomość wartości krajobrazu kulturowego obszaru,

- dekapitalizacja zabudowy, trudne warunki zamieszkania,

- stan własnościowy terenu utrudniający podatność na działania rewitalizacyjne,

- brak działań rewitalizacyjnych w historycznym centrum miasta,

- niska społeczna ocena stopnia zadbania budynków i terenów w centrum miasta,

- degradująca teren Parku obecność firm usługowych i produkcyjnych, prowadzących uciążliwą działalność,

- braki w infrastrukturze technicznej,

- brak miejsc parkingowych,

- uciążliwość ruchu samochodowego, w tym samochodów ciężarowych, prowadzonego w ulicach Parku,

- niedostateczne możliwości finansowe miasta dotyczące działań rewaloryzacyjnych,

- brak instrumentów fiskalnych do prowadzenia skutecznej gospodarki przestrzennej.

1. Ustalenia planu ochrony

W tkance miasta o bogatej historii, jakim jest Sieradz ocalało stosunkowo mało materialnych śladów dawnej jego świetności. Są to m.in. pozostałości XV wiecznej zabudowy: fragmenty gotyckich murów domu na rogu ul. Kościuszki i Dominikańskiej (obecnie budynek muzeum) oraz piwnic dawnej katowni, kościół i klasztor dominikanów, kościół parafialny, drewniany kościół św. Ducha oraz nieliczne ocalałe budynki klasycystyczne.

W tej sytuacji obszar parku kulturowego Wzgórze Zamkowe mieszczący w swych granicach relikty zamku (przykryte dla ochrony warstwą ziemi) oraz dawne podzamcze - fragment nie przekształconego układu urbanistycznego miasta z historycznym rozplanowaniem sieci ulicznej, nabiera znaczenia jako obszar i przedmiot ochrony krajobrazu kulturowego najstarszej części Sieradza.

II.1. Cele strategiczne ochrony dziedzictwa kulturowego na terenie parku kulturowego

Działania podjęte w obszarze parku kulturowego Wzgórze Zamkowe w Sieradzu powinny mieć na celu podniesienie jakości zagospodarowania przestrzeni jego terenu, poprawę jego krajobrazu kulturowego, poprawę warunków użytkowania obszaru oraz podniesienie jakości przestrzeni publicznej.

Działania powinny mieć na celu ochronę przestrzeni historycznej i równocześnie nawiązywać do współczesnych potrzeb użytkowania i adaptowania obszaru w tkance miasta.

Strategiczne cele ustanowienia ustawowej formy ochrony zabytków w drodze utworzenia parku kulturowego Wzgórze Zamkowe w Sieradzu to:

1. Zachowanie dziedzictwa kulturowego Sieradza, w tym unikatowego
   w skali kraju zespołu przestrzennego grodu - zamku i podzamcza.

2. Wypromowanie obszaru jako produktu turystycznego z wykorzystaniem walorów dziedzictwa kulturowego.

3. Podniesienie jakości życia mieszkańców.

II.2. Zasady strefowania użytkowania terenu

Przeznaczenie funkcjonalne obszarów Parku proponowane w planie ochrony nawiązuje do sposobu ich historycznego, nadal kontynuowanego, użytkowania.

Na terenie parku wyznacza się strefy użytkowania:

- mieszkaniowo-usługową,

- użytkowania publicznego,

- zieleni związanej z korytarzem ekologicznym - doliną rzeki Warty i starorzeczem Żegliny.

Wymienione strefy użytkowania określone zostały na terenie objętym granicami parku kulturowego oraz na obszarze otuliny Parku.

Na terenie Parku występuje także strefa ochrony konserwatorskiej wpisu do rejestru zabytków grodziska stożkowatego i osady wczesnośredniowiecznej oraz strefa ochrony stanowisk archeologicznych.

Po przeprowadzeniu analizy nakładających się stref funkcjonalnych i ochrony konserwatorskiej uznano istnienie na obszarze niżej wymienionych stref ochronnych:

1. strefa pełnej ochrony treści historycznych i przestrzennych

2. strefa ochrony i kontynuacji tradycji historycznego zagospodarowania

3. strefa ochrony przestrzeni - zapewnienia właściwego sąsiedztwa dla obszaru parku kulturowego.

W obszarze strefy pełnej ochrony treści historycznych i przestrzennych występują tereny użytkowania publicznego i zieleni doliny rzeki Warty.

W obszarze strefy ochrony i kontynuacji tradycji historycznego zagospodarowania występują tereny mieszkaniowo-usługowe i użytkowania publicznego.

W strefie ochrony przestrzeni - zapewnienia właściwego sąsiedztwa dla obszaru parku kulturowego występują tereny użytkowania publicznego, usługowo-produkcyjne i zieleni związanej ze starorzeczem Żegliny.

Granice stref określone zostały na rysunku planu ochrony Nr 3

II.3. Kierunki działań ochronnych w strefach

Na terenie parku kulturowego Wzgórze Zamkowe przewiduje się:

- bezwzględna ochronę prawną obiektów i obszarów wpisanych do rejestru zabytków,

- zachowanie właściwej obszarowi tradycji kształtowania zabudowy,

- uzupełnianie zabudowy w nawiązaniu do historycznie wykształconych linii zabudowy,

- zmianę funkcji obszarów użytkowanych niezgodnie z lokalną tradycją zagospodarowania,

- zwiększenie programu usługowego, w tym uwzględniającego potencjalne walory turystyczne Parku,

- ukształtowanie nawierzchni ulic i placów z uwzględnieniem potrzeb ruchu pieszego
i rowerowego.

• Kierunki działań prowadzonych w granicach strefy pełnej ochrony treści historycznych i przestrzennych:

- zachowanie i ochrona obiektów historycznych,

- przyjęcie zasady poprzedzania wszelkiej działalności związanej z obiektami
i obszarami zabytkowymi uzyskaniem indywidualnych wytycznych konserwatorskich,

- przyjęcie zasady uzgadniania wszelkich prac z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków,

- objęcie ochroną całej kępy zamkowej wraz z fosami i pierścieniowatym przedpolem zewnętrznym,

- utrzymanie walorów krajobrazowych (w tym ukształtowanie terenu - wały i fosy),

- ochrona nawarstwień kulturowych,

- zaakcentowanie miejsca historycznego wjazdu w obręb zamku,

- zapewnienie możliwości prowadzenia badań archeologicznych.

• Kierunki działań prowadzonych w granicach strefy ochrony i kontynuacji tradycji historycznego zagospodarowania:

- wzmocnienie odrębności przestrzennej dzielnicy,

- wzmocnienie atrakcyjności historycznego ciągu miasto - zamek,

- zachowanie i ochrona obiektów historycznych,

- przyjęcie funkcji obszaru z dostosowaniem jej programu do tradycji i charakteru obiektów i wnętrz urbanistycznych,

- przyjęcie zasady uzgadniania wszelkich prac budowlanych z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków,

- zachowanie i ochrona historycznych linii regulacyjnych ulic i placów,

- przyjęcie zasady, że poszczególne działki w historycznych granicach własnościowych stanowią jedną działkę budowlaną,

- historyczne linie zabudowy bezwzględnie powinny stanowić obowiązujące linie zabudowy,

- podniesienie standardu zabudowy.

- obiekty projektowane, przewidziane do realizacji w pierzejach Rynku Praskiego oraz ciągach zabudowy ulic Zamkowej, Podzamcze i Grodzkiej powinny posiadać szczególnie starannie opracowaną formę architektoniczną, odzwierciedlającą cechy lokalnej stylistyki,

- podniesienie standardu przestrzeni publicznej.

• Kierunki działań prowadzonych w granicach strefy ochrony przestrzeni - zapewnienia właściwego sąsiedztwa dla obszaru parku kulturowego:

- zachowanie funkcji wód powierzchniowych w zieleni,

- likwidacja uciążliwej działalności na rzecz funkcji związanych z obsługą turystyki,

- przyjęcie zasady uzgadniania wszelkich prac z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków,

- zachowanie i ochrona granic obszaru.

II.4. Sposób ochrony i poprawy dziedzictwa i krajobrazu kulturowego. Wytyczne i wnioski do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

Ochrona parku kulturowego Wzgórze Zamkowe powinna prowadzić do zachowania
i właściwego wyeksponowania najbardziej cennych elementów krajobrazu kulturowego
i przyrodniczego obszaru, wymienionych w uchwale Rady Miejskiej w sprawie utworzenia Parku. Realizacja ochrony wymaga respektowania zakazów i ograniczeń wynikających z tej uchwały, ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz innych działań organizacyjnych i prawnych zapewniających właściwe i zgodne z celem jego utworzenia funkcjonowanie Parku.

Głównymi zadaniami ochrony i poprawy stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Parku są:

• wzmacnianie odrębności przestrzennej części miasta obejmującej obszar dawnego grodu
  i podgrodzia oraz historycznego połączenia miasta lokacyjnego z zamkiem,

• ochrona i rewaloryzacja kępy zamkowej wraz z fosami i pierścieniowatym przedpolem zewnętrznym oraz zielenią wysoką kępy zamkowej,

• utrzymanie walorów krajobrazowych i ochrona nawarstwień kulturowych kępy zamkowej,

realizowanymi w sposób polegający w szczególności na:

1. Rekonstrukcji lub uczytelnieniu w terenie historycznego wjazdu w obręb zamku;

2. Zagospodarowaniu terenu wzgórza zamkowego oraz wykorzystaniu go jako produktu turystycznego

3. Wykonywania badań archeologicznych na terenie dawnego podgrodzia (podzamcza)
   i zamku.

4. Podniesieniu jakości zabudowy i przestrzeni publicznej obszaru parku kulturowego
   i otuliny;

5. Zachowaniu funkcji dzielnicy mieszkaniowej oraz dostosowaniu programu usług do tradycji kształtowania przestrzeni i podatności na adaptację obiektów budowlanych oraz wnętrz urbanistycznych;

6. Zapewnieniu szczególnej ochrony linii rozgraniczających ulic Zamkowej, Wschodniej, Wąskiej i Rynku Praskiego - ciągów i obszarów komunikacyjnych, wskazujących
   na sposób rozwoju zagospodarowania tego obszaru;

7. Utrzymaniu i kontynuacji wykształconych frontami istniejących budynków linii zabudowy wzdłuż ulic Zamkowej, Wschodniej, Wąskiej i Rynku Praskiego oraz nadawaniu nowym budynkom formy architektonicznej, odzwierciedlającej cechy lokalnej stylistyki: budynki parterowe, kryte stromymi dachami dwuspadowymi o okapie gzymsowym, kalenicy równoległej do ulicy i pokryciu z dachówki, papy, elewacje tynkowane gładkie, bez uskoków i bogatej ornamentyki, symetryczna kompozycja elewacji frontowych, pionowy układ okien, z wykluczeniem stosowania przesadnie ozdobnych, kutych balustrad;

8. Zmianie formy, gabarytu lub likwidacji obiektów dezorganizujących przestrzeń oraz zabudowy substandardowej;

9. Uczytelnieniu w potwierdzonych lokalizacjach, na powierzchni terenu obrysów dawnych budowli będących świadectwem bogatej przeszłości miejsca;

10. Zachowaniu i systematycznej pielęgnacji zieleni ulicznej i stanowiącej zagospodarowanie terenu zamku oraz wykluczeniu nasadzeń przesłaniających zespoły zabytkowe, osie widokowe i dezorganizujących wnętrza urbanistyczne;

11. Podnoszeniu standardów użytkowych zabudowy oraz jakości środowiska poprzez przyłączanie obiektów do miejskich urządzeń sieciowych oraz zmianę sposobu ogrzewania budynków;

12. Likwidacji napowietrznych urządzeń sieciowych na rzecz podziemnego uzbrojenia;

13. Wykluczeniu lokalizowania na terenie Parku masztów telefonii komórkowej i innych, obcych formą i funkcją obiektów inżynierskich;

14. Wyeliminowaniu stacji transformatorowych z granic Parku lub kształtowaniu ich jako elementy małej architektury;

15. Nadaniu ulicy Zamkowej charakteru ulicy lokalnej jednoprzestrzennej łączącej nawierzchnię brukową z kamienia naturalnego ze współczesnymi materiałami budowlanymi oraz uczytelnieniu w jej ciągu lokalizacji dawnej Bramy Grodzkiej oraz mostów rzecznych, stanowiących elementy przestrzennego rozgraniczenia miasta lokacyjnego i Praskiego Przedmieścia;

16. Nadaniu ulicom Grodzkiej i Podzamcze charakteru bulwarów nadrzecznych;

17. Nadaniu Rynkowi Praskiemu i placom w przebiegu ulicy Wschodniej charakteru wnętrz urbanistycznych poprzez zastosowanie nawierzchni brukowych z kamienia naturalnego łączonej ze współczesnymi materiałami budowlanymi, likwidację barier architektonicznych oraz elementów dysharmonizujących i ograniczających dostępność przestrzeni;

18. Zastosowaniu na obszarze Parku Kulturowego latarni, elementów małej architektury
    i mebli ulicznych oraz informacji wizualnej (w tym tablic informacyjnych i tablic
    z nazwami ulic) nawiązujących formą do wzorów historycznych, z preferencją dla stosowania materiałów tradycyjnych - żeliwa oraz wyrobów kowalskich;

19. Opracowaniu i stosowaniu ujednoliconych zasad w zakresie dopuszczalnych form reklam oraz form ogrodzeń (z wykluczeniem ogrodzeń prefabrykowanych z płyt betonowych)
    w nawiązaniu do historycznych tradycji organizowania przestrzeni;

20. Opracowaniu i stosowaniu ujednoliconych zasad dotyczących rozwiązań kolorystycznych i materiałowych elewacji budynków, w szczególności stanowiących obudowę placów
    i ulic, nawiązujących do rozwiązań tradycyjnych z wykluczeniem stosowania:

• agresywnej, jaskrawej kolorystyki elewacji i dachów,

• okładzin z tworzyw sztucznych, blach, płytek ceramicznych i klinkieru;

oraz stosowaniu zakazów i ograniczeń wynikających z uchwały Rady Miejskiej o utworzeniu parku kulturowego Wzgórze Zamkowe, dotyczących:

1. Zakazu utrwalania istniejących i wprowadzania nowych funkcji uciążliwych
   i degradujących obiekty i obszary, w tym generujących ruch pojazdów ciężarowych
   i maszyn ciężkich;

2. Zakazu wykonywania robót budowlanych skutkujących trwałym zakłóceniem kompozycji przestrzennej obszaru oraz jego rozplanowania, a także przesłanianiem osi widokowych;

3. Zakazu umieszczania reklam oraz innych nośników informacji przesłaniających budynki;

4. Zakazu składowania, magazynowania i sortowania odpadów;

5. Uzgadniania z wojewódzkim konserwatorem zabytków niezbędnego zakresu badań archeologicznych przed rozpoczęciem robót budowlanych i wszelkich działań związanych z ingerencją w strukturę gruntu.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru parku kulturowego Wzgórze Zamkowe, sporządzany na podstawie art. 16 ust. 6 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r.
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami powinien objąć granicami opracowania proponowany teren Parku i fragment otuliny, która znajduje się poza obszarem obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla starorzecza rzeki Żegliny. Plan ten winien zawierać ustalenia umożliwiające realizację ww. wytycznych
i wniosków wynikających ze sposobu ochrony i poprawy stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Parku oraz respektowania zakazów i ograniczeń wynikających z treści uchwały o utworzeniu Parku.

II.5. Zasady zarządzania parkiem kulturowym

Sprawna realizacja działań związanych z obszarem Parku i wynikających z faktu ustanowienia tej formy ochrony zabytków, wymagać będzie wyznaczenia osób odpowiedzialnych za jego funkcjonowanie.

Artykuł 16 ust. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami dopuszcza możliwość utworzenia jednostki organizacyjnej dla zarządzania parkiem kulturowym.

W przypadku parku kulturowego Wzgórze Zamkowe wydaje się wystarczające powołanie komórki zarządzającej Parkiem w strukturze Urzędu Miasta, przy czym proponuje się, by sprawy zarządzania Parkiem nie były prowadzone przez jednostkę lub osobę zarządzającą programem rewitalizacji miasta. Wykluczy się dzięki temu marginalizację problemów
i działań w obszarze Parku stanowiącego jedynie część obszaru objętego programem rewitalizacji. Należy jednak przewidzieć potrzebę uczestniczenia w pracach na rzecz Parku innych służb (wydziałów Urzędu Miasta): m.in. służb ochrony dziedzictwa kulturowego, środowiska przyrodniczego, służb komunalnych, służb drogowych i transportowych.

Dla przeprowadzenia procesu rewaloryzacji na obszarze Parku należy opracować szczegółowy program obejmujący ochronę układu przestrzennego, tradycji (atmosfery), przestrzeni publicznych oraz rozstrzygający o unikatowych, a niezbędnych także dla mieszkańców miasta funkcjach na nowo wpisanych w obszar Parku. Opracowanie takiego programu niezbędne jest dla określenia pełnej wizji rewaloryzacji obszaru z wyodrębnieniem etapów prac prowadzących do realizacji tej wizji.

Niezbędne jest zapewnienie ciągłego udziału służb konserwatorskich w formułowaniu wytycznych i norm dla realizacji działań związanych z zagospodarowaniem obszaru Parku,
w tym zagospodarowaniem i użytkowaniem przestrzeni publicznych i ogólnodostępnych. Takiej współpracy wymagają także działania nie uregulowane ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu parku kulturowego oraz prowadzone w zakresach, które nie wymagają uzgadniania z tytułu innych przepisów.

W celu uzyskania społecznej akceptacji działań prowadzonych w obszarze Parku niezbędne jest rozpropagowanie idei tych działań i docieranie z informacją o nich
do mieszkańców miasta i regionu. W tym celu należy utworzyć poświęconą Parkowi stronę internetową, zachęcać społeczeństwo do odwiedzania obszaru Parku organizując wycieczki po jego terenie, zainstalować tablice informacyjne na terenie Parku i w pozostałej części miasta, zamieszczać ogłoszenia, w tym sprawozdania z wykonanych prac w prasie regionalnej i krajowej. Istotne jest organizowanie częstych spotkań informacyjnych dla osób zainteresowanych działaniami rewaloryzacyjnymi na terenie Parku. Młodzież i dzieci na teren Parku przyciągnąć mogą festyny, uliczne akcje plastyczne, plakaty, zajęcia w szkołach. Niezbędne są prelekcje i akcje informacyjne dotyczące historii miasta i jego zabytków, kierowane do wszystkich mieszkańców miasta.

Obiekty i obszary w granicach Parku powinny stanowić atrakcję dla mieszkańców miasta - proponuje się dokonywanie ich iluminacji (lampy mocowane do latarni, montowane w chodniku i na elewacjach obiektów budowlanych).

Dla zapewnienia współpracy przy rewaloryzacji terenu parku kulturowego przedsiębiorców i właścicieli budynków położonych w jego granicach, należy stworzyć kierowany do nich pakiet ulg i promocji.

Źródłem finansowania rewaloryzacji obszaru Parku i otuliny mogą być:

- fundusze strukturalne Unii Europejskiej,

- budżet miasta Sieradza,

- budżety Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

- środki Konserwatora Zabytków,

- fundusze Ministerstwa Kultury,

- kredyty komercyjne,

- środki prywatne.

II.6. Monitoring działań na obszarze parku kulturowego

Na monitoring działań na obszarze parku kulturowego składają się oceny:

- osiągnięcia założonych celów,

- stopnia realizacji zadań przyjętych w programie,

- działań wykonawców zadań.

Wyniki tych ocen stanowić będą podstawę zarządzania Parkiem, ewentualnej weryfikacji programu, aktualizacji celów, a także modyfikacji mechanizmów niezbędnych do realizacji zadań.

Podstawą do oceny procesu poprawy stanu dziedzictwa kulturowego na terenie parku kulturowego Wzgórze Zamkowe i jego otuliny są wskaźniki dotyczące m. in:

1. Potwierdzenia faktu wykonania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru Parku i otuliny,

2. Potwierdzenia faktu opracowania projektu rewaloryzacji kępy zamkowej,

3. Potwierdzenia przeprowadzenia prac związanych z zagospodarowaniem wzgórza zamkowego,

4. Potwierdzenia faktu opracowania planu rewaloryzacji starorzecza Żegliny,

5. Powierzchni obszaru starorzecza Żegliny poddanej pracom rewaloryzacyjnym,

6. Opracowania projektów kolorystyki elewacji budynków frontowych na obszarze Parku,

7. Opracowania projektów dla elementów małej architektury i ogrodzeń przewidzianych do realizacji na obszarze Parku,

8. Poprawy stanu krajobrazu kulturowego Parku,

9. Uczytelnienia na powierzchni terenu obrysów nie zachowanych budowli - kaplicy grodowej i kościoła pw. św. Trójcy,

10. Nakładów na pielęgnację zieleni na obszarze Parku,

11. Ilości nieruchomości przyłączonych do miejskich urządzeń sieciowych,

12. Potwierdzenie likwidacji napowietrznych urządzeń sieciowych w ciągu ulicy Zamkowej,

13. Zaawansowania wymiany istniejących nawierzchni na nawierzchnie brukowe,

14. Zaawansowania wykonania w ciągach ulic Grodzkiej i Podzamcze bulwarów nadrzecznych,

15. Opracowania zasad dotyczących form i lokalizacji reklam na obszarze Parku,

16. Wzrostu ilości firm działających w granicach Parku w dziedzinie usług oraz ochrony dziedzictwa kulturowego,

17. Wzrostu jakości obsługi turystów i mieszkańców,

18. Potwierdzenia zwiększenia ilości i rodzaju imprez wykorzystujących potencjał turystyczny i kulturalny obszaru Parku,

19. Potwierdzenie poprawy jakości i atrakcyjności przestrzeni publicznej Parku.

Ocena stopnia realizacji działań prowadzących do poprawy stanu środowiska kulturowego na terenie parku kulturowego i postulowanej otuliny powinna być przeprowadzana raz na rok. O efektach działań poza władzami miasta i partycypantami powinno być systematycznie informowane społeczeństwo miasta.

Inne materiały wykorzystane w opracowaniu:

1. Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973

2. Atlas historyczny Polski. Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie
   w drugiej połowie XVI wieku, Warszawa 1998

3. Andrzejewski A., Olszanki T., Sieradz poniżej skarpy miejskiej - wstęp
   do charakterystyki archeologicznej. Monografia archeologiczna, Łódź 2008

W rozdziale wykorzystano: Ruszkowski A, Sieradz i okolice. Przewodnik turystyczny, Towarzystwo Przyjaciół Sieradza, Sieradz 2000. Kalinowski W., Trawkowski S., Studium historyczno-urbanistyczne do planu zagospodarowania przestrzennego miasta Sieradza, PKZ. PP, Warszawa 1956. Szkice z dziejów sieradzkiego, red. J. Śmiałowski, PWN, Łódź 1977.

Najstarszym znaleziskiem archeologicznym na terenie Sieradza był toporek rogowy z okresu mezolitu 8 000 - 4 500 lat p.n.e.

z inicjatywy burmistrza Mąkowskiego. wg Pogorzelski W., Sieradz, Włocławek 1927

przyjęta uchwałą Rady Miasta Sieradza Nr 140/XV/99 z dnia 29 grudnia 1999r.

Ograniczono się tam do opisu Sieradza jako miasta, „którego historia sięga XI wieku, może poszczycić się bogactwem dziedzictwa kulturowego (stare zabytki, różne formy i układy przestrzenne). Szczególnie cenne walory kulturowe i krajobrazowe w Sieradzu ma Stare Miasto stanowiące w skali Polski środkowej jeden
z najważniejszych i najlepiej zachowanych zespołów miejskich o genezie średniowiecznej, którego sylweta jest wyraźnie wyeksponowana od strony Warty. Na tle otaczającej zabudowy współczesnej i reliktów przedmieść stanowi zdefiniowany przestrzennie zespół mówiący o tożsamości miasta. Najbardziej cenne zasoby kultury materialnej wpisane są do rejestru zabytków, wśród których cztery mają ponadregionalny charakter. Są to: zespół sakralny - kościół i klasztor podominikański z XIII w., kościół farny z XIV w. oraz grodzisko z XI w.”

przyjęty uchwałą Rady Miasta Sieradza Nr XVI/137/2007 z dnia 27 grudnia 2007 r., zmiana przyjęta uchwałą Rady Miasta Sieradza Nr XXXII/280/2009 z dnia 21 maja 2009 r.

przyjęte uchwałą Rady Miasta Sieradza nr XXXIII/294/2009 z dnia 18 czerwca 2009 r.

miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru starorzecza rzeki Żegliny położonego
w Sieradzu uchwalony uchwałą Nr XV/141/2003 Rady Miejskiej w Sieradzu z dnia 11 grudnia 2003 r.

budowa zbiorników wodnych oraz sieci infrastruktury technicznej, stanowiących element systemu odwodnienia starorzecza rzeki Żegliny (lewe zawale).

przyjęty uchwałą Rady Miejskiej w Sieradzu Nr XIII/108/2007 z dnia 25 października 2007 r.

przyjęty uchwałą Rady Miasta Sieradza Nr XXII/199/2004 z dnia 16 września 2004 r.

. Plan ochrony parku kulturowego Wzgórze Zamkowe w Sieradzu .

3

Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Łodzi ul. Piotrkowska 272 b tel. [phone]

.

---