Szczaw polny - Rumex acetosella Linne - roœlina wieloletnia, dwupienna, dorastająca do 30 cm wys., pospolita na polach, łąkach, pastwiskach, ugorach. Tworzy różyczkę liœci oszczepowatych liœci. Kwitnie od kwietnia do listopada. Korzeń palowy, rozgałęziony. Łodyga wzniesiona lub podnosząca się, prosta lub rozgałęziona, z pełzającymi kłączami Liœcie podłużnie lancetowate, lub równowąskie; dolne z ogonkami, górne - siedzące; liœcie dolne jajowate, z dwiema w bok odgiętymi łatkami. Kwiatostan luŸny, rozpierzchły. Listki okwiatu 6; kwiaty pręcikowe z żółtymi pylnikami; kwiaty słupkowe z jasnoczerwonymi znamionami. Owoc - orzeszek 3-graniasty, 1 mm długoœci i 0,75 mm szerokoœci, zaostrzony, jasnobrunatny, połyskujący. Preferuje gleby o niskiej zawartoœci wapnia, piaszczyste i lekkie.
Szczaw kędzierzawy (szczaw kobyli) - Rumex crispus Linne - bylina dorastająca do 100 cm wys.; korzeń wrzecionowaty, z licznymi korzeniami bocznymi; łodyga rozgałęziona, z przylegającymi gałązkami bocznymi; kłącze pionowe. Liœcie dolne na ogonkach, w nasadzie tępe lub słabo sercowate, podługowato-lancetowate, 10-15 cm dł.; liœcie górne w nasadzie zwężone. Brzeg liœci falisty, kędzierzawy. Kwiaty zebrane w kwiatostany wiechowate, gęste, w nasadzie ulistnione. Kwiaty z 6 listkami okwiatu. Kwitnie od czerwca do lipca. Owoc - orzeszek 2,25-2,75 mm dł. i 1,5-1,75 szer., rudawo-brunatny, połyskujący. Występuje w ogrodach, na polach, łąkach, przy rowach.
Szczaw lancetowaty - Rumex hydrolapathum Hudson - roœlina wieloletnia o łodydze wzniesionej, w górze rozgałęzionej. Dorasta do 200 cm wys. Liœcie lancetowate, ostre, ku nasadzie zwężające się, brzegiem faliste. Roœnie na glebach wilgotnych, przy ciekach i zbiornikach wodnych. Kwitnie od czerwca do lipca.
W fitoterapii wykorzystywane mogą być również inne gatunki szczawiu: Rumex conglomeratus Murray (szczaw skupiony), Rumex obtusifolius Linne (szczaw tępolistny), Rumex aquaticus L. (szczaw wodny), Rumex patientia Linne (szczaw żółty), Rumex confertus Willdenow (szczaw omszony), Rumex thyrsiflorus Fingerh. (szczaw rozpierzchły), Rumex acetosa Linne (szczaw zwyczajny).
Rodzaj szczaw - Rumex należy do rodziny rdestowatych - Polygonaceae.
Szczaw zwyczajny - Rumex acetosa L.
Surowiec
Surowcem leczniczym jest korzeń, ziele i owoc szczawiu: Radix, Herba et Fructus Rumicis (Lapathi, Hydrolapathi). Ziele powinno być zbierane w początkach kwitnienia, owoce w okresie dojrzewania, natomiast korzeń jesienią lub wiosną. Surowce należy wysuszyć w temperaturze do 50oC i przechowywać w œwiatłoszczelnych pojemnikach.
Korzeń jest dostępny w niektórych sklepach zielarskich internetowych, ponadto jako składnik zagranicznych preparatów ziołowych. W Polsce mało stosowane. W naszych warunkach surowce można pozyskać ze stanu naturalnego lub z uprawy.
Składniki aktywne
Gatunki z rodzaju Rumex zawierają w korzeniu i zielu związki antrachinonowe - 4-7% (glikozydy antrachinonowe, kwas chryzofanowy, chryzarobina, chryzofanol, reina, nepotyna = nepodyna = nepodin, rheum-emodyna = franguloemodyna = emodyna); kwas askorbinowy - witamina C (0,2-1%), garbniki (5,5-7%), kwas szczawiowy, szczawian potasu (1-1,5-5%, w suchym surowcu - 3-10%), organiczne związki żelaza (askorbinian, bursztynian, cytrynian, szczawian żelaza), flawonoidy (rumeryna, rutyna, hiperozyd, witeksyna, kwercetyna, kwercytryna), saponiny, fenolokwasy (protokatechowy, taninowy). Na glebach żelazistych jak i w pobliżu wód z dużą zawartoœcią żelaza szczawie mają wyższą zawartoœć żelaza ze względu na tendencje do jego gromadzenia. Dawne wyniki badań i obserwacji wykazały przyswajanie związków żelaza ze szczawiu i podwyższoną zawartoœć hemoglobiny we krwi po zażywaniu preparatów szczawiu. Szczawian żelaza nie jest przyswajalny, jednakże inne związki tego biopierwiastka charakteryzują się dobrą biodostępnoœcią. Kwas askorbinowy i cytrynowy zawarte w surowcu ułatwiają wchłanianie żelaza z jelit do krwi.
Witeksyna - flawon, C-glikozyd apigeniny. Poprawia przepływ wieńcowy, działa przeciwwysiękowo, przeciwzapalnie, przeciwalergicznie. Tonizuje pracę serca, obniża podwyższone ciœnienie krwi. Przedłuża i wzmaga działanie witaminy C. Uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionoœne.
Kwercetyna - flawonol w formie wolnej lub glikozydowej (rutozyd). Hamuje aktywnoœć hialuronidazy, obniża stężenie cholesterolu i lipidów we krwi, zmniejsza skutki napromieniowania, hamuje rozwój niektórych nowotworów, ochrania miąższ wątroby. Poprawia krążenie krwi, zapobiega miażdżycy, obniża poziom glukozy we krwi. Hamuje agregację krwinek, działając przeciwzakrzepowo. Powstrzymuje stany zapalne i wysięki okołonaczyniowe. Działa przeciwhistaminowo. Usprawnia pracę serca, działając na nie równoczeœnie ochronnie.
Zastosowanie lecznicze dawniej i dziœ
Szczaw był stosowany szeroko w lecznictwie od starożytnoœci, przez œredniowiecze, renesans i w XIX wieku. Opisany przez Hippocrates'a, Lonicerus'a, Matthiolus'a i Bock'a. Zalecali szczaw przy zapaleniu dziąseł, przy bolesnym ząbkowaniu, wrzodach, zaburzeniach w wydzielaniu żółci i zaparciach. W medycynie ludowej szczaw był wykorzystywany jako œrodek przeciwko szkorbutowi, czerwonce, zastojom żółci, osłabieniu, anemii, blednicy młodych dziewcząt. Stosowano go również w leczeniu artretyzmu, chorób pasożytniczych, przewlekłych wyprysków (eczema), żółtaczki, astmy, obstrukcji (zatwardzenia). W homeopatii szczaw służy do leczenia grypy, astmy, chronicznego kataru nosa, zapalenia gardła, gruŸlicy i zapalenia krtani oraz oskrzeli. Antrachinony wzbudzają perystaltykę jelit.
Jak podaje Madaus i Roeske, doœwiadczalnie Gilbert i Lereboullet wykazali możliwoœć podniesienia zawartoœci żelaza w szczawiu nawet do 3% (w kontrolowanych uprawach), co było wykorzystane do sporządzania œrodków leczących niedokrwistoœć. Obecnie szczaw jest szeroko polecany w ziołolecznictwie zagranicznym. Opracowano szereg preparatów zalecanych w leczeniu chorób skóry, alergii i łuszczycy. Szeroko jest polecany w fitoterapii chorób autoimmunologicznych. Największe znaczenie ma Rumex crispus L.
Działanie przeczyszczające szczawiu zależy od zawartoœci antrachinonów i garbników i tym samym stosunku iloœciowego obu grup związków w surowcu. Jeżeli przeważają garbniki i kwas taninowy wówczas szczaw wykazuje działanie silnie œciągające i przeciwbiegunkowe. Jeœli natomiast dominują antrachinony i szczawiany - efekt przeczyszczający. Zależy to od warunków siedliskowych, terminu zbioru, rodzaju surowca, sposobu jego przetwarzania oraz dawkowania. Korzeń ma największą zawartoœć antrachinonów wczesną wiosną i jesienią i dlatego działa mniej (rozwalniająco) lub bardziej przeczyszczająco. Niewątpliwie reguluje wypróżnienia i wzmaga ruchy robaczkowe jelit. Owoce działają przeciwbiegunkowo. Nie każdy szczaw jest kwaœny w smaku. Kwaœne gatunki mają więcej kwasu szczawiowego i jego soli w zielu i w większych iloœciach również działają przeczyszczająco. Ziele gatunków pozbawionych kwaœnego smaku działa przeciwbiegunkowo.
Działanie: przeciwzapalne, żółciopędne, antyseptyczne, przeciwgrzybicze, przeciwpasożytnicze, trawienne, regulujące wypróżnienia, œciągające na błonę œluzową. Reguluje przemianę materii. Hamuje procesy autoagresji immunologicznej. Pobudza gojenie ran. Hamuje podziały komórek naskórka w przebiegu łuszczycy. Wspomaga leczenie hemoroidów. Leczy łupież tłusty, trądzik i łojotok. Hamuje rozwój Candida.
Niektóre preparaty oparte na składnikach szczawiu są opatentowane.
Właœciwoœci toksykologiczne
Szczaw nadużywany i przedawkowany staje się niebezpieczny. Przede wszystkim szczawiany mogą odkładać się w nerkach i pęcherzu moczowym sprzyjając powstawaniu kamicy moczowej (szczawian wapnia). Zbytnie absorbowanie wapnia przez związki szczawianowe może spowodować odwapnienie koœci i zaburzenia kurczliwoœci mięœni (hipokalcemia). Nadmiarne iloœci antrachinonów i szczawianów wywołują ostrą, długotrwałą biegunkę, zaburzenia wodno-elektrolitowe i kwasowo-zasadowe organizmu. Szczególne nadużywanie szczawiu wywołuje zgon. Dawka œmiertelna kwasu szczawiowego czystego wynosi od 5 do 15 g.
Objawy zatrucia szczawiem i kwasem szczawiowym: niepokój, zwolnienie tętna, biegunka, wymioty, gorączka, drgawki, szczękoœcisk, początkowo częstomocz, potem parcie na mocz, zatrzymanie moczu, obrzęk, wysięki okołonaczyniowe, krwawe wybroczyny, krwotoki wewnętrzne, krwiomocz, krwawa biegunka i wymioty z krwią.
Ratowanie zatrutego: doustnie podanie wody wapiennej z mlekiem; pozajelitowe podawanie chlorku sodu, wapnia i glukozy
Dawkowanie i preparaty:
1. Odwar szczawiowy - Decoctum Rumicis: 1 łyżkę rozdrobnionego korzenia, ziela lub owoców zalać 1 szklanką wody, doprowadzić do zagotowania, gotować 5 minut, odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 100 ml przez 3 tygodnie. Następnie zrobić przerwę 1-2 miesięczną i kurację powtórzyć. Stosować 4-5 razy w roku (np. w każdym kwartale). Podczas kuracji przyjmować dużo napojów. Ponadto do płukania włosów przy wypadaniu, łupieżu, łojotoku, braku połysku i łysieniu, wreszcie do płukania jamy ustnej i gardła, do przepłukiwania odbytnicy przy hemoroidach, płukania narządów płciowych przy stanach zapalnych; do przemywania skóry (np. wypryski, trądzik, łojotok). Do okładów na rany i owrzodzenia (okłady trzymać 45minut).
2. Intrakt szczawiowy - Intractum Rumicis: 100 g mielonego œwieżego korzenia lub ziela zalać 300-500 g gorącego alkoholu 40-60%. Odstawić na 7 dni, przefiltrować. Zażywać 2 razy dziennie po 5-10 ml w 100 ml wody przez 3 tygodnie. Po 2 miesiączach przerwy leczenie wznowić. Przyjmować dużo napojów i ziół moczopędnych (czyszczących układ moczowy, np. perz, ortosyfon, nawłoć, rdesty, mydlnica, wilżyna, skrzyp, brzoza, pokrzywa, połonicznik). W ciągu roku zaplanować 4-5 kuracji. Stosować również do wcierania we włosy po umyciu w stanie nierozcieńczonym (co 2-3 dni, przez 1 miesiąc, potem przerwa 2-3-tygodniowa), do pędzlowania schorzałych miejsc na skórze i błonie œluzowej jamy ustnej, dziąseł. Ponadto po rozcieńczeniu wodą (1 łyżka na 1 szklankę wody przegotowanej) do przemywania skóry, płukanek.
Ekstrakt szczawiowy - Extractum Rumicis: 500 g zmielonych w maszynce œwieżych korzeni i 500 g zmielonego œwieżego ziela (liœci) zalać 500 ml gorącego alkoholu 70%, 100 g ciepłej gliceryny płynnej (glicerolu) oraz 400 ml gorącej wody. Wymieszać wszystko razem, pognieœć drewnianą pałką i odstawić w zamkniętym słoju (np. 3 l) na 7 dni. Po 7 dniach uzyskany ekstrakt odcedzić, wyekstrahowany materiał roœlinny przepłukać jeszcze niewielką iloœcią wódki, wygnieœć. Oba otrzymane płyny połączyć. Zażywać 2 razy dziennie po 10 ml na miodzie, przez 3 tygodnie. Po 1-2 miesiączach przerwy leczenie wznowić. Przyjmować dużo napojów i ziół moczopędnych (czyszczących układ moczowy, np. perz, ortosyfon, nawłoć, rdesty, mydlnica, wilżyna, skrzyp, brzoza, pokrzywa, połonicznik). W ciągu roku zaplanować 4-5 kuracji. Obliczyć iloœć potrzebnego ekstraktu na kurację. Na 21-dniowe leczenie potrzebne będzie 420-430 ml ekstraktu. Na roczną kurację potrzebować będziemy około 1680 ml ekstraktu, czyli około 2 l.
Dokument chroniony prawami autorskimi
Dr Henryk Różański
Poznań-Swarzędz 2007
Hakoroœl rozesłana (czarci pazur, diabelski pazur) Harpagophytum procumbens A.P. de Candolle (rodzina połapkowate -Pedaliaceae). Roœlina pochodzi z Południowej Afryki. Wytwarza bulwiaste korzenie spichrzowe. Bylina dorastająca do 50 cm wys. o łodydze płożącej się. Liœcie dłoniasto-klapowane. Kwiaty purpurowe, pojedyncze w kątach liœci. Owocem jest kolczasta torebka.
Hakoroœl - Harpagophytum
Surowiec zielarski
Do celów leczniczych zbierany jest korzeń hakoroœli - Radix Harpagophyti. Z korzeni sporządzany jest proszek: Pulves Harpagophyti, ekstrakt płynny i suchy - Extractum Harpagophyti, które następnie służą do wyrobu tabletek, nalewki, kapsułek, maœci.
Składniki aktywne
Do najistotniejszych składników czynnych korzeni Harpagophytum należą glikozydy irydoidowe (1-3%): harpagozyd (8-p-cynamoiloharpagid; znany od 1962 roku), harpagid (C15H24O10), prokumbina (wyizolowany w 1964 roku), werbaskozyd, izoakteozyd, ponadto trójterpeny (kwas oleanolowy, kwas ursolowy, kwas acetylo-oleanolowy), kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy, kwas cynamonowy, kwas kawowy), cukry 50-70% (stachioza, rafinoza, fruktoza), flawonoidy (kwercetyna, kemferol, luteolina), fitosterole (stigmasterol, beta-sitosterol), chinony (harpagochinon
Właœciwoœci fitofarmakologiczne, preparaty, dawkowanie
Wyciągi z korzenia hakoroœli posiadają właœciwoœci przeciwzapalne, przeciwreumatyczne, przeciwartretyczne, przeciwbólowe, pobudzające wydzielanie soków trawiennych, poprawiające trawienie, odtruwające i żółciopędne.
Mechanizm działania polega na hamowaniu powstawania prostaglandyn. Składniki hakoroœli są naturalnymi wymiataczami wolnych rodników i nadtlenków. Obniżają poziom cholesterolu we krwi.
Wskazania: reumatoidalne zapalenie stawów, artretyzm, bóle mięœni i stawów, niedokwaœnoœć i bezsocznoœć żołądka, zaburzenia przepływu żółci, stany zapalne wątroby, wirusowe zapalenie wątroby, stany zapalne œcięgien i więzadeł, kontuzje sportowe, nerwobóle, zapalenie wielonerwowe, rwa kulszowa; stany zapalne narządów rodnych (np. zapalenie przydatków, zapalenie sromu, upławy, zapalenie jąder), choroby alergiczne, chorobach przeziębieniowe, choroby zakaŸne, choroby autoimmunologiczne (autoagresja, np. łuszczyca, toczeń rumieniowaty, ziarnica, twardzina); choroby skórne (trądzik pospolity, trądzik różowaty, łojotokowe zapalenie skóry), stany zapalne i wysiękowe uszu i oczu na tle zakażeń bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych i roztoczowych.
Hakoroœl można zastąpić zielem œwietlika, zielem szelężnika, zielem zagorzałka, zielem pszeńca, kłączem łuskiewnika, zawierają bowiem również glikozydy irydoidowe (okłady z naparu, równoczesne picie naparu lub nalewki).
Sproszkowany korzeń - Pulves Harpagophyti - 3-5 g dziennie, np. 1 g co 6 godzin; w przypadku chorób artretycznych i reumatycznych przez wiele miesięcy.
Wyciąg płynny - Ekstractum Harpagophyti 2:1 (2 częœci rozdrobnionego korzenia na 1 częœć alkoholu) - 1200-2500 mg dziennie.
Nalewka z hakoroœli - Tinctura Harpagophyti 1:3 (1 częœć rozdrobnionego korzenia na 3 częœci alkoholu 40-60%): 5 ml 3 razy dziennie.
Napar z hakoroœli - Infusum Harpagophyti (napar) 3-4%: wypić w 3 porcjach (3-4 g rozdrobnionego korzenia na 100 g wrzącej wody, przykryć, odstawić na 30 minut, przecedzić, dopełnić brakującą iloœć wody do 100 g, najlepiej przepłukując odcedzony korzeń gorącą wodą powtórnie). Można stosować do okładów, płukania i przemywania ma skórę i błony œluzowe.
Patrz również: http://luskiewnik.strefa.pl/harpagophytum.html
Dokument chroniony prawami autorskimi
Dr Henryk Różański
Poznań-Swarzędz 2007
Mydlnica lekarska - Saponaria officinalis Linne należy do rodziny goŸdzikowatych - Caryophyllaceae. Jest to roœlina wieloletnia, występująca w naszym kraju, dorastająca do 60 cm wys. Roœnie na łąkach, nad brzegami rzek, na zboczach. Kłącze rozgałęzione, walcowate, pełzające. Liœcie jajowato-lencetowate, ostre z 3 nerwami, brzegiem szorstkie. Kwiaty zebrane w dwuramienną wierzchotkę, białe lub różowe. Kwitnie od czerwca do wrzeœnia.
Saponaria officinalis L. - mydlnica lekarska
Surowiec zielarski
Surowcem jest ziele i korzeń - Herba et Radix Saponariae. Korzeń jest dostępny w sklepach zielarskich. Ziele można pozyskać z naturalnego stanu lub z uprawy. Suszenie surowców powinno odbywać się w temperaturze do 50 stopni C. Korzenie wykopywać jesienią lub wiosną, natomiast ziele w czasie kwitnienia.
Surowce zawierają saponiny trójterpenowe 5-7%, rzadziej 10% (korzeń), flawonoidy (saponaryna), cukry (galaktoza). Sposród saponin można wymienić: saporubryna, kwas saporubinowy, sapotoksyna, saponaryna (rozpada się do saponaretyny i glukozy).
Właœciwoœci fitofarmakologiczne, zastosowanie, preparaty i dawkowanie
Działanie: wykrztuœne, odtruwające, przeciwzapalne, regulujące wypróżnienia, żółciotwórcze, żółciopędne, antyseptyczne, przeciwgrzybicze, antybakteryjne, rozkurczowe. W większych dawkach działa wymiotnie. Wzmaga wydzielanie moczu.
Mydlnica ma duże zastosowanie w leczeniu nieżytów układu oddechowego (np. zapalenie oskrzeli). W małym stopniu są wykorzystywane inne właœciwoœci lecznicze mydlnicy. Zastosowana na skórę działa oczyszczająco, zmiękczająco i rozjaœniająco.
Saponiny mają zdolnoœć wiązania się z wieloma ksenobiotykami, w tym lekami. W umiejętny sposób można je wykorzystać do przyspieszania wchłaniania i rozprzestrzeniania się okreœlonego leku (np. dawniej leków rtęciowych i bizmutowych) w organizmie chorego, jak i do przyœpieszania eliminacji ksenobiotyków z ustroju. Saponiny zwiększają wydalanie moczu i potu, pobudzają wydzielanie żółci, œliny i œluzu. Dzięki temu, że wiążą się z niektórymi metalami i lekami i przy tym zwiększają przepuszczalnoœć błon komórkowych możliwe jest ich szybsze usunięcie z organizmu.
Odwar z mydlnicy - Decoctum Saponariae 5% (1-2 łyżki korzeni lub ziela na 1 szklankę wody, gotować 3-5 minut; odstawić na 30 minut) - 1-2 szklanki wypić w ciągu dnia porcjami. Stosować również zewnętrznie do okładów, płukanek i przemywania. Po tygodniu dawkę odwaru zmniejszyć do 100 ml 2 razy dziennie. Leczenie powinno trwać w sumie 4 tygodnie. Po 3 tygodniach przerwy kurację powtórzyć.
Odwar z mydlnicy dawniej oficjalny w medycynie: 4-6 g rozdrobnionego korzenia na 200 ml wody, gotować 10 minut, odstawić na kilkanaœcie minut, przecedzić. Co 3 godziny 1 łyżka odwaru w nieżycie gardła, krtani, oskrzeli i płuc.
Nalewka mydlnicowa - Tinctura Saponariae: 100 g œwieżych lub suchych korzeni zalać 500 g alkoholu 40-60%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Zażywać 2 razy dziennie po 5 ml w 100 ml wody przez 21-28 dni. Po 3 tygodniach przerwy leczenie powtórzyć. Nalewką nierozcieńczoną pędzlować chore miejsca na skórze i błonach œluzowych (owrzodzenia, opryszczka, liszaje, zajady, pleœniawki, wyprysk). Po rozcieńczeniu (1 łyżka na 1 szklankę wody przegotowanej) używać do przemywania twarzy i płukania włosów (łojotok, zaskórniki, trądzik, łupież). Włosy płukać odwarem lub rozcieńczoną nalewką po umyciu szamponem dziegciowym (np. Polytar), albo z siarczkiem selenu (Selsun).
Dokument chroniony prawami autorskimi
Dr Henryk Różański
Poznań-Swarzędz 2007
luskiewnik
Skrytek polny - Aphanes arvensis Linne, czyli Alchemilla aphanes Leers, Alchemilla arvensis (L.) Scopoli w niektórych systemach taksonomicznych zaliczany jest do rodzaju Alchemilla - przywrotnik. Dawniej był nawet nazywany przywrotnikiem polnym. Nie należy go mylić z przywrotnikiem pospolitym - Alchemilla vulgaris L., którego działanie i zastosowanie jest bardziej znane niż skrytka polnego. Należy do rodziny różowatych - Rosaceae.
Skrytek polny (szwajc.Ackerfrauenmantel, fr. Aphanes champs, ital. Ventaglina dei campi; ang. Parsley piert) jest rozpowszechniony na terenie całej Polski. W Szwajcarii występuje głównie w północnych i zachodnich kantonach, ponadto w Ticino. Jest chwastem zbożowym, unikającym gleb wapiennych. Kwitnie na zielono od maja do paŸdziernika. Roœlina jednoroczna. Dorasta do 15 cm wys. Łodyga cienka, krótko owłosiona. Liœcie brzegiem ząbkowane,orzęsione, œciągnięte w krótki ogonek. Kwiaty w kątach liœci. Pręcik 1, słupek 1. Kielich 4-działkowy. Owoce brązowe. Liœcie ciemnozielone, dłoniasto 3-5 dzielne, nieco przypominają liœcie pietruszki.
Surowcem zielarskim jest ziele skrytka - Herba Aphanis, zbierane przed i w czasie kwitnienia, praktycznie od maja do jesieni. Suszenie surowca powinno odbywać się w ciemnym i przewiewnym miejscu, można nawet przeprowadzić suszenie w lekko ogrzanym piekarniku. Jest to surowiec garbnikowy, polifenolowy.
Zawiera kwas galusowy, elagowy, nieco saponin, garbniki, procyjanidyny, flawonoidy (kwercetyna), związki krzemu.
Działanie: odkażające i przeciwzapalne na układ moczowo-płciowy, zapobiegający odkładaniu się złogów i pasku w drogach moczowych i w nerkach, moczopędne, poprawiające proces oddawania moczu, zapobiegające nietrzymaniu moczu; przeciwzapalne na gruczoł krokowy; œciągające i przeciwzapalne na gardło, żołądek i jelita, hamujące biegunki, bóle brzucha. Leczy wysięk zapalny w obrębie jelit. Zasusza wrzody. Hamuje drobne krwawienia w œcianie żołądka i jelit. Przyspiesza gojenie ran, owrzodzeń skórnych i mokrych wyprysków. Nadaje się do pielęgnowania skóry tłustej, trądzikowej, skłonnej do liszajów, pokrzywki i sączących wyprysków.
Wskazania: stany zapalne układu moczowego i pokarmowego, skłonnoœci do kamicy moczowej, obrzęk i stan zapalny gruczołu krokowego, zaburzenia trzymania i oddawania moczu, nieżyt jelit i żołądka, zaburzenia trawienne; owrzodzenia jelit i żołądka, polipy jelit, hemoroidy (czopki, wlewki), œwiąd odbytu (lewatywa, czopki), stany zapalne pochwy, warg sromowych, moszny i prącia (płukanki, obmywanie), stany zapalne w pachwinach, wyprzenia pachwinowe (okłady, płukanki), stany zapalne, ropne jamy ustnej, zapalenie przyzębia (picie naparu i płukanki), łojotok, trądzik na cerze tłustej, zmiany łuszczycowe krwawiące i sączące (picie naparu, okłady, maœć), opryszczka, liszaje, owrzodzenia skóry, mokre wypryski (maœć, okłady, przemywanie, picie naparu); stany zapalne powiek i spojówek (okład), trudno gojące się rany (maœć, okłady).
Preparaty i dawkowanie:
1. Napar z ziela skrytka - Infusum Aphanis: 1-2 łyżki rozdrobnionego ziela suchego lub œwieżego zalać 1 szklanką wrzącej wody, odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1 szklance naparu; przy nieżytach układu pokarmowego: 100 ml co 2 godziny. Napar można używać do okładów, płukanek i przemywania, ponadto płukania włosów przy łojotoku i œwiądzie skóry. Jeżeli chcemy użyć wyciąg wodny do lewatywy i irygacji pochwy napar pogotować kilka minut na małym ogniu i dodać jeszcze do niego 1 łyżkę surowca, aby był mocniejszy.
2. Maœć skrytkowa - Unguentum Aphanis: œwieże ziele skrytka wypłukać, skropić spirytusem, dodać nieco gliceryny i rozetrzeć w moŸdzierzu lub silnie rozdrobnić w maszynce (przemielić, albo w rozmaitych mikserach, blenderach), następnie na każdą 1 częœć papki roœlinnej dać 0,5 częœci tranu (albo maœci z witaminą A) i 3 częœci masła, ucierać do jednolitej masy. Przechowywać w lodówce. Możliwe jest dodanie olejku herbacianego lub cedrowego (kilka kropel, zależnie od potrzeby), aby wzmocnić działanie antyseptyczne. Maœcią smarować zmiany skórne i oparzenia. Można wprowadzać także do odbytu przy œwiądzie.
3. Intrakt skrytkowy - Intractum Aphanis: 1 częœć œwieżego i rozdrobnionego ziela zalać 3 częœciami gorącego alkoholu 40%, odstawić na 7 dni, potem przefiltrować. Doustnie stosować 5-10 ml w 100 ml wody zdrojowej. 1 łyżka intraktu na szklankę wody daje dobry roztwór do okładów, przemywania skóry i płukania jamy ustnej, gardła i narządów płciowych. Do wcierania we włosy przy łupieżu, wypadaniu, œwiądzie skóry owłosionej - stosować po umyciu głowy; po kilku godzinach można z lekka spłukać głowę z intraktu naparem z ziela skrytka i pozostawić do wyschnięcia.
Liœcie skrytka są jadalne. Można je przyrządzać jak szpinak i marynować.
Czarnuszka siewna
Nigella sativa L. (Ranunculaceae)
w praktycznej fitoterapii
Dr Henryk Różański
Czarnuszka siewna była stosowana w medycynie starożytnej (Egipt), ponadto w Turcji i w Azji. W medycynie arabskiej używana w leczeniu nieżytu żołądka i jelit. W Polsce roœlina ta jest mało popularna w ziołolecznictwie. Możliwe jest uprawianie czarnuszki do celów leczniczych i przyprawowych. W niektórych krajach czarnuszka jest stosowana jako przyprawa. W Polsce niektórzy dystrybutorzy ziół mają w swojej ofercie czarnuszkę siewną. Popularna przyprawa w Bułgarii, Turcji, Indiach i Arabii.
Surowiec: nasienie i olej czarnuszkowy - Semen et Oleum Nigellae sativae. Mielone nasiona czarnuszki można wykorzystać do sporządzania nalewki, miodu ziołowego, wywaru lub zażywać jako proszek. Wyciąg olejowy z nasienia czarnuszki można zażywać doustnie lub stosować na skórę do wcierania i okładów. W sprzedaży jest dostępny olej czarnuszkowy bogaty w witaminę F, fitosterole i olejek eteryczny (tymochinony). Olej tłusty z czarnuszki ma wysoką cenę i bardzą dużą wartoœć odżywczą oraz leczniczą.
Skład chemiczny: nasienie: olejek eteryczny (do 2,5%), olej tłusty (30-35%), alkaloidy imidazolowe (nigellina = nigelline-N-oxide, nigellimina, nigellon), fitosterole (alfa-spinasterol, stigmosterol, kampesterol, stigmas 7-en-3-beta-ol), witamina E, saponiny trójterpenowe (melantyna - melanthin, alfa-hederyna), antrachinony. Zawiera tymochinony, tymol, karwakrol, tymohydrochinony, t-anetol i 4-terpineol, p-cymen, alfa-pinen, taniny, flawonoidy (kwercetyna). Bielmo bogate w aminokwas walinę. Spoœród falwonoidów warto wymienić triglikozydy kemferolu i kwercetyny.
Oleum Nigellae sativae: kwas olejowy, palmitynowy, erukowy, linolenowy, linolowy (55,8%), arachidonowy, mirystycynowy, stearynowy.
Działanie farmakologiczne: hipoglikemiczne, przeciwbólowe, przeciwzapalne, silnie antybiotyczne (antybakteryjne, antywirusowe, przeciwgrzybicze), przeciwpasożytnicze, silnie żółciotwórcze, żółciopędne, rozkurczowe, odkażające układ pokarmowy i oddechowy, moczopędne, przeciwobrzękowe, odtruwające, uspokajające, immunostymulujące (pobudza proliferację limfocytów, syntezę interferonu, zwiększa liczbę limfocytów cytotoksycznych, NK i B). Istnieją doniesienia o wpływie przeciwnowotworowym wyciągów z czarnuszki siewnej. Szwajcarskie prace informują o wpływie ochronnym czarnuszki na żołądek i wątrobę. Składniki czarnuszki hamują syntezę prostaglandyn. Tymochinon i nigellina blokują 5-lipooksygenazę i indukowalną syntazę tlenku azotu. Hamują odczyny autoagresji immunologicznej. Czarnuszka należy do nielicznej grupy roœlin mających zastosowanie w terapii chorób autoimmunologicznych, np. toczeń, łuszczyca, reumatyzm, alergie. alfa-hederyna posiada właœciwoœci antynowotworowe. Wyciągi z czarnuszki obniżaja poziom glukozy we krwi i zmniejszają ryzyko powstawania zakrzepów i zatorów. Olej z czarnuszki ochrania i odtruwa miąższ wątroby. Olejek eteryczny z czarnuszki oraz wyciąg spirytusowy z nasion czarnuszki rozszerza oskrzela i przerywa atak astmy.
Przeciwwskazania: ciąża. Trująca dla bezkręgowców i ryb.
Wskazania: dermatozy, wypryski, atopowowe zapalenie skóry, łuszczyca, zakażenia Candida, Cryptococcus i innymi grzybami chorobotwórczymi; trądzik ostry i przewlekły, choroby uczuleniowe, astma (dychawica), przewlekłe i trudne do wyleczenia zakażenia (infekcje) bakteryjne i grzybowe, niezyt oskrzeli, tchawicy, krtani i gardła, kaszel, stany zapalne płuc, zapalenie i nieżyt zatok obocznych nosa, stany nieżytowe układu żółciowego, zastoje żółci, kamica zółciowa, przewlekłe nieżyty nosa, w tym alergiczne, skąpomocz, obrzęki, cukrzyca, biegunka, nieżyt przewodu pokarmowego, choroby pasożytnicze układu pokarmowego, płciowego i skóry, bóle różnego pochodzenia, zastoje żółci, choroba wrzodowa.
Preparaty:
1. Proszek czarnuszkowy: nasienie zmielić w młynku na pył. Zażywać w dawce 1 łyżeczki 2 razy dziennie. Ponadto jako przyprawa, np. do chleba, do mięs, do kapusty.
2. Miód czarnuszkowy: na każdą łyżkę miodu dać 1 łyżeczkę czarnuszki i 1 łyżeczke wina lub wódki 40%, wymieszać. Zażywać 2 razy dziennie po 1 łyżce. Przy przeziębieniu, kaszlu, chorych zatokach - 1 łyżka co 6 godzin.
3. Nalewka czarnuszkowa - Tinctura Nigellae: pół szklanki mielonych nasion zalać 250 ml alkoholu 40%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dziennie po 5 ml na miodzie albo w mleku z miodem. Stosowac do przemywania schorzałych i bolących miejsc, ponadto do wcierania (reumatyzm, mięœniobóle, kontuzje sportowe, nerwobóle). Leczy trądzik, wspomaga leczenie łuszczycy, wyprysków i dermatoz. Do przmywania skóry trądzikowej i łojotokowej - 1 łyżka nalewki na 200 ml wody mineralnej, wymieszać.
4. Napar: 1 łyżkę rozdrobnionych nasion zalać 1 szklanką wrzącej wody lub mleka, odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po 100-150 ml, mleko osłodzić miodem. W chorobach układu oddechowego - małe dawki, ale często, co 2-3 godziny. Naparem przemywać skórę trądzikową i łojotokową. Ponadto do płukania narządów płciowych przy infekcjach i stanach zapalnych. Do lewatyw - przy zakażeniu jelita grubego grzybami.
5. Krople do nosa przy katarze i chorych zatokach: 1 łyżkę rozdrobnionych nasion zalać 100 ml roztworu fizjologicznego soli 0,9% (dostępny w aptekach bez recepty); zagotować i odstawić na 30 minut, przecedzić. Uzupełnić brakującą iloœć roztworu (do 100 ml). Przefiltrować przez watę. Wprowadzać do obu otworów nosowych kilka razy dziennie, najlepiej za pomocą dozownika w formie spryskiwacza.
Dawkowanie: 500-1000 mg olejku czarnuszkowego 2-3 razy dziennie, sproszkowany owoc - 1,5-2 g 2 razy dziennie na miodzie. Olej czarnuszkowy tłusty - 1-2 g 2 razy dziennie, na czczo.
* Skład: Nasiona zawierają dużo tłuszczu (do 40%), olejek lotny (do 1,5%), saponinę - melantynę , garbniki, gorycz - nigellinę i alkaloid - damasceinę.
Aby sporządzić odwar leczniczy należy łyżeczkę nasion zalać filiżanką wody i pić 2 razy dziennie. Czarnuszkę stosuje się również w przypadku nieżytu oskrzeli.
Sztuka kulinarna: czarne nasiona służą jako dodatek do pieczywa, do przetworów warzywnych, do aromatyzowania wina oraz w niewielkim zakresie do produkcji olejku eterycznego używanego w cukiernictwie.
Rozmaryn lekarski - Rosmarinus officinalis Linné
rodzina wargowe, jasnowate - Labiatae, Lamiaceae
Dr Henryk Różański
luskiewnik
Rozmaryn lekarski - krzew wys. ok. 2 m, Bułgaria, 2007 r.
Ogólna charakterystyka
Rozmaryn występuje w stanie dzikim w Azji, Afryce Północnej i Południowej Europie. W Polsce często uprawiany w ogrodach i w domach. W stanie naturalnym jest krzewem, dorastającym nawet do 3 m wys. Liœcie równowąskie, na górnej powierzchni nagie, lœniące lub rzadziej delikatnie pokryte srebrnym nalotem, pomarszczone; na dolnej powierzchni białofilcowate (kutner, włoski dolnej powierzchni blaszki choinkowate). Ulistnienie równoległe. Starsze pędy drewniejące, gubiące liœcie. Brzegi liœci podwinięte. Blaszki liœciowe długoœci do 4 cm, szerokoœci 2-4 mm. Kwiaty wargowe, liliowe, białe, błękitne lub fioletowe.
Surowiec
Surowcem farmaceutycznym jest ziele i liœć rozmarynu - Herba et Folium Rosmarini. Ważnym surowcem jest również olejek rozmarynowy - Oleum Rosmarini, wchodzący w skład wielu preparatów złożonych gotowych i recepturowych.
Liœć rozmarynu i olejek rozmarynowy można nabyć w sklepach zielarskich i aptekach. W wielu sklepach znajduje się również œwieże ziele rozmarynu, które można spożytkować do celów leczniczych. Surowiec pochodzący z południowych krajów jest zasobniejszy w olejek eteryczny.
Rozmaryn - krzew w naturze, Bułgaria 2007 r.
Z przeszłoœci
Dioskorides (I w.n.e.) stosował rozmaryn w formie wina i wodnych wyciągów w leczeniu padaczki, żółtaczki, zatrzymania moczu, a zewnętrznie do leczenia ran. Wyciągi z rozmarynu miały ponoć poprawiać wzrok; taką opinie znaleŸć można nawet w publikacjach XIX- i XX-wiecznych..
Rhazes (864-925) opisywał zastosowanie rozmarynu do przedłużania trwałoœci mięsa. W tym celu rozmarynem wypełniano tusze zabitych zwierząt oraz pokrywano nim mięso.
Lonicerus (1528-1586) polecał rozmaryn jako œrodek oczyszczający wątrobę, pobudzający miesiączkowanie, czyszczący krew (depurativum), napotny, przeciwpadaczkowy, przeciwko podagrze i podnoszący płodnoœć.
Matthiolus (1501-1577) stosował rozmaryn w leczeniu padaczki, jako œrodek wzmacniający i pobudzający przy paraliżach, ospałoœci, braku chęci do życia.
Wittichius, czyli Johannes Wittich żyjący w latach 1537-1596 (Vademecum 1594-1595 r.) zaleca w leczeniu padaczki rozmaryn wymieszany z rutą.
Johann Wilhelm Weinmann (1683-1741) opisał rozmaryn jako roœlinę znosząca bladoœć skóry, pobudzająca płciowo, na pobudzenie miesiączki, wzmacniającą. Polecał go w leczeniu zatrzymania miesiączki, zaparcia, chorób œledziony, schorzeń wątroby, puchliny wodnej i skurczów żołądka.
Johann Friedrich Osiander (1787-1855) opisał zastosowanie rozmarynu w zapobieganiu powstawania nieprzyjemnego zapachu z ust, w leczeniu epilepsji, reumatyzmu, artretyzmu, ogólnego osłabienia i blednicy.
Parturier i Rouselle (1929 r.) opisali dobroczynny wpływ rozmarynu na wątrobę i jego zastosowanie w leczeniu chorób wątroby.
Istnieją także doniesienia o wyleczeniu kobiet, u których na skutek głodowania lub odchudzania się głodówką doszło do zatrzymania menstruacji. Hormony nie pomagały, podczas gdy rozmaryn przywrócił prawidłowe miesiączkowanie.
Leclerc stosował rozmaryn w leczeniu dyspepsji (niestrawnoœci). Natomiast Wizenmann (1930 r.) wykorzystywał rozmaryn w leczeniu zaburzeń nerwowych u kobiet w okresie klimakterium.
Właœciwoœci fitochemiczne
Ziele zawiera garbniki (5-8%), olejek eteryczny (1-2,5%), kwas rozmarynowy (2-5%), kwas kawowy, kwas chlorogenowy; dwuterpeny: kwas karnozolowy (carnosolic acid), karnozol - carnosol (pikrosalvinę - do 4,6%), rozmaridofenol (rosmaridophenol), rozmanol = rosmanol; trójterpeny: kwas oleanolowy (oleanolic acid), kwas ursolowy (ursolic acid), alfa-amyryna, beta-amyryna, betulina; flawonoidy (apigenina, łepetyna = nepetin, luteolina, diosmetyna, genkvanin = genkwanina w formie glikozydowej, nepitryna = nepitrin, 6-metoksygenkwanina = 6-methoxygenkwanin, hispidulina = hispidulin, sinensetyna = sinensetin), fitosterole (beta-sitosterol), rozmarichinon = rosmariquinon.
Olejek eteryczny rozmarynu zawiera głównie 1,8-cineol (17-35-50%), borneol (8-10-20%), estry borneolu (2-7%), kamforę (10-15-25%), pinen (15-25%), verbenon (1-8%), terpineol (12%), kamfen (5%). Ciężar właœciwy olejku rozmarynowego od 0,895 do 0,920.
Uwaga! Kwas karnozowy = carnosic acid, czyli rozmarycyna = rosmaricine C20H28O4 to synonimowe nazwy dla kwasu karnozolowego (carnosolic acid).
Carnosol = karnozol
Karnozolowy kwas = Carnosic Acid = Carnosolic Acid
Rozmarynowy kwas - Rosmarinic Acid
Rosmarinus - młode odtrosty na krzewie, Bułgaria 2007 r.
Właœciwoœci fitofarmakologiczne
Większoœć składników rozmarynu bardzo słabo przechodzi do czystej wody, dlatego wodne wyciągi z rozmarynu mają wąskie zastosowanie w fitoterapii. Wartoœciowe i efektywne w działaniu są wyciągi wodno-alkoholowe, alkoholowe i olejowe. Na rynku trudno obecnie znaleŸć wartoœciowy surowiec. Należy on do grupy surowców olejkowych, zatem jest bardzo wrażliwy na zbiór, suszenie i rozdrabnianie. Niewłaœciwa przeróbka ziela (liœci) rozmarynu powoduje potężne straty składników czynnych, które łatwo ulegają rozkładowi i ulotnieniu pod wpływem œwiatła, tlenu i wysokiej temperatury. Olejek rozmarynowy może być fałszowany lub rozcieńczany roztworem mieszaniny syntetycznej kamfory, borneolu, olejku eukaliptusowego i sosnowego (terpentynowego).
Alkoholowe i wodno-alkoholowe wyciągi z rozmarynu działają rozkurczowo na mięœnie gładkie jelit, układu moczowego, układu żółciowego oraz naczyń krwionoœnych obwodowych. Mogą powodować obniżenie ciœnienia tętniczego krwi oraz działać inotropowo dodatnio na serce (zwiększenie siły skurczu mięœni przedsionków serca). Poprawiają krążenie krwi w układzie wieńcowym serca. Preparaty zawierające alkoholowe i wodno-alkoholowe wyciągi z rozmarynu zwiększają iloœć produkowanej i uwalnianej żółci (działanie żółciotwórcze, żółciopędne). Uintensywniają przebieg miesiączki, mogą zwiększać krwawienia miesiączkowe. U zwierząt obserwowałem nasilenie popędu płciowego i rui. Kobietom ciężarnym nie należy podawać preparatów rozmarynu, bowiem mogą spowodować przekrwienie narządów płciowych, krwotok, a nawet poronienie, wskutek zwiększenia wrażliwoœci macicy na bodŸce.
Nalewka, wino rozmarynowe, intrakt i olejek rozmarynowy hamują procesy fermentacji i gnicia w jelitach, działają wiatropędnie, zwiększają wrażliwoœć jelita grubego na stan wypełnienia masą kałową, przez co pobudzają odruchy jelit odpowiedzialne za defekację. Dzięki temu rozmaryn reguluje wypróżnienia i zapobiega zaparciom, jednakże nie u wszystkich osób.
Napar, odwar, sok rozmarynowy, nalewka, intrakt i olejek rozmarynowy pobudzają wydzielanie soków trawiennych, wzmagają trawienie i przyswajanie pokarmu. Wodne wyciągi z rozmarynu działają œciągająco i przeciwbiegunkowo.
Alkoholowe i wodno-alkoholowe wyciągi z rozmarynu oraz sam olejek rozmarynowy mają silne właœciwoœci przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Istnieją liczne prace udowadniające wpływ wyciągów rozmarynowych na hamowanie rozwoju bakterii gram-ujemnych - Campylobacter.
Do związków hamujących rozwój bakterii i grzybów patogennych, zawartych w rozmarynie należą (wg Ivana Basić, Ljubljana 2006):
1. Olejek eteryczny zawierający borneol, cyneol, pinen, linalol, kamforę, verbenon i eugenol.
2. Flawonoidy: apigenina, rutyna, diosmina, genkwanina i luteolina.
3. Kwasy fenolowe: kwas rozmarynowy, kwas kawowy, kwas ferulowy.
4. Diterpeny: karnozol, kwas karnozolowy, rozmanol, epirozmanol, kwas betulinowy, betulina, rozmakinon A i B, roficeron.
5. Trójterpeny: kwas ursolowy, kwas hydroksybetulinowy, kwas 12-O-metylokarnozolowy
Olejek rozmarynowy, spirytus rozmarynowy, nalewka rozmarynowa wcierane w skórę powodują jej przekrwienie i rozgrzanie oraz miejscowe znieczulenie, co daje efekt przeciwbólowy i przeciwœwiądowy. Rozgrzewające właœciwoœci rozmarynu zostały wykorzystane w leczeniu reumatyzmu, artretyzmu, przeziębienia, odmrożeń, a także przy nerwobólach i mięœniobólach. Poprzez poprawę krążenia krwi, rozmaryn przyczynia się do lepszego odżywienia i natlenienia chorych tkanek, szybszego usuwania z nich szkodliwych metabolitów oraz przyœpieszonej ich regeneracji.
Rozmaryn jest bogaty w we flawonoidy, kwasy fenolowe i związki terpenowe będące naturalnymi wymiataczami wolnych rodników, antyoksydantami, inhibitorami cyklooksygenazy prostaglandynowej i lipooksygenazy, hialuronidazy, elastazy, reduktazy aldozowej, dzięki posiada właœciwoœci przeciwzapalne, przeciwbólowe, antymutagenne i stabilizujące strukturę błon komórkowych. Posiada również właœciwoœci przeciwhistaminowe, zmniejszając objawy alergii. Ogólnie mówiąc rozmaryn zawiera składniki chemoprewencyjne (ochronne, osłaniające), np. karnozol, kwas karnozolowy. Polifenole rozmarynu indukują detoksykację poprzez stymulowanie aktywnoœci cytochromu P-450 oraz glutation S - transferazy.
Preparatu rozmarynu, a szczególnie olejek rozmarynowy hamuje laktogenezę (wytwarzanie mleka w gruczole mlekowym) - lactifugum.
Olejek rozmarynowy zabija pasożyty zewnętrzne.
Jest składnikiem macidła mydlano-amoniakalnego (Linimentum sapon.ammon.)
Przed II wojną œwiatową, rozmaryn był składnikiem wielu popularnych gotowych preparatów, np. Rosmarin-Einreibung Bombastus (mieszanina nalewek: rozmarynowej, szałwiowej, imbirowej, olejku różanego i spirytusu 70%) - jako nervinum; Roskosan - mazidło i maœć (mazidło zawierało olejek gorczycowy, nalewkę z ostrej papryki, kamforę, salicylan metylu, nalewkę eukaliptusową, nalewkę rozmarynową i tran) - jako antirheumaticum; Rosmarol (mieszanina salicylanu metylu i olejku rozmarynowego) - jako antirheumaticum; Rosmarinus-Plantrit - tabletki zawierające liœć rozmarynu - jako diureticum (moczopędny), stomachicum (żołądkowy), carminativum (wiatropędny, przeciwwzdęciowy), cardiacum (nasercowy) i emmenagogum (pobudzający menstruację)
Rozmaryn lekarski w formie krzewu, Bułgaria 2007 r.
Zastosowanie, dawkowanie, preparaty
Rozmaryn jest znakomitą roœliną przyprawową, dodawaną do mięs, ryb i sałatek. Dodatek rozmarynu do pożywienia ułatwia trawienie i zwiększa apetyt.
Wino rozmarynowe - Vinum Rosmarini było stosowane dawniej w leczeniu nerwicy, bólu głowy, puchliny wodnej i osłabionego serca. Zalecał je dr Czarnowski (1905) i ks. Sebastian Kneipp (1821-1897). Wino należy sporządzić następująco: garœć œwieżych liœci rozmarynu rozdrobnić i zalać 1 litrem białego wytrawnego wina. Pozostawić na 3-7 dni, po czym przefiltrować. Zażywać 1-2 razy dziennie po 25-30 ml.
Herbatę (napar) z liœci lub ziela rozmarynu stosuje się w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych, wzdęciach, zapaleniu oskrzeli, krtani i gardła, gorączce i zdenerwowaniu. Napar rozmarynowy - Infusum Rosmarini sporządza się zalewając 1 łyżkę suchych lub œwieżych rozdrobnionych liœci (ziela) 1 szklanką wrzącej wody lub mleka. Przykryć i odstawić na 20 minut. Przecedzić. Napar można osłodzić miodem. Pić 3-4 razy dziennie po 100 ml. Dzieci od 6 do 12 roku życia 50 ml 3-4 razy dziennie. Napar wodny do okładów na oczy i twarz przy bladoœci, opuchnięciu ("cienie i worki pod oczami"), stanach zapalnych i œwiądzie.
Nalewka rozmarynowa - Tinctura Rosmarini: 1 częœć zmielonego ziela lub liœci zalać 4-5 częœciami alkoholu 40-60%, szczelnie zamknąć, odstawić na 7 dni w ciemne miejsce. Przefiltrować. Zażywać 2-4 razy dziennie po 5 ml w 100 ml wody lub z mlekiem i miodem. Ponadto stosować do przemywania skóry bladej, trądzikowej, łojotokowej, ze schorzeniami bakteryjnymi i wypryskami troficznymi. Można stosować do przemywania opryszczki. Do płukania jamy ustnej przy nieprzyjemnym zapachu z ust i stanach zapalnych (1 łyżka na szklankę wody), infekcjach bakteryjnych i grzybowych. Do wcierania w umyte włosy przy wypadaniu, łamliwoœci i braku puszystoœci.
Podobnie stosuje się intrakt rozmarynowy - Intractum Rosmarini, lecz wtedy należy zalać 1 częœć œwieżych mielonych liœci lub ziela 3-4 częœciami gorącego alkoholu 40-60%. Intrakt jest mocniejszy w działaniu. Alkoholowe wyciągi z rozmarynu dają uczucie przypływu siły i energii, przez co poprawiają samopoczucie i zwiększają sprawnoœć fizyczną i psychiczną. Jest on uwarunkowany obecnoœcią w surowcu kamfory, borneolu, cyneolu i kamfenu. Podczas przyjmowania przetworów z rozmarynu zaobserwować można zwiększoną częstotliwoœć wentylacji płuc z powodu tonizacji oœrodka oddechowego i naczynioruchowego. Olejek rozmarynowy w dawce 10-15 kropli wyraŸnie pobudza oœrodkowy układ nerwowy.
Obecnie rozmaryn stracił znaczenie w medycynie. W fitoterapii polskiej również nie pełnił szczególnie ważnej funkcji. Natomiast duże uznanie utrzymuje do dziœ w ziołolecznictwie krajów Azji, Europy Południowej i Północnej Afryki.
W XIX wieku oficjalnie w medycynie preparaty rozmarynowe były używane jako œrodek przeciwbólowy w bólach miesiączkowych oraz jako œrodek przeciwpadaczkowy, np.
Rp.
Fol. Rosmarini (liœć rozmarynu)
Fol. Melissae ana 8,0 (liœć melisy)
f. infus. ad. colat. 180,0 (przygotować napar, 180 g (ml))
Tinct. Laud. simpl. 1,0 (nalewka z makowca, zawierająca opium)
Sir. Menthae 15,0 (syrop miętowy)
M.D.S.Co godzinę zażyć łyżkę leku przy epilepsji i bólach miesiączkowych.
Olejek rozmarynowy jest wykorzystywany do wyrobu spirytusu rozmarynowego, dezodorantów, wód kolońskich, perfum, likierów i niektórych wódek. Olejek można zażywać w dawce 5-10 kropli na cukrze lub miodzie 1-3 razy dziennie. 1 gram to 50-51 kropli olejku rozmarynowego. Ulega wchłonięciu do krwi i limfy w jelicie cienkim. Wydalany jest z moczem, potem, żółcią i powietrzem wydychanym, działając przy tym rozkurczowo i odkażająco.
Spirytus rozmarynowy - Spiritus Rosmarini: olejek rozmarynowy 1 częœć, spiritus 90% 25 częœci, spiritus 70% 75 częœci. Olejek rozmarynowy rozpuœcić w spirytusie 90%, po czym dodać spirytus 70%, skłócić. Stosować do wcierania we włosy (przy łysieniu) oraz w skórę (nerwobóle, bóle stawów, mięœniobóle, zmarznięcie, słabe krążenie obwodowe, zespół zimnych dłoni i stóp).
Maœć rozmarynowa złożona - Unguentum Rosmarini compositum (1923 r.): Adeps (smalec) 16,0; Cer. flav. (wosk żółty), Ol. Nustic. (olej muszkatołowy) aa 2,0; Ol. Rosmarin.. Ol. Juniper. (olejek jałowcowy) aa 1,0. Składniki wymieszać. Maœć rozgrzewająca, przeciwbólowa, antyseptyczna.
Przedawkowanie. Zarówno olejek, jak i wyciągi alkoholowe z rozmarynu przedawkowane wywołują zawroty głowy, oszołomienie, halucynacje, częstomocz, silne pocenie się, nudnoœci, wymioty, a nawet utratę przytomnoœci i zapaœć. Bardzo duże dawki mogą spowodować œmierć (dawka œmiertelna olejku to około 100 g).
Rp. Spirytus aromatyczny do wcierania
Olejek rozmarynowy 1 ml
Olejek herbaciany 2,5 ml
Olejek miętowy 0,5 ml
Olejek eukaliptusowy 1 ml
Spirytus 90-96% 25 ml
Spirytus mrówczany 15 ml
Spirytus salicylowy 25 ml
Spirytus kamforowy 10 ml
Nalewka arnikowa 15 ml
Azucalen 5 ml lub Azulan + Nalewka nagietkowa (2,5 ml + 2,5 ml)
Olejki wymieszać ze spirytusem 90-96%, następnie dodać spirytus mrówczany, salicylowy i kamforowy, wymieszać. Na końcu wlać nalewki ziołowe.
Działanie: przeciwbólowe, znieczulające, rozgrzewajace, przeciwœwiądowe, przeciwwysiekowe, przeciwzapalne, odkażające.
Wskazania: urazy, krwiaki, zapalenie i bóle stawów, mięœni i nerwów, obrzęk kończyn, profilaktyka grzybicy stóp, wyprysk potnicowy na dłoniach i stopach, cuchnące pocenie się stóp.
Stosować do wcierania w skórę i przemywania skóry 3-4 razy dziennie.
Dawkowanie:
Pulvis Rosmarini (proszek rozmarynowy): suche liœcie rozmarynu zmielić na proszek. Doustnie zażywać 3 razy dziennie po 2 g.
Alkoholmel Rosmarini (alkoholmiód rozmarynowy): œwieże lub suche liœcie rozmarynu zmielić. Na każdą łyżeczke zmielonego surowca dać 1 łyżke miodu i 1 łyżeczkę wódki czystej lub spirytusu 50-60%, wymieszać. Zażywać doustnie 3 razy dziennie po 1 łyżce.
Oleum Rosmarini (olejek eteryczny rozmarynowy): 5-10 kropli 1-2 razy dziennie lub 5 kropli 3-4 razy dziennie.
Tinctura Rosmarini (nalewka rozmarynowa) 1:5: 5 ml w 100 ml wody 3-4 razy dziennie.
Unguentum Rosmarini (maœć rozmarynowa) zawiera 6-10% olejku eterycznego rozmarynowego. Może być sporządzona na eucerynie, lanolinie, smalcu lub mieszaninie tych składników z dodatkiem wazeliny i parafiny. Stosować zewnętrznie do wcierania 3-4 razy dziennie.
Infusum Rosmarini (napar rozmarynowy): 100 ml 3-4 razy dziennie.
Wyszukiwarka