Unia Europejska
struktura i zasady funkcjonowania
Spis treści
I. Czym jest Unia Europejska ?................................................................................................. 3
- Członkowie i kandydaci UE .................................................................................................. 4
II. Historia powstania i rozwój Unii Europejskiej .................................................................... 5
- Filary Unii Europejskiej ........................................................................................................ 9
- Cele UE ............................................................................................................................... 10
III. Instytucje Wspólnot Europejskich .................................................................................... 11
- Rada Europejska ................................................................................................................... 12
- Rada Unii Europejskiej ......................................................................................................... 12
- Komisja Europejska .............................................................................................................. 13
- Parlament Europejski ............................................................................................................ 14
- Trybunał Sprawiedliwości .................................................................................................... 16
- Trybunał Obrachunkowy ...................................................................................................... 16
- Komitet Ekonomiczno-Społeczny ........................................................................................ 17
- Komitet Regionów ................................................................................................................ 17
- Komitet Stałych Przedstawicieli ........................................................................................... 17
IV. Budżet Unii Europejskiej .................................................................................................. 18
- Jak duży jest budżet wspólnotowy i jak jest rozdzielany? .................................................... 18
- Na co przeznaczany jest budżet wspólnotowy? .................................................................... 18
- Uprawnienia budżetowe Parlamentu Europejskiego ............................................................ 19
- Jaka część budżetu Unii przeznaczana jest na instytucje europejskie? ................................ 20
- Kto kontroluje budżet roczny Wspólnoty? ........................................................................... 20
- Jakie środki się podejmuje, by zapobiegać przypadkom defraudacji w budżecie europejskim, zwłaszcza w sektorze rolniczym ? .......................................................................................... 20
Bibliografia ............................................................................................................................. 21
I. Czym jest Unia Europejska ?
Unia Europejska określana jest w wieloraki sposób. Trudno o jednoznaczną definicję tego ponadnarodowego organizmu, którego aktywność jest odczuwalna we wszystkich obszarach działalności: politycznej, gospodarczej, praw człowieka, ochrony środowiska, rozwoju nauki itp.
Najczęściej spotykane określenia definiują Unię Europejską jako:
- nowy typ związku między państwami,
- oparte na zasadzie wzajemności i solidarności porozumienie państw, które postanowiły wspólnie sprostać międzynarodowej konkurencji i razem pracować dla rozwoju społecznego i gospodarczego,
- związek ( obecnie ) 15 państw, członków Wspólnot Europejskich (Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej).
Unia Europejska w liczbach:
|
Członkowie UE (stan na 12.11.2001 r.) :
Austria
Belgia
Dania
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Luksemburg
Niemcy
Portugalia
Szwecja
Wielka Brytania
Kandydaci :
Bułgaria
Cypr
Czechy
Estonia
Litwa
Łotwa
Malta
Polska
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Turcja
Węgry
Włochy
Symbolem UE jest flaga zawierająca12 gwiazd w kolorze żółtym na tle błękitnym
Hymnem UE jest preludium "Ody do radości" z IX symfonii Ludwiga van Beethovena.
Zgodnie z Traktatem Maastricht o status członka zwyczajnego Unii Europejskiej może ubiegać się każde państwo europejskie. Decyzje w tej sprawie podejmuje jednomyślnie Rada Unii po zasięgnięciu opinii Komisji i po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego. Przyjęcie do Unii następuje przez zawarcie stosownej umowy przez Wspólnotę z państwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta wymaga ratyfikacji przez parlamenty wszystkich państw unijnych oraz parlament państwa kandydującego, po uprzednim wyrażeniu poparcia w referendum przez społeczeństwo państwa kandydującego do Unii.
II. Historia powstania i rozwój Unii Europejskiej
II wojna światowa spowodowała, iż zniszczeniu uległo wiele gospodarek krajów europejskich i w celu ratowania tych gospodarek większość rządów europejskich zaciągnęła poważne pożyczki w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Wojna natomiast spowodowała, że USA poważnie rozbudowały swój potencjał gospodarczy i po zakończeniu wojny rozpoczęły ekspansję na rynki europejskie, które stały się ich głównymi rynkami zbytu. W ten sposób Europa straciła swoją dominującą pozycję na rynku na rzecz USA. Produkcja przemysłowa Europy zachodniej przed II Wojną Światową w skali światowej wynosiła ok. 45%, natomiast już w 1948 roku ten udział zmalał do zaledwie 32,2% na rzecz USA, które już wtedy swoją produkcją przemysłową zaspokajały 58,2% rynku. Dodatkowym „ciosem” dla gospodarek europejskich było faktyczne podzielnie Europy na dwie części, a mianowicie na część zachodnią oraz na blok wschodni będący pod wpływem Związku Radzieckiego.
Wszystkie te czynniki spowodowały nasilenie się tendencji integracyjnych w Europie. Pierwszym poważnym akcentem mającym na celu scalenie krajów europejskich było zawarcie 4 kwietnia 1949 roku paktu północnoatlantyckiego, które zostało podpisane przez 10 krajów europejskich oraz przez USA i Kanadę. Pakt ten powołał do życia Organizację Paktu Północnego Atlantyku (NATO). Utworzenie tej organizacji było popierane przez USA, gdyż pomimo niektórych akcentów antyamerykańskich, oznaczało jednak gwarancję spłaty długów zaciągniętych po wojnie przez kraje europejskie w USA, uzyskanie sprzymierzeńca w walce z ZSRR oraz, co najważniejsze, zwiększenie zdolności importowej Europy zachodniej. Wielka Brytania i USA dążyły jednak do wciągnięcia w ramy NATO także Niemiec Zachodnich oraz do zniesienia ograniczeń w produkcji stali, które po wojnie zostały nałożone na Niemcy w celu demilitaryzacji tego kraju. Państwa te bowiem uznały, iż system obronny Europy nigdy nie będzie w pełni efektywny bez uczestnictwa w nim Niemiec. Sytuacja taka spowodowała wzrost obaw ze strony Francji gdyż sytuacja taka mogła spowodować ekspansję gospodarczą Niemiec oraz zmniejszenie dostaw francuskiego węgla do Lotaryngii, a to mogłoby spowodować zachwianie planów odbudowy gospodarek innych krajów europejskich. Zdając sobie sprawę, iż włączenie Niemiec w struktury NATO, jak również odbudowa niemieckiego przemysłu stalowego jest tylko kwestią czasu, Francja zgłosiła dwa projekty, które miały zapewnić ochronę interesów Francji. Projekty te miały na celu znaczne usamodzielnienie gospodarcze i uzbrojenie RFN, a tym samym zniesienie części powojennych postanowień w sprawie demilitaryzacji tego kraju oraz zapewnienie narodowych interesów Francji poprzez pewną kontrolę nad gospodarką zachodnioniemiecką w zakresie podstawowych surowców oraz nad armią zachodnioniemiecką, wreszcie asekurowanie się przed militarnym zagrożeniem Europy zachodniej ze strony ZSRR. Pomysłodawcą projektu równouprawnienia RFN w wymianie podstawowych surowców z innymi państwami europejskimi był francuski minister spraw zagranicznych R. Schumann., chodź twórcami tego projektu byli J.Monnet, P.Reuter, P.Uri i S.Hirsch, to właśnie od nazwiska francuskiego ministra nazwano ten projekt „Planem Schumanna”. Projekt utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali został zgłoszony przez Schumanna 9 maja 1950 roku i był on oparty na projektach ponadnarodowych ugrupowań dla poszczególnych dziedzin gospodarki. Celem EWWiS było utworzenie wspólnego rynku żelaza, stali oraz węgla, a przez to przyczynianie się do rozwoju gospodarek i podnoszenia poziomu życia w państwach, które przystąpiły do tego ugrupowania. Projekt ten przewidywał powołanie, niezależnych od poszczególnych państw, organów mających za zadanie kontrolę nad przepływem surowców, dofinansowaniem oraz rozstrzyganiem sporów powstałych pomiędzy członkami ugrupowania. 19 kwietnia 1851 roku w Paryżu został podpisany przez: Francję, Holandię, Belgię, Luksemburg, RFN i Włochy, układ w sprawie utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Wszedł on w życie po ratyfikowaniu go przez wszystkie kraje członkowskie i nabrał mocy prawnej 25 lipca 1952 roku. Traktat ten został zawarty na okres 50 lat czyli do 2002 roku. Państwa należące do EWWiS zobowiązały się do stopniowego zniesienia wszelkich ceł i kontyngentów, ograniczających swobodny przepływ surowców i produktów przemysłów węglowego i stalowego, kapitału inwestowanego w tych przemysłach oraz siły roboczej, wprowadzania jednolitych taryf transportowych, zaniechania rządowego subsydiowania przedsiębiorstw i innych ograniczających praktyk. Powyższe zobowiązanie zawarte zostało w art. 4 Traktatu, który brzmiał następująco: „Uznaje się za nie do pogodzenia ze wspólnym rynkiem węgla i stali i w konsekwencji za zniesione i zakazane w granicach Wspólnoty, na warunkach ustalonych w niniejszym Traktacie:
a). Opłaty przywozowe i wywozowe lub podatki mające to samo znaczenie, jak również ograniczenia ilościowe obrotu węglem i stalą;
b). Środki lub praktyki dyskryminujące niektórych producentów, nabywców lub konsumentów, w szczególności pod względem cen, warunków dostaw, taryf przewozowych, jak również środki i praktyki utrudniające nabywcy swobodny wybór dostawcy;
c). Subwencje lub pomoc udzielane przez państwo lub też dyferencjacje obciążeń nakładanych przez nie, niezależnie od formy tych obciążeń;
d). Praktyki restrykcyjne dotyczące podziału i eksploatacji rynków.”
Ustanawiając EWWiS jako instytucję posiadającą osobowość prawną, powołano do życia instytucje Wspólnoty: Wysoką Władzę, Zgromadzenie Ogólne, Specjalną Radę Ministrów, Trybunał Sprawiedliwości, Komitet Konsultacyjny oraz Trybunał Obrachunkowy. EWWiS doprowadziła dość szybko do wprowadzenia wspólnego rynku węgla, rud żelaza i złomu gdyż nastąpiło to zaledwie 7 miesięcy od ostatniej ratyfikacji Traktatu, wspólny rynek stali został utworzony 1 maja 1953 roku, a cały okres dostosowawczy zakończył się 9 lutego 1958 roku.
Równocześnie w czasie opracowywania Traktatu Paryskiego prowadzono działania, które miały na celu powołanie jeszcze dwóch organizacji. Nie miały to być jednak organizacje o charakterze gospodarczym lecz politycznym i militarnym. Chciano powołać do życia Europejską Wspólnotę Polityczną oraz Europejską Wspólnotę Obroną. EWO miała zostać oparta na wspólnej armii zachodnioeuropejskiej w skład której miały wejść także wojska Niemieckie. 27 maja 1952 te same państwa, które utworzyły EWWiS podpisały układ w sprawie powołania do życia Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Układ o EWO nie wszedł jednak w życie, gdyż francuskie Zgromadzenie Narodowe odmówiło ratyfikacji. Odrzucenie tego układu przez Francję spowodowało zaniechanie prac nad utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Powstała w ten sposób bariera interesów narodowych spowodowała, iż postanowiono odłożyć próby ustanowienia integracji politycznej i militarnej, a zająć się pogłębianiem integracji gospodarczej. Wiele państw zachodnioeuropejskich zainteresowało się energią atomową w dążeniu do odgrywania roli tzw. siły na świecie. Większość tych państw zdając sobie sprawę, że badania nad możliwością i wykorzystaniem energii atomowej, przekraczają ich indywidualne możliwości finansowe, rozpoczęły starania na rzecz zespolenia w tym celu swych zasobów finansowych, materiałowych i kadry naukowej. W tym celu w 1955 roku zwołano konferencję ministrów spraw zagranicznych krajów, które należały do EWWiS, na której doszło do porozumienia w sprawie rozpoczęcia prac nad przygotowaniem planu integracji ekonomicznej Europy zachodniej. Na konferencji w Mesynie powołano komitet pod przewodnictwem belgijskiego ministra spraw zagranicznych P.H. Spaaka, który miał opracować ekonomiczne i instytucjonalne założenia nowej organizacji. Efektem pracy tej komisji było opublikowanie „Raportu Spaaka”, który stał się przedmiotem negocjacji. Komitet ekspertów rządowych pod przewodnictwem Spaaka w listopadzie 1955 roku przedłożył projekt utworzenia przez kraje EWWiS dwóch nowych organizacji pod nazwą Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EURATOM) oraz Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG). Przeciwko planom utworzenia EURATOMU wystąpiła Wielka Brytania, która obawiała się, że zmniejszy to jej wpływy w Europie zachodniej i przyniesie szkodę interesom monopolom brytyjskim. W zamian za utworzenie EURATOM'u Wielka Brytania zaproponowała utworzenie organizacji międzynarodowej o charakterze koordynacyjnym a otwartej dla wszystkich państw europejskich. Zadaniem tej organizacji miało być: koordynowanie atomowych programów państw członkowskich, popieranie wspólnych przedsięwzięć, szkolenie specjalistów, ułatwianie wymiany doświadczeń i informacji, ujednolicanie ustawodawstwa w zakresie przemysłu atomowego, nie miałaby natomiast żadnych uprawnień w zakresie wydobywania i rozdziału surowców oraz paliwa atomowego, ani żadnej władzy nad przedsiębiorstwami przemysłu atomowego. Projekt angielski jednak nie uzyskał znaczącego poparcia i po kilkakrotnym rozpatrywaniu projektu Spaaka, szefowie rządów podpisali w Rzymie w dniu 25 marca 1957 roku, Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Równocześnie z podpisaniem traktatu o EURATOMie doszło do podpisanie Traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Oba te traktaty weszły w życie po ratyfikacji przez parlamenty państw - sygnatariuszy czyli 1 stycznia 1958 r. i zostały zawarte na czas nieokreślony. Od tego czasu stanowią one podstawę prawną funkcjonowania obu tych wspólnot, które wraz z EWWiS tworzą Wspólnoty Europejskie, które są przedmiotami prawa europejskiego. Równocześnie z Traktatami Rzymskimi podpisana została Konwencja o instytucjach takich jak: Europejskie zgromadzenie Parlamentarne i Trybunał Europejski, stały się one wspólnymi organami Wspólnoty Europejskiej. Terminowa realizacja unii celnej państw Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, znajdująca wyraz we wprowadzeniu przedterminowo, bo do połowy 1968 roku, wspólnej zewnętrznej taryfy celnej i w przewidzianym terminie, do końca 1970 roku, wspólnej polityki handlowej wobec krajów trzecich była znacznym i cennym sukcesem pierwszych lat funkcjonowania Wspólnot Europejskich. Za duży sukces trzeba uznać także zapoczątkowanie w 1962 roku pracy nad wspólną polityką rolną , która była najtrudniejszym segmentem uzgodnień we wspólnej polityce gospodarczej.
W okresie późniejszym nadal „pogłębiano” współpracę krajów członkowskich i tak za niezwykle ważne przedsięwzięcie mające na celu pogłębianie międzynarodowego podziału pracy i rozwoju wymiany handlowej miedzy członkami Wspólnot Europejskich, trzeba uznać wprowadzenie węża walutowego, którego celem było utrzymanie stałych kursów walutowych oraz utworzenie w 1970 roku Europejskiego Systemu Walutowego. Niestety tak wyśmienity rozwój wspólnot w latach sześćdziesiątych i początku lat siedemdziesiątych został jednak zahamowany poprzez kryzys surowcowo-energetyczny. Okres ten odznaczył się znacznym zwolnieniem tempa przechodzenia do wyższych form integracji, a również można było zauważyć pewien regres w procesach liberalizacyjnych. Kryzys surowcowy tak mocno wpłynął na procesy integracyjne w Europie zachodniej, gdyż ropa naftowa, której cena nominalna w latach 1973-81 wzrosła około 20-krotnie, była surowcem deficytowym importowanym do Europy. Wraz ze wzrostem cen ropy naftowej na rynkach światowych wzrosły także ceny innych surowców energetycznych importowanych do krajów Wspólnot Europejskich i to właśnie było przyczyną powstania na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych olbrzymiej nierównowagi bilansów płatniczych krajów Europy zachodniej. Dodatkowo niekorzystnym czynnikiem wpływającym na recesje integracji europejskiej był wzrost stóp bezrobocia i inflacji w europie. Kraje dotknięte znacznymi deficytami płatniczymi w celu ratowania swoich gospodarek wprowadzały narzędzia, które miały pomóc im w ochronie własnych gospodarek - czyli swój renesans przeżywały tendencje protekcjonistyczne. „Rewolucja cen lat 70” nie dotknęła jedynie gospodarek państw małych i biednych. Przykładem na pogorszenie „terms of trade” może być nawet Niemiecka Republika Federalna, która już w latach siedemdziesiątych uznawana była za państwo silne, mające długookresowe znaczne nadwyżki w bilansie płatniczym. Niemiecka Republika Federalna jako jedyny kraj, pomimo drastycznych podwyżek ropy naftowej i to zarówno w latach siedemdziesiątych, jak i na początku lat osiemdziesiątych, nie osiągnęła deficytu płatniczego, to jednak odnotowała znaczny spadek nadwyżki balansu płatniczego, a jej największy spadek zanotowała w 1980 roku, gdy nadwyżka wyniosła zaledwie niecałe 9 miliardów marek. Zwolnienie tempa integracji europejskiej spowodowane było również przez podjęcie decyzji Wspólnot Europejskich o przyjęciu nowych członków. Pierwszymi krajami przyjętymi do wspólnoty w 1973 roku była Wielka Brytania, Dania i Irlandia, w 1981 roku przyjęto Grecję, a w 1986 roku dwa kraje iberyjskie - Portugalię i Hiszpanię. Gospodarki nowo przyjętych krajów w większości odbiegały od zaawansowanych ekonomicznie gospodarek krajów będących już członkami wspólnot, toteż przyznano im okresy przejściowe, które miały posłużyć do dostosowania tych krajów do warunków konkurencji panującej w tym czasie we Wspólnotach Europejskich. Okresy przejściowe miały zróżnicowaną długość zależną od stopnia zapóźnienia ekonomicznego danego kraju. Pojawienie się w ugrupowaniu państw o niejednakowym stopniu liberalizacji wzajemnych stosunków spowodował przesunięcie na czas późniejszy planów związanych z przechodzeniem do wyższych form ugrupowania integracyjnego.
Wspomniane wcześniej zahamowanie procesów integracyjnych stało się bezpośrednim impulsem do opracowania przez Komisje programu, zwanego od nazwiska jej przewodniczącego planem Delors'a. Program ten nazwano „Białą Księgą” i został on opublikowany w 1985 roku. W planie tym przewidywano utworzenie Jednolitego Rynku Wewnętrznego, tzn. utworzenie wspólnego rynku towarów, usług, ludności i kapitału. Najważniejszą rolę w realizacji tego celu spełnił podpisany 17 lutego 1986 roku (przez dziewięć państw członkowskich Wspólnot został podpisany w Luxemburgu, a przez trzy pozostałe w Hadze) kolejny traktat nazwany Jednolitym Aktem Europejskim. Wszedł on w życie 1 lipca 1987 roku po ratyfikowaniu go przez parlamenty państw członkowskich. Był on pierwszą rewizją traktatów wspólnotowych, nie uchylał on postanowień Traktatu Paryskiego ani Traktatów Rzymskich lecz wprowadzał do nich jedynie istotne zmiany. W wyniku jego postanowień Wspólnoty otrzymały nowe kompetencje w dziedzinie gospodarczej, zmodyfikował proces podejmowania decyzji we Wspólnotach oraz dokonał regulacji prawnej współpracy politycznej państwa członkowskich Wspólnot w ramach tzw. Europejskiej Współpracy Politycznej. Traktat zapowiadał również ściślejszą współpracę w dziedzinie ochrony środowiska, badań naukowych i rozwoju technologii. Najważniejszym postanowieniem zawartym w JAE było ustanowienie grudnia 1992 jako daty do której powinien zostać wprowadzony program „Europa 1992”, który przewidywał utworzenie Jednolitego Rynku Wewnętrznego. Z góry określony termin utworzenia wewnętrznego rynku wymagał bardzo sprawnej i szybkiej pracy legislacyjnej, gdyż w ciągu stosunkowo krótkiego czasu trzeba było opracować i przyjąć ponad 300 aktów prawnych, które były niezbędne do utworzenia Jednolitego Rynku Wewnętrznego. Cały dorobek prawny Wspólnot nazwano acquis communautaire lecz oprócz zaakceptowania tego dokumentu państwa członkowskie musiały jeszcze zakończyć proces inkorporacji prawa europejskiego do własnego ustawodawstwa narodowego.
Pomyślny przebieg przygotowań do utworzenia wspólnego rynku ponownie rozbudził pomysł utworzenia wyższej formy ugrupowania integracyjnego, które miałoby zawierać unię monetarną i gospodarczą. W grudniu 1991 roku rozpoczęła się konferencja międzyrządowa, która miała przygotować ostateczną wersję nowego traktatu. Przygotowania do rozszerzenia integracji w głąb zakończono parafowaniem - w grudniu 1991 roku - Traktatu o Unii Gospodarczej i Monetarnej. Traktat o Unii Europejskiej podpisano 7 lutego 1992 roku w miejscowości Maastricht. Niestety traktat ten nie wszedł w życie tak jak zakładano 1 stycznia 1993 roku, gdyż proces ratyfikacyjny przedłużał się ze względu na fakt, iż takie państwa jak Dania, Irlandia i Francja uzależniły ratyfikacje traktatu od wyników referendum przeprowadzonego w tych krajach. Przeciwko traktatowi sprzeciwiało się bardzo wiele środowisk i to ze wszystkich stron scen politycznych, zarówno kraje słabsze, obawiające się, iż będą musiały podporządkować się silniejszym państwom, jak również sprzeciw pojawiał się po stronie krajów silniejszych, które posiadały silną i stabilną walutę i były przeciwne unii walutowej. Za traktatem opowiadały się oczywiście partie rządzące, sfery przemysłowo-handlowe, zdecydowana większość elit intelektualnych i studenci. Rozdarcie społeczeństwa najlepiej obrazują wyniki referendum: w Irlandii było to 68,7% za podpisaniem Układu, we Francji za ratyfikacją Traktatu opowiedziało się zaledwie 52% ludności, natomiast w Danii przeciwko Traktatowi głosowała większość, bo aż 50,7% mieszkańców. Aby nie dokonywać rewizji Traktatu z Maastricht, a uwzględnić niezadowolenie mieszkańców postanowiono dokonać stosownych ustępstw na rzecz krajów w których referendum wypadło niekorzystnie. W tym celu 12 grudnia 1992 roku odbyło się posiedzenie Rady Europejskiej w Edynburgu, na którym rozstrzygnięto wszystkie sporne kwestie. W wyniku tego posiedzenia Dania uzyskała zgodę na wyłączenie jej w pewnym stopniu ze wspólnej polityki walutowej i obronnej Unii Europejskiej, jak też na zastosowanie przez nią pewnych odstępstw od instytucji obywatelstwa UE i tzw. europolicji, a ponadto ona i Wielka Brytania zwolnione zostały z obowiązku stosowania postanowień Traktatu w zakresie polityki socjalnej, a wielka Brytania dodatkowo wywalczyła sobie prawo do samodzielnego decydowania - czy i kiedy przystąpi do realizacji trzeciego etapu budowy unii walutowej. Ostatecznie Traktat wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Traktat powołał Unię Europejską - która jest najważniejszą siłą polityczną i gospodarczą na kontynencie, nie ma jednak zastępować Wspólnot Europejskich lecz stanowi ona „nadbudowę” nad trzema filarami .
Pierwszy filar UE ma charakter gospodarczy i opiera się na Wspólnotach Europejskich, Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali i Wspólnocie Energii Atomowej. Obejmuje on Unię Gospodarczą i Walutową, Unię Celną, Rynek Wewnętrzny, Wspólną Politykę Rolną i Politykę Strukturalną. Głównym celem pierwszego filaru jest "promowanie harmonijnego rozwoju działań gospodarczych", który jest osiągany poprzez jednolity rynek, efektywną politykę strukturalną, społeczną i pieniężną.
Unia Europejska stworzyła również skuteczną wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, która stanowi drugi filar UE. Celem drugiego filaru jest "strzeżenie wspólnych wartości, fundamentalnych interesów i niezawisłości Unii". W ramach tego filaru Rada Europejska oraz Rada Unii Europejskiej dbają o podniesienie bezpieczeństwa Unii i jej członków, a także o utrzymanie pokoju na świecie. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa nie narusza jednakże polityki bezpieczeństwa państw neutralnych oraz mocarstw jądrowych.
Współpraca w kwestiach dotyczących wymiaru sprawiedliwości i polityki wewnętrznej jest obszarem obejmującym trzeci filar UE. Traktat Amsterdamski nadał trzeciemu filarowi nazwę Współpracy Policyjnej i Sądowej w sprawach karnych. Celem tego filaru jest zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa i sprawiedliwości poprzez wspólne działania państw członkowskich, dotyczących zwalczania przestępczości zorganizowanej, terroryzmu, przemytu narkotyków, handlu ludźmi, przeciwdziałaniu przejawom rasizmu. W ramach trzeciego filaru bardzo ważna jest współpraca sądowa między członkami UE, która polega na współdziałaniu w procesach karnych, wykonywaniu orzeczeń oraz kwestiach ekstradycyjnych
Cele Unii Europejskiej
Na mocy traktatu z Maastricht cele Wspólnoty Europejskiej zostały określone w sposób syntetyczny następująco :
„Celem Wspólnoty jest, poprzez ustanowienie wspólnego rynku i unii gospodarczo-walutowej oraz prowadzenie wspólnej polityki lub działań, przyczynianie się w całej Wspólnocie do harmonijnego i zrównoważonego rozwoju działalności gospodarczej, trwałego i nieinflacyjnego wzrostu z poszanowaniem środowiska naturalnego, wysokiego stopnia zbieżności funkcjonowania gospodarek, wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej, podnoszenia stopy życiowej i jakości życia, spójności ekonomicznej i społecznej oraz solidarności pomiędzy państwami członkowskimi”.
Celem Unii Europejskiej nie jest tylko i wyłącznie stworzenie unii gospodarczej i walutowej, ze swoją własną, niezależną jednostką pieniężną lecz także utworzenie wspólnej polityki zagranicznej, obronnej i bezpieczeństwa. Powołana na podstawie Traktatu z Maastricht Unia Europejska jest organizacją nie posiadającą podmiotowości prawno międzynarodowej i obecnie traktowana jest jako tzw. struktura sui generis. Zastosowane w Traktacie o Unii Europejskiej rozwiązania co do konstrukcji układu powodują, że ramy prawno-instytucjonalne Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej wyznacza aż pięć dokumentów prawnych: trzy traktaty założycielskie Wspólnot (traktat paryski i traktaty rzymskie), Jednolity Akt Europejski oraz Układ o Unii Europejskiej.
Traktat z Maastricht, który stanowi podstawę prawną funkcjonowania Unii Europejskiej jest dokumentem bardzo nieprzejrzystym i ukazującym w sposób nieprecyzyjny jak naprawdę ma przebiegać proces zjednaczania Europy. Już proces ratyfikacyjny pokazał jak wiele trzeba ustępstw aby ten dokument mógł wejść w życie. Uświadomienie sobie tego problemu przez twórców i sygnatariuszy Traktatu z Maastricht, doprowadziło do ponownej rewizji jego postanowień. Do przeglądu traktatu doszło w kilka lat po jego ratyfikacji na konferencji zwołanej w Amsterdamie. Międzyrządowe rozmowy trwały od 29 marca 1996 roku do 17 czerwca 1997 roku. Ich przedmiotem była rewizja licznych dyspozycji istniejących traktatów w celu podniesienia ich skuteczności i sprostaniu oczekiwaniom obywateli. Po długotrwałych rozmowach podpisano 2 października 1997 roku Traktat Amsterdamski, który jednak nie do końca spełnia wszystkie zakładane postulaty. Dokument ten reguluje jedynie problemy dotyczące przepływu czynnika ludzkiego, lepszego działania instytucji unijnych oraz wspólnego bezpieczeństwa członków ugrupowania. 31 marca 1998 r. zostały rozpoczęte negocjacje z Polską, Czechami, Słowenią, Węgrami, Estonią i Cyprem. 01 stycznia 1999 roku wprowadzona została wspólna waluta euro. Do trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej przystąpiło jedenaście spośród piętnastu państw Unii Europejskiej: Francja, Niemcy, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Finlandia i Austria. Poza strefą euro znalazły się: Wielka Brytania, Szwecja, Dania i Grecja. 01 maja 1999 r. wszedł w życie traktat Amsterdamski. 10-11.12.1999 zebrani w Helsinkach szefowie państw i rządów zapowiedzieli podjęcie negocjacji akcesyjnych z Rumunią, Słowacją, Litwą, Łotwą, Bułgarią, Maltą i Turcją. Na szczycie obecna była również polska delegacja z premierem Jerzym Buzkiem i ministrem spraw zagranicznych Bronisławem Geremkiem.
14 lutego 2000 r. otwarto konferencję międzyrządową, która miała uzgodnić kolejną reformę unijnych instytucji i mechanizmów decyzyjnych i zapisać je w postaci kolejnej nowelizacji traktatu na grudniowym szczycie w Nicei (Traktat Nicejski).
07.12.2000-11.12.2000 Obradujący w Nicei przez cztery dni szefowie państw Unii Europejskiej osiągnęli porozumienie w sprawie reformy instytucji UE. Przywódcy Piętnastki uznali, że "od daty wejścia w życie Traktatu z Nicei Unia będzie w stanie powitać nowe państwa, gdy tylko wykażą zdolność do sprostania obowiązkom, wynikającym z członkostwa". Zatwierdzono reformę Rady Ministrów (powiększonej w przyszłości o 12 państw), Parlamentu Europejskiego i Komisji. Proklamowana została Karta Praw Podstawowych - zbiór praw człowieka i swobód obywatelskich.
III. Instytucje Wspólnot Europejskich
Głównymi organami (instytucjami) Unii Europejskiej są :
Rada Europejska
Rada Unii Europejskiej
Komisja Europejska
Parlament Europejski
Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich
Trybunał Obrachunkowy
Rada Europejska
Rada Europejska jest organem naczelnym. Są to nieregularne spotkania szefów państw i rządów krajów członkowskich Wspólnoty. Rada Europejska istnieje od 1974 roku, ale jej obecność w instytucjach Wspólnoty potwierdził dopiero Jednolity Akt Europejski wyznaczając jej rolę nadrzędną wobec Rady Ministrów. W jej składzie 
- poza głowami państw i szefami rządów w dyskusjach uczestniczy przewodniczący Komisji Europejskiej. Radzie przewodniczy szef państwa, któremu przypada przewodnictwo w Unii Europejskiej.
Zadaniem Rady Europejskiej jest :
- wytyczanie głównych kierunków polityki UE
- ustalanie priorytetów polityki
- rozwiązywanie problemów spornych, którym nie podołała Rada Ministrów
- rozstrzyganie problemów Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa
Po każdym szczycie przewodniczący Rady Europejskiej składa sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu, a co roku przedkłada pisemny raport na temat postępów integracji.
Rada Unii Europejskiej
Rada Unii Europejskiej, zwana również nieoficjalnie Radą Ministrów, j
est to najważniejszy organ decyzyjny i prawodawczy Unii Europejskiej. Rada Ministrów nie pełni funkcji rządu. Ma funkcje zbliżone do parlamentu. Władza "wykonawcza" w tym zakresie przypada Komisji Europejskiej.
Radę Unii Europejskiej tworzą ministrowie poszczególnych resortów każdego z państw członkowskich. W jednym posiedzeniu Rady uczestniczy minister odpowiedzialny za resort, którego tematyka jest omawiana. Rada UE może występować jako Rada Generalna (ministrowie spraw zagranicznych) lub jako Rada Specjalistyczna tzw. branżowa (ministrowie rolnictwa, przemysłu, spraw wewnętrznych, itp.). Rada Generalna zajmuje się sprawami najistotniejszymi. Koordynuje też pracę pozostałych ministrów i przygotowuje spotkania Rady Europejskiej. Za głównych przedstawicieli w Radzie UE uważani są ministrowie spraw zagranicznych. Radzie Unii Europejskiej przewodniczą kolejno wszystkie państwa członkowskie, każde przez pół roku. Na czele Rady UE stoi minister spraw zagranicznych kraju sprawującego przewodnictwo. Od stycznia do czerwca 2000 roku - Portugalia, od lipca do grudnia roku 2000 - Francja. W pierwszej połowie roku 2001 - Szwecja, a w drugiej - Belgia. Następnie: Hiszpania, Dania, Grecja.
Rada Generalna zbiera się co miesiąc, pozostałe rady - 2-4 razy w roku. Spotkania odbywają się w Brukseli lub w Luksemburgu (w kwietniu, czerwcu i październiku). Organem pomocniczym jest Sekretariat Generalny - koordynuje prace w Radzie UE i zapewnia jej funkcjonowanie. Zatrudnia 2300 urzędników w biurze sekretarza generalnego, służbie prawnej i 10 dyrekcjach generalnych. Organem pomocniczym jest również COREPER - Komitet Stałych Przedstawicieli Rządów Państw Członkowskich. Składa się z ambasadorów akredytowanych w Brukseli. Spotykają się oni co tydzień; przygotowują sesje ministerialne. Komitet nadzoruje i koordynuje prace 250 komitetów i grup roboczych, które analizują propozycje Komisji Europejskiej i sygnalizują ewentualne kwestie sporne.
Zadaniem Rady Unii Europejskiej jest :
- tworzenie prawodawstwa dla Unii (niektóre decyzje podejmuje wspólnie z Parlamentem Europejskim )
- ustalanie celów politycznych
- koordynowanie polityki gospodarczej państw członkowskich
- zawieranie porozumień międzynarodowych w imieniu UE
- podejmowanie decyzji w kwestiach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa
Akty prawne przyjmowane przez samą Radę UE lub przez Radę wraz z Parlamentem Europejskim mogą mieć formę:
- rozporządzenia - są stosowane bezpośrednio we wszystkich krajach członkowskich, bez potrzeby wpisania do ustawodawstw narodowych
- dyrektywy - zobowiązują państwa członkowskie do osiągnięcia wyznaczonego celu, pozostawiając im prawo wyboru formy i środków realizacji
- decyzji - zobowiązują tych, do których są adresowane; mogą to być państwa, lecz także przedsiębiorstwa czy nawet osoby fizyczne
- zalecenia i opinii - nie są wiążące dla krajów członkowskich
W zależności od zapisów w traktatach Rada może decydować jednomyślnie, zwykłą większością głosów (8 na 15) lub też większością kwalifikowaną. Jednomyślnie zapadają decyzje w najważniejszych sprawach, np. przyjęcia do UE nowego członka czy modyfikowania treści traktatów. Najczęściej do podjęcia decyzji wymagana jest kwalifikowana większość głosów. Jako ogólną liczbę głosów przyjmuje się wówczas 87, a większość kwalifikowaną stanowią 62 głosy. Poszczególne państwa dysponują różną liczbą głosów: Niemcy, Francja, Włochy, W. Brytania - po 10, Hiszpania - 8, Belgia, Grecja, Holandia i Portugalia - po 5, Austria i Szwecja - po 4, Dania, Irlandia i Finlandia - po 3, Luksemburg - 2 głosy. Skutkiem reformy instytucji europejskich będzie najprawdopodobniej zmiana tego rozkładu głosów.
Komisja Europejska
Komisja jest organem wykonawczym Unii Europejskiej. Proponuje wspólną politykę i zarządza działalnością Unii. (Decyzje podejmują państwa członkowskie na forum Rady; współdecyduje też Parlament Europejski).
W jej skład wchodzi 20 członków. Większość komisarzy to politycy z partii rządzących i opozycyjnych w 15 państwach członkowskich (jedynie w przypadku Niemiec komisarze wywodzą się tylko z koalicji rządzącej). W Komisji zasiadają byli deputowani Parlamentu Europejskiego, byli ministrowie. Kandydatury przyszłych komisarzy przedkładają rządy państw członkowskich. Komisarze są niezależni, reprezentują interesy Unii.
Każde państwo UE ma swojego komisarza. Największe państwa UE: Włochy, Francja, Wielka Brytania, Niemcy i Hiszpania mają po dwóch.
Przewodniczący Komisji (obecnie Włoch - Romano Prodi) wybierany jest przez przywódców Piętnastki, a następnie zatwierdzany po konsultacjach z Parlamentem Europejskim, który też zatwierdza całą Komisję po jej ukonstytuowaniu się.
Kadencja Komisji trwa 5 lat (tak jak Parlamentu Europejskiego). Obecna Komisja Romano Prodiego, zatwierdzona 15 września 1999 roku, do końca roku 1999 funkcjonowała jako kontynuatorka poprzedniej, która podała się do dymisji. Właściwa kadencja Komisji rozpoczęła się w styczniu 2000 roku.
Zadaniem Komisji Europejskiej jest :
- proponowanie aktów ustawodawczych - propozycje przedstawia Radzie Ministrów i Parlamentowi Europejskiemu
- wydawanie samodzielnych aktów prawnych (po zasięgnięciu opinii przez komitety doradcze bądź zarządzające, kontrolowane przez państwa członkowskie) - mogą być anulowane przez Radę Ministrów
- czuwanie nad przestrzeganiem prawa Unii (może wszcząć działania prawne przeciw państwom członkowskim lub firmom; nakłada grzywny na osoby prawne lub fizyczne)
- wcielanie w życie polityki Unii (realizowanie postanowień Rady Ministrów)
- zarządzanie budżetem Unii i funduszami strukturalnymi
Na czele Komisji stoi przewodniczący i dwóch wiceprzewodniczących. Kierują oni pracą komisarzy. Każdy z komisarzy jest odpowiedzialny za jeden lub kilka obszarów polityki, np. rolnictwo, handel, sprawy wewnętrzne. Komisarzom podlega 26 dyrekcji generalnych i kilkanaście służb, zajmujących się rozmaitymi dziedzinami. Na czele dyrekcji stoi dyrektor generalny (odpowiednik najwyższego szczeblem urzędnika służby cywilnej w ministerstwie).
W Komisji Romano Prodiego dyrekcje otrzymały nazwy, przedtem były oznaczone numerami. Każdy komisarz ma własny gabinet polityczny, a w nim 6 doradców. Pracę Komisji koordynuje Sekretariat Generalny. Komisja jest największą instytucją europejską. Pracuje w niej 16 tys. ludzi, czyli połowa zatrudnionych w instytucjach europejskich. Jedna piąta personelu zajmuje się tłumaczeniami na 11 języków, obowiązujących w Unii. Większość spraw załatwiana jest w Komisji po francusku i angielsku.
Komisja podejmuje decyzje w ten sposób, że zbiera się na posiedzeniu raz w tygodniu, w środę rano. Zatwierdza wówczas swe propozycje i finalizuje opracowanie dokumentów politycznych. Decyzje zapadają większością głosów, każdy członek ma jeden głos. Rutynowe sprawy Komisja załatwia w uproszczonej procedurze, drogą pisemną.
Komisja Europejska odpowiada przed Parlamentem Europejskim. Ma on prawo wnioskowania o votum nieufności i może zmusić Komisję do zbiorowej rezygnacji, jeśli przegłosuje to większością 2/3 głosów. W praktyce jeszcze się to nie zdarzyło, choć w 1999 roku Parlament zdecydowaną krytyką Komisji oskarżanej o korupcję, nepotyzm i marnotrawienie publicznych środków przyczynił się do podania się przez wszystkich Komisarzy do dymisji.
Realna władza Komisji Europejskiej jest mniejsza niż wynikałoby to z powszechnej opinii. Chociaż Komisja wysuwa propozycje ustawodawcze, nie podejmuje głównych decyzji o polityce i priorytetach Unii to należy do Rady Ministrów i Parlamentu Europejskiego.
Parlament Europejski
Jest to największy wielonarodowy parlament na świecie. Reprezentuje 370 mln obywateli Unii. Ma funkcję ustawodawczą i kontrolną wobec władzy wykonawczej. Jego uprawnienia są stopniowo powiększane; najpierw jego rolę wzmocnił Jednolity Akt Europejski, następnie Traktat z Maastricht i Traktat Amsterdamski.
Comiesięczne sesje plenarne odbywają się w Strasburgu, dodatkowe sesje i spotkania Komisji - w Brukseli. Sekretariat Generalny mieści się w Luksemburgu.
Kadencja parlamentu trwa 5 lat. Przewodniczący i wiceprzewodniczący są wybierani na połowę kadencji Parlamentu, czyli na 2,5 roku. Przewodniczącą Parlamentu jest Francuzka Nicole Fontaine.
Rolą parlamentu wobec Komisji jest wypowiadanie się na temat programu Komisji, której członkowie regularnie pojawiają się w Parlamencie. Przewodniczący Komisji jest wybierany po konsultacji z parlamentem. Po przesłuchaniach kandydatów Parlament może przyjąć lub odrzucić komisarzy, których proponuje Przewodniczący (jedynie en gros - nie ma bowiem uprawnień do decydowania o poszczególnych komisarzach). Może też odwołać Komisję, uchwalając wotum nieufności większością dwóch trzecich głosów.
Rolą parlamentu wobec Rady Ministrów jest to, że Przewodniczący Rady UE na początku kadencji przedstawia Parlamentowi swój program, a na koniec - sprawozdanie. Przedkłada raport o wynikach każdego spotkania Rady Europejskiej. Ministrowie uczestniczą w ważnych debatach, poddają się przesłuchaniom i odpowiadają na interpelacje poselskie.
W ramach Parlamentu od 1987 roku działa Komitet ds. Petycji, badający zasadność skarg, kierowanych do parlamentu przez osoby prawne i fizyczne. Powołuje rzecznika praw obywatelskich, który przyjmuje skargi na działalność instytucji unijnych (z wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości). Może powołać komisję śledczą do badania nadużyć przeciw prawu obowiązującemu we Wspólnocie.
Parlament Europejski składa się z 626 deputowanych. Co trzecia z nich to kobieta.
Podział miejsc jest proporcjonalny do liczby ludności. W jego skład wchodzą przedstawiciele wielu różnych partii, zrzeszonych w siedmiu większych frakcjach politycznych.
Członkowie pracują w 19 komisjach parlamentarnych :
- spraw zagranicznych i bezpieczeństwa
- rolnictwa, rybołówstwa i rozwoju wsi
- budżetowej
- gospodarki, waluty i polityki przemysłowej
- energii, badań naukowych i technologii
- stosunków gospodarczych z zagranicą
- prawa i praw obywatelskich
- spraw socjalnych, zatrudnienia, środowiska pracy
- polityki regionalnej, zagospodarowania przestrzennego i stosunków z korporacjami regionalnymi i lokalnymi
- transportu i ruchu turystycznego
- problemów ekologicznych, ochrony zdrowia ludności i ochrony konsumentów
- młodzieży, kultury, oświaty i środków masowego przekazu
- rozwoju i współpracy
- swobód obywatelskich i spraw wewnętrznych
- kontroli budżetu
- instytucjonalnej
- regulaminowej, kontroli wyborów i zagadnień immunitetu
- praw kobiet
- petycji
Trybunał Sprawiedliwości
Utworzony w 1953 roku jako organ orzekający Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, z czasem stał się organem orzekającym wszystkich Wspólnot. Dokonuje wykładni prawa europejskiego i interpretacji traktatów, orzeka w sprawach wnoszonych na jego forum. Trybunał, który ma siedzibę w Luksemburgu, jest ostatnią instancją wspólnotową; jego wyroki są niepodważalne i wiążące dla sądów państw członkowskich.
Od 1989 r. jest wspomagany przez Sąd Pierwszej Instancji, powołany na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego.
Trybunał Sprawiedliwości składa się z 15 sędziów, mianowanych przez państwa członkowskie (po jednym z każdego kraju) na sześcioletnią kadencję. Sędziowie wybierają spośród siebie przewodniczącego na kadencję trzyletnią. Wspomaga ich 9 adwokatów generalnych, których zadaniem jest przedstawianie bezstronnych i niezależnych opinii na temat spraw, które są stawiane na forum trybunału. Sąd Pierwszej Instancji składa się również z 15 sędziów. Nie ma w nim adwokatów generalnych.
Trybunał Sprawiedliwości rozpatruje sprawy podczas sesji plenarnych lub w sześciu izbach - każda po trzech lub pięciu sędziów. Sesje plenarne odbywają się wówczas, gdy Trybunał tak zadecyduje, lub gdy zwróci się o to państwo czy instytucja, która wnosi sprawę. Sąd Pierwszej Instancji składa się z czterech izb; w każdej zasiada po trzech lub pięciu sędziów. W ważniejszych sprawach Trybunał zbiera się na sesjach plenarnych.
Zadaniem Trybunału Sprawiedliwości jest :
- rozpatrywanie skarg wnoszonych przez państwa członkowskie, instytucje UE, przedsiębiorstwa lub obywateli państw UE, orzekając, czy nastąpiło naruszenie unijnego prawa
- wydawanie orzeczeń wstępnych na wniosek sądów krajowych o interpretację lub stwierdzenie prawomocności ustawodawstwa wspólnotowego
- rozpatrywanie odwołań od decyzji Sądu Pierwszej Instancji
Skargi mogą dotyczyć :
- unieważnienia aktów prawnych wydawanych przez instytucje unijne
- zaniechania lub niewykonania działań
- nieprzestrzegania prawa unijnego przez państwo członkowskie
- odszkodowań za szkody wyrządzone przez instytucje UE lub jej funkcjonariuszy przy wykonywaniu ich obowiązków
Sąd Pierwszej Instancji rozpatruje:
- skargi osób fizycznych i prawnych przeciwko instytucjom unijnym
- spory między instytucjami UE i jej funkcjonariuszami
- skargi przeciw Komisji Europejskiej wnoszone przez przedsiębiorstwa lub ich grupy na podstawie Traktatu o EWWiS.
Od niedawna Trybunał może na wniosek Komisji Europejskiej zasądzać wysokie kary za niewykonywanie przez państwa członkowskie jego orzeczeń. Od 1954 roku Trybunał Sprawiedliwości rozpatrzył ponad 9 tys. spraw i wydał ok. 4 tys. orzeczeń.
Trybunał Obrachunkowy
Trybunał Obrachunkowy (nazywany też Europejskim Trybunałem Rewidentów Księgowych lub Trybunałem Rewizyjnym) sprawuje kontrolę nad dochodami i wydatkami Wspólnot oraz bada, czy finansami wspólnotowymi zarządzano właściwie i zgodnie z prawem. Funkcje swe spełnia wraz z Parlamentem Europejskim i Radą Unii Europejskiej, organami odpowiedzialnymi za kwestie budżetowe. W jego skład wchodzi 15 członków (rewidentów) mianowanych na 6 lat. Działa w Luksemburgu od 1975 na mocy układu, który wszedł w życie od 1 VI 1977.
W strukturze instytucjonalnej UE oprócz organu nadrzędnego i organów głównych funkcjonują jeszcze organy pomocnicze. Mają one charakter pomocniczy i doradczy wobec organu nadrzędnego i organów głównych. Są organami wyspecjalizowanymi, wspomagającymi funkcjonowanie administracji Wspólnot. Są to przede wszystkim : Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów, o najistotniejszym znaczeniu. Oprócz nich funkcjonują jeszcze : Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), Europejski Instytut Monetarny (EIM), Europejski System Banków Centralnych (ESBC, składający się z Europejskiego Banku Centralnego i centralnych banków narodowych), Komitet Gospodarczo-Finansowy, Komitet ds. Nauki i Techniki, Komitet Specjalny ds. Rokowań Celnych, Komitet Transportowy i inne, które mogą być powołane.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny
KES jest wspólnym organem Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej i Wspólnoty Europejskiej. Wypracowuje stanowiska w sprawach gospodarczych i społecznych. W jego skład wchodzi 222 reprezentantów środowisk gospodarczych i społecznych - producentów, rolników, przewoźników, pracowników najemnych, kupców, rzemieślników i przedstawicieli wolnych zawodów.
Komitet Regionów
Komitet Regionów jest organem doradczym, z którym Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska konsultują się w sprawach regionalnych i lokalnych (na obszarze Unii istnieje ok. 200 regionów). Komitet składa się z 222 przedstawicieli regionalnych i lokalnych jednostek samorządowych.
Komitet Stałych Przedstawicieli
Komitet Stałych Przedstawicieli jest instytucją pomocniczą trzech Wspólnot Europejskich. Odpowiada za przygotowanie prac Rady Unii Europejskiej. Zajmuje się wypracowywaniem zgodnego stanowiska państw członkowskich w sprawie propozycji Komisji Europejskiej, jeszcze zanim zostaną one wpisane do porządku obrad Rady Unii. Komitet składa się z ambasadorów państw członkowskich Unii, akredytowanych przy Wspólnotach Europejskich. W ramach COREPER'u działa 200 grup roboczych.
IV. Budżet Unii Europejskiej
Jak duży jest budżet wspólnotowy i jak jest rozdzielany?
Budżet wspólnotowy wynoszący w 1997 roku 82 miliardy euro, zasilany jest z czterech źródeł dochodu, które przysługują Unii Europejskiej: opłaty celne za towary wwożone do Unii, opłaty celne za produkty rolne importowane do Unii oraz podatek "cukier" i "izoglukoza"; kontrybucja oparta na pobieraniu VAT-u we wszystkich państwach członkowskich, która wynosi blisko 42% dochodów własnych oraz "czwarty dochód", oparty na produkcie narodowym brutto (PNB) każdego państwa członkowskiego, który stanowi 40% środków finansowych i zapewnia równowagę budżetową.
Generalnie wkład państw członkowskich do budżetu zależy od ich zdolności podatkowej, ocenianej pod kątem różnych kryteriów, takich jak rozwój ekonomiczny, liczba mieszkańców czy PNB na głowę. Jednak bezpośrednia pomoc udzielana rolnikom deformuje tę strukturę. Z tego powodu na początku lat osiemdziesiątych państwa członkowskie zgodziły się, aby Zjednoczone Królestwo korzystało z rocznej rekompensaty, ponieważ jego kontrybucja netto do budżetu UE przekraczała znacznie jego kontrybucję brutto, zwłaszcza w stosunku do jego wyników ekonomicznych.
Do budżetu Unii najwięcej wpłacają Niemcy. W 1996 roku wpłaciły 40,3 mld DEM, co stanowiło 29,4% ogólnych wpływów budżetowych Unii, przy udziale własnym 27,4% w PKB Wspólnoty. Wkład Niemiec do budżetu w porównaniu z PKB jest tym samym ponadproporcjonalny. Z wpłat brutto Niemcy uzyskały zwroty w postaci różnych dofinansowań w wysokości 17,8 mld DEM, czyli ich wkład netto do Unii wyniósł 22,5 mld DEM.
Roczne wkłady Niemiec do budżetu Unii wynoszą w granicy 60% wkładów netto wszystkich państw. Na drugim miejscu z wkładami netto plasuje się Wielka Brytania, a na trzecim Holandia.
Największe korzyści netto ze środków budżetowych Unii uzyskują kraje o niższym poziomie rozwoju gospodarczego swoich regionów, często zacofanych, i o dużym udziale rolnictwa w strukturze gospodarczej. Pomoc bowiem dla rolnictwa dochodzi do 70-80% ogólnych wydatków budżetowych Unii. Oprócz bowiem bezpośrednich wydatków budżetowych na rolnictwo, w granicy 50% ogólnych wydatków budżetowych, rolnictwo oraz regiony rolnicze są w części zasilane z wydatków na adaptacje strukturalne oraz na politykę sektorową.
Największymi dawcami netto do budżetu UE w min ecu są oprócz Niemiec, Szwecja, Holandia, Włochy, Francja i Wielka Brytania, kraje najwyżej rozwinięte gospodarczo, a największymi biorcami, beneficjentami bezpośrednimi netto, kraje mniej rozwinięte gospodarczo, Grecja, Irlandia (w 1995 r. była jeszcze na stosunkowo niskim poziomie rozwoju), Portugalia i Hiszpania. Od tej zasady są wyjątki, uzasadnione określoną sytuacją strukturalną. Przykładowo bogata gospodarczo, ale z dużym udziałem rolnictwa Dania, była biorcą netto z budżetu UE w 1995 roku.
Obecnie budżet wspólnotowy odpowiada około 2,4% globalnych wydatków publicznych Unii i bardzo rzadko wydawany jest w całości.
Wzrost budżetu w ciągu lat utrzymany jest w wieloletnich ramach finansowych ustalanych przez państwa członkowskie, Parlament Europejski i Komisję.
Na co przeznaczany jest budżet wspólnotowy?
Niemal połowa budżetu wspólnotowego poświęcona jest na wspólną politykę rolną (WPR), ale te proporcje zmieniają się (w 1988 roku na ten cel przeznaczano blisko 65% budżetu), ponieważ finansowy plan budżetu narzuca wolniejszy wzrost wydatków na rolnictwo, niż wynosi wzrost całego budżetu. Reforma WPR odegrała ważną rolę w realizacji tego celu, zobowiązując europejskich rolników do zrównania cen na swe wyroby ze światowymi i do lepszego dostosowana podaży do popytu. Odtąd mniejsze fundusze poświęcane są na magazynowanie nadwyżek, nawet jeśli ostatni kryzys "szalonych krów" spowodował znaczny spadek zapotrzebowania na wołowinę.
Ale reforma WPR brała pod uwagę także inne wymagania, zwłaszcza ochronę środowiska i zapobieganie jałowieniu stref wiejskich, przez zniechęcanie do metod produkcji intensywnej i utrzymywanie małych gospodarstw. Od kilku lat budżet rolny Unii jest regularnie niewykorzystywany, a uzyskiwane w ten sposób oszczędności pozwalają na zmniejszenie kontrybucji państw członkowskich do budżetu na następny rok.
Inna wielka część budżetu, około jedna trzecia, poświęcana jest na podniesienie spójności ekonomicznej i społecznej. Priorytetową troską Unii Europejskiej są obecnie sposoby zredukowania różnic: w rozwoju poszczególnych regionów i rozwiązanie problemu bezrobocia. Środki budżetowe kierowane są do różnych funduszy, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Socjalnego (EFS), Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) i Finansowego Instrumentu Orientacji Rybołówstwa (FIOK). Te narzędzia strukturalne pozwalają na finansowe wspieranie siedmiu precyzyjnie zdefiniowanych celów, od strukturalnego przystosowania regionów opóźnionych w rozwoju do restrukturyzacji stref dotkniętych schyłkiem przemysłu czy pomocy w zawodowym starcie młodzieży. Ponadto Fundusz Spójnościowy przyczynia się od 1993 roku do realizowania projektów w dziedzinie transportu i środowiska w czterech regionach peryferyjnych Unii Europejskiej (Grecja, Hiszpania, Irlandia, Portugalia).
Unia poświęca dużą część swego budżetu na badania naukowe i rozwój technologiczny, które należą do jej politycznych priorytetów. Inwestowanie w badania naukowe to inwestowanie w przyszłość. Działanie wspólnotowe dąży do uzupełnienia działań na szczeblu państwowym i daje zatem pierwszeństwo projektom angażującym naukowców w różnych krajach członkowskich.
Z tytułu czwartego programu ramowego badań i rozwoju technologicznego, który rozciąga się na okres 1994-1998, budżet wspólnotowy przeznacza ponad 1 Z milionów euro na różne projekty skupiające wiele tysięcy naukowców w całej Unii.
Te programy zajmują się między innymi technologiami czystej energii, badaniami nad klimatem, technologiami informacji i kontrolowanej fuzji termonuklearnej. Unia posiada również wspólne Centrum Badawcze skupiające osiem instytutów w pięciu krajach (w Geel w Belgii, w Karlsruhe w Niemczech, w Sewilli w Hiszpanii, w Isprze we Włoszech i w Patten w Holandii), które pracują nad licznymi projektami, począwszy od systemu wykrywania min przeciwpiechotnych do badań nad zanieczyszczeniem w strefach górskich.
Działania zewnętrzne stanowią ostatni wielki "blok" wydatków Unii. Już sam Europejski Fundusz Rozwoju, aczkolwiek nie należy do budżetu wspólnotowego, stanowi 7,5% wydatków Unii. Coraz większe sumy kierowane przez Unię do Trzeciego Świata czynią z niej protagonistę we wspieraniu rozwoju. UE dysponuje również sporym budżetem na pomoc humanitarną i od wielu lat oferuje pomoc mieszkańcom wszystkich regionów na świecie, w których doszło do kryzysów politycznych albo katastrof naturalnych, na przykład w byłej Jugosławii, Ruandzie, na Kubie, Haiti etc. Dokonuje również znacznych wysiłków na rzecz swych południowych sąsiadów, a także krajów Europy Środkowo-Wschodniej w dziedzinie pomocy technicznej i finansowej, mającej promować rozwój, pokój i demokrację oraz przygotować przyszłe rozszerzenia Unii.
Uprawnienia budżetowe Parlamentu Europejskiego
Parlament Europejski głosuje nad rocznym budżetem Unii. Może proponować zmiany i poprawki do projektu przyjętego przez ministrów finansów piętnastu krajów członkowskich w oparciu o propozycje sformułowane przez Komisję w projekcie wstępnym budżetu. Ostateczna decyzja o wydatkach na sferę rolną i o wydatkach związanych z porozumieniami międzynarodowymi należy do Rady, ale Parlament Europejski decyduje o kwotach przyznawanych na wszystkie inne wydatki, czy są to działania strukturalne, polityka wewnętrzna (w takich sektorach jak edukacja, działania społeczne, rynek wewnętrzny, badania naukowe czy środowisko), działalność zagraniczna czy też wydatki administracyjne. W razie braku zgody z Radą Parlament Europejski może odrzucić (jak czynił to już w przeszłości) projekt budżetu. Przewodniczący Parlamentu może również odmówić zatwierdzenia budżetu. Bowiem dopiero po dopełnieniu tej formalności budżet nabywa mocy wykonawczej.
Nadzorowanie wydatków stanowi nieustanne zadanie Komisji Kontroli Budżetowej Parlamentu, która czuwa nad tym, aby fundusze były rzeczywiście używane w sposób postanowiony przez władzę budżetową i próbuje poprawić prewencję i wykrywalność nadużyć. Co roku, przed zaaprobowaniem rachunków i udzieleniem Komisji absolutorium, Parlament przystępuje do oceny zarządzania budżetem w oparciu o roczny raport Trybunału Obrachunkowego.
Jaka część budżetu Unii przeznaczana jest na instytucje europejskie?
Globalne wydatki administracyjne instytucji europejskich - Parlamentu, Rady, Komisji Europejskiej, Trybunału Sprawiedliwości, Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, szacowane łącznie, wynoszą około 5% budżetu wspólnotowego. Wbrew powszechnemu przekonaniu "brukselska biurokracja" w rzeczywistości nie ma tak wielkich rozmiarów. Komisja Europejska zatrudnia jedynie około 15 000 pracowników, z czego znaczna część zajmuje się wyłącznie tłumaczeniami w jedenastu oficjalnych językach Unii. Wielkość personelu wielu ministerstw państwowych, a nawet licznych wspólnotowych organów administracyjnych, jest porównywalna. Wszyscy urzędnicy europejscy podlegają opodatkowaniu od dochodu, wynoszącemu od 10 do 45%. Nie korzystają z żadnej szczególnej ulgi podatkowej.
Ogólnie wraz z innymi instytucjami i organizmami europejskimi Unia zatrudnia 25 000 osób na 373 miliony ludności. Tak więc na 100 000 obywateli Unii przypada około 3 220 urzędników państwowych, a tylko 7 funkcjonariuszy europejskich.
Kto kontroluje budżet roczny Wspólnoty?
Komisja Europejska opracowuje projekt wstępny budżetu wspólnotowego, ale podjęcie ostatecznej decyzji należy do Rady UE i do Parlamentu Europejskiego, które stanowią to, co nazywany "dwiema gałęziami władzy budżetowej".
Parlament Europejski i Trybunał Obrachunkowy badają rachunki Wspólnoty, upewniając się co do zasadności i poprawności wydatków. Na początku listopada Trybunał publikuje raport ze swej analizy rachunków z poprzedniego roku; na prośbę Parlamentu Europejskiego lub z własnej inicjatywy opracowuje również szczegółowe raporty na temat poszczególnych sektorów.
Jakie środki się podejmuje, by zapobiegać przypadkom defraudacji w budżecie europejskim, zwłaszcza w sektorze rolniczym ?
Raporty Trybunału Obrachunkowego ujawniają bardziej niedoskonałości czy braki w zarządzaniu budżetem, niż defraudacje we właściwym znaczeniu tego słowa. Jednakże mają one miejsce.
Budżet Unii Europejskiej narażony jest na defraudacje w równym stopniu co wydatki państwowe. Rolnictwo i fundusze strukturalne nie są oszczędzane, ale defraudacje na szczeblu budżetu UE zdarzają się obecnie przy pobieraniu opłat celnych od produktów importowanych z krajów spoza UE.
Utworzony w 1997 roku Trybunał Obrachunkowy liczy piętnastu członków, po jednym z każdego kraju członkowskiego. Jego rola polega na badaniu wszystkich przychodów i rozchodów całej Wspólnoty. Kontroluje on legalność i regularność dochodów i rozchodów i upewnia się co do właściwego zarządzania budżetem.
Trybunał zobowiązany jest do ochrony interesów finansowych Wspólnoty przed nadużyciami i anomaliami. Traktat z Maastricht umocnił władzę Trybunału, który musi obecnie dostarczać Radzie UE i Parlamentowi Europejskiemu deklaracji zapewniającej o poprawności rachunków oraz o legalności i prawidłowości dokonanych operacji.
Traktat Amsterdamski przynosi dodatkową gwarancję dobrego zarządzania publicznymi pieniędzmi, przewidując kolejne rozszerzenie działań Trybunału Obrachunkowego, a w szczególności środków prowadzenia dochodzeń.
Mimo to pierwszorzędną rolę w nadzorowaniu i wydawaniu funduszy wspólnotowych odgrywają państwa członkowskie. Ich obowiązkiem jest rozdzielenie 80% budżetu europejskiego, muszą więc zapewnić kontrolę wydatków i sprawdzać rachunki.
Komisja Europejska pracuje nad poprawą procedur antydefraudacyjnych i swych systemów zarządzania w celu zwalczania tego problemu.
Komisja posiada specjalną Dyrekcję (UCLAF) odpowiedzialną za wszystkie elementy walki z nadużyciami w łonie UE. Jednak mimo znacznego wzmocnienia swego stanu liczebnego UCLAF nie zawsze może interweniować we wszystkich przypadkach.
Na przedniej straży walki z nadużyciami na wszystkich poziomach stoją państwa członkowskie: jeśli zachodzi konieczność przeprowadzenia dochodzenia, tylko one są uprawnione do ścigania, do aresztowania i stawiania w stan oskarżenia podejrzanych, do wnoszenia spraw do trybunałów.
Traktat z Maastricht zobowiązuje państwa członkowskie do korzystania ze swej władzy do walki z defraudacjami w budżecie Unii w ten sam sposób, w jaki chronią swój budżet państwowy. Zadaniem UCLAF-u jest wspieranie państw członkowskich prowadzących działania na szeroką skalę, zwłaszcza kiedy konieczna jest koordynacja między różnymi urzędnikami państwowymi.
Bibliografia :
Coen Lenaerd, Piet van Nuffel, „Podstawy prawa europejskiego”, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1998
L. Dick , „Przewodnik po Unii Europejskiej”, Wyd. The Economist, Warszawa 1998
Z. M. Doliwa - Klepacki, „Europejska integracja gospodarcza”, Wyd. Temida II, Białystok 1996
W. Grzywacz, „Integracja Europejska”, wyd. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne oddział w Szczecinie, Szczecin 2001
Publikacja wydana przez Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce oraz wydawnictwo „Wokół nas” - „Jak funkcjonuje Unia Europejska?”.
Praca została napisana w celu zaliczenia semestralnego z przedmiotu „Polityka społeczno-ekonomiczna” w WSZ „Oeconomicus” w Szczecinie. Praca została oceniona na ocenę bdb, choć jak powiedziała pani profesor gdyby na studiach można było stawiać szóstki to postawiłaby szóstkę.
2
Wyszukiwarka