1. Przedmiot i metoda badań w ekonomii

1. Przedmiot i metoda badań w ekonomii

Ekonomia- oikos -dom, nomos- prawo (prawa rządzące gospodarstwem domowym)- Arytoteles p.n.e.

Przedmiotem badań nauk ekonomicznych jest pewna forma działalności społecznej nazywana gospodarką. Gospodarka jest zespołem ciągle powtarzających się ludzkich działań, w wyniku których powstają określone wartości handlowe, czyli przeznaczone do sprzedaży dobra materialne, intelektualne, usługi.

Ekonomicznym rezultatem działalności gospodarczej jest produkt. Przedmiotem badań naukowych są relacje między ludźmi w procesie tworzenia produktu społecznego.

Obecnie ekonomia- nauka o procesach gospodarczych, tzn, procesach produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji środków zaspokojenia potrzeb ludzkich. Stara się wykrywać i opisywać pewne ogólne prawidłowości rządzące tymi procesami. Te prawidłowości to prawa ekonomiczne. Analiza tych praw, ich charakteru i sposobu działania pozwala na naukowe wyjaśnienie zjawisk gospodarczych oraz związanych z tymi zjawiskami zachowań ludzkich. Formułując wnioski z badań procesów i zjawisk gospodarczych oraz interpretując je, ekonomia ułatwia podejmowanie właściwych decyzji w życiu prywatnym i publicznym. Dostarcza wskazówek przydatnych w działalności gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państwa, związków zawodowych itp.

Ekonomia próbuje dostarczać wiedzy o działalności gospodarczej ludzi. Stara się formułować, a więc wykrywać i opisywać pewne ogólne prawidłowości rządzące procesami gospodarczymi. Na proces gospodarowania składają się różnorodne, wielokrotnie powtarzane działania milionów ludzi i instytucji. Działania te odbywają się w różnych warunkach, podlegających większym lub mniejszym zmianom. Są one reakcją na różnego rodzaju bodźce i w różny sposób oddziałują na otaczający człowieka świat. Między tymi działaniami zachodzą różnorodne zależności.

Ekonomia, posługując się takimi metodami, jak obserwacja rzeczywistości, analiza faktów i danych statystycznych, stara się określić, które z tych zależności są istotne, konieczne, stale powtarzają się i mają w związku z tym charakter ogólniejszych prawidłowości, a które są nieistotne.

Metoda badań ekonomicznych to zbiór zasad i reguł stosowanych w procesie odkrywania i formułowania praw rządzących gospodarką. Najbardziej obiecującą formą wyjaśniania jest metoda hipotetyczno- dedukcyjna. Polega ona na tym, że wnioski wyciąga się za pomocą logicznego rozumowania. Czasami jest ona określana, jako metoda prób i błędów.

Kolejność czynności badawczych to: indukcja, dedukcja, modelowanie, weryfikowanie.

Podstawowe etapy badań naukowych i relacje między nimi to: obserwacje-określenie problemu-opracowanie hipotez i prognoz -wnioskowanie-budowa teorii-wdrażanie teorii-doskonalenia metod.

2. Przesłanki i cele działalności gospodarczej (potrzeby, produkcja, dochód, konsumpcja)

Naturalnym celem gospodarczej działalności człowieka jest zaspokajanie potrzeb. Potrzeby to chęć posiadania określonych dóbr, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwiania rozwoju, realizowania ról społecznych. Aby zaspokoić potrzeby niezbędne jest wytworzenie określonej ilości dóbr i usług. Proces wytwarzania dóbr zaspokajających potrzeby określany jest mianem produkcji. W procesie produkcji przekształca się zasoby gospodarcze i naturalne w dobra konsumpcyjne. Czynniki angażowane w procesie produkcji przynoszą ich właścicielom nadwyżkę ekonomiczną. Nadwyżką z kapitału jest zysk, z pracy - płaca, z zasobów naturalnych - renta. Nadwyżka ekonomiczna przeznaczona jest na konsumpcję, czyli na bieżące wydatki lub na akumulację (oszczędzanie lub przekształcanie środków w zdolności wytwórcze). Bez produkcji nie ma dochodu, bez dochodu nie ma podziału, bez podziału nie ma konsumpcji, a konsumpcja napędza produkcję.

Cele realizowane grupuje się następująco:

• cele produkcyjne: wielkość produkcji, udział w rynku, efektywność gospodarowania, zaspokajanie potrzeb konsumentów

• cele techniczno-technologiczne: jest to metoda produkcji, nowy wyrób, przewaga w branży nad innymi przedsiębiorstwami, tj. wysoka jakość produktów i to jest też tzw. „pochód nowości

• cele ekonomiczne: osiągnie wysokiego przychodu ze sprzedaży wyrobów, optymalizowanie środków własnych, dochody pracowników, zysk w długim okresie, uzyskanie płynności (zdolność przedsiębiorstwa do regulowania zobowiązań, utrata płynności przed przedsiębiorstwo zawsze grozi upadłością), wielkość produkcji, kierunki i ekspansja

• cele społeczne: bezpieczeństwo miejsca pracy, trwałość zatrudnienia, warunki pracy i płacy, zadowolenie pracowników, przywiązanie pracownika do firmy, zapewnienie właściwego stanu psychofizycznego pracowników, dążenie do pozytywnej oceny ze strony środowiska pracowniczego i zewnętrznego, tworzenie majątku przedsiębiorstwa, wydatki na ochronę środowiska przyrodniczego, tworzenie misji firmy (zestaw celów produkcyjnych, ekonomicznych, ogólnoludzkich, czyli humanistycznych. Czyli misja firmy tj. informacja, czego oczekiwać może oczekiwać dane środowisko od danej firmy)

W tradycyjnej ekonomii (do lat 70 XX wieku) uważano, że najwyższym celem i najważniejszym realizowanym przez przedsiębiorstwo jest maksymalizacja zysku. W miarę rozwoju społecznego, poszukiwano innego celu dominującego.

Takim innym celem dominującym było:

• maksymalizacja sprzedaży

• osiągnięcie przewagi technologicznej na rynku

• realizacja zysku długookresowego

• zdobycie nowych rynków.

3. Problem ograniczoności zasobów a racjonalność gospodarowania.

Istotnym uwarunkowaniem działalności gospodarczej jest ograniczoność zasobów gospodarczych, z których ludzie korzystają. Zasoby te obejmują zarówno tzw. zasoby naturalne, jak ziemia, lasy, woda, powietrze, surowce mineralne, jak i zasoby kapitałowe będące wynikiem działalności człowieka: przetworzone półprodukty, narzędzia, maszyny, urządzenia, budynki, hale fabryczne, żywność, odzież, mieszkania, środki transportu, środki finansowe oraz zasoby ludzkie, samych ludzi z ich wiedzą i umiejętnościami praktycznymi. Ograniczoność zasobów jest podstawową przyczyną racjonalnego gospodarowania. Jego istotą jest dokonywanie najbardziej korzystnych wyborów przy podejmowaniu decyzji w zakresie celów społeczno-gospodarczych oraz środków i metod realizacji tych celów. Aby tego rodzaju wybory były możliwe, muszą istnieć różne konkurencyjne (alternatywne) wobec siebie rozwiązania czy warianty poszczególnych decyzji, a ponadto musimy dysponować odpowiednimi kryteriami wyboru. Po stwierdzeniu, jakie rozwiązania mogą być brane pod uwagę i porównaniu tych rozwiązań między sobą możemy wybrać najbardziej korzystne w sensie ekonomicznym, co nie oznacza najbardziej korzystne w sensie społecznym, czy politycznym. Ogólnych wskazówek do dokonywania wyboru najbardziej korzystnych rozwiązań dostarcza zasada racjonalnego gospodarowania, zwana zasadą gospodarności. Może być ona ujmowana dwojako:

• jako zasada największego efektu przy danym nakładzie środków,

• jako zasada najmniejszego nakładu środków na osiągnięcie danego efektu

Odnosząc efekty do nakładów lub odwrotnie, określamy ekonomiczną efektywność gospodarowania. Najkorzystniejszy jest ten, gdzie stosunek efektów do nakładów jest najwyższy, a stosunek nakładów do efektów najniższy. Najbardziej efektywne warianty podejmowanych decyzji to tzw. rachunek ekonomiczny.

4. Pojecie systemu gospodarczego i jego rodzaje

System gospodarczy to taki układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze, a w ostateczności rozstrzyga kwestie: co, jak i dla kogo ma być produkowane.

System gospodarczy to część systemu społecznego obejmująca stosunki społeczne w procesie produkcji i podziału, efektywności osiągania celu. Współcześnie istotną rolę odgrywa produkcja z góry przeznaczona na sprzedaż. Produkty te to towary, a gospodarka jest gospodarką towarową lub towarowo-pieniężną (bo towary są kupowane i sprzedawane za pieniądze, pełnią rolę ekwiwalentu innych towarów). Przeciwieństwem gospodarki towarowej jest gospodarka naturalna, czyli nastawiona na bezpośrednie zaspokajanie własnych potrzeb wytwórców.

Gospodarkę jako system możemy rozpatrywać w różnej skali lub sfery gospodarowania:

-system gospodarki światowej - dominuje tutaj system gospodarki rynkowej, gdzie przeważa własność prywatna, a głównym elementem jest popyt, podaż i cena,

-system gospodarki narodowej,

-system gospodarki regionalnej,

-system gospodarki jednostki (gospodarka przedsiębiorstw i gospodarstw domowych).

Na podstawie kryterium własności czynników produkcji:

prywatną i publiczną, a w odniesieniu do gospodarek krajów: kapitalistyczną i socjalistyczną.

Zależnie od tego, z dominacją jakiego mechanizmu regulowania i koordynacji procesów gospodarczych mamy do czynienia, wyodrębnić można:

• gospodarkę rynkową - zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek czy mechanizm rynkowy.

• gospodarkę nakazową - procesy gospodarcze regulowane są przez biurokrację państwową (szczebla centralnego) poprzez nakazy, zakazy i dyrektywy.

Ze względu na kryterium podziału uprawnień do podejmowania decyzji wyróżnia się:

• system zdecentralizowany ( niektóre kraje Europy Zachodniej i Ameryki Północnej w okresie tzw. kapitalizmu wolnokonkurencyjnego)

• scentralizowany (Związek Radziecki).

Wszystkie systemy gospodarcze możemy podzielić na grupy:

• gospodarka wolnorynkowa- zasoby są w posiadaniu prywatnym. Ich alokacja odbywa się jedynie w wyniku działania mechanizmu rynkowego. Taka gospodarka istniała w XIX wieku. Dziś nie istnieje w czystej postaci. Początki gospodarki rynkowej związane są z rozwojem społecznego podziału pracy, specjalizacji producentów oraz wzrostem roli własności prywatnej,

• gospodarka rynkowa mieszana - w tym systemie dominuje własność prywatna oraz rynkowa alokacja zasobów. Są one jednak modyfikowane przez następujące fakty:

• część zasobów znajduje się w posiadaniu państwa i samorządów,

• istnieje ingerencja państwa w sprawy gospodarcze, korygująca i uzupełniająca mechanizm rynkowy.

• gospodarka centralnie kierowana - w systemie tym zasoby są własnością państwa i samorządów terytorialnych.

Alokacja zasobów określana jest planem centralnym rządu. Był to system nakazów prawno-organizacyjnych do sterowania gospodarką. Oprócz nakazów i zakazów w bardzo szerokim zakresie istniało rozdzielnictwo wszelkiego rodzaju towarów, tzn. czynników produkcji, środków konsumpcji. Część gospodarki mogła jednak bezpośrednio podlegać prawom rynku.

W ujęciu historycznym możemy mówić o systemach:

• system pierwotny,

• system niewolnictwa,

• system feudalny,

• gospodarka wczesnoprzemysłowa,

• kapitalizm wolnorynkowy,

• kapitalizm monopolistyczny,

• po II wojnie światowej kapitalizm z aktywną funkcją państwa,

• struktura postindustrialna (rozwój sektora usług)

5. Model ekonomiczny. Istota i zastosowanie w ekonomii

Model ekonomiczny to uproszczony obraz rzeczywistości ekonomicznej. Stosuje się go, aby uzyskać uproszczony, ale przejrzysty obraz rzeczywistości. Próba przedstawienia całej rzeczywistości gospodarczej jest bezcelowa i z góry skazana na niepowodzenie ze względu na nieskończoną ilość szczegółów. Teorie ekonomiczne operują pewnymi założeniami upraszczającymi rzeczywistość np. dochody równe średniej krajowej, nikt nie pozostaje bez pracy, wydajność wszystkich jest taka sama.

Model ekonomiczny musi dobrze odzwierciedlać wszystkie istotne cechy realnej rzeczywistości, ważne z punktu widzenia problemów, jakie się chce badać. Modele mogą być prezentowane za pomocą słów (w postaci zwięzłej), wykresów, układów równań. Istotną rolę odgrywają zależności między zmiennymi o charakterze funkcjonalnym, definicyjnym. Przykładem modelu ekonomicznego może być model popytu na dobro: Popyt na dobro zależy tylko od ceny tego dobra. Popyt jest wtedy funkcją ceny.

Modele teoretyczne to konstrukcje myślowe mające na celu wyjaśnienie obserwowanych zjawisk. Służą do wyizolowania badanych zjawisk, po to aby wyraziście ujawniły się badane zależności.

Teoretyczny model ekonomiczny składa się z pewnej liczby założeń, w których:

• Odrzuca się pewne zjawiska uznane za przypadkowe lub nieistotne,

• Przyjmuje się, że badane zjawiska, przedmioty i osoby mają określone cechy.

Model ekonomiczny jest więc zbiorem założeń tworzącym uproszczony, schematyczny obraz pewnego fragmentu gospodarki, w którym można badać istotne zależności.

6. Mikro i makroekonomiczny model ruchu okrężnego w gospodarce.

Gospodarka narodowa składa się z ogromnej ilości podmiotów ekonomicznych. Przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, instytucje państwowe swoimi decyzjami oraz wzajemnymi powiązaniami decydują o całkowitej produkcji, zatrudnieniu, dochodach i wydatkach, tworzą rozwiniętą strukturę.

Ruch okrężny w gospodarce zamkniętej

W uproszczonym modelu funkcjonowania gospodarki, gdzie wyeliminowana została działalność państwa i sektor współpracy z zagranicą, występują wzajemne współzależności między gospodarstwami domowymi a przedsiębiorstwami. Gospodarstwa domowe posiadają czynniki wytwórcze: kapitał rzeczowy i ludzki, pracę oraz ziemię, niezbędne do funkcjonowania procesu produkcyjnego. Każdy z tych czynników może być wynajęty (sprzedany) w zamian za określony dochód.

Ruch okrężny w gospodarce zamkniętej odbywa się między dwoma podmiotami gospodarczymi. Jest to gospodarstwo domowe i przedsiębiorstwo. Między nimi zachodzą pewne transakcje. Gospodarstwa domowe dostarczają usług czynników wytwórczych przedsiębiorstwom, które wykorzystując je produkują dobra i usługi dla gospodarstw domowych. Przedsiębiorstwa wypłacają dochody gospodarstwom domowym za wynajęcie czynników wytwórczych ( płace, czynsz, dzierżawy). Przedsiębiorstwa płacą za wykorzystanie czynników wytwórczych. Dochody te są wydawane przez gospodarstwa domowe na zakup dóbr i usług wytwarzanych przez przedsiębiorstwa, zapewniając tym samym dochody przedsiębiorstwom.

Możemy tu wyróżnić:

• krąg wewnętrzny, który zajmuje się przepływem zasobów rzeczowych między tymi podmiotami. Gospodarstwa domowe dostarczają czynników wytwórczych przedsiębiorstwu, które je wykorzystuje do produkcji dóbr i usług dla gospodarstw domowych.

• krąg zewnętrzny, ukazuje przepływy pieniężne. Przedsiębiorstwa wypłacają gospodarstwom domowym dochody, a gospodarstwa domowe zapewniają przedsiębiorstwom wpływy wydając swoje dochody na zakup dóbr i usług przedsiębiorstwom, które je wytworzyły.

Ruch okrężny z udziałem państwa

Z jednej strony państwo jest podmiotem przekazującym transfery gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom, z drugiej zaś samo utrzymuje się z podatków. Podatki pośrednie są ukryte w cenach niektórych produktów. Są podatkami od realizowanych wydatków. Podatki bezpośrednie obciążają dochody gospodarstw domowych. Poza podatkami państwo może uzyskiwać dochody z własności czynników wytwórczych.

Y = KS + I + WR

Y - Dochód narodowy

KS - konsumpcja (wartość dóbr kupiona przez konsumentów-wydatki gospodarstw domowych),

I - inwestycje (wartość dóbr kupiona przez inwestorów-wydatki przedsiębiorstw i gospodarstw domowych na kapitał trwały)

WR - wydatki państwa

Ruch okrężny w gospodarce otwartej

Handel zagraniczny otwiera gospodarkę narodową w stosunku do świata zewnętrznego, umiędzynarodawia ją, przekształca w podmiot gospodarki światowej.

Rachunek produktu społecznego w gospodarce otwartej wymaga uwzględnienia dwóch nowych strumieni płatności. Po pierwsze zagranica dokonuje zakupów dóbr i usług wytworzonych w kraju (EXP). Po drugie, część wydatków gospodarstw domowych (KS), przedsiębiorstw (I) oraz państwa (WR) zostaje przeznaczona na zakup towarów wytworzonych za granica (IMP).

Po uwzględnieniu eksportu importu równanie opisujące produkt krajowy brutto przyjmuje następująca postać: Y = KS + I + WR + EXP - IMP (wydatki gospodarstw domowych + wydatki przedsiębiorstw + wydatki państwa + eksport - import)

7. Popyt i jego determinanty

Popyt to ilość dóbr i usług, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie.

Determinanty popytu:

• dochód konsumenta

• dostępność substytutów,

• poziom ceny danego dobra,

• znaczenie dobra dla konsumenta,

• długość okresu, jaką mają konsumenci na dostosowanie struktury wydatków do zmieniających się cen.

Popyt efektywny- chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu.

Popyt potencjalny - pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi.

W zależności od motywacji:

• Popyt funkcjonalny - jest funkcją wartości użytkowej dobra, wynika z cech jakościowych dobra,

• Popyt niefunkcjonalny - wynika z oddziaływań efektów zewnętrznych na użyteczność. Użyteczność danego dobra może ulec zmianie w zależności od zachowania się innych konsumentów.

Efekt „owczego pędu” - popyt wzrasta, bo inni konsumują to dobro.

Efekt snobizmu - popyt na dobro maleje, bo inni kupują to dobro.

Efekt veblenowski - popyt na tzw, dobra prestiżowe. Popyt wzrasta wraz z ceną.

Popyt spekulacyjny - wzrostowi cen towarzyszy wzrost popytu, jeśli konsumenci przewidują, że w najbliższym okresie ceny nadal będą rosły.

8. Podaż i jej determinanty

Podaż to ilość dóbr i usług zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie w określonym czasie. Podaż zależy od: ceny, kosztów produkcji i czasu. Stosując klauzulę ceteris paribus (użycie tego zwrotu oznacza świadome odrzucenie, w celu uproszczenia rozumowania, możliwości zajścia pewnych wydarzeń lub warunków, mogących zaburzyć związek między przesłanką a wnioskiem) stwierdzamy, że zależność między ceną a podażą jest jednokierunkowa. Wzrost ceny powoduje wzrost podaży.

cena

podaż

Koszty produkcji to drugi czynnik warunkujący przebieg krzywej podaży. Zmiana kosztów produkcji może być spowodowana zmianami cen czynników wytwórczych lub zmianami technologii. Wpływ zmiany kosztów produkcji na położenie krzywej podaży przedstawia rys. 2. Przesunięcie krzywej podaży z położenia I do położenia II jest spowodowane wzrostem kosztów wytwarzania (podaż maleje). Przesunięcie krzywej z położenia I do III jest spowodowane spadkiem kosztów wytwarzania (podaż rośnie).

Reakcja podaży na cenę zależy również od czasu. W okresie ultrakrótkim podaż jest stała. Cena nie może kształtować się w wyniku gry popytu i podaży. Jest funkcją popytu. W okresie krótkim następują procesy dostosowawcze podaży w ramach istniejącego potencjału wytwórczego poprzez jego lepsze wykorzystanie. W okresie długim możliwe są już pełniejsze procesy dostosowawcze podaży poprzez zwiększenie zdolności produkcyjnych.

cena II I III

podaż

Punkt przecięcia krzywej popytu z krzywą podaży wyznacza cenę równowagi rynkowej, przy której wielkość popytu równa się wielkości podaży.

Determinanty:

• ceny czynników wytwórczych - wysokość płac, ceny surowców i materiałów, maszyn i urządzeń. W przypadku wzrostu cen czynników wytwórczych spadają dochody wytwórców, co ogranicza wielkość podaży.

• zmiana kosztów wytwarzania,

• możliwości wytwórcze - czas oczekiwania na dane dobro,

• zysk,

• konkurencja,

• polityka państwa (państwo może zachęcać lub zniechęcać producentów)

9. Elastyczność popytu i podaży

Cenowa elastyczność popytu jest mierzona stosunkiem względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny. Współczynniki cenowej elastyczności popytu oblicza się na podstawie formuły:

ΔP ΔC

e_p = - :

P C

e_p - współczynnik cenowej elastyczności popytu

ΔP - przyrost (lub spadek) popytu na skutek zmiany ceny

P - dotychczasowy popyt na towar q przy cenie C

ΔC - przyrost (lub obniżenie) ceny towaru q,

C - dotychczasowa cena towaru q

Gdy jeden z członów formuły jest ujemny, to drugi na ogół jest dodatni. Dlatego przed formułą stawiany jest znak „-”

e_p > 1 - elastyczność wysoka (popyt elastyczny)- przy wysokiej elastyczności popytu zmiana popytu jest wyższa niż procentowa zmiana ceny (względne zmiany popytu są większe od względnych zmian cen)

e_p = 1 - elastyczność jednostkowa (popyt zmienia się odwrotnie proporcjonalnie do zmiany ceny)- przy elastyczności jednostkowej procentowa zmiana popytu jest taka sama, jak procentowa zmiana ceny

e_p < 1 - elastyczność niska (popyt nieelastyczny) - przy elastyczności niskiej procentowa zmiana popytu jest niższa niż procentowa zmiana ceny (względne zmiany popytu są mniejsze od względnych zmian cen)

Współczynnik cenowej elastyczności popytu informuje nas o reakcji konsumenta na rynku na zmieniające się ceny towarów.

cena cena cena

e_p = 1 e_p = 1 e_p = 0 (popyt sztywny)

Popyt popyt popyt

e_p = 0 - popyt sztywny - zmiany ceny nie wywołują żadnej zmiany popytu

e_p = ∞ - popyt doskonale elastyczny. Przy tej samej cenie mamy nieograniczony popyt.

cena

e_{p =} ∞ (popyt doskonale elastyczny)

popyt

Dochodowa elastyczność popytu jest stosunkowa zmianą popytu na dane dobro podzieloną przez stosunkową zmianę dochodu.

ΔP Δd

e_d = :

P d

e_{d -} współczynnik dochodowej elastyczności popytu

ΔP - przyrost (lub spadek) popytu

P - dotychczasowy popyt przy dochodzie d

Δd - przyrost (lub spadek) dochodu

d - dotychczasowy dochód konsumenta

Prawo Engla

W miarę wzrostu przeciętnego dochodu na jednego członka rodziny nie tylko rośnie ogólny popyt, ale zmienia się również jego struktura. Zmiany te idą w kierunku zmniejszenia procentowego udziału wydatków na żywność oraz na inne dobra niższego rzędu i zwiększenia udziału wydatków na dobra wyższego rzędu (dobra konsumpcyjne trwałego użytkowania).

Cenowa elastyczność podaży jest to stosunek względnej zmiany podaży do względnej zmiany ceny danego dobra.

ΔS/s

E_s =

ΔC/c

ΔS - przyrost lub spadek podaży na skutek zmiany ceny

S - dotychczasowa podaż towaru q przy cenie C

ΔC - przyrost (lub obniżanie) ceny towaru q

C - dotychczasowa cena towaru q

Podaż zmienia się w tym samym kierunku co cena, a więc przy wzroście ceny podaż rośnie, natomiast przy spadku ceny podaż maleje.

Współczynniki cenowej elastyczności podaży zmieniają się w granicach od zera do nieskończoności.

Cenowa elastyczność podaży oznacza reakcję producenta na zmianę ceny. Mierzy się ją stosunkiem procentowej zmiany wielkości podaży do procentowej zmiany ceny. Elastyczność może przybierać różne wartości na ogół dodatnie, gdyż podaż dóbr zmienia się na ogół w tym samym kierunku co cena, chociaż nie zawsze w tym samym stopniu.

cena cena E_s<1 cena E_s=1 cena

E_s = ∞ E_s>1 E_s=1 E_s=0

.

podaż podaż podaż podaż

Determinanty

• możliwość przestawienia produkcji -elastyczność podaży jest tym większa im większe są te możliwości,

• stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych - przy mniejszym stopniu ich wykorzystania łatwiej i szybciej można zwiększyć produkcję i podaż, stąd jest ona bardziej elastyczna,

• istnienie dostatecznych zapasów wyrobów gotowych - można je bowiem przy wzroście ceny szybko skierować na rynek zwiększając tym samym podaż.

Dochodowa elastyczność podaży

Δd/d

E_d =

Δw/w - względny przyrost dochodu przedsiębiorstwa Większe zyski powodują wzrost produkcji

10. Teoria równowagi konsumenta

Teoria ta formułuje prawidłowości zachowań konsumenta w warunkach ograniczenia funduszu wydatków, określa punkt równowagi konsumenta, czyli taką strukturę konsumpcji, która maksymalizuje poziom zadowolenia.

Współczesna teoria zachowania się konsumenta opiera się na uporządkowanym systemie preferencji konsumowanych dóbr. Preferencje te są ilustrowane za pomocą krzywych obojętności o różnym możliwym nachyleniu i ograniczeniu analizy do dwóch dóbr substytucyjnych.

Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dwóch dóbr, które dla konsumenta są obojętne. Oznacza to, że każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie, czyli ten sam poziom całkowitej użyteczności.

Chcąc zwiększyć konsumpcję jednego dobra, konsument musi zmniejszyć konsumpcję drugiego dobra.

Każdy konsument woli mieć więcej dobra niż mniej i żaden nie zrezygnuje z wyższego poziomu całkowitej konsumpcji na rzecz niższego poziomu. Im wyżej leży krzywa obojętności, tym wyższe jest spożycie obu dóbr. Krzywe te tworzą tzw, mapę preferencji, mapę gustów.

Wysokość rozporządzalnego dochodu przeznaczonego do nabycia obu wymienionych dóbr konsumpcyjnych można przedstawić w układzie dwuwymiarowym w postaci linii budżetu konsumenta.

Krzywa budżetowa przedstawia najlepsze z możliwych koszyki dóbr, które może nabyć konsument rozporządzający określonym dochodem, przy założeniu, że cały dochód przeznaczony jest na konsumpcję. Pod krzywą budżetową leżą punkty, którym odpowiadają także dostępne dla konsumenta koszyki dóbr, których nabycie nie wymaga wydania całego budżetu. Jeżeli dochód rośnie, linia budżetu przesuwa się w górę.

Y Y

A

B

F E

C B

D

X X

W warunkach ograniczonych dochodów konsument zwiększając konsumpcję np. dobra X musi ograniczyć konsumpcję dobra Y. Wybór najkorzystniejszej dla konsumenta struktury konsumpcji - dający mu nawyższy poziom użyteczności, wymaga uwzglednienia poziomu cen obu dóbr i dochodu konsumenta. Linia budżetu łączy granice ilości dóbr, na które konsument może sobie pozwolić przy danym dochodzie i cenach tych dóbr. Nachylenie linii budżetowej wyznacza relacje cen dobra X i Y.

Konsument osiągnie najwyższy poziom użyteczności w punkcie styczności linii ograniczenia budżetowego z krzywą obojętności o najwyższej użyteczności całkowitej. W tym punkcie konsument znajduje się w stanie równowagi.

Dobro Y

Punkt równowagi

Krzywa obojętności

Linia ograniczenia budżetowego

Dobro X

KONSUMENT jest suwerennym podmiotem gospodarczym, zdolnym do podejmowania decyzji dotyczących konsumpcji na podstawie własnych preferencji i obiektywnych warunków rynkowych. Domeną konsumenta czy, innymi słowy gospodarstwa domowego, które grupuje określoną liczbę konsumentów jest organizowanie konsumpcji i jej realizacja. Poziom konsumpcji osiągany przez konsumenta jest determinowany przede wszystkim wysokością jego dochodów i cenami nabywanych dóbr. Oprócz tego na poziom konsumpcji wpływają rozmiary posiadanego przez konsumenta majątku rzeczowego i finansowego, możliwości wykorzystania jego zasobu pracy, a także czynniki kulturowe.

Potrzeby konsumenta są właściwie nieograniczone, natomiast ograniczone są środki niezbędne do ich zaspokojenia. Przecież sami doskonale wiemy ile mamy finansów, jaką kwotę przeznaczamy na żywność, opłaty i rachunki, koszty eksploatacji, odzież, usługi zdrowotne a jaką pulę na wypoczynek, rozrywkę czy dobra trwałe np. nowe meble, sprzęt RTV samochód itp. Każdy z nas konsumentów dokonując zakupu określonego produktu lub usługi posiada swoje preferencje, co jest dla niego ważniejsze.

Współczesna teoria zachowania się konsumenta oparta jest na trzech podstawowych twierdzeniach:

1. Konsument wybierając między alternatywami konsumpcji czyni to w sposób świadomy zgodnie z własnym interesem, mówiąc potocznie własnymi korzyściami. Jest to założenie o ekonomicznej racjonalności konsumenta.

2. Posiadając pełną i prawdziwą informacje o produktach, konsument sam potrafi najlepiej ocenić, na czym polegają jego korzyści. Błędy w podejmowanych przez konsumenta decyzjach wynikają z braku odpowiedniej informacji.

3. Konsument decyduje o wyborze struktury własnej konsumpcji zgodnie ze swoimi preferencjami, dochodami oraz cenami dóbr obowiązującymi na rynku.

Podstawą teorii wyboru racjonalnej struktury zakupów przez konsumenta stała się początkowo teoria użyteczności.

11. Przedsiębiorczość i jej znaczenie w gospodarce

Przedsiębiorczość to postawa wobec otoczenia osoby prowadzącej działalność gospodarczą, ukierunkowana na ekspansję i wzrost efektywności. Jest to postępowanie zwiększające skuteczność działań gospodarczych.

Przedsiębiorczość jest kategorią mikroekonomiczną. Dotyczy indywidualnych działań gospodarczych. Określają ją kwalifikacje oraz system norm postępowania. Pośrednio zależy od poziomu konkurencyjności gospodarki (poziomu ryzyka, niepewności przedsięwzięć gospodarczych), od poziomu organizacji, stanu koniunktury gospodarczej. Działania przedsiębiorcze występują tam, gdzie mamy do czynienia z niekonwencjonalnym rozwiązywaniem problemów ekonomicznych, technicznych, organizacyjnych, pracowniczych, wprowadzaniu zmian, kreowaniu nowych miejsc pracy, kreowaniu nowych wartości. Przedsiębiorczość stanowi istotny czynnik rozwoju na poziomie mikroekonomicznym.

Przedsiębiorczość to działania ludzi, które prowadzą do zmiany statusu społeczno - ekonomicznego i kulturowego człowieka, to również ciężka praca, która pociąga za sobą stres, ryzyko i oczywiście satysfakcję z osiągniętego celu.

Przedsiębiorczość to również element gospodarki rynkowej, który uwidacznia potrzeby dnia dzisiejszego i jutrzejszego i stara się wyprodukować takie towary i wykonać takie usługi, aby je w całości zaspokoić.

Przedsiębiorczość tak więc jest postawą wobec życia, znane nam powiedzenie „weź sprawy w swoje ręce” jest wspaniałym i trafnym odnośnikiem do przedsiębiorczości.

Przedsiębiorczość rozumiana jako rozwój przedsięwzięć gospodarczych i firm jest najbardziej oczywistą i zwykle najprostszą metodą wykorzystania lokalnych zasobów.

Poprzez działalność gospodarczą zostają one przekształcone w środki zaspokajające liczne potrzeby np.:

• Przyrost miejsc pracy, zatrudnienie bezrobotnych co za tym idzie zmniejszenie wypłat z funduszu pracy na zasiłki dla bezrobotnych,

• Wprowadzanie innowacji. Badania wykazują, że wiele odkryć i nowości zawdzięczamy - my konsumenci inwestorom niezależnym i drobnym przedsiębiorstwom,

• Baza podatkowa, wpływy pieniędzy z podatków do budżetu państwa,

• Dbanie o klienta spowodowanie dużą konkurencją na rynku,

• Praca jako „okno na świat” firmy zagraniczne z nowymi poglądami, metodami produkcji,

• Przedsiębiorstwa jako nośniki postępu, sponsorzy badań,

• Również w drobnej przedsiębiorczości pracuje i zarabia klasa średnia są to klienci zapewniający stabilizację systemu rynkowego.

Rozwój przedsiębiorczości powinien być rozpatrywany również w kontekście różnych elementów takich jak: środowisko, kultura społeczności, gospodarka i władza. Ważnym czynnikiem są władze, które czynnie wspomagają przedsiębiorców.

Najważniejsze cechy rozwoju to:

• Wykorzystanie zasobów lokalnych (surowcowych np. ropa, węgiel, ludzkich)

• Rozwój oparty na kontynuacji ( tradycja, ale nie konserwatyzm, małe firmy rodzinne, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie wraz z doświadczeniem i renomą)

• Powiązania z odległymi rynkami zbytu, różnego rodzaju umowy międzyregionalne lub międzynarodowe

Tak pojmowany rozwój przedsiębiorczości może się stać podstawą do jej rozwoju i do rozkwitu drobnych przedsiębiorstw, które dadzą nam miejsca pracy, jak również zapewnią nasze potrzeby na dane produkty i usługi.

Drobna przedsiębiorczość szybciej jest w stanie zareagować na zmiany sytuacji ekonomicznej w kraju, może szybciej wdrożyć nowe technologie i stworzyć nowe miejsca pracy. Cechą jest minimalne zbiurokratyzowanie w stosunku do dużych firm, możliwość wyprodukowania towarów na zamówienie, a także małych serii.

W krajach zachodnich udział drobnych przedsiębiorstw wynosi od 60% do 80% i stanowi on tzw. „lokomotywę” gospodarki.

W krajach Unii Europejskiej małe firmy stanowią ponad połowę przedsiębiorstw, w Japonii zaś 90% świadczy to o ogromnej roli drobnych przedsiębiorstw w rozwoju gospodarki jak również o dużej przychylności władz w stosunku do nich.

Przedsiębiorczość - umiejętność kombinacji ograniczonych zasobów produkcyjnych aby odnieść korzyści w danych warunkach.

Wyraża się w następujących działaniach:

• wprowadzenie nowego produktu

• wprowadzeniu nowej metody produkcji

• w zdobyciu nowych rynków

• nowe technologie

• nowa organizacja przedsiębiorstwa

12. Pojęcie i funkcje przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo jest jednostką gospodarczą, wyodrębnioną pod względem techniczno-organizacyjnym i ekonomicznym, prowadzącą działalność produkcyjną, handlową lub usługową. Jest to podmiot gospodarczy prowadzący działalność na własny rachunek w celu osiągnięcia korzyści wyodrębnione pod względem terytorialnym.

Przedsiębiorstwo pełni trzy funkcje:

• ekonomiczna - polega na produkcji wyrobów i działaniu w oparciu o zasadę racjonalnego gospodarowania i rachunek ekonomiczny

• techniczna - polega na dbałości o wysoką jakość wyrobów i tzw. bezpieczny produkt. Funkcja techniczna wymaga wielkich nakładów na badania plus rozwój (B+R), które dostarczają wiedzy technicznej

• społeczna - dotyczy zarówno pracowników pracujących w firmie (tzw. środowisko wewnętrzne) i odnosi się też do otoczenia zewnętrznego (klienci, konkurenci, inwestorzy, społeczność lokalna, opinia publiczna, agendy rządowe, rządy innych krajów jeśli firma posiada filie zagraniczne)

Zadania przedsiębiorstwa:

Głównym celem działalności przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku i minimalizacja kosztów - kierownictwo przedsiębiorstwa stara się dokonać możliwie najtrafniejszego wyboru dotyczącego wielkości i struktury asortymentowej produkcji oraz technicznych metod wytwarzania,

• Maksymalizacja zysku przez podwyżkę ceny, o ile ma wpływ na tę cenę,

• Maksymalizacja zysku przez obniżenie kosztów wytwarzania,

• Maksymalizacja zysku przez zwiększanie produkcji i sprzedaży,

• Wprowadzenie nowych metod produkcji,

• Dbanie o dobrą pozycję firmy na rynku,

• Dbanie o dobrą jakość i nowoczesność,

• Osiąganie nadwyżki przychodów nad wydatkami,

• Dostosowywanie podaży do wymagań rynku i popytu gospodarstw domowych,

• Realizacja celu będącego kompromisem między różnymi grupami interesu składającymi się na przedsiębiorstwo.

Przedsiębiorstwa dzieli się:

1. Wg formy własności:

• własność państwowa - tworzona przez państwo albo przejmowana w różnych okolicznościach. Finansowana jest ze środków budżetu państwa i realizuje cele ogólnospołeczne.

• komunalna - tworzona przez grupy społeczne i związane jest ze środowiskiem lokalnym. Realizuje cele tej społeczności i finansowana jest z budżetu gminy i dotacji ze strony państwa.

• spółdzielcze - obejmuje wkład grupy osób oraz ich własną pracę. Realizuje cele tej grupy i jest przez nich finansowana i z jej działalności.

• prywatna - występuje w kilku odmianach prawno-organizacyjnych:

- przedsiębiorstwo indywidualnego właściciela, w którym właściciel jest dysponentem wytworzonego produktu, głównym technologiem i księgowym. Realizuje własne cele albo osób zatrudnionych, ponosi odpowiedzialność za działalność firmy, włącznie z bankructwem.

- spółki właścicielskie, powstają w wyniku koncentracji kapitału, realizując cele wspólników i są przez nich finansowane i zarządzane. Spółki właścicielskie dzielą się na:

• osobowe (jawna; cywilna)

• kapitałowe (z o.o. ; akcyjne, czyli korporacje)

• mieszane.

Różnica między spółkami osobowymi, a kapitałowymi polega na tym, że w spółkach osobowych za zobowiązania wspólnicy odpowiadają solidarnie majątkiem ulokowanym w firmie oraz majątkiem prywatnym. Natomiast w spółkach kapitałowych udziałowcy odpowiadają do wysokości posiadanych udziałów.

We współczesnej gospodarce rynkowej występują różne formy własności z przewagą własności prywatnej.

2. Ze względu na formę organizacyjno-prawną:

• spółki,

• fundacje,

• spółdzielnie,

• jednostki organizacji społecznych, politycznych i związków społecznych organizacji wyznaniowych,

• przedsiębiorstwa państwowe,

• przedsiębiorstwa samorządu terytorialnego,

• filie zagraniczne osób prawnych,

• spółki prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego,

3. pod względem wielkości:

• małe,

• duże,

• średnie ( za podstawę wyróżnienia stosuje się ilość osób zatrudnionych i przychód netto ze sprzedaży wyrobów i usług oraz operacji finansowych albo sumę aktywów bilansu sporządzonego na koniec roku obrotowego),

4. ze względu na kryterium rodzaju działalności:

• produkcyjne,

• usługowe,

• handlowe,

• rolnicze,

• badawczo-rozwojowe.

Przedsiębiorstwo jest podmiotem gospodarczym działającym zwłaszcza w sferze realnej, czyli produkuje dobra i usługi, które zaspokajają potrzeby ludzkie.

13. Spółki prawa handlowego

W rozumieniu Kodeksu Spółek Handlowych (KSH) spółkami handlowymi są:

Spółki osobowe

• spółka jawna,

• spółka partnerska,

• spółka komandytowa,

• spółka komandytowo-akcyjna,

Spółki kapitałowe

• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,

• spółka akcyjna

Spółka jawna - jest to spółka prawa handlowego, jest spółką osobową (tworzą ją osoby i musi być co najmniej 2 wspólników). Tworzona w drodze umowy na piśmie. Charakteryzuje się umową w formie pisemnej, zgłoszona z wpisem do rejestru krajowych spółek handlowych. Odpowiedzialność za działalność ponoszą wspólnicy. Prawo i obowiązek prowadzenia spółki ma każdy wspólnik. Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu muszą być podjęte przez wszystkich. Umowa spółki jawnej może przewidywać, że wspólnik jest pozbawiony prawa reprezentowania spółki albo że jest uprawniony do jej reprezentowania tylko łącznie z innym wspólnikiem lub prokurentem. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki jawnej bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką.

Spółka partnerska jest to spółka osobowa, utworzona przez wspólników (Partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania wolnych zawodów, określonych w ustawie np. adwokat, aptekarz, architekt) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Spółka partnerska powstaje z chwilą wpisu do rejestru. Spółka partnerska nie ma jednak osobowości prawnej.

Nowa ustawa nie zabrania jednocześnie, by w jednej spółce partnerskiej działali wspólnicy wykonujący różne wolne zawody. Mogą więc działać takie spółki, które pod jedną firmą skupiają jednocześnie np. prawników i biegłych rewidentów. Partner nie ponosi odpowiedzialności za działania drugiego partnera.

Firma spółki partnerskiej powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie "i partner" bądź "i partnerzy" albo "spółka partnerska" oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce. Może ona używać skrótu "sp.p".

Spółka Komandytowa jest to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona. Musi być co najmniej jeden komplementariusz i jeden komandytariusz. Spółka powstaje z chwilą wpisu do rejestru.. W umowie spółki oznaczony jest kwotowo zakres odpowiedzialności komandytariusza wobec wierzycieli (suma komandytowa). Suma komandytowa to oznaczona pieniężnie wysokość odpowiedzialności komandytariusza, do jakiej odpowiada on wobec wierzycieli za zobowiązania spółki. Komplementariusz reprezentuje spółkę, a komandytariusz nie. Może być tylko pełnomocnikiem. Śmierć komplementariusza jest przyczyną rozwiązania spółki.

Spółka komandytowo - akcyjna stanowi połączenie dwóch spółek, tj. spółki komandytowej i spółki akcyjnej. W zakresie stosunku prawnego komplementariuszy, a także do wkładów tych wspólników do spółki, z wyłączeniem wkładów na kapitał zakładowy zastosowanie mają przepisy dotyczące spółki komandytowej. Za zobowiązania spółki co najmniej 1 wspólnik komplementariusz odpowiada bez ograniczenia., a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Natomiast w pozostałych sprawach stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące spółki akcyjnej, a w szczególności przepisy dotyczące kapitału zakładowego, wkładów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia. Wspólnicy, którzy decydują się na prowadzenie działalności w formie spółki komandytowo - akcyjnej muszą zgromadzić kapitał zakładowy w wysokości co najmniej 50.000 zł. Spółka komandytowo-akcyjna powstaje z chwilą wpisu do rejestru, jednakże, będąc spółką osobową, nie posiada ona osobowości prawnej.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (spółka z o.o.) może być zawierana w celach gospodarczych przez jedną lub więcej osób, o ile ustawy nie wprowadzają w tym zakresie ograniczeń. Nie można w takiej formie prowadzić działalności innej niż gospodarcza, a więc np. działalności kulturalnej, politycznej czy charytatywnej.

Kapitał zakładowy jest to wkład wspólnika oznaczony liczbowo kwotą pieniężną. Minimalna kwota kapitału to 50.000 zł. Spółka może być utworzona przez jedną lub kilka osób. Wspólnikami mogą być osoby fizyczne, prawne, oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

Spółka akcyjna może być zawiązana dla realizacji każdego celu prawnie dozwolonego, zarówno gospodarczego jak i innego - np. kulturalnego. Stanowi ona jednak formę działalności gospodarczej, ułatwiającą tworzenie dużych przedsiębiorstw oraz koncentrowanie kapitału. Tworzenie takiej spółki jest możliwe, gdy wspólnicy dysponują kapitałem w wysokości co najmniej 500.000 zł. Zgromadzenie kapitału odbywa się przez emisję akcji i objęcie ich przez właścicieli. Akcjonariusze za zobowiązania spółki odpowiadają jedynie do wysokości kapitału wpłaconego. Za zaległości podatkowe członkowie spółki odpowiadają całym swoim majątkiem.

14. Rodzaje kosztów produkcji

Koszty są to nakłady wyrażone za pomocą pieniądza. Nakłady to rzeczowo wyrażone zużycie poszczególnych czynników biorących udział w wytworzeniu danego dobra. Koszty to nakłady, ale nie każde nakłady stają się kosztami, tylko te wyrażone w pieniądzu. Koszty to wyrażone w pieniądzu zużycia pracy żywej i uprzedmiotowionej, usług obcych oraz niektóre wydatki nie stanowiące zużycia, np. podatek od nieruchomości, związane z normalną działalnością przedsiębiorstwa w danym okresie czasu.

Rodzaje kosztów:

Ze względu na jednostkę odniesienia kosztów w ramach danego przedmiotu działalności:

1. koszty całkowite - Kc -to suma kosztów poniesionych na wszystkie czynniki wytwórcze wykorzystane do produkcji. Są to wszystkie koszty związane z realizacją danej działalności gospodarczej

1. koszty stałe całkowite - Ks

2. koszty zmienne całkowite - Kz

2. koszty przeciętne - to koszty poniesione na wyprodukowanie każdej jednostki produktu (ilość kosztów całkowitych przez liczbę wytworzonych produktów danego rodzaju)

1. przeciętne koszty zmienne na jednostkę produkcji - Kpz

2. przeciętne koszty całkowite na jednostkę produkcji - Kpc,

3. koszty krańcowe - Kk . Jest to stosunek przyrostu kosztów całkowitych do przyrostu produkcji.

Koszty stałe obejmują wydatki związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa i nie zależą od wielkości wytwarzanej produkcji. Są to głównie koszty zużycia kapitału trwałego (amortyzacja), opłaty za dzierżawę terenu, koszty funkcjonowania administracji, koszty ogrzewania, oświetlenia, odsetki od kredytów.

Koszty zmienne - to koszty zużytych surowców, materiałów, koszty ruchu maszyn i urządzeń oraz koszty robocizny bezpośredniej.

Koszty przeciętne zmienne lub całkowite wynikają z podzielenia kosztów zmiennych całkowitych Kz lub kosztów całkowitych Kc przez ogólne rozmiary produkcji.

Koszty krańcowe określone są przyrostem kosztów całkowitych ΔKc w stosunku do przyrostu produkcji ΔQ. Ponieważ przyrost kosztów całkowitych wynika tylko z przyrostu kosztów zmiennych, zatem ΔKc = ΔKz. Koszty krańcowe zmieniają się jedynie pod wpływem kosztów zmiennych całkowitych.

Wg kryterium podmiotu, którego koszty dotyczą:

• koszty działania całej gospodarki,

• koszty działowe,

• koszty gałęziowe,

• koszty przedsiębiorstwa,

• koszty zakładu.

Wg kryterium przedmiotowego:

• koszty działalności przemysłowej,

• budowlanej,

• handlowej,

• rolniczej,

• transportowej,

• usługowej

Z punktu widzenia elementu składowego procesu pracy:

• koszty zużycia paliwa,

• koszty energii,

• koszty materiałowe,

• koszty zatrudnienia.

Ze względu na charakter związku między poszczególnymi produktami

• koszty bezpośrednie - dotyczą określonych produktów,

• koszty pośrednie - pozostają wspólne dla różnych rodzajów działalności gospodarczej, rozliczane są na poszczególne produkty w sposób umowny

Ze względu na reakcję kosztów na wahania rozmiarów produkcji

• koszty stałe,

• koszty zmienne

15. Równowaga producenta a kryteria efektywności

Celem producenta jest maksymalizacja zysku. Producent kieruje się zasadą optymalizacji, czyli poszukiwania najlepszej relacji między nakładami na produkcję i efektami produkcji.

W krótkim okresie czasu równowaga oznacza osiągniecie takiej kombinacji cena-wielkość produkcji, która przy danych kosztach produkcji umożliwia zrealizowanie maksymalnego zysku. Kolejne reakcje dostosowawcze przedsiębiorstwa doprowadzają do takiej sytuacji, w której nie jest ono już zainteresowane w dalszej zmianie ceny. Cena równowagi oraz odpowiadające jej wielkość sprzedaży zapewniają mu zysk maksymalny. W długim okresie czasu zmiany rozmiarów produkcji odbywają się na drodze zmian wielkości przedsiębiorstwa i jego aparatu produkcyjnego. Równocześnie zmienia się liczba przedsiębiorstw (sprzedawców) wytwarzających daną grupę produktów.

Producent często staje przed dylematem wyboru technologii produkcji. Kryterium takiej oceny może być efektywność techniczna.

Efektywność techniczna oznacza, ze producent maksymalizując efekt produkcji nie będzie wkładał do produkcji więcej czynników (nakładów) niż jest to konieczne dla osiągnięcia danej wielkości efektu. (maksymalizacja efektu przy danych nakładach)

Kryterium efektywności ekonomicznej polega na takim wykorzystaniu nakładów czynników produkcji, aby koszt wytworzenia jednostki produktu był minimalny. Efektywność ekonomiczna produkcji oznacza wybór w oparciu o zasadę najmniejszego kosztu produkcji. (minimalny koszt produkcji przy wykorzystaniu danych nakładów)

Optymalna kombinacja czynników produkcji to taka kombinacja, która pozwala osiągnąć maksymalny poziom produkcji przy danych kosztach lub taka, która dany poziom produkcji pozwala zrealizować przy minimalnych kosztach.

Przy danym koszcie całkowitym istnieje tylko jedna kombinacja nakładów czynnika pracy i kapitału maksymalizująca wielkość produkcji. Optymalna kombinacja czynników produkcji znajduje się w punkcie styczności linii jednakowego kosztu z możliwie najwyżej położoną izokwantą produkcji. Jest to punkt równowagi przedsiębiorstwa przy danym koszcie całkowitym.

Jeżeli przedsiębiorstwo działa w warunkach doskonałej konkurencji, to osiągnie równowagę w krótkim okresie czasu, gdy: ceny = kosztom krańcowym (koszty krańcowe to przyrost kosztów całkowitych w stosunku do przyrostu produkcji K_k = ΔKc/ΔQ_c)

W długim okresie natomiast, gdy cena = utarg końcowy = utarg przeciętny = dochód

Efektywność - jest to stan, w którym producent osiągnął maksymalną funkcję celu, czyli zysk w krótkim okresie czasu.

Zysk całkowity = utarg całkowity - koszty całkowite

W długim okresie stopę zysku (stopa zysku = zysk/(kapitał + środki obrotowe))

W warunkach równowagi optimum ekonomiczne pokrywa się z optimum technicznym.

Znikają wszelkie zyski nadzwyczajne, a każde przedsiębiorstwo osiąga zysk normalny, równy wielkości kosztów alternatywnych, tzn. równy procentowi od kapitału oraz możliwemu wynagrodzeniu za kierowniczą i innowacyjną pracę.

16. Dobór struktury produkcji

Przy wyborze struktury asortymentowej przedsiębiorstwa dążą do powiększenia produkcji każdego asortymentu do rozmiarów, przy których następuje zrównanie ceny tego wyrobu z kosztami krańcowymi. Punkt ten wyznacza zarazem granice opłacalności produkcji poszczególnych asortymentów. Przy podejmowaniu decyzji asortymentowych przedsiębiorstwa muszą uwzględniać rozmiary popytu na poszczególne wyroby. Wymaga to dobrego rozeznania potrzeb oraz wiąże się z nakładami na marketing.

Wytworzenie produktów i usług wymaga jednoczesnego zastosowania czynników produkcji (pracy i kapitału). W procesie wytwórczym zachodzą pomiędzy nimi określone zależności ilościowe i funkcjonalne.

Relacje ilościowe:

- intensywność kapitałowa (C/L) - relacja nakładów kapitału do pracy. Określa ona proporcje użytkowania obu form kapitału w danym procesie wytwórczym

- techniczne uzbrojenie pracy - relacja kapitału trwałego do nakładów pracy (Ct/L),

- udział nakładów kapitału pieniężno-rzeczowego w całości kapitału (C/C + L)

Relacje funkcjonalne:

• technika - inaczej metoda lub sposób wytwarzania. Stanowi ona określone w danym procesie produkcji połączenie technologii i organizacji

• technologia,

• organizacja

Dążenie do maksymalizacji zysku wyraża się też w prowadzeniu racjonalnego rachunku kosztów oraz poszukiwaniu optymalnych metod wytwórczych (tzn. stosowanej w przedsiębiorstwie kombinacji różnych zasobów).

Zakładając, że ceny poszczególnych zasobów są dane (czyli nie zmieniają się w okresie podejmowania decyzji), można wyodrębnić dwa warianty:

1. Przedsiębiorca dysponuje określonym kapitałem na zakup zasobów w celu prowadzenia działalności produkcyjnej. Stara się on wówczas stosować takie metody wytwarzania (takie kombinacje zasobów), które umożliwiają osiągnięcie rozmiarów produkcji pozwalających maksymalizować zysk (przy założeniu, ze ceny wytworzonych wyrobów są dane i zapewniony jest zbyt całej produkcji). (Dany kapitał - maksymalizacja zysku)

2. Przedsiębiorca określa wstępnie, jakie rozmiary produkcji danego wyrobu mogą być sprzedane na rynku, i dąży do zastosowania takiej kombinacji zasobów, która umożliwia osiągnięcie zaplanowanej wielkości produkcji przy najmniejszych nakładach zasobów. (Znane rozmiary produkcji- minimalizacja nakładów)

W praktyce najczęściej przedsiębiorca dysponuje konkretnymi urządzeniami produkcyjnymi, zatrudnia pewną liczbę pracowników o określonych kwalifikacjach, wykorzystuje konkretną technologię. Wprowadzenie nowej kombinacji metod wytwórczych będzie uzasadnione ekonomicznie wówczas, gdy łączne nakłady związane ze zmianą metod wytwórczych (np. zakup nowych maszyn, szkolenie pracowników, zakup licencji) oraz nakłady ponoszone na bieżąco (zużycie materiałów i energii, wynagradzanie pracowników) przy wykorzystaniu nowych metod wytwórczych będą niższe niż nakłady ponoszone przy wykorzystaniu dotychczasowych metod wytwórczych.

Zmiana metod wytwórczych najczęściej wiąże się z działalnością inwestycyjną, czyli modernizacją i rozbudową istniejących obiektów oraz budową nowych.

Na decyzje inwestycyjne wpływają:

1. Przewidywania dotyczące możliwości sprzedaży dotychczasowych wytwarzanych i nowych wyrobów i szansy na zdobycie nowych rynków zbytu oraz cen czynników produkcji i rentowności planowanej produkcji,

2. Pomysły umożliwiające wprowadzenie na rynek nowego lub zmodernizowanego wyrobu o dużych walorach użytkowych lub obniżenie kosztów wytwarzania dotychczas produkowanych wyrobów (co powinno umożliwić obniżenie cen i rozszerzenie rozmiarów sprzedaży),

3. Poziom i proporcje podziału zysku przedsiębiorstwa na dywidendy (przeznaczone dla akcjonariuszy) i tzw. zysk niepodzielny, przeznaczony głównie na inwestycje,

4. Możliwości i warunki uzyskania kredytów inwestycyjnych (podaż wolnych środków pieniężnych, oprocentowanie kredytów, zaufanie banku do przedsiębiorstwa),

5. Zachowanie innych (zwłaszcza konkurencyjnych) przedsiębiorstw.

17. Postęp techniczny i jego rodzaje

Postęp techniczny - to zmiana techniki, która prowadzi do wzrostu efektywności, bądź do wzrostu wydajności pracy.

Rodzaje postępu technicznego:

1. Wg kryterium źródła postępu:

• Postęp substytucyjny - taka zmiana technik, która prowadzi do wzrostu wydajności pracy przy stałym poziomie efektywności. Źródłem postępu substytucyjnego jest zastępowanie pracy żywej kapitałem.

• Postęp niezależny - taka zmiana technik wytwarzania, która prowadzi do wzrostu efektywności. Źródła postępu niezależnego są poza procesem substytucji.

2. Ze względu na poziom kapitałochłonności produkcji

• Kapitałochłonny - gdy w wyniku postępu wzrasta kapitałochłonność,

• Neutralny - udział kapitałochłonności nie zmienia się,

• Pracooszczędny - udział kapitałochłonności zmniejsza się

3. Ze względu na przedmiot zmian

• Produktowy,

• Procesowy

4. Ze względu na stopień określoności przedmiotu zmian

• Ucieleśniony- są to wszelkie usprawnienia w obrębie istniejącego kapitału i ten postęp przynosi efekty w krótkim okresie

• Nieucieleśniony- związany jest zawsze z nowymi inwestycjami (,czyli nowe maszyny, nowe urządzenia) i przynosi efekty w długim okresie

18. Innowacje - znaczenie i konsekwencje dla gospodarki

Innowacje to świadomie wprowadzone zmiany techniczne i organizacyjne prowadzące do:

1. Obniżenia kosztów wytwarzania dotychczas produkowanych wyrobów,

2. Uruchomienia produkcji nowych lub ulepszonych wyrobów, lepiej zaspokajających potrzeby odbiorców (a niekiedy nawet kreujących nowe, dotychczas nieuświadamiane potrzeby)

Innowacje sprowadzają się do skłonności i zdolności tworzenia nowych i doskonalenia istniejących produktów, nowych technologii oraz systemów zarządzania i organizacji.

O poziomie innowacyjności gospodarki decyduje poziom intensywności pracy określanej przez instytucje społeczne, t.j. postawy, system wartości i system motywacji. Innowacyjność determinuje także kultura pracy i świadomość społeczna, jak również ilość zasobów przeznaczonych na działalność badawczo-rozwojową.

Miarą innowacyjności gospodarki jest wielkość wydatków na badania i rozwój, ilość zgłaszanych patentów, liczba nowych produktów.

Inwestowanie w badanie i rozwój, zdobywanie nowej wiedzy i wykorzystanie jej do wytwarzania nowych, ulepszonych wyrobów bądź wprowadzania nowych, bardziej efektywnych technik produkcji umożliwia osiągnięcie przewagi konkurencyjnej i odniesienie sukcesu rynkowego.

19. Konkurencja doskonała i monopol pełny - analiza porównawcza

Konkurencja doskonała (wolna konkurencja) jest modelem teoretycznym opisującym jedną z form konkurencji na rynku. Cechą charakterystyczną konkurencji doskonałej jest przekonanie zarówno kupujących jak i sprzedających, że ich indywidualne decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową. Rynek, na którym panuje konkurencja doskonała zapewnia optymalna alokację zasobów w sensie Pareta.

Aby na danym rynku zaistniała konkurencja doskonała, musza zostać spełnione cztery założenia:

• Duża liczba sprzedających i kupujących - dzięki temu każdy podmiot ma bardzo mały udział w globalnym popycie lub globalnej podaży i tym samym pojedyncze decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową, także ewentualne zmowy producentów są na tyle utrudnione, że nieopłacalne,

• Jednorodność produktu - produkty poszczególnych producentów są identyczne, w związku z czym nabywcom jest wszystko jedno od kogo kupią produkt,

• Doskonała informacja rynkowa - zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają pełną informację o samym produkcie, jak i jego cenie - tak obecnej jak i w przyszłości,

• Swoboda wejścia i wyjścia z branży - nie istnieją żadne bariery wejścia i wyjścia z branży. Dzięki temu przy większym zapotrzebowaniu ze strony kupujących producenci będą mogli swobodnie rozpocząć dodatkową produkcję, zwiększając tym samym podaż, a przy zmniejszonym zapotrzebowaniu wycofać nie ponosząc dodatkowych strat.

Wśród dodatkowych założeń wymienia się:

• Brak interwencji państwa - oznacza, że wyłącznie mechanizm rynkowy ma wpływ na relacje między kupującymi a sprzedającymi, w tym na cenę,

• zerowe koszty transakcji - podmioty nie ponoszą dodatkowych kosztów związanych z zawarciem umowy kupna sprzedaży, jak np. uprzednie rozeznanie rynku,

• produkt posiada bliskie substytuty - dzięki temu nabywcy mogą łatwo zastąpić produkt innym, gdyby podaż jego była niewystarczająca.

Monopol pełny - występuje często w postaci przedsiębiorstw publicznych (gazownie, elektrownie, transport publiczny, oczyszczalnie miast). Instytucje rządowe (ministerstwa, urzędy wojewódzkie, miejskie, gminne) ingerują w funkcjonowanie tego typu przedsiębiorstw monopolistycznych, mając na uwadze dobrobyt ekonomiczny całej społeczności. Ingerencja rządowa dotyczy najczęściej ustalania taryf i opłat za usługi przedsiębiorstw publicznych.

W monopolu pełnym podaż jakiegoś produktu lub usługi jest świadomie ograniczona tylko do jednego przedsiębiorstwa. Najczęściej występuje w sferze użyteczności publicznej. Dlatego w tych sferach stosowany jest państwowy nadzór nad wytwarzaniem dóbr, usług co do ich jakości, stopnia szkodliwości środowiska naturalnego oraz wysokości ustalonej ceny.

Monopol to jeden producent/sprzedawca produktu na rynku. To panowanie na rynku jednego producenta lub sprzedającego. Kształtuje on cenę i podaż, nagina zachowanie konsumenta. Pełny monopol oznacza wyłączność w produkcji określonego wyrobu lub świadczonych usług. Jest przeciwieństwem doskonałej konkurencji. W konkurencji doskonałej producent jest cenobiorcą, a w monopolu cenotwórcą. Rynek nie panuje nad producentem, ale monopol nad rynkiem. Monopol kształtuje cenę, manipuluje rozmiarami podaży produkcji, nagina zachowanie konsumenta do swoich interesów. Monopolistyczny producent wytwarza mniejszą ilość produktu po wyższej cenie, niż wszyscy wytwórcy w konkurencji doskonałej. Monopole mają tendencję do ograniczania skali wytwarzania i windowania cen. Interwencja państwa w sytuacji monopolu przejawia się w rozwiązaniach prawnych (ustawodawstwo antymonopolowe) oraz bezpośrednia regulacja i kontrola (kontrola cen, ustalenie kontyngentu produkcji).

20. Rodzaje porozumień monopolowych

Rynek monopolistyczny może występować w kilku formach:

• Monopol absolutny,

• Oligopol,

• Konkurencja monopolistyczna

Monopol absolutny występuje tam, gdzie istnieje niedostatek konkurencji i produkcja zdominowana jest przez jedną firmę. Może on przybierać formę monopolu naturalnego - podaż jakiegoś produktu lub usługi jest świadomie ograniczona tylko do jednego przedsiębiorstwa (energetyka, gaz, wodociągi).

Monopol czysty - firma jest jedynym producentem lub dostawcą danego produktu lub usługi. Produkt monopolu nie ma dobrego czy bliskiego substytutu. Czysty monopol jest zabezpieczony przed konkurencją za pomocą barier ekonomicznych, technologicznych, prawnych lub innych uniemożliwiających wejście innym na rynek.

Monopol naturalny - podaż jakiegoś produktu lub usługi jest świadomie ograniczona tylko do jednego przedsiębiorstwa. Najczęściej występuje w sferze użyteczności publicznej. Dlatego w tych sferach stosowany jest państwowy nadzór nad wytwarzaniem dóbr, usług co do ich jakości, stopnia szkodliwości środowiska naturalnego oraz wysokości ustalonej ceny.

Rynek oligopolistyczny - działa na nim kilku silnych monopolistów, którzy opanowali rynek zbytu (produkcja samochodów, sprzętu elektronicznego, produkcja stali, papierosów). Na rynku oligopolistycznym jeden z największych producentów i o najniższych kosztach wytwarzania może objąć tzw. przywództwo cenowe. Inni oligopoliści starają się dopasować do cen ustalonych przez lidera w celu utrzymania swoich udziałów w sprzedaży. Istnieje opinia, że najbardziej szkodliwą formą rynku oligopolistycznego są kartele. Kartel jest najczęściej tajną zmową lub porozumieniem między niezależnymi producentami, zmierzającymi do ograniczenia lub całkowitego wyeliminowania konkurencji między nimi. Porozumienie to może dotyczyć wielkości wytwarzanej produkcji, podziału rynków zbytu lub poziomu ustalanych cen. Wiele dużych firm próbuje zwiększyć swoje zyski zawiązując kartel.

Konkurencja monopolistyczna - występuje wielu sprzedawców i wielu nabywców. Nie ma istotnych barier lub ograniczeń utrudniających wejście do lub wyjście z danej gałęzi. Produkty rynkowe są zróżnicowane i mają bliskie substytuty. Występuje ona najczęściej na rynkach lokalnych. (stacje benzynowe, restauracje, sklepy spożywcze, zakłady fryzjerskie). Jeśli wejście na rynek i wycofanie się z niego jest względnie łatwe, mamy do czynienia z rynkiem kontestowanym.(w przewozach samolotowych, gdzie jest duża łatwość przesunięcia samolotów na inne, bardziej atrakcyjne trasy). Duża konkurencja powoduje, że zyski takich firm są stosunkowo niewielkie. Konkurencja monopolistyczna jest czymś pośrednim między wyidealizowaną doskonałą konkurencją a pełnym monopolem.

Rodzaje monopolu:

• Duopol - porozumienie między dwoma firmami,

• Oligoplol - porozumienie między kilkoma współzależnymi firmami w dziedzinie inwestycji, reklamy i promocji firm,

• Monopol naturalny - świadome ograniczenie produkcji tylko do jednej firmy,

• Monopol absolutny - niedostatek konkurencji. Produkcję zdominowała jedna firma.

21. Modele rynku a realia gospodarcze

Rynek - to całokształt kupna, sprzedaży oraz warunków, w jakich one powstają. Rynek pełni funkcję regulatora procesów gospodarczych. Przez grę popytu i podaży ustala ceny. Cena dla poszczególnych podmiotów gospodarczych jest parametrem, który umożliwia przeprowadzenie poprawnego rachunku ekonomicznego, który warunkuje racjonalne rozdysponowanie zasobów między poszczególne dziedziny wytwarzania oraz dopasowanie struktury produkcji i społecznego zapotrzebowania.

Rynek doskonały - brak jest barier po stronie popytu i podaży, brak barier wejścia na rynek, przejrzystość.

Rynek monopolistyczny jest przeciwieństwem rynku doskonałego.

Modele rynku:

• konkurencja doskonała,

• konkurencja monopolistyczna,

• oligopol,

• monopol

Aby na danym rynku zaistniała konkurencja doskonała, muszą zostać spełnione cztery założenia:

• Duża liczba sprzedających i kupujących - dzięki temu każdy podmiot ma bardzo mały udział w globalnym popycie lub globalnej podaży i tym samym pojedyncze decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową, także ewentualne zmowy producentów są na tyle utrudnione, że nieopłacalne,

• Jednorodność produktu - produkty poszczególnych producentów są identyczne, w związku z czym nabywcom jest wszystko jedno od kogo kupią produkt,

• Doskonała informacja rynkowa - zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają pełną informację o samym produkcie, jak i jego cenie - tak obecnej jak i w przyszłości,

• Swoboda wejścia i wyjścia z branży - nie istnieją żadne bariery wejścia i wyjścia z branży. Dzięki temu przy większym zapotrzebowaniu ze strony kupujących producenci będą mogli swobodnie rozpocząć dodatkową produkcję, zwiększając tym samym podaż, a przy zmniejszonym zapotrzebowaniu wycofać nie ponosząc dodatkowych strat.

Konkurencja monopolistyczna - występuje wielu sprzedawców i wielu nabywców. Nie ma istotnych barier lub ograniczeń utrudniających wejście do lub wyjście z danej gałęzi. Produkty rynkowe są zróżnicowane i mają bliskie substytuty. Występuje ona najczęściej na rynkach lokalnych. (stacje benzynowe, restauracje, sklepy spożywcze, zakłady fryzjerskie). Jeśli wejście na rynek i wycofanie się z niego jest względnie łatwe, mamy do czynienia z rynkiem kontestowanym.(w przewozach samolotowych, gdzie jest duża łatwość przesunięcia samolotów na inne, bardziej atrakcyjne trasy). Duża konkurencja powoduje, że zyski takich firm są stosunkowo niewielkie. Konkurencja monopolistyczna jest czymś pośrednim między wyidealizowaną doskonałą konkurencją a monopolem pełnym.

Rynek oligopolistyczny - działa na nim kilku silnych monopolistów, którzy opanowali rynek zbytu (produkcja samochodów, sprzętu elektronicznego, produkcja stali, papierosów). Na rynku oligopolistycznym jeden z największych producentów i o najniższych kosztach wytwarzania może objąć tzw. przywództwo cenowe. Inni oligopoliści starają się dopasować do cen ustalonych przez lidera w celu utrzymania swoich udziałów w sprzedaży. Istnieje opinia, że najbardziej szkodliwą formą rynku oligopolistycznego są kartele. Kartel jest najczęściej tajną zmową lub porozumieniem między niezależnymi producentami, zmierzającymi do ograniczenia lub całkowitego wyeliminowania konkurencji między nimi. Porozumienie to może dotyczyć wielkości wytwarzanej produkcji, podziału rynków zbytu lub poziomu ustalanych cen. Wiele dużych firm próbuje zwiększyć swoje zyski zawiązując kartel.

Monopol to jeden producent/sprzedawca produktu na rynku. Monopol to panowanie na rynku jednego producenta lub sprzedającego. Kształtuje on cenę i podaż, nagina zachowanie konsumenta. Pełny monopol oznacza wyłączność w produkcji określonego wyrobu lub świadczonych usług. Jest przeciwieństwem doskonałej konkurencji. W konkurencji doskonałej producent jest cenobiorcą, a w monopolu cenotwórcą. Rynek nie panuje nad producentem, ale monopol nad rynkiem. Monopol kształtuje cenę, manipuluje rozmiarami podaży produkcji, nagina zachowanie konsumenta do swoich interesów. Monopolistyczny producent wytwarza mniejszą ilość produktu po wyższej cenie, niż wszyscy wytwórcy w konkurencji doskonałej. Monopole mają tendencję do ograniczania skali wytwarzania i windowania cen. Interwencja państwa w sytuacji monopolu przejawia się w rozwiązaniach prawnych (ustawodawstwo antymonopolowe) oraz bezpośrednia regulacja i kontrola (kontrola cen, ustalenie kontyngentu produkcji).

W strukturze rynku wyszczególniamy rynki:

• czynników produkcji,

• nieruchomości,

• finansowy,

• towarowy,

• metali szlachetnych.

Rynek finansowy dzieli się na:

• rynek pieniężny - obsługuje transakcje krótkoterminowe, finansuje działalność bieżącą przedsiębiorstwa (do 1 roku),

• rynek kapitałowy - obsługuje transakcje średnio i długoterminowe, finansuje działalność inwestycyjną.

22. Ekonomiczna rola państwa (sfery oddziaływania i funkcje gospodarcze)

Interwencjonizm państwowy to aktywne, zmierzające do realizacji określonych celów oddziaływanie państwa na życie gospodarcze i procesy rozwoju społecznego. Obejmuje działania państwa polegające na ingerencji w sferę gospodarki (w produkcję, podział), regulowanie jej za pomocą wielu środków i metod, wkraczanie w dziedziny funkcjonowania przedsiębiorstw prywatnych itp.

W doktrynie merkantylistycznej (XVI-XVII w) silnie akcentowano znaczenie państwa w inicjowaniu i przyspieszaniu rozwoju m.in. przemysłu, handlu, w budowie infrastruktury technicznej. Z kolei A. Smith XVIII/XIX w uzasadniał konieczność ograniczonej roli państwa. Konkurencja i motyw zysku miały gwarantować, że jednostki działające we własnym interesie ostatecznie będą służyły interesowi publicznemu. Wydatki państwa powinny być skierowane na bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, wymiar sprawiedliwości, urządzenia użyteczności publicznej oraz na cele reprezentacyjne.

Po wielkim kryzysie lat 30-ych powstała teoria J.M. Keynesa zgodnie z którą ingerencja państwa w sprawy gospodarcze może być nie tylko usprawiedliwiona, ale nawet konieczna. Keynes twierdził, że gospodarka w warunkach wolnej konkurencji nie zapewnia pełnego wykorzystania czynników produkcji, a zwłaszcza pracy. Nie zawsze interes prywatny jest zgodny z interesem społecznym. Celem interwencjonizmu jest przeciwdziałanie kryzysom, walka z bezrobociem i inflacją, redystrybucja dochodu narodowego.

W czasie kryzysu lat 70-ych odradza się nurt liberalny nawiązujący do teorii A. Smitha. Neoliberałowie domagają się ograniczenia zakresu oraz zmiany funkcji państwa tak, by nie osłabiało zasad jego działania, lecz by tworzyło ramy instytucjonalne.

Następstwem wzrostu popularności poglądów neoliberalnych stało się dojście do władzy u progu lat 80-ych przedstawicieli szkoły neoliberalnej. (Margaret Thatcher, Ronald Regan)

W latach 90-ych narasta fala krytyki pod adresem doktryny neoliberałów. Do władzy dochodzą przedstawiciele partii socjaldemokratycznych (Tony Blair).

Zasady neoliberałów:

1. Twarde finansowanie budżetowe i unikanie deficytu budżetowego,

2. Kontrola podaży pieniądza i walka z inflacją jako najwyższy priorytet,

3. Liberalizacja handlu zagranicznego,

4. Unikanie nadmiernego opodatkowania,

5. Stosowanie zachęt w postaci ulg podatkowych,

6. Niedopuszczenie do silnej pozycji związków zawodowych,

7. Wyeliminowanie wszelkiej kontroli cen,

8. Unikanie interwencji na rynku i konsekwentne przestrzeganie zasady wolnej konkurencji,

9. Prywatyzacja aż do całkowitej eliminacji przedsiębiorstw państwowych,

10. Unikanie mieszania działalności sektora publicznego i prywatnego, a stąd występowanie przeciwko konsorcjom (dochodzi do korupcji),

11. Wolność obrotu kapitałami.

Przesłanki wzrostu roli państwa w XXI w.

1. Wzrastająca rola nauki w życiu społecznym i gospodarczym,

2. rosnąca popularność ekorozwoju (konieczność planowania ochrony środowiska w skali światowej);

3. rozwój techniki, który powoduje coraz bardziej komplikującą się skalę i koszty badań naukowych oraz wdrożeń;

4. rosnące zadania państwa w sferze demograficznej;

5. wzrost znaczenia planowania strategicznego w skali państwowej i międzynarodowej (w sferze szeroko rozumianej infrastruktury - linie kolejowe, autostrady, globalne powiązania informatyczne, infostrady, systemy sieciowe).

Funkcje państwa:

1. interwencjonizm administracyjny- polega na ustalaniu przez władzę państwową podstaw prawnych gospodarki rynkowej,

2. stabilizacja przez politykę makroekonomiczną - jest to proces w wyniku którego gospodarka będzie charakteryzować się stałym, stabilnym wzrostem realnego produktu społecznego brutto, pełnym zatrudnieniem, niską i kontrolowaną inflacją, stabilnym kursem walutowym oraz zbilansowanym handlem zagranicznym,

3. funkcja dystrybucyjna - (funkcja sprawiedliwości) - związana z koniecznością interwencji państwa w podział dochodu narodowego,

4. funkcja efektywnościowa - oddziaływanie państwa na kierunki alokacji zasobów w celu poprawy ekonomicznej efektywności gospodarki. Stan efektywności (wg Pareto) ma miejsce, gdy nie jest możliwe żadne działanie, które przyniosłoby dodatkowe korzyści chociażby jednej jednostce., bez ponoszenia strat przez inne jednostki.

23. Podstawowe kategorie produktu i dochodu narodowego

Produkcja globalna - wartość wytworzonej produkcji dóbr i usług w ciągu np. roku w przedsiębiorstwie, danej gałęzi, działach.

Produkcja finalna - zakończony proces produkcji i dane dobro nie podlega przetworzeniu, gotowy produkt.

Dochód narodowy - największy agregat obejmujący wszystkie dobra finalne i usługi wytwarzane w każdej gospodarce narodowej w ciągu roku, miernik dobrobytu.

Dochód nominalny - dochód w cenach bieżących.

Dochód realny - dochód w cenach stałych wziętych za podstawę z jakiegoś roku.

Kategorie produkcji i dochodu:

1. PKB - produkt krajowy brutto. Jest miarą produkcji wytworzonej w kraju (przez czynniki wytwórcze zlokalizowane, na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem).

2. PNB - produkt narodowy brutto - miernik całkowitych dochodów. (Jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą. Dochody netto są różnicą między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłaconymi z tytułu własności cudzoziemcom. Jeśli odpływ dochodów otrzymywanych z tytułu usług czynników produkcji będących własnością kapitału zagranicznego jest większy niż przypływ dochodów z tytułu posiadanych czynników produkcji za granicą , to PKB > PNB.)

3. PNN - produkt narodowy netto według cen rynkowych. PNB - ROCZNA AMORTYZACJA. Jest mniejszy od PNB o wielkość amortyzacji. Amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju zasobu kapitału trwałego w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

4. PKN - produkt krajowy netto - PKB - ROCZNA AMORTYZACJA.

5. DNCW - dochód narodowy według cen czynników wytwórczych. To PNN wg cen rynkowych pomniejszony o podatki pośrednie, transfery. Suma podatków pośrednich stanowi korektę w stosunku do produktu narodowego netto wyrażonego w cenach rynkowych. Podatki pośrednie nie są bowiem częścią składową dochodu narodowego według cen czynników wytwórczych. Do dochodów czynników wytwórczych zalicza się: wynagrodzenie pracowników, renty z tytułu dzierżawy, czynsze z tytułu najmu, zyski z kapitału, dochody z pracy na własny rachunek.

6. ODL - osobisty dochód ludności. Jest tą częścią DCNW, która pozostaje po potrąceniu nie rozdzielonych zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstw oraz po spłaceniu podatku od dochodów przedsiębiorstw do budżetu państwa. Jednocześnie osobisty dochód ludności jest powiększony o różnego rodzaju transfery z budżetu państwa np. renty, zasiłki, stypendia. Transferem nazywamy przekazanie określonej sumy dochodów na rzecz ludności bez bieżącego świadczenia usług. Osobiste dochody ludności podlegają bezpośredniemu opodatkowaniu. Po uregulowaniu podatków pozostaje dyspozycyjny dochód ludności DDL.

7. DDL - dyspozycyjny dochód ludności. Są to dochody gospodarstw domowych po potrąceniu podatków bezpośrednich. Suma tych dochodów po potrąceniu podatków reprezentuje potencjalną siłę nabywczą społeczeństwa DDL = ODL - T_b. Nagromadzone dochody w gospodarstwach domowych są kierowane na bieżące wydatki konsumpcyjne, a pewna ich część oszczędzana.

24. Wzrost i rozwój gospodarczy. Granice wzrostu

Wzrost gospodarczy to stałe zwiększanie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi. Zdolności danej gospodarki zależą przede wszystkim od jej zasobów naturalnych, majątku trwałego, poziomu techniki produkcji oraz poziomu kwalifikacji pracy.

Wymaga ciągłego doskonalenia ludzkich umiejętności i dokonywania postępu technicznego. Polega na rozszerzaniu i ulepszaniu materialnych i osobowych czynników produkcji.

Rozwój gospodarczy - obejmuje nie tylko wszystkie składniki wpływające na wzrost dochodu narodowego, ale także jakościowe przemiany zachodzące w dłuższym okresie w rzeczowej, własnościowej, instytucjonalnej strukturze gospodarki narodowej.

Granice wzrostu zależą od:

• Ilości i jakości występujących w każdej gospodarce zasobów naturalnych, majątku trwałego, jak również od poziomu techniki produkcji i poziomu kwalifikacji pracy. (Ilościowe, Jakościowe).

Czynniki wzrostu:

• Materialne- majątek,

• Osobowe - zatrudnienie,

• Wpływające na wielkość wytwarzanego dochodu narodowego.

Rodzaje wzrostu gospodarczego:

• Ekstensywny - osiągany wskutek zwiększenia nakładów czynników wytwórczych,

• Intensywny - lepsze, efektywniejsze wykorzystanie czynników wytwórczych

1. Aspekt rzeczowy - wyraża się np. w szybszym wzroście przemysłu przetwórczego niż wydobywczego,

2. Aspekt własnościowy - powstanie własności państwowej, rosnący udział wielkich korporacji w ogólnym zasobie kapitału,

3. Aspekt instytucjonalny - rosnąca rola instytucji państwowych, budżetu państwa.

W latach 70-ych ukazało się wiele raportów wskazujących na negatywne strony niekontrolowanego wzrostu gospodarczego w skali światowej. Rozpoczęto dyskusje na temat granic wzrostu gospodarczego w skali światowej, naruszeniu równowagi ekologicznej. Uświadomiono również możliwość wyczerpania się tzw. nieodnawialnych zasobów naturalnych. Te rzeczywiste zagrożenia towarzyszące długofalowemu wzrostowi gospodarczemu skłoniły naukowców do analizowania społecznych konsekwencji bardzo nierównomiernego wzrostu w różnych regionach świata.

25. Mechanizm i przyczyny cyklicznego rozwoju gospodarki

Cykl koniunkturalny - to periodyczne zmiany poziomu aktywności gospodarczej.

Wyróżniamy cztery fazy:

• Kryzys,

• Depresja,

• Ożywienie,

• Rozkwit.

Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy.

W fazie kryzysu następuje spadek poszczególnych wielkości gospodarczych.

W fazie depresji - stabilizacja na obniżonym poziomie,

Faza ożywienia - wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej.

W momencie, gdy te wielkości osiągną poziom z poprzedniego górnego punktu zwrotnego zaczyna się rozkwit, charakteryzujący się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników, ale już w zwolnionym tempie.

Cztery fazy są charakterystyczne dla kapitalizmu wolnorynkowego. Obecnie wyróżnia się raczej dwie fazy:

fazę spadku (kryzys i depresja)

fazę ekspansji (ożywienie i rozkwit).

Przyczyny cyklicznego rozwoju:

W ramach koncepcji egzogenicznych interpretuje się cykl koniunkturalny jako wynik zjawisk zewnętrznych. Zgodnie z koncepcja Jevonsona pojawienie się plam na Słońcu powoduje periodyczne okresy nieurodzaju. Te zmiany w produkcji rolnej pociągają za sobą zmiany w rytmie produkcji przemysłowej.

Koncepcja cyklu politycznego tłumaczy cykliczny rozwój zmianami priorytetów ekonomicznych władzy w okresach poprzedzających wybory w celu pozyskania wyborców.

Koncepcja endogeniczna- wyjaśnia cykliczny charakter gospodarki uwarunkowaniami związanymi z danym systemem. Teorie endogeniczne nie są jednomyślne we wskazywaniu przyczyn cykliczności.

Przykład:

Faza kryzysu - rozpiętość między podażą i popytem. Jest nadprodukcja. Wywołuje to zaostrzenie konkurencji i spadek cen. Tempo spadku produkcji jest większe od tempa spadku popytu, więc jest on częściowo zaspokajany przez zmniejszenie zapasów, które w fazie depresji ulegają likwidacji. Niskie ceny powodują konieczność wprowadzania nowych metod produkcji obniżających koszty wytwarzania.. Oznacza to wzrost tempa ekonomicznego zużywania się aparatu produkcyjnego. Następuje także ubytek kapitału trwałego na skutek bankructwa niektórych przedsiębiorstw. Dochodzi do likwidacji luki pomiędzy podażą i popytem. Sprzyja to zahamowaniu spadku produkcji i rodzi nowy popyt inwestycyjny. To prowadzi do wzrostu dochodu narodowego, a to z kolei powoduje zwrotnie wzrost popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego.

26. Polityka państwa wobec wahań koniunktury gospodarczej

Cykl koniunkturalny to fazy:

• Kryzys ( lub recesja w zależności od skali spadku produkcji),

• Depresja ( lub dno kryzysu),

• Ożywienie gospodarcze,

• Wysoka koniunktura, zwana rozkwitem gospodarczym

Przebieg koniunktury gospodarczej to proces rozwoju gospodarczego zachodzący mimo mniej lub bardziej widocznych zmian ogólnej aktywności produkcyjnej, handlowej.

Państwo oddziaływuje na przebieg koniunktury gospodarczej poprzez stosowanie polityki stop- go: czyli w momencie przegrzania koniunktury gospodarczej i dekoniunktury. Jest to związane z interwencjonizmem państwowym, czyli świadomą ingerencją państwa w proces gospodarczy. Metoda zależy od tego kto oddziałuje na koniunkturę.

Polityka państwa wobec wahań koniunktury gospodarczej

Interwencjonizm antykryzysowy - podejmowanie działań w celu łagodzenia skutków zaistniałego kryzysu.

Interwencjonizm antycykliczny - rozszerzenia interwencji na wszystkie fazy cyklu.

Rząd może oddziaływać stabilizująco na gospodarkę za pomocą polityki fiskalnej i pieniężnej.

Aktywna polityka państwa oznacza podjęcie określonych działań w kilku podstawowych płaszczyznach:

• Interwencji na rynku dóbr (ustawodawstwo antymonopolowe, w ochronie środowiska),

• Interwencja na rynku pieniężno-kredytowym (zmiany w podaży pieniądza),

• Polityka budżetowa (polityka fiskalna, programy wydatkowania dochodów budżetowych)

• Polityka dochodowa (progresywne opodatkowania dochodu i systemy pomocy społecznej),

• Rozwijanie sektora państwowego ( w strategicznych obszarach działalności),

• Wpływ na poziom i zmiany cen (ustalenie cen maksymalnych i minimalnych),

• Polityka zatrudnienia i rynku pracy (programy walki z bezrobociem, inwestowanie w edukację),

• Stymulowanie wzrostu gospodarczego (redukowanie deficytu budżetowego, podnoszenie stopy oszczędności)

27. Istota i funkcje pieniądza

Pieniądz to wszelkiego rodzaju środki wymiany i środki płatnicze, których zdolność do zapłaty jest nieograniczona zarówno wtedy, kiedy kupujemy jakiś towar lub usługę, jak i wtedy, kiedy regulujemy jakieś zobowiązanie finansowe względem kredytodawcy, banku, budżetu centralnego, budżetu lokalnego. Pieniądz występuje w różnych formach i ma różny stopień płynności, czyli szybkości dostępu i możliwość użycia pieniądza w każdej chwili przez gospodarstwo domowe. To ogólny, powszechny ekwiwalent wszystkich innych towarów, usług. Pieniądz to towar, za który można kupić każdy inny towar.

Funkcje pieniądza:

• Miernik wartości wszystkich towarów i usług. Dzięki istnieniu pieniądza pojawia się kategoria ceny, która jest wartością towaru wyrażoną w pieniądzu,

• Środek wymiany (cyrkulacji)- obsługuje transakcje zawierane na rynku między kupującymi a sprzedającymi,

• Środek płatniczy - zdolność do regulowania różnych zobowiązań z tytułu zaciągniętego kredytu, płacenia należnego podatku lub kary pieniężnej,

• Środek tezauryzacji (przechowywania bogactwa)- gromadzenie zasobu pieniądza jako skarbu (ważna rola gdy pieniądz był pełnowartościowy ze złota lub srebra). Tezauryzacja pieniądza papierowego zależy od stopnia jego siły nabywczej. Gdy pieniądz traci na wartości ludzie niechętnie go tezauryzują.

• Pieniądz światowy - poza granicami kraju, ale jedynie pod warunkiem, że państwo prawnie gwarantuje jego wymienialność zewnętrzną po kursie ustalonym na głównych giełdach światowych.

Pieniądz papierowy jest pieniądzem symbolicznym, czyli znakiem wartości.

Prawo obiegu pieniądza: Prawo Irvinga Fishera - ilościowa teoria pieniądza: M x V = P x Y

M- ilość pieniądza w obiegu,

V - szybkość obiegu pieniądza oznaczająca, ile razy przeciętnie jednostka pieniężna jest wydawana w ciągu roku

P - przeciętny poziom cen dóbr i usług wchodzących w skład produktu narodowego brutto

Y - realna wielkość produktu narodowego brutto w cenach stałych (wolumen produkcji)

28. Popyt na pieniądz w teorii ekonomii

Popyt na pieniądz to zależność między ilością pieniędzy, którą ludzie pragną trzymać a nominalną stopą procentową przy danym poziomie dochodu. Popyt na pieniądz to zgłoszenie zapotrzebowania na określony zasób pieniądza. Nominalna stopa procentowa mierzy alternatywny koszt utrzymywania gotówki i jest wyznaczana zgodnie z bieżącą wartością pieniądza. Będzie rosnąć wraz z ograniczeniem poziomu płynności pieniądza.

Realny popyt na pieniądz zależy od:

• Realnego dochodu narodowego. Gdy rośnie dochód realny wraz z nim rośnie realny popyt na pieniądz,

• Nominalnej stopy procentowej. Im wyższa nominalna stopa procentowa, tym mniejszy realny popyt na pieniądz,

• Kosztów transakcji. Im wyższe koszty transakcji, tym większy realny popyt na pieniądz.

Podmioty ekonomiczne podejmują dwa rodzaje decyzji związanych z procesem oszczędzania. Pierwsza dotyczy ograniczenia bieżącej konsumpcji na rzecz przyszłej konsumpcji. Druga dotyczy formy, w jakiej oszczędności te będą utrzymywane: czy całość odłożonych środków, czy tylko pewna ich część będzie w formie płynnej, t.j. w gotówce. Alternatywnym rozwiązaniem jest zdeponowanie posiadanych funduszy na takich rachunkach bankowych, z których można pieniądze podjąć w każdej chwili bez ograniczeń.

Część sumy oszczędności, która nie musi być trzymana w formie gotówki lub na rachunkach bankowych o wysokiej płynności, może zostać ulokowana tak, aby przyniosła dochód z oprocentowania obligacji, czy też dywidend z akcji lub zysku osiągniętego przez wzrost aktywów, w które zainwestowano.

Każda decyzja dotycząca lokaty oszczędności jest spekulacją odnoszącą się do przyszłego ruchu cen, stopy procentowej i ogólnej sytuacji gospodarczej, w tym nawet sytuacji politycznej.

Lokata oszczędności zawsze obwarowana jest ryzykiem. Im bardziej płynna i bezpieczna forma lokaty, tym mniej dochodowa.. Dochodowość lokat wzrasta wraz z długością okresu i stopniem ryzyka.

Zgodnie z teorią Keynesa chęć posiadania gotówki zależy od szeregu czynników pozaekonomicznych, t.j. psychologicznych, kulturowych, przyzwyczajeń, doświadczeń, potrzeby poczucia bezpieczeństwa itp. Wszystkie te czynniki można przyjąć jako egzogeniczne względem modelu. Nie zmieniają się one w krótkim czasie.

Keynes skoncentrował swoją uwagę na czynnikach ekonomicznych, od których uzależnione są decyzje o wielkości gotówki, jaką podmioty starają się trzymać w danym momencie.

Decyzje te zależą od trzech motywów:

1. Motyw transakcyjny - wynika z faktu, że przychody i rozchody nie występują w większości wypadków w tym samym czasie. Zależny od dochodu.

2. Motyw przezornościowy - wielkość niezbędnej rezerwy przedsiębiorstw ustalanej jako stały procent dochodu.

W skali całej gospodarki motyw transakcyjny i przezornościowy wiążą popyt na płynne zasoby pieniężne z wysokością dochodu narodowego i cen. Popyt na gotówkę jest rosnącą funkcją dochodu narodowego oraz nie reaguje na zmiany stopy procentowej.

3. Motyw spekulacyjny - popyt na pieniądz dotyczy decyzji utrzymania gotówki, zamiast deponowania oszczędności na długoterminowych rachunkach bankowych..

Całkowity popyt na pieniądz jest sumą popytów, wynikających z motywów: transakcyjnego i przezornościowego oraz spekulacyjnego.

Według monetarystów- pieniądz traktowany jest jako jeden z wielu aktywów, czyli forma przechowywania bogactwa. Wg Friedmana jednostki gospodarcze utrzymują rezerwy pieniężne, które są względnie stałe w relacji do niektórych kategorii ekonomicznych, takich jak:

• Całkowita wartość bogactwa, jakim dysponują ludzie - aktywa finansowe i realne oraz kapitał ludzki,

• Zmiany poziomu cen różnych rodzajów aktywów,

• Preferencje płatnicze jednostek.

Aby wyrazić stabilny charakter popytu na pieniądz Friedman wprowadza kategorię pernamentego dochodu, który wyznacza wartość bieżącą oczekiwanego strumienia dochodów z zasobów bogactwa ludzkiego i rzeczowego w długim okresie. Popyt na pieniądz to wedle monetarystów popyt na realne wielkości rezerw pieniężnych a nie na środek wymiany. Wzrost podaży pieniądza wywołuje wzrost dochodu nominalnego, co powoduje, że podmioty gospodarcze zmieniają swoje zasoby pieniężne w takim samym stopniu jak zmieniają się ceny.

29. Czynniki wyznaczające podaż pieniądza

Bank centralny kontroluje podaż pieniądza w obiegu i koryguje jego dopływ lub odpływ za pośrednictwem:

• Zmiany wysokości stopy rezerw obowiązkowych- rezerwa obowiązkowa jest to rezerwa, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne. Jest wyznaczona przez radę banku centralnego. Banki komercyjne mają zdolność tworzenia dodatkowej podaży pieniądza, co mogłoby w pewnych okresach kolidować z polityką banku centralnego. Jest to skuteczny instrument oddziaływania na rozmiary kredytu w skali kraju.

• Zmiany wysokości stopy dyskontowej - jest to stopa procentowa ustalana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym. Jest to minimalna stopa pożyczkowa. Bank centralny jest kredytodawcą ostatniej instancji. Jest on w stanie udzielać pożyczek innym bankom komercyjnym w sytuacji zagrożenia ich płynności finansowej i utraty zaufania co do ich wypłacalności. Jest to kredyt refinansowy. Ogłoszenie zmiany stopy dyskontowej ma na celu sygnalizowanie zmian kierunku polityki pieniężnej banku centralnego. Gdy stopa dyskontowa wzrasta jest to ostrzeżenie dla bankierów przed nadmierną ekspansją, zniżka zachęca do swobodnego rozwijania inicjatywy.

• Polityki otwartego rynku - operacje otwartego rynku to zakup lub sprzedaż krótkoterminowych papierów wartościowych (obligacje państwowe inaczej weksle skarbowe) o dużej wartości nominalnej w celu bieżącego regulowania płynności finansowej banków komercyjnych. W operacjach biorą udział banki komercyjne, inwestycyjne, instytucje ubezpieczeniowe i jednostki fizyczne i prawne, które pragną ulokować czasowo wolne środki w papierach wartościowych. Papiery wartościowe są lokowane na rynku metodą dyskonta, czyli potrącania od nominalnej wartości kwoty odsetek za okres do dnia ich płatności. Wysokość stopy procentowej ustala bank centralny w zależności od koniunktury. Aby doprowadzić do ożywienia gospodarczego, bank ustala niską stopę dyskontową i zachęca do sprzedaży bankowi centralnemu posiadanych obligacji. W tej sytuacji pojawia się dodatkowy zastrzyk pieniądza, co stwarza możliwość uzyskania tańszego kredytu i zachęca do działalności inwestycyjnej. W przypadku załamania gospodarczego, bank wstrzymuje się od kupowania (dyskontowania) obligacji, ustala wysoką stopę dyskontową i w ten sposób hamuje dopływ pieniądza na rynek.

Podaż pieniądza zależy od 3 podmiotów gospodarczych:

• Od ludności - która decyduje jaką część swoich zasobów przechowywać w banku,

• Od banków - które ustalają stosunek swoich rezerw do posiadanych depozytów,

• Od banku centralnego - który kontroluje bazę monetarną.

30. System bankowy i jego funkcje

System bankowy-to ogół wszystkich banków w kraju i ich powiązanie oraz procedury, w oparciu o które działają.

Istnieje dwupoziomowy system banków w gospodarce rynkowej:

• Bank centralny

• Banki komercyjne oraz instytucje parabankowe (SKOK)

Bank centralny- to bank państwowy.

Funkcje systemu bankowego:

• Stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowanie,

• Zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi i transferu w czasie ponad granicami,

• Zapewnienie rozwiązań w zarządzaniu ryzykiem bankowym,

• Zapewnienie informacji cenowej o produktach bankowych,

• Stworzenie warunków do transformacji środków pieniężnych i ich inwestowania w czasie, zarówno co do wielkości, jak i ryzyka.

Celem nadrzędnym systemu bankowego jest jego stabilność, rozumiana jako zdolność systemu bankowego do zachowania płynności finansowej oraz poszczególnych banków do pokrywania strat i ryzyka towarzyszącego ich działalności z kapitału własnego.

Bank centralny spełnia 3 funkcje:

Emisyjna- emisja znaków pieniężnych: monet i banknotów oraz centralnego pieniądza rezerwowego. Jest odpowiedzialny za organizację obiegu pieniężnego i regulację podaży pieniądza.,

Banku banków- jest bankiem dla banków komercyjnych i wykonuje następujące zadania: organizowanie i współuczestniczenie w systemie rozliczeń pieniężnych poprzez określanie form i zasad rozliczeń, prowadzenie rachunków, za pośrednictwem których banki komercyjne rozliczają się z innymi bankami, udzielanie kredytów bankom komercyjnym, regulowanie płynności sektora bankowego i potencjału kredytowego poprzez wykorzystywanie instrumentów polityki pieniężno-kredytowej, nadzorowanie banków komercyjnych poprzez udzielanie licencji, monitorowanie ich działalności w zakresie przestrzegania przepisów prawnych.

Banku gospodarki narodowej-tworzenie i realizacja polityki pieniężnej, organizowanie i czuwanie nad sprawnym przebiegiem rozliczeń pieniężnych w systemie bankowym. Zapewnienie wraz z rządem stabilizacji pieniądza. Celem banku centralnego jest zapewnienie stabilności pieniądza narodowego, zapewnienie stabilizacji bezrobocia i stabilizacji cen. Zapewnienie stabilności pieniądza osiągane jest poprzez: kształtowanie i realizację polityki pieniężnej, prowadzącej do osiągnięcia i utrzymania stabilności cen, bądź odpowiedniego kursu walutowego (odpowiada za to rząd i bank centralny), tworzenie warunków instytucjonalnych dla zapewnienia bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego, określenie zasad i mechanizmów mających na celu zapewnienie płynności rozliczeń pieniężnych w gospodarce (utrata płynności-to bankructwo).

31. Pojęcie, funkcje i konstrukcja budżetu

Budżet państwa- zestawienie dochodów i wydatków państwa na okres roku. Dochody budżetowe są gromadzone w formie podatków i opłat, które mają charakter przymusowy i bezzwrotny. Jest to wynik kompromisu między władzą ustawodawczą i wykonawczą oraz grupami interesów.

Budżet państwa jest to roczny plan finansowy, który obejmuje zestawienie stałych wpływów i wydatków państwa oraz wskazuje źródła pokrycia niedoboru lub kierunki rozdysponowania nadwyżki, uchwalony w formie ustawy.

Funkcje polityki budżetowej

- alokacyjna- gromadzenie dochodów, dokonywanie wydatków przez państwo na określone potrzeby publiczne,

- redystrybucyjna- polega na świadomym oddziaływaniu przez państwo na wtórny podział wytwarzanego dochodu narodowego (sposób bezpośredni, sposób pośredni-za pomocą bezpłatnego lub częściowo odpłatnego zaspokajania określonych potrzeb w ramach usług społecznych (edukacja, ochrona zdrowia) lub różnicowania obciążeń podatkami konsumpcyjnymi dóbr wysokiego standardu i powszechnego spożycia), umożliwia dokonanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, zmniejszanie nadmiernych różnic w wysokości dochodów różnych grup społecznych czy tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych,

-stabilizacyjna (stymulacyjna)- wykorzystanie instrumentów budżetowych do oddziaływania na procesy gospodarcze poprzez kształtowanie popytu, w celu zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarczego w warunkach wysokiego stopnia wykorzystania potencjału gospodarki, stabilności cen i równowagi zewnętrznej, polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne.

- fiskalna (budżetowa) - polega na ściąganiu od podmiotów gospodarczych podatków i wykorzystaniu dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem, na gromadzeniu dochodów umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań,

- kontrolna - ma na celu przeciwdziałanie niepożądanym zjawiskom niegospodarności, rozrzutności, korupcji w gospodarowaniu środkami budżetowymi.

Konstrukcja budżetu:

• Budżet państwa,

• Budżety samorządów gmin, powiatów, województw,

• Państwowe fundusze celowe,

• Państwowa gospodarka pozabudżetowa,

• Samorządowa gospodarka pozabudżetowa

32. Deficyt budżetowy i źródła jego finansowania

Deficyt budżetowy oznacza nadwyżkę wydatków nad dochodami państwa. Pojawia się, gdy państwo realizuje nadmierne wydatki głównie na cele militarne, administracyjne, socjalne, obsługę długu publicznego bądź osiąga niedostateczne dochody. J. Keynes (lata 30 XX wieku) uzasadnił potrzebę deficytu budżetowego dla pobudzenia popytu, który w warunkach rezerw zdolności produkcyjnych może przyczyniać się do wzrostu gospodarczego i ograniczenia bezrobocia. Deficyt budżetowy do 3% PKB jest bezpieczny, a od 5% pojawia się groźba katastrofy finansów publicznych.

Deficyt budżetowy może być finansowany ze źródeł krajowych i zagranicznych.

Do głównych źródeł finansowania budżetu zaliczamy:

• Dług publiczny (wewnętrzny)- najpowszechniejsza forma dofinansowania deficytu budżetowego. Emisja bonów skarbowych i obligacji skarbowych. Nabywcami tych skarbowych papierów wartościowych są banki komercyjne, gospodarstwa domowe, podmioty niefinansowe, inwestorzy instytucjonalni. Prowadzi do wzrostu kosztów jego obsługi, głównie z powodu wysokiego oprocentowania pożyczek państwowych.

• Dług publiczny (zewnętrzny) - jeżeli pożyczki zostaną wykorzystane na nieefektywne programy inwestycyjne lub na cele konsumpcyjne, ciężar długu publicznego, ponoszą przyszłe pokolenia.

• Zaciąganie kredytów w bankach komercyjnych -zmniejsza możliwości kredytowe sektora prywatnego i może spowodować podniesienie stopy oprocentowania kredytu. (Jest to efekt wypierania inwestycji i wydatków prywatnych przez deficyt budżetowy, powoduje wzrost zapotrzebowania na kredyty ze strony państwa na sfinansowanie deficytu - wymusza podniesienie stopy procentowej)

• Dochody z prywatyzacji majątku państwowego (od 1998r.)

• Zaciąganie kredytów w bankach zagranicznych,

• Nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych,

• Wzrost opodatkowania - wywołuje negatywne skutki ekonomiczne, osłabia motywację do pracy oraz prowadzi do zmniejszenia dochodów ludności, co ogranicza rozmiary potencjalnego popytu, a w przypadku przedsiębiorstw zmniejsza skłonność do inwestycji,

• Sprzedaż majątku sektora publicznego,

• Dodatkowa emisja pieniędzy - powoduje wzrost inflacji. Presja inflacyjna zależy od tego, w jakim stopniu dodatkowa emisja pieniądza może spowodować wzrost cen.

• Cięcia wydatków budżetowych- zmniejszanie nakładów na edukację, ochronę zdrowia, naukę.

• Wykorzystanie rezerw dewizowych - generalnie rezerwy dewizowe nie powinny być wykorzystywane do finansowania deficytu budżetowego. Rezerwy te pełnią istotna rolę z punktu widzenia obsługi bilansu płatniczego, wymienialności pieniądza, oceny wypłacalności kraju itp.

Udział Narodowego Banku Polskiego w finansowaniu deficytu budżetowego jest najbardziej inflacjogennym sposobem finansowania deficytu budżetowego.

Natomiast zakup skarbowych papierów wartościowych stanowi bezpieczny sposób inwestowania oszczędności.

33. Dług publiczny jako instrument stymulowania rozwoju gospodarczego. Wady i zalety.

Dług publiczny jest zobowiązaniem Skarbu Państwa i samorządów z tytułu głównie zaciągniętych kredytów w kraju i za granicą oraz należnych do wykupienia papierów wartościowych.

Główną przyczyną powstania długu publicznego jest kumulowanie się występujących w kolejnych latach deficytów budżetowych.

Zapewnienie równowagi finansów publicznych wymaga, aby dług publiczny nie przekroczył kwoty 60% PKB.

Na państwowy dług publiczny składają się zobowiązania sektora finansów publicznych z tytułu:

• wyemitowania papierów wartościowych,

• zobowiązania z tytułu skarbowych papierów wartościowych przeznaczonych na rynek krajowy i międzynarodowy,

• zaciągania kredytów i pożyczek,

• przyjmowania depozytów,

• wymagalności zobowiązań,

• zobowiązania wymagalne jednostek budżetowych.

Narastanie długu krajowego wiąże się z corocznym wzrostem deficytu budżetowego. Występuje tu zjawisko międzypokoleniowego spłacania zadłużenia. Szczególna uciążliwość długu dla gospodarki pojawia się, gdy przeznaczany on jest na bieżące potrzeby, a nie na powiększenie majątku narodowego.

Dług zagraniczny głównie pochodzi z okresu PRL, kiedy Polska wpadła w pułapkę nadmiernego zadłużenia. W ostatnich latach wskutek ujemnego bilansu płatniczego spowodowanego nadmiernym importem, dług zagraniczny utrzymuje się na wysokim poziomie. Dług publiczny w Polsce w relacji do PKB nie przekracza 60%. Jest to relacja prawidłowa.

Dług publiczny można podzielić na :

• Przymusowy i dobrowolny,

• Krajowy i zagraniczny,

• Brutto i netto,

• Krótkoterminowy i długoterminowy

Powstanie długu publicznego ma istotne znaczenie makroekonomiczne.

Zalety długu publicznego:

• Umożliwia ponoszenie wydatków przewyższających dochody, gdy jest to niezbędne, nie zwiększając obciążeń podatkowych,

• Jeżeli koszty pożyczek są dochodami podmiotów krajowych (bank, gospodarstwa domowe), dochody te mogą sprzyjać wzrostowi gospodarczemu (tworzą popyt)

• Wzrost gospodarczy prowadzi do zwiększania wpływów podatkowych i ograniczania niektórych wydatków.

Wady długu publicznego:

• Zwiększając możliwości dokonywania bieżących wydatków, ogranicza się istnienie takich perspektyw w przyszłości, gdyż wcześniejsze długi wraz z oprocentowaniem trzeba spłacić,

• Jeżeli władze publiczne przy zaciąganiu kredytów kierują się wyłącznie kryterium ceny ich pozyskania (kredyty zagraniczne mogą być tańsze),

• Dług publiczny determinuje procesy stabilizacji i wzrostu gospodarczego.

34. Kierunki przemian strukturalnych we współczesnej gospodarce, produkcja, technika, zatrudnienie.

Współczesna gospodarka rozwinięta charakteryzuje się dominującym udziałem usług (ok. 70-80%PKB), przy znacznym udziale przemysłu (ok.20%PKB) i kilku procent PKB sektora surowcowego. Wraz ze wzrostem gospodarczym następują istotne zmiany w technice i zatrudnieniu. Techniki pracochłonne ustępują miejsca technikom kapitałochłonnym. Postęp w technice, zwłaszcza informacyjnej - powszechna staje się komputeryzacja wielu prac intelektualnych i biurowych, automatyzacja i robotyzacja produkcji. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w zmianie struktury zatrudnienia. Zmniejsza się rola pracy fizycznej, niewymagającej wysokich kwalifikacji, wzrasta natomiast udział prac wymagających wyspecjalizowanej wiedzy.

Po II wojnie światowej za główny czynnik rozwoju gospodarczego w Polsce uznano przemysł. W okresie powojennym to właśnie uprzemysłowienie kraju było głównym celem polityki gospodarczej. Wzrost produkcji przemysłowej w latach pięćdziesiątych przekraczał nawet 25% rocznie. I chociaż w późniejszym czasie uległ spowolnieniu, nadal był wysoki, wahając się w poszczególnych latach w granicach 8-15%. Tak duża dynamika rozwoju przemysłu spowodowała wzrost jego udziału w tworzeniu dochodu narodowego. Dynamika ta była efektem wysokich nakładów inwestycyjnych oraz szybkiego wzrostu zatrudnienia. Wysoki wzrost zatrudnienia w przemyśle był wynikiem ekstensywnego rozwoju gospodarki i dużej podaży siły roboczej. Duże zapotrzebowanie przemysłu na siłę roboczą, prowadzące do przerostu zatrudnienia, było spowodowane: wadliwą organizacją pracy, zacofaniem technologicznym oraz ogólnie niską wydajnością upaństwowionej gospodarki.

Wówczas za priorytet uznano produkcję środków wytwarzania, przesuwając na dalszy plan produkcję środków spożycia. Przyjęcie takiej strategii okazało się błędne, gdyż powodowało niedobór środków konsumpcji na rynku, a to wpływało negatywnie na warunki bytu ludności. Przekształceniom uległa również struktura przemysłu. Mimo dużego wzrostu wydobycia surowców mineralnych udział przemysłu wydobywczego w produkcji globalnej przemysłu ulegał systematycznemu obniżaniu się od ok. 20% na początku lat 50-tych do 5,3% w roku 2000.

1989r. zapoczątkował proces przebudowy struktur gospodarczych - przechodzenie od systemu planowania centralnego do gospodarki rynkowej. W pierwszym okresie transformacji systemowej oczekiwano, że nastąpi stopniowy wzrost konkurencyjności gospodarczej przez lepsze wykorzystanie nakładów i zmiany produkcji w nieefektywnych przedsiębiorstwach, a nawet w całych branżach przemysłu. Najważniejszymi więc celami ówczesnej gospodarki było podniesienie ogólnej efektywności gospodarowania oraz zbliżenia naszej gospodarki do warunków sąsiadów. W 1990r. wszedł w życie program radykalnych reform systemowych: wewnętrzna wymienialność złotówki, liberalizacja handlu zagranicznego (zniesienie koncesji oraz prawie całkowita likwidacja ograniczeń ilościowych w eksporcie i imporcie) i handlu wewnętrznym (wolne ceny, zniesienie systemu priorytetów i reglamentacji w obrocie zaopatrzeniowym między przedsiębiorstwami), prywatyzacja, porządkowanie stosunków kredytowych, tworzenie rynku kapitałowego (giełda papierów wartościowych) i systemu bankowego (m.in. banki prywatne), wprowadzenie nowego systemu podatkowego (m.in. podatek powszechny od osób fizycznych oraz od towarów i usług). Przebudowie gospodarki Polski towarzyszy zmiana sytuacji zewnętrznej, m.in. rozpad ZSRR i głęboki kryzys gospodarczy w państwach tego obszaru oraz likwidacja RWPG (utrata tradycyjnych rynków zbytu), a także zahamowanie tempa wzrostu gospodarczego w krajach wysoko rozwiniętych. W 1990r. wartość PKB spadła o 11,6%, nakładów inwestycyjnych o 10,6%, wzrosły natomiast gwałtownie ceny - o 586%. W 1991r. zahamowano hiperinflację, ale nadal pogłębiała się recesja gospodarcza - spadła wartość PKB (o 7,6%), proces prywatyzacji przebiegał powoli w sferze produkcji, szybko w transporcie (27%), usługach i handlu (w 1991r. udział prywatnego handlu w imporcie wyniósł ok. 50%, w eksporcie 22%, handlu wewnętrznym 83%). W 1992r. produkt krajowy brutto wzrósł o ok. 1.5%, zahamowano spadek nakładów inwestycyjnych. Inflacja wyniosła 43%, nastąpiło dalsze zwiększanie udziału sektora prywatnego w podstawowych działaniach gospodarki, zwłaszcza w przemyśle, budownictwie, transporcie. Udział zatrudnionych w sektorze prywatnym wzrósł z 40% w 1991r. do 43% ogółu zatrudnionych (poza rolnictwem). Największy udział w tworzeniu PKB miał przemysł - 39,6%, handel - 15%, budownictwo - 11,2% oraz rolnictwo - 7,3%. W tych bowiem gałęziach przemysłu zatrudnionych było najwięcej Polaków.

W 1992r. nastąpił wzrost produkcji sprzedanej przemysłu o 9% i produkcji wytworzonej o 2%, pogłębił się spadek produkcji przemysłu wydobywczego(o 3,4%), wzrosła natomiast produkcja w przemyśle przetwórczym (4,6%). W 1992r. również tylko dwie gałęzie przemysłu utrzymały poziom produkcji z roku 1989 - przemysł paszowy i utylizacyjny oraz przemysł poligraficzny.

Nakłady inwestycyjne w 1992r. zmalały o około 20%. Zapaść przemysłu wywołała także inne czynniki. Większość przedsiębiorstw przemysłowych okazała się niezdolna do szybkiej adaptacji do nowych uwarunkowań systemowych. Spadła rola przemysłu ciężkiego oraz udział elektronicznego, elektromaszynowego i precyzyjnego. Przestarzały majątek wytwórczy, o strukturze i charakterystyce technologicznej budowanej na niektórych przesłankach, utrudniał szybkie dostosowanie się do zmian w strukturze popytu finalnego oraz do nowej i zmiennej struktury cen. Dał się odczuć brak efektywnych struktur właścicielskich i zarządczych, również metod organizacji pracy. Procesy dostosowawcze przebiegały niejednolicie. Sytuacja przedsiębiorstw w coraz większym stopniu polaryzowała się, następowało zróżnicowanie ich sytuacji ekonomicznej.

W pierwszych latach transformacji (1990-1992) rząd nie przyjął jednak żadnego programu polityki przemysłowej. Potrzeba tworzenia takiego programu budziła wiele kontrowersji. Nie było zgodności opinii co do potrzeby polityki przemysłowej, jej celów, metod i zakresu także w środowisku ekonomistów. We wrześniu 1993r. podjęto próbę sformułowania programu długofalowej polityki przemysłowej, jako podstawy działań rządu. Objął on założenia na okres 10 lat oraz najważniejsze przedsięwzięcia i sposoby ich realizacji w latach 1993-1995. Skoncentrowano się w nim na restrukturyzacji wybranych gałęzi i branż przemysłu oraz regionów problemowych, a także rozwoju infrastruktury technicznej. W 1995r. nastąpił realny wzrost spożycia inwestycji. Obecnie zachodzą dalsze intensywne zmiany w produkcji poszczególnych gałęzi przemysłu. Wynika to z wielu przyczyn, m.in. z rozbieżności między podażą a popytem na różne towary produkowane przez przemysł, z niskiej konkurencyjności krajowych towarów w stosunku do importowanych. Jednym z efektów tych zmian jest wzrost produkcji środków konsumpcji, ograniczenie produkcji przemysłu ciężkiego i energochłonnego.

Bardzo silnie działającym czynnikiem jest także zmiana kierunków geograficznych wymiany handlowej oraz przekształcenia własnościowe w polskim przemyśle. W 1990r. udział sektora prywatnego w produkcji przemysłowej wynosił kilkanaście procent. W wyniku prywatyzacji w ciągu pięciu lat udział sektora prywatnego w produkcji przemysłowej wzrósł z ok. ¼ do prawie 2/3. Proces przekształceń własnościowych w polskiej gospodarce będzie trwał zapewne jeszcze przez kilkanaście lat. Po tym okresie w posiadaniu państwa pozostaną te dziedziny życia gospodarczego, które ze względów strategicznych nie mogą być sprywatyzowane np. niektóre zakłady zbrojeniowe, energetyka.

Podstawowym celem restrukturyzacji polskiego przemysłu jest ograniczenie udziału przemysłu ciężkiego, obniżenie jego energochłonności oraz szkodliwego oddziaływania na środowisko, a także zwiększenie konkurencyjności na rynkach międzynarodowych. Według wielu specjalistów szansę konkurowania mają zwłaszcza takie branże, jak: przemysł rafineryjny, przemysł farb i lakierów, energetyczny, cementowy, ceramiczny, kopalnictwo rud miedzi, węgla brunatnego i przemysł włókienniczy. Struktura naszego przemysłu, mimo dokonanych już zmian, jest ciągle zacofana. Świadczy o tym między innymi fakt, że branże, które w Europie Zachodniej notują największe spadki zatrudnienia i produkcji, w strukturze polskiego przemysłu odgrywają nadal największą rolę. Na ten fakt w znacznym stopniu wpłynął regres w sektorach wysokiej techniki i zorientowanych na eksport. Równocześnie ze stopniową likwidacją w latach 1990-1994 naszego przemysłu wysokiej techniki, w kolejnych latach następowało opanowanie najbardziej opłacalnych rynków wysokiej techniki w Polsce przez wyroby zagraniczne.

Dynamiczny rozwój gospodarczy Polski nie jest możliwy bez dopływu zagranicznego kapitału. Aby zniwelować różnice między nami a najuboższymi krajami Unii Europejskiej, powinniśmy utrzymać przez najbliższe kilkanaście lat tempo wzrostu gospodarczego na poziomie 4-6%. W 2001r. napłynęło do Polski 7,1 mld dolarów inwestycji zagranicznych. Mimo spadku w porównaniu do roku 2000, kiedy napłynęło 10,6 mld dolarów, Polska pozostała liderem pod tym względem wśród krajów Europy Środkowowschodniej. Na koniec 2001r. skumulowana wielkość inwestycji zagranicznych osiągnęła wartość prawie 57 mld dolarów. Konkurencja w walce o te środki jest na rynku światowym bardzo duża i wygrywają ją kraje przyjazne zagranicznym inwestorom. Inwestorzy zagraniczni wybierają takie przedsiębiorstwa, w których system zarządzania jest przejrzysty, a formalności związane z uruchomieniem produkcji w miarę proste. Strategię działania zagranicznych inwestorów w danym kraju wyznacza system podatkowy. W Polsce podatki w dalszym ciągu są znacznie wyższe niż w wielu innych krajach Europy Środkowej.

35. Przyczyny i skutki inflacji

Inflacja - to trwały, nieodwracalny i nieuzasadniony proces ciągłego niekontrolowanego wzrostu ogólnego poziomu cen rynkowych dóbr o charakterze konsumpcyjnym w danym okresie czasu, czego skutkiem jest spadek siły nabywczej pieniądza.

Przyczyny inflacji:

1. inflacja popytowa (wg Keynesa)

• gwałtowny wzrost popytu w gospodarce,

• zgłaszany popyt przewyższa możliwości jego zaspokojenia,

• duży deficyt budżetowy, finansowany drukiem pieniądza,

• ekspansywna polityka banku centralnego,

• wzrost wynagrodzeń,

• masowe likwidowanie oszczędności bankowych.

2. Inflacja kosztowa (wg Keynesa)

• wzrost kosztów niezależny od popytu na towary (rosną ceny)

• inflacja płacowa, gdy następuje wzrost płac niezależnie od wzrostu wydajności pracy,

• inflacja wywołana przez zyski, gdy przedsiębiorstwa wykorzystują pozycję monopolistyczną,

• inflacja wywołana przez ceny dóbr importowanych

• inflacja wywołana przez podatki, gdy wzrost podatków „przerzucany” jest na ceny

3. Monetarna teoria inflacji

• Inflacja interpretowana jest jako zjawisko czysto pieniężne. Teoria ta wiąże się z ilościową teorią pieniądza w obiegu:

M x Vm = P x Y

M- ilość pieniądza w obiegu,

Vm - szybkość obiegu pieniądza,

P- przeciętny poziom cen

Y- poziom dochodu narodowego w ujęciu rzeczowym (suma wszystkich wytworzonych dóbr i usług)

Przyczyny inflacji:

• Tempo wzrostu cen zdeterminowane jest tempem wzrostu podaży pieniądza,

• Ponieważ podaż pieniądza znajduje się pod kontrolą banku centralnego, przyczyn inflacji upatruje się w błędnej polityce banku centralnego.

Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji

• zniekształcenie informacyjnej funkcji cen (gdy ceny rosną szybko podmioty gospodarcze tracą orientację rynkową, gdyż nie są w stanie ocenić czy zmiany cen są rezultatem ogólnych procesów inflacyjnych, czy też wynikają ze zmian relacji cen. W tej sytuacji może dojść do błędnej alokacji zasobów ekonomicznych );

• w szczególności procesy inflacyjne osłabiają działalność inwestycyjną i tym samym hamują tempo wzrostu gospodarczego,

• wysoka inflacja ogranicza rolę kredytu w finansowaniu rozwoju i skraca jego horyzont (wysokie stopy procentowe, nawet jeśli są realnie ujemne, tworzą istotną barierę dla kredytobiorcy);

• wysoka inflacja ogranicza podstawowe funkcje pieniądza jako jednostki obrachunkowej, środka transakcyjnego oraz gromadzenia oszczędności; wywołuje "ucieczkę od pieniądza", zniechęca do oszczędzania;

• skutkiem inflacji jest redystrybucja dochodów, a więc ponowny podział między podmioty gospodarcze;

• inflacja powoduje przesuwanie dochodów od podmiotów otrzymujących względnie stałe dochody i mających stosunkowo słabą pozycję przetargową w "walce" o podwyżki (renciści, emeryci, pracownicy sfery budżetowej) do podmiotów, które wykorzystują silną pozycję przetargową do uzyskiwania dużych przyrostów dochodów;

• w przypadku progresywnego opodatkowania dochodów inflacja powoduje przesunięcie dochodów od podatników do budżetu państwa;

• inflacja powoduje niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym (dobra eksportowane stają się mniej konkurencyjne na rynkach światowych, zaś dobra importowane stają się tańsze w stosunku do dóbr krajowych);

• powoduje ponoszenie dodatkowych kosztów związanych z obsługą procesów gospodarczych,

• zamieszanie na rynku kapitałowym, spowodowane niemożnością prawidłowej oceny rentowności poszczególnych papierów wartościowych;

• spadek wiarygodności danej gospodarki na rynku międzynarodowym;

• spadek zaufania do waluty krajowej, co przejawia się w zwiększonej transformacji pieniądza krajowego na waluty bardziej stabilne.

36. Stopa inflacji a stopa procentowa

Inflacja - nieodwracalny, nieuzasadniony proces wzrostu przeciętnego poziomu cen w gospodarce narodowej, który prowadzi do spadku siły nabywczej pieniądza.

Stopa inflacji = wzrost nominalnej podaży pieniądza - wzrost realnego popytu na pieniądz (Beg).

Według hipotezy Fishera wzrostowi inflacji o 1% towarzyszy wzrost stopy procentowej także o 1%.

Realna stopa procentowa = nominalna stopa procentowa - stopa inflacji.

Nominalna stopa procentowa zwiększa się wraz ze wzrostem inflacji.

Inflacja kosztowa - powoduje wzrost ogólnego poziomu cen, co powoduje wzrost kosztów produkcji, wysokie oprocentowanie kredytów, a tym samym wzrost stopy procentowej.

Jeżeli inflacja rośnie, to RPP podnosi stopy procentowe NBP o 0,5 pkt. proc. Oznacza to, że następnego dnia w przybliżeniu o tę samą wartość wzrosną stawki WIBOR na rynku międzybankowym.

WIBOR jest ceną pieniądza, jaką banki muszą zapłacić za środki, które następnie pożyczają przedsiębiorstwom lub zwykłym ludziom.

Oprocentowanie kredytów w bankach ma zwykle postać „Wibor + marża”.

Wysokość marży określa, ile bank zarabia na udzielaniu kredytów. Na przykład za kredyt mieszkaniowy o oprocentowaniu Wibor + 1,5 pkt. proc. trzeba zapłacić 6,5% gdy Wibor jest na poziomie 5%.

Gdy wzrośnie do 5,5%, kredyt podrożeje i będzie kosztować 7%.

Wzrost oprocentowania kredytów powoduje, że mniej osób stać na ich zaciągnięcie, gdyż trzeba zapłacić większe odsetki. Wskutek tego spada popyt na różnego rodzaju dobra i usługi. Student, który chciał kupić komputer na kredyt, nie kupi go, gdyż nie stać go na zapłacenie odsetek. Rodzina, która chciała kupić nowy dom za pieniądze z kredytu nie kupi go, gdyż odsetki byłyby zbyt wysokie. Przedsiębiorca, planujący zakup nowej maszyny drukarskiej, nie kupi jej, gdyż przy takim koszcie kredytu inwestycja przestaje być opłacalna

Podsumujmy: decyzja RPP o podwyżce stóp procentowych doprowadziła do wzrostu oprocentowania kredytów w bankach. Wskutek zwiększenia odsetek spada ilość udzielanych kredytów. To powoduje, że wiele osób ogranicza swoje plany zakupowe, gdyż nie mogą sobie pozwolić na wszystko, co wcześniej zaplanowali. W gospodarce spadają konsumpcja i inwestycje. Zmniejsza się tak zwana luka popytowa.

Luka popytowa jest to przewaga faktycznie realizowanej produkcji nad tzw. produkcją potencjalną.

Wyobraźmy sobie na przykład zakład poligraficzny, który dysponuje czterema maszynami drukarskimi, w którym pracuje osiem osób - każda z nich obsługuje jedną maszynę, a praca odbywa się na dwie zmiany. Normalne możliwości produkcyjne zakładu to 500 bel wydruków dziennie. Wtedy jest czas na przeprowadzenie w spokojny sposób konserwacji wszystkich maszyn. Wtedy pracownicy wychodzą po ośmiu godzinach z pracy, a następnego dnia przychodzą wypoczęci i popełniają niewiele błędów w pracy. Jednak od dwóch miesięcy średnia dzienna produkcja zakładu wynosi 750 bel, pracownicy praktycznie nie wychodzą z pracy do domu, a maszyny rozgrzewają się niemal do czerwoności. Jest bardzo wiele zleceń, a przez to bardzo wiele pracy. Mamy do czynienia z dodatnią luką popytową. Rzeczywista produkcja przekracza produkcję potencjalną.

Przeciwieństwem dodatniej luki popytowej jest ujemna luka popytowa, kiedy rzeczywista produkcja jest niższa niż produkcja potencjalna. Wtedy maszyny nie są w pełni wykorzystane, a pracownicy nie mają co robić.

Dodatnia luka popytowa powoduje wzrost inflacji. Dlaczego? Właściciel naszego „zapracowanego” zakładu poligraficznego widząc rzekę klientów chcących złożyć zamówienie oraz to, że firma działa na znacznie podwyższonych obrotach, nie ma skrupułów przed podwyższaniem cen. Skoro jest ich aż tylu a my nie nadążamy z pracą - niech płacą więcej. Zresztą podwyżek domagają się także pracownicy pracujący od świtu do nocy. Podwyżki cen oznaczają wzrost inflacji.

Gdy luka popytowa jest ujemna, wówczas inflacja zwalnia. Producenci nie podnoszą cen, gdyż w warunkach niepełnego wykorzystania możliwości posiadanych maszyn oraz czasu i umiejętności pracowników każde zlecenie staje się niemal na wagę złota - warto je zrealizować nawet jeśli zysk okaże się mniejszy. Wróćmy zatem do efektów podwyższenia przez RPP stóp procentowych. Widzieliśmy, że decyzja ta przez spadek konsumpcji i inwestycji doprowadziła do zmniejszenia luki popytowej. Zmniejszenie luki popytowej prowadzi do spadku inflacji. Decyzje RPP oddziałują na inflację nie tylko poprzez zmiany luki popytowej. Podwyżka stóp procentowych prowadzi zwykle do umocnienia waluty krajowej. Dzieje się tak dlatego, że inwestowanie w kraju, w którym stopy procentowe rosną, staje się bardziej opłacalne. Jednak chcąc skorzystać z możliwości osiągnięcia większego zarobku trzeba posiadać lokalna walutę. A zatem inwestorzy międzynarodowi zaczynają kupować walutę kraju podnoszącego stopy procentowe, co prowadzi do wzmocnienia jej kursu. Działa tu standardowy mechanizm: gdy popyt rośnie a podaż pozostaje taka sama, to cena (czyli kurs walutowy) się zwiększa. Umocnienie kursu walutowego powoduje pogorszenie konkurencyjności eksportu. Wyobraźmy sobie, że Pan Paweł prowadzi firmę produkującą myszki komputerowe i sprzedającą je za granicę, np. do strefy euro. Wyprodukowanie jednej myszki kosztuje 8 PLN, zatem ich sprzedaż po 2 euro za sztukę przy kursie 4,5 PLN/1 EUR przynosi przyzwoity zysk. Co się dzieje gdy złoty umocni się np. do 3,5 PLN/1 EUR? Wówczas, aby osiągnąć ten sam zysk, Pan Paweł powinien zażądać 2,57 euro za sztukę. To może być jednak zbyt dużo dla niemieckiego odbiorcy. Pan Paweł przestaje eksportować, a produkcja jego firmy maleje.A zatem widzieliśmy, że w wyniku podwyżki stóp procentowych może dojść do wzmocnienia kursu waluty krajowej. To prowadzi do pogorszenia konkurencyjności eksporterów, spadku eksportu, spadku produkcji i dalej do obniżenia luki popytowej. Niższa luka popytowa ogranicza inflację.

Umocnienienie kursu walutowego wpływa na inflację także bezpośrednio, poprzez ceny dóbr importowanych. Ulegają one obniżeniu, co powoduje ograniczenie inflacji. Umocnienie kursu powoduje, że ceny dóbr importowanych wyrażone w walucie krajowej ulegają obniżeniu. Rozważmy na przykład francuskie wino. Jest ono częścią koszyka konsumpcyjnego będącego podstawą wyznaczania stopy inflacji przez GUS. Jeśli cena 1 butelki wynosi 8 euro, to przy kursie 4,5 PLN/1 EUR w Polsce trzeba za nią zapłacić 36 PLN. Jednak jeśli kurs złotego umocni się do 3,5 PLN/1 EUR, wówczas butelka wina będzie w Polsce kosztować jedynie 28 PLN. Spadek cen francuskiego wina i wielu innych importowanych usług i towarów przekładają się na obniżenie inflacji. Zmiany stóp procentowych NBP oddziałują także na oczekiwania inflacyjne w gospodarce. Gdy stopy procentowe wzrastają, gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa spodziewają się, że w przyszłości inflacja będzie niższa, gdyż widzą, że bank centralny podejmuje kroki dążące do jej obniżenia. Bank centralny stara się oddziaływać na oczekiwania inflacyjne nie tylko poprzez zmiany stóp procentowych, ale także poprzez komunikację z otoczeniem. Skuteczność jego działań zwiększa się, gdy jest powszechnie uznawany za instytucję wiarygodną, nie rzucającą słów na wiatr. Wtedy wiara w zapewnienia banku centralnego że inflacja spadnie, są rzeczywiście uzasadnione.Spadające oczekiwania inflacyjne sprzyjają spowolnieniu tempa wzrostu cen. Wyobraźmy sobie sklep sprzedający żelazka. Gdy oczekiwania inflacyjne są wysokie, wówczas nikogo nie dziwią wzrastające ceny żelazek i klienci chętnie je kupują mimo tego, że są one coraz droższe.

Jednak jeśli oczekiwania inflacyjne się zmniejszą, wówczas próba zbytniego podniesienia cen przez sprzedawcę spotka się ze zdziwieniem kupujących, a wielu z nich nie zdecyduje się na zakup i uda się do innego sklepu, w którym ceny są stabilne albo rosną wolniej. To spowoduje, że sprzedawca żelazek, jeśli chce przetrwać, będzie musiał ograniczyć skalę podwyżek cen. W rezultacie następuje spadek inflacji. Obniżka oczekiwań inflacyjnych powoduje także zmniejszenie żądanych podwyżek płac w przedsiębiorstwach. Przyjrzyjmy się na przykład drukarni, zarządzanej przez Pana Krzysztofa. Właśnie delegacja pracowników przyszła domagać się podwyżki płac. Ich podstawowy argument to wysoka inflacja: 4%. Mimo tego, że ich płace wzrosły ostatnio właśnie o 4%, to jednak utrzymanie ich na bieżącym poziomie będzie oznaczać, że realnie za rok będą zarabiać mniej, bo wszystko zdrożeje. Domagają się podwyżki o 4%. Pan Krzysztof jednak ma w ręku silny argument: bank centralny twierdzi, że wzrost inflacji jest chwilowy, a dodatkowo wczoraj podniósł stopy procentowe. Zatem inflacja spadnie. Należy się spodziewać, że za rok wyniesie ok. 2,5%. Nie ma zatem podstaw do podniesienia płac aż o 4%. Proponuje podwyżkę o 2,5%. Pracownicy się zgadzają. Jest to uczciwa propozycja. Koszty płac w firmie wzrastają zatem o 2,5% zamiast 4%. W związku z tym nie jest konieczne podnoszenie cen aż o 4%, podwyżka o mniej także będzie opłacalna. Ceny wzrastają wolniej, inflacja maleje. A zatem podsumowując: wzrost stóp procentowych oraz działania komunikacyjne banku centralnego wpływają na obniżenie oczekiwań inflacyjnych, które bezpośrednio oraz poprzez ograniczenie skali żądań płacowych w przedsiębiorstwach powodują spadek inflacji.

37. Polityka antyinflacyjna

Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego- polega na tym, ze BC ogłasza taki cel, prognozując przy tym poziom inflacji na dany okres (jeśli prognozy sygnalizują wzrost poziomu inflacji ponad założony, BC zaostrza politykę pieniężną, przez wykorzystanie narzędzi pośrednich np. politykę stóp procentowych).

Metody działań w polityce antyinflacyjnej

• ze względu na różnorodność przyczyn występowania inflacji, walka z nią powinna polegać na wielokierunkowych działaniach mających na celu eliminowanie lub zahamowanie oddziaływania na procesy gospodarcze czynników, mogących wywołać wzrost cen;

• dlatego pierwszym krokiem działań antyinflacyjnych powinno być rozpoznanie przyczyn występującej inflacji.

Z przeprowadzonej analizy czynników mających charakter inflacjogenny wynika, że działania te powinny odbywać się w obrębie:

• Polityki pieniężno-kredytowej (odpowiednio kształtować stopę procentową, kontrolować i ograniczać wpływ pieniądza),

• Polityki fiskalno-budżetowej (podwyższenie stopy podatkowej, ograniczenie wydatków budżetu państwa),

• Polityki cenowo-dochodowej (ograniczenie wzrostu płac i innych dochodów).

W warunkach współczesnej gospodarki (od lat 70. XX w.) inflację interpretuje się jako zjawisko czysto pieniężne, dlatego też w działaniach antyinflacyjnych wykorzystuje się głównie politykę pieniężną.

Jeśli przyjmiemy hipotezę monetarystów, że inflacja jest zjawiskiem czysto pieniężnym, wówczas walka z inflacją sprowadza się do umiejętnej regulacji podaży pieniądza w wyrażeniu realnym.

M/P = Y/V. Lewa strona to realna podaż pieniądza (suma pieniądza podzielona przez przeciętny poziom cen w kraju), zaś prawa strona to popyt na pieniądz w ujęciu realnym.

Podstawowym celem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Zadaniem banku centralnego jest obniżanie inflacji. Stabilne ceny są jednym z ważnych warunków trwałego wzrostu gospodarczego.

Do głównych czynników wpływających na obniżenie tempa inflacji w latach 2001-2003 należy zaliczyć:

• Osłabienie dynamiki popytu krajowego, przy utrzymującej się wysokiej stopie bezrobocia,

• niski poziom cen żywności, wynikający z wysokiej podaży produktów rolnych,

• spadek oczekiwań inflacyjnych w gospodarce,

• wysoki poziom stóp procentowych,

• pogłębianie się konkurencji na rynku.

38. Znaczenie kapitału ludzkiego we współczesnej gospodarce

Kapitał ludzki to wiedza i umiejętności ludzi. Wzrost poziomu wykształcenia, podnoszenie kwalifikacji i coraz większe doświadczenie zawodowe pracowników pozwalają zwiększyć produkcję przy danym zasobie kapitału rzeczowego.

Postęp techniczny dokonuje się poprzez wynalazki, wiedzę techniczną, czyli odkrywanie nowej wiedzy oraz innowacje t.j. zastosowanie nowej wiedzy w procesie produkcji.

Kapitał ludzki jest równie istotny, jak kapitał rzeczowy.

Współczesna gospodarka światowa konsekwentnie zmierza ku temu, co ekonomiści zaczęli nazywać nową gospodarką. Era społeczeństwa przemysłowego systematycznie ustępuje erze społeczeństwa informacyjnego, a wraz z nią coraz większego znaczenia nabierają umiejętności wyszukiwania i selekcjonowania informacji. Dalszy rozwój gospodarczy, także w odniesieniu do gospodarki Polski, zależał będzie od tego, w jaki sposób ludzie poradzą sobie z wyzwaniami stawianymi przez skutki rewolucji informatycznej końca XX wieku.

Pojawienie się zupełnie nowych technologii, wysoce zaawansowanych, którym towarzyszy wyraźne zwiększenie się znaczenia usług, także tych wymagających najwyższych kwalifikacji, nie pozostaje bez wpływu na mechanizmy umożliwiające przystosowanie się do tego społeczeństwa. Aby zapewnić zharmonizowany rozwój niezbędne staje się ciągłe podnoszenie ludzkich kwalifikacji oraz zmiana zakorzenionych od lat przyzwyczajeń społecznych. Nowoczesność wymaga ciągłego aktualizowania wiedzy, poszerzania zdobytych kwalifikacji, słowem - permanentnej edukacji społeczeństwa, nie tylko w odniesieniu do elit, lecz społeczeństwa jako całości. Sprawna i elastyczna edukacja ma za zadanie podnosić poziom ludzkiej wiedzy, ma wpływać na szeroko rozumianą poprawę jakości kapitału ludzkiego. Wydaje się pewne, że żadnemu państwu na świecie nie uda się, jak nie udawało się w przeszłości, podtrzymanie ekonomicznego rozwoju bez znacznej inwestycji w kapitał ludzki.

Inwestowanie w kapitał ludzki ma także aspekt zindywidualizowany. Dobre wykształcenie, zdobyte kwalifikacje, poparte umiejętnościami łatwej adaptacji do dynamicznego otoczenia, znacznie ułatwiają zdobycie pracy, wyższych dochodów, zapewniając tym samym możliwość nie tylko w większym stopniu zaspakajania potrzeb materialnych, ale poprzez postęp w samym rozumieniu pracy i podejścia doń, ułatwiają realizacje potrzeb wyższego rzędu.

W dobie gospodarki opartej na wiedzy edukacja stanowi najprostszy sposób, by zwiększyć posiadany w systemie kapitał ludzki, zarówno w wymiarze ogólnonarodowym, jak i indywidualnym. Wyższa jakość ludzkich umiejętności w sferze kompetencji zawodowych, jak i w aspektach socjoekonomicznych, pozwoli na budowanie nie tylko stabilnej ścieżki wzrostu gospodarczego, rozumianego jako czynnik ilościowy, ale niewątpliwie przyczyni się do poprawy elementów jakościowych, stanowiących dopełnienie ilościowej teorii wzrostu i stanowiących o istocie szeroko rozumianego rozwoju społeczno-gospodarczego.

Odejście od tradycyjnej pracy w rolnictwie i zakładach rzemieślniczych i związana z tym industrializacja spowodowały konieczność odmiennego spojrzenia na pracownika i jego kwalifikacje.

Wykształcenie jest szczególnie ważne dla ludzi młodych, wchodzących na rynek pracy. Wśród bezrobotnych w Polsce absolwenci (osoby bez stażu pracy) stanowią blisko ¼. Podobnie jest w Europie. Stopa bezrobocia w krajach europejskich wśród osób z wyższym wykształceniem jest najniższa, najwyższa zaś wśród najsłabiej wykwalifikowanych (z wyjątkiem Rumunii). Warto zaznaczyć, że w Austrii, kraju z dobrze rozwiniętym dualnym systemem kształcenia, poziom bezrobocia wśród młodych z dyplomami wyższych uczelni, średnich zawodowych i średnich jest do siebie zbliżony (5-8%), lecz przy tym wyraźnie niższy aniżeli wśród młodych nie posiadających kwalifikacji (15%). Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w Belgii, gdzie bezrobocie osiąga 10% (absolwenci szkół wyższych), 25% wśród absolwentów szkół średnich i 45% w grupie najsłabiej wykształconej. Wraz z upływem czasu od ukończenia edukacji obserwuje się w krajach europejskich spadek stopy bezrobocia w każdej z grup, niemniej i tak odsetek pozostających bez pracy jest zawsze najwyższy wśród najsłabiej wykwalifikowanej części społeczeństwa.

Z punktu widzenia logiki, człowiek wykształcony może w większości przypadków wykonywać prace, które nie wymagają wszystkich nabytych uprzednio kwalifikacji. Zależności odwrotnej, czyli powierzania specjalistycznych zadań osobom niewykształconym, praktycznie nie ma. Jak wskazują doświadczenia francuskie, coraz częściej dochodzi do sytuacji, kiedy podejmuje się pracę wymagającą niższych kwalifikacji, niż posiadane. O ile jeszcze w 1976 roku we Francji odsetek osób oceniających, że są nazbyt wykwalifikowane w odniesieniu do wykonywanej pracy wynosił 3%, tak 20 lat później wyraźnie wzrósł do 13%.

W gospodarce opartej na wiedzy zapotrzebowanie na specjalistów będzie się zwiększać. Poprzez ich pozytywny wpływ na procesy wewnątrz samego przedsiębiorstwa, powinno rosnąć ich znaczenie także dla gospodarki jako całości. Współcześnie kluczem do ciągłego zwiększania konkurencyjności są szeroko rozumiane innowacje: wytworzenie nowego produktu, posłużenie się nową metodą produkcyjną, znalezienie nowego rynku zbytu, znalezienie nowych źródeł surowców czy wprowadzenie nowej organizacji. Szczególnego zatem znaczenia, w świetle roli kapitału ludzkiego i wiedzy, jaką odgrywają te dwa czynniki we współczesnej gospodarce, nabiera zainteresowanie zarządzaniem czynnikiem ludzkim w przedsiębiorstwie.

Wzrost znaczenia wiedzy, podniesienie się jakości kapitału ludzkiego i wzrost ilości specjalistów zatrudnianych w firmach wymusza wprowadzanie zupełnie innych koncepcji zarządzania personelem. Odchodzi się od zakorzenionej w gospodarce przemysłowej formy zarządzania przez zadania, a tym samym poprzez oparcie interakcji kierownik-pracownik na modelu polecenie-wykonanie. Współcześnie coraz większego znaczenia nabiera koncepcja coachingu. Zgodnie z nią, szef przestaje odgrywać rolę osoby, która "wie lepiej" oraz jedynie rozdziela zadania, ale poprzez fakt współpracy ze specjalistami (nierzadko o wyższych kwalifikacjach w obrębie danego zagadnienia od wiedzy samego szefa), jego działania skierowane są na dostarczanie zespołowi rzeczy niezbędnych do pracy, likwidowania zaistniałych przeszkód oraz wspierania pracowników tak, by mogli poznawać i rozwiązywać problemy i bezustannie polepszać swą wydajność.

39. Pojęcie, rodzaje i stopa bezrobocia

Bezrobotny to osoba, która pozostaje bez pracy, poszukuje pracy, jest gotowa do jej podjęcia. Bezrobocie mierzy się liczbą bezrobotnych i stopą bezrobocia. Stopę bezrobocia rejestrowanego oblicza się jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo, to jest bez osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych.

Br

Stopa bezrobocia = x 100

Pr + Br

Br - bezrobocie rejestrowane,

Pr - liczba pracujących

Bezrobocie może być frykcyjne, strukturalne, koniunkturalne, płacowe, ukryte.

Bezrobocie frykcyjne (przejściowe) wynika z bieżącego niedostosowania miejsc pracy i osób poszukujących pracy z racji układu przestrzennego lub zawodowego. Ludzie przechodzą z jednego miejsca pracy na drugie wymagające podobnych kwalifikacji.

Bezrobocie strukturalne wyraża się rozbieżnościami między rozmiarami i strukturą kwalifikacji a rozmiarami i strukturą potencjału wytwórczego. Występuje w większej skali i długotrwale. Spowodowane jest potrzebą zmian kwalifikacji pracowników wywołanych innowacjami technologicznymi. Może być wywołane poprzez zmiany technologii, czynniki geograficzne i demograficzne, zmiany struktury popytu konsumpcyjnego, konkurencją zagraniczną.

Bezrobocie koniunkturalne pojawia się w warunkach niedostatecznego popytu, co powoduje obniżanie produkcji i spadek zatrudnienia. Bezrobocie tego typu często nazywamy bezrobociem nieefektywnego popytu.

Bezrobocie płacowe, zwane klasycznym, powstaje w wyniku nacisku związków zawodowych na nadmierny wzrost płac realnych oraz w związku z ustawowymi płacami minimalnymi.

Bezrobocie ukryte wiąże się z nadmiernym i nieracjonalnym zatrudnieniem - głównie w administracji państwowe i w rolnictwie. Pojawia się w przypadku niepełnego wykorzystania czasu pracy. Dotyczy osób nieujętych w statystykę bezrobocia, ponieważ są oni zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy lub zniechęceni do pracy po długim okresie poszukiwania.

Bezrobocie naturalne spowodowane jest faktem, iż chęć podjęcia pracy i chęć zatrudnienia nie pokrywają się z ich realizacją. Występują różnice o charakterze frykcyjnym i strukturalnym.

Bezrobocie dobrowolne spowodowane jest tym, że część osób poszukująca zatrudnienia nie akceptuje poziomu płacy realnej.

Bezrobocie sezonowe wynika z sezonowości produkcji w niektórych określonych dziedzinach gospodarki bezpośrednio lub pośrednio uzależnionych od warunków klimatycznych lub geograficznych.

Bezrobocie przymusowe tworzone jest przez osoby, które niezależnie od siebie utraciły pracę lub dopiero wkraczają na rynek pracy lub wracają na ten rynek po pewnej przerwie.

40. Przyczyny i skutki bezrobocia

Pełne zatrudnienie

- stan, w którym wszyscy poszukujący pracy mogą ją znaleźć w stosunkowo krótkim czasie, czas pracy odpowiada ustalonej prawnie lub zwyczajowo normie pracy, a wynagrodzenie przyjętym stawkom płac,

- w warunkach współczesnej gospodarki przyjmuje się, że stan pełnego zatrudnienia występuje wówczas, gdy stopa bezrobocia nie przekracza określonego, poziomu (4-5%)

Przyczyny bezrobocia

• Niedostateczny popyt na towary,

• Zmiana systemu w rozwoju czyli transformacje,

• Niskie kwalifikacje osób bezrobotnych,

• Szczególnie dużo ludzi wchodzi na rynek pracy, a coraz mniej z niego ubywa,

• Nowoczesne technologie, udoskonalenia techniczne,

• Liberalizacja handlu zagranicznego, swoboda walki konkurencyjnej bez ingerencji państwa

• Likwidacje i upadki przedsiębiorstw, likwidacja etatów,

• Strukturalne zmiany gospodarki narodowej,

• Rezultat niedopasowania podaży pracy do popytu,

• Ogólny niedorozwój gospodarczy (niemożność stworzenia niezbędnej liczby stanowisk pracy)

• Usztywnianie płac

• Obciążenia fiskalne,

• Wysokie koszty pracownicze.

Ekonomiczne skutki bezrobocia

Z punktu widzenia gospodarki

• bezrobotni nie wytwarzają dochodu narodowego, natomiast uczestniczą w jego podziale. Straty wynikające z wyłączenia części ludności zawodowo czynnej ze sfery wytwarzania można ocenić zawartością utraconego PKB (Prawo Okuna);

• utrzymanie bezrobotnych pochłania olbrzymie środki (ok. 2-2,5% PKB); (zasiłki)

• bezrobocie powoduje drenaż pieniędzy publicznych (straty we wpływach podatkowych).

• zanik kwalifikacji zawodowych

• Ograniczony dostęp do rynku mieszkaniowego

Z punktu widzenia bezrobotnego

• brak pracy powoduje utratę lub silne obniżenie jego przychodów;

• w konsekwencji obniża się stopa życiowa (najczęściej już uboższych grup społecznych);

• skutki społeczne, psychologiczne. (zanik kontaktów ze środowiskiem zawodowym co prowadzi do chorób, zabójstw, narkomanii, alkoholizmu),

• stres w rodzinie,

• pogorszenie zdrowia psychicznego,

• migracja,

• ograniczenie dostępu do nauki,

• patologie społeczne,

• ubóstwo.

41. Kierunki i metody walki z bezrobociem

Rodzaje polityki rynku pracy

• Aktywna polityka rynku pracy. - obejmuje środki skierowane na wzrost zatrudnienia i ochronę istniejących miejsc pracy, koncentruje się zatem na zwiększaniu popytu na pracę i niedopuszczaniu do jego obniżenia się

• Pasywna polityka rynku - ma na celu zmniejszenie podaży pracy, łagodzenie negatywnych skutków bezrobocia i zabezpieczenie socjalne bezrobotnych, tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze publicznym ora subsydiowanie zatrudnienia i płac w sektorze prywatnym.

-Specjalne programy zatrudnienia (koncentrują się zwykle na wybranych grupach pracowników np. ludziach młodych, kobietach, określonych grupach zawodowych);

- Roboty publiczne (których celem jest doraźne tworzenie nowych miejsc pracy dla ożywienia rynku pracy w pożądanym gospodarczo i społecznie kierunku);

- Subsydiowanie zatrudnienia i płac (subsydia otrzymują prywatne przedsiębiorstwa albo w formie dotacji bezpośredniej albo w formie ulg podatkowych).

- Promowanie przedsiębiorczości

Mieszczą się w nich wszelkie działania o charakterze ogólnym, polegające na tworzeniu warunków do rozwoju przedsiębiorczości prywatnej, a także programy rządowe, lokalne i specjalne skierowane na wzrost samozatrudnienia i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw (MSP);

-Promowanie powstawania i rozwoju MSP obejmuje trzy grupy działań: ułatwianie pokonania trudności finansowych na starcie, tworzenie zachęt do inwestowania, pomoc szkoleniową, informacyjną, doradczą itp.

Co decyduje o znaczeniu edukacji dla rynku pracy?

-jeśli człowiek oferuje kwalifikacje poszukiwane na rynku pracy, na ogół nie ma trudności z uzyskaniem pracy;

- kształcenie ustawiczne jest warunkiem efektywnego rozwoju gospodarki;

- działalność edukacyjna zwiększa mobilność pracowników;

- szkolenie połączone z poradnictwem psychologicznym pobudza aktywność pracowniczą.

Instrumenty pasywnej polityki rynku pracy

- elastyczne formy zatrudnienia (stosowane do zatrudnienia w innej formie niż tradycyjna, kojarzonego z pracą na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu pracy, świadczoną w stałych godzinach i w określonym miejscu);

-elastyczne określenie wieku emerytalnego (obniżając wiek emerytalny, wcześniejsze emerytury);

- przedłużenie okresu kształcenia;

- okresowe osłabienie aktywności zawodowej (związane z macierzyństwem);

-osłona socjalna bezrobotnych (zasiłki dla bezrobotnych).

42. Klasyczne i Keynesowskie ujęcie rynku pracy

Ujęcie klasyczne:

W warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje tendencja do ustalania się na rynku pracy równowagi charakteryzującej się pełnym zatrudnieniem. Nie dopuszcza się tu bezrobocia.

Ideą klasycznej koncepcji rynku pracy jest twierdzenie, że w warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje tendencja do ustalania się na rynku pracy równowagi, charakteryzującej się pełnym zatrudnieniem. W gospodarce wolnorynkowej nie ma bezrobocia. Idee klasycznej teorii rynku pracy zostały podjęte i rozwinięte e latach 70-ych na gruncie teorii naturalnej stopy bezrobocia. (Friedman i Phelps) W gospodarce istnieje tendencja do ustalania się równowagi na rynku pracy. O ile tradycyjna ekonomia neoklasyczna utożsamiała stan równowagi z pełnym zatrudnieniem, o tyle Friedman i Phelps dopuszczają w równowadze istnienie bezrobocia, które określają mianem bezrobocia naturalnego. Przyczyn tego bezrobocia upatrują w niedoskonałości funkcjonowania rynków, a zwłaszcza w istnieniu niekompletnych informacji o wolnych miejscach pracy i wolnej sile roboczej. Bezrobocie naturalne traktują więc jako pewien optymalny stan, występujący w warunkach ograniczeń i niedoskonałości w funkcjonowaniu rynku pracy.

Państwo musi jedynie tworzyć warunki do rozwoju mechanizmów rynkowych, usuwać ograniczenia w ich funkcjonowaniu oraz usprawniać działanie rynku pracy poprzez rozwój sieci biur pracy, poprawę informacji o wolnych miejscach pracy i rozwój szkoleń zawodowych.

Ekonomia Keynesowska nie podziela przekonania klasyków o skutecznym działaniu mechanizmów rynkowych na rynku pracy. W warunkach swobodnego działania mechanizmów rynkowych występuje tendencja do ustalania się nadwyżki podaży siły roboczej nad popytem, oznaczająca istnienie bezrobocia. Przyczyn tej tendencji upatrują w niewystarczającym popycie na towary, jaki kształtuje się w wolnorynkowej gospodarce. Gdy popyt na towary jest niewystarczający do zakupienia wytworzonej produkcji, to producenci zmuszeni są obniżyć produkcję, (zatrudnienie), do poziomu wyznaczonego przez efektywny popyt. Pojawia się bezrobocie, które nie może być zlikwidowane w wyniku działania samoczynnych mechanizmów rynkowych.

Musi aktywna ingerencja państwa w procesy gospodarcze w celu zwalczania bezrobocia. Powinna ona polegać na stymulowaniu efektywnego popytu na towary za pomocą instrumentów fiskalnych i pieniężnych.

43. Międzynarodowy podział pracy - klasyczne i współczesne teorie handlu

Międzynarodowy podział pracy oznacza specjalizację krajów w produkcji i wymianie towarów. Znajduje się on w ciągłym ruchu, ulega przemianom. Zmienia się bowiem zakres i charakter międzynarodowej specjalizacji produkcji oraz wzajemne związki handlowe między krajami. Podmiotami są kraje, zbiory ludności, zasobów naturalnych, składników majątku narodowego. Przedmiotem jest obrót różnego rodzaju produktami, także obroty czynnikami wytwórczymi (siłą roboczą, kapitałem, ziemią z jej zasobami naturalnymi), wiedzą techniczną.

Międzynarodowa wymiana produktów - określana jest mianem handlu międzynarodowego (wymiana towarowa, usługowa), wymiana ta rejestrowana jest przez upoważnione organy (służby celne).

Między podmiotami musi występować pewien podział pracy, który jest wynikiem specjalizacji. Rozwój specjalizacji i podziału pracy zwiększa stopień efektywności czynników wytwórczych.

Międzynarodowy podział pracy ma miejsce wtedy, gdy jego uczestnicy znajdują się w więcej niż w jednym kraju, wykazują trwałe zainteresowanie rozwojem produkcji pod kątem obrotu międzynarodowego. Wykształcił się on w następstwie społecznego podziału pracy, mającego początkowo charakter lokalny. Gdy rynki lokalne były zbyt ciasne, wystąpiły tendencje do szukania innych partnerów najpierw w obrębie poszczególnych krajów, a potem w skali międzynarodowej.

Stopień włączenia w międzynarodowy podział pracy może być określany przy pomocy wielu wskaźników:

• Udział eksportu i /lub importu danego kraju w obrotach światowych (gospodarki ekonomicznie duże, o chłonnym rynku wewnętrznym)

• Relacja eksportu i importu do jego produktu krajowego brutto (kraje mniejsze o wysokim poziomie rozwoju)

Teoria wymiany - to podstawowe pojawienie się korzyści dla tych krajów, które podejmują specjalizację w warunkach współpracy międzynarodowej.

Teorie te dzielimy na:

• Klasyczne (teoria kosztów absolutnych A. Smitha, teoria kosztów komparatywnych D. Ricardo, teoria Hos-noeklasyczna)

• Współczesne (neoczynnikowe opierające się na teorii Coba-Douglasa, luki technologicznej, teoria wewnątrzgałęziowa, teoria handlu wewnętrznego, teoria cyklu życia produktu, prawdopodobieństwa preferencji)

Teoria kosztów komparatywnych (względnych)

- porównanie kosztów względnych produktów różnych krajów. Każdy kraj powinien specjalizować się w produkcji dla siebie i na eksport tych towarów, które może wytwarzać stosunkowo najtaniej, t.j. tych, w przypadku których jego względna przewaga kosztów wytworzenia nad innym krajem jest stosunkowo największa lub różnica kosztów na jego niekorzyść jest stosunkowo najmniejsza.

Teoria Hos (teoria obfitych zasobów):

• Każdy kraj ze swojej natury wyposażony jest w różny sposób w dobra naturalne, demograficzne, kapitał,

• Z różnic w wyposażeniu w zasoby wynikają różne ich ceny,

• Z różnic w cenach zasobów wynikają różnice w kosztach produkcji,

• Z różnic w kosztach produkcji wynikają różnice w cenach rynkowych,

• Z różnic w cenach wynika różna pozycja konkurencyjna produktów i usług (cenowa konkurencyjność),

• Specjalizujemy się w tych dziedzinach, w których nasza konkurencyjność cenowa jest najbardziej atrakcyjna

Wniosek: każda gospodarka powinna specjalizować się w tych dziedzinach w których jej cenowa konkurencyjność jest największa.

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego

• strumienie wymiany produktów złożonych technologicznie (samochody)

Teoria luki technologicznej

• najbliższa teorii Smitha - relacje między krajem wysokorozwiniętym, a słabo rozwiniętym

Teoria Cobba-Douglasa

• dochód narodowy zależy od nakładów pracy, kapitału (środki pieniężne, kapitał trwały, ziemia), od czasu, stopy postępu technicznego, współczynnika substytucyjności nakładów (w jakim stopniu nakład pracy może być zastąpiony przez kapitał i odwrotnie)

Teorie podobieństwa preferencji

- wyjaśniają specjalizację w handlu tego samego lub podobnego produktu

Teoria życia produktu:

• Wprowadzenie,

• Wzrost,

• Dojrzałość,

• Nasycenie,

• Spadek.

44. Terms of trade. Pojęcie i rodzaje.

Terms of trade- inaczej warunki wymiany- to relacja zmian cen towarów eksportowych do zmian cen towarów importowych danego kraju. Relacja ta zależy bezpośrednio od krótkookresowych i długookresowych zmian cen a pośrednio od czynników wpływających na same ceny.

Terms of trade może być:

• Cenowe (nominalne) relacja względnych zmian cen towarów eksportowych do względnej zmiany cen towarów importowych przez poszczególne kraje w określonym czasie,

• Towarowe - relacja cen jednej lub kilku grup towarowych do pozostałych grup,

• Realne (ilościowe)- zmiany ilości towarów jakie musi eksportować dany kraj, aby importować określone ilości towarów.

Wskaźniki TERM OF TRADE są mierzone stosunkiem względnych zmian cen towarów eksportowanych do względnych zmian cen towarów importowanych.

Cena jest to wyrażona w pieniądzu wartość określonego towaru lub usługi, wartość waluty zagranicznej. Każda z tych wartości powstaje w wyniku zderzenia się popytu i podaży.

TERM OF TRADE - relacja w jakiej towary eksportowane wymieniane są na towary importowane, tzn. stosunek indeksu cen towarów eksportowanych do indeksu cen towarów importowanych.

Jeżeli wskaźniki kształtują się powyżej 100, oznacza to, że ceny towarów eksportowanych rosną szybciej od cen towarów importowanych, co wpływa korzystnie na bilans handlowy i bilans płatniczy kraju.

Jeżeli wskaźniki kształtują się poniżej 100, to kraj na tym traci, gdyż do zakupienia tego samego importu musi eksportować coraz więcej własnych towarów. Pogarsza się z tego tytułu bilans handlowy i bilans płatniczy.

W przypadku gdy terms of trade równa się 100, informuje nas, że relacje cen towarów w eksporcie i imporcie się nie zmieniły.

Na eksport i import trzeba patrzeć nie tylko od strony krótkookresowych efektów popytowych, zmian relacji cen oraz zmian w wielkości rozdysponowanego produktu krajowego brutto, ale także ich wpływu na długofalowy rozwój gospodarczy kraju.

Ze względu na specyfikę kształtowania cen towary w handlu międzynarodowym dzielimy na:

• Towary standaryzowane - dotyczą surowców tj. węgiel, drewno, skóry.

• Towary nie standaryzowane - dotyczą produktów różnicowanych

Wielkość i dynamika międzynarodowych obrotów handlowych a także korzyści jakie poszczególne kraje odnoszą w handlu zagranicznym w znacznym stopniu zależą od kształtowania się cen towarów przez nie eksportowanych i importowanych.

45. Istota, cele i narzędzia polityki handlowej

Polityka handlowa - to świadome oddziaływanie państwa na stosunki handlowe z zagranicą sprowadzające się do wyznaczania określonych celów i do wyboru i zastosowania określonych narzędzi, które mają się przyczynić do osiągnięcia tych celów.

Cele polityki handlowej:

• Cele długookresowe (zwiększenie korzyści z udziału danego kraju w międzynarodowym podziale pracy),

• Cele średnio- i krótkookresowe (zachowanie równowagi płatniczej, pozytywne oddziaływanie na aktywność gospodarczą, stan zatrudnienia, ceny, postęp techniczny),

• Zmiana poziomu eksportu i importu,

• Zmiana struktury eksportu i importu, poprawa sytuacji w bilansie płatniczym, zmiana nastawienia w przepływie kapitału.

Handel zagraniczny jest jedną z podstawowych szans rozwoju gospodarczego większości gospodarek świata. Zagraniczna polityka handlowa to świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Z jednej strony wytycza się określone w tej dziedzinie cele, a z drugiej sprowadza się do wyboru i zastosowania określonych narzędzi, które mają przyczyniać się do osiągania tych celów.

Cele o charakterze długookresowym (zmiana miejsca danej gospodarki w międzynarodowym podziale pracy, poprawa jej konkurencyjności międzynarodowej), cele średnio- i krótkookresowe (zachowanie równowagi bilansu płatniczego, oddziaływanie na koniunkturę gospodarczą, strukturę gospodarcza czy też charakter postępu technicznego).

Narzędzia polityki handlowej dzielimy na:

1. Bezpośrednie

• narzędzia taryfowe (cła-eksportowe, importowe, tranzytowe)

• narzędzia pozataryfowe (opłaty, subwencje, podatek od importu)

2. Pośrednie- kursy walut skutecznie oddziaływają na obroty z zagranicą

Cło to podatek nakładany przy przekraczaniu granicy celnej przez dany towar. Jest to najstarszy instrument polityki handlowej i źródło dochodów rządów. Zadaniem ceł jest ochrona wybranych sektorów własnej gospodarki przed zagraniczną konkurencją. Drugą przyczyną jest dążenie do przywracania równowagi bilansu płatniczego. W dzisiejszych czasach rola ta przypada ilościowym ograniczeniom importu lub też polityce kursowej. Deficyt płatniczy może mieć charakter przejściowy, wobec czego stosowanie wyższych stawek celnych w imporcie nie jest wskazane.

Cła są najprostszym instrumentem polityki handlowej, ale interwencjonizm państwa realizuje się głównie w formach przy pomocy instrumentów pozataryfowych:

• subsydia eksportowe - dopłaty do eksportu udzielane są w celu obniżenia ceny eksportowej i poprawienia w ten sposób konkurencyjności rodzimej produkcji na rynku międzynarodowym.

• kwoty importowe - ograniczenia ilościowe, kontyngenty są to maksymalne ilości importu określonego produktu w określonym czasie. Jest to egzekwowane przez wydawanie pozwoleń wybranym firmom na określoną ilość przewozu bezcłowego.

• dobrowolne ograniczenia eksportu (VER-y)- są to kwoty wprowadzane w stosunku do eksportera przez kraj eksportera. Ograniczenia tego typu wyrażone są w jednostkach fizycznych na określony czas i na żądanie importera. Zgoda eksportera podyktowana jest chęcią uniknięcia innego rodzaju restrykcji handlowych,

• ograniczenia dewizowe (reglamentacje dewizowe) - polegają na tym, że w stosującym je kraju swoboda obrotów dewizowych zostaje ograniczona lub nawet całkowicie zawieszona, a obroty te albo są poddane państwowej kontroli, albo są w ogóle skupione w rękach państwa.

• klauzula największego uprzywilejowania - dany kraj przyznający innemu tę klauzulę obliguje się do stosowania zasady równości: traktowania, niedyskryminacji i korzyści.

46. Międzynarodowa integracja gospodarcza- kierunki i przykłady

Integracja- łączenie, proces jednoczenia, scalania. Polega na wzajemnym powiązaniu i współzależności między krajami z określonego obszaru geograficznego, które zawierają umowy dotyczące swobody przepływów pracy, kapitałów oraz produkcji.

Integracja gospodarcza to proces łączenia (scalenia) co najmniej dwóch gospodarek w większą całość, tworzących nową jakość.

Integracja rynków zapewnia odpowiedni stopień ruchliwości wszystkiego co może być dostarczone na te rynki oraz nie występowanie wzajemnej dyskryminacji.

Warunkiem integracji gospodarczej jest usunięcie wszystkich ograniczeń i przeszkód natury prawnej i instytucjonalnej. Istnieje potrzeba stworzenia takiego systemu prawnego, który stałby na straży praw własności i zabezpieczał zawierane umowy międzynarodowe. Niezbędny jest tu szybki transport i dobra łączność. Bez tego nie mogą funkcjonować giełdy towarowe, giełdy papierów wartościowych i rynek walutowy. Pełna integracja wymaga likwidacji ceł miedzy krajami integracyjnymi. Pełna integracja stwarza:

• możliwości efektywnego podziału pracy między zasoby, efekty konsumpcyjne związane z obniżką cen,

• tempo wzrostu gospodarczego,

• wyższą efektywność gospodarowania,

• wyższy dobrobyt konsumentów.

Powinna przynosić ona wszystkim jej uczestnikom korzyści ekonomiczne.

Cele międzynarodowej integracji gospodarczej są formułowane zarówno w ujęciu ogólnym jak i w ujęciu szczegółowym.

W ujęciu ogólnym przez pojęcie międzynarodowej integracji gospodarczej rozumie się zespolenie narodów, państw, potencjałów gospodarczych i w ostatecznym efekcie pojedynczych osób różnej narodowości i przynależności państwowej.

Do celów szczegółowych należy zaliczyć zwiększenie efektywności gospodarowania, ułatwienia w przepływie towarów i usług. Ułatwia krajom dostęp do zewnętrznych zasobów produkcyjnych. Dzięki temu mogą być eliminowane bariery wzrostu gospodarczego. Likwidacja barier stwarza możliwość uzyskania korzystniejszych cen zarówno w exporcie jak i w imporcie. Międzynarodowa integracja gospodarcza ma także ważne znaczenie dla rozwoju nauki i techniki. Jej efektem jest obniżka kosztów postępu technicznego i szybsze jego tempo. Z tego względu integracja ma wielkie znaczenie dla krajów małych i średnich, które pojedynczo nie są w stanie sprostać wymaganiom współczesnego rozwoju ekonomicznego i technicznego.

Przykłady :

EWG od 1958r., od 1992r. Unia Europejska. Państwa członkowskie:

Belgia (1957), Francja (1957), Holandia (1957), Luksemburg (1957), Niemcy (1957), Włochy (1957), Dania (1973), Irlandia (1973), Wielka Brytania (1973), Grecja (1981) Hiszpania (1986),Portugalia (1986), Austria (1995), Finlandia (1995), Szwecja (1995), Cypr (2004), Czechy (2004), Estonia (2004), Litwa (2004), Łotwa (2004), Malta (2004), Polska (2004), Słowacja (2004), Słowenia (2004), Węgry (2004), Bułgaria, Rumunia (2007)

EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu od 1960r. (Austria, Dania, Norwegia, Wielka Brytania, Portugalia, Szwajcaria)

CEFTA - Środkowoeuropejskie Porozumienie Wolnego Handlu od 1992 (7 państw: Polska, Węgry, Czechy, Rumunia, Słowacja, Słowenia.....)

NAFTA od 1994 - Północno Amerykańska Strefa Wolnego Handlu: USA, Kanada

ASEAN -dzięki integracji gospodarczej państwa w niej będące mają:

• Nieograniczone możliwości inwestowania kapitału w formie inwestycji bezpośrednich lub w formie papierów wartościowych,

• Efektywny podział pracy między istniejącymi zasobami,

• Obniżka cen towarów konsumpcyjnych spowodowana zniesieniem ceł,

• Pełna przemienność czynników produkcji z jednego kraju do drugiego.

Warunkiem pełnej integracji gospodarczej jest:

• Usunięcie wszelkich ograniczeń natury prawnej,

• Dobry transport i łączność,

• Likwidacja ceł.

GATT - Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu -powstał w 1948r. Skupia ponad 90 państw, przy czym dalsze 30 przestrzega reguł układu bez formalnego przystąpienia. Pomiędzy 90 państwami członkowskimi dokonuje się ponad 80% światowego handlu. Głównym celem GATT jest liberalizacja handlu międzynarodowego w drodze negocjowanych redukcji ceł, a ponadto eliminacja ograniczeń pozataryfowych w imporcie, rozstrzyganie sporów handlowych między członkami oraz stymulowanie handlu krajów słabo rozwiniętych.

47. Pojęcie i struktura bilansu płatniczego

Bilans płatniczy jest to zestawienie wszystkich dokonywanych płatności między danym krajem, a zagranicą w danym okresie zazwyczaj w określonym roku. Jest zestawieniem wszystkich międzynarodowych transakcji ekonomicznych i finansowych w ciągu roku między danymi krajami a reszta świata. Sporządzenie takiego bilansu (zestawienie aktywów i pasywów) towarzyszy przygotowaniu wielu innych bardziej szczegółowych bilansów.

Głównymi elementami bilansu są:

• BILANS OBROTÓW BIEŻĄCYCH - obejmuje wszelkie jego płatności związane z międzynarodową wymiana towarów i usług oraz koszty obsługi kapitału zagranicznego. Zazwyczaj wyróżnia się następujące jego części składowe:

1. Bilans handlowy - zestawienie porównawcze wartości importu i eksportu,

2. Bilans obrotów usługami - zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między danym krajem, a zagranicą, np. z tytułu ubezpieczeń,

3. Bilans procentów i dywidend - wpływy i wydatki z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich (dywidendy) a także udzielonych i uzyskanych pożyczek (%),

4. Bilans wydatków rządowych.

• BILANS OBROTÓW KAPITAŁOWYCH -przepływ kapitału we wszystkich formach tzn. kapitału portfolio i kapitału inwestycyjnego. Zapis transakcji aktywów finansowych (napływ i odpływ kapitałów)

Zaliczamy tu:

1. bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi tj. bilans obejmujący przepływ wszystkich pożyczek, kredytów i lokat kapitałowych na ogół nie dłuższych niż rok.

2. Bilans obrotu kapitałami długoterminowymi, tzn. bilans obejmujący przepływ kapitału średnio- i długoterminowego w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich, jak i w formie inwestycji pośrednich oraz w formie średnio- i długoterminowych kredytów prywatnych, rządowych, kredytów organizacji międzynarodowych.

• BILANS OBROTÓW DEWIZOWYCH -rezerwy dewizowe to zasób walut obcych przechowywanych przez bank centralny i nagromadzonych w minionych latach w wyniku dodatkowego bilansu płatniczego.

48. Kurs walutowy. Rodzaje kursów

Kurs walutowy jest ceną jednostki pieniężnej jednego kraju wyrażoną w jednostkach pieniężnych innych krajów. Jest to na przykład relacja złotego do dolara lub innej waluty wymienialnej. Kształtuje się ona na rynku walutowym w wyniku wprowadzenia oficjalnej wymienialności walut. Polityka kursu walutowego wywiera istotny wpływ na charakter obrotów z zagranicą. Kurs walutowy wpływa na wysokość cen towarów w eksporcie oraz na poziom krajowych cen towarów importowanych. Zmiany kursu walutowego, tak jak zmiany cen w handlu zagranicznym wpływają na bilans handlowy, a zatem na bilans płatniczy i na całą gospodarkę. Kurs walutowy jest relacją wymienną danej waluty na inną, jest zatem ceną danej waluty wyrażoną w innej walucie. O kursach walut decyduje podstawowe prawo rynku tworzące kurs (cenę) równowagi przy zrównaniu popytu i podaży danej waluty.

Rodzaje kursów:

Stałe kursy walut wprowadzono w 1945r. w tych krajach, które na mocy porozumienia zawartego w Bretton Woods (USA) wprowadziły zewnętrzną wymienialność walut krajowych. System kursów stałych udało się utrzymać przez 25 lat. Od początku lat 70-ych kraje stosujące zewnętrzną wymienialność walut przeszły na kurs płynny. Przy płynnym kursie walut państwo nie dewaluuje waluty krajowej, lecz mechanizm rynku walutowego za pośrednictwem zmiany popytu do podaży walut obcych, koryguje kurs waluty, który jest ogłaszany we wszystkich bankach i kantorach. Brak jest tu interwencji rządu.

Kurs nominalny waluty zagranicznej R_k jest liczony wg relacji:

R_k = W_ck/W_cz x N_k,

gdzie W_ck - wskaźnik wzrostu cen towarów krajowych

W_cz - wskaźnik wzrostu cen towarów w kraju, do którego porównujemy walutę krajową

N_k - nominalny kurs krajowy

Realny kurs jest miarą relatywnej ceny dóbr i usług pochodzących z porównywalnych krajów. Uwzględnia zmiany, jakie zachodzą w sile nabywczej pieniądza obu porównywalnych krajów w pewnym okresie. Bank centralny może ustalić wyższy lub niższy kurs od kursu realnego. Może to być kurs nadwartościowy (korzystny dla eksporterów) i kurs podwartościowy (korzystny dla importerów).

Kurs walutowy jest ceną jednostki pieniężnej jednego kraju wyrażoną w jednostkach pieniężnych innych krajów np. jest to relacja złotego do dolara lub innej waluty.

Odróżniamy wymienialność:

• Wewnętrzną - występuje wówczas, gdy bank centralny zobowiązuje się do skupu lub sprzedaży takiej ilości walut, jaka zostanie zgłoszona do sprzedaży czy zakupu na krajowym rynku po kursie ustalonym przez bank centralny (jest to kurs względnie stały),

• Zewnętrzną - występuje wówczas, gdy pieniądz krajowy jest używany do dokonywania płatności i transferów z jednego obszaru płatniczego do drugiego.

Rodzaje kursów:

• Kurs stały- jest to cena pieniądza danego kraju ustalona przez odpowiednie władze wobec pieniądza innego kraju i nie ulegająca zmianom w długim okresie (1890-1914),

• Kurs sztywny - to cena pieniądza danego kraju wyrażona w pieniądzu innego kraju, przy czym odpowiednia władza monetarna (BC) jest zobowiązana utrzymywać wahanie kursu w pewnych granicach (np. +/- 1%) (jak ustalona w 1944 r -do 1973r.)

• Kurs zmienny -(od 1973r) to cena pieniądza danego kraju wyrażona w pieniądzu innego kraju, przy czym odpowiednia władza monetarna kontroluje wahania tego kursu lub też pozostawia mu pełną swobodę. Państwo nie dewaluuje waluty krajowej, lecz mechanizm rynku walutowego niemal codziennie za pośrednictwem zmiany relacji popytu do podaży walut obcych koryguje kurs ogłoszony w bankach, kantorach wymiany.

• Kurs jednolity - niezależnie od typu i rodzaju transakcji kurs ten jest liczony zawsze na takim samym poziomie,

• Kurs zróżnicowany - zależy od typu i rodzaju transakcji,

• Kurs kupna-sprzedaży -średni.

Z punktu widzenia rynku walutowego (otwarcia, zamknięcia, środka)

Z punktu widzenia handlu zagranicznego (graniczny w eksporcie, graniczny w imporcie)

49. Inwestycje zagraniczne jako czynnik rozwoju gospodarczego

Inwestycje zagraniczne bezpośrednio odgrywają bardzo ważną rolę w modernizacji gospodarek krajów, do których napływają. Poza kapitałem przynoszą one ze sobą nowoczesne metody i technologie zarządzania. Napływ nowoczesnych technologii przyczynia się do restrukturyzacji przemysłu i pozwala na rozwój wysokiej jakości produkcji w gałęziach kluczowych dla rozwoju. Umożliwia produkcję wyrobów zdolnych konkurować na rynkach międzynarodowych i pozwala na wzrost eksportu.

Inwestycje zagraniczne to jedna z form międzynarodowego transferu kapitału, definiowanego w szerokim ujęciu jako ruch kapitału odnotowany w bilansie płatniczym.

Inwestycje zagraniczne dzielą się na dwie kategorie:

· inwestycje bezpośrednie (BIZ),

· inwestycje portfelowe.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) są najbardziej zaawansowanym sposobem wejścia na rynki obce. W literaturze ekonomicznej istnieją różne definicje BIZ. P. Krugman i M. Obstfeld określają bezpośrednie inwestycje zagraniczne jako międzynarodowy transfer kapitału w celu utworzenia w innym kraju filii i sprawowania nad nią kontroli. Definicja tych autorów podkreśla, iż przez bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) rozumie się jako inwestycje dokonane w kraju innym niż kraj pochodzenia inwestora, polegające na ulokowaniu kapitału (z reguły długoterminowego) w przedsiębiorstwie zagranicznym, w celu uzyskania efektywnej kontroli zarządzania tym przedsiębiorstwem i osiągania z tego tytułu zysków. Pojęcie to obejmuje swym zasięgiem:

· zakup udziałów w już istniejących firmach zagranicznych,

· założenie nowej filii za granicą,

· utworzenie joint venture z podmiotem zagranicznym,

· nabycie majątku nieruchomego zagranicą w celu rozszerzenia dotychczasowej działalności.

W literaturze przedmiotu wyróżnia się dwie podstawowe formy bezpośrednich inwestycji zagranicznych:

· inwestycje typu greenfield (samodzielna budowa przedsiębiorstwa od podstaw),

· inwestycje typu brownfield (przejęcie już istniejącego przedsiębiorstwa i jego restrukturyzacja albo współpraca z partnerem lokalnym w formie joint venture).

Inwestycje typu greenfield są charakterystyczne dla krajów rozwijających się i polegają na tym, że inwestor zagraniczny buduje zakład w kraju goszczącym od podstaw. Natomiast inwestycje w postaci fuzji i przejęć (inwestycje typu brownfield) dominują w krajach rozwiniętych i następują najczęściej poprzez nabycie kontrolnego pakietu akcji przez jeden podmiot w drugim lub wspólną decyzję obu podmiotów o połączeniu swojej działalności, przy czym podmioty te zlokalizowane są w różnych krajach.

Reasumując należy stwierdzić, że bezpośrednie inwestycje zagraniczne traktowane są jako jedne z najbardziej korzystnych i bezpiecznych form międzynarodowych przepływów kapitału oraz finansowania procesów restrukturyzacyjnych i rozwojowych, ponieważ gwarantują bezpośredni dostęp zarówno do zagranicznych rynków zbytu, jak i do nowoczesnych technik i technologii w sferze produkcji i zarządzania .

50. Globalizacja i jej skutki gospodarcze

Globalizacja jest procesem pogłębiania się światowych powiązań we wszystkich aspektach współczesnego życia publicznego, społecznego, ekonomicznego i kulturowego. Szczególnie istotny jest aspekt ekonomiczny globalizacji. Przejawia się w integrowaniu się krajowych i regionalnych rynków w jeden globalny rynek towarów, usług i kapitału. Proces ten prowadzi do rosnącego przenikania i scalania się rynków oraz umiędzynarodowienia produkcji, dystrybucji, marketingu i przyjęcia przez firmy globalnych strategii działania. W ten sposób rynki i produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej współzależne. Procesy globalizacji gospodarki światowej budzą wiele kontrowersji. Dla jednych jest to zjawisko pozytywne, dla innych negatywne. Zwolennicy globalizacji widzą w niej wiele korzyści takich, jak większy rynek dla towarów i usług, rozszerzenie ofert produktów do wymiany, większy dostęp do kapitału, szerszy dostęp do informacji i technologii. Globalizacja promuje efektywność i wydajność oraz tworzy sprzyjający klimat dla eksportu i inwestycji zagranicznych. Pogłębiające się procesy globalizacyjne umożliwiają wzrost korzyści z tytułu większej specjalizacji międzynarodowej i działania sił konkurencji na rynkach globalnych. Lepsze staje się wykorzystanie kapitału ludzkiego, zasobów surowcowych i kapitałowych. To wszystko zapewnia wzrost gospodarczy i przyczynia się do poprawy poziomu życia na całym świecie. Mimo tak wielu zalet globalizacji, nie brakuje jej krytyków. Wskazują oni na zagrożenia płynące z utraty kontroli nad międzynarodowymi przepływami kapitałowymi, co staje się przyczyną poważnych kryzysów finansowych w wielu krajach. Krytycy globalizacji uważają, że przyczynia się ona do wzrostu nierówności społecznych w poszczególnych krajach, prowadzi do spadku realnych płac i utraty wielu miejsc pracy. Globalizacja powoduje ich zdaniem pogłębianie dystansu dzielącego kraje słabo rozwinięte od krajów wysokorozwiniętych, co może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa ekonomicznego.

51. Pojęcie i warunki ogólnej równowagi gospodarczej

Podstawowym problemem gospodarki jest problem równowagi gospodarczej czyli równości między zapotrzebowaniem a dostawą.

Równowaga gospodarcza to równość między zagregowanym popytem i zagregowaną podażą.

Po uwzględnieniu handlu zagranicznego ogólną równowagę w gospodarce kraju przedstawia wzór:

K + I + G + (Ex - Im) = DDL + Am + Tp + Tbc + Nz - Bt + Tb

K- wydatki konsumpcyjne

I - inwestycje,

G - wydatki rządowe

Ex - eksport dóbr

Im - import dóbr

DDL- dyspozycyjny dochód ludności ( dzieli się na konsumpcję K i oszczędności OL)

Am - amortyzacja

Nz - zyski przedsiębiorstw

Bt - transfery budżetowe

T - podatki (T = Tp + Tbz + Tb)

Lewa strona równania wyraża składniki globalnego popytu krajowego i zagranicznego, zaś prawa strona równania wyraża składniki dochodów ludności, przedsiębiorstw oraz budżetu państwa. Źródłem tych wszystkich dochodów jest PNB.

Równowaga gospodarcza to taka sytuacja występująca w całej gospodarce, której popyt na dobra konsumpcyjne, produkcyjne i inwestycyjne oraz pieniądz odpowiada zaoferowanej podaży.

4

---