PRAWO MAŁŻEŃSKIE -

II SEMESTR

I. KATALOG PRZESZKÓD ZRYWAJĄCYCH.

Istnieje 12 okoliczności, w których osoba może być niezdolna do zawarcia małżeństwa.

1. PRZESZKODA WIEKU.

Jest ona zawarta w kan. 1083. Jest to przeszkoda pochodząca z prawa czysto-kościelnego.

Prawo naturalne wymaga, aby osoba zawierająca małżeństwo osiągnęła taki poziom życia intelektualnego, aby zrozumieć, czym jest małżeństwo i odpowiedni poziom życia fizycznego, aby podjąć obowiązki wynikające z przyjęcia małżeństwa.

Wg prawa rzymskiego koniecznym wymogiem do zawarcia małżeństwa była dojrzałość fizyczna stron. Dojrzałość tę kobiety osiągały po ukończeniu 12 lat, mężczyźni po ukończeniu 14 lat. KPK z 1917 roku podniósł granicę wieku dla kobiety 14 lat, a dla mężczyzny 16 lat. Ta granica wiekowa jest potrzebna co do ważności zawartego małżeństwa. KPK z 1983 r. utrzymał tę granicę wiekową. Kanon 203 KPK mówi o obliczaniu czasu: okrągła data urodzin + 1 dzień (np. data urodzin 12.07. - skończony następny rok życia 13.07). W wypadku zawarcia małżeństw zbyt wcześnie istnieje nieprzychylne stanowisko Kościoła, gdyż istnieje niebezpieczeństwo, że takie małżeństwo może się rozpaść. Prawodawca upoważnił każdą Konferencję Episkopatu do ustalania granicy wiekowej co do godziwego zawarcia małżeństwa. Konferencja Episkopatu Polski podniosła granicę wiekową dla kobiety 18 lat, a dla mężczyzny 21 lat. Po wprowadzeniu małżeństw konkordatowych granica wieku mężczyzny i kobiety jest wspólna. Wynosi 18 lat. Ponadto art. 10 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego mówi o możliwości zawarcia małżeństwa przez kobietę, która nie ukończyła wymaganego wieku. W takim wypadku obowiązują 2 warunki: ukończone 16 lat i uzyskanie zgody sądu opiekuńczego. Mężczyzna musi mieć bezwzględnie 18 lat.

Istnieją 2 możliwości zawarcia małżeństwa:

* konkordatowe - w takim przypadku jest potrzebne z USC zaświadczenie o braku przeszkód. Poza tym trzeba się postarać u ordynariusza miejsca o dyspensę od przeszkody wieku. Gdyby był sprzeciw rodziców osoby małoletniej lub brak ich wiedzy ordynariusz nie może się zgodzić. Nie można dopuszczać tych osób do zawarcia małżeństwa, które nie ukończyły tej granicy wiekowej, ale można ich dopuścić po uzyskaniu dyspensy od ordynariusza miejsca. Ta dyspensa jest potrzebna do godziwości. Ordynariusz miejsca może udzielić dyspensy tylko wtedy jeśli do stosownej prośby zostanie dołączone zezwolenie sądu opiekuńczego. Aby małżeństwo zostało zawarte przez nieletnich muszą mieć wiek: kobieta 16 lat, mężczyzna 18 lat, tego wymaga sąd opiekuńczy.

* małżeństwo bez skutków cywilnych - mniejsza granica wiekowa: mężczyzna 16 lat, kobieta - 14 lat. Ordynariusz udziela dyspensy z ważnych względów. Brak granicy wiekowej w momencie zawierania małżeństwa sprawia, że ono jest nieważne i nie uważnia się z chwilą osiągnięcia odpowiedniego wieku. Ze strony władz cywilnych małżeństwo bez granicy wiekowej jest ważne, ale może być uważnione. Żądać uważnienia może jedna lub druga strona. Przeszkoda wieku ustaje samoczynnie.

2. IMPOTENCJA LUB NIEMOC PŁCIOWA.

Jest ona zawarta w kan. 1084. Jest to przeszkoda wynikająca z prawa naturalnego.

Impotencja to niezdolność mężczyzny lub kobiety do aktu seksualnego, zmierzającego ze swej natury do zrodzenia potomstwa. Impotencja to nie to samo, co niepłodność. Niepłodność nie jest przeszkodą do małżeństwa.

Od impotencji nie ma dyspensy. Przeszkoda ta pochodzi z prawa rzymskiego. Prawo rzymskie też nie dopuszczało do małżeństwa kastratów i eunuchów. Praktyka galijska zezwalała stronie nie dotkniętej impotencją na zawarcie ponownego małżeństwa. Praktyka rzymska nie zezwalała w żadnym wypadku. Celestyn III wprowadził okres 3-letniej próby, a pod wpływem prawa germańskiego zezwolił na występowanie 7 świadków, jeżeli niemoc płciowa była wątpliwa. Do 1977 roku toczył się spór o impotencję. W 1977 roku ustalono, że akt seksualny konstytuują 3 elementy:

a) erekcja męskiego członka,

b) przynajmniej częściowa penetracja narządu rodnego kobiety,

c) złożenie nasienia (nasienie nie musi być zdolne do zapłodnienia).

Gdyby zabrakło jednego z ww. elementów występuje wtedy niezdolność pożycia seksualnego.

Impotencję dzielimy ze względu na:

- charakter:

* organiczna - występuje wtedy, gdy stwierdza się nieprawidłowości w narządach:

• u mężczyzny - brak członka, niedorozwój, skrzywienie,

• u kobiety - brak pochwy, niedorozwój, wypadnięcie, niedrożność.

** funkcjonalna - gdy nie stwierdza się żadnych nieprawidłowości, ale jest wadliwe ich funkcjonowanie, ma to różnorakie podłoże, najczęściej w psychice ludzkiej:

• u mężczyzny - brak lub trudności z wzwodem,

• u kobiety - silny skurcz mięśni w okolicach waginy, brak penetracji,

- czas pojawienia się:

• uprzednia,

• następcza.

- sposób nabycia:

• wrodzona,

• nabyta.

- krąg osób, z którymi osoba nie może mieć aktów seksualnych:

• bezwzględna - z nikim,

• względna - z niektórymi osobami płci przeciwnej.

Impotencja jest przeszkodą małżeńską, jeżeli stwierdzi się 3 cechy:

- Uprzednia - musi się ujawnić przed zawarciem małżeństwa lub co najmniej w momencie zawarcia małżeństwa.

Gdyby zrodziła się po zawarciu małżeństwa trzeba prosić o dyspensę od małżeństwa niedopełnionego.

- Trwała - gdy niemożliwe jest usunięcie poprzez interwencję specjalisty, niesie ze sobą zagrożenie dla życia, zdrowia danej osoby a pozytywny wynik tej interwencji z góry nie jest pewny,

- Pewna - nie istnieją realne przesłanki, w oparciu o które należałoby wątpić o impotencji, stąd gdy by było przypuszczenie impotencji trzeba zasugerować badanie.

Lekarze specjaliści: cytolog, ginekolog - po stronie żeńskiej, androlog - po stronie męskiej.

Zjawisko obojniactwa - u danej osoby występują cechy jednej i drugiej płci. Występuje ono bardzo rzadko. Tylko obojniactwo rzeczywiste uniezdalnia do zawarcia małżeństwa, tzn. narządy płciowe nie są zdolne do współżycia i zapłodnienia.

Od zjawiska impotencji trzeba odróżnić niepłodność. Jest to zjawisko obojętne:

- u mężczyzny jest to niezdolność do zapłodnienia, przy zachowaniu zdolności do współżycia,

- u kobiet jest to niezdolność do poczęcia przy zachowaniu zdolności do współżycia.

3. PRZESZKODA WĘZŁA MAŁŻEŃSKIEGO.

Jest to przeszkoda pochodząca z prawa Bożego pozytywnego, gdyż do istoty małżeństwa należy nierozerwalność. Z tą przeszkodą mamy do czynienia wtedy, gdy osoba związana ważnym węzłem małżeńskim chce zawrzeć drugie małżeństwo, czyli dopuszcza się bigamii. Poligamia posiada dwie formy:

• poligenia - jeden mężczyzna z wieloma kobietami,

• poliandria - jedna kobieta z wieloma mężczyznami.

Kościół nigdy nie zezwalał na zawarcie nowego małżeństwa za życia współmałżonka. Kanoniści mieli wątpliwość, w którym momencie powstaje małżeństwo:

Gracjan i jego szkoła - zgoda zapoczątkowuje małżeństwo, i ważny akt pożycia.

Piotr Lombard - istotny element - wyrażenie zgody: conseusus facit matrimonium.

Aleksander III przyznał rację Piotrowi Lombardowi. Małżeństwo powstaje przez zgodę stron, a po pożyciu małżeńskim małżeństwo jest nierozerwalne.

Wg aktualnego prawa małżeństwo uprzednio zawarte stanowi przeszkodę dla następnego małżeństwa.

Przeszkoda węzła małżeńskiego istnieje tak długo, o ile małżeństwo zostało ważnie zawarte, nie ustało w sposób naturalny, przez śmierć współmałżonka lub nie zostało rozwiązane. Nie stanowi przeszkody:

a) małżeństwo ważnie zawarte, ale zakończone naturalną śmiercią współmałżonka.

W takim wypadku jest potrzebny akt zgonu lub dekret o domniemanej śmierci małżonka, poza tym dekret wdowieństwa (sąd kościelny) i dekret stanu wolnego.

b) małżeństwo było zawarte nieważnie, występuje wtedy, gdy:

• gdy któraś ze stron nie była zdolna do wyrażenia zgody małżeńskiej,

• brak dyspensy, albo dyspensa nieważna

• zgoda małżeńska była dotknięta jakąś wadą,

• strony nie zachowały formy kanonicznej.

W tym przypadku nie wolno dopuścić do nowego węzła, dopóki nie udowodni się nieważności prawnie i w sposób pewny. Strony nie są kompetentne do orzekania ważności. To robi sąd kościelny. Gdy strona wylegitymuje się prawomocnym wyrokiem sądowym z klauzulą wykonalności, wtedy można dopuścić do zawarcia małżeństwa.

c) małżeństwo ważnie zawarte, ale nie dopełnione.

Gdy przynajmniej jedna ze stron jest ochrzczona to można starać się o dyspensę od małżeństwa zawartego ale niedopełnionego do Stolicy Apostolskiej. Może być sprzeciw jednej strony. Strony muszą legitymować się reskryptem Stolicy Apostolskiej.

d) małżeństwo zawarte przez dwie osoby nie ochrzczone.

Jedna osoba się chrzci i może uzyskać tzw. przywilej wiary. Musi posiadać dekret Ordynariusza miejsca, który orzeka, że w jej przypadku może skorzystać z tego przywileju .

Przeszkodę poprzedniego węzła małżeńskiego uznaje prawodawstwo cywilne. Ustawodawca cywilny mówi o karze pozbawienia wolności do 2 lat za zawarcie małżeństwa poligamicznego. Ustawodawstwo cywilne również nie dopuszcza związków bigamicznych.

4. PRZESZKODA RÓŻNEJ WIARY.

Przeszkoda ta zachodzi, gdy małżeństwo usiłuje zawrzeć katolik z nieochrzczonym.

Z jednej strony chce zawrzeć małżeństwo osoba ochrzczona w Kościele katolickim lub poza nim, ale do Kościoła katolickiego formalnie przyjęta (przez wyznanie wiary) i która formalnie z tego Kościoła nie wystąpiła.

Drugą stroną jest osoba nie ochrzczona lub nieważnie ochrzczona.

W Kościele katolickim (wg kongregacji św. Oficjum z 28 grudnia 1949 r.) przyjmuje się chrzest udzielony u: Luteran, Baptystów, Metodystów, Kongresjonalistów, Uczniów Chrystusa i Prezbiteran.

Do ważności chrztu potrzebne są 3 warunki:

• materia - polanie wodą,

• forma - trynitarna,

• intencja - wyrażenie woli tego, co czyni Kościół.

Sposoby usunięcia przeszkody:

- przez udzielenie chrztu świętego:

• trzeba przygotować osobę do sakramentów inicjacji chrześcijańskiej (chrzest, bierzmowanie, Eucharystia), obrzęd ten musi być poprzedzony długim przygotowaniem (kan. 851),

• wyjaśnić cele małżeństwa: dobro małżonków, zrodzenie i wychowanie potomstwa,

• wyjaśnić przymioty małżeństwa.

- przez dyspensę

Ciężar usunięcia tej przeszkody spoczywa na duszpasterzu. Dyspensy udziela ordynariusz miejsca.

Warunki uzyskania dyspensy:

- istnienie słusznej przyczyny,

- spełnienie warunków z kan. 1125

• trzeba uzyskać tzw. rękojmie jednostronne, tzn. że strona katolicka zobowiązuje się do:

* zachowania wiary katolickiej,

* że ochrzci i wychowa potomstwo w wierze katolickiej,

* obydwie strony należy pouczyć o istotnych celach i przymiotach małżeństwa.

Ten dokument trzeba dostarczyć do kurii w 3 egzemplarzach: dla stron, Kurii, do formularza badania kanonicznego.

Gdyby podczas uzyskiwania rękojmi strona katolicka stwierdzi, że jej nie podpisze, przerywa się całe postępowanie, gdyż przez ten fakt ta osoba wyraźnie deklaruje wolę odejścia od Kościoła katolickiego.

Gdyby strona niekatolicka nie chciała podpisać to trzeba zapytać dlaczego i odnotować to w rękojmi. Gdyby ta osoba nie tylko nie chciała podpisać, ale i oświadczyła, że dzieci nie będą chrzczone i wychowywane w tej wierze, wtedy duszpasterz kieruje pismo do ordynariusza miejsca, a on do Kongregacji ds. Kultu Bożego, gdzie sprawa jest rozpatrywana.

W razie wątpliwości co do ważności chrztu katolika, wtedy można ochrzcić pod warunkiem. Nie powinno się natomiast chrzcić warunkowo strony niekatolickiej. Wolno zasugerować, by niekatolik wstąpił do Kościoła. katolickiego. Gdy strona nie chrzczona chce wstąpić do Kościoła katolickiego i dobrowolnie przyjąć chrzest, należy ją do tego odpowiednio przygotować przez katechumenat (kan. 851). Należy powiadomić ordynariusza miejsca, który w razie potrzeby może osobiście udzielić tego sakramentu (863). Wraz ze chrztem należy połączyć sakrament bierzmowania i Eucharystii (kan. 866).

5. PRZESZKODA ŚWIĘCEŃ.

Rodzi się wraz z przyjęciem diakonatu. Trzeba pamiętać, że każde z 3. stopni święceń jest różnym stopniem przeszkody. Mówi o tym Motu proprio Pawła VI „Ad ascendum” z 1972 roku.

Jest to przeszkoda pochodzenia czysto-kościelnego.

Przeszkoda ta rodziła się stopniowo. W pierwszych wiekach duchowni żyli w związkach małżeńskich. Zaczęto doceniać styl życia kapłańskiego w celibacie.

W Kościele zachodnim od samego początku celibat obowiązywał duchownych. Św. Paweł w liście do Koryntian (1 Kor 7, 32-33) pisze o pełnym poświęceniu się funkcjom kapłańskim. Pod wpływem tego tekstu wprowadzono bezżenność. Kto żył w stanie wolnym troszczył się o Królestwo Boże. Już w 315 r. na synodzie w Elwirze wydano przepis zabraniający biskupom, kapłanom i diakonom zawierania związku małżeńskiego. Celibat stały diakona wprowadzono w V wieku.

Na Wschodzie cesarz Justynian wprowadził celibat. Potwierdził to Synod Trullański. Do celibatu zobowiązani byli biskupi. Ci duchowni, którzy ożenili się przed przyjęciem święceń diakonatu, mogli korzystać z praw małżeńskich. Celibat nie był przeszkodą zrywającą związek małżeński. Na ten temat wypowiedział się II Sobór Laterański w 1139 roku, a także Aleksander III. Sobór Trydencki orzekł, że przyjęte święcenia przez duchownych stanowią rozrywającą przeszkodę małżeńską.

Sobór Watykański II przypomina, że celibat wypływa z prawa czysto-kościelnego i nie należy do natury kapłaństwa.

Przez utrzymanie celibatu pragnie się zapewnić pełną dyspozycyjność kapłana.

Dokumenty mówiące o posłudze kapłańskiej:

- encyklika Pawła VI Sacerdotalis celibatus, wydana w 1977 roku,

- Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów z 1994 roku.

Wg aktualnie obowiązującego prawa przeszkoda święceń ustaje w dwojaki sposób:

1) orzczeczenie nieważności święceń.

Kompetentnym do złożenia prośby jest sam zainteresowany, a także biskup miejsca święceń lub biskup miejsca inkardynacji. Kompetentną władzą do przyjęcia orzeczenia jest Kongregacja ds. Doktryny Wiary (jeżeli nieważność wynika z niewłaściwej materii lub formy) i Kongregacja ds. Sakramentów i Kultu Bożego (w pozostałych przypadkach). Potrzebna jest klauzula wykonalności.

2) reskrypt Stolicy Apostolskiej o uwolnieniu od celibatu.

Ta forma jest dwustopniowa.

- na poziomie diecezjalnym: zainteresowany prosi o akt łaski - składa go na ręce biskupa miejsca inkardynacji,

- na poziomie dykasterii Stolicy Apostolskiej - jeśli biskup uzna powód za wystarczający przesyła do Kongregacji ds. Sakramentów i Kultu Bożego. Dyspensy udziela Biskup Rzymu.

Od tej przeszkody nie zwykło się dyspensować. W takim wypadku duchowny chcący zawrzeć małżeństwo musi się legitymować orzeczeniem o nieważności święceń albo reskryptem Stolicy Apostolskiej z dyspensą od celibatu. Dokument udzielający dyspensy jest obwarowany wieloma warunkami, np. odnośnie zawarcia małżeństwa etc.

Instrukcja o diakonacie stałym Pawła VI.

Kan. 1031 - diakon stały celibatariusz (po 25 roku życia) i żyjący w związku małżeńskim (35 lat życia, po uprzedniej zgodzie żony).

W tym przypadku zastosowano rozwiązanie wschodnie. Diakon stały po śmierci żony nie może wstąpić w następny związek małżeński (kan. 1037). Przez usiłowanie zawarcia związku małżeńskiego traci wszelkie urzędy i zaciąga suspensę ipso facto (kan. 1394).

Sankcje karne dla duchownych chcących zawrzeć związek małżeński: zakaz przyjmowania święceń, zakaz udzielania sakramentów, suspensa, wydalenie i wyłączenie z Kościoła, utrata urzędów.

6. PRZESZKODA ŚLUBÓW.

Ślub stanowi przeszkodę do małżeństwa jeśli jest on wieczysty (dozgonny) i publiczny, złożony w instytucie zakonnym. Publiczny ślub czystości, aby mógł stanowić przeszkodę rozrywającą, musi być wieczysty. Śluby wieczyste czystości składa się tylko w instytutach zakonnych. Ślub czystości złożony w instytucie świeckim, stowarzyszeniach życia apostolskiego nie stanowi przeszkody do małżeństwa. Jest to przeszkoda pochodzenia czysto-kościelnego.

Śluby o tyle stanowią przeszkodę do zawarcia małżeństwa, o ile są ważne (kan. 656).

Przeszkoda ta ustaje przez:

1. indult sekularyzacyjny - osoba zainteresowana pisze prośbę o indult do przełożonego zakonnego, który przesyła ją do Stolicy Apostolskiej (do Kongregacji ds. Instytutów Zakonnych i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego) lub jeśli instytut zakonny jest na prawie diecezjalnym to do biskupa diecezjalnego (kan. 691). Indult prawnie udzielony i przyjęty przez zakonnika zawiera dyspensę od wszystkich złożonych ślubów (zwolnienie z trzech rad ewangelicznych).

2. dekret dymisyjny wydalenia z instytutu zakonnego (kan. 694) - jest wydawany wtedy, gdy dana osoba dopuściła się przestępstwa, określonego przez prawo partykularne, powszechne lub zakonne np. notorycznie odstąpił od wiary katolickiej, usiłował zawrzeć małżeństwo.

3. dyspensa - stosuje się ją bardzo rzadko, w wypadku konieczności (kiedy nie ma czasu na indult sekularyzacyjny, ani dekret dymisyjny). Jest to przypadek niebezpieczeństwa śmierci (wtedy przeszkoda przestaje być zarezerwowana Stolicy Apostolskiej jeśli zakonnik nie przyjął święceń) - a władzę dyspensowania ma ordynariusz miejsca, proboszcz, kapłan lub diakon delegowany do asystowania przy ślubie bądź asystujący przy zawieraniu małżeństwa wg formy nadzwyczajnej.

Wypadek szczególny: Instrukcja z 1989 nr 59. Zakonnik, który złożył ślub lub przyrzeczenie w stowarzyszeniach życia apostolskiego i w instytutach świeckich, ale nie na prawie papieskim tylko diecezjalnym, a chce zawrzeć małżeństwo, to wtedy musi starać się u kompetentnej władzy kościelnej o zwolnienie od nich, albo raczej zamianę na równoważne zobowiązanie, które będzie możliwe do pogodzenia z życiem małżeńskim. Jest to potrzebne do godziwości, a nie do ważności.

Przeszkoda ślubu ustaje, jeśli zakonnik prawnie przechodzi z instytutu zakonnego do instytutu świeckiego bądź do stowarzyszenia życia apostolskiego. Zezwolenie na takie przejście może udzielić tylko Stolica Apostolska (kan. 684 §5).

7. PRZESZKODA UPROWADZENIA LUB ZATRZYMANIA.

Zachodzi wtedy, gdy kobieta została uprowadzona z miejsca dla niej bezpiecznego na inne miejsce w celu zawarcia małżeństwa, gdzie jest ograniczona jej wolność. Zatrzymanie polega na tym, że w miejscu gdzie kobieta mieszka albo do którego przybyła dobrowolnie, zostaje zatrzymana przez inną osobę w celu zawarcia małżeństwa. Podstawą tej przeszkody jest uniemożliwienie swobodnego wyboru stanu życia. Uprowadzenia lub zatrzymania może dokonać mężczyzna osobiście lub przez inną osobę.

Przeszkoda rodzi się tylko między mężczyzną, który dokonał tego czynu i kobietą, która została uprowadzona.

Jest to przeszkoda pochodzenia czysto-kościelnego (kan. 219). Przeszkoda nie ustaje wraz z uzyskaniem wolności. Od tej przeszkody można się uwolnić tylko przez dyspensę (nawet gdyby kobieta ta została uwolniona i chciała z tą osobą zawrzeć małżeństwo).

8. PRZESZKODA MAŁŻONKOBÓJSTWA.

Wg Starego Kodeksu z 1917 roku przeszkoda ta rodziła się z cudzołóstwa i małżonkobójstwa przez obustronny współudział fizyczny lub moralny.

Nowy kodeks z 1983 r. mówi tylko o małżonkobójstwie. Ma 2 postacie:

- zabójstwo połączone z intencją zawarcia małżeństwa.

Osoba związana węzłem małżeńskim dokonuje zabójstwa współmałżonka lub współmałżonka osoby, z którą chce zawrzeć małżeństwo. Nie ma znaczenia czy osoba pragnąca zawrzeć małżeństwo działa osobiście czy przez pośredników. Współdziałanie może być fizyczne lub moralne.

- zabójstwo małżonka jednej ze stron, bez względu na cel, który im przyświeca.

Osoby nie mające nawet intencji zawarcia małżeństwa zabijają współmałżonka lub współmałżonków, a dopiero później chcą zawrzeć małżeństwo. Nie ma znaczenia czy był to współudział fizyczny czy moralny.

Jest to przeszkoda z prawa czysto-kościelnego, a zatem będzie można od niej dyspensować. Dyspensę od tej przeszkody udziela się bardzo rzadko - gdy zabójstwo ma charakter publiczny. Dyspensy udziela tylko Stolica Apostolska. W wypadku niebezpieczeństwa śmierci lub wypadku naglącym wszystkie kompetentne podmioty mogą dyspensować.

9. POKREWIEŃSTWO.

Pokrewieństwo to bliskość osób przez zrodzenie. Osoby chcące zawrzeć związek małżeński pochodzą od wspólnego przodka przez zrodzenie (nie ma znaczenia czy zrodzenie jest małżeńskie czy pozamałżeńskie).

W historii Kościoła walczą ze sobą dwie koncepcje liczenia pokrewieństwa:

- koncepcja rzymska (wiek VIII),

- od VIII do XII wieku - koncepcja rzymska i germańska.

Kodeks z 1983 roku przyjął koncepcję rzymską.

Pokrewieństwo liczy się poprzez linie (prostą i boczną) i stopnie.

Linia prosta - ci, którzy wprost i bezpośrednio od siebie pochodzą przez zrodzenie. W linii prostej jest tyle stopni ile zrodzeń nie licząc wspólnego przodka. Linia prosta obejmuje wstępnych (sięga w przeszłość) - rodziców, dziadków itd. i zstępnych (sięga w przyszłość) - dzieci, wnuków itd.

Linia boczna zawiera te osoby, które nie pochodzą od siebie bezpośrednio przez zrodzenie, ale mają wspólnego przodka. Może być ona równa i nierówna. Wg systemu germańskiego brano pod uwagę tylko jedno ramię. Jeżeli ramiona były nierówne, brano pod uwagę ramię dłuższe.

K

D A

T B

S

S B - trzeci stopień w linii bocznej dotykający drugiego stopnia ramienia krótszego (wg systemu germańskiego).

W systemie rzymskim bierze się pod uwagę oba ramiona. Osoby spokrewnione ze sobą w linii bocznej są oddalone od siebie o tyle stopni ile jest w obydwu kolumnach:

G

S A

W Ł

E

E Ł - piąty stopień w linii bocznej.

W ciągu wieków przeszkoda ta nieustannie ewoluowała. Obecny kodeks przyjął tę przeszkodę z prawa rzymskiego. Źródłem jest Kpł 18 i 1Kor 5.

Stopień - inaczej zrodzenie. Zasada - tyle stopni ile zrodzeń, nie licząc wspólnego przodka. Jest to przeszkoda zakorzeniona w prawie naturalnym.

U Rzymian obowiązywała ta przeszkoda w każdym stopniu w linii prostej do trzeciego stopnia w linii bocznej. W średniowieczu ta przeszkoda obowiązywała aż do 7 stopnia w systemie germańskim (czyli do 14 stopnia w systemie rzymskim). Od IV Soboru Laterańskiego ograniczono do 4 stopnia w systemie germańskim.

KPK z 1917 roku obniża do 3 stopnia w systemie germańskim. W aktualnym kodeksie z 1983 r. ta przeszkoda obowiązuje w każdym stopniu linii prostej do czwartego stopnia w linii bocznej. Są to następujące przypadki:

J H |D

W S A T U B

E C F

O

K L

D

I

Pierwszy stopień linii prostej pochodzi z prawa naturalnego. Następne stopnie w linii prostej i 1 i 2 stopień w linii bocznej - istnieje wątpliwość czy pochodzą z prawa naturalnego czy kanonicznego. 3 i 4 stopień w linii bocznej - z prawa czysto-kościelnego.

Dyspensowanie: nie dopuszcza się dyspensy w jakimkolwiek stopniu linii prostej i do 2 stopnia w linii bocznej (kan. 1078 §3). Możliwa jest dyspensa od 3 lub 4 stopnia w linii bocznej. Poniżej 4 stopnia linii bocznej nie potrzebna jest dyspensa, bo przeszkoda nie istnieje. W przypadku łączenia się osobników o bliskim pokrewieństwie u potomstwa pojawiają się mente captus, z zaburzeniami umysłowymi. W Kościele katolickim przemawiają za tym jeszcze względy moralne.

Prawodawca cywilny nie przewiduje zwolnienia z tej przeszkody do 2 stopnia w linii bocznej.

Jeśli w trakcie badania kanonicznego jest wątpliwość, że między osobami chcącymi zawrzeć małżeństwo zachodzi podejrzenie o pokrewieństwo w linii prostej aż do 2 stopnia linii bocznej nie wolno dopuścić do zawarcia małżeństwa. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy w art. 14 §1 za przeszkodę małżeńską uznaje pokrewieństwo w linii prostej we wszystkich stopniach, a w linii bocznej tylko w stopniu drugim czyli między rodzeństwem.

10. POWINOWACTWO.

Podstawą do tej przeszkody jest ważnie zawarty związek małżeński. Wskutek zawartego małżeństwa żona staje się powinowatą dla krewnych męża i vice versa. Tylko małżonkowie stają się powinowatymi.

Powinowactwo liczy się w liniach (prostej i bocznej) i stopniach co do zrodzeń.

Zasada obliczania stopnia powinowactwa (kan. 109) - rysujemy drzewo genealogiczne żony i w jej miejsce wstawiamy męża.

A G

E S W L

K B S T

I P K O

Wg kodeksu z 1983 roku przeszkoda powinowactwa obowiązuje w każdym stopniu w linii prostej. Nie ma przeszkody w linii bocznej. Przeszkoda ta wywodzi się z prawa czysto-kościelnego.

Prowadzący badanie kanoniczne będzie starał się dla stron o dyspensę, której udziela ordynariusz miejsca. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy art. 14 §1 uznaje przeszkodę powinowactwa w linii prostej. Dopuszcza jednak możliwość udzielenia przez sąd zezwolenia na zawarcie małżeństwa między powinowatymi z ważnych powodów.

11. PRZESZKODA PRZYZWOITOŚCI PUBLICZNEJ.

Podstawą tej przeszkody jest nieważne małżeństwo i konkubinat.

Z małżeństwem nieważnym mamy do czynienia wtedy, gdy strony są związane przeszkodą, albo nie wyraziły zgody małżeńskiej, bądź nie została zachowana forma kanoniczna. Przeszkoda ta pojawia się gdy strony żyjąc w związku nie sakramentalnym zamierzają współżyć cieleśnie.

Konkubinat to trwałe i nie zalegalizowane pożycie kobiety i mężczyzny na sposób małżeński. Staje się przeszkodą, gdy jest stwierdzony sądownie lub gdy jest powszechnie znany.

Jest przeszkodą wynikającą z prawa czysto-kościelnego. Przeszkoda ta występuje tylko w 1. stopniu w linii prostej.

E (mąż)

D H W (żona) C O

T (mąż) potomstwo

Gdyby dana osoba chciała zawrzeć związek małżeński z osobą, której partner z poprzedniego małżeństwa nie żyje to trzeba prosić o dyspensę z 2. przeszkód: powinowactwa i konkubinatu.

Przeszkoda ta ustaje przez dyspensę ordynariusza miejsca.

Przyzwoitość publiczna domaga się aby osoby, które nawiązały wspólnotę życia na wzór małżeński, nie wiązały się z najbliższymi drugiej strony. Małżeństwo nieważne (zwłaszcza małżeństwo cywilne) może być uważnione, np. gdy po konkubinacie zawarli związek sakramentalny.

12. PRZESZKODA ADOPCJI.

Przeszkoda ta jest następstwem bliskości osób powstałej z adopcji.

Adopcja jest to akt prawny na mocy którego osoba obca staje się synem lub córką adoptującego. Zewnętrznym znakiem zaadoptowania jest przejęcie nazwiska przez zaadoptowanego. Zasady adopcji są zawarte w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym.

Aktualnie obowiązujący Kodeks nadał przeszkodzie charakter bezwzględny. Prawodawca zabrania zawierania małżeństwa między adoptowanym a rodziną adoptującego w jakimkolwiek stopniu linii prostej po 2 stopień linii bocznej. Jest to przeszkoda wynikająca z prawa czysto-kościelnego.

Istnieje możliwość dyspensowania od tej przeszkody. Dyspensy udziela ordynariusz miejsca.

* 13. PRZESZKODA POKREWIEŃSTWA DUCHOWEGO.

Oprócz 12. przeszkód w Kościołach katolickich obrządku wschodniego występuje jeszcze jedna przeszkoda: przeszkoda pokrewieństwa duchowego. Wedle kan. 811 kodeksu katolickich kościołów wschodnich tą przeszkodą związany jest rodzic chrzestny z chrzczonym i jego rodzicami. W naszym prawodawstwie chrzczony nie mógł zawrzeć małżeństwa z chrzestnymi i ich rodzicami.

II. ZGODA MAŁŻEŃSKA.

1. ZGODA MAŁŻEŃSKA I SPOSÓB JEJ WYRAŻANIA.

Małżeństwo powstaje przez zgodę stron, która jest aktem ludzkim (rozumu i woli). Istotę tego aktu stanowi wola jednej i drugiej strony. Żadna władza ludzka tej zgody nie może ani zastąpić ani uzupełnić. Zgoda - akt ludzki świadomy uzewnętrzniany przez słowa lub inne znaki. Wyrażona osobiście lub przez pełnomocnika.

W akcie woli wymagana jest minimalna wiedza na temat małżeństwa, którą powinny posiadać strony chcące zawrzeć związek małżeński. Chodzi tutaj o wiedzę pewną. Całą wiedzę można sprowadzić do 3. wymogów:

- strony muszą wiedzieć, że małżeństwo jest związkiem mężczyzny i kobiety,

- strony muszą mieć świadomość, że małżeństwo jest związkiem trwałym, zatem prawodawca dopuszcza błąd,

- podmioty zawierające małżeństwo muszą wiedzieć, że to małżeństwo będzie dopełnione przez seksualne współdziałanie. Potomstwo ma się pojawić przez pożycie fizyczne, ale jest wymagana dokładna wiedza na ten temat.

Uzupełnieniem tych 3. wymogów jest następująco uzupełnione: nie domniemuje się takiej niewiedzy, jeśli dojdą do dojrzałości fizycznej. Dojrzałość fizyczna będzie zależna od szerokości geograficznej.

Kan. 1083 mówi, że 14-16 lat to najniższa granica dojrzałości fizycznej.

Akt woli stron nie może być ani uzupełniany, ani zastąpiony. Gdy go nie będzie lub zostanie podany w sposób wadliwy małżeństwo nie zostanie zawarte.

2. WADY ZGODY MAŁŻEŃSKIEJ.

Prawodawca mówi o okolicznościach powodujących niewystarczający akt woli. Są to następujące wady:

• brak wystarczającego używania rozumu,

• poważny brak rozeznania oceniającego,

• niezdolność do podjęcia i wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich wynikających z przyczyn natury psychicznej,

• błąd,

• zgoda małżeńska symulowana,

• zgoda małżeńska wymuszona,

• zgoda małżeńska warunkowa.

2. 1. Brak wystarczającego używania rozumu.

Dostateczne używanie rozumu ma miejsce wtedy, gdy akty woli następują po aktach poznania.

Sanchez mówi, że dziecko 7-letnie ma pełne używanie rozumu.

Sobór Laterański IV (1215 r.) stwierdził, że dzieci po ukończeniu 7 roku życia mają pełne używanie rozumu, mają przystępować do spowiedzi i do Komunii wielkanocnej. Skoro tak to dzieci są zdolne do zaręczyn.

Zwyciężyła koncepcja św. Tomasza: jeżeli dzieci są zdolne odróżnić dobro od zła to czynią to aktualnie, natomiast zaręczyny to akt wybiegający daleko w przyszłość, a dziecko nie jest do tego zdolne. Ustalono więc wyższą granicę wiekową.

W obecnym kodeksie o sprawie granicy wiekowej mówią kanony 11 i 97. Kodeks rozróżnia pomiędzy pełnoletnim a małoletnim. Wg Kodeksu dostateczne używanie rozumu osiąga kobieta w wieku 14 lat, a mężczyzna w wieku 16 lat. Kanon 1083 stwierdza, iż ten wiek gwarantuje zdobycie minimalnej wiedzy.

Okoliczności, które mogą powodować brak dostatecznego rozumu to:

- upośledzenie umysłowe,

- czynniki powodujące aktualny brak dostatecznego używania rozumu.

Upośledzenie umysłowe może być:

- wrodzone - gdy choroba rozwijała się w czasie ciąży lub w wyniku wypadku przy porodzie,

- nabyte - powstałe na skutek okoliczności, które zdarzyły się po urodzeniu.

W psychiatrii rozróżnia się 4 stopnie upośledzenia, które wyznacza iloraz inteligencji:

- lekkie (70),

- umiarkowane (50),

- znaczne (40),

- głębokie (25).

Z całą pewnością nie można dopuścić do zawarcia małżeństwa przy upośledzeniu głębokim.

W chwilowym braku używania rozumu np.: pod wpływem alkoholu, leków odurzających, narkotyków, w gorączce nie można dopuścić do zawarcia małżeństwa, gdyż w takim stanie człowiek nie jest zdolny do aktu ludzkiego. Jeśli zaś stwierdzimy z całą pewnością w czasie badania kanonicznego, że człowiek nie ma wystarczającego używania rozumu, wówczas możemy nie dopuścić do małżeństwa. Można posłać taką osobę na badania lekarskie.

W art. 15 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego prawodawca podaje, że istnieje możliwość ubiegania się o uważnienie małżeństwa na forum cywilnym z racji znajdowania się podmiotu w stanie nie używania rozumu.

2. 2. Poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich.

Taki brak występuje wówczas, gdy podmiot posiada wystarczające używanie rozumu, posiada trójczłonową fundamentalną wiedzę na temat małżeństwa, jednak nie zdaje sobie sprawy ze znaczenia i powagi istotnych praw i obowiązków małżeńskich. Czynniki, które mogą to powodować to czynniki natury psychicznej.

Istotne prawa i obowiązki wynikają z istotnych przymiotów i celów małżeńskich: z prawa do wierności małżeńskiej, z trwania w dozgonnym związku małżeńskim, z prawa i obowiązku aktów małżeńskich, zrodzenia, przyjęcia i wychowania potomstwa. Dobro małżonków rodzi obowiązek do specjalnych relacji osobowych, gdyż tworzą oni wspólnotę całego życia.

Brak rozeznania oceniającego ma być poważny. Rangę tego błędu każdorazowo należy oceniać indywidualnie. W niektórych przypadkach należy posłużyć się ekspertyzą biegłego. Kto nie zdaje sobie sprawy z powagi aktu nie może tego aktu zawierać. Są to kwestie rozstrzygane na forum sądowym.

2. 3. Niezdolność do przyjęcia i wypełnienia obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej.

Chodzi tutaj o taką sytuację, gdy podmiot ma wystarczające używanie rozumu, jest świadom konsekwencji zawarcia małżeństwa, zdaje sobie sprawę z zaciąganych praw i obowiązków, chce je wypełnić, ale z przyczyn psychicznych nie może ich wypełnić. Obowiązuje tutaj rzymska zasada: do czegoś niemożliwego, nie można nikogo zobowiązywać. Choroby psychiczne działają na sferę wolitywną albo intelektualną.

Rozróżniamy następujące choroby psychiczne:

- psychozy schizofreniczne (schizofrenia - powoduje rozpad świadomości człowieka),

- psychozy reaktywne,

- psychozy afektywne,

- paranoje (obłędy) - logicznie usystematyzowane urojenia, np. obłęd zazdrości, prześladowczy.

- parafrenie (omamy),

- nerwice,

- zaburzenia psychiczne, będące następstwem nadużywania alkoholu, narkotyków, lekarstw,

- zaburzenia pourazowe,

- zaburzenia osobowości (cech i struktury osobowości człowieka),

- zaburzenia natury psychoseksualnej (homoseksualizm po stronie męskiej i żeńskiej, chorobliwie wzmożony popęd seksualny u mężczyzny lub kobiety, transseksualizm - nieodparte pragnienie zmiany swej płci, sadyzm - w czasie seksu zadawanie bólu innym i czerpanie przyjemności, masochizm - zadawanie bólu z przeżyciem seksualnym ale w stosunku do siebie).

Tego rodzaju zjawiska powodują niezdolność do zachowania wierności.

W ustawodawstwie cywilnym nie przewiduje się takiej zgody, ale przewiduje się okoliczność wyłączającą zawarcie małżeństwa z tytułu choroby psychicznej lub albo niedorozwoju psychicznego. Z tego tytułu może zakazać zawarcia małżeństwa. Jeżeli choroba psychiczna nie zagraża małżeństwu i wychowaniu potomstwa to taka osoba nie jest ubezwłasnowolniona. Taka osoba może zawrzeć małżeństwo.

Nie dopuszczać do małżeństwa wtedy, gdy jest pewność co do tych niezdolności psychicznych, a gdy nie mamy pewności nie wolno zabraniać zawarcia małżeństwa. Pewność jest wtedy gdy skontaktujemy się ze specjalistą.

2. 4. Brak wiedzy koniecznej.

3 elementy niezbędne do wiedzy koniecznej, które osoba powinna znać to fakt, że:

- małżeństwo jest związkiem mężczyzny i kobiety,

- małżeństwo jest związkiem trwałym,

- małżeństwo skierowane jest na zrodzenie potomstwa przez współdziałanie seksualne.

Osoby, które osiągnęły stopień dojrzałości fizycznej mają konieczną wiedzę co do natury małżeństwa. Jeśli jest inaczej, trzeba to udowodnić.

2. 5. Błąd.

Błąd jest to niezgodność między subiektywnym przekonaniem podmiotu a obiektywnym stanem rzeczy. Podstawą tego jest kan. 126.

Błąd może być:

* faktyczny - jest to błąd, co do osoby lub co do przymiotów osoby,

* prawny - to błędne przekonanie, co do istotnych elementów tego aktu, wynikających z samej natury tego aktu, bądź istotnych z ustanowienia prawodawcy lub też istotnych, bo taką rangę nadaje im podmiot.

Wyróżnia się 4 kategorie błędów, które mogą spowodować unieważnienie małżeństwa: trzy dotyczą błędów faktycznych, czwarty to błąd prawny.

1. Błąd co do osoby (kan. 1097). Powoduje nieważność małżeństwa w oparciu o następujące przesłanki: zgoda stron, podmiot i przedmiot materialny - strony. Jeśli współ-kontrahentem nie jest osoba, która miała nią być to występuje wtedy brak podmiotu i przedmiotu materialnego.

Okoliczności, które mogą spowodować ten błąd:

- w krajach, gdzie kobiety noszą zasłonę na twarzy,

- gdy małżeństwo zawierają osoby, które posiadają bliźniaka podobnego do siebie,

- wtedy, gdy małżeństwo zawierają osoby niewidome,

- gdy małżeństwo zawierane jest przez pełnomocnika.

2. Błąd co do przymiotów osoby - generalnie nie powoduje nieważności małżeństwa, może spowodować rozczarowanie. Polega na tym, że podmiot zamierzył wprost (bezpośrednio) i zasadniczo określony przymiot kontrahenta, czyniąc go przedmiotem zgody małżeńskiej. Jego brak czyni nieważność małżeństwa, bo zgoda stała się bezprzedmiotowa.

Podmiot zamierzył, tzn. że podmiot w momencie zawarcia małżeństwa w sposób wyraźny i świadomy skonkretyzował określony przymiot współpartnera, z którym chce zawrzeć małżeństwo

Zamierzony wprost - ów przymiot staje się przedmiotem chcenia tegoż podmiotu, tak iż w konsekwencji ów podmiot włącza się w akt woli zawarcia małżeństwa. Ten przymiot staje się przedmiotem chcenia podmiotu w momencie wyrażenia zgody małżeńskiej.

Zamierzony zasadniczo - ów przymiot chciany wyprzedza osobę. Przez tę cechę identyfikuje współpartnera. Gdyby tej cechy nie było, to by nie zawarł z tą osobą małżeństwa.

Prawodawca nie precyzuje jakie przymioty mają być pożądane. Obowiązuje pewna zasada - przymiot powinien mieć poważne znaczenie społeczne: wiek osoby, stan majątkowy, zawód, narodowość, religijność, stan zdrowotny (wolność od chorób psychicznych), płodność małżonka, zdolność do świadczenia pomocy.

3. Złośliwe wprowadzenie w błąd.

Chodzi tu o taką sytuację, kiedy kontrahent zostaje wprowadzony w błąd przez osobę, która chce zawrzeć z nim małżeństwo lub przez inne osoby. Mieści się tu także zjawisko, w którym współ-kontrahent z własnej winy znalazł się w błędzie, a druga osoba mając tego świadomość nie wyprowadziła go z błędu.

By taki błąd mógł stanowić o nieważności małżeństwa muszą być spełnione warunki:

- celem wprowadzenia w błąd musi być spowodowanie zawarcia małżeństwa,

- przedmiotem złośliwego wprowadzenia w błąd może być tylko przymiot drugiej osoby wprowadzającej w błąd (chodzi tutaj o fakty z biografii osoby wprowadzającej w błąd),

- ten przymiot musi mieć taki ciężar gatunkowy, że ze swej natury jest w stanie zakłócić wspólnotę małżeńską.

Mogą to być:

- niepłodność,

- wyłudzenie zgody małżeńskiej,

- choroby zakaźne: weneryczne, dziedziczne (np. padaczka),

- zaburzenia psychiczne, psychoseksualne, nałogi (alkohol, narkotyki, hazard),

- przedstawienie siebie jako osoby o solidnym stanie społecznym i materialnym,

- złośliwe znaczne obniżenie wieku,

- zatajenie przed współmałżonkiem przeszłych związków, nawet konkubinatu,

- zatajenie kryminalnej, wysoce niemoralnej przeszłości.

Jeden ze współpartnerów jest w błędzie co do współpartnera: zatajenie - obrebcja lub nieprawdy - subrebcja.

4.Błąd przedmiotowy (prawny).

Jest to błąd, który zrodził się w sferze umysłu. Jest to błąd co do jedności, nierozerwalności, sakramentalnej godności małżeństwa. Co do sakramentalności małżeństwa strona może być przekonana, że ten związek nie jest sakramentem, ale chce żyć w związku małżeńskim z konkretną osobą.

Tego rodzaju błąd mógłby pojawić się wtedy, gdyby determinowałby zgodę stron lub poważnie zakłócił wspólnotę małżeńską. Może to być: niepłodność, stan zdrowotny, moralny, religijny.

Gdyby strona miała świadomość, że dana umowa będzie sakramentem, nie godzi się na zawarcie małżeństwa z tytułu, że byłoby ono sakramentalne. Gdyby w jakiś sposób, mimo wewnętrznego sprzeciwu doszło do zawarcia małżeństwa w kościele to byłoby ono nieważne na skutek sprzeczności jaka zaistniała między wewnętrzną wolą tej osoby a zewnętrznym stanem rzeczy.

Błąd ten nie powoduje nieważności małżeństwa tak długo, jak strona nie domaga się czego innego, niż tego, co z tej zgody wynika, np. jedność, nierozerwalność, sakramentalność.

Strona A jest przekonana, że małżeństwo nie jest związkiem jedynym ani nierozerwalnym ani sakramentalnym wówczas zawiera małżeństwo ze stroną B. Wola strony A jest w błędzie. Jeśli strona A by wiedziała, że małżeństwo jest związkiem jednym, nierozerwalnym i sakramentalnym wówczas by małżeństwa ze stroną B nie zawarła.

2. 6. Symulacja zgody małżeńskiej.

Symulacja to udawanie określonego aktu, fikcyjne dokonywanie tego aktu, gdzie strona wewnętrznym aktem woli tego aktu nie chce. Zewnętrzne wyrażenie zgody jest sprzeczne z wewnętrznym przekonaniem strony. Strona wewnętrznie tego małżeństwa nie chce lub też małżeństwo jako takie chce ale według własnej koncepcji, usuwając z przedmiotu zgody małżeńskiej jakiś istotny przymiot małżeństwa albo którąś z jego istotnych cech.

Rozróżnia się dwa rodzaje symulacji:

- całkowitą - osoba w sposób wyraźny i świadomy nie chce małżeństwa.

* wprost - osoba nie ma zamiaru ani przekazać ani przyjąć zgody małżeńskiej,

** pośrednio - osobie nie chodzi o zawarcie małżeństwa ale o z góry wypatrzone cele, np. mieć ojca dla dziecka, przejąć majątek, gospodarstwo. Wyłącza przedmiot zgody małżeńskiej aby osiągnąć zamierzony cel.

Symulowanie małżeństwa jest ważne wtedy, kiedy strona wyklucza małżeństwo pozytywnym i świadomym aktem woli.

- częściową - podmiot chce jako takiego małżeństwa, ale wyraźnie i świadomie usuwa z przedmiotu zgody małżeńskiej istotny przymiot lub element, bez którego nie zgoda małżeńska nie zaistnieje.

Istotne cele: wspólnota całego życia - dobro małżonków,

zrodzenie i wychowanie potomstwa - dobro potomstwa,

Istotne przymioty: jedność - dobro wiary,

nierozerwalność - dobro sakramentu.

Symulacja:

* wykluczenie dobra małżonków - strona wyraźnie i świadomie wyklucza z przedmiotu zgody małżeńskiej tworzenie wspólnoty całego życia, np. nie chce zamieszkać ze współmałżonkiem po ślubie.

** wykluczenie dobra potomstwa - akt zgody małżeńskiej nie zawiera współżycia fizycznego albo obowiązku zrodzenia i wychowania potomstwa. Wyklucza prawo do pożycia intymnego lub uzależnia wykonanie tego prawa od zaistnienia jakiejś okoliczności. Jest to najczęstsza postać symulacji. Jeśli strony tymczasowo wykluczają zrodzenie potomstwa, to nie powoduje to nieważności małżeństwa.

*** wykluczenie dobra wiary - w akcie zgody małżeńskiej strona wyklucza wierność partnerów. Chce uzyskać prawo do nadużywania małżeństwa poprzez cudzołóstwo.

**** wykluczenie dobra sakramentu - strona wyraźnie i świadomie z przedmiotu zgody usuwa nierozerwalność, rezerwując sobie prawo zerwania wspólnoty małżeńskiej:

- w sposób względny - prawo opuszczenia małżonka, gdy pojawią się trudności,

- w sposób bezwzględny - bez względu na jakiekolwiek okoliczności.

***** wykluczenie sakramentalności - należy ona do istoty małżeństwa, strony muszą wiedzieć, że istotą małżeństwa jest sakramentalność. Strona wiedząc o tym wyklucza sakramentalność małżeństwa w sposób wolny i rozumny.

2. 7. Zgoda małżeńska warunkowa.

Zgoda małżeńska warunkowa polega na tym, że strona świadomie i wyraźnie uzależnia skuteczność wyrażanej zgody małżeńskiej od jakiejś okoliczności, której zaistnienie jest dla strony w momencie zawierania zgody nieznane. Wpływ owej niepewnej okoliczności na ważność wyrażonej zgody będzie różny i zależy od postaci:

- warunek co do przyszłości - zgoda wyrażona w danym momencie o ile w określonym czasie w przyszłości zaistnieje dany warunek.

- warunek co do teraźniejszości - zgoda ważna o tyle o ile warunek zaistnieje w momencie zawierania małżeństwa poprzez wyrażenie zgody małżeńskiej.

- warunek co do przeszłości - zgoda ważna w momencie zaistnienia warunku w przeszłości, choć strona nie wie czy warunek zaistniał.

Kanon 1102 zabrania zawierania małżeństwa pod warunkiem przyszłości. Dopuszczalne jest zawieranie małżeństwa pod warunkiem przeszłości lub teraźniejszości, ale za zgodą ordynariusza miejsca (zezwolenie potrzebne jest do godziwości, a nie do ważności). Trzeba zbadać przyczyny, dla których strona chce zawrzeć małżeństwo pod warunkiem. Warunek np. co do cnoty żony - najlepiej posłać do ginekologa; co do miejsca zamieszkania - czyli biorę ją za żonę, o ile pójdzie mieszkać ze mną gdzieś tam. Najczęściej strony zawierają małżeństwo pod warunkiem prywatnym, który niekiedy jest bardzo trudny do udowodnienia. Prawodawca nie jest przychylny na zawieranie małżeństw pod warunkiem - trzeba uprzednio ocenić czy tego rodzaju warunek jest uzasadniony i moralny.

2. 8. Zgoda wymuszona.

Taka okoliczność zaistnieje wtedy, kiedy podmiot zawiera małżeństwo w sytuacji ograniczonej swobody wyboru przyszłego małżonka. Rozróżnia się przymus:

* fizyczny - występuje w takich okolicznościach w których dana osoba nie może się oprzeć. Powoduje to nieważność wszelkich aktów prawnych (kan. 125 §1). Małżeństwo zawarte pod przymusem fizycznym jest nieważne z prawa naturalnego.

** moralny - może być stosowany przez groźby, długie, uporczywe naleganie, presję, żądanie, rozkaz, poniżanie, obraźliwe obrzucanie epitetami. Wpływa to na władze intelektualne człowieka wywołując bojaźń.

Bojaźń powoduje ograniczenie władz wolitywnych, ograniczenie wolności wyboru, wstrząs umysłu objawiany jakimś zagrożeniem. Bojaźń może spowodować nieważność małżeństwa. W takim przypadku muszą zaistnieć pewne warunki:

- musi pochodzić z zewnątrz - skutek działania drugiego człowieka. To działanie zewnętrzne nie musi być rozmyślne.

- jest ciężka:

*obiektywnie - gdy grożące zło samo w sobie jest tak duże, że może przerazić każdego człowieka, np. utrata życia, zniesławienie, utrata majątku.

** subiektywnie - gdy grożące zło nie jest samo w sobie duże, ale biorąc pod uwagę płeć, wiek osoby, stan zdrowia skutek jest subiektywnie duży. Jedynym sposobem na uwolnienie się od grożącego zła jest zawarcie małżeństwa.

- musi zachodzić pomiędzy stronami związek przyczynowo-skutkowy. Strona w danej sytuacji nie widziała innego wyjścia aby się uwolnić od bojaźni i zawarła małżeństwo. Szczególnym przykładem jest bojaźń z szacunku - rodzi się z obawy przed gniewem lub niezadowoleniem rodziców bądź innych osób, którym ktoś podlega (podmioty od których dana osoba zależy). Zależność osób musi być nie tylko obiektywna, ale i subiektywna. Przy ustalaniu stopnia zależności osób należy wziąć pod uwagę takie okoliczności, jak atmosfera wychowania osoby doznającej bojaźni, jej wiek, płeć. Często jest tak, że małżeństwo jest zawierane pod presją środowiska + okoliczności (np. ciąża). W takim przypadku małżeństwo może być unieważnione.

3. SPOSÓB WYRAŻENIA ZGODY MAŁŻEŃSKIEJ.

W przeszłości istniały trzy sposoby wyrażenia zgody małżeńskiej: osobiście, przez pełnomocnika i listownie.

Obecnie zwyczajny sposób wyrażenia zgody małżeńskiej - przez osoby fizyczne i ustnie.

Gdy jeden z nupturientów nie może wyrazić zgody ustnie (np. niemowa), to może to uczynić znakiem jednoznacznie czytelnym, np. skinienie głową lub podpisanie zgody małżeńskiej. Innym przykładem są strony zawierające małżeństwo, które nie posługują się tym samym językiem. W takim przypadku proboszcz jest kompetentny do dobrania tłumacza, który potrzebny jest również w czasie badania kanonicznego.

Nadzwyczajny sposób - przez pełnomocnika

Do asystowania przy takim małżeństwie trzeba mieć zgodę ordynariusza miejsca (co do godności).

Strona, która chce się posłużyć pełnomocnikiem sama powinna go wyznaczyć. Pełnomocnik musi osobiście wypełnić zlecone mu zadanie. Pełnomocnik musi być wyposażony w pełnomocnictwo - dokument sporządzony wg prawa kanonicznego lub cywilnego.

W przypadku prawa kanonicznego pełnomocnictwo udziela się wg następujących zasad: wyznaczony osobiście, dokument spisany na piśmie, podpisany przez mocodawcę oraz przez ordynariusza lub proboszcza miejsca wydania dokumentu lub przez kapłana delegowanego przez nich. W wypadku braku ww. może być podpisany przez dwóch świadków zwykłych. Gdyby mocodawca nie mógł pisać, należy to w pełnomocnictwie zaznaczyć i stwierdzić podpisem dodatkowego świadka, który ma mieć charakter pełnomocnictwa specjalnego. Ponadto trzeba zaznaczyć do czego udziela się pełnomocnictwa i podać personalia pełnomocnika.

W przypadku prawa cywilnego pełnomocnictwo będzie ważne, jeśli pełnomocnik jest wyznaczony osobiście przez mocodawcę, dokument zostanie spisany na piśmie, ma mieć charakter pełnomocnictwa specjalnego. Notariat potwierdza wiarygodność podpisu pełnomocnictwa.

W przypadku małżeństwa konkordatowego mają miejsce pewne wymogi stawiane przez prawodawcę cywilnego. Strony muszą dostarczyć zezwolenie wydane przez sąd.

Pełnomocnik nie działa we własnym imieniu.

Kto może być pełnomocnikiem? Zaleca się, aby była to osoba (katolik lub niekatolik) tej samej płci co mocodawca, pełnoletnia, wiarygodna, wolna od obciążeń psychicznych, nie może być to osoba duchowna. Świadek pełnomocnictwa powinien mieć skończone 14 lat i być zdrowy psychicznie.

Kiedy dana osoba może być pełnomocnikiem? W wypadku trudności w komunikacji między narzeczonymi lub jedna ze stron jest obłożnie chora.

Należy uprzedzić i pouczyć świadków zawarcia małżeństwa o tym co się będzie działo, że jest to małżeństwo zawierane przez pełnomocnika. Należy dokonać modyfikacji przysięgi małżeńskiej np. w imieniu udzielonego mi pełnomocnictwa od takiego i takiego w jego imieniu wyrażam zgodę.

Pełnomocnictwo ustaje przez odwołanie go przez mocodawcę lub popadnięcie mocodawcy w chorobę psychiczną. Nawet jeśliby pełnomocnik zawarł małżeństwo w imieniu mocodawcy, a mocodawca był chory psychicznie małżeństwo jest nieważne.

4. KANONICZNA FORMA ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA.

Wg wymogów prawa naturalnego nie trzeba żadnej formy kanonicznej - małżeństwo konstytuowane jest przez zgodę stron (wystarczyłoby aby strony przekazały sobie i przyjęły prawo do siebie). Ale małżeństwo to także zobowiązanie o charakterze społecznym. Dlatego prawodawca kościelny i cywilny przypisuje sposób - formę zawarcia zgody małżeńskiej. Ustawodawca wyraża publiczny sposób zawarcia zgody małżeńskiej. Jest on nazywany kanoniczną formą zawarcia małżeństwa.

Do XVI wieku nie było przepisanej formy zawarcia małżeństwa. Dopiero Sobór Trydencki w dekrecie Tametsi pierwszy raz podał publiczną formę małżeństwa (świadek urzędowy i 2 świadków zwykłych) co do ważności, bez względu na miejsce przebywania. Kodeks z 1917 r. upowszechnił formę kanoniczną w całym Kościele, potem podjął ją Kodeks z 1983 roku.

Jeśli przynajmniej jedna ze stron jest katolicka to małżeństwo jest ważne, jeżeli jest zawarte wobec dwóch świadków zwykłych i jednego urzędowego.

Są dwa wyjątki:

• forma nadzwyczajna,

• dyspensa od formy kanonicznej.

Forma zwyczajna - zawierana wobec świadka urzędowego i 2 świadków zwykłych.

Świadek urzędowy kwalifikowany - jest to ta osoba, która asystuje przy zawieraniu małżeństwa wobec wspólnoty Kościoła. Są to dwie kategorie osób:

- mogące asystować z racji pełnionego urzędu: ordynariusz miejsca (bp diecezjalny, wikariusz generalny lub biskupi; proboszcz (lub kapłan który go zastępuje, administrator parafialny)

- mogące asystować na mocy udzielonej delegacji: prezbiterzy, diakoni, lub w wyjątkowych okolicznościach - świeccy (kan. 1112).

5. WARUNKI CO DO WAŻNOŚCI DZIAŁANIA ŚWIADKA KWALIFIKOWANEGO.

Warunki do ważności działania świadka kwalifikowanego (obowiązujące w każdym przypadku):

- świadek urzędowy musi być fizycznie obecny przy zawieraniu małżeństwa,

- musi być świadomy tego co robi - gdyby nie był świadomy jego działanie jest nieważne (stan chorobowy),

- musi być czynnie obecny - aktywna obecność wyraża się w tym, że wyraźnie pyta strony o zgodę małżeńską i ją przyjmuje.

Warunki co do ważności asystencji świadka działającego ważnie na mocy urzędu (ordynariusz miejsca i proboszcz):

1. ważnie pełnią urząd od momentu objęcia urzędu w posiadanie,

2. dotąd dokąd ważnie sprawują urząd,

3. na swoim terytorium: biskup - diecezja; proboszcz - parafia,

4. o ile przynajmniej jedna ze stron jest katolikiem obrządku łacińskiego,

5. o ile duchowny nie został ukarany lub nie zaciągnął ipso facto kary - ekskomuniki, interdyktu i suspensy i ta kara została już deklarowana (ogłoszona społeczności). We wszystkich tych przypadkach, gdy kara została zaciągnięta ipso facto ale nie deklarowana działanie takiego świadka jest ważne ale niegodziwe (kan. 1331, 1332,1333).

Wyjątki od 5 zasady:

- jeśli duchowny objął ważnie urząd a został ukarany i to karanie zostało wykonane - może ważnie działać, o ile ma asystować przy ślubie osoby w niebezpieczeństwie śmierci lub działa na prośbę osoby,

- jeżeli duchowny zaciągnął karę ekskomuniki przez sam fakt popełnienia przestępstwa, ale nie zostało to jeszcze zdeklarowane, jego działania będą godziwe o ile przestępstwo, którego się dopuścił nie jest notoryczne w środowisku, w którym żyje, a odmowa działania mogłaby spowodować zgorszenie lub jego zniesławienie.

- kan. 144 - Kościół uzupełnia władzę rządzenia w zakresie administracyjnym. Chodzi tu o dwie okoliczności:

* błędu powszechnego (co do faktu lub co do prawa),

** wątpliwości pozytywnej (np. proboszcz nie wie, czy biskup go przeniósł).

Warunki co do ważności asystencji świadka kwalifikowanego działającego ważnie na mocy delegacji (prezbiterzy i diakoni):

- delegacja ogólna - charakteryzuje się tym, że nieupoważniony może asystować przy wszystkich małżeństwach,

- delegacja szczególna - może asystować tylko przy małżeństwie określonym w delegacji (nie musi to znaczyć, że przy jednym małżeństwie). Podaje się numer protokołu i datę zawarcia małżeństwa.

W przypadku działających na mocy delegacji otrzymuje wraz z nią władzę, z której może skorzystać.

Warunki ważności delegacji:

- delegujący musi pełnić swój urząd,

- delegację stosuje się tylko do terenu, na którym posiada władzę delegujący,

- delegacja ma być udzielana wyraźnie: w przypadku ogólnej - zawsze na piśmie, w przypadku szczególnej może być dana ustnie albo na piśmie.

- delegacja musi być dana określonej osobie: w przypadku ogólnej - na piśmie - podaje się dane personalne osoby, którą się deleguje.

- delegować może ten kto sprawuje władzę na mocy urzędu: ordynariusz i proboszcz, bądź ten, który ma władzę do tego, na jego terytorium przez czas ważnego pełnienia swojego urzędu.

Czy ten, który działa na mocy delegacji ogólnej lub szczególnej może tę władzę przekazywać dalej?

Kanon 137 określa, co następuje: jeżeli delegację udzieli niższy podmiot władzy niż Stolica Apostolska, to ten który działał na mocy:

- delegacji ogólnej może przekazać delegację szczególną,

- delegacji szczególnej nie może już dalej jej przekazywać.

Istnieje jednak wyjątek: działający na mocy urzędu ordynariusz miejsca lub proboszcz uzdalnia tego, którego deleguje do dalszego przekazywania delegacji, wtedy ten, który otrzymał delegację szczególną może ją subdelegować:

delegacja ogólna delegacja szczegółowa delegacja szczegółowa (subdelegacja)

Władzy subdelegowanej nie można ponownie subdelegować, czyli przekazać kolejnej osobie, chyba że delegujący upoważnił do tego - kan. 137 §4.

Proboszcz opuszczający czasowo parafię może upoważnić przebywającego w parafii kapłana lub diakona nie tylko do osobistego asystowania przy określonym ślubie, ale także - gdyby uważał to z jakiegoś powodu za konieczne - do subdelegowania innego duchownego z prawem kolejnej subdelegacji. Wtedy mówimy o delegacji szczególnej z prawem subdelegowania podwójnego.

delegacja ogólna delegacja szczegółowa

delegacja ogólna delegacja szczegółowa

delegacja szczegółowa (subdelegacja)

Od 1967 roku Paweł VI pozwolił asystować diakonom. Kanon 1112 określa wyjątek - także osoba świecka może asystować.

6. OSOBA ŚWIECKA JAKO ŚWIADEK KWALIFIKOWANY.

Jest to instytucja zupełnie nowa i wyjątkowa. Wywodzi się z okoliczności, ze sposobu jej powoływania i z zakresu kompetencji jej właściwych. Osobę świecką można powoływać tylko i wyłącznie wtedy, gdy zachodzi permanentny brak kapłanów i diakonów.

Świecki otrzymuje delegację tylko i wyłącznie od biskupa diecezjalnego. Aby biskup diecezjalny takiej delegacji udzielił musi otrzymać pozytywną opinię Konferencji Episkopatu i zgodę Stolicy Apostolskiej. W przeciwnym wypadku delegacja nie będzie ważna. Musi to być osoba godna i odpowiednio przygotowana. Mogą to być alumni seminarium, katecheci, szafarze nadzwyczajni Eucharystii, którzy są odpowiednio przygotowani.

Zakres kompetencji przysługujących osobie świeckiej:

- przeprowadza badanie kanoniczne (stwierdza stan wolny, wolność od przeszkód, ogłoszenie zapowiedzi, zapisuje w księgach parafialnych),

- przygotowuje strony do małżeństwa (przygotowanie bliższe),

- przewodniczy obrzędowi sakramentu.

Na mocy kan. 1079 kapłan ma władzę dyspensowania w niebezpieczeństwie śmierci od przeszkód i formy kanonicznej. Osoba świecka delegowana jako świadek kwalifikowany ma taką władzę jak prezbiter i diakon, ale bez władzy dyspensowania.

Kanon 1112 mówi o świeckich: potrzebny jest indult Stolicy Apostolskiej, który może zawierać władzę dyspensowania a także dekret nominujący, który zawiera delegację od biskupa diecezjalnego.

W normalnych okolicznościach urząd świadka kwalifikowanego pełni diakon.

7. GODZIWOŚĆ DZIAŁANIA ŚWIADKA KWALIFIKOWANEGO.

* wymagane jest przekonanie się o stanie wolnym i o zdatności osoby chcącej zawrzeć związek małżeński poprzez przeprowadzenie badania kanonicznego (wolność od przeszkód, wyrażenie woli zawarcia małżeństwa i gotowość przyjęcia obowiązków małżeńskich).

** działający na mocy delegacji ogólnej przed asystowaniem przy zawieraniu małżeństwa powinien zwrócić się do proboszcza (mimo iż przeprowadził badanie kanoniczne), czy nie ma nic przeciwko asystowaniu przy zawarciu tego małżeństwa, gdyż proboszcz jest odpowiedzialny za prawidłowe rozdawnictwo sakramentów. Gdyby proboszcza nie było nie ma tego obowiązku.

*** ślub ma być zawarty w parafii, gdzie jedna ze stron ma stałe, tymczasowe lub przynajmniej miesięczne zamieszkanie. Gdyby strona chciała zawrzeć małżeństwo poza stałym, tymczasowym lub miesięcznym miejscem zamieszkania, własny proboszcz może dać pozwolenie na badanie kanoniczne w innej parafii lub też przeprowadzić badanie kanoniczne a potem dać licencję. Licencję wystawia proboszcz stałego bądź tymczasowego miejsca zamieszkania dla proboszcza, u którego strony chcą zawrzeć związek małżeński. Licencja jest potrzebna po to, aby zapewnić proboszcza, że zostało przeprowadzone badanie kanoniczne, że wygłoszono zapowiedzi i nie ma żadnych przeszkód. Licencja potrzebna jest do godziwości a nie do ważności. Działanie bez licencji jest niegodziwe ale ważne.

8. FUNKCJA ŚWIADKÓW ZWYKŁYCH.

Do ważnego zawarcia małżeństwa oprócz świadka kwalifikowanego potrzebnych jest 2. świadków zwykłych. Świadkiem zwykłym może być osoba, która ukończyła 14 lat i wolna jest od chorób psychicznych.

By mogli zaświadczyć o fakcie muszą znać osoby zawierające małżeństwo, być fizycznie obecni w miejscu zawarcia małżeństwa, nie mogą być dotknięte wadliwością funkcjonowania zmysłów (wzrok, słuch), muszą być zdolne do zaświadczenia o tym akcie. Prawodawca nie stawia wymogów kto wyznacza świadków.

W przypadku małżeństwa konkordatowego wymogi co do świadków zwykłych uległy zmianie - prawodawca podnosi granicę wiekową - mają to być osoby pełnoletnie.

Ze zwyczaju wynika, że to świadków wybierają strony ale może ich wybrać świadek urzędowy. Można zmienić świadka w ostatniej chwili.

W niebezpieczeństwie śmierci istnieje możliwość dyspensowania od jednego bądź dwóch świadków zwykłych.

Władzę dyspensowania od świadka zwykłego ma każdy asystujący przy zawieraniu małżeństwa.

9. FORMA NADZWYCZAJNA ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA.

Małżeństwo można zawrzeć wobec 2. świadków zwykłych. Jest to forma nadzwyczajna. Ma ona zastosowanie w 2. okolicznościach:

- aktualny brak świadka kwalifikowanego.

Nieobecność świadka urzędowego może mieć charakter moralny lub fizyczny, np. nie można się z nim skontaktować (powódź). Nie można się do niego udać bądź go do siebie sprowadzić. W oparciu o fakty nupturienci roztropnie przewidują, że taki stan będzie trwał przez miesiąc czasu. Ów miesiąc czasu liczy się od momentu, kiedy wszystko do ślubu jest przygotowane. Wtedy korzysta się z formy nadzwyczajnej, o ile strony są zdolne do zawarcia małżeństwa. Strony nie muszą mieć świadomości, że mogą w takiej szczególnej sytuacji skorzystać z formy nadzwyczajnej.

W przypadku formy nadzwyczajnej warunkiem zawarcia małżeństwa jest zdolność stron (bez przeszkód). Jeśliby pojawił się jakiś prezbiter lub diakon, który nie jest uprawniony do asystowania przy małżeństwie strony powinny go poprosić aby przeprowadził ewentualne badanie kanoniczne, przygotował ich do ślubu i przewodniczył liturgii. Prezbiter lub diakon może dyspensować od formy kanonicznej i zezwolić aby małżeństwo odbyło się np. w obecności tylko jednego świadka zwykłego, a nawet bez świadków (w tym przypadku jedynym świadkiem byłby on sam).

- w niebezpieczeństwie śmierci np. stan ciężkiej choroby mogącej zakończyć się śmiercią, ciężka operacja, wojna, zagrożenie życia, kara śmierci. W tym przypadku można udzielić dyspensy od formy nadzwyczajnej (gdy nie ma 2. świadków). W przypadku braku kapłana na parafii, formy nadzwyczajnej udziela kapłan lub diakon bez delegacji, może ją otrzymać od ordynariusza nawet telefonicznie.

10. OSOBY ZOBOWIĄZANE DO ZACHOWANIA FORMY KANONICZNEJ.

Kanoniczną formę zawarcia małżeństwa stosuje się w tych przypadkach, kiedy jedna ze stron pragnąca zawrzeć małżeństwo została ochrzczona w Kościele katolickim i nie wystąpiła lub została ochrzczona poza nim ale została formalnie przyjęta do niego i nie wystąpiła.

Kto może być ochrzczony w Kościele katolickim?

Ten, kto skończywszy 14 lat ma wolę wstąpienia do Kościoła katolickiego.

Kto został formalnie przyjęty do Kościoła katolickiego?

Ten, kto był ochrzczony w innym kościele, a potem po odpowiednim przygotowaniu złożył wyznanie wiary i został wpisany do księgi nawróconych, a także ten, który jako małoletnie dziecko wraz z rodzicami przeszedł do wiary katolickiej i w niej był wychowywany.

Kto wystąpił formalnie z Kościoła katolickiego?

Ten, kto wobec ordynariusza lub proboszcza złożył na piśmie lub ustnie wyznanie odejścia od Kościoła katolickiego wobec 2. świadków.

Wyjątkiem jest:

~ w przypadkach małżeństwa mieszanego, bądź gdzie jedna ze stron związana przeszkodą różnej wiary i otrzymała dyspensę od tej przeszkody,

~ w przypadkach, gdy strona katolicka wstępuje w związek małżeński ze stroną należącą do Kościołów wschodnich niekatolickich, forma kanoniczna wymagana jest tylko do godziwości, do ważności - obecność świętego szafarza (kan. 1127 §1). W takim przypadku będzie potrzebna dyspensa co do godziwości.

Obrządek nabywa się przez chrzest - kan. 111. (zależnie od tego, do którego kościoła chciał należeć, a nie od tego kto go chrzcił). Osoba, która ukończyła 14 lat i prosi o chrzest, wtedy ona sama wybiera, do którego kościoła chce należeć przez chrzest. Dziecko ochrzczone należy do kościoła, do którego należą rodzice. Jeżeli rodzice różnych wyznań, to dziecko należy do tego obrządku, który rodzice wspólnie wybiorą, a jeśli nie wybiorą wspólnie to dziecko należy do obrządku ojca.

Zmiana obrządku dokonuje się przez zgodę Stolicy Apostolskiej lub przez zawarcie małżeństwa, np. przy małżeństwie jedna ze stron przechodzi na obrządek współmałżonka, wtedy również przechodzą dziecko 14 roku życia, a po 14 roku życia dziecko może powrócić do poprzedniego wyznania.

Wstąpienie - osoby należące do innych kościołów chcą wstąpić do Kościoła katolickiego. Wówczas trzeba ich odpowiednio przygotować i muszą publicznie złożyć wyznanie wiary.

Formalne wystąpienie z Kościoła katolickiego - zakomunikowanie biskupowi lub proboszczowi, pisemnie albo ustnie (wobec 2 świadków) i zapisanie w księdze ochrzczonych. Samowolnie z Kościoła katolickiego może wystąpić ten kto ukończył 18 rok życia, a kto nie ukończył tego wieku to za zgodą rodziców lub opiekunów. Jeżeli formalnie występują rodzice to dzieci też. Kto wystąpił formalnie z Kościoła katolickiego nie musi zawierać małżeństwa wg formy kanonicznej.

11. MAŁŻEŃSTWA MIESZANE.

Generalnie prawodawca nie jest przychylny zawieraniu małżeństw mieszanych. Do zawarcia tego typu małżeństwa potrzebne jest zezwolenie ordynariusza, o które stara się duszpasterz.

Klasyczne małżeństwo mieszane ma miejsce wtedy, gdy jedna ze stron jest ochrzczona w Kościele katolickim lub formalnie jest do niego przyjęta i nie wystąpiła z niego formalnie, a druga jest ochrzczona ale do Kościoła katolickiego nie należy. Należy do innej wspólnoty kościelnej wschodniej lub zachodniej.

Święty Paweł przestrzega przed takimi związkami. Kościół katolicki zdaje sobie sprawę, iż będzie trudno zachować stronie katolickiej wiarę w takim związku, wychować dzieci w wierze katolickiej, czy choćby ochrzcić dzieci w Kościele katolickim.

Dokumenty, które mówią o tego typu związkach to Instrukcja z 1987 roku, Instrukcja z 1986 roku oraz kanony: 124 - 127.

PODZIAŁ NA ZJAWISKA MAŁŻEŃSTWA MIESZANEGO

GRUPA I 1. małżeństwo mieszane - katolik + osoba ochrzczona poza Kościołem katolickim, 2. katolik + osoba ochrzczona w Kościele katolickim, która jako dziecko wraz z rodzicami wystąpiła z Kościoła katolickiego i została wychowana w innej wspólnocie niekatolickiej, 3. katolik + osoba ochrzczona w Kościele katolickim, która jako dziecko wraz z rodzicami katolickimi wystąpiła z niego i została wychowana ateistycznie.

GRUPA II 1. katolik + osoba ochrzczona w Kościele katolickim, która formalnie wystąpiła z Kościoła katolickiego, 2. katolik + osoba ochrzczona w Kościele katolickim, która nieformalnie wystąpiła z Kościoła katolickiego: - deklaruje się jako osoba niewierząca, choć formalnie z Kościoła katolickiego nie występuje, - jest ochrzczona w Kościele katolickim ale deklaruje się jako ateista (postawa aktywna, wroga), - trwa z uporem w karach kościelnych: schizmie, herezji, apostazji, - jest ochrzczona, ale notorycznie wystąpiła z Kościoła katolickiego w sposób znany otoczeniu, np. wstąpiła do sekty.

W każdym z tych przypadków istnieje zakaz zawarcia małżeństwa. Do godziwości trzeba postarać się o dyspensę od ordynariusza miejsca. Ma to uczynić duszpasterz prowadzący badanie kanoniczne.

Grupa I to przypadki właściwego małżeństwa mieszanego.

W grupie I należy zwrócić uwagę na dwa elementy: stan wolny i fakt chrztu. Chodzi bowiem o osoby, które nie należą do Kościoła katolickiego. Z faktu chrztu domniemuje się ważność.

Na samym początku niekatolik chce przejść do Kościoła katolickiego. Duszpasterz powinien zbadać motywy przejścia strony niekatolickiej do Kościoła katolickiego. Intencja przejścia musi być szczera i dopiero wtedy można rozpocząć przygotowanie do przejścia do Kościoła katolickiego. Takie przygotowanie musi trwać nie krócej niż 3 miesiące i musi zakończyć się publicznym wyznaniem wiary przed zapowiedziami.

Jeśli niekatolik oświadczy, że chce wstąpić do Kościoła katolickiego wtedy przeprowadzamy badanie kanoniczne. Trzeba sprawdzić fakt chrztu - jeżeli będzie wątpliwość co do chrztu, trzeba uzyskać dyspensę od przeszkody różnej wiary, a co do ważności chrztu też trzeba starać się o taką samą dyspensę. Należy sprawdzić stan wolny. Co do stanu wolnego w Kościele prawosławnym istnieje zdjęcie błogosławieństwa, u nas takie małżeństwo dalej jest ważne i nie może zawrzeć powtórnie małżeństwa.

Jeśli już stwierdzimy chrzest i stan wolny wtedy należy starać się o zezwolenie na zawarcie małżeństwa mieszanego. Należy zgłosić taki wypadek do Wydziału kultu Bożego (referat sakramentów i sakramentaliów).

Staramy się następnie o rękojmie jednostronne złożone przez stronę katolicką, że zrobi wszystko aby wytrwać w wierze katolickiej, ochrzci dzieci i wychowa po katolicku. Przedstawiamy te rękojmie stronie niekatolickiej do zapoznania się z nimi. Należy pouczyć stronę niekatolicką o jedności, nierozerwalności małżeństwa oraz o istotnych jego celach: że jest to wspólnota całego życia i ich zadaniem jest zrodzenie i wychowanie potomstwa. Taki dokument rękojmi sporządza się zawsze w 3. egzemplarzach: jeden dla strony katolickiej, drugi do protokółu badania kanonicznego, trzeci dołączamy do prośby do ordynariusza o zezwolenie na zawarcie małżeństwa mieszanego (do ordynariusza miejsca). Powinien być podpisany przez strony. W tej prośbie przedstawia się wszystkie informacje na temat stanu wolego, światopoglądu danej osoby oraz podać powód do udzielenia zezwolenia.

Jeżeli strona katolicka odmówi złożenia rękojmi, wtedy przerywamy całe postępowanie i odsyłamy stronę katolicką do domu. Jeżeli strona katolicka nie stawia przeszkód, a strona niekatolicka przyjęła do wiadomości, ale nie podpisała rękojmi, to piszemy o tym w prośbie o zezwolenie do ordynariusza miejsca.

Jeżeli strona niekatolicka odmówiła podpisania rękojmi i nie przyjmuje jej do wiadomości, wtedy sprawę natychmiast kierujemy do ordynariusza miejsca, ten z kolei kieruje do Prymasa Polski, a Prymas do Kongregacji ds. Sakramentów i kultu Bożego przy Stolicy Apostolskiej.

W grupie II istnieje zakaz zawierania małżeństw. Potrzebna jest zgoda ordynariusza miejsca.

Strona katolicka ochrzczona, która formalnie wystąpiła z Kościoła katolickiego, a chce wrócić do niego wtedy trzeba uzyskać zgodę biskupa. Tutaj potrzebna jest rękojmia dwustronna. Strona katolicka zobowiązuje się do tego, co jest przewidziane w wypadku rękojmii jednostronnej, natomiast druga strona zobowiązuje się do tego, że:

- nie będzie utrudniać stronie katolickiej praktyk religijnych,

- nie będzie utrudniać chrztu dzieci w Kościele katolickim,

- nie będzie utrudniać wychowania potomstwa w Kościele katolickim.

Rękojmię dwustronną sporządza się w 3 egzemplarzach.

Jeżeli strona katolicka, która formalnie nie wystąpiła z Kościoła katolickiego, a trwa w cenzurach kościelnych, to wtedy obie strony składają rękojmie wobec 2 świadków. Strona katolicka deklaruje się, że dochowa wierności wierze, ochrzci i wychowa dzieci w wierze katolickiej, a druga strona nie będzie przeszkadzała stronie katolickiej w praktykowaniu wiary. Należy pouczyć strony o istotnych celach (wspólnota całego życia, zrodzenie i wychowanie potomstwa) i przymiotach małżeństwa (nierozerwalność i jedność).

Jeżeli katolik odmówi takiej rękojmi przerywamy proces, jeżeli niekatolik odmówi zwracamy się do ordynariusza a kiedy powie, że będzie przeszkadzał katolikowi to postępujemy podobnie jak w pierwszym przypadku. Jeżeli strony bez przeszkód zobowiązały się do tego wówczas wysyłamy umotywowaną prośbę do ordynariusza o zezwolenie na małżeństwo mieszane. We wszystkich przypadkach zwrócić uwagę na: metrykę chrztu, stan wolny, rękojmie.

Kiedy strony w 1. lub w 2. przypadku decydują się na zawarcie małżeństwa wg formy kanonicznej wtedy proboszczem kompetentnym do przeprowadzenia badania kanonicznego jest proboszcz stałego, tymczasowego bądź miesięcznego miejsca zamieszkania strony katolickiej, lub proboszcz katolicki - strony niekatolickiej, na którego terenie mieszka.

W przypadku małżeństwa mieszanego (katolik + niekatolik), kiedy jest niemożliwe zachowanie formy kanonicznej strony mogą ubiegać się o dyspensę od formy kanonicznej. Kompetentną osobą do przeprowadzenia badania kanonicznego jest proboszcz strony katolickiej i on ubiega się o dyspensę. Prawodawca udzielający dyspensy żąda innej formy publicznej zawarcia małżeństwa.

Małżeństwo mieszane powinno być zawierane wg formy kanonicznej, a więc po myśli kan.1108. Jeśli jednak strona kat. zawiera małżeństwo z niekatolikiem kościołów wschodnich według jego obrządku i wobec swojego duchownego (np. w cerkwi prawosławnej), małżeństwo jest ważne, ale forma kanoniczna jest potrzebna jedynie do godziwości. Do ważności prawodawca wymaga aktywnej obecności świadka urzędowego.

Wyjątki:

- złożyć jednostronne rękojmi i adnotację zawartego małżeństwa w księdze ochrzczonych,

- w przypadku małżeństw mieszanych jeśli jest zachowana forma kanoniczna jest moralnie nieważna z tytułu oporów stawianych przez stronę niekatolicką i istnieje dyspensowanie od formy kanonicznej. Możliwość dyspensowania nie obejmuje przypadku II 2 (patrz tabelka).

Prawodawca zobowiązuje do wybrania innej formy zawarcia małżeństwa:

- forma cywilna - wobec urzędnika stanu cywilnego,

- forma religijna w obecności 2 świadków.

To wiąże się z dyspensą od formy kanonicznej.

Może się zdarzyć, że strona kat. poprosi o metrykę chrztu, w celu zawarcia małż. z niekatolikiem kościołów wschodnich bez chęci ubiegania się nawet o dyspensę od formy kanonicznej, wtedy strona składa rękojmię, spowiedź, zapis do ksiąg (strona katolicka + strona z kościoła wschodniego). Gdy strona zawarła małżeństwo bez dyspensy od formy kanonicznej z członkiem kościoła zachodniego to małżeństwo jest nieważne.

Nie wolno pod żadnym pozorem dopuścić do tego, aby świadek urzędowy niekatolicki pytał o zgodę małżeńską. Można dopuścić do udziału w obrzędzie przedstawiciela kościoła niekatolickiego o ile nie spowoduje to zgorszenia wiernych. Niedopuszczalne jest, aby strony po zawarciu małżeństwa szły jeszcze do przedstawiciela kościoła niekatolickiego i tam zawierały małżeństwo.

Ślub rzymski - ze Mszą św.

Ślub zwykły - bez Mszy św.

Można udzielić Komunii św. stronie niekatolickiej (z kościołów wschodnich) o ile o to poprosi i jest do tego przygotowana.

12. MIEJSCE ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA.

Małżeństwo ma być zawarte w kościele parafialnym, lub w kaplicach dojazdowych na terenie parafii. Jeżeli strony chcą zawrzeć małżeństwo w innym kościele lub kaplicy takie małżeństwo może mieć miejsce, ale za zgodą ordynariusza lub proboszcza. W przypadku gdyby strony chciały zawrzeć małżeństwo w innym miejscu niż kościół wtedy wymagana jest zgoda ordynariusza. Inne odpowiednie miejsce - każde miejsce, które nie spowoduje zgorszenia i pozwoli na wytworzenie religijnej atmosfery. Strona niekatolicka ze stroną nie ochrzczoną - miejscem zawarcia małżeństwa będzie Kościół, lub inne miejsce.

13. CZAS ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA.

KPK z 1917 r. nie wprowadzał czasu zakazanego do zawarcia małżeństwa . W czasie Adwentu i Wielkiego Postu można było zawierać małżeństwa ale bez uroczystego błogosławieństwa. Sobór Watykański II zmienił czas zawierania małżeństwa. Nie wolno zawierać małżeństw w Wielki Piątek i Wielką Sobotę, w pozostałe dni wolno zawierać uroczyście małżeństwo. Należy przypominać nowożeńcom o specjalnym charakterze Adwentu i Wielkiego Postu. Ślub może być uroczysty ale bez uroczystych zabaw weselnych.

14. OBRZĘDY PODCZAS ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA.

Obrzęd jest wymagany co do godziwości małżeństwa. Przez obrzęd wyraża się czym jest małżeństwo i jaka jest jego rola. Wolno opuścić obrzęd tylko w wypadkach konieczności z zachowaniem istoty. Nie ma obowiązku łączenia sakramentu małżeństwa ze Mszą św. Małżeństwo mieszane powinno być w zasadzie udzielane poza Mszą św., a w czasie Mszy św. za zgodą ordynariusza Przypadki małżeństw mieszanych:

- katolik i ochrzczony w Kościele wschodnim - można udzielać małżeństwa podczas Mszy św. bez zgody ordynariusza miejsca.

- katolik i ochrzczony w Kościele zachodnim - potrzebne zezwolenie ordynariusza (kan.844 - comunicatio in sacris).

Katoliccy szafarze udzielają godziwie Sakramentu Pokuty, Eucharystii i Namaszczenia chorych osobom niekatolickich Kościołów wschodnich, jeśli:

* nie mogą udać się do swojego szafarza,

* proszą i są do tego przygotowani.

Katoliccy szafarze mogą godziwie udzielać Sakramentu Pokuty, Eucharystii i Namaszczenia chorych protestantom tylko w niebezpieczeństwie śmierci jeśli:

* proszą i są odpowiednio przygotowani,

* uznają wiarę katolicką w odniesieniu do tych sakramentów.

W przypadku małżeństw mieszanych w obrzędzie zaślubin może brać udział szafarz katolicki i niekatolicki. Obrzędowi zaślubin przewodniczy duchowny katolicki. Szafarz niekatolicki może odczytać Ewangelię, modlitwę wiernych,

przemawiać, złożyć życzenia. Pytania o zgodę małżeńską odbiera jedynie szafarz katolicki. Niedopuszczalne jest powtarzanie obrzędu przez strony niekatolickie.

15. ZAPIS ZAWARTEGO MAŁŻEŃSTWA.

Każda parafia ma prowadzić księgi ochrzczonych, zaślubionych, zmarłych. Proboszcz miejsca zawarcia małżeństwa niezależnie kto był na jego terenie świadkiem urzędowym ma zapisać ten fakt po zawarciu małżeństwa w księdze zaślubionych. Zapis dokonuje się wg formularza.

Małżeństwo zawierane wg formy zwyczajnej - małżeństwo religijne bez skutków cywilnych, wtedy dokonuje się zapisu wg następujących zasad:

* ubi factus, ibi actus - gdzie fakt, tam akt,

* obowiązek spoczywa na proboszczu lub na tym, który go zastępuje.

Dane zapisywane w księdze zaślubionych w 2. Egzemplarzach. Dotyczą osób zawierających małżeństwo, świadka urzędowego i świadków zwykłych, czasu i miejsca zawarcia małżeństwa.

Małżeństwa zawarte w sposób konkordatowy: Zapisu należy dokonać w księdze ochrzczonych wg zasad wymienionych wyżej. Ponadto strony przedkładają dokument z USC braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Na rewersie tego dokumentu potwierdza się zawarcie małżeństwa. Ten dokument dostarcza się w 3. egzemplarzach.

Należy zwrócić uwagę na dwie kategorie duchownych:

* świadek urzędowy - ten, który pełni swą funkcję z urzędu,

* mający prawo potwierdzać zawarcie małżeństwa i mający obowiązek wysyłania dokumentu o zawartym małżeństwie do USC.

Są to następujące kategorie osób: ordynariusz miejsca, proboszcz, wikariusz parafialny, wikariusz lub inny duchowny w zastępstwie proboszcza, duchowny delegowany.

Tuż przed zawarciem małżeństwa, gdy strony przyjdą do kościoła ten dokument powinien być podpisany przez strony chcące zawrzeć związek małżeński. Wolę zawarcia małżeństwa konkordatowego podpisują również świadkowie. Świadek urzędowy podpisuje ten dokument dopiero po ślubie. Ten dokument powinien zostać podpisany przez duchownego i powinien być opatrzony pieczęcią parafialną.

Duchowny jest zobligowany:

- jeden egzemplarz wręczyć stronom,

- drugi włączyć do protokołu badania kanonicznego,

- trzeci przed upływem 5 dni (dzień zawarcia małżeństwa się nie liczy) wysłać do USC właściwego ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa. Na skutek siły wyższej, która uniemożliwia duchownemu dostarczenia tego dokumentu w ciągu 5. dni termin ten może być zawieszony na czas ustalenia okoliczności (podaje się dlaczego nie został wysłany w określonym czasie).

Istnieją 2 sposoby przekazania tego dokumentu: osobiście - wtedy duchowny żąda potwierdzenia odbioru lub pocztą poleconą - warunek sine qua non.

Dlaczego w ciągu 5. dni? Dlatego, że prawodawca wiąże z tym małżeństwem skutki cywilne. Jeśli duchowny zawiódł, to małżeństwo nie otrzyma skutków cywilnych.

Wypadek niebezpieczeństwa śmierci - obowiązują te same zasady, które występują w przypadku zwykłym: ubi factus, ibi actus, jedyna różnica polega na tym, że duchowny, który ma dokonać zapisu może o tym nie wiedzieć. Dlatego istnieje obowiązek poinformowania o tym fakcie proboszcza.

Istnieje też w tym przypadku możliwość zawarcia małżeństwa konkordatowego. Prawodawca cywilny żąda dwóch świadków cywilnych i duchowny. Tylko w tym przypadku prawodawca zwalnia strony z obowiązku przedkładania dokumentu braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa z właściwego USC. Wystarczy ich oświadczenie. Trzeba natomiast wypełnić rewers tego dokumentu. Trzeba dopisać: przede mną, duchownym, w zastępstwie proboszcza, w niebezpieczeństwie śmierci. Świadkowie zawartego małżeństwa składają podpisy.

Szczególny przypadek: na mocy delegacji. Badanie kanoniczne przeprowadza się gdzie indziej, ślub - gdzie indziej. Duchowny informuje USC.

Małżeństwo zawierane za dyspensą od formy kanonicznej.

Tutaj nie obowiązuje zasada ubi factus, ibi actus. Zapisu dokonuje proboszcz strony katolickiej. Tenże proboszcz ma zostać poinformowany jak, gdzie i kiedy strony zawarły małżeństwo. Proboszcz informuje o zawarciu tego małżeństwa ordynariusza miejsca, który udzielił dyspensy wcześniej zapisując w księdze zaślubionych. Takie małżeństwo jest zapisywane w kurii, w księdze małżeństw. Jeśli jest to małżeństwo konkordatowe strona powinna legitymować się dokumentem z USC.

Małżeństwo zawierane wg formy nadzwyczajnej (wobec 2 świadków zwykłych).

Takie małżeństwo także zapisujemy. Jeśli jest obecny jakiś duchowny przy zawieraniu małżeństwa wedle tej formy, to on informuje proboszcza o zawarciu małżeństwa, potem świadkowie zwykli powiadamiają proboszcza miejsca zawarcia małżeństwa, aby dokonał zapisu tego małżeństwa w księdze zaślubionych.

Oprócz księgi zaślubionych zapisuje się w aktach chrztu stron, protokole badania kanonicznego, w dokumencie licencji (jeśli była udzielona), w księdze chrztu dziecka (kan. 1139 - jeśli rodzice mieli dzieci przed zawarciem małżeństwa to po małżeństwie następuje uprawomocnienie dzieci jako prawowitego potomstwa).

Jeśli ślub był poza parafią skąd pochodzą młodzi, to proboszcz miejsca zawarcia małżeństwa natychmiast wysyła do proboszczów stron fakt zawarcia małżeństwa, aby oni dokonali zapisu w księdze ochrzczonych. Ci proboszczowie z kolei odsyłają do proboszcza miejsca zawarcia małżeństwa zawiadomienie, że dokonali zapisu podając numer i rok aktu chrztu. Można wpisać do kartoteki (jeśli zostają w parafii).

W księdze ochrzczonych i zaślubionych zapisuje się unieważnienie lub uważnienie małżeństw, dyspensę od małżeństwa niedopełnionego. Odsyła się takie akta do Kurii z adnotacją: adnotacji dokonano.

Gdy nie ma metryki chrztu stron wtedy obowiązuje zasada konstruowania metryk zastępczych (spisuje się akta chrztu w obecności świadków).

16. MAŁŻEŃSTWA TAJNE.

Małżeństwa tajnego nie można zawierać bez zgody ordynariusza miejsca, gdyż jest ono zawierane bez rozgłosu i z obowiązkiem zachowania tajemnicy (przez ordynariusza, świadka urzędowego, świadków zwykłych i strony zawierające małżeństwo). Prowadzi się badanie kanoniczne, ale bez głoszenia zapowiedzi. Strony, które proszą o zawarcie małżeństwa tajnego należy poinformować o zachowaniu tajemnicy. Upublicznić fakt małżeństwa może ordynariusz miejsca, jeżeli będzie groziło niebezpieczeństwo zgorszenia lub naruszenia małżeństwa. Małżeństwo tajne odnotowuje się tylko w tajnym archiwum kurii. Małżeństwo tajne jest zawierane z poważnych i naglących przyczyn, które proboszcz musi podać ordynariuszowi miejsca starając się o zezwolenie.

17. SKUTKI MAŁŻEŃSTWA.

Jest 5 skutków małżeństwa:

- wieczystość i wyłączność:

* wieczystość - węzeł małżeński nie może być rozwiązany przez samych małżonków, ani przez jakąkolwiek władzę ludzką.

** wyłączność, czyli wierność małżonków z wykluczeniem osób trzecich.

- szczególna łaska, która uzdalnia małżonków do godności związanej z rolą, jaką mają spełniać w rodzinie. Wypełniając te obowiązki małżonkowie się ubogacają i uświęcają.

- jednakowe prawa i obowiązki małżonków co do budowania wspólnoty małżeńskiej. Nie ma strony uprzywilejowanej. Fundamentem jest miłość (z punktu psychologicznego). Strony powinny sobie świadczyć wzajemną pomoc (materialną, duchową, cielesną). O tym należy mówić na prekanach - psycholog, seksuolog.

- zrodzenie i wychowanie potomstwa - jest to najcięższy obowiązek rodzicielski i pierwsze prawo rodziców. Jest to obowiązek niezbywalny. Nikt ich nie może zastąpić w sprawowaniu tego obowiązku. To prawo i obowiązek powinno się wyrażać w integralnym (całościowym) wychowaniu potomstwa (fizycznym, społecznym, kulturalnym, moralnym, religijnym).

• wychowanie fizyczne - sprowadza się do ochrony życia poczętego, szczególnie co do spędzenia płodu (aborcji). Kan. 1396 - chodzi tu o fakt zaistnienia skutku aborcji (kobieta poddająca się temu zabiegowi i ci, którzy asystują przy zabiciu dziecka, mąż pośrednio jest obciążony ale nie ekskomuniką, natomiast pozostali przez sam fakt zabicia są objęci ekskomuniką). Rodzice mają obowiązek zadbania o prawidłowy rozwój: wyżywienie, opiekę lekarską i bezpieczeństwo.

• wychowanie społeczne - wyrabianie cech w dziecku, które umożliwią mu wejście w życie społeczne (miłość bliźniego, miłość do ojczyzny, szacunek dla każdego człowieka, pracowitość, odpowiedzialność, życzliwość, ofiarność).

• wychowanie kulturalne - rodzice mają obowiązek zapoznać dzieci z kulturą duchową swojego narodu przez posłanie ich do szkół, które rozwijają władze umysłowe, zdolność wydawania prawidłowych sądów. Nacisk na kulturę osobistą.

• wychowanie moralne - wszczepienie młodemu człowiekowi systemu wartości, aby mógł świadomie wybierać z tego, co mu oferuje świat. Wychowanie seksualne, ale bez oderwania od zasad moralnych.

• wychowanie religijne - rodzice są pierwszymi, którzy mają prawo i obowiązek do wychowania religijnego dzieci. Rodzina jest domowym Kościołem. Rodzice powinni zatroszczyć się o chrzest dzieci, troska o przystąpienie do I Komunii świętej, rodzice chrzestni powinni uzupełnić wychowanie religijne dziecka, jeżeli rodzice temu nie mogą podołać. Kan. 1366 daje możliwość obłożenia karami rodziców za wychowanie dzieci w religii niekatolickiej.

- ślubność potomstwa - nim zrodzą się dzieci najpierw powinna być rodzina, która stworzy klimat do rozwoju dzieci. Dzieci prawego pochodzenia to te, które zostały poczęte lub zrodzone w małżeństwie ważnie zawartym lub domniemanym, czyli te, które zrodziły się przynajmniej 180 dni po zawarciu małżeństwa lub 300 dni po ustaniu pożycia małżeńskiego. Za ojca dziecka uważa się tego, na którego wskazuje prawny związek małżeński, dopóki się z całą pewnością nie udowodni czegoś przeciwnego. Mężczyzna ma 6 miesięcy na zaskarżenie ojcostwa od momentu dowiedzenia się o urodzeniu dziecka, po tym czasie traci możliwość skarżenia.

Prawodawca uznaje formę legitymizacji potomstwa przez:

- następcze małżeństwo rodziców (po urodzeniu dziecka).

- reskrypt Stolicy Apostolskiej.

Prawodawca zrównuje dzieci legitymowane i zrodzone z prawowitego małżeństwa.

18. USTANIE WĘZŁA MAŁŻEŃSKIEGO.

Ustanie węzła małżeńskiego następuje przez dyspensę od małżeństwa niedopełnionego, przywilej pawłowy i separację.

18. 1. Dyspensa od małżeństwa niedopełnionego.

Na akt seksualny dopełniający małżeństwo składają się 3 działania ludzkie: erekcja męskiego członka, przynajmniej częściowa penetracja pochwy i złożenie nasienia (nie musi ono zapłodnić). Ten akt ma być świadomy i wolny. W oparciu o kan. 125 nie można mówić o małżeństwie dopełnionym, gdyby akt dokonał się pod wpływem przymusu lub ciężkiej bojaźni. Akt małżeński ma być aktem ludzkim. Małżeństwo ważnie zawarte i dopełnione jest nie rozwiązalne. Małżeństwo jest ważnie zawarte po wyrażeniu zgody i dopiero dopełnione. W przypadku gdy pożycie było przed wyrażeniem zgody, a po ślubie nie zostało dopełnione, takie małżeństwo jest nieważne. Strona lub strony mają prawo o dyspensę od małżeństwa niedopełnionego, mogą występować z tą prośbą nawet wbrew woli drugiej strony. Takie pismo kieruje się na ręce ordynariusza miejsca, a ten z kolei wysyła do Stolicy Apostolskiej. W tej prośbie strona musi wskazać na okoliczności, z których wynikałoby niedopełnienie i wskazać na słuszną przyczynę. Przyczyna skłaniająca do dyspensowania musi istnieć w momencie udzielenia dyspensy. W razie wątpliwości co do wystarczalności przyczyny dyspensa jest ważna i godziwa.

Najczęstsze przyczyny to: awersja, niechęć, nienawiść między małżonkami, rozwód cywilny, pozostawanie w konkubinacie, drugie małżeństwo cywilne, wątpliwa impotencja, choroba wynikła po zawarciu małżeństwa, która uniemożliwiła akt współżycia, odkładanie pożycia intymnego, dzieci z drugiego małżeństwa, dobro duchowe stron.

W prośbie podaje się przyczyny niedopełnienia małżeństwa. Obowiązkiem biskupa jest przyjąć lub odrzucić prośbę. Jeśli odrzuci a strona uzna, że jest to niesprawiedliwe mogą się odwołać do Stolicy Apostolskiej do Kongregacji ds. Sakramentów i kultu Bożego. Ordynariusz w tzw. wypadkach trudnych także może odwołać się do tej Kongregacji.

Są to następujące przypadki:

- aspersja czyli brak wytrysku nasienia, albo stosunek przerywany lub użycie środków anykoncepcyjnych,

- podczas stosunku następuje wytrysk w okolicach warg sromowych i nie nastąpiło wprowadzenie członka do pochwy (okazuje się, że kobieta jest dziewicą i jest w ciąży),

- potomstwo jest ze sztucznego zapłodnienia,

- gdyby z udzielenia dyspensy powstały poważne szkody dla stron lub otoczenia.

Postępowanie w tym przypadku jest trójstopniowe:

1. Pismo wysyła się na ręce biskupa ordynariusza. Trzeba zbadać czy strony mówią prawdę, czy udzielenie dyspensy nie spowoduje zgorszenia, czy nie zrobi się szkody drugiej stronie.

2. Wraz z opinią ordynariusz przesyła pismo do Kongregacji ds. Sakramentów i kultu Bożego.

3. Po rozstrzygnięciu przez Kongregację pismo zostaje skierowane do Papieża, który je podpisuje, i tylko on udziela łaski dyspensy od małżeństwa niedopełnionego. Następnie dokument zostaje przesłany do biskupa diecezjalnego, który informuje proboszcza miejsca zawarcia małżeństwa i proboszczów stron zamieszkania, którzy dokonują adnotacji w metryce chrztu i księdze małżeństw o dyspensie od małżeństwa niedopełnionego.

O dyspensę mogą występować strony, które zawarły małżeństwo, z których przynajmniej jedna jest ochrzczona. Przyczyna ma istnieć w momencie udzielania dyspensy.

18. 2. Przywilej pawłowy (1 kor 7, 12-15).

Dotyczy małżeństw zawieranych przez dwie strony nie ochrzczone. Polega na tym, że strony nie ochrzczone zawarły małżeństwo, po czym jedna ze stron ochrzciła się i wstąpiła do Kościoła katolickiego, zawierając nowe małżeństwo. Przywilej pawłowy ma zastosowanie o ile spełnią się warunki wymagane prawem:

- może zawrzeć małżeństwo, jeżeli druga osoba z pierwszego węzła opuści samowolnie stronę, która się ochrzciła. W celu sprawdzenia czy jest to samowolne opuszczenie i dla jakich racji potrzebna jest interpolacja, czyli akt prawny, prowadzony przez ordynariusza miejsca strony ochrzczonej. Pyta stronę nie ochrzczoną, czy nie chciałaby się ochrzcić, jeśli uzyska negatywną odpowiedź zadaje jej drugie pytanie, czy chce żyć w zgodzie ze stroną ochrzczoną, bez obrazy Stwórcy (kan. 1144 §1). Jeśli da odpowiedź twierdzącą nie można jej stosować. Ta interpolacja powinna się odbywać przed chrztem. W uzasadnionych wypadkach prawodawca pozwala ordynariuszowi na dyspensowanie od interpolacji, kiedy okazało się, że nie mają one w ogóle sensu i że są niemożliwe do przeprowadzenia, a także, kiedy nie można dotrzeć do osoby nie ochrzczonej (więzienie, choroba psychiczna, utrata kontaktu ze światem). Bezużyteczność interpolacji polega na tym że strona, która nie miała zamiaru ochrzcić się, zawarła już małżeństwo lub jest wrogo nastawiona do katolików. Nadto prawodawca zezwala by wtedy, kiedy interpolacja byłaby niemożliwa, przeprowadzić interpolację prywatnie przez stronę nawracającą się. Muszą być dowody na te fakty: dokumenty, zeznania świadków, obojętnie czy prywatnie czy przez ordynariusza.

Moment zawarcia nowego małżeństwa po interpolacjach powoduje zerwanie poprzedniego małżeństwa. Strona, która wstępuje przez chrzest do Kościoła katolickiego, może zawrzeć małżeństwo z kim chce, czy z katolikiem, czy też z nie ochrzczonym lub innej wiary, jednak musi się poddać wymogom prawa kanonicznego (zachowanie formy kanonicznej).

Istota przywileju pawłowego zawarta jest w 1 Kor 7, 12-15. Dotyczy on również:

- związków poligamicznych (1 mężczyzna + wiele kobiet), lub poliandrycznych (1 kobieta + wielu mężczyzn). W tych przypadkach nie stosuje się interpelacji. Istnieje zasada, że kobieta lub mężczyzna przyjmująca chrzest są zobowiązani do pozostania z pierwszym małżonkiem (resztę należy oddalić, z pozostałym zawrzeć małżeństwo wg formy kanonicznej). Przed zawarciem małżeństwa konieczne jest zezwolenie ordynariusza miejsca (kan. 1071). Chodzi o to, aby zadbać o wymogi prawa naturalnego, aby strona zabezpieczyła przyszłość dzieci.

- nowych związków monogamicznych. Miały miejsce interpolacje i zakończyły się pozytywnie. Jeśli po nich strony nie dopełniły małżeństwa pożyciem fizycznym i nie nawiązały wspólnoty małżeńskiej na skutek uwięzienia lub prześladowania strony nie nawracającej się strona, która się ochrzciła ma prawo wstąpić w związek małżeński, który rozwiąże poprzedni, choćby tymczasem druga strona przyjęła chrzest, o ile po chrzcie jednej ze stron małżeństwo nie zostało dopełnione fizycznie.

Generalna zasada: małżeństwo cieszy się szczególną przychylnością prawa. Ta zasada upada w przypadku przywileju pawłowego. Zastępowana jest inną: privilegium fidei gudet favore iuris (przywilej wiary cieszy się przychylnością prawa). Wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść wolności stron.

18. 3. Instytucja separacji.

Separacja małżonków jest uchyleniem wspólnoty małżeńskiej, skutkiem, który będzie zwalniał strony z obowiązku budowania wspólnoty i trwania w niej (wspólnoty stołu, łoża i zamieszkania). W takim wypadku strony nie mogą zawrzeć drugiego małżeństwa.

Wyróżnia się separację:

- wieczystą - podstawą jest cudzołóstwo jednego z małżonków (zerwanie wierności i jedności małżeństwa). By można było skorzystać z tego prawa, małżonek pragnący separacji:

* sam nie może się dopuścić cudzołóstwa,

* nie może sprowokować do cudzołóstwa drugiej strony,

* nie może się dokonać za jego wiedzą,

*sam akt cudzołóstwa musi być aktem świadomym i wolnym.

Strona pragnąca skorzystać z separacji dowiedziawszy się o akcie cudzołożnym małżonka nie może zaakceptować takiego występku. Jeśli małżonek wiedziałby o cudzołóstwie i by milczał, to znaczy, że zgadza się. Jeżeli małżonek pokrzywdzony nie wniesie sprawy w ciągu 6 miesięcy do sądu cywilnego lub kościelnego, to po upływie tego czasu traci prawo do prośby o separację.

- czasową - podstawą są dwie okoliczności:

* wielkie zagrożenie dla duszy i ciała dla współmałżonka i jego dzieci,

* trudność zachowania wspólnoty małżeńskiej prowokowana przez współmałżonka.

W tych przypadkach separację zarządza się na określony czas (ordynariusz bądź sąd). Nim przystąpi się do sprawy o separację (wieczystą lub czasową), próbuje przekonać się małżonka by nie zrywał wspólnoty małżeńskiej, podejmuje się próbę pojednania małżonków. Rozstrzygając o separacji należy mieć na uwadze dzieci. Mając na uwadze skutki materialne prawodawca zezwala na oddanie sprawy do sądu cywilnego, po to aby zadbać o sprawę potomstwa. Jeśli jedna ze stron wyrazi zgodę na ponowne zamieszkanie i podejmie pożycie małżeńskie, wtedy separacja ustaje (zarówno wieczysta jak i czasowa).

19. UWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA.

Co zrobić, gdy małżeństwo jest nieważnie zawarte, a strony chcą kontynuować związek? Mamy wtedy do czynienia z dwoma formami uważnienia małżeństwa:

- uważnienie zwykłe,

- uważnienie w zawiązku.

Warunki ważności małżeństwa:

* zdolność strony do zawarcia małżeństwa (wolność od przeszkód),

* strony wyrażą zgodę w sposób wolny i świadomy,

* wyrażenie zgody odbyło się zgodnie z przepisami prawa.

Gdyby brakło jednego z ww. elementów strony mogą zwrócić się o uważnienie małżeństwa lub o orzeczenie nieważności.

19. 1. Uważnienie zwykłe.

Do istoty należy fakt, że podczas stosowania tego uważnienia strony jeszcze raz wyrażają zgodę małżeńską. To ponowienie jest nowym aktem. Sposób jej wyrażenia zależy od okoliczności:

- małżeństwo zawarte było nieważnie z powodu istnienia przeszkody, od której nie uzyskano dyspensy (zawarte inne małżeństwo, pokrewieństwo, impotencja). Jeśli mamy do czynienia z przeszkodą publiczną to można ją udowodnić w zakresie zewnętrznym. W pozostałych przypadkach trzeba uzyskać dyspensę, jeśli to możliwe, chyba że przeszkoda sama ustała. Później strony muszą ponowić zgodę wg formy kanonicznej (świadek urzędowy + 2 świadków zwykłych). Gdyby przeszkoda miała charakter tajny, wtedy ponowienie zgody ma charakter prywatny i tajny tzn. nie wykonuje się np. formy kanonicznej (może być sam świadek urzędowy).

- małżeństwo zawarte było nieważnie na skutek wady zgody, bądź braku zgody. Sposób postępowania jest jak w pierwszym punkcie. Jeśli jedna strona wie, że nie było zgody małżeńskiej wówczas ta strona ponawia zgodę małżeńską w sposób zewnętrzny, tajny bądź wewnętrzny.

- małżeństwo zawarte było nieważnie z tytułu braku formy kanonicznej (wystąpił brak delegacji u świadka urzędowego, lub nie było dyspensy od formy kanonicznej. Takie małżeństwo musi być uważnione z zachowaniem formy kanonicznej i liturgicznej.

Zapisu uważnienia małżeństwa dokonuje się tylko jeśli ponowienie zgody było w formie kanonicznej (publicznie).

Zapisu dokonujemy w księdze zawarcia małżeństwa i w księdze ochrzczonych. Ponieważ drugi raz strony zawierają małżeństwo obowiązuje zasada: ubi factus, ibi actus - trzeba sporządzić zapis w miejscu zawarcia małżeństwa.

19. 2. Uważnienie małżeństwa w zawiązku.

Jest to nadzwyczajna forma uważnienia małżeństwa. Istotą jest fakt, że strony nie ponawiają zgody małżeńskiej. Ta forma nie ma zastosowania w przypadku uważnienia małżeństwa z tytułu wadliwości zgody małżeńskiej. Dokonuje się ono dekretem kompetentnej władzy. Żeby taki dekret mógł zostać wydany musi trwać zgoda małżeńska stron. Nie może być wątpliwości, że małżeństwo się rozpadnie.

Jeśli małżeństwo było nieważne z powodu przeszkody lub niezachowania formy kanonicznej, to wtedy to uważnienie stosuje się, nigdy jeśli z braku zgody (wtedy uważnienie zwykłe). Stosowanie uważnienia jest możliwe, kiedy nie ma podejrzeń, że strony nie pragną utrzymać związku. Trzeba być pewnym, że strony w momencie uważnienia wyrażają zgodę (nawet gdyby ją miały dopiero teraz, a nie wcześniej). Jeśli istnieje przeszkoda od której można dyspensować, to trzeba udzielić dyspensy, lub czekać na samoczynne ustanie przeszkody pochodzącej z prawa naturalnego lub Bożego.

Jeżeli nieważność była z braku formy można uważnić (zakaz uważnienia konkubinatu). Ten sposób uważnienia można stosować za wiedzą obu stron, jednej strony, bądź bez ich wiedzy. Musi istnieć odpowiednia przyczyna. Dyspensa udzielona bez przyczyny przez przełożonego niższego od prawodawcy jest nie tylko nie godziwa, ale i nieważna (kan. 90 §1).

Prawodawca domaga się tu szczególnych racji:

- konieczność uważnienia wielu związków małżeńskich,

- nieważność jest skutkiem działania duchownego,

- nieważność pochodząca z braku formy kanonicznej,

- poinformowanie stron może sprawić, że jedna ze stron wykorzysta to i porzuci drugą,

- grozi skandalem i szkodą, a także niebezpieczeństwem zniesławienia stron w przypadku upublicznienia faktu nieważności małżeństwa,

- ta forma zalecona jest wtedy, gdy strony zawarły małżeństwo wobec szafarza akatolickiego, choć nie miały dyspensy od formy kanonicznej.

- niemożność zastosowania uważnienia zwykłego z jakiejkolwiek przyczyny.

Kompetentną władzą do udzielenia takiego uważnienia jest Stolica Apostolska, a w nadzwyczajnych przypadkach ordynariusz miejsca. Jego władza podlega jednak pewnemu ograniczeniu: nie może jej udzielać, gdy przeszkoda zarezerwowana jest Stolicy Apostolskiej, a także w przypadku, gdy to małżeństwo jest nieważne z racji przeszkód, wynikających z prawa naturalnego, które ustały z tytułu poprzedniego węzła.

Uważnienie w zawiązku może być w zakresie wewnętrznym i zewnętrznym.

Zakres wewnętrzny: sakramentalny i poza sakramentalny. W przypadku uważnienia zewnętrznego lub wewnętrznego poza sakramentalnego strony bądź strona zobowiązane są o wystosowanie prośby do ordynariusza miejsca lub do Stolicy Apostolskiej. Duszpasterz w imieniu stron dostarcza kompetentnej władzy (ordynariusz miejsca, Stolica Apostolska) prośbę zainteresowanej strony o uzdrowienie w zawiązku, zawierającą następujące elementy:

- kiedy i gdzie strony zawarły małżeństwo,

- jaką zastosowano formę zawarcia,

- dlaczego małżeństwo jest nieważne,

- czy stronom nie grozi niebezpieczeństwo rozwodu cywilnego lub rozejścia się

- czy była wyrażona zgoda i czy ona trwa,

- dla jakich racji strony proszą o takie uważnienie a nie o uważnienie zwykłe.

Do takiego dokumentu proboszcz powinien dołączyć pismo przewodnie o przeprowadzonym badaniu kanonicznym i trudnościach, jakie zaistniały. Przy małżeństwach mieszanych należy dołączyć kopie jednostronnego zobowiązania (rękojmii). Takie rękojmie trzeba dołączyć post factum.

Uważnienie dokonuje się dekretem kompetentnej władzy.

Wszystkie reskrypty dzielimy na: z wykonawcą i bez wykonawcy. Kompetentna władza kościelna do której kieruje się dokumenty o uważnienie może udzielić dekretu z wykonawcą i bez wykonawcy. Dekret bez wykonawcy osiąga skutek w momencie wydania. Dekret z wykonawcą skuteczny jest w momencie wykonania.

Bez wykonawcy występuje zawsze wtedy, kiedy nieważność była ze strony duszpasterza.

Z wykonawcą - najczęściej wykonawcą dekretu jest proboszcz strony. Ten dekret przechowuje się w archiwum parafialnym. Wykonawca podpisuje reskrypt. W przypadku wewnętrznym sakramentalnym reskrypt należy zniszczyć, nie dokonuje się żadnej adnotacji - informuje się stronę w sakramencie pokuty.

W wypadku wewnętrznym pozasakramentalnym nie trzeba utajniać danych osób starających się o uważnienie. W wypadku wewnętrznym sakramentalnym trzeba utajnić dane osobowe i pismo takie wystosowuje spowiednik używając fikcyjnych imion. Kompetentną władzą, do której kierujemy prośbę jest Stolica Apostolska albo ordynariusz miejsca. Stolica Apostolska zawsze wtedy, jeśli uzdrowienie małżeństwa w zawiązku będzie wymagało udzielenia dyspensy jej zastrzeżonej, nadto tam gdzie istniała przeszkoda z prawa naturalnego, ale już samoczynnie wygasła, zawsze gdy chodzi o uważnienie wielu małżeństw. Ordynariusz miejsca - jeśli chodzi o jedno małżeństwo, jeśli nie chodzi o przeszkodę zarezerwowaną Stolicy Apostolskiej.

Zapis uważnienia związku małżeńskiego.

Gdy małżeństwo było już zawierane w formie kanonicznej należy odnotować w księdze zawartych małżeństw na marginesie: małżeństwo nieważne, uważnione dekretem (Stolicy Apostolskiej lub ordynariusza miejsca) z dnia...

Dokonuje się zawsze jeżeli uważnienie miało miejsce na forum zewnętrznym lub wewnętrznym poza sakramentalnym w księdze zaślubionych i ochrzczonych, jeżeli są dzieci to też w ich aktach chrztu, celem udokumentowania legitymacji tych dzieci.

Małżeństwo cywilne bądź zawarte w związku wyznaniowym bez dyspensy od formy kanonicznej - uważnione dekretem ordynariusza miejsca dnia... (robi się po raz pierwszy zapis w księdze zaślubionych).

Małżeństwo nieważne z dnia..., uważnione dekretem z dnia... (dokonany zapis w księdze zaślubionych, dokonuje się nowego zapisu w księdze zaślubionych z adnotacją o uważnieniu). Jeżeli w księdze ochrzczonych nie było zapisu - dokonuje się takiego zapisu. Jeżeli był zapis dokonuje się adnotacji na marginesie takiego aktu - iż zostało uważnione dekretem przez Stolicę Apostolską albo ordynariusza miejsca.

W przypadku małżeństwa uważnionego w zawiązku wewnętrznym pozasakramentalnym nie odnotowuje się w parafialnej księdze małżeństw i chrztów, lecz w księdze przechowywanej w tajnym archiwum kurii. Gdyby nieważność małżeństwa z czasem stała się jawna, wystarczy ujawnić fakt uzdrowienia w zakresie wewnętrznym poza sakramentalnym. Uzdrowienie małżeństwa w zakresie wewnętrznym sakramentalnym nigdzie nie odnotowuje się.

Skutki uważnienia małżeństwa w zawiązku różnią od skutków uważnienia zwykłego. Małżeństwo takie jest ważne od momentu jego zawarcia. Następuje wtedy retroakcja skutków uważnienia.

Orzeczenie o nie zaistnieniu małżeństwa.

Małżeństwo może być zaskarżone przez jednego lub dwóch małżonków lub przez promotora sprawiedliwości (inne osoby są niekompetentne). Kompetentnym jest:

* trybunał miejsca zawarcia małżeństwa,

** trybunał miejsca zamieszkania stałego lub tymczasowego strony pozwanej,

*** trybunał miejsca stałego zamieszkania strony powodowej.

Proces ten ma charakter sporny - strony spierają się o nie zaistnienie węzła małżeńskiego. Sprawa rozpatrywana jest przez 3-osobowy trybunał - wyrok zapada większością głosów. Tego rodzaju proces zaczyna się tzw. skargą powodową (elementy: dane personalne, data i miejsce, Sąd biskupi w...Proszę uprzejmie o orzeczenie nieważności małżeństwa...). Nadto strona prosząca musi podać dane personalne, podać listę świadków, dokumenty: odpis aktu chrztu (nie starszy niż 6 miesięcy), odpis aktu ślubu, odpis wyroku rozwodowego (cywilnego).

Procedura - jeśli przyjmie się skargę to ustala się;

- z jakiego tytułu prawnego orzeka się nieważność małżeństwa,

- każdy z sędziów pisze osobno wyrok, który zapada większością głosów,

- gdyby strona czuła się pokrzywdzona może wnieść odwołanie,

- taki wyrok musi być sprawdzony - wyrok I instancji nie jest wyrokiem prawomocnym. Dopiero wyrok wyższej instancji z klauzulą wykonalności jest prawomocny.

III. PRAWO KARNE KOŚCIELNE.

1. ZWALNIANIE Z KAR KOŚCIELNYCH.

Kary kościelne dzielą się na:

- zastrzeżone - te, które podlegają Stolicy Apostolskiej,

- niezastrzeżone - te, które nie podlegają Stolicy Apostolskiej.

* ze względu na kategorie:

- pochodzące z ustawy,

- pochodzące z nakazu - nakaz, to dekret dany konkretnej osobie, gdzie kompetentna władza kościelna zakazuje bądź nakazuje konkretne postępowanie.

* ze względu na sposób wiązania:

- ferendae sententiae - nakładane wyrokiem kompetentnej władzy po uprzednim dochodzeniu, i udowodnieniu popełnienia przestępstwa oraz rozpoznanie stanu świadomości w momencie popełnienia.

- latae sententiae - zaciągane przez sam fakt popełnienia przestępstwa. Władza kościelna stwierdza fakt zaciągnięcia kary przez dane przestępstwo.

Zwalnianie z kar kościelnych będzie różne w zależności od tego, w jakim przypadku będzie działał zwalniający:

- w wypadku zwyczajnym: Stolica Apostolska (kara wymierzona lub zaciągnięta), w pozostałych przypadkach ordynariusz miejsca (gdzie kara została wymierzona, gdzie przebywa przestępca),

- w wypadku naglącym: sytuacja, kiedy penitentowi trudno jest pozostać w grzechu ciężkim przez czas konieczny na to, aby się odnieść do kompetentnej władzy kościelnej by uzyskać zwolnienie z kary w zakresie zewnętrznym.

- w wypadku niebezpieczeństwa śmierci - zagrożenie życia penitenta.

Postępowanie:

1. Wypadek zwyczajny.

Z reguły z kar zwalnia się w zakresie zewnętrznym. Jeśli kara zastrzeżona jest Stolicy Apostolskiej wtedy ona zwalnia. Jeśli kara jest niezastrzeżona kompetentną władzą jest ordynariusz stałego zamieszkania strony proszącej, albo ordynariusz, który na stronę karę nałożył. Wolno zwalniać w zakresie wewnętrznym z kar latae sententiae jeszcze nie deklarowanych (nie zakomunikowane).

Z kar latae sententiae nie deklarowanych w zakresie wewnętrznym może zwalnia ordynariusz miejsca, każdy biskup, kanonik penitencjarz, inny duchowny, o ile zostanie upoważniony przez Stolicę Apostolską i własnego ordynariusza. Konferencja Episkopatu Polski z 23 marca 1984 roku postanowiła upoważnić następujące kategorie prezbiterów do uwolnienia z kar kościelnych w zakresie wewnętrznym sakramentalnym (mogą udzielić np. zwolnienia z ekskomuniki za aborcję) : profesorowie seminariów, pracownicy kurii, członkowie kapituł, dziekani i vice-dziekani, proboszczowie i administratorzy parafialni, wyżsi przełożeni oraz przełożeni domów kleryckich instytutów zakonnych, oraz kleryckich stowarzyszeń życia zakonnego.

Pozostali prezbiterzy w okresach czasowych: wielkanocnej komunii (od środy popielcowej do Zesłania Ducha św.),

misji, rekolekcji parafialnych, wizytacji kanonicznej lub odpustu parafialnego.

Wszyscy spowiadający w danych miejscach: katedrze, w określonych sanktuariach maryjnych, szpitalach.

Kategorie osób, które można spowiadać: narzeczonych, kobiety w ciąży, żołnierzy, więźniów, obłożnie chorych, którzy nie wychodzą z domu, wszystkich odbywających spowiedź generalną z okresu przynajmniej jednego roku.

2. Wypadek naglący.

Zachodzi wtedy, gdy penitentowi trudno jest pozostać w grzechu ciężkim przez pewien okres. Zwraca się wtedy do osoby, która może go uwolnić z kary. Ma obowiązek zwrócenia się w ciągu 1-miesiąca do kompetentnej władzy kościelnej, a jeśli nie zwróci się do kompetentnej władzy, to spowoduje zaciągnięcie ponowne tej kary. Od kompetentnej władzy otrzymuje zlecenie, które ma wypełnić. Gdyby się z tego nie wywiązał następuje reincydencja kary czyli ponowne jej zaistnienie. Gdyby kara spowodowała zniesławienie lub zgorszenie to wtedy karę zawiesza się na czas trwania tych okoliczności, potem można zwrócić się do kompetentnej władzy o zwolnienie z kary. Jako spowiednicy można zwalniać tylko z kar latae sententiae nie zastrzeżonych Stolicy Apostolskiej jeszcze nie deklarowanych i tylko te, które uniemożliwiają przystępowanie do sakramentów (ekskomunika i interdykt). Spowiednik ma prawo rozgrzeszyć, nałożyć odpowiednią pokutę i zobowiązać do zadośćuczynienia.

3. Wypadek niebezpieczeństwa śmierci.

Każdy prezbiter, nawet ten, który nie sprawuje funkcji kapłańskich ma prawo w sakramencie pokuty zwalniać ze wszystkich kar kościelnych. Po powrocie do zdrowia delikwent musi w ciągu 1. miesiąca zwrócić się do kompetentnej władzy o zwolnienie z kar, a jeśli nie zwróci się do kompetentnej władzy, to spowoduje ponowne jej zaciągnięcie.

Kan. 1352 § 1 - ulegają zawieszeniu wszystkie kary dla osób świeckich (może przystępować do sakramentów).

Kan. 1352 § 2 - do duchownych - wtedy kiedy ze względu na niebezpieczeństwo zgorszenia bądź zniesławienia, kiedy fakt kary nie jest znany może nastąpić zawieszenie kary (np. na ten czas mogą sprawować Eucharystię), o ile kara nie jest znana innym.

2. EKSKOMUNIKI LATAE SENTENTIAE ZASTRZEŻONE STOLICY APOSTOLSKIEJ.

Ekskomunikę zastrzeżoną Stolicy Apostolskiej i wiążącą mocą samego prawa zaciągają ci, którzy:

- świętokradczo znieważają postacie eucharystyczne Najświętszego Sakramentu (kan. 1367).

- rozgrzeszają wspólnika grzechu przeciw szóstemu przykazaniu Dekalogu (kan. 1378 §1).

- naruszają bezpośrednio tajemnicę sakramentalną spowiedzi (kan. 1388 §1).

- stosują przymus fizyczny wobec Biskupa Rzymu (kan. 1370 §1).

- przyjmują lub udzielają konsekracji biskupiej bez upoważnienia papieskiego (kan. 1382).

3. PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO RELIGII I JEDNOŚCI KOŚCIOŁA.

- apostazja, herezja i schizma,

Apostata (odstępca od wiary) - to człowiek ochrzczony, który całkowicie porzucił wiarę chrześcijańską - świadomie i dobrowolnie odrzuca podstawowe prawdy wiary chrześcijańskiej, zawarte w Słowie Bożym, pisanym lub przekazanym, podawane do wierzenia poprzez oficjalne nauczanie Kościoła jako objawione przez Boga (kan. 751).

Heretyk - to ten, kto po przyjęciu chrztu uporczywie zaprzecza jakiejś prawdzie, w którą należy wierzyć wiarą boską i katolicką, albo uporczywie powątpiewa o tej prawdzie (kan. 751).

Schizmatyk to człowiek ochrzczony, który nie chce podlegać Biskupowi Rzymu, bądź trwać we wspólnocie z członkami Kościoła podległymi temuż Biskupowi (kan. 751).

Przestępstwa apostazji, herezji i schizmy pociągają za sobą karę ekskomuniki latae sententiae, ponadto są przewidziane sankcje:

- kto publicznie odstąpił od wiary katolickiej lub zerwał wspólnotę z Kościołem z mocy samego prawa jest pozbawiony urzędu kościelnego (kan. 194),

- duchowny może być ukarany sankcjami:

* zakazem lub nakazem przebywania w określonym miejscu lub na określonym terytorium,

* pozbawieniem władzy, urzędu, zadania, prawa, przywileju, uprawnienia, łaski, tytułu, odznaczenia, nawet czysto honorowego, albo zakazem korzystania z tego w ogóle, bądź w określonym miejscu lub na określonym terytorium,

- gdy domagała się tego długotrwała uporczywość lub ciężkość przestępstwa, można dołączyć inne kary, nie wyłączając wydalenia ze stanu duchownego (kan. 1364).

- zakazany współudział w czynnościach świętych,

Współudział w czynnościach świętych - to uczestnictwo w kulcie liturgicznym lub sakramentach innego Kościoła bądź wspólnoty chrześcijańskiej. Winny zakazanego współudziału powinien być ukarany sprawiedliwą karą (kan. 1365).

- oddanie dziecka do ochrzczenia lub na wychowanie w religii niekatolickiej,

Winni tego powinni być ukarani cenzurą, bądź inną sprawiedliwą karą (kan. 1366).

- zniewaga postaci Eucharystycznych,

Kto postacie konsekrowane porzuca albo w celu świętokradczym zabiera lub przetrzymuje, zaciąga ekskomunikę latae sententiae zastrzeżoną Stolicy Apostolskiej. Duchowny ponadto może być ukarany inną karą, nawet wydaleniem ze stanu duchownego (kan. 1367).

- krzywoprzysięstwo,

Krzywoprzysięstwo to złożenie fałszywego zeznania lub oświadczenia pod przysięgą.

Jeśli ktoś, stwierdzając albo przyrzekając coś wobec władzy kościelnej, dopuszcza się krzywoprzysięstwa, powinien być ukarany sprawiedliwą karą (kan. 1368).

- bluźnierstwo oraz obraza moralności, religii lub Kościoła,

Bluźnierstwo to wrogie nastawienie woli wobec Boga, wyrażane urąganiem, lżeniem lub szydzeniem skierowanym przeciwko Bogu bądź przeciwko stworzeniom ze względu na Boga.

Kto w publicznym widowisku lub przemówieniu albo w publicznie rozpowszechnionym piśmie, albo też w inny sposób, używając środków społecznego przekazu, dopuszcza się bluźnierstwa, poważnie obraża dobre obyczaje, ubliża religii lub Kościołowi bądź pobudza do nienawiści lub pogardy względem nich, powinien być ukarany sprawiedliwą karą (kan. 1369).

- zniewaga sakramentu pokuty.

Ktokolwiek, posługując się technicznym urządzeniem, podsłuchuje lub rejestruje rozmowę między spowiednikiem i penitentem, prowadzoną podczas spowiedzi sakramentalnej, albo rozgłasza tę rozmowę środkami społecznego przekazu, podlega karze ekskomuniki latae sententiae, bez względu na to, czy przedmiotem tej rozmowy są czyny prawdziwe, czy zmyślone, własne, czy cudze.

4. PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO WŁADZOM KOŚCIELNYM I WOLNOŚCI KOŚCIOŁA.

1. Użycie przymusu fizycznego wobec papieża lub innych osób kościelnych:

- przymus fizyczny wobec papieża - kto stosuje przymus fizyczny wobec Biskupa Rzymu, zaciąga ekskomunikę latae sententiae zastrzeżoną Stolicy Apostolskiej. Gdy przestępstwa dopuścił się duchowny, można dodać inną karę, nie wyłączając wydalenia ze stanu duchownego (kan. 1370 §1).

- przymus fizyczny wobec biskupa - zaciąga interdykt latae sententiae, a jeśli jest duchownym - także suspensę latae sententiae (kan. 1370 §1).

- przymus fizyczny wobec duchownego lub zakonnika - powinien być ukarany sprawiedliwą karą (kan. 1370 §3).

2. Nieposłuszeństwo władzom kościelnym:

- nieposłuszeństwo w sprawach doktrynalnych - kto głosi naukę potępioną przez Biskupa Rzymskiego lub sobór powszechny albo uporczywie odrzuca naukę o której jest mowa w kan. 752, a upomniany przez Stolicę Apostolską lub ordynariusza nie chce ustąpić, powinien być sprawiedliwie ukarany (kan. 1371 §1).

- nieposłuszeństwo w innych sprawach - kto w inny sposób nie chce podporządkować się Stolicy Apostolskiej, ordynariuszowi lub przełożonemu, którzy prawnie coś nakazują lub czegoś zabraniają, a po upomnieniu trwa nadal w nieposłuszeństwie, powinien być sprawiedliwie ukarany (kan. 1371 §2).

3. Odwołanie się od decyzji papieskiej do Soboru lub Kolegium Biskupów.

Kto od decyzji (ustawy, dekretu, rozporządzenia lub nakazu rządzącego papieża) Biskupa rzymskiego odwołuje się do Soboru powszechnego lub Kolegium Biskupów, powinien być ukarany cenzurą (kan. 1372), tj. ekskomuniką, interdyktem lub gdyby chodziło o duchownego suspensą. Cenzurą może być ukarany tylko sprawca oporny, stąd przed wymierzeniem jej należy go upomnieć (kan. 1347).

4. Publiczne budzenie zawiści lub nienawiści oraz podburzenie do nieposłuszeństwa.

Kto publicznie budzi zawiść lub nienawiść w podwładnych względem Stolicy Apostolskiej lub ordynariusza miejsca w związku z jakimś aktem władzy lub posługi kościelnej, bądź podburza podwładnych do nieposłuszeństwa względem Stolicy Apostolskiej lub ordynariusza powinien być ukarany interdyktem lub innymi sprawiedliwymi karami (kan. 1373).

Zawiść to silne uczucie niechęci wobec kogoś, ze względu na jego korzystną sytuację.

Nienawiść to silne uczucie wrogości wobec kogoś lub czegoś.

Podburzenie do nieposłuszeństwa oznacza namawianie czyli zachęcanie podwładnych do sprzeciwu wobec kanonicznych postanowień Stolicy Apostolskiej lub własnego ordynariusza.

5. Przynależność do stowarzyszenia spiskującego przeciw Kościołowi.

Powinien być ukarany sprawiedliwą karą; kto zaś popiera tego rodzaju stowarzyszenie lub nim kieruje, powinien być ukarany interdyktem (kan. 1374).

6. Naruszenie swobód kościelnych.

Naruszający wolność posługi, wyborów lub władzy kościelnej albo przeszkadzający w prawnym korzystaniu z dóbr świętych lub innych dóbr kościelnych, albo też wywierający nacisk na wyborcę, wybranego lub tego, kto wykonał akt władzy czy posługi kościelnej, mogą być ukarani sprawiedliwą karą.

7. Profanacja rzeczy świętych.

Rzecz święta to rzecz przez liturgiczne poświęcenie lub błogosławieństwo wyłączona z użytku świeckiego i przeznaczona wyłącznie do kultu religijnego (kościoły, kaplice, sanktuaria, ołtarze, cmentarze, sprzęt liturgiczny, obrazy święte, relikwie itd.). Powinien być ukarany sprawiedliwą karą.

8. Bezprawna alienacja dóbr kościelnych.

Alienacja to akt prawny, przez który przenosi się prawo własności na inną osobę.

Powinien być ukarany sprawiedliwą karą (kan. 1377). Kary ferendae sententiae powinien ponieść zarządca alienujący dobra kościelne bez zezwolenia właściwej władzy albo przełożony, który bezprawnie polecił dokonanie alienacji.

5. UZURPACJA ZADAŃ W KOŚCIELE I PRZESTĘPSTWA Z TYM ZWIĄZANE.

5. 1. Uzurpacja lub bezprawne wykonywanie posług świętych.

- usiłowanie odprawienia Mszy św. przez nie będącego kapłanem,

Kto usiłuje sprawować Mszę św. nie będąc kapłanem, podlega karze latae sententiae interdyktu lub, jeśli jest duchownym, suspensy (kan. 1378 §2). Odpuszczenie przepisanej cenzury latae sententiae nie jest Stolicy Apostolskiej.

- usiłowanie rozgrzeszenia wspólnika grzechu przeciwko czystości,

Kapłan, który działa wbrew przepisowi kan. 977, podlega ekskomunice latae sententiae zastrzeżonej Stolicy Apostolskiej (kan. 1378 §1). Tylko w niebezpieczeństwie śmierci takie rozgrzeszenie byłoby ważne i godziwe, nawet gdy jest obecny kapłan upoważniony (kan. 976).

- uzurpowanie władzy spowiednika,

Każdy kto nie może ważnie udzielić rozgrzeszenia sakramentalnego, usiłuje rozgrzeszać lub słucha spowiedzi sakramentalnej, podlega karze latae sententiae interdyktu lub, jeśli jest duchownym, suspensy (kan. 1378 §2). Odpuszczenie tych cenzur nie jest zastrzeżone Stolicy Apostolskiej.

- fikcyjne udzielanie sakramentów,

Kto symuluje udzielanie sakramentu, powinien być ukarany sprawiedliwą karą (kan. 1379). Sakrament, aby mógł być ważnie udzielony, musi odpowiadać przepisanym warunkom ze strony szafarza, materii i formy oraz przyjmującego sakrament.

- uzurpowanie urzędu kościelnego,

Ktokolwiek uzurpuje urząd kościelny, powinien być ukarany sprawiedliwą karą (kan. 1379).

Uzurpuje urząd kościelny ten kto bezprawnie, tj. z pogwałceniem zasad prowizji kanonicznej, przywłaszcza sobie prawo do piastowania danego urzędu kościelnego. Z uzurpacją jest zrównane bezprawne zatrzymanie urzędu po jego pozbawieniu lub ustaniu (kan. 1381 §2).

- bezprawne udzielenie święceń:

* udzielenie sakry biskupiej bez zlecenia papieskiego,

Biskup, który bez zlecenia papieskiego konsekruje kogoś na kapłana, a także ten, kto przyjmuje od niego konsekrację, podlegają ekskomunice latae sententiae zastrzeżonej Stolicy Apostolskiej (kan. 1382).

* udzielenie święceń bez wymaganych dymisorii,

Biskup, który wyświęcił obcego podwładnego bez prawnych dymisorii, podlega zakazowi udzielania święceń przez rok. Wyświęcony zaś jest suspendowany od przyjętego święcenia mocą samego faktu (kan. 1383). Suspensa od przyjętego święcenia, jakie podlega wyświęcony przez takiego biskupa, jest cenzurą latae sententiae. Dymisorie to pisemne upoważnienie do godziwego udzielenia święceń wystawione przez własnego biskupa lub uprawnionego ordynariusza, skierowane do innego biskupa.

- wykonywanie zadań kapłańskich i innych posług świętych niezgodnie z prawem.

Kto, wykonuje zadanie kapłańskie lub inną posługę świętą niezgodnie z prawem, może być ukarany sprawiedliwą karą (kan. 1384). Do tego rodzaju przekroczeń można zaliczyć np. lekceważenie przepisów liturgicznych, nieważne lub niegodziwe asystowanie przy zawieraniu małżeństwa.

5. 2. Przestępstwa związane z uzurpacją posług w kościele.

- kupczenie posługami kościelnymi:

* symoniackie sprawowanie lub przyjmowanie sakramentu,

Kto sprawuje lub przyjmuje sakrament w następstwie symonii, powinien być ukarany interdyktem lub suspensą ferendae sententiae. Symonia, zwana też świętokupstwem, to świadoma wola kupienia, sprzedania lub zamienienia sakramentu za cenę doczesną, ujawniona umową zawartą między szafarzem a przyjmującym sakrament.

* bezprawne osiąganie zysku z ofiary mszalnej,

Kto bezprawnie osiąga zysk z ofiary mszalnej, powinien być ukarany cenzurą lub inną sprawiedliwą karą (kan. 1385). Bezprawnie osiąga zysk z ofiary mszalnej, kto np. nie aplikuje wg intencji ofiarodawcy tyle Mszy św., ile przyjął ofiar mszalnych, uszczupla ofiarę mszalną przekazując ją innemu z obowiązkiem aplikowania Mszy św., handluje stypendiami mszalnymi.

* przekupstwo.

Przestępstwa dopuszcza się ten, kto udziela lub obiecuje udzielić jakiejś korzyści majątkowej lub osobistej wykonującemu zadanie kościelne, w celu skłonienia go do działania lub zaniechania stanowiącego naruszenie przepisu prawa. Jest rzeczą obojętną, która strona wystąpiła z inicjatywą i czy cel zamierzony został osiągnięty, ten powinien być ukarany sprawiedliwą karą.

- nakłanianie penitenta do grzechu przeciw czystości,

Kapłan, który podczas spowiedzi (tj. od rozpoczęcia spowiedzi do jej zakończenia) albo z okazji spowiedzi (czyli bezpośrednio przed lub po spowiedzi), albo też pod pretekstem spowiedzi (tj. pozorując słuchanie spowiedzi) nakłania penitenta do grzechu przeciw 6 przykazaniu dekalogu powinien być ukarany, w zależności od ciężkości przestępstwa, suspensą, zakazami lub pozbawieniami a nawet wydalenie ze stanu duchownego (kan. 1387).

- naruszenie tajemnicy spowiedzi:

* naruszenie tajemnicy przez spowiednika,

Spowiednik, który bezpośrednio narusza tajemnicę sakramentalną (wyjawia osobie trzeciej osobę penitenta i przedmiot tajemnicy spowiedzi z podaniem nazwiska penitenta, okoliczności), podlega ekskomunice latae sententiae zastrzeżonej Stolicy Apostolskiej. Ten zaś, który ją narusza tylko pośrednio (jeśli spowiednik swoim odezwaniem się lub postępowaniem stwarza niebezpieczeństwo wyjawienia osoby penitenta i tego, co podlega tajemnicy sakramentalnej), powinien być ukarany odpowiednio do ciężkości przestępstwa (kan. 1388 §1).

* naruszenie tajemnicy przez inne osoby,

Tłumacz i wszyscy, którzy w jakikolwiek sposób, podstępnie lub przypadkowo, dowiedzieli się o tym co stanowi przedmiot tajemnicy sakramentalnej, za naruszenie tej tajemnicy powinni być ukarani sprawiedliwą karą, nie wyłączając ekskomuniki (kan. 1388 §2).

- nadużycie władzy lub urzędu,

Przestępstwem jest nadużycie każdej władzy kościelnej: władzy święceń, rządzenia, zwyczajnej i delegowanej, zakresu zewnętrznego i wewnętrznego. Za nadużycie władzy lub urzędu osoba powinna być ukarana odpowiednią karą a nawet pozbawieniem urzędu.

- szkodzące niedbalstwo w sprawowaniu władzy lub urzędu.

Kto wskutek zawinionego niedbalstwa bezprawnie, narażając kogoś na szkodę, podejmuje lub pomija akt władzy kościelnej, posługi bądź zadania, powinien być sprawiedliwie ukarany (kan. 1398 §2). Niedbalstwo to brak staranności o coś, o co powinno się dbać.

6. PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO ŻYCIU I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA.

- zabójstwo - bezprawne i umyślne pozbawienie człowieka życia,

- uprowadzenie - dopuszcza się ten, kto przemocą lub podstępnie uprowadza inną osobę z miejsca bezpiecznego dla niej na miejsce niebezpieczne, naruszając jej prawo wolności.

- zatrzymanie osoby przemocą lub podstępnie w miejscu jej zamieszkania albo do którego przybyła dobrowolnie, bez dania jej możliwości opuszczenia tego miejsca.

- uszkodzenie ciała może mieć podwójną postać:

* okaleczenia - spowodowanie czyjegoś kalectwa, utrudniającego lub uniemożliwiającego normalne funkcjonowanie organizmu np.: pozbawienie wzroku.

* zranienia - polega na zadaniu komuś rany; przestępstwem jest ciężkie zranienie, a więc powodujące poważną i długotrwałą szkodę zdrowiu.

Kto dokonuje powyższych przestępstw powinien być ukarany pozbawieniami i zakazami wyliczonymi w kan. 1336, odpowiednio do ciężkości przestępstwa: zakaz lub nakaz przebywania na określonym miejscu lub terytorium, pozbawienie władzy, urzędu, zadania, prawa, przywileju, uprawnienia, łaski, tytułu, odznaczenia nawet honorowego, zakaz korzystania z wyżej wymienionych przywilejów lub zakaz korzystania z tego w określonym miejscu lub poza nim, karne przeniesienie na inny urząd, wydalenie ze stanu duchownego.

- przerwanie ciąży (zwane spędzeniem płodu) to wydalenie płodu z łona matki przez celowo wywołane poronienie. Kto skutecznie dopuszcza się przerwania ciąży, podlega ekskomunice latae sententiae (kan. 1398).

7. PRZESTĘPSTWA DUCHOWNYCH PRZECIWKO SPECJALNYM OBOWIĄZKOM.

- uprawianie kupiectwa lub handlu,

Kupiectwo i handel to zorganizowany i przynajmniej w pewnym stopniu trwały obrót towarów polegający na kupnie - sprzedaży, którego celem jest zysk. Stosowna kara ferende sententiae, odpowiednia do ciężkości popełnionego przestępstwa (kan. 1392).

- niespełnienie obowiązków wynikających z nałożonej kary,

Może być ukarany sprawiedliwą karą (kan. 1393).

- usiłowanie zawarcia małżeństwa,

Duchowny usiłujący zawrzeć małżeństwo, choćby tylko w cywilne, podlega suspensie latae sententiae; gdyby zaś upomniany nie opamiętał się i nadal dawał zgorszenie, może być stopniowo ukarany pozbawieniami oraz wydaleniem ze stanu duchownego.

- przestępstwa duchownych przeciwko czystości:

* życie w konkubinacie to długotrwałe w zamiarze i rzeczywistości pożycie mężczyzny i niewiasty bez zawarcia związku małżeńskiego.

* gorszące trwanie w innym grzechu przeciwko czystości to np.: przyjmowanie u siebie niewiast podejrzanych, uczęszczanie do nich oraz spotykanie się z nimi.

W obu przypadkach powinien być ukarany suspensą, do której, jeśli mimo upomnienia przestępstwo trwa nadal, mogą być dodawane inne kary, aż do wydalenia ze stanu duchownego (kan. 1395 §1).

* inne przestępstwa przeciwko czystości przy użyciu przemocy lub gróźb albo publicznie bądź też z osobą małoletnią poniżej szesnastu lat - powinien być ukarany sprawiedliwymi karami nie wyłączając w razie potrzeby wydalenia ze stanu duchownego (kan. 1395).

8. FAŁSZOWANIE PRAWDY.

- fałszywe doniesienie o przestępstwie solicytacji.

Kto przed przełożonym kościelnym fałszywie oskarża spowiednika o przestępstwo solicytacji podlega interdyktowi latae sententiae, a jeśli jest duchownym także suspensie (kan. 1390 §1).

Solicytacja to nakłanianie penitenta do grzechu przeciwko szóstemu przykazaniu Bożemu podczas spowiedzi, z okazji spowiedzi lub pod pozorem spowiedzi.

- inne doniesienie oszczercze lub zniesławienie,

Kto oszczerczo donosi przełożonemu kościelnemu o przestępstwie lub w inny sposób pozbawia kogoś dobrej sławy, może być ukarany sprawiedliwą karą, nie wyłączając cenzury (kan. 1390 §2). Oszczercze doniesienie o przestępstwie to złośliwe, niezgodne z prawdą pomówienie kogoś o popełnienie przestępstwa, mogące poniżyć pomówionego w czyjejś opinii.

Zniesławienie - każde inne pozbawienie kogoś dobrej sławy

- fałszowanie prawdy za pomocą dokumentu.

* Kto sporządza fałszywy kościelny dokument publiczny albo prawdziwy zmienia, niszczy, ukrywa bądź posługuje się fałszywym (zmienionym) może być ukarany sprawiedliwą karą zależnie do ciężkości przestępstwa (kan. 1391),

*Kto w sprawie kościelnej posługuje się innym dokumentem fałszywym lub zmienionym, może być ukarany sprawiedliwą karą zależnie do ciężkości przestępstwa (kan. 1391),

*Kto w publicznym dokumencie kościelnym poświadcza nieprawdę, może być ukarany sprawiedliwą karą zależnie do ciężkości przestępstwa (kan. 1391).

9. KARY KOŚCIELNE.

Cenzura to kara, która człowieka ochrzczonego, występnego i opornego względem ustawy lub nakazu pozbawia niektórych dóbr duchowych lub złączonych z duchowymi dopóty, dopóki ten, po zaprzestaniu oporu, nie zostanie od niej uwolniony. Cenzura jest karą poprawczą, ponieważ szczególnym jej celem jest poprawa przestępcy. Istotnym warunkiem wymierzenia jej lub zaciągnięcia jest świadomy opór przestępcy względem ustawy lub nakazu.

Ekskomunika sprawia, że więzy między ukaranym a wspólnotą wiernych stają się luźne. Jest środkiem prawnym, za pomocą którego Kościół przestępczego wiernego uznaje za niezdolnego do życia we wspólnocie, a w konsekwencji pozbawia go niektórych dóbr, jakie nabył z racji przynależności do niej. Nie pozbawia ona samej przynależności do wspólnoty, jako że znamię chrztu jest nieusuwalne, lecz tylko dobrodziejstw, jakie daje współuczestnictwo kościelne.

Ekskomunika, ze względu na wyjątkowo niekorzystną pozycję ekskomunikowanego we wspólnocie Kościoła, jest najcięższą karą kościelną. Jako taka jest przepisana za najcięższe przestępstwa.

Interdykt w prawie kanonicznym oznacza cenzurę, która wiernemu pozostającemu we wspólnocie Kościoła, zabrania korzystania z niektórych dóbr duchowych. Interdykt różni się od ekskomuniki nie tylko mniejszą liczbą zakazów, lecz także tym, że nie wyklucza ze współuczestnictwa z wiernymi.

Suspensa jest cenzurą, która duchownemu zabrania wykonywania wszystkich lub niektórych aktów władzy święceń bądź władzy rządzenia albo korzystania z uprawnień bądź pełnienia obowiązków związanych z urzędem. Jest to więc kara poprawcza, która dotyczy tylko duchownych.

Skrypt powstał na podstawie wykładów z prawa kanonicznego prowadzonych przez ks. dr. Mariana Szczepańskiego.

Wydanie II poprawione i uzupełnione.

Opracowanie i skład komputerowy II wydania: dk. Piotr Rutkowski

W Kościele Wschodnim istnieje 13 okoliczności.

Ustawodawstwo cywilne z 1964 roku wyznaczyło taką samą granicę wiekową.

Jeśli chrztu udzielono w Kościele katolickim lub katolickich kościołach wschodnich to jest ważny przez sam fakt; problem występuje odnośnie chrztu w kościołach protestanckich.

W przypadku, gdy ktoś formalne występuje z Kościoła składa oświadczenie proboszczowi lub ordynariuszowi miejsca o wystąpieniu na piśmie lub ustnie w obecności 2 świadków i ten fakt odnotowuje się w księdze ochrzczonych.

Od tego momentu nie wolno mu sprawować sakramentów.

Został przyjęty przez kompetentną władzę - przełożonego, w imieniu Kościoła Apostolskiego.

Zob. kan. 108.

W prawie kanonicznym ta przeszkoda obowiązywała do 1983 roku.

Tak długo będzie obowiązywał, dopóki będzie błędem zwykłym. Występuje on wtedy, gdy strona nie wie o tym, że małżeństwo jest nierozerwalne, ale i tak chce z drugą stroną żyć do końca życia. Może wystąpić również błąd determinujący wolę zawierającego małżeństwo, np. strona pragnie zawrzeć małżeństwo rozerwalne, bo gdyby się nie udało to się rozwiedzie, lub gdyby wiedziała o nierozerwalności, to by nie brała ślubu.

Na bazie teorii liberalnej pojawiły się zaręczyny 7. letnich dzieci.

Chodzi tutaj o jedność i nierozerwalność małżeństwa, o jego cele: wspólnota całego życia i zrodzenie i wychowanie potomstwa, a także o sakramentalność małżeństwa.

O to pytać zwłaszcza w przypadku małżeństw mieszanych np. z protestantami lub z ateistami, a także z katolikami nie praktykującymi

Wg kan. 1551 do świadczenia są zdolne te osoby, które skończyły 14 lat i są wolne od chorób psychicznych.

Zbiór Lubelski, formularz nr 24 str. 417 i nr 25 str. 418

Instrukcja z 1998 r. art. 17.

Licencji nie może wystawić proboszcz miesięcznego miejsca zamieszkania.

Proszę uzupełnić wiadomości o kanon 844.

Łącznie z małżeństwami mieszanymi traktuje inne podobne wypadki.

W przypadku sekt trzeba zachować ostrożność co do wniosku, że skoro chrzest był to jest ważny. Gdy tego się nie zbada może się okazać, że małżeństwo jest nieważne z tytułu przeszkody różnej wiary.

Por. Instrukcja Episkopatu z 1989 r. nr 4, wzór rękojmi w zbiorze lubelskim nr 4 str. 394.

Jej wzór znajduje się w zbiorze lubelskim nr 12 str. 404.

Instrukcja Episkopatu z 1989 r. nr 86.

Instrukcja Episkopatu z 1989 r., zbiór lubelski nr 5 str. 395.

Formularz lubelski nr 12 str. 404.

Prośba o dyspensę - zbiór Lubelski str. 420.

Rytuał sakramentu małżeństwa z 1996 r. nr 32.

Rytuał sakramentu małżeństwa z 1996 r. nr 29.

Rytuał sakramentu małżeństwa. z 1996 r. nr 36.

Instrukcja z 1989 nr 6.

Są to przyczyny uprawniające do uważnienia małżeństwa w zawiązku.

Istnieje możliwość, że fakt może zostać ujawniony.

Zbiór lubelski, formularz 33, str. 226.

Wzór pisma sporządzonego przez proboszcza znajduje się w zbiorze lubelskim nr 34 str. 427.

Proszę przeczytać dekret ordynariusza miejsca z 1984 roku odnośnie spowiedzi generalnej.

33

---