SPIS TREŚCI:

I. Geneza

II. Przynależność do metod

III. Klasyfikacja dramy i jej techniki

IV. Cele

a) za źródłem

b) mój namysł metodyczny

V. Przygotowanie dramy

VI. Zasady

VII. Przebieg

VIII. Bibliografia

I. GEZEZA

Termin DRAMA pochodzi od greckiego słowa “drao” i oznacza “działam”, “usiłuję”. W języku angielskim słowo „drama” ma wiele znaczeń. Określa zarówno gatunek utworu literackiego, jak i teatr, a także nazwę artystyczno - społecznego przedmiotu szkolnego i specyficznej, opartej na roli, metody dydaktyczno - wychowawczej (A. Dziedzic). W języku polskim istnieją trzy odrębne pojęcia: dramatu, teatru i dramy. Nazwę dramy jako metody edukacyjnej pedagogika polska zapożyczyła bezpośrednio z języka angielskiego i z anglosaskiej tradycji uczenia - wychowywania.

W książce “Drama w szkole podstawowej” (H. Machulska i inni, 1997) autorzy wymieniają kilku twórców dramy, między innymi Johna Deweya, Dorothy Heathote, Gavina Boltona lecz wydaje nam się, że najważniejszą postacią jest Brian Way, znany jako twórca „biblii dramy”. B. Way zajął się szczególnie dramą w wychowaniu dzieci i młodzieży. Do niepowtarzalnych wartości pracy tego autora należy zwrócenie uwagi na najistotniejsze funkcje dramy, która:

• stwarza rzadką możliwość natychmiastowego wejścia w sytuację, czyniąc z tego ważne dla teraźniejszości odkrycie,

• ułatwia odtwarzanie ludzkich dążeń i ma moc przybliżania zamierzchłych czasów; z suchej informacji czyni „za pomocą intuicji i wyobraźni głębokie doświadczenie, równie ważne dla serca i duszy, jak i umysłu” (cyt. za red. Łobocki, 2001, str. 57).

Drama wykorzystuje naturalną skłonność człowieka do naśladownictwa i zabawy, do życia fikcją, odwołuje się do spontanicznej, właściwej jego naturze ekspresji aktorskiej. Uczy samodzielności myślenia i działania, aktywności i otwartości, rozwija emocje, wyobraźnię i fantazję, wykształca umiejętność współpracy w grupie.

Mimo, że drama wyrosła z teatru, różni się od niego wieloma istotnymi cechami: nie ma tutaj reżysera, podziału na aktorów i widzów, drama umożliwia czynny udział każdej osobie, uczestnicy improwizują, zachowują się naturalnie, koncentrując i angażując się na określonej sytuacji, celem dramy jest pełny rozwój indywidualności człowieka (A. Dziedzic i inni, 1992).

W Polsce drama zaczęła się rozwijać w połowie lat 80-tych. Dotarła do nas poprzez angielski teatr edukacyjny. Pierwsze kontakty miały miejsce w warszawskim Teatrze Ochoty. Zajmująca się w nim sprawami edukacyjnymi Halina Machulska zorganizowała pierwsze warsztaty dramowe dla polskich nauczycieli i instruktorów teatralnych, animowane przez zespół Greenwich Young People`s Theatre Company z Londynu.

Teorią i praktyką dramy zajmuje się od 1985 roku Krystyna Pankowska.
W roku 1986 powstał Polski Ośrodek Międzynarodowego Stowarzyszenia Teatrów dla Dzieci i Młodzieży (ASSITEJ). Od 1991 r. ukazuje się kwartalnik “Drama”.

II. PRZYNALEŻNOŚĆ DO METOD

Według typologii Okonia (W. Okoń, 1998) drama należy do grupy metod waloryzacyjno-eksponujących. Metody waloryzacyjne zwracają uwagę na emocjonalne przeżywanie i ocenianie rzeczywistości. Jest ona zarówno metodą impresyjną jak i ekspresyjną. Jako metoda impresyjna (od łac. impressio - wrażenie, odczucie, przeżycie) posługuje się dziełem malarskim, literackim jako źródłem twórczej inspiracji uczniów. Uczniowie zdobywają wiadomości o dziele i jego twórcy. W pełnym skupieniu oglądają je, czytają, starają się wyrazić jego główną ideę, znaczenie i wyciągnąć wnioski dotyczące własnego postępowania, postawy.

Metody ekspresyjne posługują się licznymi wariantami. Głównie polegają na „stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają , bądź odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je przeżywają” (W. Okoń, 1998, str.270).

III. KLASYFIKACJA DRAMY I JEJ TECHNIKI

Autorem klasyfikacji poziomów dramy ze względu na stopień złożoności organizacji zajęć jest Gavin Bolton (H. Machulska, 1997).Wyróżnił on cztery zasadnicze grupy (poziomy) zajęć z młodzieżą. Są to (rys. poniżej):

A- ĆWICZENIA

• proste doświadczenia

• wprawki dramatyczne

• ćwiczenia dramowe

• gry

• inne formy artystyczne

B- GRY DRAMOWE

C- TEATR

D- DRAMA WŁAŚCIWA

Najniższy poziom (A) jest najobszerniejszy. Bolton umieścił w tej grupie prawie wszystko, co przyczynia się do rozwoju psychofizycznego osobowości dziecka. Począwszy od rozwijania pięciu zmysłów, poprzez rozwój wyobraźni, fantazji, sprawności intelektualnej, emocji, wrażliwości i intuicji. Na poziomie ćwiczeń powinien pracować każdy, kto chce wywołać zaciekawienie lekcją.

Poziom ten obejmuje pięć działów:

• proste doświadczenia - są to różnorodne, nieskomplikowane formy, realizowane w krótkich odcinkach czasowych, rozwijające koncentrację i refleks oraz wrażliwość zmysłów: słuchu, wzroku, dotyku, smaku i węchu,

• wprawki dramatyczne- wykorzystują proste doświadczenia aby, bazując na nich pobudzać wyobraźnię (nie ma tu bezpośredniego oddziaływania bodźców na analizatory),

• ćwiczenia dramowe - są bliższe strukturom dramy właściwej, charakteryzują się sytuacjami które zawierają konflikt. Mogą to być, między innymi: ćwiczenia typu dokończ opowiadanie, zmień zakończenie opowiadania, praca w parach - gdzie uczniowie próbują się wzajemnie przekonać o swych racjach, scenki i sytuacje improwizowane( M. Szymańska, 1998),

• gry - są niezależne od dramy właściwej. Koncentrują się na rozwijaniu sprawności fizycznej i intelektualnej. Ważne są dla rozwijania koncentracji, refleksu i aktywności. Ich związek z dramą wynika z założenia, że sprawności psychomotoryczne wspomagają cele ogólne, specyficzne dla dramy, sprzyjają harmonijnemu rozwojowi dziecka, przyczyniają się do samorealizacji uczniów i wzmacniają ich poczucie wspólnoty,

• inne formy artystyczne - rozwijają dyspozycje artystyczne uczniów (zajęcia typu: rysunek, taniec, śpiew, malowanie, pisanie tekstów, fotografowanie, rzeźbienie).

POZIOM B - gry dramowe są już formą rozwiniętą, otwartą, charakteryzują się wyraźnymi związkami z dramą właściwą. Mają swoje miejsce akcji, sytuację wyjściową. Uczestnicy akcji wchodzą w role. Na tym poziomie bardzo ważne jest przygotowanie prowadzącego. Nauczyciel musi bardzo dokładnie opracować temat gier dramowych, cele, formy, oraz polecenia, ponieważ sama drama jest już wielką improwizacją.

POZIOM C - zajęcia przy pomocy środków TEATRALNYCH; zorientowane są głównie na robienie pokazu, spektaklu i formy służącej rozwojowi aktorskiemu, scenograficznemu, tanecznemu, itp.

POZIOM D - w dramie właściwej prowadzący dramę musi bardzo dokładnie i starannie zaplanować temat, cele, strategie, techniki i sytuacje wyjściowe oraz ustalić miejsce zdarzeń, a także role dla uczniów i nauczycieli (robi to w porozumieniu z uczestnikami). Zajęcia są przeprowadzone tak, aby umożliwiły odkrycie ukrytych znaczeń w improwizowanych przez uczniów sytuacjach i konfliktach. Drama ma doprowadzić do realizacji celów - odkrywania pogłębionego zrozumienia poznawczej rzeczywistości społecznej lub praw nauki.

W dobrze prowadzonej lekcji dramowej cała osobowość ucznia nastawiona jest na proces odkrywania; wiedza jest interioryzowana - za pomocą “magicznego jak gdyby” przeżyta naprawdę. Zdobyta wiedza przyśpiesza przyswajanie dalszych istotnych wiadomości, które będą służyły do kreatywnego realizowania się w dorosłym życiu.

H. Machulska, w swojej książce „Drama w szkole podstawowej”(1997) podała następujące przykłady strategii dramowych:

• „Pięć poziomów świadomości w stop-klatce” (czynności, motywacji, oczekiwań, modeli i wzorów, przekonań),

• „Antycypacja i retrospekcja” (wyprzedzanie i spojrzenie wstecz),

• “W płaszczu eksperta”,

• „Teatr forum”,

• „Telefon zaufania”,

• „Nauczyciel w roli”.

A. Dziedzic wyodrębniła cztery grupy technik (podkreślając, że jest to klasyfikacja pragmatyczna). Należa do nich ( za: M. Szymańska, 1998):

• typowe role (rozmowy w rolach, wywiady, improwizacje)

• konwencje rzeźby, obrazu, filmu (żywe obrazy, stop-klatki)

• techniki plastyczno - manualne (rysunki, plany, makiety, przedmioty, modele, kostiumy, muzeum)

• ćwiczenia głosowo-pisemne (list, pamiętnik)

IV. CELE

1. CELE (za H. Machulską, A. Pruszkowską, J. Tatarowiczem Drama w szkole podstawowej)

• wspieranie rozwoju indywidualnego,

• pobudzenie myślenia i czucia (emocji),

• dążenie do samodzielności i autonomii przeżywania, działania i myślenia,

• ułatwienie samopoznania,

• kształtowanie wrażliwości uczniów (rozbudzanie jej na potrzeby psychiczne drugiego człowieka),

• doskonalenie umiejętności wyrażania własnych myśli, uczuć,

• pobudzanie do aktywności,

• rozbudzenie intuicji, wyobraźni,

• rozwijanie twórczego myślenia,

• budowanie i umacnianie pewności siebie i motywacji do działania,

• motywowanie do uczenia się (uczenie poprzez działanie - uczestnictwo w ćwiczeniach opartych na rozwiązywaniu zadań i podejmowaniu decyzji),

• pobudzanie do wzbogacania wiedzy,

• bogacenie słownictwa związanego z nazywaniem doznań i uczuć (stanów emocjonalnych) i wartościowaniem czynów człowieka,

• kształtowanie poczucia odpowiedzialności,

• kształtowanie odpowiednich zachowań społecznych, przygotowanie go samokształcenia i samorealizacji,

• uczenie skutecznych zachowań pozwalających osiągnąć zamierzony cel,

• kształcenie umiejętności pracy w zespole,

• wzmacnianie więzi emocjonalnych z drugim człowiekiem,

• wytwarzanie poczucia bezpieczeństwa i zaufania w pracy z innymi,

• współdziałanie w grupie,

• kształtowanie umiejętności rozwiązywania konfliktów,

2. CELE (namysł dydaktyczny)

W odniesieniu do analizowanej literatury, można stwierdzić, iż nie została stworzona odpowiednia klasyfikacja celów dramy, nie ma też ich spójności (poszczególni autorzy różnie je formułują). Korzystając z różnych opracowań (m.in. Śnieżyński, 2001, Łobocki, 2001, Machulska, 1997), opracowałyśmy kolejność metodyczną celów dramy, które winny być realizowane.

Ponieważ drama to metoda polegająca na oddziaływaniu na sferę przeżyć i uczuć, a prawidłowy rozwój uczuciowości doprowadza do pełnej dojrzałości, uwzględniając właściwą hierarchię ogólnoludzkich wartości uznałyśmy, iż klasyfikacja celów powinna mieć następującą kolejność :

• budzenie i rozwój aktywności motorycznej (rozwój plastyki ciała),

• rozwój głębokich pokładów aktywności emocjonalnej,

• rozwój procesu internalizacji wartości,

• uczenie samodzielności myślenia i działania,

• wyzwalanie dyspozycji twórczych,

• sprzyjanie rozwojowi refleksji i wyobraźni,

• wykształcanie umiejętności podejmowania decyzji oraz samodzielności w próbach rozwiązania problemu,

• uczenie się komunikowania bezsłownego,

• wykształcanie w sobie empatii,

• wyrabianie umiejętności współżycia w grupie (poczucia współpracy

i współodpowiedzialności),

• rozwijanie więzi w grupie - klasie,

• wykształcenie szerszej świadomości społecznej,

• uwrażliwienie na problemy otaczającego świata,

• uczenie się kompromisu i odpowiedzialności,

• przygotowanie do pełnienia różnych ról życiowych,

• pobudzanie ciekawości ucznia,

• wzajemne przyswojenie treści przez uczniów,

• wyeliminowanie nawyków utrudniających życie,

• samodzielna interpretacja tekstów i wydarzeń,

• swobodne mówienie,

• autentyczny odbiór utworu,

• rozwijanie i wzbogacanie słownictwa

V. PRZYGOTOWANIE DRAMY

Najistotniejsza w dramie jest WIELKOŚĆ GRUPY. Pożądaną liczebnością jest 10 do 15 osób. Jest to grupa wystarczająco duża, aby dać poczucie działania w zespole a jednocześnie sprzyjająca uzyskaniu dobrej psychicznie atmosfery.

Kto może uczestniczyć w dramie? Zasadniczo każdy, począwszy od wieku przedszkolnego. W grupie dramowej mogą się znaleźć zarówno osoby z wadami wymowy jak również, obok normalnie funkcjonujących, niepełnosprawne. I jedni i drudzy są w stanie za pomocą dramy zdobywać góry i oceany, pokonywać niebezpiecznych przeciwników... W dramie bowiem jak w baśni, wszystko zdarzyć się może.

POMIESZCZENIE I WYPOSAŻENIE - przestrzeń potrzebna do ćwiczeń to sala, w której nasza grupa mogłaby się swobodnie poruszać, bez wzajemnego przeszkadzania sobie. Może stanowić ją pusta sala lekcyjna w której nie są potrzebne meble.

Propozycje wyposażenia sali:

-magnetofon,

-oświetlenie punktowe i stałe,

-instrumenty muzyczne,

-przybory do rysowania i malowania,

-kostiumy,

-rekwizyty (np. lustro, zegar, laska, itp.).

PRZYGOTOWANIE DRAMY - dobrze przygotowana drama daje szansę uzyskania pożądanych efektów. Sama jest formą improwizacji w trakcie jej trwania, lecz wymaga starannego przemyślenia przez nauczyciela. Przede wszystkim należy wcześniej ustalić:

a) jaki jest cel podejmowanego tematu?

b) czy drama stanowić będzie tylko fragment analizy tematu, czy też cały blok zajęciowy?

100. jak zaplanujemy strukturę zajęć?

d) jakich użyjemy technik podstawowych?

e) z jakich materiałów pomocniczych będziemy korzystać?

VI. PRZEBIEG

Odbywa się ona w kilku fazach, każdy nauczyciel musi wypracować własny sposób działania.

Oto przykładowa struktura sesji dramy, składająca się z 5 etapów:

1. Wszyscy uczestnicy siedzą w kole. Rozpoczynamy od ćwiczeń rozluźniających i koncentrujących, wprowadzających w atmosferę spotkania i motywujących do pracy.

2. Koncentracja uczestników na głównym temacie spotkania.

3. Grupa dzieli się na 3-4 osobowe zespoły i tworzy improwizowane sceny na wprowadzony w części drugiej temat. Uczestnicy pracują sami z niewielką tylko, w razie potrzeby, pomocą prowadzącego. Nauczyciel daje polecenia i zadaje (przemyślane) pytania, które realizują założone wcześniej cele. Jest to główna faza zajęć.

4. Każdy zespół prezentuje swoją pracę pozostałym uczestnikom. Prezentacja odbywa się za pomocą wymiany doświadczeń, nigdy na zasadzie konkurencji!

5. Ostatni etap, to rozmowa uczestników kończąca prezentacje, podsumowanie.

VII. ZASADY

1. Właściwy dobór tematu do dramy - powinien być interesujący dla uczniów i inspirujący ich do działań kreatywnych.

2. Natychmiastowe pobudzenie zainteresowania uczniów.

3. Wprowadzenie tematu krótko i konkretnie, następnie niezwłoczne przejście do działania, oddając rozwój akcji w ręce uczestników.

4. Używanie języka prostego, zrozumiałego dla uczniów.

5. Unikanie wartościowania, bycie życzliwym, taktownym, stosowanie pochwał jako przejaw uznania dla wysiłków i twórczej pracy uczniów.

6. Unikanie korygowania błędów językowych uczniów w trakcie trwania działań dramowych.

7. Umiejętność przyznawania się do własnej niewiedzy.

8. „Podążanie za uczniem”, śledząc jego tok myślenia i przekładania go na działanie.

9. Używanie różnych, łatwo dostępnych materiałów pomocniczych i rekwizytów w celu zainspirowania i ożywienia samodzielnej pracy uczniów.

10. Umożliwienie uczestnikom dramy swobodnego wypowiedzenia się.

11. Poprowadzenie ćwiczeń wstępnych - zwiększa to zdyscyplinowanie uczniów oraz ich koncentrację, co umożliwia pełniejsze zaangażowanie w trakcie zajęć.

12. Zapewnienie uczniom atmosfery bezpieczeństwa i otwartości.

13. Umożliwienie rezygnacji z udziału w scence przez ucznia.

14. Stworzenie sytuacji wyjścia z roli po odegraniu scenki.

VIII. LITERATURA

1. B. Way - “Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży” WSiP ,1995 W-wa

2. K. Pankowska - Edukacja przez dramę” WSiP , 1997 W-wa

3. H. Machulska, A. Pruszkowska, J. Tatarowicz - “Drama w szkole podstawowej” WSiP, 1997 W-wa

4. red. M. Łobocki - “Praca wychowawcza z dziećmi i młodzieżą” Wyd. UMCS , 2001 Lublin

5. M. Taraszkiewicz - “Jak uczyć lepiej” Wyd. CODN, 2000 W-wa

6. M. Szymańska- “Drama w nauczaniu początkowym. Przewodnik metodyczny nauczyciela” Wyd. JUKA ,1998

7. M. Śnieżyński - “Dialog edukacyjny” Wyd. Naukowe PAT, 2001 K-ów

8. W. Okoń - “Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej” Wyd. Żak , 1998

9. Brudnik i inni -”Ja i mój uczeń pracujemy metodami aktywnymi”

---