SYSTEM POLITYCZNY RP (dr hab. W. Jednaka)

1. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela w Polsce (w myśl Konstytucji z 1997 r.)

Moim zdaniem dr Jednaka skupi się na politycznych prawach i wolnościach, ale inne też trzeba umieć, bo tworzą kontekst prawny. Nie ma sensu przepisywać Lisickiej czy Skrzydły, bo tam są tłumaczenia z polskiego na nasze.

Rozdział II konstytucji RP - WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA

ZASADY OGÓLNE

Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.

Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.

Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa.

Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie.

Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.

Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.

Podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej.

Kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji.

Wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa.

WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE

Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia.

Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.

Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.

Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.

Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.

Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.

Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.

Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. (zasada domniemania niewinności)

Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu.

Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw, nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.

Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.

Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.

Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.

Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.

Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.

Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.

Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa.

Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.

Zasady i try gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa.

Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.

Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mogą podlegać ograniczeniom określonym w ustawie.

Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.

Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe.

Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.

Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.

Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio.

Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.

Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.

Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych.

Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.

Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjątkiem przypadków określonych w ust. 2 i 3.

Ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję:

1) został popełniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz

2) stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku.

Nie wymaga spełnienia warunków określonych w ust. 2 pkt 1 i 2 ekstradycja mająca nastąpić na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej, w związku z objętą jurysdykcją tego organu zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji.

Ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela.

W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.

Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie.

Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi.

WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE

Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa.

Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.

Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.

Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami.

Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.

Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.

Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.

Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.

Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach.

Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.

Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.

Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa.

WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE

Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.

Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.

Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.

Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa.

Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę.

Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa.

Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa.

Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.

Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa.

Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa.

Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.

Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.

Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.

Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku

Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.

Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.

Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa.

Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.

Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa.

Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa.

Zapewnia się autonomię szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie.

Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych.

Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa.

Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.

Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych.

W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.

Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka.

Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury.

Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.

Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.

Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.

Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania.

Ochronę praw lokatorów określa ustawa.

Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa.

ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW

Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.

Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.

Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.

Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56.

Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

Praw określonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i art. 74-76 można dochodzić w granicach określonych w ustawie.

OBOWIĄZKI

Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne.

Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.

Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.

Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa.

Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie.

Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.

2. Zasady prawa wyborczego (wybory parlamentarne, prezydenckie, samorządowe) oraz polityczne konsekwencje ewolucji ordynacji wyborczej do parlamentu.
Wybory parlamentarne 1989:

Ordynacja wyborcza, przyjęta 7 kwietnia 1989 roku, wprowadzała system większości bezwzględnej w wyborach do obu izb parlamentu. W wypadku nieuzyskania przez żadnego z kandydatów ponad 50% ważnie oddanych głosów, przeprowadzana była druga tura, z udziałem dwóch kandydatów, którzy zdobyli największą ilość głosów (do zwycięstwa wystarczała już zwykła większość głosów).

Ordynacja wyborcza do sejmu 1991r:

Art. 1.

1.Wybory do Senatu RP odbywają się przy odpowiednim zastosowaniu przepisów ordynacji wyborczej do Sejmu RP jeżeli niniejsza ustawa nie stanowi inaczej.

2. Wybory do Senatu odbywają sie łącznie z wyborami do Sejmu.

3. Kadencja Senatu rozpoczyna się i kończy jednocześnie z kadencją Sejmu.

Art 2.

1.Do Senatu wybiera się 100 senatorów według zasady większości w okręgach wyborczych

2. Okręgiem wyborczym do Senatu jest obszar województwa

3. w okręgu wyborczym wybiera się dwóch senatorów, a w okręgach obejmujących obszar województwa warszawskiego i województwa katowickiego wybiera się po trzech senatorów.

nie wprowadzono progów wyborczych, zastosowano metodę Hare-Niemeyera, wybory odbywały się w dużych okręgach wyborczych (od 7 do 17 mandatów, średni wymiar okręgu - 10,3, wybory do Senatu odbywały się w dalszym ciągu według zasady większościowej.

Ordynacja wyborcza do senatu 1991 :

Art. 1.

Wybory posłów na Sejm RP są powszechne, bezpośrednie, równe, i wolne oraz przeprowadzane w głosowaniu tajnym.

Art. 2.

Do Sejmu RP wybiera się według zasady proporcjonalności 460 posłów, z tym, że:

1. 391 posłów wybiera się z okręgowych list kandydatów na posłów w wielomandatowych okręgach wyborczych,

2. 69 posłów wybiera się z ogólnopolskich list kandydatów na posłów, powiązanych z okręgowymi listami kandydatów na posłów

Art. 3.

Każdy wyborca ma jeden głos

Ordynacja wyborcza: sejm i senat 1993:

Zachowano zasadę proporcjonalności w rozdzielaniu mandatów w Sejmie i zasadę głosowania większościowego do Senatu. Pozostawiono listę krajową, wprowadzono jednak zasadę, iż mogą z niej korzystać jedynie te komitety, które w skali kraju uzyskały ponad 7% głosów. Ordynacja wprowadzała jednak trzy nowe przepisy: po pierwsze, zastosowano progi wyborcze - 5% dla partii politycznych i 8% dla koalicji, po drugie, zmniejszono rozmiar okręgów wyborczych - średnia rozmiaru okręgu wynosiła 7,4 , w porównaniu ze średnią 10,3 w poprzednich wyborach, po trzecie, zmieniono metodę liczenia głosów na metodę d'Hondta.

Ordynacja wyborcza do sejmu 2001:

Metoda d'Hondta.

W Polsce mamy do czynienia z systemem proporcjonalnym w nierównych pod względem wielkości wielomandatowych okręgach wyborczych. Terytorium państwa podzielone jest na 41 okręgów, których wielkość wynosi od 7 do 19 mandatów (średnia wielkość to 11,2), są to więc okręgi średnie i duże4. Próg ustawowy wynosi 5% dla pojedynczych partii, 8% dla koalicji wyborczych i jest ustanowiony na poziomie krajowym. Do obsadzenia jest 460 mandatów, a ich przydział odbywa się przy użyciu metody d'Hondta. Wyborcy oddają jeden głos preferencyjny na półotwartą listę.

Art. 136.

1. W celu przeprowadzenia wyborów do Sejmu tworzy się wielomandatowe okręgi wyborcze, zwane dalej okręgami wyborczymi

2. w okręgu wyborczym wybiera się co najmniej siedmiu posłów

3. okręg wyborczy obejmuje obszar województwa lub jego część. Granice okręgu wyborczego nie mogą naruszać granic wchodzących w jego skład powiatów i miast na prawach powiatu

Ordynacja wyborcza do senatu 2001:

Art. 191.

1. W celu przeprowadzenia wyborów do Senatu tworzy się na obszarze poszczególnych województw okręgi wyborcze

2. W okręgu wyborczym wybiera się od dwóch do czterech senatorów

3. Okręg wyborczy obejmuję obszar województwa lub jego części. Granice okręgu wyborczego nie mogą naruszać granic okręgów wyborczych utworzonych dla wyborów do Sejmu

Wybory prezydenckie 1990:

Art. 8b.

1. Jeżeli w wyborach, o których mowa w art. 1. żaden z kandydatów na prezydenta RP nie uzyska więcej niż połowę ważnie oddanych głosów, 14go dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie

2. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali największą liczbę głosów

3. Jeżeli którykolwiek z dwóch kandydatów, o których mowa w ust. drugim wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim wypadku datę ponownego głosowania odracza się o 14 dni.

4. Za wybranego na urząd prezydenta RP w ponownym głosowaniu uznaje się tego kandydata, który otrzymał więcej głosów.

5. W wypadku o którym mowa w ust. 3. PKW niezwłocznie informuje, w drodze uchwały, o dopuszczeniu nowego kandydata do wyborów w ponownym głosowaniu oraz podaje do publicznej wiadomości datę przeprowadzenia ponownego głosowania.

Ordynacja wyborcza do rad gmin 1990:

Art. 8.

1. W gminie (mieście) do 40 000 mieszk. radni wybierani są w jednomandatowych okręgach wyborczych. Za wybranego uznaje się kandydata, który uzyskał najwięcej głosów.

2. W mieście powyżej 40 000 mieszk. radni wybierani są w wielomandatowych okręgach wyborczych. Podziału mandatów pomiędzy listy kandydatów dokonuje się odpowiednio do łącznej liczby głosów oddanych na kandydatów danej listy. Mandaty przypadające dla danej listy otrzymują zgłoszeni na tej liście kandydaci, którzy uzyskali najwięcej głosów.

Art. 11.

1. Okręg wyborczy obejmuje wyborców zamieszkałych na części obszaru działania rady.

2. Przy ustalaniu okręgów wyborczych należy uwzględnić przestrzenne, ekonomiczne i społeczne uwarunkowania wyznaczające więzi oraz interesy miejscowej wspólnoty obywateli zamieszkujących na obszarze tworzonego okręgu

3. W gminach na terenach wiejskich okręgiem wyborczym powinno być sołectwo lub kilka sołectw. Podział sołectwa na dwa lub więcej okręgi wyborcze może nastąpić tylko w wypadku, gdy jest to konieczne dla zachowania normy przedstawicielstwa.

Art. 12.

1. W każdym okręgu wyborczym tworzonym dla wyboru rady w gminie (mieście) do 40 000 mieszk. tworzy się okręgi wyborcze, w których wybiera się od 5 do 10 radnych.

Obowiązująca ordynacja samorządowa:

Wybory samorządowe w Polsce - wybory członków organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego:

• rad gmin,

• rad powiatów,

• sejmików województw

oraz (od 2002) jednoosobowych organów wykonawczych gmin - wójtów, burmistrzów, prezydentów miast. W gminach liczących do 20.000 mieszkańców wybory samorządowe odbywają się według ordynacji większościowej, w systemie większości względnej (w okręgach jednomandatowych według zasady FPTP (Wyborca wybiera wtedy jednego kandydata spośród zgłoszonych), w okręgach wielomandatowych , natomiast w gminach liczących powyżej 20.000 mieszkańców, a także w powiatach i województwach - według systemu proporcjonalnego, w którym głosy wyborców przelicza się na mandaty według reguły d'Hondta, preferującej duże ugrupowania. Obecny system wyborczy jest szeroko krytykowany jako centralistyczny i prowadzący do upolitycznienia organów samorządu terytorialnego (dotyczy to wyborów według reguły proporcjonalnej).

KONSEKWENCJE WYBORÓW PARLAMENTARNYCH

WYBORY 1989:

• element rywalizacji wystąpił w pełni w wyborach do Senatu i w Sejmie w obrębie 35% miejsc przyznanych bezpartyjnym, z tego względu badanie związku między niektórymi chociaż elementami systemu wyborczego a co najmniej stopniej jego dysproporcjonalności jest możliwe,

• rozmiar okręgu nie miał bezpośredniego wpływu na proporcjonalność, okręgi były dwu i trzy mandatowe (wg Antoszewskiego) lub 2-5 (wg Jednaki), ale wyborca dysponował taką liczbą głosów, jaka była liczba mandatów w okręgu i nie wolno mu było swoich głosów kumulować, działał więc tak jakby uczestniczył równocześnie w wyborach w dwóch lub trzech okręgach jednomandatowych,

• można przyjąć, że wybory z 1989 r. odbywały się w warunkach zbliżonych do tych , jakie cechuje połączenie okręgów jednomandatowych z formułą większości bezwzględnej, co stwarzało (zwłaszcza w Senacie) najbardziej korzystną sytuację dla ugrupowania, które okaże się najsilniejsze,

• można przyjąć, że stopień dysproporcjonalności jest tym wyższy, im mniejsza będzie różnica między ugrupowaniem zwycięskim, a następnym z kolei (Solidarność uzyskała 67,69% głosów i 99% proc. mandatów w Senacie),

• rozmiar redukcji efektywnej liczby partii - traktując koalicję rządową jako całość możemy obliczyć, że efektywna liczba partii na poziomie wyborczym wynosi 1,7, natomiast na poziomie parlamentarnym 1,0 (99% mandatów dla Solidarności) - bardzo redukcyjny, wręcz dyskryminujący system,

• uprawnienia wyborcy - mógł wyraźnie określić swe preferencje dla jednego ugrupowania, skreślając wszystkich kandydatów aspirujących do mandatów przydzielonych innym partiom, w ten sposób zwiększyły się możliwości zarówno protestu przeciwko systemowi , jak i jego obrony,

• dodatkową okolicznością działającą tym razem wyłącznie na rzecz opozycji, stała się lista krajowa zawierająca nazwiska reprezentantów obozu władzy, dało to szansę wezwania wyborców do głosowania przeciwko całej liście, co miało jednoznaczną wymowę propagandową,

• przyjęcie systemu większości bezwzględnej w wariancie dwutorowym umożliwiło ujawnienie faktu, że apel Solidarności o skreślenie w pierwszej turze wszystkich kandydatów do mandatów przeznaczonych dla władzy przyniósł widoczny skutek - obrazuje go fakt, że w pierwszej turze przedstawiciele Solidarności obsadzili wszystkie (prócz jednego) mandaty przewidziane dla bezpartyjnych, podczas gdy koalicja PZPR-u i jego sojuszników - tylko trzy z przeznaczonych jej 262, nie uzyskując wymaganego progu 50%,

• podział mandatów na „przypisane” konkretnym ugrupowaniom oraz obsadzane w drodze swobodnej rywalizacji, wymusił taktykę obu konkurujących ze sobą bloków, Solidarność dążąc do korzystnego rezultatu, mogła nominować tylko jednego kandydata na każdy mandat przypadający bezpartyjnym, zgłoszenie większej ilości kandydatów mogło skutkować rozproszeniem głosów i utrudnić zdobycie wymaganych 50% głosów, strona rządowa by spełnić ten wymóg musiała desygnować co najmniej dwóch kandydatów na dane stanowisko, a chcąc się uwiarygodnić jako zwolenniczka demokracji, w praktyce podawała większą liczbę,

• polski przykład pokazuje również, że kształt systemu partyjnego tylko w niewielkim stopniu jest uwarunkowany systemem wyborczym (pomimo systemu większości względnej i właściwie - już było wspomniane wcześniej o co chodzi - jednomandatowych okręgów nie utrwalił się system dwublokowy).

WYBORY 1991:

niezwykle korzystne warunki dla małych partii, ułatwiające im zdobycie mandatów i produkujące drastyczną fragmentaryzację polskiej sceny parlamentarnej,

w warunkach silnej fragmentaryzacji systemu utworzenie okręgów siedmiomandatowych pozwala na jej ujawnienie już w obrębie okręgu, chyba, że dominuje w nim jedna lub dwie siły polityczne,

postanowienia ordynacji zawierały także elementy korzystne dla partii dużych - dodatkowa dystrybucja mandatów z list ogólnopolskich, na które kandydatów mogły zgłosić partie, które uzyskały określone minimum poparcia w toku kampanii wyborczej,

dodatkowa dystrybucja mandatów z list ogólnopolskich nie miała także charakteru wyrównawczego, jej premiowane były te partie, którym uda się przekroczyć próg 5% w skali kraju lub zyskać mandaty w co najmniej pięciu okręgach,

ta ostatnia ewentualność premiowała partie o znaczeniu ponadregionalnym,

stworzenie możliwości dystrybucji mandatów z list ogólnopolskich miało efekt dysproporcjonalny - procent mandatów uzyskanych przez relatywnie najsilniejsze ugrupowania jest wyższy od procentu zdobytych przez nie głosów, choć w niewielkim stopniu, można więc stwierdzić, że wbrew obiegowym opiniom, ordynacja z 1991 r. nie była nastawiona jedynie na ochronę interesów partii małych ani na maksymalną proporcjonalność,

system w niewielkim tylko stopniu determinował zachowania wyborców i partii politycznych, wyborca nie musiał brać pod uwagę ryzyka oddania głosu nie wywołującego skutku politycznego, nie głosował więc strategicznie, a kierował się jedynie własnymi sympatiami bądź uprzedzeniami czy to programowej, czy to personalnej natury,

pamiętać należy, że jeśli liczba głosów oddanych w sumie na daną listę okręgową stanowiła wielokrotność progu niezbędnego do uzyskania jednego mandatu, to wówczas głosy oddane na najpopularniejszego na niej kandydata przechodziły na te osoby z listy, które uzyskały kolejną największą liczbę głosów (choćby była ona faktyczna minimalna); rosło zatem znaczenie faktu posiadania popularnej w okręgu liderów zdolnych do wypełnienia funkcji ciągnika danej listy w sytuacji danej braku ukształtowanej lojalności partyjnej, niedoświadczenia wyborców oraz nieczytelności programów wyborczych, element personalny mógł odegrać decydującą rolę, zwłaszcza w czasie kandydowania osób znanych i popularnych,

jedną z mniej zauważanych konsekwencji polskiego systemu wyborczego był brak związku między liczbą głosów oddanych personalnie na konkretnego kandydata a faktem uzyskania bądź nieuzyskania mandatu,

w niewielkim stopniu system wyborczy wpłynął również na zachowania wyborcze partii politycznych, zachęcał do zbierania podpisów pod listami okręgowymi, mogła ona bowiem stanowić premię w postaci uczestnictwa w dodatkowej dystrybucji miejsc z list ogólnopolskich, przepis ten godził jedynie w ugrupowania regionalne popularne w jednym tylko okręgu,

możność uczestnictwa w dodatkowej dystrybucji miejsc stwarzała możność dodatkowego zapewnienia mandatu swym niepopularnych liderom poprzez umieszczenie ich na czele listy ogólnopolskiej (nie miało to większego znaczenia w praktyce, prawie wszyscy znani politycy nie mieli bowiem trudności z uzyskaniem mandatu w okręgach, w których startowali - w rezultacie polityka nominowania kandydatów na listy nie była ograniczona względami taktycznymi,

system wyborczy 1991 nie należy bez wątpienia do systemów dyskryminujących, choć osiągnięty przezeń poziom reprezentatywności nie jest wcale taki wysoki,

z wysokim stopniem proporcjonalności skorelowana jest niska wartość punktu przełomu, pierwszym uprzywilejowanym ugrupowaniem była Polska Partia Przyjaciół Piwa, która zdobywając 2,97% głosów otrzymała 3,47% mandatów,

wszystkie partie, które przekroczyły granice 3% głosów były nadreprezentowane, ale tylko w niewielkim stopniu,

współczynnik redukcji efektywnej liczby partii był wysoki i wynosił 28.

WYBORY 1993 - 1997:

ordynacja sprzyjała partiom silnym uzyskujący znaczne poparcie jednak może prowadzić do deformacji wyniku wyborów co stało się w przypadku polskim - blisko 35% uczestniczących w głosowaniu nie wprowadziło swych reprezentantów do parlamentu (klauzula zaporowa),

drastyczna redukcja efektywnej liczby partii, na poziomie parlamentarnym efektywna liczba partii wynosiła 4,0, natomiast na poziomie wyborczym 9,8 - fragmentaryzacja systemu partyjnego znacznie się zmniejszyła na arenie parlamentarnej, podczas gdy na arenie wyborczej jest nadal wysoka,

system dyskryminujący w znacznie wyższym stopniu, niż ten z 1989 r.,

głównymi beneficjentami tych wyborów z 1993 były SLD i PSL, poziom nadreprezentacji dwóch następnych ugrupowań UD i UP był już znacznie niższy, KPN i BBWR uzyskały natomiast niższy procent mandatów niż głosów,

w 1997 następuje wzrost stabilności polskiego systemu partyjnego, odnotować należy dalszy spadek liczby partii, które zdobyły miejsca w parlamencie,

utrzymana została tendencja redukcji efektywnej liczby partii zarówno na poziomie parlamentarnym jak i wyborczym.

WYBORY 2001:

ordynacja korzystna dla partii słabszych (w obawie przed nadreprezentacją SLD),

utrzymanie klauzuli zaporowych gwarantowało, że do Sejmu nie przedostanie się wiele partii politycznych,

utrzymano w mocy zasadę, że wyborca ma prawo do oznaczenia na liście partyjnej nazwiska kandydata, na którego głosuje, w połączeniu ze zniesieniem instytucji list krajowych ograniczyło to wpływ kierownictw partyjnych na skład partyjnej reprezentacji w Sejmie - efekt ten złagodzony został przez utrzymanie zasady, że komitety wyborcze autonomicznie decydują o kolejność zamieszczenia poszczególnych kandydatów na liście,

rozmiar deformacji zmniejszył się ale nie towarzyszy temu rozdrobnienie systemu - weszło tylko sześć ugrupowań,

współczynnik redukcji efektywnej liczby partii wynosi 13,9% i jest dwukrotnie niższy niż w 1997,

dalsza koncentracja poparcia,

zmniejszony poziom nadreprezentacji partii politycznych.

3. Wybory prezydenckie 1990-2005 (uczestnicy, przebieg kampanii, rezultaty wyborów)

• polityczna funkcja wyborów - zadania jak wybory mają do spełnienia w ramach systemu

politycznego danego państwa

1. funkcja kreacyjna- doprowadzenie do wyłonienia instytucji władzy państwowej

- powinny odzwierciedlać preferencje polityczne wyborców oraz być zdolne do efektywnego sprawowania władzy

2. funkcja legitymizacyjna- poparcie wyrażone przez obywateli w akcie głosowania daje

zwycięskim ugrupowaniom czy politykom mandat do rządzenia,

który jest „odnawiany” przy każdej kolejnej elekcji.

3. funkcja artykulacyjno- mobilizacyjna- wybory są okazją do ujawnienia i skonfrontowania

interesów rozmaitych grup społecznych

- interesy te są przetwarzane przez uczestników

rywalizacji wyborczej w programy polityczne, które

mają im zjednać poparcie

- wyrażenie przez obywatela w akcie głosowania

poparcia dla danego polityka lub ugrupowania oznacza

jednocześnie przyzwolenie na realizację określonej

koncepcji politycznej

- aktorzy starają się wpłynąć na aktywność polityczną

obywateli i skłonić ich do pożądanych zachowań.

- wybór prezydenta w wyborach powszechnych przyczynia się do pogłębienia polaryzacji i

fragmentaryzacji sceny politycznej

- dysfunkcjonalne konsekwencje tego typu wyborów:

1) w sfragmentyzowanych systemach politycznych dwaj czołowi kandydaci mogą uzyskać

nieznaczną przewagę nad pozostałymi, a nawet wywodzić się z tej samej strony politycznego

spektrum .

2)jeden z kandydatów może być outsiderem wobec systemu partyjnego i nie posiadać własnej

bazy w parlamencie

3)większość popierająca ostatecznego zwycięzcę nie zawsze reprezentuje homogeniczny

politycznie elektorat czy rzeczywistą koalicję partii politycznych

4)zwycięzca, początkowo popierany jedynie przez mniejszość elektoratu, może przejawiać

tendencję do uznania siebie za reprezentanta „prawdziwej”, plebiscytarnej większości.

5)oczekiwanie, że wybory rozstrzygną się dopiero w II turze, zachęca polityków dla

uczestnictwa w I turze albo w nadziei na przejście do ostatecznej rozgrywki albo dla

zwiększenia własnej siły przetargowej w procesie udzielania poparcia czołowym kandydatom.

- ta metoda wyboru prezydenta zmniejsza szanse budowania koalicji programowych w przyczynia

się do zwiększenia stopnia fragmentaryzacji systemu politycznego

II. Wybory prezydenckie z 19 lipca 1989r.

- przeprowadzenie pośrednich wyborów wynikało z konieczności obsadzenia nowego urzędu, na

mocy noweli konstytucyjnej z kwietnia 1989r.

- określono, że Senat połączony z Sejmem w Zgromadzenie Narodowe dokona wyboru Prezydenta

pierwszej kadencji bezwzględną większością głosów. Kandydata na Prezydenta zgłosić może ¼

posłów i senatorów.

- wyniki wyborów do parlamentu spowodowały, że kwestia obsadzenia urzędu została na nowo

otwarta

- Wzmocniona opozycja dysponując 260mandatami w Zgromadzeniu Narodowym, miała realną

szansę na podjęcie skutecznej walki i najwyższy urząd w państwie

- na korzyść opozycji działały 2 czynniki:

a)dezorientacja elity władzy, zepchniętej do głębokiej defensywy po porażce wyborczej

b)rozbudowane oczekiwania wyborców- wyniki elekcji jako zapowiedź szybkich zmian

ustrojowych

- jednak nie doszło do konfrontacji między PZPR-em a Solidarnością

- 19 lipca 1989r. Zgromadzenie Narodowe przystąpiło do wyboru prezydenta, wyłącznym

kandydatem był W. Jaruzelski.

- imienne głosowanie nad kandydatura Jaruzelskiego- 544 posłów i senatorów

- 11 członków OKP-u nieobecnych + 7 członków tego klubu oddało głosy nieważne

- dlatego wymagana większość bezwzględna wynosiła 269 głosów

- za 270głosów

- przeciw 233 gł.

- wstrzymanie 34gł.

III. Wybory prezydenckie z listopada 1990r.

1) odbywały się w całkiem odmiennej sytuacji politycznej:

a)radykalnie zmieniło się otoczenie międzynarodowe Polski- reżimy komunistyczne utraciły

władzę w krajach bloku

radzieckiego

b)początek 1990r. przyniósł zasadniczą zmianę układu sił politycznych w Polsce

c)29 stycznia 90r. XI Zjazd PZPR-u podjął decyzje o zakończeniu działalności tej partii

d)nastąpiło gwałtowne pogorszenie nastrojów społecznych związane z ekonomiczną „terapią

szokową”, zastosowaną przez wicepremiera Balcerowicza

e) kryzys zaufania do nowej władzy stał się wyraźnie widoczny podczas wyborów

samorządowych w maju 1990r.

f) główny czynnik- gwałtowna polaryzacja solidarnościowej Polski

2)dekompozycja obozu rządzącego(antykomunistów):

- wiosną 1990r. grupa polityków skupiona wokół „Tygodnika Solidarność”(r. naczelny- J.

Kaczyński)wystąpiła przeciwko „próbom zmonopolizowania sceny politycznej” przez część

solidarnościowej elity skupionej wokół premiera Mazowieckiego i B. Geremka.

- Kaczyński żądał m.in. odrzucenia porozumień Okrągłego Stołu i zerwania z postkomunistycznym

układem w sferze władzy- cele te zostały zawarte w deklaracji programowej Porozumienia

Centrum.

- pierwsza publiczna konfrontacja 2 nurtów z Solidarności- posiedzenie Komitetu Obywatelskiego

przy Lechu Wałęsie 6.1990r.

a) Lech Wałęsa- opowiedział się po stronie zwolenników idei politycznego „przyspieszenia”, z

tego powodu z Komitetu wystąpiło 63 członków w tym: Frasyniuk, Kuroń, Michnik .

b) Mazowiecki i jego zwolennicy w lipcu powołali Ruch Obywatelski- Akcja Demokratyczna-

opowiedzieli się przeciwko koncepcji „przyspieszenia, uznając że należy stosować metody

prawne, parlamentarne, wzmacniać role sądów, nie dopuścić do metod, które zaprzepaszczają

demokratyczne zdobycze. Ewentualne wybory prezydenckie powinny być powszechne i

bezpośrednie

3)decyzja o wyborach:

- przyjęto, że najpierw odbędą się powszechne, bezpośrednie wybory prezydenckie, następnie

wybrany zostanie nowy parlament, którego zadaniem będzie m.in. uchwalenie nowej

konstytucji

- 27.09.90r. parlament uchwalił nowelę konstytucyjną- skrócenie kadencji urzędującego

prezydenta oraz zasada wyboru głowy państwa w głosowaniu powszechnym

- termin wyborów- 25 listopad 90r., wymagana bezwzględna większość głosów do zwycięstwa

4) kandydaci:

• Lech Wałęsa-

• Tadeusz Mazowiecki

• L. Moczulski - lider KPN

• R. Bartoszcze - zgłoszony przez PSL

• W. Cimoszewicz- popierany przez postkomunistyczną lewicę

• Stanisław Tymiński- niezależny polski przedsiębiorca, działający w Kanadzie i Peru

Kandydaci 3-6 startowali by sprawdzić przyszłe poparcie dla ich opcji (partii) politycznych w wyborach parlamentarnych(sprawdzenie popularności)

5) Cechy kampanii:

- nie doprowadziła do przedstawienia społeczeństwu programów politycznych, ukazujących

perspektywę dalszych reform ekonomicznych, kształt przyszłego systemu politycznego czy

choćby spójną koncepcje prezydentury

- toczyła się w sferze ogólnikowych haseł i symboli, pełno było w niej personalnych ataków i

demagogicznych obietnic

- taki przebieg kampanii wyborczej był niekorzystny zwłaszcza dla Mazowieckiego- im bliżej

terminu głosowania tym bardziej widoczny był w sondażach spadek poparcia dla ówczesnego

premiera

6) Wyniki I tury wyborów prezydenckich z 25.11.90

• Wałęsa - 40% głosów

• Tymiński- 23,1%

• Mazowiecki- 18,1 % - klęska

• Cimoszewicz- 92% - znak, że cały czas jest miejsce dla postkomunistów

• Bartoszcze - 7,1% - zły prognostyk dla PSL

• Moczulski - 2,5%

Klęska Mazowieckiego postawiła Wałęsę w niekomfortowej sytuacji.

Mazowiecki podał się do dymisji z funkcji premiera

7) Elektorat poszczególnych kandydatów( badania socjologiczne)

• Mazowiecki - przede wszystkim osoby z wyższym wykształceniem, zamieszkałe w miastach

powyżej 100 tyś. Mieszkańców

• Wałęsa - osoby starsze z wykształceniem podstawowym

• Bartoszcze- głównie mieszkańcy wsi o wykształceniu podstawowym i zawodowym

• Cimoszewicz- relatywnie większe poparcie wśród wyborców z miast średniej wielkości ( do

100tyś mieszkańców) z wykształceniem średnim i wyższym

• Moczulski- poparcie malało wraz z wiekiem i wzrostem wykształcenia wyborców

• Tymiński- poparli go przede wszystkim ludzie w wieku 18-25 lat, robotnicy, gospodynie

domowe, niżej wykwalifikowani pracownicy umysłowi, uczniowie i studenci, część

prywatnego biznesu, mieszkańcy małych miast.

- był to kandydat osób sfrustrowanych, które się zawiodły i na PZPR i na

Solidarności, ponieważ nie jest lepiej lecz nawet gorzej.

8)Kampania wyborcza przed II turą

- po raz pierwszy prowadzona w tak brutalny sposób ze strony polityków i mediów

- obaj kandydaci zarzucali sobie agenturalną przeszłość, dążenie do zamachu stanu i dyktatury

- przeciwko Tymińskiemu opowiedziały się polskie mass media, stosując wszelkie metody

propagandowej manipulacji.

- kościół także przeciwko Tymińskiemu

- Mazowiecki wprost wezwał swój elektorat do poparcia kandydatury Wałęsy

9)Wyniki II tury wyborów:

- odbyła się 9.12.1990r.

1. Wałęsa - 74,2% ważnych głosów

2. Tymiński- 25,8%

- 22.12 po złożeniu ślubowania, nowy prezydent objął swój urząd

IV. Wybory prezydenckie z listopada 1995r.

1)Sytuacja polityczna:

- zasadniczo odmienna niż w 1990r.

- po okresie dominacji na scenie politycznej centroprawicowych partii, w wyborach

parlamentarnych w 1993r. zwyciężyły SLD i PSL

- główny rzecznik interesów politycznych polskiej prawicy- prezydent L. Wałęsa, będący w

ostrym konflikcie z rządzą koalicja SLD- PSL

- atut prezydenta w sporach z koalicja- Mała Konstytucja(1992r)- zwiększała zakres władzy

głowy państwa

- u progu kampanii wyborczej Wałęsa znalazł się w izolacji - Bezpartyjny Blok Wspierania

Reform- nie stanowił siły politycznej, która mogłaby samodzielnie zapewnić Wałęsie

reelekcje

- wybory zapowiadały się jako konfrontacja 2 bloków politycznych:

a)rządzącej lewicy- potwierdzenie sukcesu z 1993r., spokojne warunki sprawowania

władzy

b)prawicy- utrzymanie stanowiska głowy państwa, kontrola poczynań większości

parlamentarnej.

2)Kandydaci:

- ostatecznie Państwowa Komisja Wyborcza zarejestrowała Az 17 kandydatów na urząd

prezydenta

- odrzucono zgłoszenie Tejkowskiego który nie zebrał 100tys podpisów

- 3 grupy kandydatów:

a)”faworyci” wyborów- kandydaci reprezentujący poważne siły polityczne, poparcie w

sondażach :

1.A. Kwaśniewski- lider SLD

2.L. Wałęsa- reelekcja

3.J. Kuroń - kandydat Unii Wolności, wg sondaży najbardziej lubiany polityk

4. H. Gronkiewicz- Waltz - prezes NBP, najpoważniejsza kandydatura rozważana

podczas Konwentu św. Katarzyny

5. T. Zieliński - zgłoszony przez Unię Pracy, Rzecznik Praw Obywatelskich

b)liderzy partyjni oraz inni znani politycy, którzy nie mieli raczej szans na zwycięstwo, ale

start w wyborach pozwalał im na propagowanie programów lub popraw wizerunku:

1.J.Olszewski

2.W.Pawlak

3.J.Korwin-Mikke

4.L.Moczulski

5.L.Kaczyński

6.A. Lepper

7.M. Markiewicz

c)spoza elity politycznej

1.L.Bubel

2.T.Koźluk

3.B.Pawłowski

4.K.Piotrowicz

5.J.Pietrzak- satyryk

Przed I turą głosowania swoje kandydatury wycofały 4 osoby:

Kaczyński, Moczulski, Markiewicz, Pawłowski.

3)Sondaże

a)maj 1995r. - poparcie: Kwaśniewski 20%

Kuroń i Zieliński po ok. 15%

Wałęsa 8%

Gronkiewicz-Waltz 4%

b)wrzesień - Kwaśniewski 21%

Zieliński 11%

Kuroń 8%

Gronkiewicz- Waltz 15%

Wałęsa - 12%

4)Cechy kampanii przed I turą:

- po raz pierwszy nowy rodzaj inicjatywy politycznej- która wzywa by nie głosować na

Kwaśniewskiego tzw. inicjatywa 3/4 , która starała się zakłócić jego kampanię wyborczą

- Wałęsa i Kościół ostrzegali przed wyborem „postkomunisty” na stanowisko prezydenta

- polaryzacja sceny politycznej wg schematu „postkomuniści”- „Solidarność” była korzystna

także dla Kwaśniewskiego, który mógł liczyć na większą mobilizację tradycyjnego

elektoratu SLD oraz na poparcie części „negatywnego” elektoratu Wałęsy.

5)Wyniki I tury wyborów z 5.11.95:

1. Kwaśniewski - 35,11% głosów 6 275 670

2.Wałęsa - 33,11%

3.Kuroń - 9,22%

4.Olszewski - 6,83

5.Pawlak - 4,31

6.Zieliński - 3.53

7.Gronkiewicz-Waltz - 2.76

8. Korwin- Mikke - 2,40

9.Lepper - 1,32

10.Pietrzak - 1,12

11.Koźluk - 0,15

12.Bubel - 0,04

- wyniki świadczyły, że ostateczna rywalizacja między A. Kwaśniewskim a L. Wałęsą będzie

bardzo wyrównana

- o wyniku wyborów miały rozstrzygnąć głosy 1/3 wyborców ,którzy poparli wyeliminowanych

Kandydatów

6)Cechy kampanii przed II turą:

- kampania negatywna-obliczona na zdyskredytowanie konkurenta

- Kwaśniewskiemu zarzucono podanie w zgłoszeniu do PKW informacji o posiadaniu wyższego

wykształcenia, mimo że nie obronił pracy magisterskiej na Uniwerku Gdańskim

- tzw. Sprawa polisy - pominięcie w poselskim oświadczeniu majątkowym Kwaśniewskiego

faktu nabycia przez jego żonę akcji firmy ubezpieczeniowej na korzystnych warunkach

- Wałęsie zarzucono niezapłacenie podatku od 1 mln dolarów, otrzymanego od firmy Warner

Bros

- znaczenie debat TV - novum

- znacznie zadecydowały na głosowaniu i poparciu

- znacznie lepsze wrażenie zrobił Kwaśniewski

- odbyły się 12 i 15 listopada

- pokazały Wałęsę jako awanturnika, nie chcącego współpracować

7)Elektorat kandydatów:

• Wałęsa - wraz z wiekiem rosło dla niego poparcie

- w grupie powyżej 60. roku życia głosowało ponad 59% wyborców

- także przewaga wyborców w przedziale 50-59 lat

- osoby dla których ważnym doświadczeniem były wydarzenia z 1980-81r.

- przewaga wśród osób z wykształceniem podstawowym i wyższym

- przede wszystkim przedsiębiorcy, specjaliści i wolne zawody, gospodynie

domowe, emeryci i renciści

- najlepsze wyniki w województwach południowo-wschodniej Polski-

nowosądeckie, tarnowskie, rzeszowskie, krakowskie oraz gdańskie

b)Kwaśniewski- ponad 53% wyborców poniżej 30 lat

- częściej ludzie z wykształceniem zawodowym i średnim

- wygrał w małych i średnich miastach oraz na wsi

- największe poparcie wśród pracowników służb mundurowych, bezrobotnych,

rolników, oraz kierowników zakładów

- wygrał w 34 ówczesnych województwach

- największe poparcie we wrocławskim(70%), koszalińskim, płockim,

leszczyńskim.

8)Wyniki II tury wyborów z 19.11.95:

a)Kwaśniewski - 51,72%

- poparło go 85% ówczesnych zwolenników SLD, 66% UP, 52%PSL-u

b)Wałęsa - 48,28%

- głosowali zwolennicy BBWR- u 77%, KPN-u 64%, UW50%, oraz 49%

respondentów, którzy ogłosili się jako zwolennicy „prawicy”

- rozstrzygnięcia wyborów wywołały poważny kryzys polityczny

- do Sadu Najwyższego wpłynęło 600 tyś. Protestów wyborczych złożonych przez

zwolenników Wałęsy.

-zawierały one zarzut wprowadzenia w błąd wyborców co do wykształcenia Kwaśniewskiego

-spośród 17 sędziów, tylko (aż) 5 zgłosiło zdanie odrębne - wybory były ważne

- 23.12.95r Kwaśniewski złożył ślubowanie przed Zgromadzeniem Narodowym.

V. Wybory prezydenckie z 8 października 2000r.

• Sytuacja polityczna:

- znów koabitacja- prezydent i rząd reprezentowały przeciwne bieguny sceny politycznej, dość

częste konflikty między głową państwa a większością parlamentarną.

- Kwaśniewski miał zdecydowaną przewagę we wszystkich sondażach

• Kandydaci:

- PKW zarejestrowała 13 kandydatów

- 3 grupy kandydatów:

a)grono „faworytów:

1.Kwasniewski

2.M. Krzaklewski

3. A. Olechowski- niezależny, bezpartyjny

b)okazja do propagowania programu i wizerunku własnej partii oraz określenia

rzeczywistych wpływów wśród wyborców:

1.P. Ikonowicz

2.J. Kalinowski

3. A. Lepper

4.J. Korwin- Mikke

5.J. Olszewski

6 J. Łopuszański

7.L. Wałęsa

c)”egzotyczni kandydaci”:

1.gen. T. Wilecki - szef Sztaby Generalnego

2.B. Pawłowski- prywatny przedsiębiorca

3. D. Grabowski- prywatny przedsiębiorca

Przed głosowaniem swoją kandydaturę wycofał Olszewski ,wezwał swoich wyborców do głosowania na Krzaklewskiego.

• Cechy kampanii wyborczej:

- dość spokojny charakter

- próbę zdyskredytowania A. Kwaśniewskiego podjął jedynie sztab wyborczy

Krzaklewskiego, emitując materiał filmowy z wizyty prezydenta w Kaliszu, gdzie minister

Siwiec w obecności Kwacha żartował z zachowania papieża i jego zwyczaju całowania

ziemi, na którą przybywa

- prezentacja filmu nie przyniosła oczekiwanych skutków

• Wyniki wyborów:

1. Kwaśniewski - 53,90% 9 485 224

2. Olechowski - 17,30%

3.Krzaklewski - 15.57%

4.Kalinowski - 5.95%

5.Lepper - 3.05%

6.Korwin- Mikke 1,43

7. Wałęsa - 1.01

8. Łopuszański - 0,79

9. Grabowski - 0,51

10. Ikonowicz - 0,22

11.Wilecki - 0,16

12.Pawłowski - 0,10

• Elektorat kandydatów:

a)Kwaśniewski - potwierdził swoje wpływy w miastach do 100 tyś. Mieszkańców(60%)

- wygrał wybory we wszystkich województwach

- uzyskał największe poparcie w Polsce północnej i zachodniej(lubuskie,

kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie)

- najmniejsze poparcie w Polsce południowo-wschodniej

-głosowało 94% elektoratu SLD z wyborów z 1997r., 51% zwolenników

UP, 26% UW, 25% PSL- u , 17% ROP-u z 1997r. oraz 12% tych, którzy

poparli w 1997r. AWS.

- wykształcenie wyższe 15%, podstawowe 13%

b)Olechowski - stosunkowo dobre wyniki wśród wyborców do 24. roku życia, wśród

najstarszych wyborców 11%

- blisko 1/3 zwolenników ma wykształcenie wyższe, a tylko 7% podstawowe

- głosowano częściej w miastach powyżej 500 tyś. Mieszkańców, słabo

natomiast wypadł na obszarach wiejskich

- najlepsze wyniki w województwach: małopolskim(ok23%), pomorski,

mazowieckim

- trzon elektoratu stanowili sympatycy UW (64%,którzy w wyborach z 97r,

poparli tą partię), po blisko 25% wyborców AWS- u , ROP-u, UP.

c)Krzaklewski - blisko 30% poparcia wśród wyborców powyżej 60. roku życia, najmniej

w grupie 18-24.

- największy elektorat w województwach podkarpackim, małopolskim,

mazowieckim, pomorskim

- głosowali przede wszystkim sympatycy AWS- u(51% tego bloku z 97r.),

oraz ROP-u23%, tylko 4%dawnych wyborców UW

VI. Funkcje polityczne wyborów prezydenckich w Polsce- ciągłość i zmiana

- rywalizacja z którą mieliśmy do czynienia w wyborach prezydenckich, powodowała stosunkowo

dużą mobilizację elektoratu, o czym świadczyła wysoka, jak na polskie warunki frekwencja

podczas kolejnych głosowań:

1.1990r. - I tura 60,6%

II tura 53,4%

2.1995r. - I tura 64,69

II tura 68,23

3. 2000r. - 61,1%

- kolejne elekcje prezydenckie odbywały się w zasadniczo odmiennych okolicznościach, które

różnicowały ich funkcje polityczne

a)cechy elekcji z 89r. - spełniła funkcje kreacyjną , doprowadzając do faktycznego powstania

nowego organu władzy państwowej

- dała nowemu prezydentowi legitymizacje

- wybory te obniżyły na pewien czas poziom konfliktów politycznych i przyniosły Polsce pewną stabilizacje

- stabilizacja korzystna była z kilku względów :

1. Poprawiła wiarygodność Polski w oczach naszych sąsiadów

2. umożliwiła solidarnościowej opozycji wypracowanie koncepcji przejęcia władzy

3. ukształtowanie się koabitacji

- w niewielkim stopniu spełniły funkcje mobilizacyjna i artykulacyjną-

charakter pośredni i nierywalizacyjny

b)cechy elekcji z 90r.- spełniła funkcje kreacyjną

- nowy prezydent uzyskał znacznie szerszy zakres legitymizacji swojej władzy

niż jego poprzednik

- rzadko spotykany typ rywalizacji - rywalizacja wielu ośrodków władzy,

przebiegająca na różnych płaszczyznach

- funkcja artykulacyjna była bardzo słabo zaznaczona

- zasadnicza funkcja- stworzenie możliwości politycznego rozwiązania

kryzysu na najwyższych szczeblach władzy, który wytworzył się w wyniku

podziałów w elitach Solidarności.

- doprowadziły do przesilenia politycznego- przyniosły upadek rządu

Mazowieckiego i utworzenie „prezydenckiego” gabinetu Bieleckiego

c)cechy elekcji z 95r - zaznaczona funkcja mobilizacyjna

- duża mobilizacja elektoratu

- zaznaczona także funkcja artykulacyjna

- przyspieszyły proces konsolidacji polskiego systemu partyjnego, rozpoczęty

po wyborach parlamentarnych w 93r.

- potwierdzenie prymatu SLD na lewicy

d)cechy elekcji z 2000r. - oprócz kreacyjnej, spełniły przede wszystkim funkcje legitymizacyjną

- potwierdzenie politycznego autorytetu Kwaśniewskiego

- wyrażenie przez większość wyborców uznania dla sposobu sprawowania

urzędu

- funkcja artykulacyjna- udział w wyborach licznej grupy kandydatów-

promowanie własnych ugrupowań politycznych- wstęp do kampanii przed

wyborami parlamentarnymi w 2000r.

- zapoczątkowały proces głębokiej przebudowy sceny politycznej ,

obejmujący praktycznie wszystkie siły polityczny na prawo od SLD.

Inne cechy wszystkich elekcji:

- metody walki politycznej gwałtownie zaostrzały się , często opóźniały niezbędne reformy

polityczne i ekonomiczne, podważały zaufanie społeczne do reform, systemu politycznego i

elit politycznych

4. Wybory parlamentarne 1991-2005 (uczestnicy, główne tezy programowe, przebieg kampanii, rezultaty, polityczna struktura Sejmu)

Andrzej Antoszewski - Ewolucja systemu wyborczego do Sejmu.

Na początek, dla krótkiego przypomnienia:

Wybory w 1989 r.:

• Wybory większościowe, większość bezwzględna.

• Okręgi wyborcze od 2 do 5 mandatów, jednak wyborca nie miał możliwości kumulowania głosów, więc zachowywał się jakby uczestniczył w wyborach w kilku okręgach jednomandatowych.

• Konkretne miejsca w Sejmie były przypisane dla 'strony rządowej' i dla strony 'niezależnej' - w ten sposób wyborcy nie podejmowali decyzji politycznych (dla jakiej formacji przypadnie konkretny mandat, tylko kto z jej kandydatów go obejmie).

• Lista krajowa dla koalicji rządowej (która jednak sromotnie przepadła).

Konsekwencje systemu wyborczego:

• Współczynnik proporcjonalności - 69 (liczony tylko dla Senatu, bo tam wybory były wolne)

• Współczynnik redukcji partii na arenie parlamentarnej (liczony tylko dla Senatu, bo tam wybory były wolne) - 41.

• System większości bezwzględnej stworzył dwubiegunową rywalizację, która jednak zadziałała tylko w tych wyborach - w następnych już rozpadła się jak domek z kart.

• W związku z powyższym kandydaci, którzy nie uzyskali poparcia OKP, mieli mniejsze szanse na wybór, zgodnie z psychologicznym efektem Duvergera, zgodnie z którym wyborcy głosowali na tego, kto ma największą szansę na wygraną.

• Ugrupowania strony rządowej by się pokazać od 'demokratycznej' strony musiały na jedno miejsce wystawić co najmniej dwóch kandydatów, w praktyce jednak wystawiły znacznie więcej, co spowodowało bardzo kiepski wynik w pierwszej turze (głosy na koalicję się po prostu rozproszyły po różnych kandydatach).

Wybory w 1991 r.:

• 37 okręgów

• Średni rozmiar okręgu - 10,5 mandatu (od 7 do 17 mandatów)

• Metoda proporcjonalna, formuła Hare-Niemayera.

• Brak klauzuli zaporowej.

• Lista krajowa - 69 mandatów (dla partii, które zdobyły 5% głosów lub mandaty w co najmniej 5 okręgach). Na liście tej stosowano formułę Sainte-Lague, wersję zmodyfikowaną.

Konsekwencje systemu wyborczego:

• Współczynnik proporcjonalności wyniósł 91.

• Punkt przełomu na poziomie 2,97%, jednak sama nadreprezentacja dla żadnej z partii nie przekroczyła poziomu 1,5%.

• Współczynnik redukcji efektywnej liczby partii - 28. ELP 13,9 dla areny wyborczej i 10 dla areny parlamentarnej.

• Formuła wyborcza, brak klauzuli zaporowej i zastosowany rozmiar okręgów promowały partie małe, zwłaszcza w dużych okręgach, czego wynikiem było to, że dwie największe partie nie zdobyły w sumie więcej niż 24% głosów.

• Z drugiej strony, dystrybucja mandatów z listy krajowej nie była dystrybucją wyrównawczą a promowała partie które zdołały przekroczyć 5% poparcia, czyli w tamtych warunkach, partie duże.

• Był to 'słaby' system wyborczy, nie determinował on w żaden sposób zachowań wyborców, którzy nie musieli się przejmować tym, że oddadzą pusty głos(brak klauzuli zaporowej), dlatego nie głosowali 'strategicznie'.

• Cały ten 'hiperproporcjonalny' system zaowocował wyjątkową niestabilnością gabinetów w Sejmie.

Wybory w 1993 i 1997 r.:

• 52 okręgi.

• Średni rozmiar okręgu - 7,5 mandatu (najmniejsze okręgi miały 3 mandaty do obsadzenia)

• Metoda proporcjonalna, formuła d'Hondta.

• Klauzula zaporowa - dla partii 5%, dla koalicji 8%.

• Lista krajowa - 69 mandatów (dla partii, które zdobyły co najmniej 7% głosów).

Konsekwencje systemu wyborczego dla roku 1993:

• Współczynnik proporcjonalności - 64,4. Przyczyną tego był znaczny procent głosów oddanych na koalicje i ugrupowania które nie przekroczyły klauzuli zaporowej.

• Współczynnik redukcji efektywnej liczby partii - 59. ELP dla areny wyborczej - 9,8, dla parlamentarnej 3,9.

• Wysoki poziom nadreprezentacji dwóch największych ugrupowań - 16% dla SLD i 12% dla PSL.

Konsekwencje systemu wyborczego dla roku 1997:

• Wzrost poziomu stabilności systemu partyjnego - dalszy spadek ELP dla areny wyborczej(choć miało to też związek z ustawą o partiach politycznych) i parlamentarnej(powstały dwa duże bloki, które koncentrowały poparcie). ELP dla areny wyborczej - 4,2; dla parlamentarnej 2,9.

• Dwie powyższe wartości dają w sumie współczynnik redukcji efektywnej liczby partii na poziomie 30 i jest to dwukrotny spadek w stosunku do 1993 r.

• Zmniejszony rozmiar nadreprezentacji - dla AWS wyniósł on 9,86%, dla SLD 8,52%, a następna UW była już podreprezentowana (spadek liczby mandatów w stosunku do uzyskanych głosów o 0,37 pkt procentowego).

Wybory w 2001 r.:

• 41 okręgów.

• Średni rozmiar okręgu - 11,2 mandatu (od 7 do 19 mandatów)

• Metoda proporcjonalna, formuła Sainte-Lague.

• Klauzula zaporowa - 5% dla partii, 8% dla koalicji.

• Zniesiono listę krajową.

Konsekwencje systemu wyborczego:

1. Poziom proporcjonalności - 90.

2. Współczynnik redukcji ELP wynosił 13,9 i znów był dwukrotnie wyższy niż w poprzednich wyborach.

3. Niski poziom nadreprezentacji - dla SLD-UP wynosił on tylko 6%, a najsłabsza PO miała 1% nadreprezentację. Co jednak ważne, żadna partia w Sejmie nie była podreprezentowana, co świadczyć może o dalszej koncentracji głosów wyborców na partiach, które mają szansę pokonać próg wyborczy.

Konkluzje ogólne:

Od 1991 r. sukcesywnie w Polsce wprowadzany jest taki system wyborczy który ma zapobiegać nadmiernemu rozdrobnieniu parlamentu i stabilności rządów.

Wybory parlamentarne w latach 1989 - 2001

• Model rywalizacji wyborczej

-Wynik wyborczy jest produktem wzajemnych oddziaływań między Patriami i wyborcami.

-Partie strukturyzują wybór elektoratu, wyborcy wpływają na partyjną strukturę parlamentu.

-4 elementowa typologia rywalizacji wyborczej:

ELEKTORAT:

- zdeterminowany

- niezdeterminowany

SPOSÓB RYWALIZACJI PARTII POLITYCZNYCH:

- rywalizacja minimalna (uczestniczą co najmniej 2 partie)

- rywalizacja wielopartyjna ( uczestniczą co najmniej 3 partie)

Elektorat ustrukturyzowany i nieustrukturyzowany

- Elektorat ustrukturyzowany - to taki, którego decyzje wyborcze są efektem trwałej identyfikacji partyjnej wynikającej za struktury podziałów socjopolitycznych.

- Elektorat nieustrukturyzowany - wyborca oddając swój głos reaguje na konkretne kwestie polityczne istotne w danym momencie. Wyborcy są raczej słabo związani z partiami.

Na podstawie wyżej opisanych zmiennych można wyróżnić cztery modele rywalizacji wyborczej:

• „Klasowy - zamknięty” - w którym elektorat jest zdeterminowany, a rywalizacja ma charakter minimalny.

• „wytyczony szlak” - w którym mamy do czynienia z niezdeterminowanym elektoratem oraz minimalną rywalizacją partyjną.

• „ustrukturyzowany” - w którym elektorat jest zdeterminowany, a rywalizacja ma charakter wielopartyjny.

• „otwarty” - w którym zachowania elektoratu nie są zdeterminowane, a rywalizacja jest wielopartyjna.

Od 1989 roku w Polsce występuje rywalizacja otwarta. Elektorat partii jest wyraźnie niezdeterminowany, a rywalizacja przebiega w układzie wielopartyjnym.

WYBORY PARLAMENTARNE Z 4 CZERWCA 1989 r.

Podczas obrad Okrągłego Stołu ustalono zasady gry obowiązujące w trakcie wyborów. W wyborach nie dopuszczono do bezpośredniej rywalizacji o mandaty poselskie kandydatów PZPR - u i opozycji. W kontrakcie przewidziano, iż 65% miejsc w izbie niższej (299) mandatów otrzymają PZPR, ZSL, SD, PAX, PZKS i UChS, a 35% miejsc (161 mandatów) kandydaci bezpartyjni.

- Wybory przeprowadzone zostały na podstawie większościowej ordynacji wyborczej i okręgów wielomandatowych, których było 108.

9 - 2 mandatowych

27 - 3 mandatowych

34 - 4 mandatowe

38 - 5 mandatowe

W każdym okręgu wyborczym co najmniej jeden mandat przeznaczono dla kandydata bezpartyjnego. Powstała również lista krajowa, na której znalazło się 35 kandydatów, żaden z opozycji. Większość bezwzględna była warunkiem zdobycia głosu z tej listy.

W rezultacie wybory te można nazwać plebiscytem, ponieważ elektorat wyrażał przede wszystkim wotum nieufności wobec ówczesnego reżimu politycznego.

I TURA (4 VI 1989)- 62,32% wyborców, w sumie 33 - 40% ogółu uprawnionych do głosowania poparło „Solidarność”, a 25 - 27% oddało głosy na PZPR. W I turze kandydaci „Solidarności” otrzymali 72,5% oddanych głosów, a kandydaci PZPR otrzymali 53,1%. 25% wyborców oddało głos zarówno na „Solidarność ” jak i reprezentantów PZPR - u. Komuniści nie byli przygotowani do kampanii wyborczej, wykorzystywali zagrania polityczne znane im do tej pory, „Solidarność” pomimo, iż nie miała doświadczenia w prowadzeniu kampanii była dużo lepiej przygotowana, przede wszystkim kandydaci dobrze znali program wyborczy. „Solidarność” bezspornie zwyciężyła, Ruch Komitetów Obywatelskich oprócz jednego zdobył wszystkie mandaty do sejmu oraz 99 mandatów do senatu. We wszystkich okręgach niezbędne było przeprowadzenie II tury aby wyłonić posłów z list PZPR-u. Spośród 35 kandydatów z listy krajowej tylko 2 zdobyło mandaty, co było totalną porażką dla PZPR-u

Można powiedzieć, że wybory w 1989 wybory rozpoczęły demokratyzację polityki w Polsce, bo:

- możliwe było swobodne zgłaszanie kandydatów przez różne siły polityczne

- swobodnie można było formułować program wyborczy

- zagwarantowane było uczciwe przeprowadzenie wyborów.

WYBORY Z 27 PAŹDZIERNIKA 1991 r.

Przede wszystkim pierwotnie zgodnie z ustaleniami Okrągłego Stołu pierwsze wolne wybory do parlamentu miały odbyć się w 1993 r. Ale partie dążyły do przyspieszenia. Np. SdRP - wybory prezydenckie ukazały nastroje antysolidarnościowe, obawiano się, że gdyby poprawiła się sytuacja gospodarcza Polski to nastroje polityczne zmienią się na niekorzyść SdRP, z drugiej strony PC obawiało się, iż jeśli sytuacja w państwie pogorszy się to wywoła to nastroje antysolidarnościowe.

- Kampania wyborcza przebiegała pod hasłami lustracji i dekomunizacji, na arenie wyborczej pojawiło się dużo partii, w wyniku tego przyjęto proporcjonalną ordynację wyborczą , kraj podzielono na 37 okręgów wyborczych. Do kampanii przystąpiło 111 ugrupowań, zarejestrowano 82 komitety wyborcze

- Samodzielnie startowały - Unia Demokratyczna, Unia Polityki Realnej, Polska Partia Przyjaciół Piwa, NSZZ „Solidarność”, Mniejszość Niemiecka, Solidarność Pracy, Partia X (za fałszerstwa usunięto ją z rywalizacji)Partia Chrześcijańskich Demokratów

- Listy zblokowane -

- Kongres Liberalno Demokratyczny (Unia Wielkopolan, Związek Górnośląski, Zrzeszenie Kaszubsko - Pomorskie i Niezależne Zrzeszenie Studentów

- Konfederacja Polski Niepodległej (Polska Partia Ekologiczna „Zieloni”, Polski Związek Zachodni, Blok Ludowo - Chrześcijański

- Koalicje wyborcze -

- Sojusz Lewicy Demokratycznej (SdRP, OPZZ, ZSMP, Demokratyczna Unia Kobiet, Związek Komunistów Polskich „Ploretariat”)

- Wyborcza Akcja Katolicka (Zjednoczenie Chrześcijańsko Narodowe, Chrześcijański Ruch Obywatelski, Unia Laikatu Katolickiego, Federacja Organizacji Kresowych)

- Polskie Stronnictwo Ludowe - Porozumienie Ludowe (PSL „Solidarność”, PSL „Mikołajczykowskie”, NSZZ RI „Solidarność”)

- Porozumienie Obywatelskie Centrum - (Porozumienie Centrum, Polskie Forum - Ludowo- chrześcijańskie „Ojcowizna”, Komitety Obywatelskie)

-Chrześcijańska Demokracja (Koalicja PAX i PZKS-u)

27 października 1991 wyłoniono nowy parlament, wybrano 391 posłów z list okręgowych, a 69 z listy krajowej, UD i SLD otrzymały po 12% oddanych głosów, uzyskały poparcie zaledwie 1/10 ogółu uprawnionych do głosowania, łącznie 9 najliczniejszych partii (uzyskały 409 mandatów) otrzymało poparcie 31,84% ogółu uprawnionych, a pozostali posłowie (w liczbie 51) poparcie tylko 6,4% elektoratu. Spośród 111 partii 82 nie zdołały wejść do parlamentu i łącznie uzyskały poparcie 2,52 wyborców. Frekwencja wynosiła 43,2%

WYBORY Z 19 WRZEŚNIA 1993

- wybory te były również przedterminowe

- W maju dokonano zmiany prawa wyborczego - (przyjęcie formuły d'Hondta, podział kraju na 52 okręgi wyborcze), wprowadzono trzy rodzaje progów wyborczych (5% dla partii politycznych, 8% dla koalicji, 7% dla list krajowych)

- Do wyborów w 1993 przystąpiło 25 komitetów, w 52 okręgach zarejestrowało się 11 partii - (BBWR, KPN, KLD, NSZZ „Solidarność”, Partia X, PSL, PSL - PL, SLD, UD, UP, UPR. Koalicje - SLD i KKW „Ojczyzna”, W prawie wszystkich okręgach zarejestrowały się KdR, KKW „Ojczyzna”, PC, Samoobrona

Listy zblokowane utworzyły

- PC Zjednoczenie Polskie

- Koalicja dla Rzeczypospolitej

Kampania w 1993 roku dotyczyła 3 kwestii (stosunku do reform realizowanych przez UD, KLD, ZChN,- stosunku do możliwości przejęcia władzy przez komunistyczną lewicę, - oceny przeszłości)

- 19 września odbyły się wybory, frekwencja wynosiła 52,08%. Ugrupowania prawicowe, na które łącznie oddano34,52% głosów nie otrzymały mandatów. Każde z 18 ugrupowań otrzymało po mniej niż 1% głosów. Wynikało to z braku zakorzenienia tych partii w społeczeństwie. Żadna z partii nie była w stanie utworzyć jednopartyjnego rządu. W sejmie znalazły się 3 partie lewicowe (SLD, PSL, UP) i formacje prawicowe (UD, BBWR, KPN). Władzę sprawowała koalicja SLD(171 mandatów), PSL(132 mandaty)

WYBORY Z 21 WRZEŚNIA 1997 r.

Ordynacja nie zmieniła się, do wyborów przystąpiły 22 komitety wyborcze. SLD stworzył koalicję, w skład której weszły 33 ugrupowania. Samodzielnie wystartowały UW, PSL, KPEiR, Przymierze „Samoobrona”, KPEiR - RP, ROP, Polska Wspólnota Narodowa, Polskie Stronnictwo Narodowe + 6 komitetów wyborców: Narodowo - Chrześcijańsko - Demokratyczny, Blok dla Polski, Unia Prawicy Rzeczpospolitej, AWS, Sojusz Ludzi-Polska, Praca, Sprawiedliwość, Niezależni i Bezpartyjni. Mandaty otrzymały tylko AWS, SLD, UW, PSL, ROP na które oddano 87,22% głosów, frekwencja wyniosła 47,93%

WYBORY Z 23 WRZEŚNIA 2001

- Zmiana ordynacji wyborczej (d'Hondta zamieniono na Sainte Lague, zniesiono listę krajową, podzielono kraj na 41 okręgów wyborczych)

-Do wyborów przystąpiło 15 komitetów wyborczych, sojusze wyborcze utworzyły: SLD-UP oraz AWSP, samodzielnie stratowały: UW, Samoobrona, PIS, PSL, PO, Alternatywa - Ruch Społeczny, Polska Wspólnota Narodowa, LPR, Mniejszość Niemiecka, Polska Unia Gospodarcza, Niemiecka Mniejszość Górnego Śląska.

- W sejmie znalazły się: SLD - 216 mandatów, PO - 65, Samoobrona - 53, PIS - 44, PSL - 42, LPR - 38

5. Sejm i Senat (sposób kreacji, uprawnienia, relacje obu izb z rządem i prezydentem, struktura)

Pozycja prawno ustrojowa:

Bikameralizm asymetryczny - wg konstytucji izby parlamentu są równorzędne pod względem legitymizacji i reprezentacji narodu. Jednak różni je rodzaj kompetencji, - które większe posiada sejm

Art. 95.

1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat.

2. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.

Skrócenie i wydłużenie kadencji:

Kadencja - od pierwszego zebrania się sejmu przez 4 lata (na 90 przed upływem 4 lat zarządza się nowe wybory - muszą się odbyć 30 dni przed) Prezydent musi zwołać nowe posiedzenie w ciągu 30 dni od wyborów

Skrócenie kadencji:

• Władza wykonawcza skraca kadencje - 2 przypadki

- obligatoryjny - niepowodzenie 3 prób powołania rządu po niewiążącej konsultacji z Marszałkiem S.

- fakultatywny - Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu - art. 225

• Władza ustawodawcza sama skraca swoją kadencję.

Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Art. 98 ust. 3.

Następnie: Prezydent Rzeczypospolitej, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów. Art. 98 ust. 5

Wydłużenie kadencji:

W przypadku stan nadzwyczajnego - 3 przypadki - s. wojenny, s. klęski żywiołowej, s. wyjątkowy

W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, , nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, , a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Art. 228 ust. 7

Status prawny posła i senatora

- poseł nie może być sędzią, prokuratorem, pracownikiem administracyjnym sądu ani nie może pełnić zawodowej służby wojskowej. Nie może także pracować w Służbie Cywilnej, administracji rządowej, w kancelariach Sejmu, Prezydenta, RM. Ponadto posłowie posiadają też zakaz łączenia mandatu z wieloma innymi funkcjami publicznymi, zarówno na szczeblu lokalnym, jak i centralnym. Jednak jest tego tyle, że nie będę wszystkiego wypisywał

- poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku.

Mandat przedstawicielski - cechy;

a)generalny - mandatariusz wyraża wolę całego narodu, kierując się jego dobrem i interesem, a nie interesem i dobrem swego okręgu

b)niezależny - brak obowiązków prawnych wobec ludzi co go wybrali

c)nieodwołalny - nie może być cofnięty przez wyborców w czasie kadencji

Nietykalność posła i senatora

Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Art. 105 ust.5

Immunitety:

• Formalny - Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej. Art. 105 ust 2

Ponadto w przypadku prowadzenie sprawy karnej przeciwko posłowi wybranemu do sejmu zawiesza się postępowanie do czasu wygaśnięcia mandatu (także przedawnieni się wydłuża). Poseł sam może wyrazić zgodę na pociągniecie do odpowiedzialności karnej

• Materialny - Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu. Art 105 ust.1

• Uprawnienia szczególne - Prawo do zatrudnienia na tym samym stanowisku, bądź równorzędnym po zakończeniu posłowania, bezpłatne przejazdy komunikacją, środki na biuro poselskie itp.

Do obsługi swej działalności w terenie posłowie i senatorowie mogą tworzyć biura poselskie, senatorskie lub poselsko-senatorskie. Na ich obsługę przysługuje im ryczałt, w wysokości i na zasadach określonych przez Prezydium Sejmu lub Prezydium Senatu.

Parlamentarzyści mogą także zrzeszać się w kluby (15 posłów lub 7 senatorów) oraz w koła (3 posłów/senatorów). (Z ćwiczeń: nie ma klubów w ujęciu formalnym, a jedynie politycznym)

Struktura - organy wewnętrzne sejmu i senatu:

Organami sejmu i senatu są (wg. ich regulaminów):

A)Marszałek sejmu

Stoi na straży praw i godności Sejmu, reprezentuje Sejm, zwołuje posiedzenia Sejmu, przewodniczy obradom Sejmu, czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów, kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodniczy jego obradom, zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom, nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom organów państwa skierowanym do Sejmu (może je przyspieszać bądź opóźniać), po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, nadaje bieg dokumentom przedkładanym w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej, prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Senatem, prowadzi sprawy z zakresu stosunków Sejmu z parlamentami innych krajów, prowadzi sprawy z zakresu stosunków Sejmu z instytucjami oraz innymi organami Unii Europejskiej, przedstawia okresowe oceny wykonania przez organy administracji państwowej obowiązków wobec Sejmu i jego organów oraz posłów; wnioski w tym zakresie przekazuje Prezesowi Rady Ministrów, prezydiom komisji sejmowych oraz posłom, udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, w tym czuwa nad wykonaniem wobec posłów przez organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz inne jednostki organizacyjne sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sejmu oraz wydaje stosowne zarządzenia porządkowe, w tym o użyciu w razie konieczności Straży Marszałkowskiej, nadaje, w drodze zarządzenia, statut Kancelarii Sejmu, ustala projekt budżetu Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich i Prezydium Sejmu, oraz nadzoruje jego wykonanie, powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich, powołuje i odwołuje zastępców Szefa Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii Szefa Kancelarii Sejmu, podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Sejmu.

Jest wyłączony z z dyskusji i głosownania, jeśli prowadzi obrady.

B)Prezydium Sejmu

Naczelny organ kierowniczy Sejmu. W skład Prezydium Sejmu wchodzi Marszałek Sejmu + wicemarszałkowie (rózna liczba - kompozycja sejmu, wola partii najsilniejszej) Zadania:

ustalanie planu pracy Sejmu, przygotowywanie wykładni Regulaminu Izby, ustalanie zasad doradztwa naukowego i ekspertyz, zajmowanie się kwestiami prawnymi posłów, przekazywanie poszczególnym komisjom sejmowym odpowiednich spraw do rozpatrzenia, koordynowanie pracy i współpracy między komisjami. Zmalała rola w 97 na rzecz Marszałka. Nie można prezydium jako całości odwołac, jedynie poszczególnych członków.

-skład Prezydium Senatu jest ściśle określony, tak, jak liczba Wicemarszałków (czyli w sumie 5 osób - Marszałek + 4 Wicemarszałków)

C)Konwent Seniorów

Konwent Seniorów - w sejmie organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. W jego skład wchodzą: Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie, przewodniczący / wice klubów poselskich przedstawiciele porozumien reprezentujących co najmniej 15 posłów

Zadania:

opiniowanie m.in. projekty planów prac Sejmu, projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminy, wnioski co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu, wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów, zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu lub inne sprawy przekazane przez Marszałka lub Prezydium Sejmu.

W Senacie - organ zapewniający współdziałanie klubów senackich i kół senackich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu. W jego skład wchodzą: Marszałek Senatu, wicemarszałkowie oraz senatorowie - przedstawiciele klubów senackich oraz klubów parlamentarnych jeżeli skupiają co najmniej 7 senatorów

Jest miejscem politycznych uzgodnień, dotyczących w szczególności przyspieszenia toku nad niektórymi projektami oraz ustalania pewnych decyzji personalnych.

D) Komisje sejmowe \ senackie - powołane do:

- rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu,

- wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu.

- Komisje sejmowe są organami kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawami.

a) komisje stałe - tyle ile ministerstw (25 - 28, senat ok.14), ale nie więcej niż 30. również komisje wyjątkowe - komisja etyki, integracji europejskiej itp.

Skład komisji powołuje sejm ( proporcjonalnie do mandatów partii, jeden poseł w nie więcej niż 2 komisje stałe, każda partia ma reprezentacje w komisjach) komisja wybiera ze swego grona prezydium.

Senat powołuje i odwołuje przewodniczących komisji senackich (także są posiedzenia przewodniczących komisji zwoływane przez marszałka senatu.)

b)komisje nadzwyczajne (śledcze i legislacyjne) - Sejm może powoływać i odwoływać komisje nadzwyczajne; powołując takie komisje, Sejm określa cel, zasady i tryb ich działania. Senat brak komisji śledczych. Dr Skrzypiński komisje 'legislacyjne' woli nazywać komisjami problemowymi, gdyż zajmują się rozwiązaniem określonego, najczęściej ustawodawczego problemu, który wynika ze złożoności prawa.

Senat - struktura:

Marszalek i wicemarszałkowie (liczba wyznaczona regulaminem, w sejmie uchwałom)

Tryb funkcjonowania sejmu i senatu

Tryb permanentny (nie sesyjny) - cały rok parlament w stanie gotowości - zwołuje posiedzenia Marszałek sejmu w ramach planu ustalonego przez prezydium sejmu.

Zasada jawności prac - Posiedzenia Sejmu (a także komisji stałych) są jawne. Jeżeli wymaga tego dobro państwa, Sejm może bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, uchwalić tajność obrad. Art. 113

Kompetencje:

Funkcja ustawodawcza:

Stanowienie ustaw - aktów prawnych uchwalanych przez Sejm i Senat ze współdziałaniem Prezydenta, przyjmowanych w szczególnym trybie, zawierających normy prawne o charakterze ogólnym, zajmujących miejsce zaraz za konstytucją

Prawo inicjatywy ustawodawczej:

Art. 118.

• Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów.

• Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa.

Posłowie - wg konstytucji co najmniej 2.wg regulaminu sejmu 15 bądź komisja sejmowa.

Senat - jedynie cała izba a inicjatywa w formie uchwały na wniosek 10 senatorów \ komisji

Praktyka ( kadencja 97-01) RM- 553( 456 ustawy były z tego), posłowie - 469 (211), k. sejmowe - 82, Senat - 27, prezydent - 16, obywatele - 5 (3) na 1152 zgłoszonych projektów

Postępowanie legislacyjne:

• Złożenie do laski marszałkowskiej z uzasadnieniem, które zawiera:

a)potrzeba i cel wydawania ustawy

b)przedstawienie rzeczywistego stanu rzeczy, który ma być unormowany

c)wskazanie różnic między stanem aktualnym a projektowanym stanem prawnym

d)określenie przewidywanych skutków społecznych, prawnych, gosp., ekon,

e)wskazanie źródeł finansowania, jeżeli ma obciążać budżet

f)projekty podstawowych aktów wykonawczych

g)oświadczenie o zgodności z normami UE, bądź że nie leży to w jej kompetencji

Marszałek jeżeli ma zastrzeżenie czy to zgodne z konstytucją po zasięgnięciu rady prezydium może wniosek skierować do Komisji Ustawodawczej - która 3/5 głosów może go odrzucić

• Pierwsze czytanie

Przeprowadza się na posiedzeniu sejmu bądź komisji s. na posiedzeniu Sejmu przeprowadza się w odniesieniu do projektów ustaw: o zmianie Konstytucji, budżetowych, podatkowych, dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. Bądź innych jeżeli zarządzi tak Marszałek ( ważne względy)

Jeżeli odbywa się w izbie obejmuje - uzasadnienie, pytania posłów, odpowiedzi wnioskodawców, ogólne uwagi. Jeżeli Sejm nie odrzuci projektu, kończy się ten etap skierowaniem do komisji odpowiedniej dla I czytania i projekt jest w normalnym toku rozpatrywany.

Pomiędzy I a II czytaniem, prace nad projektem odbywają się w komisji. Tam poprawki zgłaszać mogą członkowie komisji, Rząd oraz wnioskodawca.

• Drugie czytanie - forum sejmu: (ostateczny termi wycofania projektu przez wnioskodawce

Sprawozdanie komisji, debata, zgłaszanie poprawek i wniosków(RM, posłowie, wnioskodawca)

Jeżeli zgłoszone poprawki / wnioski- do komisji z powrotem - sprawozdanie o przyjęciu / odrzuceniu poprawek

• Trzecie czytanie

Jeżeli nie było poprawek to od razu po drugim, jeżeli były to po ogłoszeniu sprawozdania dodatkowego

Wpierw głosuje się nad: a) odrzucenie projektu w całości (jeżeli takowy pomysł zgłoszony), b)nad poprawkami,

c) nad całością

Sejm uchwala ustawę zwykła większością głosów przy co najmniej połowie ustawowej liczby posłów (min. 230)

• Praca w senacie

Senat ma 30 dni na zajęcie się ustawą ( bo tak się już ją nazywa po opuszczeniu sejmu) Może:

a)przyjąć bez zmian, b)wprowadzić poprawki, c)podjąć uchwałę odrzucającą ustawę

Jeżeli b lub c, to kieruje to do Sejmu(a tam do komisji, w której powstaje sprawozdanie). Głosowanie nad uchwałą Senatu -> uchwałę uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm NIE ODRZUCI jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

• Prezydent:

Ma 21 jeden dni na swą decyzję i 3 opcje:

• podpisać i zarządzić ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP

• Wystąpić do TK o zgodność

• Z umotywowanym wnioskiem przekazać z powrotem do sejmu - weto ustawodawcze

Aby odrzucić weto potrzebne jest 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (nie ma weta przy ustawie budżetowej i konstytucyjnej)

Pilne projekty ustaw:

Art. 123.

• Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów..

• W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni.

Marszałek ma 3 dni na doręczenie uchwalonej ustawy marszałkowi senatu i prezydentowi

1. Pierwsze czytanie przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu lub komisji. Marszałek Sejmu może zarządzić przeprowadzenie pierwszego czytania bez zachowania terminu 7 dni (by posłowie Se przeczytali)

2. Marszałek Sejmu, kierując pilny projekt ustawy do komisji, ustala im jednocześnie termin przedstawienia sprawozdania, nie dłuższy jednak niż 30 dni.

Uchwalanie budżetu

Art. 222.

Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu.

Art. 223.

Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.

Art. 224.

• Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje się przepisu art. 122 ust. 5.

• W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale.

Zmiana konstytucji

Art. 235.

4. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.

5. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.

6. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.

7. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

8. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.

9. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.

10. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Funkcja kontrolna:

Sejm współuczestniczy wraz z Prezydentem w procedurze tworzenia Rządu, spełnia kontrolę nad jego działalnością, a za pośrednictwem Rady Ministrów kontroluje działalność administracji rządowej. Do działań kontrolnych należą posiedzenia sejmu, prace w komisjach, interpelacje i zapytania poselskie. Senat tylko w ramach Zgromadzenia Narodowego i przy KRRiTV

Wotum zaufania - udzielanie inwestytury:

Powołany przez prezydenta rząd musi uzyskać wotum zaufania od sejmu

W ciągu 14 dni od powołania rządu przez Prezydenta premier musi wygłosić expose i przedstawić gabinet - następnie odbywa się nad tym debata

- Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

- nieudzielanie RM wotum zaufania powoduje, że Sejm w ciągu 14 dni wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.

- Wypadek szczególny- przy braku stabilnej większości w parlamencie i niepowodzeniu trzech prób powołania RM (trzeci należy do Prezydenta) Sejm udziela wotum zaufania zwykła większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

- kolejną odmianą funkcji kontrolnej jest udzielenie absolutorium przez Sejm - zadowolenia ze sprawozdania z wykonania budżetu państwa (jeżeli nie ma to RM powinna się zdymisjonować)

- kontrola konstytucyjności

- kontrola legalności - działan Ministrów i wyższych urzędników - poprzez pociągnięcie kogoś do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

Odpowiedzialność konstytucyjna:

Ma ona charakter prawno - karny - naruszenie konstytucji lub ustaw (delikt), a także popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem ( sprawy takowe rozpatruje Sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej) Sejm w ZN może pociągnąć prezydenta do TS, bądź 115 posłów członków RM do TS.

Odpowiedzialność parlamentarna (polityczna):

Stosowana gdy między RM a większością parlamentarną są zgrzyty co do realizowanej polityki

Wotum nieufności:

Zgłaszany przez 46 posłów ze wskazaniem nowego prezesa RM - konstruktywne wotum nieufności

Inne formy kontroli:

• zgoda na ratyfikacje umów międzynarodowych dla Prezydenta

• Sejm decyduje w imieniu RP o stanie wojny i zawarciu pokoju

• Wprowadzenie stanu wojennego przez prezydenta które Sejm zatwierdza bądź nie, i je przedłuża

Kontrola bieżąca:

• Interpelacje - do Prezesa RM / członków RM (zasadniczy charakter)- trza odpowiedzieć w ciągu 21 dni

• Zapytania poselskie - taki sam tryb - informacje o aktualnych problemach polityki wewnętrznej i zagranicznej

• Udzielenie informacji bieżącej - na wniosek klubu lub grupy przynajmniej 15 posłów; Rząd musi się jakoś odnieść, wniosek taki jest składany do godz. 21 dnia poprzedzającego posiedzenie Sejmu, wraz z uzasadnieniem i wskazaniem adresata.

• Prawo żądania informacji - od komisji sejmowych

• Prawo żadanaia obecności - obligatoryjne zaproszenie na posiedzenie komisji

Kompetencje kreacyjne:

Najważniejsze to udzielenie wotum zaufania.

1. Samodzielne decyzje sejmu

1. 15 sędziów do TK ( na 9 lat, brak relekcji)

2. TS 16 sędziów i 2 wiceprzewodniczących (na kadencje, spoza sejmu, 8 muis być sędziami)

3. 4 do Krajowej Rady Sądownictwa (kadencja, spośród posłów)

4. 2 / na 5 do KRRiT (6 lat) - osoby wybitnie obeznane w dziedzinie mediów (nierespektowane)

5. 1/3 składu (3 z 9)Rady Polityki Pieniężnej (6 lat)

2. Senat sam

1. 2 do KRS - senatorowie

2. 1/3 RPP

3. 1 do KRRiT

3. Sejm za zgodą senatu

1. Rzecznik Praw Obywatelskich / Dziecka - 5 lat

2. Prezes NIK - 6 lat

3. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych -

4. Prezes IPN (kwalifikowana 3/5 głosów w sejmie), członków kolegium IPN

Sejm na wniosek prezydenta - Prezes NBP na 6 lat

Zgromadzenie Narodowe - kompetencje:

• Przyjęcie przysięgi nowego Prezydenta

• Konieczność uznania trwałej niezdolności Prezydenta do pełnienia funkcji ze względu na stan zdrowia

• Postawienie prezydenta w stan oskarżenia (2/3 posłów wszystkich z ZN, na wniosek 140)

• Zwołanie zebrania w celu wysłuchania orędzia Prezydenta do Zgromadzenia Narodowego

6. Prezydent (sposób kreacji, uprawnienia, relacje z rządem i parlamentem, odpowiedzialność)

1. Ustrojowa pozycja Prezydenta RP.

O pozycji organu państwowego przesądzają różne czynniki:

• struktura władzy i miejsce w niej prezydenta

• sposób powoływania organu

• zakres i rodzaj odpowiedzialności jaką on ponosi

• powierzony mu zakres kompetencji

Konstytucja → prezydent to organ władzy wykon., posiadający szereg kompetencji wykonawczych, pełniący funkcję głowy państwa i jednocześnie spełniający rolę arbitrażu polit.

→ „najwyższy przedstawiciel Rzeczypospolitej i gwarant ciągłości władzy państwowej” (prezydent nie jest określany jako reprezentant narodu, ponieważ jest to urząd jednoosobowy → w jednej osobie nie mogą uzewnętrznić się wszystkie opcje polit.)

→ prezydent ma czuwać nad przstrzeganiem Konstytucji i stać na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium

zasada INCOMPATIBILITAS → prezydent nie może wykonywac innych funkcji publicznych

Prerogatywy → osobiste uprawnienia prezydenta, podejmowane dyskrecjonalnie tzn. bez kontrasygnaty premiera

2. Tryb wyboru prezydenta i warunki wygaśnięcia mandatu.

Zasady wyboru prezydenta określa:

• Konstytucja

• ustawa o wyborze prezydenta z 27.09.1990r.

Wybory prezydenckie zarządza Marszałek Sejmu → nie wcześniej niż na 100 dni i nie poźniej niż na 75 dni przed wygaśnięciem mandatu dotychczasowej głowy państwa (w razie opróżnienia urzędu nie później niż czternastego dnia po opróżnieniu)

Wybory:

• powszechne

• równe

• bezpośrednie

• tajne

Kandydat na prezydenta musi spełniac dwa warunki: najpóźniej w dniu wyborów ukończone 35 lat oraz korzystanie z pełni praw wyborczych do Sejmu.

→ kandydatów mogą zgłaszac partie polit albo wyborcy, a kandydatura musi mieć poparcie 100 tys obywateli udokumentowane ich podpisami (sytuacja wyborcza zezwala wyborcom na udzielanie poparcia kilku kandydatom np. trzech kandydatów w '95 uzyskało dużo mniej głosów niż podpisów)

→ kandydatów rejestruje Państwowa Komisja Wyborcza (ogłasza ich listę)

→ kandydat może wycofac się w toku kampanii

→ aby wygrać wybory → bezwzgędna większość ważnie oddanych głosów (jeżeli się nie uda → 14 dni po pierwszym głosowaniu → druga tura z udziałem dwóch kandydatów, którzy kolejno uzyskali najwięcej głosów)

→ w okresie tych 14 dni trwa kampania wyb.(jeżeli którys z kandydatów wycofa się, utraci prawo wyb. lub umrze → jego miejsce zajmuje kandydat który w 1-szym głosowaniu otrzymał kolejno największa liczbe głosów → głosowanie wtedy odracza się o dalszych 14 dni)

→ jeżeli w trakcie wyborów miały miejsce jakieś nieprawidłowości, naruszenia przepisów ordynacji wyb itp. wyborcy mogą składac protesty do Sądu Najwyższego: prezydent-elekt może objąć stanowisko dopiero gdy SN uzna wazność wyborów (jeżeli nie uzna → Marszałek Sejmu musi ogłosić wybory od nowa)

→ prezydent składa przysięge wobec Zgromadzenia Narodowego (od tego czasu rozpoczyna się 5-cio letnia kadencja

→ jeżeli prezydent nie może pełnić urzędu zastepuje go Marszałek Sejmu (gdzy ten nie może → Marszałek Senatu) → pełni wszystkie funkcje, nie może jedynie skracać kadencji Sejmu i Senatu

→ o przeszkodzie w pełnieniu urzędu prezydent musi zawiadomic Marszałka Sejmu, jeżeli nie może tego uczynic o przeszkodzie stwierdza Trybunał Konstytucyjny (na wniosek Marszałka Sejmu)

Marszałek Sejmu wykonuje obowiązki głowy państwa w razie:

• śmierci prezydenta

• zrzeczenia się urzędu

• stwierdzenia nieważności wyboru lub innych przyczyn nieobjęcia urzedu po wyborze

• uznanie przez Zgromadzenie Narodowe o trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzedu

• złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu

3. Zasady odpowiedzialności prezydenta.

→ nie ponosi odpowiedzialności polit. (nie może być odwołany przez wyborców ani przez Zgromadzenie Narodowe)

→ akty urzędowe (pisemne) prezydenta wymagaja kontrasygnaty premiera (w ten sposób to premier przyjmuje na siebie odpowiedzialność przed Sejmem) → istnieje jednak szeroki katalog spraw (30) nie wymagajacych kontrasygaty, np. skracanie kadencji Sejmu, zarządzanie ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw (mimo braku kontrasygaty prezydent nie ponosi odpowiedzialności)

→ konstytucyjna odpowiedzialność prezydenta → odpowiedzialność o charakterze prawnym, którą prezydent ponosi za naruszenie Konstytucji lub ustaw (tzw. delikt konstytucyjny):

• odpowiedzialność tą uruchamia wniosek 140 członków Zgromadzenia Nar., które może postawic prezydenta w stan oskarżenia, podejmujac uchwałę większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia

• sprawę rozpatruje Trybunał Stanu, ale już z dniem podjęcia wyżej wspomnianej uchwały ulega zawieszeniu sprawowanie urzędu przez prezedenta (obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu)

• Trybunał może orzec kare złożenia praezydenta z urzędu

→ prezydent odpowiada przed Trybunałem Stanu także za popełnione przestępstwa (wówczas kary przewidziane w Kodeksie karnym)

* prezydent nie mianuje jedynie sędziów Trybunału Stanu

4. Kompetencje Prezydenta.

• Jako głowy państwa:

a) kompetencje w stosunkach zewn.:

- ratyfikowanie i wypowiadanie umów miedzynar. na podstawie ustawowego upoważnienia

- mianowanie i odwoływanie przedstawicieli Polski w innych państwach i organizacjach międzynar.

- przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujacych akredytowanych przy prezydencie przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynar.

b) kompetencje wobec Sił Zbrojnych

- najwyższy zwierzchnik Sił Zbrojnych (w czasie pokokoju spełnia ta funkcje za posrednictwem Ministra Obrony Narodowej; w czasie wojny na wniosek RM mianuje Naczelnego Dowódzcę Sił Zbrojnych, którego może tez odwołać)

- prawo zarządzania powszechnej lub częsciowej mobilizacji

- decyduje o uzyciu Sił Zbrojnych do obrony RP

- w zastępstwie Sejmu może postanowić o stanie wojny

- mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych

- mianuje n a okreslone stopnie wojskowe (nadawanie pierwszego stopnie oficerskiego, mianowanie na stopnie generalskie i admiralskie)

- może wprowadzić stany nadzwyczajne (na wniosek RM, Sejm może uchylic taką decyzję)

* Konstytucja powołuje Radę Bezpieczeństwa Narodowego → organ doradczy prezydenta w zakresie wewn i zewn bezpieczeństwa państwa (członków Rady powołuje i odwołuje prezydent)

c) klasyczne uprawnienia

- prawo łaski

- nadawanie obywatelstwa polskiego i wydawamie zgody na zrzeczenia się obywatelstwa

- nadaje ordery i odznaczenia państwowe

- prawo mianowania sędziów i nadawanie tytułów naukowych

- prawo zwracania się do Sejmu i Senatu z orędziem

• W stosunku do Sejmu i Senatu

- prawo zarządzania wyborów parlamentarnych

- zwoływanie pierwszego posiedzenia Sejmu ( wciagu 30 dni, jeśli wybory przedterminowe w ciągu 15 dni)

- prawo skracania kadencji Sejmu i Senatu w przypadku niemożności uchwalenia budżetu lub braku zdolności do uchwalenia wutum zaufania Radzie Ministrów

- prawo inicjatywy ustawodawczej (jedyny wyjatek → art mówiący, że budżet i inne ustawy finansowe są zarezerwowane wyłącznie dla RM)

- prawo podpisywania ustaw uchwalanych przez parlament (w ciagu 21 dni w trybie normalnym, 7 dni w stosunku do ustawy budżetowej, a także do ustaw uchwalanych w trybie pilnym) → prezydent może odmówic podpisania ustawy: veto prezydenkie lub możliwość zaskarżenia ustawy do Trybunału

- prawo wystepowania do Sejmu z wnioskiem o powoływanie prezesa NBP na 6-letnią kadencję

- prawo zarządzania referendum ogólnokrajowego (zgoda Senatu bezwzględna większościa głosów)

• W stosunku do Rady Ministrów

- prawo desygnowania premiera i powołanie na jego wniosek RM (odebranie przysiegi od jej członków, wręczenie nominacji

- przyjmowania przyjmowania dymisji RM, która musi być przyjeta tylko z jednym wyjątkiem → złożenie rezygnacji przez premiera z własnej inicjatywy lub w wyniku stanowiska rządu

- prawo dokonywania zmian w składzie rządu (powoływanie i odwoływanie członków RM na wniosek prezesa RM)

- prawo zwoływania posiedzeń Rady Gabinetowej

• wobec władzy sądowniczej

- prawo powoływania sędziów (wnioski zgłasza Krajowa Rada Sądownicza)

- powoływanie: Pierwszego Prezesa Sadu Najwyższego i prezesów tegoż sądu, Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, Prezesa i wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego

- prawo do składania wniosków do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustaw i innych aktów z konstytucją

(* prezydent otrzymuje coroczne sprawozdania z działalności sędziów i trybunałów)

• inne kompetencje

- prawo inicjowania zmian w konstytucji

- powołuje część członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (3), Rady Polityki Pieniężnej (3), członków Rady Bezpieczeństwa

- prawo nadawania statutu Kancelarii Prezydenta, powołuje/odwołuje szefa tej kancelarii

5. Akty prawne Prezydenta:

akty prawne → akty zawierające normy prawne, jakie Prezydent może stanowić (Tryb. Konst. → jest to tylko taki akt, który powoduje definytywne skutki w zakresie prawa materialnego, zmienia sytuację prawną adresata)

a) rozporządzenia z mocą ustawy → wydawane tylko w sytuacjach wyjątkowych stanu wyjątkowego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

b) rozporządzenia ustawodawcze → nadawane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania

c) zarządzenia → akty prawne o charakterze wewn, obowiązujace tylko jednostki podległe organowi, który ten akt prawny wydał

d) postanowienia → prezydent wydaje je w zakresie realizacji swych kompetencji

• Geneza

1. Tytułem wprowadzenia 

• Instytucja głowy państwa ma tradycje sięgające okresu II RP.

• Wprowadzona przez konstytucję marcową z 1921 r.

• W okresie międzywojennym kolejno: Narutowicz, Wojciechowski, Mościki.

• Po klęsce wrześniowej Mościki internowany do Rumunii, ale na mocy konstytucji z 1935 r. mianuje następcę i gwarantuje to ciągłość prawną Państwa Polskiego na uchodźstwie.

• Instytucja prezydenta funkcjonowała wśród polskiej emigracji aż do 12.12.1990 r., kiedy prezydent RP na uchodźstwie Kaczorowski, przekazał Wałęsie insygnia władzy: chorągiew II RP, rękopis konstytucji z 1935 r., pieczęcie Kancelarii Prezydenta oraz insygnia orderu Orła Białego.

• Po II wojnie również Mała Konstytucja wprowadziła ten urząd. W latach 1947-1952 prezydentem był Bolesław Bierut, ale konstytucja z 1952 r. zniosła urząd, kompetencje głowy państwa przekazała organowi kolegialnemu - Radzie Państwa.

• Postulat przywrócenia urzędu - lata 80-te: zarówno w kręgach naukowych, jak i politycznych. Najbardziej konsekwentne stanowisko - Stronnictwo Demokratyczne. Z czasem koncepcja pojawiła się w kierowniczych kręgach PZPR. Decyzja taka miała być elementem szerszej reformy ustroju politycznego, ale szczegóły tej reformy stały się przedmiotem kontrowersji i polemik. Ówczesna opozycja uważała ten problem za drugorzędny.

• Decyzja o przywróceniu podczas rozmów `'Okrągłego Stołu''.

Jak zapisano w `'Stanowisku w sprawie reform politycznych'':

`'ustanowienie urzędu Prezydenta uzasadnione zostało potrzebą utrzymania stabilności państwa oraz podejmowania decyzji w przypadku zablokowania prac w Sejmie i Senacie lub przewlekłego kryzysu rządowego''.

Wyboru Prezydenta na 6-letnią kadencje miało dokonać Zgromadzenie Narodowe. Prezydent miał otrzymać prawo zgłaszania veta ustawodawczego, rozwiązywania parlamentu oraz wprowadzania na 3 miesiące stanu wyjątkowego.

• Sejm 3 kwietnia 1989 r. dokonał nowelizacji konstytucji, wprowadzając nowy rozdział, zatytułowany `'Prezydent PRL'', jednak obsadzenie nowego urzędu mogło nastąpić po przeprowadzenia wyborów parlamentarnych i ukonstytuowaniu się nowego Sejmu i Senatu.

2. Kompetencje Prezydenta wobec Sejmu i Senatu.

• relacje z władza ustawodawczą - jeden z najważniejszych obszarów określających pozycję prezydenta w systemie politycznym,

• od czasu Okrągłego Stołu były przedmiotem sporów, kolejne regulacje konstytucyjne ograniczały kompetencje głowy państwa, zwłaszcza w zakresie skracania kadencji parlamentu.

3.Uprawnienia do rozwiązywania parlamentu przed upływem kadencji.

I W czasie negocjacji Okrągłego Stołu przyjęto, że decyzja o rozwiązaniu parlamentu będzie mogła być podjęta przez Prezydenta, jeżeli:

1. Sejm przez 3 miesiące nie będzie w stanie powołać rządu,

2. Sejm przez 3 miesiące nie uchwali ustawy budżetowej, przedłożonej przez RM,

Te sytuacje mogły mieć miejsce w czasie kryzysu politycznego, który na trwałe uniemożliwiłby współprace sił politycznych reprezentowanych w parlamencie. W takich okolicznościach głowa państwa może przyczynić się do rozwiązania kryzysu, ogłaszając przedterminowe wybory.

3.Sejm uchwali ustawę lub podejmie uchwałę uniemożliwiającą Prezydentowi wykonywanie jego konstytucyjnych uprawnień.

Dawała Prezydentowi większą swobodę decyzji, sytuując go w pozycji ostatecznego gwaranta stabilności politycznej w Polsce.

(we wszystkich przypadkach - rozwiązanie Sejmu = rozwiązanie Senatu).

Przyjęcie tego rozwiązania zrozumiałe - sytuacja geopolityczna Polski, ale było to jednocześnie antyparlamentarne - możliwość sięgnięcia po autorytaryzm. W czasie Jaruzelskiego i w początkowym okresie Wałęsy - nie było takiej konieczności.

II Mała Konstytucja

• rozwiązanie Sejmu albo odroczenie decyzji o 6 miesięcy i powołanie samodzielnie premiera i RM -> w razie niemożności skutecznego zakończenia czterech kolejnych procedur formowania rządu,

• w tych okolicznościach Sejm mógł uniknąć rozwiązania, uchwalając w ciągu tych 6 miesięcy votum zaufania dla rządu albo obalając go konstruktywnym votum nieufności,

• w okresie Małej Konstytucji nie było to stosowane.

• rozwiązanie Sejmu również wtedy, gdy konflikt pomiędzy rządem, a większością parlamentarną -> Sejm uchwala wniosek o wotum nieufności, ale nie dokonuje wyboru Prezesa Rady Ministrów -> Prezydent przyjmuje dymisję rządu albo rozwiązuje Sejm.

maj 1993 r. Wałęsa rozwiązał Sejm po uchwaleniu votum nieufności dla rządu Suchockiej.

• rozwiązanie Sejmu z powodu nieuchwalenia budżetu państwa.

Jeżeli ustawa budżetowa nie zostanie uchwalona w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia Sejmowi projektu odpowiadającego wymaganiom prawa budżetowego, Prezydent może rozwiązać Sejm.

Wątpliwości czy termin ten był zastrzeżony wyłączenia dla sejmowych prac na budżetem, czy dotyczył obu izb parlamentu.

Początek 1995 r. - Wałęsa zakwestionował budżet uchwalony przez koalicję SLD-PSL i groził rozwiązaniem Sejmu.

• procedury skracania kadencji parlamentu miały charakter fakultatywny, każda z nich dawała głowie państwa możliwość zastosowania innego rozwiązania; w praktyce Wałęsa często dopuszczał się groźby sięgnięcia po nie,

W odpowiedzi do Małej Konstytucji wprowadzone zostały w 1995 r. przepisy likwidujące przerwę międzykadencyjną w pracach parlamentu. Oznaczało to, że ewentualna decyzja o rozwiązaniu Sejmu i Senatu oznaczała jedynie skrócenie ich kadencji i rozpisanie nowych wyborów. Taki rozwiązany parlament mógłby nadal działać, a jego kadencja formalnie kończyłaby się dopiero w dniu pierwszego posiedzenia nowego Sejmu.

Konstytucja z 1997 r.

• przewiduje 2 sytuacje, które mogą skrócić kadencję parlamentu

1. gdy bezskutecznie zakończą się trzy kolejne procedury formowania rządu,

(w takiej sytuacji skrócenie kadencji jest obowiązkiem, a nie prawem)

2) gdy nie uchwalą budżetu.

(jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu, Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu).

• podobnie jak we wcześniejszych ustawach zasadniczych, decyzja Prezydenta musi być poprzedzona zasięgnięciem opinii marszałków Sejmu i Senatu.

• rozwiązania z 1997 r. wskazują wyraźnie że skracanie kadencji to sytuacja wyjątkowa, a nie stały element bieżącej gry politycznej,

• istotne znaczenie ma układ sił i relacje międzypartyjne w parlamencie - istnienie stabilnej większości wspierającej działania rządu powoduje, że skrócenie kadencji parlamentu przez Prezydenta staje się praktycznie niemożliwe.

4. Uprawnienia prezydenta w procesie ustawodawczym.

Wszystkie obowiązujące po 1989 r. akty konstytucyjne przewidywały niemal identyczny zakres udziału Prezydenta w procesie ustawodawczym:

• inicjatywa ustawodawcza,

• prawo podpisania i ogłoszenia ustawy,

• prawo odmowy podpisania umowy (tzw.veto prezydenckie),

• prawo zaskarżania ustawy uchwalonej przez parlament do TK.

Ad. 1.

• możliwość wykorzystywana w sytuacjach wyjątkowych,

• gdy rząd i większość sejmowa sprzyjają Prezydentowi, mogą skuteczniej forsować projekt ustawy, na której zależy głowie państwa; w przeciwnej sytuacji - szansa niewielka;

• w praktyce prezydenci unikali angażowania się w inicjowanie prac ustawodawczych.

• Jaruzelski - 2 projekty - o zmianie przepisów o godle, barwach i hymnie państwa oraz ustawę konstytucyjną o skróceniu kadencji Prezydenta.

• Wałęsa - 35 projektów.

• Kwaśniewski - wycofał 5 projektów poprzednika, sam też niezbyt często korzystał,

I kadencja - 20 projektów,

II kadencja - 19 projektów (16 inicjatyw do 2001 r.) - niektóre zgłaszane 2-krotnie, gdyż ze względu na zakończenie kadencji parlamentu, proces ustawodawczy nie został zakończony.

Dotyczy to istotnych projektów dotyczących stanów nadzwyczajnych ( o stanie wojennym, o stanie wyjątkowym, o stanie klęski żywiołowej, o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela) i sądownictwa (prawo o ustroju sądów administracyjnych, prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).

Ad. 2.

Prezydent może:

• podpisać ustawę i zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw,

• odmówić podpisania ustawy i przekazać ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia (veto prezydenckie),

• skierować do TK z wnioskiem o zbadanie jej zgodności z konstytucją.

• Prezydent ma 21 dni na podjęcie decyzji o losach ustawy (w przypadku budżetowej i ustaw pilnych - 7 dni); do października 1997 r. czas ten wynosił 30 dni.

• Osłabieniu uległa instytucja veta - Sejm może je odrzucić kwalifikowana większością 3/5, a nie jak wcześniej 2/3. Nie może stosować veta w odniesieniu do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowy. W przypadku odrzucenia veta przez Sejm, Prezydentowi nie przysługuje prawo wystąpienia do TK.

• Głowa państwa nie może odmówić podpisania ustawy, którą TK uznał za zgodną z Konstytucją. W przeciwnym wypadku - ma obowiązek odmówić podpisania.

• `'Jeżeli niezgodność z Konstytucją dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a TK nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą, Prezydent RP, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznawanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności''.

• Możliwość zablokowania wejścia w życie ustawy uchwalonej przez parlament stanowi w praktyce politycznej jedną z najbardziej istotnych kompetencji Prezydenta RP.

• Szczególne znaczenie w sytuacji trwałego konfliktu między większością parlamentarną, a Prezydentem.

• Większość ta jest z reguły wystarczająca do uchwalenia ustawy i ewentualnego odrzucenia poprawek senackich.

• Jednak w przypadku veta prezydenckiego, do jego odrzucenia niezbędne jest uzyskanie poparcia przynajmniej części opozycji, co nie zawsze bywa możliwe.

• Z kolei możliwość zaskarżenia ustawy do TK pozwala głowie państwa opóźnić wejście ustawy w życie, mimo, że ostateczne orzeczenie TK może być dla Prezydenta niekorzystne.

W.Jaruzelski :

-> prawem veta posłużył się tylko raz

-> dwukrotnie wniosek do TK.

L.Wałęsa:

-> veto - 24 razy (głównie w okresie rządów koalicji SLD-PSL),

-> 5 razy wniosek do TK.

-> 3 razy odmówił podpisania ustawy.

A.Kwaśniewski:

-> I kadencja - veto 11 razy

-> początek II kadencji - wyjątkowy - 19 razy odmówił podpisania ustawy

-> zaskarżył ustawy do TK do czerwca 2004 r. - 22 razy, z czego 13-krotnie w I kadencji.

5. Inne kompetencje Prezydenta w stosunku do parlamentu.

Zgodnie z nowelą konstytucyjną z kwietnia 1989 r. Prezydent miał prawo:

• zarządzać wybory do parlamentu nie później niż 4 miesiące przed upływem kadencji lub w ciągu 4 miesięcy od dnia rozwiązania Sejmu.

• zwoływać pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu ( w ciągu miesiąca od zakończenia wyborów),

• uczestniczyć w obradach obu izb i wygłaszać przemówienia.

Kompetencje te znalazły się także w Małej Konstytucji i obecnie obowiązującej.

Zgodnie z art. 98 ust. 2 Prezydent powinien ogłosić wybory parlamentarne

`'nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu''.

• na 3 miesiące przed upływem kadencji ogłosić,

• dzień wolny od pracy,

• w trakcie ostatniego miesiąca przed upływem kadencji.

Gdyby doszło do skrócenia kadencji -> nowe wybory w ciągu 45 dni.

Prezydent ma obowiązek zwołać 1. posiedzenie obu izb -> w ciągu 30 dni,

jeżeli wybory były przedterminowe -> w ciągu 15 dni od zakończenia wyborów.

Kompetencje związane z wyznaczaniem terminu i zwoływaniem posiedzenia -> mają charakter proceduralny, a nie polityczny.

Zgodnie z art. 140 może zwracać się do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego z orędziem, którego nie czyni się przedmiotem debaty.

6. Kompetencje Prezydenta w zakresie władzy wykonawczej.

Zgodnie z art. 10 - Prezydent jest częścią władzy wykonawczej.

• uczestniczy w powołaniu rządu,

• może na wniosek premiera dokonywać zmian w jego składzie.

Koncepcja w okresie rozmów Okrągłego Stołu:

• Prezydent związany z wewnętrznym i zewnętrznym bezpieczeństwem,

• oraz ze sferą polityki zagranicznej.

Nowela z 1989 r.: Prezydent `'stoi na straży:

• suwerenności i bezpieczeństwa państwa,

• nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz

• przestrzegania międzypaństwowych sojuszy politycznych i wojskowych''.

Mała Konstytucja:

• `'ogólnie kierownictwo'' w dziedzinie stosunków zagranicznych oraz

• wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa.

Obecna Konstytucja: INACZEJ niż wcześniej!

• prawo ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych,

• mianowania ambasadorów,

• przyjmowania listów uwierzytelniających.

• w zakresie polityki zagranicznej WSPÓŁDZIAŁA z premierem i właściwym ministrem.

Zgodnie z art.. 134 ust.1 Prezydent jest zwierzchnikiem sił zbrojnych:

• mianuje szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych,

• nadaje pierwszy stopień oficerski,

• mianuje na stopnie generalskie.

ust. 2

• w czasie pokoju zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej.

( rozszerzenie kompetencji w sytuacji zagrożenia )

Ponadto może:

• w zastępstwie Sejmu postanowić o wprowadzeniu stanu wojny,

• mianować i odwoływać Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

• na wniosek premiera zarządzić powszechną lub częściową mobilizację,

• na wniosek Rady Ministrów wprowadzić stan wojenny na całości lub części terytorium.

W zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego jedynie prawo do wprowadzania, na wniosek Rady Ministrów, stanu wyjątkowego na całości lub części terytorium na okres nie dłuższy niż 90 dni, za zgodą Sejmu może go przedłużyć o 60 dni.

Zgodnie z art. 135 - organem doradczym Prezydenta w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa jest RADA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO.

Do 1997 r. istniały regulacje, które pozwalały głowie państwa w szczególnych okolicznościach wywierać wpływ na inne sfery bieżącej działalności rządu.

- w praktyce tylko Wałęsa kilkakrotnie uczestniczył w obradach RM,

- tylko raz, podczas posiedzenia inauguracyjnego rządu Kieleckiego przewodniczył obradom.

Od 1997 r. zgodnie z art. 141. -> RM obradująca pod przewodnictwem Prezydenta stanowi Radę Gabinetową, nie przysługują jej kompetencje RM, uniemożliwia to Prezydentowi faktyczne kierowanie pracami rządu, jest to organ opiniodawczo-doradczy głowy państwa.

W okresie od 1997 - 2001 zebrała się 4-krotnie.

7. Inne kompetencje Prezydenta.

Kompetencje, które odnoszą się do władzy sądowniczej:

• na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa powołuje sędziów (z wyjątkiem sędziów TK i TS).

• mianuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

• Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,

• Prezesa i wiceprezesa TK,

• posiada prawo łaski - darowanie lub złagodzenie kary osobie skazanej prawomocnym wyrokiem sądu (nie obowiązuje skazanych przez TS).

Inne uprawnienia:

• na 6-letnią kadencje powołuje 3 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

• oraz Rady Polityki Pieniężnej,

• składa wniosek do Sejmu o powołanie Prezesa NBP.

Zgodnie z art. 125 ust. 2 za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów, może zarządzić referendum ogólnokrajowe.

Niewielkie uprawnienia prawodawcze:

• wydaje rozporządzenia i zarządzenia (w okresie stanu wojennego gdy Sejm nie może się zebrać - wydaje dekrety z mocą ustawy),

• wydaje postanowienia w zakresie realizacji pozostałych swoich kompetencji.

Kontrasygnata - polega na uzależnieniu ważności aktów urzędowych głowy państwa od ich akceptacji przez odpowiedniego ministra lub premiera, przejmujących tym samym odpowiedzialność polityczną za ich treść.

- instytucja ta służy zapewnieniu jednolitego stanowiska obu części władzy wykonawczej - Prezydenta i rządu.

- zgodnie z Konstytucją udziela jej tylko premier.

Istnieje aż 30 aktów urzędowych głowy państwa, które nie wymagają kontrasygnaty - tzw. prerogatywy prezydenckie (dotyczą stosunków Prezydenta z parlamentem, spraw związanych z powoływaniem i odpowiedzialnością rządu i ministrów, a także powoływania innych organów państwowych).

Kancelaria Prezydenta RP - zaplecze organizacyjne i urzędnicze głowy państwa,

- Prezydent nadaje jej status,

- powołuje i odwołuje jej szefa.

Postanowienia obecnej Konstytucji wyraźnie osłabiają polityczne znaczenie Prezydenta, w porównaniu z Małą Konstytucją. Jest to szczególnie widoczne w relacjach między:

• Prezydentem a parlamentem

11. ograniczona możliwość skracania kadencji,

12. zmniejszona siła prezydenckiego veta (do jego odrzucenia wystarczy już nie 2/3, ale 3/5 głosów w Sejmie, a po jego odrzuceniu Prezydent nie może skierować ustawy do TK przed jej podpisaniem, nie dotyczy to ustawy budżetowej).

• Prezydentem a rządem.

4. utracił wpływ na nominowanie ministrów odpowiedzialnych na obronę narodową, sprawy wewnętrzne i politykę zagraniczną,

5. utracił kompetencje do ogólnego kierownictwa w w/w dziedzinach,

6. utracił możliwość zwoływania i przewodniczenia posiedzeniom RM

Mimo zmniejszenia zakresy kompetencji Prezydenta, utrzymana została zasada jego wyboru w wyborach powszechnych.

Faktyczna pozycja polityczna Prezydenta jest nie tylko funkcją rozwiązań formalnoprawnych, ale także takich czynników, jak np.:

• jego relacje z własnym zapleczem politycznym,

• układ sił w parlamencie,

• osobiste predyspozycje i temperament.

8. Odpowiedzialność konstytucyjna Prezydenta.

Zgodnie z art. 145 ust. 1 może być pociągnięty do odpowiedzialności przed TS za:

• naruszenie Konstytucji,

• naruszenie ustawy,

• popełnienie przestępstwa.

Odpowiedzialność ta ma charakter zupełny:

• odpowiada i za delikty konstytucyjne,

• i za wszelkie przestępstwa.

i wyłączny:

• nie można go postawić przed sądem powszechnym.

Sprawa postawienia Prezydenta przed TS:

• wniosek od grupy 140 posłów i senatorów,

• trafia to do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej,

• jeśli uzna za zasadny - ostateczna decyzja należy do Zgromadzenia Narodowego,

• może ona postawić prezydenta przed TS większością 2/3 ustawowej liczby członków Zgromadzenia (374 posłów i senatorów).

• jeżeli taka uchwała zostanie podjęta - Prezydent zawieszony w sprawowaniu urzędu; jego obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu.

Postępowanie przed TS ma charakter dwuinstancyjny. Jeśli TS potwierdzi winę Prezydenta, orzeka o pozbawieniu go urzędu. Wówczas Marszałek Sejmu w ciągu 14 dni zarządza nowe wybory, które powinny odbyć się w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów.

7. Rada Ministrów (uprawnienia premiera i członków rządu, struktura, relacje RM-Sejm, RM-Prezydent)

Rada ministrów: (według Konstytucji) - jest to naczelny organ władzy wykonawczej, spełniający złożone zadania o charakterze politycznym, kierujący i koordynujący pracę całej administracji rządowej, działający pod kontrolą Sejmu i ponoszący przed Sejmem odpowiedzialność polityczną (inaczej odpowiedzialność parlamentarna)

W III RP wszystkie rządy miały charakter koalicyjny. Oprócz koalicyjnych mogą występować również rządy jednopartyjne lub bez partyjne (tzw. Rządy fachowców)

VI rozdział Konstytucji odnosi się do Rady Ministrów ,czasami zwanej dalej RM lub rząd.(pojęcia RM i rząd można traktować zamiennie)

Podstawowe Funkcje: Art.146 Konstytucji RP: „Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej”

Zasada domniemania właściwości Rady Ministrów: Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. Czyli jeżeli jakieś zadanie nie zostało wyraźnie powierzone konkretnemu organowi państwa to domniema się, iż zadanie to realizuje rząd.

Podstawowym zadaniem RM jest pełnienie funkcji wykonawczej czyli wykonywania bądź zapewniania wykonywania aktów prawnych parlamentu. Oprócz tego spełnia funkcję administrowania czyli kieruje całą machiną administracji rządowej. Dalej mamy funkcję rządzenia, czyli wytyczanie ogólnych zasad polityki państwa oraz podejmowanie decyzji strategicznych.

Skład RM: Prezes RM (premier) - stoi na czele rządu, kieruje, koordynuje i kontroluje działania rządu, dodatkowo może(ale nie musi) jednocześnie kierować ministerstwem. Premier formuje rząd i szuka poparcia dla swojego gabinetu w parlamencie. Wygłasza expose, tylko on może zmieniać ministrów(wniosek do prezydenta; prezydent zmienia ministra). Pan/Pani Premier ma prawo do szczegółowego ustalania zakresu zadań ministra za pomocą rozporządzenia. (premier dowolnie tworzy z puli resortów ministerstwa oraz może powołać tzw. ministra bez teki). Premier zwołuje posiedzenia RM i przewodniczy obradom. Premier może wydawać rozporządzenia. Premier jest służbowym zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracji rządowej i uwaga, służby cywilnej. Na wniosek ministra powołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu. Premier ma prawo zgłaszania wniosków do RM w sprawie uchylania zarządzeń i rozporządzeń ministrów. Premier powołuje wojewodów(na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Wiceprezesi RM (wicepremierzy) - powołanie ich nie jest konieczne. Mogą być jednocześnie ministrami. O zakresie działania wicepremierów decyduje premier, oraz określa który wicepremier i kiedy go zastępuje.

Ministrowie - kierują resortami i/lub wypełniają zadania powierzone im przez premiera

Przewodniczący określonych w ustawie komitetów - dziś jest ich 3. Np. przewodniczący Komitetu Badań Naukowych, czy przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej. Są oni odpowiednikami ministrów resortowych.

Tryb powoływania RM:

I - prezydent desygnuje premiera; premier przedstawia prezydentowi proponowany skład rządu; wciągu 14 dni od 1. Posiedzenia sejmu lub od dnia dymisji poprzedniego rządu prezydent powołuje premiera i członków rządu; następnie w ciągu 14 dni od powołania przez prezydenta rząd składa wniosek o wotum zaufania przed Sejmem; expose; dyskusja; głosowanie - bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy stawowej liczby posłów

II - gdy w trybie I nie przyjęto wotum zaufania, inicjatywa przechodzi na Sejm i zaczynamy tryb II

Kandydata na premiera może zgłosić min. 46 posłów w terminie wyznaczonym przez Marszałka Sejmu; dalej to samo co poprzednio, czyli wybrany przez Sejm premier przedstawia proponowany skład RM Sejmowi…głosowanie - to samo bezwzględna większość

III(tryb awaryjny) - gdy nie uda się przegłosować wniosku o wotum zaufania w trybie II, inicjatywa wraca do prezydenta i dzieje się to co w trybie I lecz do przegłosowania wystarczy zwykła większość głosów

Jeśli w żadnym z trybów Sejm nie przegłosuje wotum to prezydent jest zobowiązany rozwiązać parlament i rozpisać nowe wybory.

Sposoby odwołania rządu i poszczególnych ministrów

1. Premier występuje z wnioskiem o wotum zaufania i nie uzyskuje zwykłej większości(premier może wystąpić w każdej chwili o wotum zaufania by sprawdzić poparcie parlamentu dla działań swojego rządu)

2. Min. 46 posłów zgłasza wniosek o wotum nieufności; głosowanie odbywa się po 7 dniach od zgłoszenia projektu; obowiązuje zasada tzw. Większości ustawowej liczby posłów. Gdy Sejm nie przegłosuje wniosku, następny może być rozpatrywany dopiero po 3 miesiącach, chyba że nowy wniosek zgłosi min. 115 posłów. Głosowanie nad wotum nieufności jest jednocześnie głosowaniem o wyborze nowego premiera, którego godność zgłasza się w projekcie o wotum.(konstruktywne wotum nieufności)

3. Dobrowolna rezygnacja premiera (w tym przypadku jednak Prezydent ma prawo rezygnacji nie przyjąć)

4. Śmierć premiera

W tych przypadkach prezydent jest zobowiązany dymisję rządu przyjąć, co skutkuje dymisją całego gabinetu. Jest to kolegialna odpowiedzialność parlamentarna rządu. Oprócz tego istnieje jeszcze indywidualna odpowiedzialność polityczna(parlamentarna). Można ją stosować wobec konkretnych ministrów. Wniosek o wotum nieufności wobec ministra składa min. 69posłów(według artykułu 159 konstytucji) i do przegłosowania potrzebna jest większość ustawowej liczby posłów.

Obok powyższych politycznych odpowiedzialności istnieje jeszcze odpowiedzialność konstytucyjna(przed Trybunałem Stanu), która zawsze ma charakter indywidualny. Wniosek w tej sprawie zgłasza Prezydent lub min 115 posłów. Zgłasza się wniosek do Sejmu, rozpatruje go wstępnie Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Następnie po uznaniu zasadności wniosku przez komisję, wniosek trafia do Sejmu i ten większością 3/5 ustawowej liczby posłów kieruje sprawę do Trybunału Stanu.

Kompetencje RM:

- wykonywanie ustaw - RM podejmuje działania koordynacyjne i kontrolne w celu zapewnienia realizacji zadań zawartych w ustawie, działania te obejmują wszystkie organy admin. Rządowej

-stanowienie prawa - w świetle art.87 Konstytucji rozporządzenie jest jedynym aktem prawnym rządu zaliczanym do powszechnie obowiązujących źródeł prawa. Rozporządzenia może wydawać tylko organ wyraźnie do tego upoważniony, czyli jeżeli do czegoś jest uprawniona RM to decyzję podejmuje się na obradach RM przez głosowanie(nie może rozporządzenia w takiej sprawie wydać np. premier). RM może także przyjmować uchwały, które są jednak jedynie wewnętrznym aktem prawnych dotyczącym tylko adm. Rządowej.

- RM ma prawo inicjatywy ustawodawczej(RM ma wyłączność do przedstawiania projektu ustawy budżetowej, a np. nie może zgłaszać projektu w sprawie zmian w Konstytucji)

- RM (i tylko ona) ma prawo zgłosić tzw. pilny tryb ustawy, co skraca czas procedury legislacyjnej.

- RM może uchylić akty prawne wydawane przez ministra. Robi się to na wniosek premiera.

- RM kieruje działalnością wojewodów

RM może tworzyć rożne organy pomocnicze i opiniotwórcze np. tzw. komitety.

8. Proces ustawodawczy - etapy procesu ustawodawczego jako proces polityczny

H. Lisicka, Ewolucja reżimu politycznego, [w:]Demokratyzacja w III Rzeczpospolitej, pod red. A. Antoszewski, Wrocław 2002.

Według art. 118 konstytucji inicjatywa ustawodawcza przysługuje:

- (p)osłom

- Senatowi

- Prezydentowi RP

- Radzie Ministrów

- grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu

Poselskie projekty ustaw mogą być wnoszone przez komisje sejmowe lub co najmniej 15 posłów podpisujących projekt. W przypadku budżetu , inicjatywa przysługuje jedynie radzie ministrów. Projekty ustaw i uchwał są składane w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu; wnoszący projekt, wskazuje swojego przedstawiciela upoważnionego do reprezentowania go w pracach nad projektem, oraz dołącza uzasadnienie, zawierające:

- różnice między dotychczasowym a proponowanym stanem prawnym

- przewidywane skutki społeczne, gospodarcze finansowe i prawne

- źródła finansowania

- oświadczenie o zgodności projektu z prawem Unii Europejsk

Marszałek w przypadku wątpliwości co do zgodności projektu z prawem, po zasięgnięciu opinii Prezydium, może skierować projekt do sejmowej Komisji Ustawodawczej, która większością 3/5 głosów może zaopiniować projekt jako niedopuszczalny. Marszałek Sejmu w stosunku do projektu ustawy (z wyjątkiem tych wnoszonych przez Radę Ministrów), przed skierowaniem go do I czytania, zarządza sporządzenie przez ekspertów z Kancelarii Sejmu opinii co do zgodności projektu z prawem Unii Europejsk. W razie niezgodności, projekt kierowany jest do Komisji Europejskiej, której opinia przekazywana jest wnioskodawcy - ni e przerywa to jednak procesu legislacyjnego.

Rozpatrywanie projektów ustaw odbywa się w trzech czytaniach, a uchwał w dwóch. Wnioskodawca do czasu zakończenia II czytania może wycofać swój projekt. Jeżeli do II czytania, na skutek cofnięcia poparcia , popiera go mniej niż 15 posłów spośród tych, którzy wcześniej podpisali projekt, także zostaje wycofany. Dio czasu zakończenia II czytania, wnioskodawca może zgłosić poprawki.

I CZYTANIE projektów w stosunku do ustaw: o zm, Konstytucji, budżetowej, podatkowych, dot. Wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz org. Samorządu terytorialnego, regulujących ustrój i właściwość władz publicznych oraz kodeksów, przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu, pozostałe w komisji. I czytanie może się odbyć nie wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom druku projektu, chyba że Sejm lub komisja postanowią inaczej. Pierwsze czytanie obejmuje:

- uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę

- pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy

- debatę w sprawie ogólnych zasad projektu

I czytanie na posiedzeniu sejmu kończy się skierowaniem projektu do komisji, chyba że Sejm odrzuci projekt w całości. W przypadku zgodności przepisów rozpatrywanych ustaw z prawem Unii Europejsk, obowiązkowe jest zasięgnięcie opinii Komitetu Integracji Europejskiej.

II CZYTANIE obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, a także przeprowadzenie debaty, oraz zgłaszanie poprawek i wniosków. Może się odbyć nie wcześniej niż siódmego dnia po dostarczeniu posłom sprawozdania komisji, chyba że Sejm postanowi inaczej. Prawo zgłaszania poprawek do projektu przysługuje wnioskodawcy, posłom i Radzie Ministrów. W razie zgłoszenia w II czytaniu nowych poprawek i projektów, projekt kieruje się ponownie do komisji, które go rozpatrywały. Komisje, po rozpatrzeniu, przedstawiają Sejmowi dodatkowe sprawozdanie, w którym przedstawiają wniosek o ich przyjęcie lub odrzucenie.

III CZYTANIE może się odbyć niezwłocznie, jeżeli w II czytaniu projekt nie został skierowany do komisji. Obejmuje ono przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji , lub jeżeli projekt nie został ponownie skierowany do komisji - przedstawienie przez posła sprawozdawce poprawek zgłoszonych podczas II czytania, oraz głosowanie.

Sejm uchwala ustawy zwykła większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba ze Konstytucja przewiduje inną większość. W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwały, jeżeli ustawa, lub uchwała Sejmu nie stanowi inaczej.

Rada Ministrów na podstawie art. 123 Konstytucji w uzasadnionych wypadkach może określić wnoszony przez siebie projekt ustawy jako pilny. Rozpatrywanie projektów pilnych odbywa się w trzech czytaniach. Za projekty pilne nie można uznać: ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu, Senatu oraz org. Samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych a także kodeksów. W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany jako pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania przez Prezydenta - 7 dni.

Ustawę uchwaloną przez Sejm, Marszałek przekazuje Senatowi, który w ciągu 30 dni Może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości. Na wniosek Marszałka, Sejm może rozpatrzyć poprawki zawarte w uchwale Senatu, bez uprzedniego skierowania jej do komisji. Uchwałe Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę uważa się za przyjętą, jeżeli sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 121).

Marszałek przedstawia uchwaloną ustawę Prezydentowi do podpisania - ma na to 21 dni. Następnie zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Przed podpisaniem, Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o sprawdzenie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy, którą TK uznał za zgodną z Konstytucją. Jeżeli niezgodność dotyczy tylko kilku przepisów, a Trybunał uzna, że nie są one nierozerwalnie związane z ustawą, wówczas Prezydent po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem tychże przepisów, albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności (jest ona kierowana do odpowiednich komisji wraz z orzeczeniem TK). Wystąpienie Prezydent do TK lub z wnioskem do Sejmu wstrzymuje termin podpisania ustawy.

Jeżeli prezydent nie wystąpił z wnioskiem do TK, może, wraz z umotywowanym wnioskiem, przekazać Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia (czyli zawetować). Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (lub odrzuceniu weta, jak kto woli), Prezydent w ciągu 7 dni musi podpisać ustawę, a nastepnie zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniki Ustaw.

9. Sądy (wymiar sprawiedliwości) oraz Krajowa Rada Sądownictwa

I Władza sądownicza

-władzę sądowniczą stanowią sądy ( Sąd Najwyższy, sądy powszechne, s. administracyjne i s. wojskowe) oraz trybunały ( Konstytucyjny i Stanu)

- organami wymiaru sprawiedliwości są tylko : SN, s. powszechne, s. administracyjne i wojskowe

II Organy wymiaru sprawiedliwości

• Sąd Najwyższy

• sprawuje nadzór nad sądami powszechnymi i wojskowymi w zakresie orzekania, jest sądem kasacyjnym w sprawach rozstrzyganych przez te sądy.

• W skład SN wchodzi: Pierwszy Prezes powoływany przez Prezydenta na okres 6 lat, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN.

Pozostali sędziowie są powoływani przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

• SN dzieli się na 4 izby: Pracy, Ubezpieczeń społecznych i Spraw publicznych( to jest jedna), Cywilną, Karną, Wojskową. Na czele każdej z nich stoi Prezes SN.

• Kompetencje SN:

- sprawowanie nadzoru nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania

- zapewnienie prawidłowości i jednolitości wykładu prawa i praktyki sądowej

- rozpoznawanie kasacji od wyroku lub postanowienia wydanego przez sąd drugiej instancji

- podejmowanie uchwał wyjaśniających przepisy prawne budzące wątpliwości w praktyce

- podejmowanie uchwał dotyczących rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie

- inne sprawy przewidziane w ustawach (np. rozpatrywanie protestów wyborczych i stwierdzanie ważności wyborów)

• Sądy powszechne

- właściwość s. powszechnych obejmuje: rozstrzyganie wszelkich spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy u ubezpieczeń społecznych, jeśli nie należą one do SN lub s. szczególnych

- organem sądu są prezes , zgromadzenie ogólne sędziów oraz kolegium sądu( tylko w okręgowych i apelacyjnych)

- Prezesów tych sądów powołuje Minister Sprawiedliwości, a sędziów Prezydent na wniosek KRS.

• sądy rejonowe

- tworzony jest dla jednej lub kilku gmin jako sąd I instancji

-jest ich 294, a w ich ramach działa około 400 sądów grodzkich

- sądy grodzkie to jednostki organizacyjne s. rejonowych, które przejęły kompetencje działających dotychczas kolegiów do spraw wykroczeń.

• sądy okręgowe

- liczba: 41

- sąd odwoławczy w sprawach, które były orzekane w sądach I instancji

- może tez rozpatrywać w I instancji sprawy poważniejszej natury.

• sąd apelacyjny

- liczba: 10

- obejmuje obszar kilku s. okręgowych i jest wyłącznie sądem odwoławczym od orzeczeń s. okręgowych ( II instancja)

- jest też sądem kasacyjnym rozpatrującym kasacje od wyroków s. rejonowych

rejonowych)

• Sądy administracyjne

• Jest to sądownictwo szczegółowe, są one powoływane do sprawowania kontroli działalności administracji publicznej, w tym także mieści się prawo orzekania o zgodności z ustawami aktów prawa miejscowego stanowionych przez ograny samorządu terytorialnego terytorialnego terenowe organy administracji rządowej.

• Sądami administracyjnymi są w Polsce:

- Naczelny Sąd Administracyjny

- wojewódzkie sądy administracyjne

a) - siedzibą NSA jest Warszawa, a w jego skład wchodzą: Prezes NSA i wiceprezesi powoływani przez Prezydenta, a także sędziowie.

- Organami NSA są: Prezes NSA, Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA, Kolegium NSA.

b) NSA dzieli się na 3 izby: Finansową, Gospodarczą i Ogólnoadministracyjną

c) jest to sąd II instancji, do jego właściwości należy:

- rozpatrywanie skarg kasacyjnych od orzeczeń wojewódzkich s. administracyjnych

- sprawowanie nadzoru nad działalnością wojewódzkich s. administr. w zakresie orzekania

- podejmowanie uchwał wyjaśniających zagadnienia prawne oraz rozpoznawanie innych spraw należących do jego kompetencji na mocy ustaw.

d) - wojewódzkie s. administracyjne rozpatrują sprawy sądowoadministracyjne z wyjątkiem zastrzeżonych dla NSA

• Sądy wojskowe

a) powoływane wyłącznie do orzekania w sprawach karnych dotyczących przestępstw popełnionych przez żołnierzy, a w pewnych przypadkach również przez osoby cywilne.

b) - organizacyjnie wchodzą one w skład Sił Zbrojnych

- działają również w oparciu o zasadę dwuinstancyjności: I instancje stanowią s. garnizonowe, II- sąd okręgu wojskowego.

III Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów

• Zasada niezawisłości

- atrybut niezawisłości przysługuje wyłącznie sędziom, którzy w zakresie orzekania podlegają tylko Konstytucji i ustawom

- 2 aspekty:

a) niezawisłość sądów- pełna samodzielność organizacyjna sądownictwa( samodzielność jego struktur), sądy nie podlegają ani władzy ustawodawczej, ani wł. wykonawczej w zakresie orzekania.

b) niezawisłość sędziów- niedopuszczalność jakichkolwiek nacisków na sędziego z zewnątrz, a także wydawanie orzeczeń na podstawie prawa, zgromadzonych dowodów i zgodnie z sumieniem. Zapewnieniem niezawisłości sędziego są gwarancje natury materialnej o formalnej.

c) gwarancje natury materialnej obejmują cechy osobowości, poziom moralny, kulturę polityczną i prawną społeczeństwa.

d) gwarancje natury formalnej:

- sposób powoływania ( przez Prezydenta na wniosek KRS, na czas nieokreślony)

- zasada nieusuwalności- wg Konstytucji stanowisko sędziego może być opróżnione w przypadku:

a) złożenia sędziego z urzędu lub zawieszenia go w czynnościach( orzeczenie sądu)

b) przeniesienia sędziego w stan spoczynku wskutek choroby lub utraty sił

c) osiągnięcia wieku emerytalnego

- zasada nieprzenoszenia sędziego ( 2 wyjątki- konsekwencja zmian organizacyjnych lub zmiana ustroju sądów lub zmiana granic okręgów sądowych_

- immunitet sędziowski

- gwarancja odpowiedniej sytuacji materialnej

- niepołączalność stanowiska ze sprawowaniem mandatu posła lub senatora oraz zatrudnienia w aparacie wł. wykonawczej

- zasada apolityczności sędziów

• Zasada instancyjności

- postępowanie sądowe musi być, co najmniej dwuinstancyjne, ma to na celu usunięcie błędów, pomyłek bądź uchybień popełnionych w I instancji.

- w latach 90. został wprowadzony tryb trójinstancyjności( apelacja i kasacja)

• Zasada udziału obywateli w działalność sądów

- udział ławników w rozpoznawaniu i rozstrzyganiu spraw( w I instancji mamy sędziego zawodowego i dwóch ławników)

- ławników wybiera rada gminy na 4-letnia kadencje, kandydatów zgłaszają organizacje i stowarzyszeni, zw. Zawodowe, grupa 25 obywateli zamieszkałych na terenach danej rady.

• Zasada jednolitości sądów

- wszystkie wyroki wydawane są przez sądy w imieniu RP

- w całym kraju obowiązuje jednolita struktura sądów, organy te działają na podstawie jednolitego prawa, prowadzą postępowanie w trybie jednolitym przewidzianym przez prawo.

• Prawo do sądu

- prawo do sądu niezawisłego, działającego bez nieuzasadnionej zwłoki, przysługuje tak i osobie fizycznej jak i prawnej.

• Zasada jawności

- postępowanie sądowe powinno być oparte na zasadzie jawności

- zasada ta dotyczy „ jawnego rozpatrzenia sprawy”( wyjątki mogą być jedynie podyktowane względami na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny, ochronę życia prywatnego stron)

• Zasada prawa do obrony

- prawo każdego, przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, do obrony na wszystkich etapach jego postępowania.

- obejmuje ono prawo do obrońcy z wyboru lub urzędu i zapewnieniu osobistej obrony przez podejrzanego, oskarżonego czy skazanego.

• Zasada domniemania niewinności

- istnieje obowiązek udowodnienia oskarżonemu winy, co zwalnia go z potrzeby udowadniania swe niewinności.

• Zasada nullum crimen sine lege

- odpowiedzialności karnej podlega ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Orzeczona kara za czyn nie może być surowsza od kary przewidzianej w ustawie.

IV Krajowa Rada Sądownictwa

a)- powstała dopiero w 1989r. jako rezultat okrągłego stołu

- stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów

- składa się z przedstawicieli 3 władz, z przewagą środowiska sędziowskiego, skład: 4 posłów i 2 senatorów na okres kadencji Sejmu(wł. ustawodawcza), Minister Sprawiedliwości i osoba powołana przez Prezydenta( wł. wykonawcza), Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, 15 sędziów wybieranych spośród SN, sądów powszechnych, administracyjnych administracyjnych wojskowych.

b) Kompetencje KRS:

- rozpatrywanie kandydatur na stanowiska sędziów wszystkich sądów i przedstawianie ich Prezydentowi

- rozpatrywanie i rozstrzyganie wniosków o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe

- określanie ogólnej liczby członków Sądu Dyscyplinarnego i Wyższego Sądu Dyscyplinarnego

- wypowiadanie się w sprawie etyki zawodowej sędziów

- określanie stanowiska wobec propozycji zmian ustroju sądów

- opiniowanie programu szkolenia aplikantów przeprowadzanie egzaminów sędziowskich

10. Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu (uprawnienia, rola ustrojowa, zakres kompetencji, tryb postępowania przed TK oraz TS, w zakresie odpowiedzialności konstytucyjnej, sankcje karne orzekane przez TS, polityczne znaczenie)

Trybunał Konstytucyjny

a) skład: 15 członków, w tym wybieranych przez Sejm na wniosek 50 posłów lub Prezydium Sejmu bezwzględną większością. Prezesa i wiceprezesa TK powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK.

b) nie ma określonej kadencji ( kadencja członków)

c) kompetencje TK:

- orzekanie o zgodności z Konstytucją ustaw, a także z Konstytucją, umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi na mocy upoważnienia parlamentu i ustawami - innych aktów prawnych.

- orzekanie o celach i działalności partii

- kontrola odbywa się w wymiarze formalnym( czy dany akt prawny wydał organ kompetencyjny, czy wydając go nie przekroczył granic udzielonej mu delegacji, czy zachowany został tryb) i materialnym( czy przepis nie narusza Konstytucji, ustawy i ratyfikowanej umowy miedzy)

- orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych

- rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy organami centralnymi państwa

- rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta, gdy nie jest on w stanie powiadomić o tym Marszałka Sejmu.

d)podmioty uprawnione do występowania z wnioskiem do TK:

- podmioty posiadające uprawnienia generalne: Prezydent, Marszałkowie Sejmu i Senatu, premier, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Prokurator Generalny, Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich

- podmioty posiadające uprawnienia szczegółowe: organy stanowiące samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy zw. Zawodowych, organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościoły i inne zw. Wyznaniowe

- podmiot uprawniony indywidualnie: KRS

- przy postępowaniu obowiązuje zasada jawności( ograniczona tylko ze względu na bezpieczeństwo państwa lub tajemnice państwową)

- TK może orzekać w składzie pełnym, w składzie 5 sędziów lub w składzie 3 sędziów

Trybunał Stanu

3 rodzaje odpowiedzialności: polityczna (sensu stricte, sensu largo), karna, konstytucyjna

1) zakres odpowiedzialności konstytucyjnej

a) w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania ponoszą: Prezydent, premier i członkowie rządu, Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiTV, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, posłowie i senatorowie( za łączenie funkcji publicznej z działalnością gospodarczą)

b)- Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przez TS zarówno za złamanie Konstytucji jak i za przestępstwo pospolite

- premier i członkowie rządu również za przestępstwo, ale tylko, gdy zostało popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem

c) -TS powoływany jest przez Sejm spoza swego grona na okres kadencji

- przewodniczącym jest Pierwszy Prezes SN, w skład wchodzą jeszcze 2 przewodniczący i 16 członków

d) tryb postępowania w zakresie odpowiedzialności konstytucyjnej

3 etapy:

1) postępowanie przygotowawcze

- by postawić Prezydenta przed TS: uchwałę podejmuje Zgromadzenie Narodowe(, co najmniej 140 członków ZN, wniosek na ręce Marszałka)prace w sejmowej komisji odpowiedzialności konstytucyjnej, która opracowuje wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności lub umorzenie postępowaniauchwałę podejmuje Zgromadzenie Narodowe większością 2/3.

- inne podmioty: wniosek może złożyć Prezydent, 115 posłów lub komisja śledcza, Marszałek Sejmuprace w komisjigłosowanie sejmu( 3/5 ustawowej liczby posłów)

2) postępowanie przed TS:

- charakter dwuinstancyjny, w oparciu o Kodeks Karny

- w I instancji orzeka w składzie: przewodniczący i 4 sędziów

- w II instancji: przewodniczący i 6 sędziów ( wyłączając tych, którzy orzekali wcześniej)

3) postępowanie wykonawcze:

- kary: zakaz piastowania określonych stanowisk lub ich utrata, utrata praw wyborczych oraz odznaczeń i orderów, również kary przewidziane w Kodeksie karnym.

11. Referendum - rozwiązania instytucjonalne a praktyka polityczna

<na podstawie SPRP H. Lisickiej>

Cechy referendum

- forma demokracji bezpośredniej, wyraz partycypacji politycznej obywateli

- ma być środkiem konsensusu społecznego, przyczyniać się do łagodzenia konfliktów, godzić różne dążenia - faktycznie powinno sprzyjać porozumieniu społecznemu w sprawach, które dzielą społeczeństwo

- plebiscyt - jedna z postaci referendum, służy do zajęcia stanowiska w kwestii zaufania dla rządu, jednostki lub dotyczy granic; w prawie międzynarodowym p. to oświadczenie woli, wyrażone przez głosowanie ludności związanej z pewnym obszarem (w PL plebiscyty przeprowadzono po I w. ś.: na Warmii i Mazurach - 11 VII 1920, na Górnym Śląsku - 20 III 1921)

- istotą referendum jest:

* przedmiot referendum - sprawy państwowe

* podmiot - obywatele posiadający prawo wyborcze

* wyrażanie opinii przez głosujących

* określona moc decyzji referendum

Przedmiot referendum

- konstytucje

- kwestie ustrojowe państwa

- kwestia niepodległego bytu

- ustawy

- umowy międzynarodowe

- aprobata funkcji głowy państwa

- zmiany regionalne lub status regionu

- swoboda zachowań moralnych ludzi

- przyzwolenie na stosowanie nowoczesnej techniki

- rozstrzygnięcie konkretnych spraw publicznych

Rodzaje referendum

- konsultatywne

- ratyfikacyjne ..

Funkcje referendum wg. A. Antoszewskiego

- stanowi podstawowy, obok wyborów, mechanizm realizacji woli narodu

- pozwala obywatelom formułować ład konstytucyjno-prawny

- oraz podejmować merytoryczne decyzje określające cele i kierunki polityki zewnętrznej i wewnętrznej państwa

- legitymizuje sprawujących władzę państwową

- jest formą wyrażania sprzeciwu, wraz z zablokowaniem lub odrzuceniem zmian i zamierzeń rządzących

- przyczynie się do uzyskania zgody społecznej w spornych kwestiach (rozwiązywanie konfliktów)

- powoduje pogłębienie polaryzacji sceny politycznej lub społeczeństwa

- tworzy demokratyczną, obywatelską kulturę polityczną

- jest sposobem unikania przez rządzących ryzykownych decyzji

Referenda w Polsce

30 czerwca 1946 r. - pierwsze r. w PL

- na podstawie epizodycznych ustaw: z dnia 27 kwietnia 1946 o głosowaniu ludowym

i z dnia 28 kwietnia 1946 o przeprowadzeniu głosowania ludowego

- wyniki: 1. pyt (zniesienie Senatu) - 68.2% „tak”

2. pyt (reforma społeczno-gospodarcza) - 77,3% „tak”

3. pyt (utrwalenie granic zachodnich) - 91,4% „tak”

- frekwencja: 85, 3%

- wyniki prawdopodobnie sfałszowane, wg. A. Paczkowskiego 3 X TAK głosowało nie więcej niż 26,9% , a 3 X NIE 33,1%

- przemyślane sformułowanie pytań (pominiecie pytań kontrowersyjnych, sugerowana odpowiedź - tak, )

- ówczesne partie polityczne mimowolnie musiały popierać PPR, wyjątkiem PSL (optowało za odpowiedzią „nie” na 1. pyt., uznając je za najmniej istotne politycznie) manifestujące swoją odrębność polityczną, poparte przez Stronnictwo Pracy

29 listopada 1987 - zmiany w Konstytucji PRL: „sprawowanie władzy państwowej przez lud pracujący następuje także poprzez wyrażenie woli w drodze referendum”

- zgodnie z ustawą z 6 maja 1987 r. o konsultacjach społecznych i referendum, referendum mogło mieć zasięg ogólnokrajowy lub lokalny, przedmiotem ogólnokrajowego mogły być: określone problemy i rozwiązania projektów ustaw lub uchwał Sejmowych określających podstawowe kierunki działalności państwa, podmiotami uprawnionymi do wnioskowania: Rada Państwa, Rada Ministrów, Krajowa Rada Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON); przedmiotem lokalnego - sprawy leżące w kompetencji rad narodowych, podmiotami wnioskującymi prezydia rad narodowych, terenowe organy administracji i rady PRON odpowiedniego szczebla

- 1. pyt ( coś o „radykalnym uzdrowieniu gospodarki”) - „tak” - 44,28% uprawnionych do głosowania

- 2. pyt ( o „głębokiej demokratyzacji życia publicznego”) - „tak” - 46,29% uprawnionych

- frekwencja: 67, 32%

- wynik nie został uznany za wiążący, bo na żadne z pytań nie padło więcej głosów popierających, niż ` połowa uprawnionych do głosowania

- wypływało to ze zbyt ogólnikowego sformułowania pytań, ujawniło jednak skalę narastającego konfliktu i duże obszary osłabionej legitymizacji ówczesnej władzy

18 lutego 1996 - na podstawie ustawy o referendum z 29 czerwca 1995 r.

- faktycznie możemy mówić o dwóch referendach

* 1. przeprowadzone za podstawie zarządzenia Prezydenta

- „czy jesteś za przeprowadzeniem powszechnego uwłaszczenia obywateli?” - „tak” - 94,89%, jednak mniej niż połowa uprawnionych, więc wynik nie był wiążący

* 2. przeprowadzone na podstawie uchwały Sejmu

- pyt. dot. tego by świadczenia dla emerytów, rencistów i pracowników budżetówki pokrywać z prywatyzowanego majątku - „tak” - 92,89%

- pyt. dot. tego by część prywatyzowanego majątku zasiliła powszechne fundusze emerytalne - „tak” - 93,7%

- pyt. dot. zwiększenia wartości świadectw Narodowych Funduszy Inwestycyjnych poprzez zwiększenie ich ilości - „nie” - 72,52%

- pyt. dot. uwzględnienia w programie uwłaszczeniowym bonów prywatyzacyjnych - „tak” 88,3%

- wynik nie wiążący - frekwencja niższa niż 50% (32,4%)

26 maja 1997 - referendum konstytucyjne - przewidziane przez Małą Konstytucje - Referendum Konstytucyjne zostało ` zarządzone przez Prezydenta w ciągu 14 dni od daty jej uchwalenia przez Zgromadzenia Narodowe w trzecim czytaniu

- głosów ważnych: 11 969 755 - „tak” - 6 398 316, „nie” - 5 571 439 obywateli

- konstytucja przyjęta w referendum - opowiedziała się za nią większość, nie była wymagana większość ` konstytucyjna

Zmiana konstytucji

- także może zostać przyjęta w referendum

-Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.

Referendum ratyfikacyjne

- art. 90 KRP - PL może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach

- wyrażenie zgody na ratyfikację może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym (art. 125 KRP)

- uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację Sejm podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

- jest to szczególny przypadek referendum ogólnokrajowego, może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

7-8 czerwca 2003 - referendum europejskie (akcesyjne) - Czy wyraża Pan/Pani zgodę na przystąpienie Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej?

- Według oficjalnych wyników PKW do urn poszło 58,85% uprawnionych do głosowania (tj. 17 586 215 osób) spośród 29 868 474 uprawnionych, 77,45% z nich (tj. 13 516 612) odpowiedziało tak na postawione pytanie. 22,55% z nich (tj. 3 936 012) odpowiedziało nie. Oddano również 126 194 głosów nieważnych.

- Wynik referendum jest wiążący, gdyż większość obywateli opowiedziała się za przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. W przypadku referendum ogólnokrajowego nie ma postawionego wymogu określonej frekwencji, aby było ono wiążące.

Organizacja referendum ogólnopolskiego

- ma prawo zarządzić je Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów - lub Prezydent za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością .. jw.

- wniosek powinien określać propozycje pytań

- r. jest przeprowadzane przez:

- PKW, powołaną na podstawie ustawy - Ordynacja wyborcza do Sejmu

- wojewódzkie komisje ds. r.

- obwodowe komisje ds. r.

- zadania obwodowej komisji:

- przeprowadzenie głosowania w obwodzie

- czuwanie w dniu referendum nad przestrzeganiem ustawy o nim

- ustalenie wyników głosowania w obwodzie i podanie ich do publicznej wiadomości

- przekazanie protokołu komisji wojewódzkiej

- uprawnionymi do głosu są ci, którzy posiadają prawo wybierania do Sejmu

- obwody to te same obwody do głosowania, które utworzone zostały na potrzebę ostatnich wyborów do Sejmu

- wynik wiążący gdy udział weźmie więcej niż połowa uprawnionych (z reguły)

- ważność stwierdza Sąd Najwyższy

- sprawa, która jest przedmiotem r. nie może być ponownie poddana pod głosowanie przed upływem 4 lat

- możliwość przeprowadzenia referendum z inicjatywy grupy obywateli (poparcie 500 tys. osób), nie może ono dot. wydatków, dochodów, obronności i amnestii

Referenda lokalne

- gminne - w każdej ważnej dla gminy sprawie, ważne przy 30%-owej frekwencji

- obligatoryjne - w 2 sprawach: samoopodatkowania się mieszkańców i odwołanie rady przed upływem kadencji

- fakultatywne - jedynym formalnym kryterium wagi sprawy jest poparcie wniosku o r. przez 1/10 mieszkańców

- powiatowe

- wojewódzkie

12. Organy kontroli państwowej (NIK, RPO, KRRiTV - sposób kreacji, uprawnienia, polityczne znaczenie)

1.Najwyższa Izba Kontroli

1. NIK jest naczelnym organem państwowym, działa na zasadzie kolegialności i podlega Sejmowi.

2. Struktura ->

- Prezes-powoływany na 6 lat; powtórna kadencja możliwa ale tylko jeden raz; wybierany przez Sejm bezwzględną większością głosów, kandydata musi poprzeć Senat; jeżeli tego nie zrobi trzeba wybierać od nowa; powołanie i odwołanie Prezesa odbywa się na wniosek Marszałka Sejmu lub 35 posłów; Prezes korzysta z immunitetu sędziowskiego, nie można go aresztować ani pociągnąć do odpowiedzialności karnej bez zgody Marszałka; Prezes nie może należeć do partii, związku zawodowego

- Wiceprezesi- powoływani przez Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa

- Kolegium NIK -skład- prezes+ wiceprezesi+ dyrektor generalny+ 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych + 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK

- Jednostki organizacyjne NIK to departamenty, a w terenie delegatury

3. Kompetencje ->

- Kompetencje obligatoryjne- obejmują kontrolę działań organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych- bada się legalność, gospodarność , celowość i rzetelność

- Kompetencje fakultatywne 1- może kontrolować działalność organów samorządowych, komunalnych osób prawnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności

- Kompetencje fakultatywne 2-kontrola jednostek organizacyjnych oraz gospodarczych wykorzystujących majątek lub środki państwowe, komunalne- czy wywiązują się z zobowiązań na rzecz państwa; kontrola legalności i gospodarności

- Poza ty NIK przedkłada Sejmowi analizę wykonania budżetu i założeń polityki pieniężnej; informację o wynikach kontroli i działalności

- NIK przedkłada też Prezydentowi informację o wynikach kontroli, przedkłada je też Premierowi, czasem wojewodom i samorządowym sejmikom

- Można się odwołać od wyników kontroli- odwołanie rozpatruje komisja wewnętrzna NIK w składzie 3 osób

2.Rzecznik Praw Obywatelskich

1. Powstał w 1987 roku, nie miał wcześniejszych odpowiedników, najpierw działał w oparciu o ustawę, później w oparciu o Nowelę Konstytucyjną z '89 roku

2. Zgodnie z aktualną konstytucją Rzecznik stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktach normatywnych.

3. Wybór- przez Sejm za zgodą Senatu, kadencja trwa 5 lat, możliwa jest jedna reelekcja; kandydaturę może zgłosić Marszałek Sejmu lub 35 posłów- wniosek musi być zgłoszony 30 dni przed upływem kadencji dotychczasowego Rzecznika lub 14 w wypadku odwołania lub wygaśnięcia mandatu; potrzebna jest bezwzględna większość głosów i później Senat zajmuje stanowisko (uchwała zwykłą większością głosów)

4. Urząd Rzecznika - może go sprawować obywatel polski, wyróżniający się autorytetem , doświadczeniem życiowym i wiedzą prawniczą

Rzecznik jest nieodwołalny! Poza 3 przypadkami

- Zrzeczenie się urzędu

- Trwała niezdolność do peł. Obowiązków

- Sprzeniewierzenie się ślubowaniu

O tych przyczynach orzeka Sejm uchwałą( bezwzględna większość) na wniosek Marszałka Sejmu . Jego niezawisłość wzmacnia też zakaz zajmowania przez niego innego stanowiska(ale może uczyć na uczelni), zakaz przynależności do partii i związku zawodowego i innej działalności publicznej niemożliwej do pogodzenia z urzędem.

5. zakres i tryb działania- ochrona wolności i praw jednostki przez Konstytucję obywateli polskich oraz cudzoziemców i bezpaństwowców. Interwencja możliwa gdy jest naruszenie wolności i praw przez organy władzy państwowej poprzez działanie lub zaniechanie. Wszcząć postępowanie może sam Rzecznik lub osoba, organizacja lub organ samorządowy. Wniosek musi zawierać osobę, której dotyczy sprawa i przedmiot sprawy. Nie ma precyzyjnych wymogów formalnych co do formy , opłat itp. Rzecznik nie jest związany wnioskiem, ale powinien go rozpatrzyć , nie ma jednak ustalonego limitu czasu w jakim musi to zrobić. Jeżeli uważa, że sprawa jest zasadna podejmuje ją . Może przekazać ją też do kompetentnych innych władz (np. do sądu gdy nie wyczerpana została droga formalna dochodzenia swoich praw). Musi powiadomić wnioskodawcę o swej decyzji. Rzecznik postępowanie może prowadzić sam lub korzystać z innych organów państwowych. Może badać sprawę na miejscu, zaglądać do dokumentów, zlecać ekspertyzy- wszystko może;-) W wypadku spraw mających znaczenie dla wielu obywateli Rzecznik może występować z inicjatywą do innych organów lub instytucji do zmiany ustawy, wydania lub zmiany aktu normatywnego. Może też zlecić Trybunałowi Konstytucyjnemu sprawę zbadania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych.

3.Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

1. Istnieje najkrócej od 1992 roku; jej rola ustrojowa związana jest ze strefą wolności i praw jednostki i jej prawem do rzetelnej informacji; początkowo regulacja ustawowa później konstytucyjna; w 1997 potwierdziła wcześniejsze regulacje

2. Cel- Rada stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego radiofonii i telewizji

3. Skład- nowelizacja z 2005 roku zmniejszyła liczbę członków z 9 do 5, 2 mianuje Sejm, 1 przez Senat oraz 2 przez Prezydenta na 6 lat. Ta sama osoba nie może zostać ponownie wybrana na pełną kadencję. Ze swojego grona Rada wybiera przewodniczącego i zastępcę (na wniosek przewodniczącego)

4. Członkowie muszą być apolityczni, nie mogą należeć do partii politycznych, związków zawodowych i działalności publicznej nie dającej się pogodzić z funkcją. Odwołać członków można w przypadkach:

1. zrzeczenia się stanowiska

2. trwałej choroby uniemożliwiającej pełnienie funkcji

3. skazanie prawomocnym wyrokiem za przestępstwo popełnione z winy umyślnej

4. naruszenie przepisó ustawy stwierdzone przez Trybunał Stanu

5. kompetencje:

- projektowanie, w porozumieniu z premierem , kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji

- określanie warunków prowadzenia działalności przez nadawców

- podejmowanie rozstrzygnięć rozstrzygnięć sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów

- sprawowanie kontroli działalności nadawców

- organizowanie badań treści i odbioru programów

- określanie opłat abonamentowych

- opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji

- organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą

- inicjowanie postępu technicznego

- współpraca z organizacjami organizacjami oraz instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw nadawców i producentów


13. Fazy transformacji ustrojowej (faza inicjacji, transformacji, stabilizacji)

3 fazy transformacji:

inicjacja - obrady Okrągłego Stołu, porozumienia pomiędzy PZPR i opozycją; zakończona wyborami 04.06.1989

transformacja - do momentu uchwalenia konstytucji III RP

stabilizacja - od wejścia w życie konstytucji

FAZA INICJACJI

Geneza Okrągłego Stołu: przyczyny zewnętrzne - niedorównanie ZSRR USA, wojna w Afganistanie.

Pozasolidarnościowa opozycja była za rewolucją.

Wybory w 1989 roku miały być kontraktowe, 65% mandatów mieli obsadzić komuniści. Wybory miały być niekonfrontacyjne.

Koncepcja zwołania Okrągłego Stołu pojawiła się w lipcu 1988 roku, a konkretniej na X Plenum KC PZPR, które wyraziło zgodę na podjęcie negocjacji z opozycją, ale tylko z opozycją skupioną wokół NSZZ „Solidarność”. PZPR określiła dwa podstawowe cele, które miały być przedmotem obrad Okrągłego Stołu. Przede wszystkim chodziło o utworzenie państwa socjalistycznej demokracji parlamentarnej i o utworzenie przynajmniej zrębów społeczeństwa obywatelskiego. Żadna ze stron przed rozpoczęciem obrad nie przygotowała (?) instytucjonalnego ustrojowego charakteru zmian, albowiem o tym miały przesądzić obrady. PZPR popierała dialog z Solidarnością dlatego, iż uznawała ona transformację systemu w kierunku demokratyzacji poprzez ewolucję, a nie rewolucję. Z kolei inne organizacje opozycyjne opowiadały się za likwidacją, a nie liberalizacją ówczesnego ustroju politycznego. Obrady Okrągłego Stołu rozpoczeły się na początku lutego i trwały 2 miesiące. Miały dotyczyć one 3 reform: politycznej, społeczno - gospodarczej oraz wprowadzenia pluralizmu związkowego. Stronę koalicyjno - rządową reprezentowała PZPR oraz ZSL i SD oraz organizacje katolików świeckich (PAX) PZKS - Polski Związek Katolicko - Społeczny oraz UKS - Unia Katolicko - Społeczna). Oprócz tego OPZZ Alfreda Miodowicza. Opozycję demokratyczną reprezentował NSZZ „Solidarność” skupiony wokół Krajowej Komisji Wykonawczej na czele z Lechem Wałęsą. 27 stycznia nastąpił przełom, odbyło się spotkanie w Magdalence, w którym uczestniczyły 3 strony: koalicyjno - rządowa (gen. Kiszczak), delegacja Solidarności (Wałęsa) i przedstawiciele Kościoła Katolickiego. Ustalono tam: szybką legalizację Solidarności z zachowaniem jej struktur lokalnych, dołączenie się opozycji do realizacji reform ustrojowych, uczestnictwo Solidarności w niekonfrontacyjnych wyborach parlamentarnych. PZPR chciała: kooptacji opozycji do struktur systemu politycznego, włączenia opozycji do współodpowiedzialności za wychodzenie z kryzysu ekonomicznego i społecznego, wybory parlamentarne o niekonfrontacyjnym charakterze, wprowadzenie urzędu prezydenta jako gwaranta ustroju. Postanowiono również, że w czasie konferencji Okrągłego Stołu zostanie wprowadzony nowy model ekonomiczny, polegający głównie na zahamowaniu inflacji i oddłużeniu państwa, osiągnięciu równowagi gospodarczej. Kolejna kwestia: - pluralizm związkowy. Dla Solidarności najważniejsza była legalizacja NSZZ i zgodziła się na wejście w struktury władzy, ale w ograniczonej formie, chciała odpowiadać za państwo, a nie za władzę.

W ramach reformy polityczno - ustrojowej ustalono:

- wybory parlamentarne miały mieć charakter kontraktu, gdzie 65% mandatów do Sejmu mieli otrzymać komuniści, a 35% przypadać miało Solidarności.; Do Senatu wybory miały być wolne i demokratyczne. Został on wyposażony w dwa istotne uprawnienia: inicjatywę ustawodawczą i prawo veta wobec ustaw sejmowych. Instytucja prezydenta wyposażona została w władzę wykonawczą i kontrolę nad parlamentem. Solidarność została zalegalizowana i w ramach pluralizmu związkowego wprowadzona do zakładów pracy. Zreformowano ustrój sądów, które uzyskały niezawisłość, niezależność, a sędziowie nieusuwalność. Nastąpiło poszerzenie swobód politycznych w postaci wprowadzenia zasady wolności słowa, częściowego zniesienia monopolu rządowego na środki masowego przekazu oraz wolności zrzeszania się w postaci stowarzyszeń.

Etap transformacji

Koncepcje początku III Rp:

- III RP mamy od uchwalenie małej konstytucji

- III RP mamy od 1990 czyli od pierwszego rządu powstałego w nowych warunkach

- III RP istnieje od wejścia w życie konstytucji z 1997r.

Pierwszy akt prawny - Nowela Kwietniowa konstytucji PRL (7.04.1989). Dotyczyła organizacji i funkcjonowania naczelnych organów władzy, zasad prawa wyborczego oraz ustroju sądów.

Prawo wyborcze - zebranie 3 tysięcy podpisów, by móc zgłosić kandydata. Pojawił się Senat. Sejm był izbą nadrzędną. Sejm otrzymał wyłączną kompetencję do kontroli rządu, uchwalania większości ustaw. Wprowadzono zasadę permanencji. Do tej pory obowiązywał sesyjny tryb pracy Sejmu. Zniesiono instytucję dekretu w mocy ustawy dla Rady Państwa (instytucja pozaparlamentarna).

Senat stał się ustawodawczym kontrolerem Sejmu. Senat mógł partycypować przy wyborze Prezesa NIK i Rzecznika Praw Obywatelskich. Sejm i Senat można było rozwiązać w jednym z czterech przypadków:

przez 3 miesiące od wyborów nie został powołany rząd

przez 3 miesiące nie uchwalono budżetu lub planu społeczno - gospodarczego

gdy Sejm lub Senat podejmie ustawę lub uchwałę uniemożliwiającą prezydentowi wykonywanie jego konstytucyjnych kompetencji

samorozwiązanie większością 2/3 liczby posłów

Uprawnienia prezydenta:

desygnował kandydata na premiera

prezydent mógł na podstawie wniosku do Sejmu dokonać odwołania premiera i rządu

do 29 XII 1989 prezydent sprawował nadzór nad prokuraturą

do 8 III 1990 sprawował nadzór nad radami narodowymi

prezydent nie ponosił odpowiedzialności politycznej

akty prawne prezydenta wymagały kontrasygnaty premiera, jednak w praktyce nie stosowano tej metody.

Nowela grudniowa - 29 XII 1989 - umownie początek III RP

przywrócono zlikwidowaną w 1952 nazwę państwa, zlikwidowano PRL i zastąpiono ją RP. Zmieniono godło przywracając orłu koronę

nastąpiła zmiana suwerena - zamiast „ludu pracującego miast i wsi” pojawił się naród

wprowadzono konstytucyjną definicję państwa: „RP jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”

wprowadzono zasadę pluralizmu politycznego

usunięto z konstytucji pojęcie „planowanie społeczno - gospodarcze”, co oznaczało wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej. Oznacza to swobodę działalności gospodarczej wszystkich podmiotów na zasadzie równouprawnienia wszystkich form własności

zmieniono podległość prokuratury generalnej, podporządkowano ją ministrowi sprawiedliwości, więc wyjęto z tego prezydenta

zniesiono art. 3 o przewodniej roli PZPR

zniesiono art. o sojuszu i przyjaźni z ZSRR.

Ustawa z 8.03.1990 r.

reforma samorządu terytorialnego. Zniesiono system Rad Narodowych, a samorząd terytorialny stał się podstawową formą organizacji życia publicznego w środowisku lokalnym. Wówczas pojawiła się gmina. Gmina stała się podstawową jednostką terytorialną i uzyskała szeroki zakres kompetencji, czyli otrzymała zadania własne, które mogła realizować, zadania zlecane przez państwo oraz samodzielność organizacyjną, finansową oraz uzyskała osobowość prawną. Był to początek reformy państwa w kierunku decentralizacji administracji publicznej. Jednocześnie do konstytucji PRL wprowadzono rozdział IV o tytule „Samorząd terytorialny”.

27 września 1990 r.

Zmieniono zasadę wyboru prezydenta przez wprowadzenie nowej ordynacji wyborczej. Postanowiono, że wybory będą czteroprzymiotnikowe:

bezpośrednie

powszechne

równe

tajne

Wybór prezydenta następował w wyniku uzyskania większości bezwzględnej. W celu zarejestrowania kandydata należało zebrać co najmniej 100 000 podpisów.

25 listopada 1990 odbyła się pierwsza tura wyborów prezydenckich, a 9 grudnia druga tura, w której uczestniczyli Wałęsa i Tymiński. Wybory wygrał Wałęsa.

28 czerwca 1990 ustalono ordynację wyborczą do Sejmu.

27 września 1991 - pierwsze demokratyczne wybory do Sejmu. 111 komitetów wyborczych. Do parlamentu weszło 29 komitetów wyborczych, 25 ugrupowań. W 1991 indeks frakcjonalizacji był najwyższy na świecie.

17 październik 1992 - Ustawa konstytucyjna regulująca stosunki między władzą ustawodawczą i wykonawczą - „Mała Konstytucja”.

Uprawnienia prezydenta:

desygnował premiera, któremu przekazywał misję tworzenia rządu

powoływał Radę Ministrów na wniosek premiera

posiadał prawo odmowy uwzględnienia wniosku premiera dotyczącego obsady 3 resortów (MSZ, MON, MSW)

mógł zwoływać posiedzenia rządu i przewodniczyć mu

posiadał prawo veta wobec ustaw, ale mogło ono zostać odrzucone większością kwalifikowaną 2/3

posiadał prawo zwracania się przed podpisem ustawy do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności ustawy z konstytucją

utracił prawo rozwiązania parlamentu w razie podjęcia decyzji uniemożliwiającej wykonywanie konstytucyjnych obowiązków oraz utracił prawo do złożenia wniosku w Sejmie o odwołanie rządu

rząd nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed prezydentem, a tylko przed parlamentem

prezydent mógł rozwiązywać Sejm gdy po wyborach nie było możliwości powołania rządu, gdy nie została uchwalona ustawa budżetowa lub uchwalono zwykłe wotum nieufności wobec rządu.

Elementy transformacji:

- prezydent Jaruzelski

- rząd Mazowieckiego

-nowela kwietniowa

-wybory kontraktowe

-08.03.1990 zniesiono Rady Narodowe i wprowadzono samorządy terytorialne, gminy, które miały dużą samodzielność (oddolne tworzenie społeczeństwa obywatelskiego w gminach)

09.1990 - uchwalono ordynację wyborczą dot. Wyborów prezydenckich (prezydent wybierany przez obywateli w równych, powszechnych, tajnych , bezpośrednich wyborach)

06.1990- ustawa o partiach politycznych ( do czasu uchwalenie noweli grudniowej partie polityczne działały nielegalnie)

Pierwsze wolne wybory:

-powstały 183 formacje polityczne

- żadna partia nie docierała do konkretnego segmentu społeczeństwa, gdyż społ. PRL nie było zbytnio pluralistyczne i zróżnicowane

-programy partii były do siebie podobne

-lewica reprezentowana przez partie komunistyczne

-prawica: ugrupowanie powstałe po rozdziale Solidarności

- w sferze gospodarki wszystkie programy były lewicowe

- było 29 komitetów wyborczych reprezentujących 24 partie

-indeks frakconalizacji (od 0 do 1 gdzie 0jest gdy jest tylko jedna partia polityczna, a 1 oznacza, że teoretycznie każdy wyborca ma parie, która reprezentuje jego interesy ) wynosił 0,93

1997 roku powstało 340 partii

Ok. 160 w ogóle nie brało udziału w wyborach

14. Zasady ustrojowe RP w myśl Konstytucji z 1997r

1. ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU - art. 4 ust. 1: „Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu”

• „naród” w konstytucji ma różne znaczenia:

• w sensie prawnym - zbiorowość ludzi, którzy są powiązani z państwem poprzez posiadanie jego obywatelstwa (Wstęp, art. 34)

• w sensie etnicznym - kiedy podkreślana jest wspólna kultura, dziedzictwo przodków oraz ich wpływ na kształtowanie tożsamości narodowej (Wstęp, art. 5i 6)

• w sensie politycznym - naród w sensie etnicznym +obywatele polscy należący do mniejszości narodowych i etnicznych (czyli to samo, co w sensie prawnym - art. 27, 35)

2. ZASADA REPUBLIKAŃSKIEJ FORMY PAŃSTWA - art. 1: „Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli”

• państwo jako interes wszystkich obywateli - art. ściśle powiązany z art 82, wynika z nich, że:

• Konstytucja wyklucza przeciwstawianie obywateli państwu - nie traktuje państwa jako władzy stojącej ponad społeczeństwem

• państwo jest wartością społeczną - co rodzi obowiązki obywateli wobec państwa: wierność Rzeczypospolitej, troska o dobro wspólne, przestrzeganie praw, obrona Ojczyzny.

• Zasada republikańskiej formy jest widoczna w instytucjach centralnych - wyklucza możliwość stosowania władzy dziedzicznej (istnieją demokratyczne formy ustrojowe, na które obywatele mają wpływ)

• nazwa - Rzeczpospolita - ma długią tradycję, o której wspomina Konstytucja we Wstępie (Pierwsza i Druga RP), określa także aktualny etap rozwoju historycznego polskiej państwowości jako „Trzecia Rzeczpospolita”

• Konstytucja zapewnia trwałość republikańskiej formy państwa - żeby zmienić zasady rozdziału I należy przeprowadzić ogólnokrajowe referendum zatwierdzające (art. 235 ust.6)

3. ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO - art. 2: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym”

• prymat prawa wobec wszelkich innych rodzajów norm stosowanych w społeczeństwie - jednoznacznie związanie państwa prawem:

1. obowiązek państwa zagwarantowania jednostce prawa do sądu

2. obowiązek ścisłego rozgraniczenia kompetencji organów państwowych

3. istnienie organu państwa musi być oparte na prawie, a jego kompetencje muszą być w prawie zawarte i sprecyzowane (art. 7 „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”)

• stąd wynika wysoka ranga Konstytucji:

1. jej normy wyposażone są w najwyższą moc prawną

2. konstytucja posiada dominującą, zwierzchnią pozycję w systemie źródeł prawa

3. wszystkie inne normy prawne muszą być zgodne z jej przepisami

konsekwencją przyjęcia tej zasady jest uznanie priorytetu ustawy w tworzeniu porządku prawnego:

1. ustawa jest aktem prawnym stanowionym przez parlamet, więc przez reprezentację narodu - dlatego jest najważniejsza

2. stworzono kategorię tzw. materii ustawowych, czyli katalogu spraw, które mogą być regulowane wyłącznie w drodze ustaw ( wolności, prawa i obowiązki obywatelskie, organizacja i kompetencje organów państwowych)

13. nakaz przestrzegania prawa dotyczy także procesu jego tworzenia

1. proces ma przebiegać w trybie i formie przez prawo przewidzianej (odpowiednie organy wydające, zakres unormowań oraz forma prawna)

2. stąd przestrzeganie zasad niedziałania prawa wstecz oraz vacatio legis (obowiązywanie prawa po okresie upowszechnienia wiedzyo nowej normie)

14. żeby zasada ta dobrze funkcjonowała należy stworzyć instytucjonalne gwarancje jej przestrzegania, takie jak:

1. Trybunał Konstytucyjny

2. Trybunał Stanu

3. Rzecznik Praw Obywatelskich

4. Naczelny Sąd Administracyjny

5. niezawisłe sądy

15. inny element tej zasady - „demokratyczne” państwo prawne

1. państwo ma zapewnić obywatelom wpływ na władzę państwową, na jej sprawowanie - na podejmowane przez nią decyzje (bezpośrednio - referendum, pośrednio - przez swoich przedstawicieli)

16. zasada ta nakazuje oprócz kierowania się wolą większości społeczeństwa, poszanowanie woli i praw mniejszości (prowadzenie dialogu społecznego)

17. zasada ta pozostaje w ścisłym związku z zasadami: suwerenności narodu, pluralizmu politycznego, reprezentacji politycznej, samorządu terytorialnego.

4. ZASADA PODZIAŁU WŁADZY I RÓWNOWAGI WŁADZ - art. 10 „1. Ustrój Rzeczpospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent RP i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.”

7. zasada ta sprowadza się do założeń:

1. wyodrębnia się trzy władze- ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą

2. każdej z nich odpowiadają wyodrębnione organy państwowe

3. występuje niepołączalność tych władz, a więc każda z nich winna być wykonywana przez inny organ państwowy, w związku z tym niedopuszczalne jest łączenie związanych z nimi stanowisk państwowych

4. układ stosunków między tymi władzami powinien zapewniać wzajemne oddziaływanie na siebie i hamowanie

8. w praktyce realizacja zasady podziału władz jest bardzo trudna, dlatego jest ona traktowana jako pewien model do którego Konstytucja się zbliża w uregulowaniach prawnych, ale go nie osiąga

9. postulat równowagi władz również traktowany jest raczej w kategoriach doktrynalnych, art 10 traktuje wszystkie władze jednakowo, choć niektórzy twierdzą, że Konstytucja RP większe znaczenie nadaje legislatywie

5. ZASADA REPREZENTACJI POLITYCZNEJ - art. 4 ust. 2 „Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli (...)”

1. zasada ta jest nierozerwalnie związana z mandatem, czyli pełnomocnictwem, jakiego wyborcy udzielają przedstawicielowi w drodze aktu wyborczego

1. istnieją dwa rodzaje mandatu:

1. imperatywny - kiedy wyborcy oprócz pełnomcnictwa udzielają instrukcji ukierunkowywujących działalność przedstawiciela

2. wolny/przedstawicielski - przedstawiciel reprezentuje nie wyborców, którzy go wybrali, ale cały naród - nie może być związany instrukcjami, nie może być odwołany (czyli ten mandat jest: wolny, niezależny, nieodwołalny - takie mandaty dostają posłowie/senatorowie polscy w myśl art. 104 ust.1)

2. zasada ta nie pozbawia społeczeństwa bezpośredniego wpływu na decyzje polityczne, jego formy to:

1. inicjatywa ludowa

2. referendum

6. ZASADA DWUIZBOWOŚCI PARLAMENTU - art. 10 ust. 2 „władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat”

1. zgłoszone do Komisji Konstytucyjnej projekty Konstytucji w większości przewidywały parlament dwuizbowy (dwa - jednoizbowy); nie znalazły poparcia propozycje zmiany charakteru prawnego drugiej izby, czyli zastąpienia Senatu przez Izbę Samorządową; podniesiono tylko granicę wieku biernego prawa wyborczego do Senatu na 30 lat; pozostałe zasady co do Sejmu i Senatu pozostały takie same (czyli takie jak ustalono przy Okrągłym Stole i w Noweli Kwietniowej)

2. obie izby są równorzędne - posłowie i senatorowie są przedstawicielami narodu;

3. izby mają różne kompetencje (model dwuizbowości nierównoprawnej) - większe znaczenie Sejmu

7. ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO

1. pluralizm polityczny - działalność partii w oparciu o kryterium ich wielości i równości, a także ich demokratycznego charakteru

2. partie odgrywają kluczową rolę w procesie wyboru reprezentantów narodu - formułują programy polityczne spośród których wybierają wyborcy oraz wysuwają kandydatów stających do rywalizacji o mandaty, dlatego demokracja zakłada zasadę wielopartyjności

3. została przyjęta w nowelizacji Konstytucji, wcześniej nie występowała (W PRL-u tylko PZPR i ugrupowania satelickie - ZSL i SD, czyli ani ich wiele ani sobie równe) - nie istaniała możliwość swobodnego tworzenia partii politycznych

4. w 1989 nastąpiła konstytucjonalizacja partii politycznych - mówił o nich art. 4 - że służą zrzeszaniu się obywateli na zasadach dobrowolności i równości, a celem ich działania ma być wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

5. Obecny system polityczny zakazuje monopolizacji sceny politycznej przez jedną partię oraz wskazuje na bezwzględną równość partii, tak, że żadna z nich nie może zająć pozycji uprzywilejowanej

6. o partiach mówi art. 11 obecnej konstytucji, w którym:

• zapewnia się wolność ich tworzenia i działania

• wprowadza się wymóg dobrowolności zrzeszania się obywateli

• zostaje sprecyzowany cel działania partii, a jest nim: „wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa”

7. art. 13 zakazuje istnienia partii, które w swych programach odwołują się do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu oraz których program dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy, przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa

8. ZASADA WZAJEMNEJ NIEZALEŻNOŚCI I WSPÓŁDZIAŁANIA PAŃSTWA I KOŚCIOŁÓW ORAZ INNYCH ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH - art. 25 ust. 3 „stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”

1. konstytucja podkreśla równouprawnienie Kościołów i innych związków wyznaniowych oraz deklaruje bezstronność władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych z zapewnieniem swobody ich wyrażania w życiu publicznym

2. zasada „autonomii i niezależności” odnosi się do wszystkich kościołów i związków wyznaniowych i oznacza zakaz kształtowania stosunków wyznaniowych w sposób właściwy dla państwa wyznaniowego - rozdział instytucjonalny państwa i kościołów

9. Zasada wolności i praw człowieka i obywatela (patrz zagadnienie nr 1)

10. ZASADA DECENTRALIZACJI WŁADZY PUBLICZNEJ I SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO - art. 15 „Ustrój Rzeczypospolitej zapewnia decentralizację władzy publicznej”

1. decentralizacja polega na przenoszeniu kompetencji „na dół” czyli na organy i jednostki administracyjne niższego szczebla, razem z kompetencjami przenoszone są środki finansowe

2. samorząd dysponuje własnymi organami stanowiącymi pochodzącymi z wyborów powszechnych i bezpośrednich oraz własną władzą wykonawczą

11. ZASADA SYSTEMU PARLAMENTARNO - GABINETOWEGO

1. relacje między parlamentem, prezydentem a rządem - wzmocniona rola premiera, osłabiona pozycja parlamentu

12. ZASADA ODRĘBNOŚCI WŁADZY SĄDOWNICZEJ I NIZAWISŁOŚCI SĘDZIÓW

1. zmiany, jakie wprowadza konstytcuja z 1997r:

1. poszerzenie zakresu władzy sądowniczej - włączenie w jej zakres TK i TS

2. stworzenie konstytucyjnych podstaw istnienia Naczelnego Sądu Administracyjnego

3. wprowadzenie zasady dwuinstancyjności postępowania także w odniesieniu do sądownictwa administracyjnego

4. przyznanie orzeczeniom TK charakteru ostatecznego

13. ZASADY DOTYCZĄCE USTROJU GOSPODARCZEGO

1. zasada społecznej gospodarki rynkowej (art. 20) - opiera się na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności partnerów społecznych, dialogu i współpracy.

2. Zasada wolności działalności gospodarczej bez względu na formę własności, czyli niezależnie od jej przedmiotu i podmiotu; ograniczenie tej wolnośi jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na intees publiczny (art. 22)

3. zasada ochrony własności i prawa jej dziedziczenia - dotyczy wszelkich form własności; dopuszczalne jest wywłaszczenie tylko pod dwoma warunkami:

1. wyłącznie na cele publiczne

2. obowiązek wypłacenia za własność wywłaszczoną tzw. słusznego odszkodowania

15. PARTIE POLITYCZNE - INSTYTUCJONALIZACJA W UJĘCIU SOCJOLOGICZNYM I PRAWNYM. MODEL PARTII

(z: wykład u Wiesi)

Instytucjonalizacja w ujęciu prawnym to zapisy dotyczące funkcjonowania partii politycznych w systemie politycznym.

1. Konstytucja III RP z dnia 2 IV 1997 r. (rozdz. I, art. 11-13)

http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm -> gdyby ktoś miał ochotę =]

2. Ustawa o partiach politycznych z dnia 27 VI 1997 r.

http://www.pkw.gov.pl/a/17993/ustawa%20o%20partiach%20politycznych%20-%20tekst%20ujednolicony_2002.pdf -> a proszę bardzo i to =]

> 1968 r. - pierwsza ustawa o partiach politycznych na świecie

> VI 1990 r. - pierwsza ustawa o partiach politycznych w Polsce; Wcześniej nigdy nie było problemu z tworzeniem partii, ale nowoutworzone partie musiały być zgodne ideologicznie i programowo z PZPR; Dopiero ta ustawa w jakiś sposób określiła miejsce partii politycznych w systemie; Nacisk na nieskrępowaną możliwość tworzenia partii; Efekt -> powstało ponad 300 partii, z czego więcej niż połowa nie brała udziału w wyborach (a politologiczne kryterium uznania za partię to właśnie fakt, czy organizacja bierze udział w wyborach; jeśli tak, to bez względu na wynik, jest to partia!!! Czyli nie są one partiami!!! Nooo!!! To macie gratisa - z punktu widzenia systemu partyjnego partiami politycznymi są tylko partie, które dostały się do parlamentu!!! Jazdaaa!!!) Ta ustawa miała na celu nieskrępowane tworzenie partii politycznych (no i ostatecznie im się trochę przesadziło=]). Określała źródła finansowania partii, ale nie nakładała obowiązku składania rocznych sprawozdań o źródłach finansowania; 1991-92 -> wydawany był Informator o Partiach Politycznych, gdzie wśród różnych informacji zawarte były też dane o liczebności partii -> większość nie przekraczała liczby 700 członków. I nastało duże zamieszanie na scenie politycznej! Rejestrowano kolejne partie nie biorące udziału w wyborach; Wg jednego z zapisów, partia nie reprezentująca ideałów demokratycznych, mogła być zdelegalizowana - ale jak tu stwierdzić o niedemokratyczności partii, jeśli partia nie miała obowiązku składania statutu i programu przy rejestracji?:( A to wszak jedyne dokumenty, które mogą świadczyć o demokratyczności partii:( Ale np. sąd w Wawce chciał jednak nieformalnie, żeby partie mu przedstawiały program. Dalej - pod aktem założycielskim musiało się podpisać min. 15 gości, musiał być podany adres siedziby partii i zarząd, który będzie ją reprezentował.

> VI 1997 r. (uchwalona); I 1998 r. weszła w życie - uchwalona została nowa ustawa o partiach politycznych. Zwiększono wymaganą ilość podpisów pod aktem założycielskim do 1000, ale i odrzucono możliwość wprowadzenia zapisu o tym, że jedna osoba może podpisać się tylko pod 1 aktem założycielskim. W statucie znajdziemy dziś: prawa i obowiązki członków, kary dyscyplinarne, zasady nabywania członkostwa (aha, aha!) i zasady samorozwiązania partii. Wskazano z imienia organizacje, w których nie mogą funkcjonować partie (nie wskazano w tym gronie Kościoła!) oraz zawody wyłączone z możliwości przynależności do partii. Są to: urzędnicy administracji publicznej (bleh!), wymiar sprawiedliwości (co się świeci jak miliony monet) oraz funkcjonariusze służb specjalnych, ale! Ale! Ale! W tym gronie nie wskazano ministra SW i sprawiedliwości! Ustawa ta wskazywała także dokładne źródła finansowania partii oraz konieczność składania corocznych raportów + zasad subwencji i dotacji; Określono sytuację rozwiązania partii (decyzją Trybunału Konstytucyjnego)

Duverger - partie tworzone są:

1. wewnętrznie (w parlamencie) - powstają w wyniku konfliktu elit politycznych (częściej spory dot. kwestii personalnych niż problemowych), a nie na zapotrzebowanie społeczne; Są tworzone odgórnie, doskonale rozwinięta struktura w parlamencie

2. zewnętrzne (poza nim) - są tworzone oddolnie przez grupy społeczne, które nie widząc wśród istniejących partii swoich kandydatów zabezpieczających ich interesy, mają silne poparcie w elektoracie.

* komentarze:

- w Polsce partie tworzone są głównie wewnętrznie; jedynie PSL - zewnętrznie

- partie wewnętrzne mają dobrze zorganizowane „czapy” - struktury zewnętrzne mają problemy w wyborach

- partie zewnętrzne są dobrze zorganizowane terenowo, ale nie są scentralizowane

Petersen - cykle rozwojowe partii politycznych porównywane są do organizmów biologicznych. Fazy rozwoju (kolejność musi być zachowana):

1. deklaracji : grupa polityków deklaruje powstanie i udział partii w wyborach; jeśli nie weźmie - umiera

2. autoryzacji : związana z rejestracją partii

3. reprezentacji : związana z uzyskaniem mandatów do parlamentu

4. relewancji : zgodnie z koncepcją Sartoriego badanie, czy partia jest formacją istotną politycznie; potencjał koalicyjności - zdolność wejścia do rządu oraz potencjał szantażu - możliwość szantażu partii rządzących

Harmel & Strasand - fazy rozwoju partii (kolejność nie musi być zachowana):

1. identyfikacji : dotyczy nowopowstałych partii; określenie swojej tożsamości ideowej i określenie elektoratu; penetrowanie grup społecznych i tworzenie relacji między sobą a wyborcami

2. organizacji : dotyczy funkcjonowania wewnątrzpartyjnego stworzenia oddziałów lokalnych

3. stabilizacji : stawanie się atrakcyjnym partnerem dla innych partii, tworzenie koalicji

* komentarze:

- partie postsolidarnościowe były partiami, które od razu weszły w fazę stabilizacji

- partie postkomunistyczne oraz PSL miały dobrze rozbudowaną fazę organizacyjną oraz szukały zewnętrznych sojuszników (PSL - kółka rolnicze, PZPR - związki zawodowe)

** komentarze ogólne =]

- w Polsce mamy zupełnie inne źródło podziału na lewicę i prawicę (nie ze względu na program, lecz na genezę!)

- XII 1989 r. - rozpoczęcie tworzenia partii politycznych

- Partie polityczne w Polsce

1. PZPR i jej satelity

2. KO ZZ ”Solidarność”

- organizacje będące zrywem społecznym o określonym celu i dążące do jego realizacji (po osiągnięciu celu się rozwiązuje -> organizacje typu Forum

- na co dzień poglądy tych osób są rozbieżne, ale mają wspólną ideę

- ruch społeczny, który miał na celu odejście od ustroju komunistycznego

- w Europie ZZ nigdzie indziej nie uczestniczą w wyborach, ich ramieniem jest partia socjaldemokratyczna

- partie postkomunistyczne oraz PSL miały dobrze rozbudowaną fazę organizacyjną oraz szukały zewnętrznych sojuszników (PSL - kółka rolnicze, PZPR - związki zawodowe)

- SDRP, następca PZPR, nie miała swojego naturalne zaplecza politycznego; Jej zapleczem były osoby mocno związane z przeszłością, sentyment do poprzedniego reżimu, nie mieli programu i ideologii, ich celem było uniknięcie rozliczania z przeszłością

- z SDRP nikt nie rozmawiał, była izolowana, nie musiała tworzyć swojej tożsamości programowej i ideologicznej, szukać elektoratu

- wybory 1991 -> indeks frakcjonalizacji najwyższy na świecie

- nie było formacji, która przewodziłaby transformacji

- rozpad „Solidarności” -> wojna na górze -> mocny podział elity -> Wałęsie chodziło o pluralizację systemu politycznego (faktycznie: ambicje polityczne, personalne; w związku z kandydaturą na prezydenta potrzebował wsparcie partii, a z częścią „Solidarności” był skłócony)

- partie polityczne nie mają ściśle ograniczonego elektoratu

- „głos sofistyczny” -> przeciwko komuś

- żadna z partii nie przeszła fazy identyfikacji

- w 1993 r. do władzy powróciły partie postkomunistyczne, partie solidarnościowe przegrały -> zdemolowano system polityczny

- w Polsce mamy system partyjny skonsolidowany (tylko jeśli chodzi o ilość partii)

- Unia Demokratyczna (UD) -> konglomerat, trochę organizacja Forum -> w jej skład wchodziły mniejsze partie; UD miała 3 frakcje: lewicową, centrową i prawicową, oraz bezpartyjnych.

- partie w Polsce powstawały jako stowarzyszenia

- od momentu „wojny na górze” zaczął się kształtować system partyjny

Model wyborczy partii - partie starają się poszerzyć swoje wpływy, ale nie kosztem wyborców (ke pasa?)

Model genetyczny partii - wyznacznikiem miejsca partii na scenie politycznej było kryterium genetyczne (skąd pochodzi, kiedy powstała, jaki ma stosunek do PRL):

1. Postkomunistyczne: SDRP, SLD, PSL (ale tylko ta część, która była połączeniem ZSL), Stronnictwo Demokratyczne; powstały w wyniku rozpadu PZPR

2. Postsolidarnościowe: powstały w wyniku rozpadu Komitetów Obywatelskich

3. Antykomunistyczne: Konfederacja Polski Niepodległej (od 77 r. jako opozycja działała w podziemiu); najdalej idące hasła lustracji i dekomunizacji; Polska Partia Socjalistyczna, Polska Partia Przyjaciół Piwa, Unia Polityki Realnej

16. Zasady finansowania polityki - finansowanie partii politycznych i wyborów parlamentarnych, prezydenckich

Partie otrzymują coroczne subwencje, jednocześnie otrzymując dofinansowanie i zwrot z budźetu po zakończeniu kampanii. Otrzymują je parti, które są w parlamencie oraz te przekraczające 3% poparcia, w przypadku koalicji 6%.

Regulacje a propos możemy odnaleźć w Ustawie o partiach politycznych, ordynacjach wyborczych do poszczególnych typów wyborów oraz w konstytucji RP.

Partia raz w roku składa wniosek o subwencje w PKW, przedstawiając raport za rok miniony, który jest dokładnie sprawdzany i analizowany pod kątem występujących możliwych nieprawidłowości.

Ustawa o partiach politycznych dokładnie reguluje co może stanowić majątek partii. Zatem:

1.Składki członkowskie

2.Darowizny

3.Dochody z majątku

4.Oprocentowane środki pieniężne

5.Dochody z obrotu obligacjami i bonami

6.Dotacje oraz subwencje

7.Zbycie składników majątkowych

8.Sprzedaż symboli, pamiątek

ZAKAZY:

1.Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej

2. Przyjmowanie i zbieranie „cegiełek”

Z kolei w przypadku nieruchomości, składniki posiadania partii, mogą być przeznaczone wyłącznie na cele statutowe, to znaczy mogą być użyczane posłom, samorządowcom, senatorom. Gdy lokale są użyczane nie mogą być używane do sprawozdań klubów parlamentarnych ale tenże przepis łatwo ominąć. ( na przykład poprzez zjazd partii a nie klubu parlamentarnego.

Poza tymi regułami obowiązuje również zasada jawności, czyli środki finansowe partii mogą być składowane jedynie w bankach.

Subwencje są obliczane na zasadzie stopniowej degresji, proporcjonalnie do liczby głosów ważnych w rozbiciu na procenty:

-do 5% partia otrzymuje za każdy głos 10 złotych

-od 5% do 10% , 8 złotych

-od 10% do 20% , 7 złotych

-od 20% do 30% , 4 złote

-powyżej 30% , 1,50 złotego.

Wypłata subwencji odbywa się na wniosek partii politycznej, której organ statutowy do PKW, do 31 marca roku, w którym przysługuje subwencja przesyła na urzędowym formularzu wniosek, który składa się z kilku elementów składowych:

1.fundusze eksperckei -> ekspertyzy

2.fundusz wyborczy

3.działalność statutowa

4.opłaty za pobór np. energii elektrycznej, czyli po prostu rachunki

5.spłata kredytów bankowych wraz z odsetkami

6.cele niezgodne z subwencjami

Finansowanie kampanii i wyborów.

Wybory parlamentarne

W dniu otwarcia kampanii wyborczej, na kontach partii otwiera się subkonto. Mogą na nie wpływać kwoty z zapisów, darowizn i środków własnych, przy do odpowiednich kwot regulowanych ustawą. ( zwykle jako mnożnik, minimalnej lub średniej krajowej pensji w przeddzień wpłaty).

Po odbytych wyborach i ich zweryfikowaniu i sprawdzeniu dokonuje się zwrotów kosztów kampanii. PKW przekazuje dane do Ministerstwa Finansów, a Ministerstwo wypłaca środki. Każdy komitet wyborczy powołuje pełnomocnika, odpowiadającego prawnie za nieprawidłowości w zeznaniach o wydatkach.

Wybory prezydenckie

Cegiełki mogą stanowić 10% kwoty wyznaczonej przez Ministra Finansów. W 2000 roku było to 12 milionów złotych, a w 2005- 13,8 milion złotych. Do 60& może pochodzić od osób prawnych. Do 80% może być przeznaczone na reklamę. Komitet wyborczy nie może pozyskiwać środków z budźetu państwa, osób prawnych z udziałem zagranicznym oraz od jednostek samorządowych i administracyjnych.

Wybory samorządowe

Na 1 mandat radnego do Rady Gminy do 20 tysięcy mieszkańców- 750 złotych

Na 1 mandat radnego w gminie powyzęj 20 tysięcy oraz do Rad Osiedla miasta stołecznego Warszawy - 1000 złotych

Do Rady Powiatu - 2000 złotych

Do Rady Miasta na prawach powiatu 3000 - złotych

Do Sejmiku Wojewódzkiego - 5000 złotych

Sprawozdanie po elekcji przedstawia się Wojewódzkiemu Komisarzowi Wyborczemu do 3 miesięcy po wyborach.

W przypadku wyborów wójta, burmistrza i prezydenta miasta.

w gminie do 500 tysięcy mieszkańców: liczna mieszkańców pomnożona przez 50 groszy

w gminie powyżej 500 tysięcy mieszkańców 250 tysięcy + nadwyżka na 500 tysięcy pomnożone przez 25 groszy.

Liczba mieszkańców w tym przypadku podawana jest przez komisarza wyborczego w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia rozporządzenia o rozpisaniu wyborów.

18. Proces kształtowania gabinetów w III RP (czynniki instytucjonalne w procesie przetargów koalicyjnych). Wzorce rywalizacji na arenie rządowej. Funkcjonowanie gabinetów oraz przyczyny ich dymisji

1. Czynniki instytucjonalne mające wpływ na proces przetargów koalicyjnych:

- mechanizmy konstytucyjne - określające tryb powoływania, odwoływania i dokonywania zmian w składzie RM, w okresie przemian w Polsce trzykrotnie zmieniały się zapisy w konstytucji dotyczące powoływania i odwoływania RM oraz uprawnienia prezydenta w tym zakresie

• nowela z 89r. : prezydent mógł współdziała

• z Sejmem przy powoływaniu/odwoływaniu członków rządu, prawo desygnowania premiera dla prezydenta

• Mała Konstytucja : 5 trybów dotyczących powoływania RM, 5 przesłanek dotyczących dymisji rządu, uprawnienia głowy państwa w procesie powoływania rządu (4 stopniowa procedura powoływania RM, ale to wszyscy zna

• powinni z

• wiczeń;))

- przesłanki dymisji: w wyniku ukonstytuowania się nowo wybranego Sejmu, rezygnacji złożonej przez RM lub jej Prezesa z dalszego pełnienia funkcji, nieuchwalnia przez Sejm wotum zaufania RM, uchwalenie przez Sejm wotum nieufności, nieudzielenie przez Sejm absolutorium dla gabinetu

• konstytucja 97r. : 3 tryby powołania rządu (trzeci to rozwiązanie awaryjne - rozstrzygające też losy parlamentu), zainicjowanie procedury tworzenia rządu przez prezydenta (w sumie też powinniście wiedzie

• jak powołuje się rząd wg tej konstytucji, więc no.)

- przesłanki dymisji: na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu, gdy Sejm nie uchwali wotum zaufania, w wypadku uchwalenia wotum nieufności, w wyniku nieudzielenia rządowi absolutorium

- rola głowy państwa

- system wyborczy - ordynacja proporcjonalna (poza 89), różne formuły przeliczania głosów na mandaty - Hare'a Niemeyera (91), d'Hondta (93 i 97), Saint-Lague (2001) - zmiany nie ułatwiły powoływania i utrzymania stabilnych gabinetów, zawężanie składu uczestników gabinetów charakteryzujących się tym samym kryterium genetycznym

- system partyjny - brak wyraźnej przewagi jednej z formacji politycznych, zdolnej do utworzenia gabinetu jednopartyjnego, wybory z 1991 to największa fragmentaryzacja systemu, a kolejne elekcje spowodowały większą koncentrację

2. Wzorce i tradycje rywalizacji na arenie rządowej:

- żadna partia nie uzyskała bezwzględnej większości mandatów - brak gabinetu jednopartynego większościowego

- tworzenie dwupartyjnych, minimalnie zwycięskich koalicji, dysponujących szerokim

poparciem parlamentarnym

- tworzenie koalicji w oparciu o wspólną przeszłość (kryterium genetyczne, nie programowe)

- regularna alternacja władzy

- spadek znaczenia partii małych

- maleje udział głowy państwa w procedurze formowania koalicji

- wzrost znaczenia rywalizacji wewnątrzpartyjnej

Rządy RP 1989 - 2005:

- Powołano 12 gabinetów.

- Formalnie powołano ich 10, lecz w wyniku rozpadu 2 z nich (gabinety koalicyjne AWS-UW J. Buzka, SLD-UP-PSL L. Millera), władz

sprawowały gabinety mniejszościowe.

- Dwa kryteria powoływania gabinetu:

1. zmiana na stanowisku premiera,

2. zmiana konfiguracji partyjnej rządu/koalicji

(opuszczenie koalicji przez jednego z jej

uczestników).

3. Funkcjonowanie gabinetów oraz przyczyny ich dymisji (tak po krótce):

1. Gabinet T. Mazowieckiego (12 IX 1989 - 14 XII 1990):

- szeroka koalicja ponadpartyjna - 1 niezależny, 11 z KO "Solidarność", 4 z ZSL, 4 z PZPR, 3 z SD

- rząd musiał mie

w składzie reprezentantów opcji pezetpeerowskiej bo Polska była nadal członkiem Układu Warszawskiego i RWPG, ale po samorozwiązaniu PZPR usunięci zostali przedstawiciele komunistyczni i zastąpieni przez polityków niezależnych

- wiosną 1990 rozpoczął się konflikt koalicji z Wałęsą, który argumentował to zbyt dużym obciążeniem społeczeństwa kosztami reform i zbyt wolnym tempem przemian demokratycznych, a nieoficjalnie Wałęsa rozpoczął kampanię prezydencką i rozmowy z PC

- we IX koalicję opuścili ludowcy, ale ministrowie z tej partii pozostali na swoich stanowiskach

- kampania prezydencka Wałęsy niemal w całości poświęcona była atakom na rząd Mazowieckiego

- Mazowiecki, który również startował w wyborach, poniósł porażkę w I turze i podał się do dymisji

2. Gabinet J.K. Bieleckiego (12 I 1991 - 5 XII 1991):

- gabinet ponadpartyjny, "autorski" Wałęsy

- 13 polityków niezależnych, 4 z KLD, po 1 z PC, ZChN, SD i ROAD

- zadaniem było uchwalenie nowej ordynacji wyborczej, ale to Sejm zadecydował o wyborach, prezydent zawetował ustawę i zaproponował premierowi rozpoczęcie działań zmierzających ku wydawaniu przez rząd dekretów - Sejm odrzucił propozycję

- gabinet podał się do dymisji na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu

3. Gabinet J. Olszewskiego (6 XII 1991 - 5 VI 1992):

- pierwsza koalicja gabinetowa ukształtowana w wyniku rywalizacyjnych wyborów

- 5 polityków z PC, 3 z ZChN, 2 z PL, 1 z PChD i 10 niezależnych

- topniejące poparcie spowodowane było wyodrębnieniem się wew. koalicji opozycji wobec Balcerowicza i jego programu gospodarczego, realizowanego przez rząd

- powołanie tego rządu nie zakończyło konfliktu z prezydentem, obiektem zadrażnień był nie tylko premier, ale też MON Parys, spór dotyczył też lustracji przeprowadzonej przez MSW (m.in. prezydenta), dlatego Wałęsa skierował wniosek o natychmiastowe odwołanie premiera

4. Gabinet H. Suchockiej (11 VII 1992 - 25 V 1993):

- gabinet mniejszościowy - 7 ugrupowań - UD, ZChN, KLD, PL, SLCh, PPG i PChD + 4 niezależnych ministrów

- antagonizmy ideologiczne między UD i ZChN

- PL opuściło koalicję

- premier podjęła próby rekonstrukcji rządu, ale Solidarność cofnęła poparcie dla rządu i złożyła wniosek o wotum nieufności dla rządu

- Suchocka złożyła dymisję, ale prezydent jej nie przyjął i rozwiązał parlament

5. Gabinet Pawlaka (26 X 1993 - 1 III 1995):

- PSL dysponowało mniejszą liczbą mandatów niż SLD, ale otrzymało stanowisko premiera

- 6 ministrów z SLD, 7 z PSL, reszta niezależni

- zawarcie umowy koalicyjnej - Zasady działania koalicji, związane z podejmowaniem decyzji przez rząd pod kierownictwem W. Pawlaka - powodem był konflikt, który prawie doprowadził do rozpadu koalicji przed jej zaprzysiężeniem, Pawlak po uzgodnieniu z SLD, dostarczył prezydentowi własną listę składu rządu (skubaniec!)

- alians między prezydentem a premierem, wzmocniony poparciem Wałęsy premier nie był lojalnym partnerem koalicyjnym - ustalenia koalicyjne stawały się fikcją

- Pawlak odwołał wiceministra finansów Kawalca bez porozumienia z ministrem finansów M. Borowskim, który w akcie protestu podał się do dymisji

- zahamowanie reformy samorządowej - PSL nie zgadzał się na powiaty

- wzmacnianie pozycji premiera w strukturze rządu

- masowa wymiana wojewodów na peeselowskich

- nieporozumienia w zakresie przystąpienia Polski do UE

- blokowanie przez PSL projektu komercjalizacji BGŻ

- decyzja o zmianie premiera przy silnych naciskach prezydenta, grożącego niepodpisaniem budżetu w razie braku zmiany na stanowisku premiera - zastosowanie konstruktywnego wotum nieufności

6. Gabinet J. Oleksego (4 III 1995 - 26 I 1996):

- rozkład stanowisk w gabinecie - mniej korzystny dla PSL (tylko 4 ministrów)

- aneks do umowy koalicyjnej z 1993 - punkt dotyczący zasad polityki informacyjnej rządu - lewica chciała dobrych stosunków z dziennikarzami + zasady wew. działania koalicji, wskazano kształt reformy administracji gosp. i samorządowej

- kontrakt z wojewodą katowickim w sprawe restrukturyzacji przemysłu na Śląsku, dystrybucja świadectw NFI

- premier prowadził aktywną politykę zagraniczną - co doprowadziło do napięć z prezydentem - Oleksy wyjechał na obchody 50. rocznicy zakończenia II WŚ do Moskwy, a prezydent zakazał mu reprezentowania tam Polski

- konflikty na tle kampanii prezydenckiej

- po porażce Wałęsy dymisje złożyli ministrowie prezydenccy - nowych powołał Kwaśniewski

- nominacja MSZ, MSW i MON wywołały spór w koalicji - były to resorty prezydenckie, Kwaśniewski z SLD, więc SLD uważał, że wszystkie teki należą się jemu, PSL żądało MON no i się udało

- sprawa Oleksego (domniemana współpraca z wywiadem rosyjskim) - początkowo Oleksy zapowiedział, że pozostanie na stanowisku, ale w wyniku presji wewnątrz SLD podał się do dymisji

- ludowcy chcieli zmiany za pomocą konstruktywnego wotum nieufności - przez to SLD miał zgodzi

się na ich premiera, ale sojusz uważał to za pomysł nierealny, nominację szefa rządu zgodnie z Małą Konstytucją miał wysunąć prezydent, więc nie byłoby premiera z PSL

7. Gabinet W. Cimoszewicza (2 II 1996 - 17 X 1997):

- pozostało wielu ministrów z pozostałych gabinetów - PSL 8 stanowisk, SLD 7, niezależni - 6

- aneks do porozumienia koalicyjnego - przeniesienie możliwości podejmowania decyzji prywatyzacyjnych na całą RM

- po 4 miesiącach działania faza kryzysów i konfliktów

- zaczepne wypowiedzi liderów SLD wobec PSL - sprowokowanie ludowców do opuszczenia koalicji, by można było przeprowadzi

wcześniejsze wybory parlamentarne (osłabione PSL nie miałoby szans)

- problem reformy centrum rządowego - likwidacja 6 resortów i powołanie 7 innych (przed reformą 4 resorty były SLD, a 3 PSL, po reformie SLD - 6, a PSL tylko resort skarbu)

- eskalacja dopiero, gdy przywrócono cła na zboża paszowe - spory wewnątrz PSL i konlikt wokół Kołodki

- PSL złożyło wniosek o odwołanie rządu, który wycofało - ludowcy, gdy dowiedzieli się o możliwości przeprowadzenia przedterminowych wyborów nawiązali kontakt z liderem "Solidarności", by opracowa

wspólny front skierowany przeciw lewicy - chcieli zdystansowa

się od koalicji, w której byli 4 lata

- najważniejsza była powódź z 1997 - wypowiedź Cimoszewicza wywołał krytykę rządu (na pytanie o ewentualne odszkodowania od rządu odparł: "Trzeba było się ubezpieczyć")

- gabinet trwał do końca II kadencji Sejmu

8. Gabinet koalicyjny J. Buzka (31 X 1997 - 6 VI 2000):

- władza dla prawicy - AWS i UW

- umowa koalicyjna - podział wpływów, stanowisk, przydział stanowisk wojewodów i wicewojewodów

- przeprowadzenie 4 reform (terytorialnej, ubezpieczeniowej, zdrowotnej, edukacyjnej)

- na początku brak zgody wicepremiera Balcerowicza na wcielenie wszystkich jednocześnie - chciał tylko 2 - zmiany systemu ubezpieczeń i zdrowia - zgodził się w zamian za obietnicę poparcia projektu wprowadzenia podatku liniowego

- wewnątrz AWS - grupa posłów nieidentyfikujących się i opozycja wobec koalicji z UW

- 1999 - aneks do umowy koalicyjnej - kwestie reformy podatkowej, dyscyplina głosowania, nietworzenie w czasie debat opozycji wewnątrzrządowej) - nie dotrzymano

- konflikt między Balcerowiczem a ministrem Kropiwnickim (podawał inne wskaźniki gospodarcze niż wicepremier) - premier urlopował Kropiwnickiego

- wyjście UW z koalicji

- koalicja mniejszościowa - wpływ Krzaklewskiego

9. Gabinet mniejszościowy J. Buzka (7 VI 2000 - 19 X 2001):

- dokoptowanie ministrów na wolne resorty, po wyjściu z koalicji UW

- nikłe poparcie społeczne, ale trwaniu rządu nic nie zagrażało, bo w myśl Konstytucji 97 wymiana premiera tylko przez konstruktywne wotum nieufności

- zagrożeniem było głosowanie nad budżetem, ale AWS (w zamian za poparcie kandydatury Balcerowicza na stanowisko premiera NBP) utrzymał się u władzy

- porażka Krzaklewskiego w wyborach prezydenckich spowodowała kryzys

- poparcie spadało, a premier nie robił nic by temu zaradzi

- rekord w dymisjonowaniu ministrów - 8 (no, ale zdrowia zmarł)

- kilka miesięcy przed końcem sprawowania władzy Buzek zaczął dystansowa

się od Krzaklewskiego

- podał się do dymisji na pierwszym posiedzeniu Sejmu IV kadencji

10. Gabinet L. Millera (19 X 2001 - 2 V 2004):

- SLD-UP, PSL

- porozumienie koalicyjne

- ojoj ;)

11. Pierwszy rząd M. Belki (2 V 2004 - 14 V 2004):

- gabinet pod kierownictwem Belki powołany przez Kwaśniewskiego po zapowiedzianej dymisji rządu Millera

- Belka wygłosił expose programowe, nie uzyskał wotum zaufania

- prezydent przyjął dymisję Rady Ministrów i powierzył jej sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowego gabinetu

12. Drugi rząd M. Belki (11 VI 2004 - 19 X 2005):

- powołany po pierwszej nieudanej próbie stworzenia rządu

- w pierwszym konstytucyjnym kroku premier nie uzyskał wotum zaufania, w drugim Sejm nie zgłosił swojego kandydata na premiera, w trzecim prezydent ponownie powierzył urząd premiera Markowi Belce

- jedyna zmianą personalna w stosunku do poprzedniego składu był minister zdrowia

- X 2004 Sejm ponownie udzielił rządowi wotum zaufania

- 5 V 2005 po decyzji Sejmu o nieskracaniu kadencji, 6 V, premier wraz z rządem podał się do dymisji, prezydent dymisji nie przyjął

-w sierpniu, w związku z przystąpieniem premiera do PD, SLD wycofał poparcie dla rządu Marka Belki. Rząd podał się do dymisji.

13. Gabinet K. Marcinkiewicza (31 X 2005-14 VII 2006):

- początkowo gabinet mniejszościowy PiS, po fiasku rozmów koalicyjnych z PO, złożony z polityków PiS i niezależnych (Z. Gilowska, Z. Religa),powołany i zaprzysiężony przez Kwaśniewskiego

- umowa koalicyjna PiS z Samoobroną, Narodowym Kołem Parlamentarnym i LPR -nowy rząd uzyskuje (5.05.2006) większość parlamentarną

- VII 2006 Marcinkiewicz informuje Komitet Polityczny PiS o zamiarze podania się do dymisji a ten rekomenduje J. Kaczyńskiego na stanowisko prezesa

RM

- Odwołanie gabinetu przez L. Kaczyńskiego

Skrótowo:

Gabinety koalicyjne w Polsce

w latach 1989-2007 r.

• W trakcie transformacji Sejm powołał 13 premierów, z czego jeden (W. Pawlak) złożył rezygnację po 33 dniach nieudanej misji.

• 11 było szefami gabinetów koalicyjnych,

• 3 (J. Buzek, L. Miller, J. Kaczyński), najpierw szefowie rządu koalicyjnego,a następnie - gabinetu mniejszościowego.

• Jeden (K. Marcinkiewicz) najpierw szef gabinetu mniejszościowego , a następnie

rządu koalicyjnego.

• Dwie pierwsze koalicje (T. Mazowiecki i J. K. Bielecki) - charakter ponadpartyjny.

• Pozostałe koalicje gabinetowe liczyły od dwóch (W. Pawlak, J. Oleksy, W. Cimoszewicz, J. Buzek) do siedmiu ugrupowań politycznych (H. Suchocka).

• Dwie koalicje od momentu powstania były mniejszościowe (J. Olszewski, H. Suchocka),

• Trzy nabrały takiego charakteru w trakcie trwania gabinetu (J. Buzek, L. Miller, J. Kaczyński)




82

82

---