POLITECHNIKA KOSZALIŃSKA

INSTYTUT EKONOMII I ZARZĄDZANIA

Waldemar Gostomczyk

RYNEK PRACY

SPIS TREŚCI

WSTĘP

ROZDZIAŁ I

TEORETYCZNE PODSTAWY RYNKU PRACY

1. Rynek pracy

1. Pojęcie i elementy rynku pracy

2. Segmentacja rynku pracy

3. Popyt na pracę

4. Podaż pracy

5. Stany równowagi na rynku pracy

2. Teorie rynku pracy

1. Teoria klasyczna

2. Teoria keynesowska

3. Bezrobocie

1. Pojęcie bezrobocia i jego rodzaje

2. Przyczyny bezrobocia

3. Skutki bezrobocia

4. Mierniki sytuacji na rynku pracy

1. Mierniki dotyczące ogólnej sytuacji na rynku pracy

2. Mierniki dotyczące bezrobocia.

ROZDZIAŁ I

TEORETYCZNE PODSTAWY RYNKU PRACY

1. RYNEK PRACY

1. POJĘCIE I ELEMENTY RYNKU PRACY

Rynek pracy to rodzaj rynku ekonomicznego, na którym z jednej strony znajdują się poszukujący pracy i ich oferty, a z drugiej strony przedsiębiorcy tworzący miejsca pracy i poszukujący siły roboczej. Inaczej mówiąc to system konfrontacji (spotykania się) popytu na pracę z podażą pracy.

Rynek pracy jest jednym z czterech rynków analizowanych w ekonomii, oprócz niego funkcjonuje też rynek dóbr i usług, rynek kapitału i rynek pieniądza. Jednak szczególną uwagę ekonomiści skupiają na związkach łączących rynek pracy z rynkiem dóbr i usług, który nazywa się w uproszczeniu rynkiem towarowym. Na każdym z tych rynków występuje przedmiot wymiany zwany towarem, popyt i podaż oraz cena.

Na rynku towarowym popyt na dobra i usługi kreują przeważnie gospodarstwa domowe jako ich nabywcy (konsumenci), ich podaż stwarzają zaś produkujące je zakłady pracy (producenci). W wyniku dostosowywania się popytu i podaży towarów kształtuje się ich cena.

Na rynku pracy w roli towaru jako podmiotu wymiany występuje praca, przy czym może być ona rozumiana bądź jako samo jej świadczenie (usługa pracy), bądź też jako potencjał pracy (siła robocza, potencjał ludzki). Popyt na rynku pracy stwarzają zakłady pracy (pracodawcy), natomiast podaż zgłaszają gospodarstwa domowe, z których wywodzą się pracownicy (pracobiorcy). Ceną pracy, która ustala się w wyniku konfrontacji popytu na pracę i jej podaży, jest wynagrodzenie za pracę (płaca). Rynek pracy można uznać zatem za system konfrontacji popytu na pracę z podażą pracy. Można to nazwać w uproszczeniu sprzężeniem zwrotnym występującym między rynkiem dóbr i usług a rynkiem pracy. Polega ono na tym, że wzrost popytu na towary powoduje zwiększenie popytu na pracę, a związany z tym wzrost wynagrodzeń pracowników, którzy są jednocześnie konsumentami, jest przyczyną większego popytu na towary. Przedstawia to zamieszczony poniżej rysunek:

Rys. 1. Miejsce rynku pracy w systemie wymiany

Źródło: Rynek pracy w procesie transformacji systemu gospodarczego. Red. A. Szałkowski, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1992 r.

Podstawową funkcją rynku pracy, wynikającą z jego definicji, jest utrzymanie w dłuższym okresie równowagi miedzy popytem na pracę a podażą pracy. Dokonuje się tego przez stworzenie pracodawcom możliwości pozyskania pracowników dysponujących odpowiednim potencjałem roboczym, z drugiej zaś strony przez umożliwienie pracownikom uzyskania pracy odpowiadającej ich potrzebom ekonomicznym i społecznym.

2. SEGMENTACJA RYNKU PRACY

Rynek jest tylko pozornie systemem jednolitym, w rzeczywistości składa się z wielu rynków częściowych, zwanych segmentami, które tworzą jego strukturę. Segmenty te mogą być wyodrębnione na podstawie różnych kryteriów, jak: płeć, wiek, kwalifikacje, zawód, gałąź lub dział gospodarki, określony region lub miejscowość itp. Można tu mówić o odrębnych rynkach pracy mężczyzn i kobiet, młodocianych i osób starszych, pracowników nie wykwalifikowanych lub z wykształceniem wyższym, rynkach pracy prawników, ekonomistów lub informatyków, rynkach pracowników przemysłowych budownictwa czy rolnictwa, krajowym, regionalnym i lokalnym rynku pracy itp. Odróżnia się również rynek pracy zewnętrzny od wewnętrznego (wewnątrzzakładowego). Te procesy wyodrębniania się poszczególnych części (segmentów) rynku pracy określa się mianem jego segmentacji. Podstawą tego wyodrębniania jest różna dostępność pracy dla poszukujących jej osób, różna wysokość otrzymywanego wynagrodzenia czy różne możliwości stabilizacji i rozwoju zawodowego. Znaczenie segmentacji rynku pracy polega na tym, że przynależność danej osoby do określonego segmentu pozwala jej w większym lub mniejszym stopniu zrealizować oczekiwania, jakie wiązała z pracą a także wpływa na jej pozycję społeczną.

Badania nad procesami segmentacji rynku pracy, rozwijane od kilkudziesięciu lat w wielu krajach, doprowadziły do powstania różnych koncepcji teoretycznych dotyczących tego zagadnienia. Do najbardziej znanych należą koncepcje trójsegmentowego oraz dwusegmentowego rynku pracy.

Koncepcja trójsegmentowego rynku pracy zakłada podział tego rynku na rynek pracy zewnętrzny, zawodowy oraz wewnątrzzakładowy. Rynek pracy zewnętrzny jest rynkiem wolnym, na którym nie ma barier mobilności pracowników ani ograniczeń płacowych, stosunki między pracodawcami a pracobiorcami reguluje zaś wyłącznie mechanizm płacowy, oparty na swobodnie kształtujących się relacjach między popytem a podażą pracy. Rynek pracy zawodowej jest rynkiem wewnętrznym, obejmującym pracowników, którzy są członkami określonego związku zawodowego; stosunki na tym rynku są regulowane przez dwustronne porozumienia, przeważnie o charakterze lokalnym, zawierane między związkami zawodowymi a pracodawcami. Wewnątrzzakładowy rynek pracy obejmuje relacje między popytem na pracę a jej podażą w ramach samodzielnych jednostek organizacyjnych (przedsiębiorstw, instytucji); decyzje pracodawców, podejmowane arbitralnie lub w porozumieniu z zakładową reprezentacją pracowników, określają warunki i zasady ruchu (przyjmowania, zwalniania, awansowania) oraz wynagradzania pracowników.

Bardziej reprezentatywną dla prowadzonych współcześnie badań empirycznych jest koncepcja dwusegmentowego (dualnego) rynku pracy. Przyjmuje ona podział rynku pracy na sektor pierwszoplanowy (pierwotny) i drugoplanowy (wtórny). Sektor pierwszoplanowy obejmuje miejsca pracy bardziej stabilne i lepiej płatne; dostęp do niego jest uwarunkowany posiadaniem wysokich kwalifikacji, a zatrudnieni w nim pracownicy w miarę wzrostu stażu pracy mogą liczyć na rozwój i awans; dalszą cechą tego sektora jest silna pozycja związków zawodowych. W odróżnieniu od poprzedniego, drugoplanowy sektor rynku pracy odznacza się małą stabilnością zatrudnionych, gdyż przeważają w nim prace krótkotrwałe i doraźne, a pracownicy (często kobiety, młodociani oraz imigranci) mają niskie kwalifikacje, są słabo wynagradzani i nie mają szans na dalszy rozwój lub awans; związków zawodowych w tym sektorze przeważnie brak albo też pozycja ich jest bardzo słaba.

Scharakteryzowane powyżej - w pewnym uproszczeniu - segmenty rynku pracy mogą nakładać się na siebie oraz ulegać dalszym podziałom na subsegmenty, które tworzą strukturę rynku pracy.

1.1.3. POPYT NA PRACĘ

Popyt na pracę można opisać jako ilość osób lub godzin pracy, jaką pracodawcy są skłonni zatrudnić przy określonych stawkach płacy (realnej). Jest on popytem pochodnym, ponieważ zależy od popytu na usługi i dobra, do świadczenia lub wytwarzania których wykorzystuje się dane kwalifikacje pracownika.

W przeciwieństwie do gospodarki nakazowo-rozdzielczej, w której siłą napędową rynku pracy jest podaż pracy, w gospodarce rynkowej funkcje te spełnia popyt na pracę. W sensie ogólnym popyt na pracę oznacza zapotrzebowanie gospodarki (w skali mikroekonomicznej - konkretnego zakładu pracy) na potencjał roboczy w wymiarze ilościowym i jakościowym. Może on być rozpatrywany dwojako: jako popyt całkowity (globalny), uwzględniający zarówno wolne, jak i już obsadzone stanowiska pracy oraz jako popyt aktualny, odnoszący się do przyszłości i obejmujący tylko nie obsadzone stanowiska pracy. W wymiarze ilościowym aktualny popyt na pracę wyraża się liczbą wolnych stanowisk pracy oraz wielkością zasobów czasu pracy, odpowiadających zapotrzebowaniu pracodawców. W wymiarze jakościowym popyt na pracę określają wymagane cechy osobowe (płeć, wiek, stan zdrowia, sprawność umysłowa itp.) oraz kwalifikacje poszukiwanych pracowników, włączając w to ich szczególne uzdolnienia i dyspozycyjność wobec pracodawcy.

Popyt na pracę w konkretnym zakładzie pracy wynika z dwóch źródeł :

- zapotrzebowania rekompensacyjnego, które polega na tym, że na miejsce pracowników, z którymi rozwiązano stosunek pracy, przyjmuje się nowych;

- zapotrzebowania rozszerzającego, którego zaspokojenie prowadzi do zwiększenia ogólnej liczby pracowników.

Na zapotrzebowanie rekompensacyjne wpływają:

- ubytek naturalny części pracowników na skutek śmierci, inwalidztwa czy przejścia na emeryturę,

- ubytek pracowników uzasadniony społecznie, np. przez powołanie do służby wojskowej, urlop wychowawczy itp.,

- zwolnienie pracownika przez pracodawcę, jak również rozwiązanie stosunku pracy z własnej inicjatywy pracownika,

- zmniejszenie wymiaru normalnego czasu pracy (np. skrócenie czasu dnia roboczego z 8 do 6 godzin) przy utrzymaniu dotychczasowej wielkości produkcji dóbr i usług.

Zapotrzebowanie rozszerzające kształtuje się pod wpływem:

- oddania do użytku nowych stanowisk pracy w wyniku zakończenia procesów inwestycyjnych,

- zwiększenia dotychczasowej obsady stanowisk pracy,

- zwiększenia zmianowości eksploatacji posiadanych maszyn i urządzeń.

Wymienione wyżej źródła popytu na pracę można traktować jako bezpośrednie czynniki tego popytu. Wydaje się bowiem zrozumiałe, że ubytek liczby zatrudnionych pracowników na skutek rozwiązania stosunku pracy jest źródłem popytu rekompensującego, a oddanie do użytku nowych stanowisk pracy wywołuje dodatkowe zapotrzebowanie na pracowników.

Otwarte pozostaje jednak pytanie, co skłania pracodawcę do zastępowania zwolnionych pracowników nowo przyjętymi oraz w jakich okolicznościach jest on skłonny do inwestowania oraz obsadzania nowych stanowisk pracy dodatkowo przyjętymi pracownikami. Poszukiwanie odpowiedzi na te pytania prowadzi do wskazania uwarunkowań lub pierwotnych czynników popytu na pracę. Do czynników tych należy przede wszystkim zaliczyć:

- popyt na wytwarzane dobra i usługi,

- wydajność (produktywność) oraz czas pracy zatrudnionych pracowników,

- poziom ich płac realnych.

W gospodarce rynkowej, przy założeniu, że pozostałe czynniki nie ulegają zmianie, popyt na pracę zależy głównie od popytu na wytwarzane produkty i wykonywane usługi, to znaczy od możliwości ich sprzedania na konkurencyjnym rynku towarowym. Im większe są te możliwości, tym większe dochody producentów i tym większe z ich strony zapotrzebowanie na pracę.

Wytwarzając określone produkty, pracodawcy dążą do uzyskania przez zatrudnionych pracowników takiej wydajności pracy, jaka odpowiada optymalnemu wykorzystaniu posiadanego kapitału rzeczowego (budynków, maszyn i urządzeń, środków transportu itp.).

3. PODAŻ PRACY

Podaż pracy - to liczba osób, które chcą w danym okresie pracować za określoną stawkę płacy. Podaż pracy zgłaszają osoby, które chcą sprzedać (na rynku pracy przedmiotem sprzedaży i kupna jest praca) swoją pracę zależnie od wysokości stawek, jakie mogą za nią otrzymać.

Pojęcie to nie jest jednoznaczne. Na rynku pracy występują bowiem osoby, które poszukują zatrudnienia, ale gotowe są je podjąć za wyższe stawki, niż w danym momencie się za nią oferuje. Sam termin „podaż” bywa często błędnie rozumiany, zwłaszcza gdy używa się określenia „podaż miejsc pracy”. W rzeczywistości, jeśli firmy zgłaszają zapotrzebowanie na pracowników, to jest to „popyt miejsc pracy” (chcą zakupić pracę). Wiąże się to zapewne z potocznie występującym rozumieniem ról „pracodawcy” i „pracobiorcy” na rynku pracy. Dla ekonomisty sytuacja jest odwrotna - „pracodawca” to pracownik, gdyż to on oferuje pracę, a pracobiorca to np. sklep zatrudniający kasjerki, bo „bierze” ich pracę.

Podaż pracy zależy od:

- ilości osób, które znajdują się w wieku produkcyjnym (wieku zdolności do pracy);
- od posiadania przez uczestników rynku pracy alternatywnych, niezwiązanych z pracą dochodów.
Im więcej jest osób na rynku pracy (np. podczas wyżu demograficznego) i osoby te mają mniejszy dostęp do nie związanych z pracą źródeł dochodów (np. świadczeń socjalnych), tym więcej z nich chce i jest gotowa podjąć zatrudnienie. Podaż pracy rośnie.
Sytuacja odwrotna może nastąpić gdy w wiek emerytalny wkraczają roczniki z wyżu demograficznego, a szkoły kończy niż lub gdy uruchomiony zostaje program zachęcający do przechodzenia na wcześniejszą emeryturę i pozostawania poza rynkiem pracy.

4. STANY RÓWNOWAGI NA RYNKU PRACY

W wyniku wzajemnego oddziaływania popytu na pracę i podaży pracy, na rynku pracy może wystąpić jedna z następujących sytuacji:

- równowaga popytu z podążą pracy, gdy liczba wolnych miejsc pracy równa się liczbie osób poszukujących pracy,

- niedobór potencjału pracy, gdy liczba wolnych miejsc pracy jest większa niż liczba osób poszukujących pracy,

- nadwyżka potencjału pracy, gdy liczba wolnych miejsc pracy jest mniejsza niż liczba osób poszukujących pracy.

Pełna równowaga na rynku pracy oznaczałaby osiągniecie stanu idealnego, w którym zarówno potrzeby pracodawców, jak i pracobiorców byłyby całkowicie zaspokojone. Stanowi temu towarzyszyłoby pełne wykorzystanie stanowisk pracy na miarę potrzeb podyktowanych popytem na wytwarzane dobra i usługi, przy jednoczesnym pełnym zatrudnieniu osób poszukujących pracy. Stan taki mógłby oznaczać zatrudnienie racjonalne, gdyby wszyscy czynni zawodowo byli wykorzystani na miarę swoich możliwości, zarówno pod względem natężenia wysiłku (intensywności pracy), jak i kwalifikacji. Identyfikacja takiego stanu ma jednak raczej znaczenie teoretyczne, ponieważ w dłuższym przedziale czasu jest on praktycznie nieosiągalny. Wynika to stąd, że rynek pracy jest dynamicznym, a nie statycznym układem stosunków między popytem na pracę a podażą pracy, na skutek czego stosunki te stale się zmieniają i mogą jedynie przybliżać się do punktu równowagi.

1.2. TEORIE RYNKU PRACY

1.2.1. TEORIA KLASYCZNA

Podstawę klasycznej teorii rynku pracy stanowią trzy główne hipotezy:

• podaż zawsze tworzy odpowiedni popyt,

• krańcowa użyteczność określa podaż siły roboczej,

• krańcowa produktywność determinuje popyt na siłę roboczą.

W tym modelu równowaga na rynku siły roboczej jest osiągana na poziomie płac realnych, zrównujących podaż z popytem. Sytuację tę można przedstawić za pomocą następującego rysunku:

Wykres 1. Rynek pracy w ujęciu klasycznym.

płace

krzywa podaży pracy

S

E punkt równowagi na rynku

W

krzywa popytu na pracę

D

liczba pracowników

Źródło: E. Kwiatkowski, Bezrobocie w Polsce w okresie transformacji: podstawowe tendencje i ich determinanty.

Wszelkie bariery i ograniczenia w działaniu mechanizmów rynkowych powodują utrzymywanie się bezrobocia. Przyjmujący także założenia zwolennicy doktryn liberalnych, byli i są negatywnie nastawieni do działalności związków zawodowych i ingerencji państwa. We współczesnych doktrynach neoliberalnych istotną rolę odgrywa koncepcja „naturalnej” stopy bezrobocia. Koncepcja ta została opracowana w końcu lat 60-tych przez M. Friedmana i E. S. Phillipsa. Cechą charakterystyczną owej koncepcji jest przyjęcie tezy o długookresowej wewnętrznej stabilności gospodarki rynkowej, opartej na swobodnym działaniu przedsiębiorstw. „Naturalna” stopa bezrobocia jest więc środkiem ciężkości wokół którego oscylują wolne stopy bezrobocia, będące rezultatem na rynku pracy i rynku towarowym. Zakłócenia te wynikają z ruchu płac i cen, niepełnej informacji, z ograniczeń w zakresie mobilności siły roboczej itd. Oddziaływanie tych czynników przyczynia się do wzrostu bezrobocia. Bezrobocie nazwane przez Friedmana „naturalnym” odpowiada stałej stopie inflacji. Ze względu na oddziaływanie różnych czynników społecznych i instytucjonalnych, takich jak: zasiłki dla bezrobotnych, wysokość płacy minimalnej oraz działalność związków zawodowych- „naturalny” poziom bezrobocia nie musi odpowiadać optymalnemu wykorzystaniu czynników wytwórczych.

Teoria „naturalnej” stopy bezrobocia, wykorzystuje podejście oparte na analizie krzywej Phillipsa, wskazuje na występowanie ujemnej korelacji między stopą bezrobocia i wzrostem poziomu bezrobocia. Nową interpretację tej krzywej nadali monetaryści. Twierdzą oni, iż negatywna zależność między stopą wzrostu cen i stopą bezrobocia istnieje tylko w krótkim okresie i tylko w przypadku, gdy zmiany cen nie zostały przewidziane przez podmioty gospodarcze. Dla każdej oczekiwanej stopy inflacji istnieje jeden kształt krzywej Phillipsa. Kolejne zmiany stopy wzrostu cen powodują przesunięcie tzw. krótkookresowej krzywej parametrycznie w górę.

W długim okresie zależność ta przyjmuje położenie pionowe do osi odciętych. Oznacza to, że przy stałych płacach stopa bezrobocia kształtuje się na poziomie stopy „naturalnej”.

Koncepcja krzywej Phillipsa spotyka się również z krytyką. Podkreśla się, że krzywa ta obrazuje zaobserwowaną na podstawie statystyki współzależność inflacji i bezrobocia, bez wnikania w mechanizmy tworzenia akumulacji i cyklu koniunkturalnego. W analizowanym przez Phillipsa okresie można wprawdzie zauważyć współzależność inflacji i bezrobocia, ale w wyjaśnieniu tego zjawiska trzeba uwzględnić dynamiczny rozwój sektora nieprodukcyjnego, który stwarzając nowe miejsca pracy, wywołuje silniejsze efekty popytowe niż podażowe, w rezultacie zaś przyspieszenie procesów inflacyjnych. Analizy statystyczne przeprowadzone w różnych okresach w celu weryfikacji hipotez Phillipsa wykazały niezbyt wysoką korelację inflacji i bezrobocia w ujęciach długookresowych, a nawet tendencje sprzeczne z hipotezą.

Neoklasyczna teoria bezrobocia - ujęcie tradycyjne.

Główną tezą tej teorii jest twierdzenie że w warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje tendencja do ustalania się równowagi na rynku pracy, charakteryzującej się pełnym zatrudnieniem. Jest to stan w którym znajdują zatrudnienie wszyscy skłonni do pracy według ukształtowanych na rynku stawek płac. W stanie tym możliwe jest istnienie bezrobocia frykcyjnego, ale jest ono równoważone przez odpowiednią liczbę wakatów, tak że na rynku pracy istnieje równowaga popytu i podaży.

Pracodawca, określając rozmiary popytu na siłę roboczą, kieruje się zasadą zrównania płacy realnej z krańcową produkcyjnością pracy. Jeżeli jest ona (krańcową produkcyjnością pracy) większa od płacy realnej to zwiększenie zatrudnienia jest opłacalne, w przeciwnym razie zatrudnienie należałoby zmniejszyć. Przedsiębiorstwo osiąga maksymalny zysk, gdy płaca realna zrówna się z krańcową produkcyjnością pracy. Krańcowa produkcyjność pracy w miarę wzrostu zatrudnienia maleje, tak więc obniżka płac realnych jest warunkiem powiększenia popytu na siłę roboczą. Robotnicy, określając rozmiary podaży siły roboczej kierują się zasadą zrównania krańcowej przykrości pracy z użytecznością płacy roboczej. Przykrość związana z pracą wzrasta w miarę, jak zwiększana jest wielkość podaż siły roboczej. Aby zwiększyć podaż siły roboczej należy zrekompensować zwiększoną krańcową pracę wyższymi stawkami płac roboczych.

Neoklasycy twierdzą, że aktywna ingerencja państwa w procesy gospodarcze nie jest potrzebna dla zwalczania bezrobocia. Konieczna jest likwidacja ograniczeń w swobodnym działaniu mechanizmów rynkowych. Należy zatem ograniczać działanie związków zawodowych, likwidować ustawy o płacach minimalnych, zwiększać wysokość zasiłków dla bezrobotnych, gdyż to działa na rzecz umacniania wolnorynkowej gospodarki. Państwo winno co najwyżej podejmować działania mające na celu usprawnienie funkcjonowania rynku, tzn. Państwo musi zadbać o rozwój sieci urzędów zatrudnienia, poprawę informacji o wolnych miejscach pracy oraz prowadzenie szkoleń zawodowych w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji.

1.2.2. TEORIA KEYNESOWSKA

Keynesizm - to jedna z dwóch wiodących XX-wiecznych szkół makroekonomicznych, której inicjatorem był John Maynard Keynes.

Odrzucenie klasycznej ekonomii przez Keynesa wynikało z obserwacji gospodarek USA i Wielkiej Brytanii po I wojnie światowej, które zarządzane zgodnie z zasadami klasycznej ekonomii nie osiągnęły wbrew tej teorii pełnego zatrudnienia, a wręcz przeciwnie, bezrobocie cały czas rosło, mimo dobrej koniunktury gospodarczej. Zdaniem Keynesa właśnie to zjawisko (stały wzrost inwestycji i efektywności pracy przy jednoczesnym wzroście bezrobocia) zdecydowało o powstaniu wielkiego kryzysu światowego.

Keynes posługiwał się często pojęciem całkowitego popytu, będącego ogólną sumą zapotrzebowania na dobra i usługi w całym systemie ekonomicznym. Pojęcie to znane było też w klasycznej ekonomii. Zdaniem Keynesa jednak poziom produkcji i zatrudnienie wynika właśnie z całkowitego popytu, podczas gdy w ekonomii klasycznej to osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o całkowitym popycie.

W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży automatycznie reguluje całkowity popyt. Samoregulacja poziomu płac i cen miała gwarantować stałą równowagę między pełnym zatrudnieniem i całkowitym popytem. Nadmiar produkcji miał być zachowywany na przyszłość lub pożytkowany na nowe inwestycje. System stóp procentowych w tym modelu funkcjonował jako "koszt pieniądza", regulujący automatycznie optymalne proporcje między bieżącym spożyciem a tendencją do oszczędzania i inwestowania. Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko z istnienia zbyt dużej liczby chybionych inwestycji. Chybione inwestycje dają zatrudnienie i generują popyt, ale same nie generują właściwej podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy wywołujący sztuczny popyt. Aby ten nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu obcinać płace, zamykać nierentowne firmy (będące efektem chybionych inwestycji) i podrażać koszty inwestycji przez wzrost bankowych stóp procentowych, aż do ponownego uzyskania równowagi.

W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał sytuację. Obniżanie płac i wzrost stóp procentowych powoduje w jego ujęciu spadek popytu i jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje. Inwestowanie przy spadku popytu staje się jednak zbyt ryzykowne i dlatego środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe miejsca pracy i co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w bankach. Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne przedsiębiorstwa bankrutują na skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej pogłębia.

Zdaniem Keynesa, aby wyjść z tego błędnego koła, należy w czasie kryzysu pobudzać popyt poprzez działania odwrotne do tych wynikających z teorii klasycznej. Należy zatem obniżać stopy procentowe, obniżając tym samym koszty inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie podatkowym, ratować upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie jak najszerszą skalę rozmaite działania interwencjonistyczne. Keynes zgadzał się, że teoretycznie pieniądze inwestowane w gospodarkę przez państwo nie zwiększają ogólnej ilości dostępnego kapitału na inwestycje, gdyż przecież pochodzą tylko z podatków lub długów uszczuplających wolny kapitał inwestycyjny w rękach prywatnych, to jednak zachodzi tu efekt "mnożnika inwestycyjnego Keynesa". Polega on na tym, że pieniądz zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie, które z kolei pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu. Istnienie "mnożnika Keynesa" było później najczęściej krytykowanym i najbardziej "podejrzanym" elementem tej teorii, szczególnie w oczach monetarystów.

1.3. BEZROBOCIE

1.3.1. POJĘCIE BEZROBOCIA I JEGO RODZAJE

W literaturze ekonomicznej poświeconej problemom bezrobocia wymienia się szereg jego definicji:

• Bezrobocie to sytuacja, w której część siły roboczej w wieku produkcyjnym, skłonnej przyjąć pracę nie znajduje jej.

• Bezrobocie to taki stan w gospodarce, w którym liczba osób poszukujących pracy jest większa od wolnych miejsc pracy, przez co część z nich pracy nie

otrzymuje.

• Bezrobocie polega na nierównowadze rynkowej tzn. występuje nadwyżka podaży pracy w stosunku do popytu na pracę.

• Bezrobocie występuję wtedy, gdy na rynku pracy znajdują się osoby, które chcą pracować, a pozostają bez zatrudnienia.

• Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.

Pod pojęciem bezrobotnego można rozumieć osobę niezatrudnioną, nie prowadzącą działalności gospodarczej i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia (w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy). Jest to szeroka definicja. Natomiast wąską stosują państwowe Urzędy Pracy (powiatowe lub wojewódzkie). I tak bezrobotnym w rozumieniu przepisów Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy jest osoba, która:

- ukończyła 18 rok życia (pełnoletnia),

- nie ukończyła 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn,

- aktualnie nie uczy się na żadnym szczeblu kształcenia lub nie jest skierowana na szkolenie przez PUP,

- jest zameldowana lub pozostaje w naszym kraju legalnie lub jej pobyt może zostać zalegalizowany (azyl polityczny, karta stałego lub czasowego pobytu, obywatele UE).

W Polsce, w sensie prawnym, bezrobotnym jest osoba nie zatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym powiatowym urzędzie pracy, jeżeli:

- ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów,

- kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat,

- nie nabyła prawa do emerytury, renty inwalidzkiej,

- nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej o powierzchni powyżej 2 ha przeliczeniowych,

- nie jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia nie pozwala na podjęcie zatrudnienia nawet w połowie wymiaru czasu pracy,

- nie jest osobą tymczasowo aresztowaną i nie odbywa kary pozbawienia wolności,

- nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia,

- nie pobiera, zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, gwarantowanego zasiłku okresowego lub renty socjalnej.

Według metody stosowanej w BAEL,osobą bezrobotną jest ten, kto jednocześnie spełnia trzy wymienione niżej warunki:

• w okresie badanego tygodnia nie pracował nawet przez okres l godziny;

• aktywnie poszukuje pracy;

• jest gotowy podjąć pracę w badanym lub następnym tygodniu.

Ze względu na nieco odmienne definicje bezrobotnego, a tym samym i bezrobocia, dane o bezrobociu pochodzące z różnych źródeł, a odnoszące się do tego samego okresu mogą być inne. Przykładem na to są badania przeprowadzone w lutym 1994 roku, gdzie liczba bezrobotnych oszacowana metoda BAEL wynosiła 2,7 mln osób, a zarejestrowanych w urzędach pracy było o około 200 tys. osób mniej.

Podstawowym miernikiem wielkości bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby ludności aktywnej zawodowo (tj. pracującej i bezrobotnej łącznie) wyrażony w procentach. W innych krajach używa się innych kryteriów, przez co porównywanie stopy bezrobocia pomiędzy państwami jest trudne. Stopa bezrobocia nie jest szczególnie precyzyjną miarą. Można temu zaradzić na kilka sposobów, np. ustalając międzynarodowe standardy mierzenia bezrobocia, bądź używając innych mierników takich jak stosunek ilości zatrudnionych do ludności w wieku ekonomicznie czynnym.

RODZAJE BEZROBOCIA

Analizując funkcjonowanie gospodarek borykających się z problemem bezrobocia, ekonomiści wyodrębnili kilka typów bezrobocia. Pomimo, iż wyróżniono różne klasyfikacje tego procesu, to najczęściej w literaturze poświeconej różnym aspektom rynku pracy spotykamy się z podziałem bezrobocia ze względu na przyczyny. Stosując to kryterium wyodrębniamy bezrobocie:

• naturalne,

• klasyczne,

• koniunkturalne.

Pojęcie bezrobocia naturalnego sformułowali w 1967 roku M. Friedman i E.S. Pheips, a obejmuje ono bezrobocie frykcyjne i strukturalne. Istnienie tego rodzaju bezrobocia oznacza, że chęć podjęcia pracy i zatrudnienia nie pokrywa się z ich realizacją, ponieważ występują różne niedopasowania o charakterze frykcyjnym lub

strukturalnym.

Bezrobocie frykcyjne

„Bezrobocie frykcyjne jest nie redukowanym minimum bezrobocia w dynamicznej gospodarce”. Wynika ono z niedostosowania posiadanych kwalifikacji pracy i miejsca zamieszkania do wymaganych miejsc pracy. Jest to więc taki stan na rynku pracy, kiedy część ludności aktywnej zawodowo nie pracuje zarobkowo, gdyż występuje zjawisko frykcji, czyli jakiejś przeszkody w dostosowaniu się elementów rynku pracy i osiągnięcia stanu równowagi. Występuję równolegle bezrobocie i wolne miejsca pracy, ponieważ istnieje brak zawodowego, czy też terytorialnego dopasowania podaży siły roboczej do jej popytu. Bezrobocie frykcyjne obejmuje zwłaszcza pracowników młodszej generacji, ludzi wchodzących dopiero na rynek, często zmieniających pracę. Do grupy tej zaliczyć możemy absolwentów szkół, osoby powracające na rynek pracy, jak np. matki po urlopach wychowawczych, a także osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu. Bezrobocie to tworzą też osoby o ułomnościach fizycznych lub psychicznych w zasadzie uniemożliwiających im podjęcie pracy zawodowej.

Przyczyn powstawania bezrobocia frykcyjnego jest wiele m.in. brak mieszkań w miejscu, gdzie występuję popyt na pracę. Innym czynnikiem jest brak mobilności, czy niemożność lub niechęć do zmiany miejsca zamieszkania w celu uzyskania pracy. Za jedną z najważniejszych przyczyn tworzenia się tego rodzaju bezrobocia możemy uznać zgłoszenie podaży pracy przez młodzież kończąca szkołę, czyli absolwentów i wchodzącą dopiero na rynek. Pozytywna myśl przywołuje fakt, że omawiany typ bezrobocia, czyli bezrobocie frykcyjne nie jest wielkością stałą. Mogłoby ono się obniżyć, gdyby informacje o rynku pracy szybciej docierały do zainteresowanych stron. Istotną rolę mają tu do odegrania m.in. takie czynniki jak: rozwój sieci urzędów pracy, wzrost liczby pracowników biur pracy, którzy zajmowaliby się pośrednictwem pracy oraz poprawa wyposażenia tych biur w środki techniczne. Duże znaczenie dla redukcji bezrobocia frykcyjnego mogą tez mieć przedsięwzięcia, które zwiększałyby intensywność poszukiwań pracy przez bezrobotnych. Jednak mimo wielu starań obniżenie bezrobocia frykcyjnego do wartości bliskiej zeru jest wręcz niemożliwe, gdyż występować będzie ono zawsze w każdym dynamicznym społeczeństwie, w którym struktura siły roboczej oraz liczba oferowanych miejsc pracy zmieniają się nieustannie.

Bezrobocie strukturalne

Bezrobocie strukturalne dotyczy takiego rodzaju bezrobocia, które powstaje ze względu na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji. Stosując bardziej ekonomiczną regułę, "bezrobocie strukturalne definiowane jest jako stan nie zsynchronizowania elementów rynku pracy, a mianowicie podaży siły roboczej i popytu na siłę roboczą w ujęciu strukturalnym".

Przyczyną tego typu bezrobocia są więc zmiany struktury przemysłowej gospodarki, prowadzące do utraty pracy przez ludzi posiadających zawody wykorzystywane w zanikających gałęziach przemysłu. Aby temu zjawisku chociaż w minimalnym stopniu zapobiec ludzie z zawodami, które już właściwie nie są potrzebne w innych, a zwłaszcza w rozwijających się gałęziach przemysłu muszą zdobyć nowe kwalifikacje, aby uzyskać pracę.

Bezrobocie klasyczne

Główną przyczyną występowania bezrobocia klasycznego, często też zwanego płacowym jest wymuszenie przez silne związki zawodowe zbyt wysokiego poziomu płac realnych. Ten rodzaj bezrobocia pojawia się wtedy, gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana na poziomie wyższym od poziomu równowagi.

Bezrobocie dobrowolne

Omówione powyżej typy bezrobocia, a więc bezrobocie naturalne (strukturalne i frykcyjne) oraz bezrobocie klasyczne, ogólnie przyporządkować można do jednej grupy bezrobocia zwanego dobrowolnym. Jest to taki stan, w którym pewna grupa pracowników jest skłonna pracować przy wyższej niż oferowana stawce płac. Z kolei pracodawcy byliby skłonni tych pracowników zatrudnić, ale przy odpowiednio obniżonej płacy realnej. Osoby zaliczane do grupy "bezrobotnych dobrowolnie" nie chcą pracować, gdyż uważają, że proponowane im płace są zbyt niskie, a swój wolny czas oceniają wyżej aniżeli zarobek z pracy.

Bezrobocie dobrowolne jest więc wynikiem świadomego braku akceptacji ze strony pracowników wymogów mechanizmów rynkowych. Jednak może ono zmienić swoje rozmiary. Po dłuższym okresie bezskutecznych poszukiwań pracy pewna część dobrowolnie bezrobotnych może zrezygnować z oczekiwań wysokiej płacy i zgodzi się pracować za odpowiednio niższe wynagrodzenie.

Bezrobocie koniunkturalne

Bezrobocie koniunkturalne jest w zasadzie najważniejszym rodzajem bezrobocia i dlatego stanowi przedmiot analizy wielu ekonomistów i nie tylko. W literaturze spotkać możemy się z różnymi określeniami tego bezrobocia. Często zwane jest ono bezrobociem cyklicznym lub keynesowskim, a także bezrobociem wynikającym z niedostatku popytu. Powstaje ono, gdy popyt globalny zmniejszył się, a płace i ceny nie zdążyły dostosować się i przywrócić pełnego zatrudnienia. Krótko mówiąc bezrobocie cykliczne powstaje na skutek spadku zagregowanego popytu w gospodarce. Jest ono często tłumaczone jako rezultat załamania się koniunktury gospodarczej, ponieważ pogorszenie się tejże koniunktury prowadzi do ograniczenia zatrudnienia, a tym samym do wzrostu bezrobocia cyklicznego. Natomiast jeżeli koniunktura się poprawia, zatrudnienie rośnie, a bezrobocie cyklicznie się zmniejsza. Z rozważań tych możemy uzyskać wniosek, że bezrobocie typy keynesowskiego jest wielkością płynną. W fazie ożywienia gospodarczego znacznie się kurczy, a zdarzyć się może, że spadnie do poziomu naturalnej stopy bezrobocia, która wynosi ok. 4 - 6%. Jednak mimo to jest ono bardzo poważnym problemem gospodarczym, trudnym do rozwiązania. Trudność ta tkwi w istnieniu sztywnych płac, czyli takich płac, których poziom nie reaguje na zmieniające się warunki na rynku pracy.

Poza wymienionym powyżej bezrobociem dobrowolnym, do którego zaliczyliśmy bezrobocie frykcyjne, strukturalne i klasyczne istnieje też bezrobocie przymusowe. I właśnie tego rodzaju bezrobociem jest bezrobocie wynikające z niedostatku popytu (koniunkturalne). Mówiąc o bezrobociu przymusowym musimy wytłumaczyć, kim jest osoba bezrobotna przymusowo. „Pracownik jest przymusowo bezrobotny, jeżeli jest gotów zaakceptować przedłożoną mu ofertę pracy za obowiązującą na rynku płacę, a mimo to nie może znaleźć zatrudnienia”.

Bezrobocie przymusowe jest zjawiskiem niezależnym od pracownika. Tworzone jest poprzez ciągłe pogarszającą się sytuację na rynku pracy. Może być konsekwencją różnych problemów ekonomicznych, a szczególnie skutkiem złej sytuacji ekonomicznej

przedsiębiorstw, co prowadzi do zwolnień pracowników a tym samym do wzrostu bezrobocia cyklicznego (przymusowego).

W zależności na formę występowania wyróżnia się:

• bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia,

• bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia,

• bezrobocie długookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie.

Inne rodzaje bezrobocia

W gospodarce rynkowej zauważyć można też inne rodzaje bezrobocia. Do typów tych należą m.in. bezrobocie ukryte, chroniczne, technologiczne. Po krótce spróbuję przytoczyć sedno tych pojęć.

Bezrobocie ukryte (utajone) dotyczy osób pracujących w niepełnym wymiarze czasu, czyli zatrudnionych na część etatu. Występuje w sytuacji, gdy zmniejszenie liczby pracowników w przedsiębiorstwie nie powoduje zmniejszenia rozmiarów jego produkcji. Z bezrobociem utajonym spotkać możemy się przede wszystkim w rolnictwie.

Bezrobocie chroniczne dotyczy osób, które ze względu na podeszły wiek, zły stan zdrowia, czy też nawet przeszłość polityczną nie mogły znaleźć pracy. Jest to proces nieprzerwany (ciągły brak pracy), który prowadzi do patologii społecznej i zniechęca bezrobotnego do dalszego poszukiwania pracy.

Bezrobocie technologiczne spowodowane jest rozwojem techniki i technologii. Nowe urządzenia, maszyny i komputeryzacja zastępują pracę człowieka. Pracownik staje się w przedsiębiorstwie zbędny i trafia do grona osób bezrobotnych.

1.3.2. PRZYCZYNY BEZROBOCIA

Istnieją różne przyczyny stania się bezrobotnym. Można z pracy zrezygnować , np. robią to ludzie młodzi na czas wychowywania dzieci. Niektórzy tracą pracę , gdyż są zwalniani z zamykanych nierentownych zakładów lub firm. Część ludzi po okresie bierności zawodowej wraca na rynek pracy i od początku szuka nowego zatrudnienia. Ponadto każdego roku siłę roboczą zasilają młodzi ludzie którzy właśnie ukończyli szkoły.

Jak podaje Główny Urząd Statystyczny liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu września 2008 r. w Polsce wyniosła 1376,6 tys. osób (w tym 814,2 tys. kobiet) i była niższa niż przed miesiącem o 27,8 tys. osób (tj. o 2,0%).

Bezrobocie jest tym zjawiskiem społecznym, które najbardziej absorbuje uwagę polityki ekonomicznej państwa. Abstrahując od tego, za jakie uznaje się "oficjalne" przyczyny bezrobocia szczególną uwagę należy zwrócić na strukturę gospodarczą kraju, w którym się ono pojawia. Bezrobocie jest czymś normalnym w warunkach gospodarki wolnorynkowej. Aby liczba bezrobotnych była niska musi się ludziom bardziej opłacać pracować niż pobierać zasiłki wypłacane z kasy państwa.

Jeden z najwybitniejszych myślicieli ekonomicznych XX wieku - Ludwig von Mises napisał: "Bezrobocie jest na nieskrępowanym rynku zawsze dobrowolne. Bezrobotny widzi w nim mniejsze zło. Sytuacja na rynku może powodować spadek zarobków, ale na wolnym rynku istnieje zawsze pewien poziom płac, przy którym wszyscy chętni do pracy ją znajdą. Ostatecznie płace będą takie, że wszyscy pracownicy znajdą zatrudnienie, a wszyscy przedsiębiorcy tylu pracowników, ilu chcą zatrudnić."

Wynika z tego, że źródłem bezrobocia w gospodarce wolnorynkowej nie jest jak się często błędnie sądzi, chciwość i żądza zysku przedsiębiorców (kapitalistów), ale gotowość podjęcia pracy przez człowieka. Jeżeli uniemożliwia się pracodawcom i pracownikom zawarcia umowy, która byłaby opłacalna dla uzyskanego przychodu i wartości pracy włożonej w wyprodukowanie danego dobra to ma miejsce odchylenie się od systemu gospodarki wolnorynkowej. Przykładem takiego odchylenia jest tzw. "płaca minimalna". W Polsce wysokość płacy minimalnej wynosi 1126 zł brutto. Netto natomiast wynosi płaca 845,17 zł. W rzeczywistości pracodawca płaci 1317,32 zł, gdyż dokładnie 472,15 zł wędruje na przymusowe ubezpieczenie społeczne i podatek. Rząd chce, aby minimalne wynagrodzenie za pracę w 2009 r. wyniosło 1204 zł. Jaki sens ma, więc zabieranie tyle pieniędzy wypracowanych przez człowieka na "płacę minimalną"? Czyż nie czyni się tego tylko po to, aby finansować wszelkie wydatki państwa, zwłaszcza na administrację, która zarządza tymi pieniędzmi? Czy zatem zamożność państwa wzrasta wtedy, kiedy wzrasta jego budżet, czy też w chwili, kiedy to ludzie się bogacą i są w stanie nie tylko być pracobiorcą, ale również pracować na własny rachunek i dawać pracę? W sytuacji, w której państwo za priorytet uznaje poziom wysokiej "opieki socjalnej" pozbawia ono znakomitej części samodzielności człowieka. Odrzuca w ten sposób naturalne zjawisko spontaniczności działania jednostek. Wolny rynek pracy zapewnia pracownikom daleko większą ochronę miejsca pracy niż jakikolwiek projekt rządowy. Koszty utrzymania bezrobotnego spływają zatem na ludzi, którzy dają zatrudnienie. Zamiast zabierać pieniądze wystarczy zostawić w spokoju rynek pracy i znieść regulacje, które uniemożliwiają nazywać gospodarkę - "wolnorynkową". To płaca minimalna jest główną przyczyną tworzenia się nienaturalnego bezrobocia, gdyż eliminuje z rynku samookreślenie wartości produktu lub usługi. Człowiek pracujący za "płacę minimalną” w rzeczywistości nie zna wartości swojej pracy. Państwo, które wkracza w gospodarkę ze swoją "pomocą" zazwyczaj wywiera niekorzystny wpływ na kształtowanie się rynku.

"Celem płacy minimalnej jest podniesienie płac i polepszenie warunków życia biednych pracowników, ale w rzeczywistości skazuje ona wielu na chroniczne bezrobocie. Energicznie zwiększając koszty niewykwalifikowanej pracy, w efekcie wyrugowuje tę pracę z rynku. Obecnie wielu polityków, którzy ani nie posiadali ani nie zarządzali żadnym przedsiębiorstwem i nie zatrudniali takich pracowników, nie przestaje lamentować i potępiać niskich pensji, obiecując podniesienie płacy minimalnej przy użyciu prawa i regulacji."

Dodatkowo skomplikowany ustrój prawny, który zniechęca do prowadzenia biznesu i wysokie podatki (w szczególności podatek dochodowy), a przede wszystkim wszelkie koncesje, drobiazgowe kontrole skarbowe i ograniczenia mają negatywny wpływ na pozostanie ludzi bez pracy. Człowiek, który chce pracować najczęściej zostanie zatrudniony "na czarno", gdyż pracodawcy nie będzie stać na opłacenie "frycowych", albo zamiast legalnie dwóch pracowników zatrudni jednego. To nie przyczyny, to skutki złego ustroju gospodarczego.

Niemałe znaczenie w powstawaniu bezrobocia ma kwestia wychowania. Kiedy przez całe życie młodego człowieka przysłowiowo "prowadzi się za rączkę" staje się on niezwykle podatny na tryb roszczeniowy. Uważa on wtedy, że podstawą jego dobrobytu jest to, aby wszelkie sprawy ktoś za niego załatwił. Tym kimś ma być rzecz jasna biurokracja państwa, która kształcąc obowiązkowo od 6 do 18 roku ma pomagać mu w dorosłym życiu. Starcie z rzeczywistością okazuje się jednak na tyle brutalne, że nieodpowiednio wykształcony absolwent nie jest w stanie podjąć jakiejkolwiek pracy. Przyzwyczajenia, tak samo jak doświadczenie to jedne z najgorszych ludzkich przywar. Jak mówi trafna chińska anegdota: Jeśli dasz głodnemu rybę, on wkrótce dalej będzie głodny. Jeśli natomiast dasz mu wędkę tylko od niego będzie zależało czy się naje i ile ryb złowi.

Duży wpływ na brak zainteresowania pracą ma też wysokość zasiłków wypłacanych przez Opiekę Społeczną i Urzędy Pracy. Im wyższe zasiłki socjalne tym chętniej ludzie z tego korzystają, tym samym wprzęgając siebie i swoje rodziny w kierat niewolniczej jałmużny.

Wysokie koszty pracy, czyli pieniądze stracone przez przedsiębiorcę w wyniku nadania legalności wykonywanej pracy są nieodzowną przyczyną tworzenia się szarej strefy bądź zaprzestania produkcji lub świadczenia usługi poprzez sprowadzenie jej do nieopłacalności. Brak konkurencyjności wśród pracowników, a także nie wykazywanie przez nich mobilności oraz niechęć do zmiany miejsca zamieszkania i pracy w równym stopniu wpływa na rozkwit bezrobocia.

1.3.3. SKUTKI BEZROBOCIA

Bezrobocie to problem kluczowy. Wywołuje negatywne skutki zarówno w

wymiarze społecznym jak i ekonomicznym. Ma znaczenie zarówno dla osób bezrobotnych jak i dla gospodarki jako całości. Bezrobocie nie tylko oznacza pogorszenie poziomu życia bezrobotnych, frustracje, wzrost niezadowolenia i rozwój szeregu niekorzystnych zjawisk społecznych, lecz również - patrząc z perspektywy znaczenia makroekonomicznego - niepełne wykorzystanie zasobów siły roboczej i w związku z tym produkcję faktycznie niższą od potencjalnej. Długotrwałe

pozostawanie pracownika bez pracy powoduje degradację jego kwalifikacji i umiejętności zawodowych, obawę przed nowymi obowiązkami, złe warunki życia, biedę i izolację. W skrajnych przypadkach proces ten może prowadzić do deterioracji (utraty) zdrowia, zarówno psychicznego jak i fizycznego, do wyższego poziomu zachorowań na choroby serca, przypadków alkoholizmu, a nawet samobójstwa. Im dłużej ktoś pozostanie bez pracy, tym mniej staje się on interesujący dla potencjalnego pracodawcy, gdyż zanikają jego zdolności i umiejętności zawodowe.

Ekonomiczne skutki bezrobocia

Z ekonomicznego punktu widzenia główną stratą dla społeczeństwa wynikającą z bezrobocia jest strata produktu narodowego brutto. Strata ta jest zwykle mierzona przy pomocy tzw. luki PNB - różnicy między potencjalnym produktem narodowym brutto (t.j. występującym w warunkach pełnego zatrudnienia) a rzeczywistym produktem narodowym brutto (zwykle ta luka jest dodatnia, ale w czasie drugiej wojny światowej była ujemna). Arthur Okun był ekonomistą, który oszacował wielkość nieczynnych zasobów dla społeczeństwa. Prawo Okuna mówi, że dla każdego procentu wzrostu rzeczywistej stopy bezrobocia powyżej naturalnej stopy bezrobocia, luka PNB zwiększa się o 2, 5 %. Tak więc, jeśli rzeczywiste bezrobocie wynosiło 8 procent, a naturalna stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 5 procent, ta 3 procentowa różnica wywoływała 7, 5 procentową (3, 0 x 2, 5) lukę PNB. Występują również pozaekonomiczne - społeczne, polityczne, psychologiczne - koszty ponoszone przez bezrobotnych. Oczywiście prawdopodobieństwo zostania bezrobotnym nie układa się losowo w przekroju całej siły roboczej, ale dotyczy w większym stopniu pracowników fizycznych, młodzieży, członków mniejszości i kobiet.

.Jeszcze około trzydzieści lat temu większość ekonomistów oraz ludzi kształtujących politykę rządu wierzyło, że wysokie bezrobocie będzie związane z niskim poziomem wskaźników inflacji i odwrotnie. W czasie okresów wysokiego bezrobocia, jak sądzili, robotnicy będą konkurować o ograniczoną liczbę miejsc pracy i w ten sposób stracą wiele ze swej zdolności do uzyskiwania wyższych płac (podwyżki płac będą przenoszone na konsumentów w postaci wyższych cen). Wysokie bezrobocie będzie również wpływało depresyjnie na dochody ludności i pośrednio na dobra i usługi. Niższy popyt będzie zatem oznaczał mniejszy nacisk na wzrost cen.

Bezrobocie narusza interes ekonomiczny państwa i obywateli, bo konsumuje bezproduktywne środki, które powinny być przeznaczone na inne cele: zapewnienie godziwej starości bezpieczeństwa, rozwój nowoczesnego szkolnictwa i kultury. Bezrobocie poprzez system podatkowy opróżnia kieszenie wszystkich podatników. Rok rocznie pracodawcy finansują wydatki na Fundusz Pracy (bezrobocia) w kwocie ok. 1 mld USD. O taką kwotę pomniejszane są zdolności rozwoju przedsiębiorstw, a szczególnie środki na tworzenie nowych miejsc pracy.

Społeczne skutki bezrobocia

Ludzie tracący pracę, przeważnie nie dysponują środkami, które pozwalałyby się przekwalifikować, bądź uzyskać dodatkowe atuty zwiększające prawdopodobieństwo otrzymania zatrudnienia (prawo jazdy, znajomość języka obcego, obsługa komputera). Wyraźną przeszkodę w uzyskaniu zajęcia stanowi wiek. Górny limit wiekowy, lansowany przez ogłoszeniodawców to przeważnie 35 lat (co ciekawe, aby kandydować na urząd prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, trzeba mieć ukończone 35 lat!).
Osoby bezrobotne, pozbawione wsparcia najbliższych, bądź nie mające takiego w ogóle, często skazane są na nędzną egzystencję, prowadzącą do powolnej degeneracji. Bezrobotni, mający na utrzymaniu rodzinę, straciwszy silną wolę w poszukiwaniu zajęcia pogrążają się w nędzy, często stając się zalążkiem rodziny patologicznej. Długotrwałe pozostawanie pracownika bez pracy powoduje degradację jego kwalifikacji i umiejętności zawodowych, obawę przed nowymi obowiązkami, złe warunki życia, biedę i izolację. W skrajnych przypadkach proces ten może prowadzić do deterioracji (utraty) zdrowia, zarówno psychicznego jak i fizycznego, do wyższego poziomu zachorowań na choroby serca, przypadków alkoholizmu, a nawet samobójstwa. Im dłużej ktoś pozostanie bez pracy, tym mniej staje się on interesujący dla potencjalnego pracodawcy, gdyż zanikają jego zdolności i umiejętności zawodowe.

1. MIERNIKI SYTUACJI NA RYNKU PRACY

Aby wyrazić rozmiary, strukturę oraz dynamikę zjawisk kształtujących sytuację na rynku pracy, stosuje się szereg mierników, które, w zależności od przedmiotu pomiaru, można podzielić na dwie duże grupy:

- mierniki dotyczące ogólnej sytuacji na rynku pracy,

- mierniki dotyczące bezrobocia.

Zarówno jedne, jak i drugie mogą występować w postaci liczb bezwzględnych, jak i w formie relacji wyrażających udział danego zjawiska w innym, którego to pierwsze jest składnikiem, bądź też stosunek do innego zjawiska, przyjętego dla tego pierwszego jako podstawa odniesienia. Dodać należy, że właśnie mierniki relatywne, występujące pod postacią różnego rodzaju współczynników i wskaźników, które wyrażają wynik porównania badanych zjawisk, stanowią główną podstawę wnioskowania analitycznego.

Zależnie od potrzeb w toku prowadzonej analizy znajduje zastosowanie mniejszy lub większy zestaw mierników rynku pracy. Przedmiotem pomiaru może być bowiem zarówno rynek pracy regionalny lub lokalny, albo też pomiar może odnosić się do kraju jako całości.

Do podstawowych mierników wyrażających ogólną sytuację na rynku pracy należą:

- ogólna liczba pracujących, czyli czynnych zawodowo (Lp) wg stanu w określonym dniu (np. na koniec miesiąca) lub stanu przeciętnego w badanym okresie (miesiącu, kwartale, roku);

- stosunek liczby pracujących (Lp) do liczby ludności w wieku produkcyjnym (Lwp),czyli tzw. - Współczynnik zatrudnienia (Wp):

Wp= Lp/Lwp

- ogólna liczba pracobiorców, tzn. osób zatrudnionych na zasadzie stosunku pracy (Lz);

- udział pracobiorców (Lz) w ogólnej liczbie pracujących (Lp):

Wz = Lz/Lp

- ogólna liczba osób aktywnych zawodowo (La), stanowiąca sumę liczby osób pracujących (Lp) oraz bezrobotnych aktywnie poszukujących pracy (Lb):

La=Lp+Lb

- stosunek liczby aktywnych zawodowo (La) do liczby ludności w wieku produkcyjnym (Lwp) lub ludności ogółem w wieku 15 lat i więcej (L >14), czyli tzw. współczynnik aktywności zawodowej (Wa):

Wa = La/ Lwp lub Wa = La/L >14

- ogólna liczba ludności biernej zawodowo (Lbz), stanowiąca różnicę między liczbą ludności w wieku produkcyjnym (Lwp) a liczbą pracujących (Lp):

Lbz = Lwp - Lp

w bardziej szczegółowych analizach liczbę ludności w wieku produkcyjnym, wyrażającą zasoby pracy, należy powiększyć o ludność pracującą w wieku przedprodukcyjnym (Lpawp) i poprodukcyjnym (Lppwp) i o tę samą wielkość powiększyć liczbę ludności biernej zawodowo:

Lbz = (Lwp+ Lpawp + Lppwp)- Lp

- współczynnik obciążenia pracujących (Lp) ludnością bierną zawodowo (Lbz):

Wobc = Lbz/Lp

- aktualny popyt na pracę (Pp) w badanym okresie, stanowiący sumę skierowań do pracy w tym okresie (S) oraz wolnych miejsc pracy (ofert pracy) na koniec okresu (O):

Pp = S + O

- aktualna podaż pracy (Pd) w badanym okresie, stanowiąca sumę skierowań do pracy w tym okresie (S) oraz bezrobotnych poszukujących pracy na koniec okresu(Lb):

Pd = S + Lb

- współczynnik dysproporcji (Wd) między popytem (Pp) i podążą (Pd) pracy, stanowiący stosunek różnicy tych dwóch wielkości do przeciętnego stanu zatrudnienia:

Wd = Pp- Pd Lz

współczynnik dysproporcji przyjmuje wartość równą zeru, gdy na rynku pracy występuje równowaga między popytem na pracę a jej podażą; gdy na rynku pracy występuje niedobór pracowników, wartość współczynnika dysproporcji jest dodatnia, natomiast w przypadku nadmiaru kandydatów do pracy (tzn. bezrobocia) - ujemna;

- wskaźniki struktury ludności pracującej (Lp), w wieku produkcyjnym (Lwp), aktywnej zawodowo (La), pracowników zatrudnionych na zasadzie umowy o pracę (Lz), popytu na pracę (Pp) i podaży pracy (Pd) w określonym dniu badanego okresu, według wybranych cech (demograficznych, kwalifikacyjno-zawodowych i społecznych); wskaźniki te stanowią stosunek liczby osób danej kategorii posiadających daną cechę (Lij) do ogólnej liczby osób tej kategorii (Li):

Wik = Lij/Li

gdzie: i - badana kategoria osób,

j - badana cecha.

Wyniki obliczeń wszystkich wskaźników i niektórych współczynników można wykazywać bądź w liczbach dziesiętnych, bądź też w procentach. W tym drugim przypadku wynik obliczeń należy pomnożyć przez 100.

Druga umownie wydzielona grupa mierników dotyczy bezpośrednio bezrobocia, któremu w badaniach rynku pracy poświęca się szczególną uwagę. Stąd też mierniki te mają charakter bardziej szczegółowy aniżeli omówione poprzednio. Do najważniejszych mierników bezrobocia należą:

- ogólna liczba bezrobotnych (Lb) według stanu w określonym dniu lub stanu przeciętnego w dłuższym okresie, obliczonego jako przeciętna stanów na koniec poszczególnych miesięcy;

- współczynnik bezrobocia (Wb), zwany stopą bezrobocia, wyrażający stosunek liczby bezrobotnych (Lb) do:

• ogólnej liczby czynnych zawodowo, czyli pracujących (Lp):

Wb = Lb/Lp

• ogólnej liczby aktywnych zawodowo (La):

Wb = Lb/La

oba współczynniki mogą być liczone również w stosunku do liczby osób cywilnych pracujących i aktywnych zawodowo;

- napływ bezrobocia, wyrażony przez liczbę bezrobotnych nowo zarejestrowanych w badanym okresie w urzędach pracy (Lbn);

- współczynnik napływu bezrobocia (Wbn), stanowiący stosunek liczby bezrobotnych nowo zarejestrowanych w badanym okresie w urzędach pracy (Lbn) do liczby bezrobotnych wg stanu w ostatnim dniu poprzedniego okresu (Lb):

Wbn = Lbn/Lb

- odpływ bezrobocia, wyrażony przez liczbę bezrobotnych w badanym okresie z rejestracji w urzędach pracy (Lbw);ze względu na to, że wielkość ta może się zmieniać nie tylko na skutek uzyskania pracy przez bezrobotnych, lecz również w wyniku wprowadzanych zmian ustawowej definicji osoby bezrobotnej, odpływ bezrobocia oblicza się również w drogim wariancie jako tzw. odpływ netto, obejmujący tylko bezrobotnych, którzy zostali wyłączeni z rejestracji na skutek podjęcia pracy (!..bwp);

- współczynnik odpływu bezrobocia (Wbw), stanowiący stosunek ogólnej liczby bezrobotnych, wyłączonych z rejestracji w urzędach pracy (Lbw) lub liczby bezrobotnych wyłączonych z rejestracji na skutek podjęcia pracy (Lbwp), do liczby bezrobotnych zarejestrowanych w ostatnim dniu poprzedniego okresu (Lb):

Wb = Lbw Lb lub Wbw = Lbwp/Lb

- współczynnik płynności rynku pracy (Wpl), wyrażający stosunek liczby bezrobotnych, którzy w badanym okresie podjęli pracę (ściślej: zostali wyłączeni z rejestracji na skutek podjęcia pracy - Lbwp) do liczby bezrobotnych nowo zarejestrowanych w tym okresie (Lbn):

Wpł= Lbwp/Lbn

wzrost tego współczynnika świadczy o poprawie sytuacji na rynku pracy w badanym okresie;

- liczba ofert pracy (ściśle: liczba wolnych miejsc pracy lub pracowników, na których pracodawcy zgłaszają w badanym okresie zapotrzebowanie - O);

- współczynnik pokrycia ofert pracy przez bezrobotnych (Who), wyrażający stosunek liczby bezrobotnych poszukujących pracy (Lh) do liczby wolnych miejsc pracy zgłoszonych przez pracodawców (O) wg stanu w wybranym dniu badanego okresu:

Wbo= Lb/O

- wskaźnik struktury bezrobocia (Wbk) w określonym dniu badanego okresu, według wybranych cech demograficznych (płci i wieku), kwalifikacyjno-zawodowych (poziomu wykształcenia, zawodu) i społecznych (np. miejsca zamieszkania, stanu rodzinnego); wskaźniki te wyrażają udział bezrobotnych posiadających określoną cechę (Lbk) w ogólnej liczbie bezrobotnych (Lb):

Wbk= Lbk/Lb

szczególną rolę w tym układzie odgrywa struktura bezrobotnych według czasu poszukiwania pracy, ponieważ pozwala ona określić rozmiary bezrobocia frykcyjnego (naturalnego) i długookresowego;

- rozmiary działań zmierzających do ograniczenia bezrobocia, jak ilość wydanych w badanym okresie skierowań na przyuczenie i przekwalifikowanie zawodowe bezrobotnych, zatrudnieni przy pracach interwencyjnych lub robotach publicznych czy liczba bezrobotnych, którym udzielono preferencyjnych kredytów na uruchomienie własnej działalności gospodarczej;

- wskaźniki struktury wydatków z funduszu pracy (Wjk),- wyrażające udział w całości funduszu pracy poszczególnych rodzajów wypłat dokonanych w danym okresie, przeznaczonych na:

• aktywne przeciwdziałanie bezrobociu, jak np. organizacja przyuczeń i przekwalifikowań bezrobotnych, prace interwencyjne, roboty publiczne, kredytowanie samodzielnej działalności gospodarczej,

• łagodzenie skutków bezrobocia, jak np. zasiłki dla bezrobotnych, składki na ubezpieczenie społeczne.

Podobnie jak mierniki ogólnej sytuacji na rynku pracy, wskaźniki i niektóre współczynniki bezrobocia mogą być wyrażone bądź w liczbach dziesiętnych, bądź też w procentach.

Podział zaprezentowanych wyżej mierników na duże grupy - mierniki ogólnej sytuacji na rynku pracy oraz mierniki bezrobocia - nie ma charakteru dychotomicznego, ponieważ oba rodzaje mierników częściowo nakładają się na siebie. Stąd też dobór odpowiedniego zestawu mierników zależy od potrzeb prowadzonej analizy i jest sprawą uznania przeprowadzającego ją analityka, jednak zależy on również od dostępności odpowiednich danych statystycznych.

ROZDZIAŁ III

3.1.INSTYTUCJE ZAJMUJĄCE SIĘ RYNKIEM PRACY

Zadania państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej są realizowane przez instytucje rynku pracy działające w celu: 1) pełnego i produktywnego zatrudnienia;

2) rozwoju zasobów ludzkich;

3) osiągnięcia wysokiej jakości pracy;

4) wzmacniania integracji oraz solidarności społecznej.

Instytucjami rynku pracy realizującymi zadania określone w ustawie są:
1) publiczne służby zatrudnienia;

2) Ochotnicze Hufce Pracy;

3) agencje zatrudnienia;

4) instytucje szkoleniowe;

5) instytucje dialogu społecznego;

6) instytucje partnerstwa lokalnego.

Publiczne służy zatrudnienia - czyli organy zatrudnienia, w tym powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy, urząd obsługujący ministra właściwego do spraw pracy oraz urzędy wojewódzkie, realizujące zadania określone ustawą.

Z punkty widzenia osoby bezrobotnej i poszukującej pracy najważniejszą rolę spełniają urzędy pracy: wojewódzkie i powiatowe.

       Wojewódzkie urzędy pracy - działają w każdym województwie jako jednostki organizacyjne samorządu województwa. Do ich zadań należy przede wszystkim określanie i koordynowanie regionalnej polityki rynku pracy, opracowywanie analiz rynku pracy, badanie efektywności lokalnych projektów, programowanie i wykonywanie zadań realizowanych przy współfinansowaniu Europejskiego Funduszu Społecznego, inicjowanie i realizowanie przedsięwzięć mających na celu rozwiązanie lub złagodzenie problemów związanych z planowanymi zwolnieniami grup pracowników z przyczyn dotyczących zakładu pracy; świadczenie usług EURES (tj. w szczególności usługi pośrednictwa i doradztwa z zakresu mobilności na rynku pracy w Polsce oraz krajach Unii Europejskiej, jak i krajach, z którymi Unia Europejska zawarła umowy o swobodnym przepływie pracowników). Ponadto, wojewódzkie urzędy pracy mają za zadanie organizowanie i koordynowanie usług poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej, a także ich rozwijanie na terenie województwa; opracowywanie, gromadzenie, aktualizowanie i upowszechnianie informacji zawodowych na terenie województwa oraz koordynowanie działań w zakresie kształcenia ustawicznego oraz szkolenia bezrobotnych i poszukujących pracy (w tym prowadzenie rejestru instytucji szkoleniowych).

W ramach wojewódzkich urzędów pracy funkcjonują centra informacji i planowania kariery zawodowej, które:

·     wspomagają powiatowe urzędy pracy w prowadzeniu poradnictwa zawodowego przez świadczenie wyspecjalizowanych usług w zakresie planowania kariery zawodowej na rzecz bezrobotnych i poszukujących pracy;

·     opracowują, aktualizują i upowszechniają informacje zawodowe na terenie województwa;

·     prowadzą zajęcia aktywizacyjne na rzecz bezrobotnych i poszukujących pracy;

·     współpracują przy świadczeniu usług EURES.

      Powiatowe urzędy pracy - działają w każdym powiecie i mają za zadanie bieżącą obsługę osób bezrobotnych i poszukujących pracy, w tym: rejestrowanie bezrobotnych i poszukujących pracy, udzielanie pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w znalezieniu pracy, a także pracodawcom w pozyskaniu pracowników przez pośrednictwo pracy i poradnictwo zawodowe, wydawanie decyzji w sprawach dotyczących osób bezrobotnych (m.in. o uznaniu lub odmowie uznania danej osoby za bezrobotną oraz utracie statusu bezrobotnego, przyznaniu, odmowie przyznania, wstrzymaniu wypłaty oraz utracie lub pozbawieniu prawa do zasiłku, dodatku szkoleniowego albo stypendium, itp.), ja też przyznawanie i wypłacanie zasiłków oraz innych świadczeń z tytułu bezrobocia. Ponadto, do zadań powiatowych urzędów pracy należy m.in.:

-     inicjowanie i wdrażanie instrumentów rynku pracy;

-       inicjowanie, organizowanie i finansowanie usług i instrumentów rynku pracy;

-       inicjowanie i wspieranie tworzenia klubów pracy;

-       inicjowanie, organizowanie i finansowanie projektów lokalnych i innych działań na rzecz aktywizacji bezrobotnych;

-       realizowanie przedsięwzięć mających na celu rozwiązanie lub złagodzenie problemów związanych z planowanymi zwolnieniami grup pracowników z przyczyn dotyczących zakładu pracy;

-       współpraca z gminami w zakresie upowszechniania ofert pracy, upowszechniania informacji o usługach poradnictwa zawodowego i szkoleniach, organizacji robót publicznych oraz zatrudnienia socjalnego na podstawie odrębnych przepisów;

-       świadczenie usług EURES oraz inne.

Ochotnicze Hufce Pracy - są to państwowe jednostki wyspecjalizowane w działaniach na rzecz młodzieży, w szczególności młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, oraz bezrobotnych do 25 roku życia. Ochotnicze Hufce Pracy wykonują zadania państwa w zakresie zatrudnienia oraz przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży, a także zadania w zakresie jej kształcenia i wychowania. I tak:

W zakresie kształcenia i wychowania młodzieży Ochotnicze Hufce Pracy prowadzą w szczególności następujące działania mające na celu: umożliwienie młodzieży, która nie ukończyła szkoły podstawowej lub gimnazjum albo nie kontynuuje nauki po ukończeniu tych szkół, zdobycie kwalifikacji zawodowych oraz uzupełnienie wykształcenia podstawowego lub gimnazjalnego, jak również umożliwienie młodzieży uzupełniania ponadgimnazjalnego wykształcenia ogólnego i zawodowego. Ponadto organizują rekrutacje młodzieży do Ochotniczych Hufców Pracy, prowadzą działalność edukacyjno-szkoleniową oraz kierują uczestników Ochotniczych Hufców Pracy do szkół.

W zakresie zatrudnienia oraz przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży Ochotnicze Hufce Pracy, w szczególności:

-       organizują zatrudnianie dla młodzieży w wieku powyżej 15 lat, która nie ukończyła szkoły podstawowej lub gimnazjum albo nie kontynuuje nauki po ukończeniu tych szkół, bezrobotnych do 25 roku życia oraz uczniów i studentów;

-       prowadzą poradnictwo zawodowe dla młodzieży oraz mobilne centra informacji zawodowej;

-       inicjują międzynarodową współpracę i wymianę młodzieży;

-       prowadzą agencje zatrudnienia bez konieczności uzyskania wpisu do rejestru zatrudnienia;

-       refundują koszty poniesione przez pracodawcę na wynagrodzenia i składki na ubezpieczenia społeczne młodocianych pracowników, zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego w ramach szkoleń ogólnych.

-       mogą dokonywać zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na wynagrodzenia i składki na ubezpieczenia społeczne młodocianych pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego do wysokości najniższych stawek na podstawie umowy zawartej z pracodawcą lub organizacją zrzeszającą pracodawców.

Agencje zatrudnienia - to niepubliczne jednostki organizacyjne świadczące usługi w zakresie pośrednictwa pracy, pośrednictwa do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych, poradnictwa zawodowego, doradztwa personalnego i pracy tymczasowej. Wszystkie podmioty świadczące usługi wymienione powyżej musza wcześniej uzyskać wpis do rejestru agencji zatrudnienia, prowadzony przez ministra właściwego do spraw pracy.

Wśród agencji zatrudnienia działają:

Agencje pośrednictwa pracy - świadczą usługi pośrednictwa pracy na terenie Polski oraz usługi pośrednictwa do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych obywateli polskich.

Agencje doradztwa personalnego - świadczą usługi polegające m.in. na: prowadzeniu analizy zatrudnienia u pracodawców, określaniu kwalifikacji pracowników i ich predyspozycji oraz innych cech niezbędnych do wykonywania określonej pracy; wskazywaniu źródeł i metod pozyskania kandydatów na określone stanowiska pracy oraz weryfikacji kandydatów pod względem oczekiwanych kwalifikacji i predyspozycji, z zastosowaniem narzędzi i metod psychologicznych.

Agencje poradnictwa zawodowego - są to podmioty specjalizujące się w udzielaniu pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia; udzielaniu informacji zawodowych oraz udzielaniu pracodawcom pomocy w doborze kandydatów do pracy na stanowiska wymagające szczególnych predyspozycji psychofizycznych.

Agencje pracy tymczasowej - świadczą usługi w zakresie kierowania pracowników do pracodawcy użytkownika. Pracodawca użytkownik wyznacza pracownikowi agencji pracy tymczasowej zadania i kontroluje ich wykonywanie (pracownik nie jest zatrudniony w oparciu o umowę o pracę w przedsiębiorstwie pracodawcy-użytkownika, a jedynie wykonuje na jego rzecz określone zadania).

 Korzystając z usług agencji zatrudnienia zawsze należy sprawdzić, czy posiada ona certyfikat wydany przez ministra, potwierdzający wpis do rejestru agencji zatrudnienia. Należy również pamiętać również o tym, że:

-      agencja zatrudnienia nie może dyskryminować ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne i wyznanie religijne ani ze względu na przynależność związkową osób, dla których poszukuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

-      usługi świadczone przez agencje zatrudnienia powinny być dla poszukujących pracy bezpłatne. Agencja zatrudnienia od osób, dla których poszukuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub którym udziela pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia, może pobrać jedynie kwotę należną agencji z tytułu faktycznie poniesionych kosztów związanych ze skierowaniem osoby za granicę (w przypadku świadczenia przez agencję usług kierowania osoby poszukującej pracy do pracy za granicą u pracodawcy zagranicznego).

Instytucje szkoleniowe - wszelkie publiczne i niepubliczne podmioty prowadzące edukację pozaszkolną (na podstawie odrębnych przepisów). Instytucja szkoleniowa może oferować szkolenia dla bezrobotnych i poszukujących pracy finansowane ze środków publicznych (czyli nieodpłatne dla osób bezrobotnych i poszukujących pracy), pod warunkiem, że uzyskała wpis do rejestru instytucji szkoleniowych prowadzonego przez wojewódzki urząd pracy (potwierdzony stosownym zaświadczeniem) oraz uzyskała zlecenie na prowadzenie takich szkoleń organu zatrudnienia. W przypadku uzyskania przez instytucję szkoleniową zlecenia na prowadzenie szkoleń dla osób bezrobotnych i poszukujących pracy - informacje o takich szkoleniach ukazują się w lokalnej i regionalnej prasie, najczęściej też zamieszczane SA na stronach internetowych instytucji szkoleniowych (warto więc odwiedzać takie strony).

Instytucje dialogu społecznego - są to organizacje i instytucje zajmujące się problematyką rynku pracy: organizacje związków zawodowych, pracodawców i bezrobotnych oraz organizacje pozarządowe współpracujące z publicznymi służbami zatrudnienia i Ochotniczymi Hufcami Pracy w zakresie realizacji zadań określonych ustawą.

Instytucje partnerstwa lokalnego - są to instytucje realizujące inicjatywy partnerów rynku pracy, tworzone na rzecz realizacji zadań określonych ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i wspierane przez organy samorządu terytorialnego. Mogą to być np. jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, fundacje) statutowo zajmujące się problematyką rynku pracy, związki zawodowe, organizacje pracodawców, instytucje szkoleniowe oraz agencje zatrudnienia. Instytucje te mogą wspólnie realizować projekty (zadania) z zakresu promocji zatrudnienia oraz aktywizacji zawodowej bezrobotnych, poszukujących pracy i osób zagrożonych zwolnieniem z pracy - w tym w ramach przyznanych przez publiczne służby zatrudnienia środków finansowych wydzielonych na ten cel.

Wszystkie wymienione powyżej instytucje świadczą usługi w zakresie promocji zatrudnienia oraz aktywizacji zawodowej. Będąc bezrobotnym lub osobą poszukującą pracy nie należy ograniczać się do jednej instytucji (np. Urzędu Pracy) - warto odwiedzić różne instytucje, zapoznać się z ich ofertami i skorzystać z różnych usług. Można np. zarejestrować się w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny, odwiedzić agencję pośrednictwa pracy oraz agencję pracy tymczasowej oraz zgłosić się do fundacji prowadzącej projekt z zakresu aktywizacji zawodowej.

Zawsze należy pamiętać, że osoba działająca w sposób aktywny w znaczny sposób zwiększa szanse znalezienia interesującego ją zatrudnienia.

3.3. FORMY AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ

Bezrobocie jest bardzo skomplikowanym problemem zarówno społecznym jak i ekonomicznym. Jest problemem bardzo złożonym, gdyż zależy od charakteru regionu, w jakim występuje, od wykształcenia, wieku i płci jego mieszkańców. Ograniczenie bezrobocia, czyli zwiększenie zatrudnienia jest jednym z najważniejszych celów narodowych.

W działalności państwa dotyczącej bezrobocia możemy wyodrębnić część

aktywną, która ma na celu redukcje bezrobocia oraz część, której celem jest pomoc socjalna dla osób bezrobotnych zwana polityką pasywną.

Pasywna polityka państwa obejmuje różne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych. Są to przede wszystkim zasiłki dla bezrobotnych, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy, a także dodatki związane z przejściem na emeryturę. Z wyżej wymienionych form pomocy socjalnej udzielonej ludziom pozbawionym pracy najważniejszą stanowią zasiłki dla bezrobotnych. W Polsce maksymalny okres pobierania tych zasiłków wynosi 12 miesięcy. Są stosowane wyjątki, gdzie pobiera się zasiłki przez okres 18 miesięcy dla bezrobotnych:

a)  zamieszkałych w dniu nabycia prawa do zasiłku oraz w okresie jego pobierania na obszarze działania powiatowego urzędu pracy, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze w dniu 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku przekraczała 2-krotnie przeciętną stopę bezrobocia w kraju, oraz posiadających jednocześnie co najmniej 20-letni okres uprawniający do zasiłku, lub

     b)  którzy mają na utrzymaniu co najmniej jedno dziecko w wieku do 15 lat, a małżonek bezrobotnego jest także bezrobotny i utracił prawo do zasiłku z powodu upływu okresu jego pobierania po dniu nabycia prawa do zasiłku przez tego bezrobotnego.

Aktywna polityka państwa na rynku pracy opiera się na wykorzystaniu wielu instrumentów ekonomicznych. Można w niej wyodrębnić politykę makroekonomiczną i mikroekonomiczną. Polityka makroekonomiczna ma na celu zredukowania bezrobocia. Wykorzystuje instrumenty fiskalne tzn. podatki i wydatki budżetowe oraz pieniężne (stopy procentowe). Polityka mikroekonomiczna natomiast obejmuje szereg instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej. Do najważniejszych instrumentów tej polityki zaliczyć możemy: "roboty publiczne", prace interwencyjne, szkolenia zawodowe, pożyczki dla pracodawców i pracowników, usługi pośrednictwa pracy.

"Roboty publiczne" wchodzą w skład tzw. publicznych programów zatrudnienia. Polegają na tworzeniu przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie cieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego. Mają na celu aktywne wykorzystanie zasiłków dla bezrobotnych w taki sposób, aby bezrobotny mógł otrzymać zasiłek wykonując pewne prace. Program "robót publicznych" spełnia pożyteczną rolę w zachowaniu kwalifikacji oraz lepszego stanu psychicznego osób bezrobotnych.

Prace interwencyjne polegają na udzielaniu przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej firmom, które tworzą nowe miejsca pracy lub rezygnują z planowanej redukcji zatrudnienia. Ustawa definiuje prace interwencyjne jako zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy, jeżeli zatrudnienie to nastąpiło w wyniku umowy z Rejonowym Urzędem Pracy. Program prac interwencyjnych ma na celu aktywizację zawodową bezrobotnych i stworzenie im szansy na stałe zatrudnienie.

Programy dotyczące szkoleń zawodowych mają na celu przekwalifikowanie bezrobotnych. Umożliwiają bezrobotnym zdobycie nowych kwalifikacji lub ich zmianę. Szkolenia są inicjowane po to, aby zwiększyć szanse bezrobotnych na uzyskanie zatrudnienia i dać im podstawy większej aktywności zawodowej. Szkolenia takie są prowadzone nieodpłatnie i trwają nie dłużej niż 6 miesięcy (jednak w przypadku, gdy program przekwalifikowania jest bardziej złożony czas szkolenia może przedłużyć się do 12 miesięcy).

Istnieją dwa rodzaje szkoleń - grupowe i indywidualne. W pierwszym przypadku Urząd Pracy wytycza kierunki szkoleń na dane półrocze (lub cały rok). Na podstawie analizy lokalnego rynku pracy oraz na bazie wniosków ubiegających się o szkolenie bezrobotnych. Szkolenia indywidualne polegają na skierowaniu bezrobotnego na wskazane przez niego samego szkolenie, jeżeli prawdopodobne jest, ze szkolenie to zapewni uzyskanie pracy.

Kolejnymi instrumentami aktywnej polityki państwa w zwalczaniu bezrobocia są pożyczki z Funduszu Pracy. Mogą one być udzielane zarówno pracownikom jak i pracodawcom. Pracodawca otrzyma pożyczkę, gdy podejmie się zorganizowania dodatkowych miejsc pracy dla ludzi jej poszukujących, a skierowanych na te miejsca przez Urząd Pracy. Pracodawca ma tez obowiązek zatrudniania skierowanych bezrobotnych przez okres 24 miesięcy. Pracownik może złożyć wniosek o przyznanie pożyczki z Urzędu Pracy w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek.

Na program pośrednictwa pracy składają się zadania o charakterze usługowo-informacyjnym. Usługi pośrednictwa pracy świadczone są przez biura pracy. Dotyczą zwłaszcza gromadzenia i udzielania informacji o wolnych miejscach pracy i bezrobotnych poszukujących pracy. Ponadto pośrednictwo pracy polega na rozpoznaniu lokalnego rynku pracy, pozyskiwaniu ofert pracy i prowadzeniu banku tych ofert. Pracownicy Urzędów Pracy zajmujący się pośrednictwem nawiązują oraz próbują utrzymać kontakt z potencjalnymi pracodawcami w celu ułatwienia pozyskania odpowiedniej kadry pracowniczej. Umożliwiają także spotkania bezrobotnych i poszukujących pracy z pracodawcami. Badają też oczekiwania pracodawców w zakresie korzystania z usług Urzędów Pracy oraz kierują do pracy kandydatów spełniających kryteria pracodawców określone w oferowanych miejscach pracy. W ramach programu pośrednictwa pracy prowadzone są tzw. kluby aktywizacji zawodowej. Maja one właściwie cztery zadania:

1) pomoc w przygotowaniu do. samodzielnego poszukiwania pracy,

2) wsparcie moralne i stworzenie możliwości wymiany doświadczeń i informacji,

3) pomoc w wyborze szkolenia,

4) dostarczenie informacji o zawodach i zapotrzebowaniach rynku pracy na wybrany zawód.

Instrumentami zmierzającymi do redukcji bezrobocia są też refundacje składek na ZUS oraz program aktywizacji zawodowej młodzieży. Urząd Pracy może zawrzeć z pracodawcą umowę przewidującą refundowanie poniesionych kosztów z tytułu opłacanych składek na ubezpieczenia społeczne w związku z zatrudnieniem przez niego osoby bezrobotnej.

Program aktywizacji zawodowej regulujący zasady przyjmowania na staż absolwentów szkół ponadgimnazjalnych i szkół wyższych odnosi się do osób, które nie ukończyły 30 lat (w momencie podjęcia stażu). Osoby te mają możliwość zawarcia stażu na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy staż byłby odbywany na podstawie 3-miesięcznej umowy, jak również sytuacji, gdyby odbywano go na podstawie kilku kolejno zawieranych umów. Łączny okres stażu nie może przekraczać 3 miesięcy.

W roku 2007 wydatki z Funduszu Pracy (FP) realizowane przez urzędy pracy województwa pomorskiego wyniosły 321742,4 tys. zł (wydatki powiatowych i wojewódzkiego urzędu pracy) i zmniejszyły się o 4,7% wobec poprzedniego roku. Zmniejszenie wydatków wynikało przede wszystkim ze spadku wydatków na zasiłki dla osób bezrobotnych o 23,1%. Wydatki na zasiłki stanowiły 46,8% wydatków ogółem FP (wobec 58,0% w roku wcześniejszym). W tym samym czasie wydatki na formy aktywne wzrosły o 24,9%, stanowiąc 48,5% wszystkich wydatków FP (w 2006 r. - 37,0%). Wyraźnie następuje zatem przesunięcie wydatków FP z celów pasywnych w stronę celów aktywnych.

BIBLIOGRAFIA:

1. Begg D., Fischer S., Dombusch R., Ekonomia, PWE Warszawa 1995.

2. Hall R. E., Taylor J.B., Makroekonomia. Teoria, funkcjonowanie i polityka, PWN, Warszawa 1995.

3. Góra M. i Sztanderska U., Wprowadzenie do analizy rynku pracy - przewodnik, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2006.

4. Karpiński A., Przyszłość rynku pracy w Polsce, PAN, Warszawa 2006.

5. Karwala S. - Krzywa Laffera jako konstrukcja teoretyczna poparta rzeczywistością podatkową, Nowy Sącz 2004.

6. Kerna C., Kryńska E., Koncepcje segmentacji rynku pracy, Rynek Pracy; 1993.

7. Kwiatkowski E., Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa 2006.

8. Kwiatkowski E., Elementarne zagadnienia ekonomii, PWN, Warszawa 1996.

9. Milewski R., Kwiatkowski E., Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2005.

10. Milewski R. Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 1999.

11. Nasiłowski M., System rynkowy, Warszawa 1998.

12. Nojszewska E., Podstawy ekonomii, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997.

13. Orłowski T., Nowy Leksykon Ekonomiczny, Oficyna Wydawnicza Graf

Punkt, Warszawa 1998 r.

14. Pietrucha J., Podstawowe problemy ekonomiczne teorii zatrudnienia, PWE, Warszawa 1979.

15. Praca zbiorowa pod redakcja E. Cyrsona, Kompendium wiedzy o gospodarce, PWN, Warszawa, Poznań 1996.

16. Praca zbiorowa pod red. M. Malikowskiego i D. Markowskiego, Struktura społeczna. Rynek pracy. Bezrobocie, WSP Rzeszów 1996 .

17. Socha - Sachalin S., Transformacja rynku pracy, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 1998.

18. Unolt J., Ekonomiczne problemy rynku pracy, Wydawnictwo Interart, Warszawa 1996.

Rynek_pracy, pl.wikipedia.org/wiki/; 15.09.2008

J. Unolt. Ekonomiczne problemy rynku pracy, W-wa 1996 r. str.21-23

J. Unolt. Ekonomiczne... str. 23

Zostały one zapoczątkowane w latach 50. w Stanach Zjednoczonych.

Została ona przedstawiona w 1954 r. przez C. Kerra. E.Kryńska, Koncepcje segmentacji rynku pracy, Rynek Pracy; 1993, nr 6, s.11.

P.Doeringer, M.Piore, "Internal Labor Markets and Manpower Analysis", Lexington, 1971.

J. Unolt. Ekonomiczne… str. 28-29

Popyt na pracę, www.aeforum.netarteria.pl, 15.09.2008

Odpowiednio do tego, poprzednio omówione źródła popytu na pracę można traktować jako czynniki wtórne.

J. Unolt. Ekonomiczne…str. 29-31

M. Góra i U. Sztanderska, Wprowadzenie do analizy rynku pracy - przewodnik , Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2006.

J. Unolt. Ekonomiczne… str.36-37

R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2005

pl.wikipedia.org/wiki/Keynesizm, 20.09.2008

S. Socha-Sachalin - Transformacja na rynku pracy. Koszalin 1998 r. Wydawnictwo

Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, str. 104.

www.senat.gov.pl ,Bezrobocie

Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (w skrócie BAEL)

Z. Milewski ,Podstawy ekonomii, str. 538

S. Socha-Sachalin, Transformacja…, str. 106

Tamże, str. 108

D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia tom 1, PWE, Warszawa 1997

S. Karwala - Krzywa Laffera jako konstrukcja teoretyczna poparta rzeczywistością podatkową, Nowy Sącz 2004

Wskaźniki wyrażają stosunek dwóch wielkości tego samego rodzaju (równoimiennych); typowymi wskaźnikami są mierniki struktury i dynamiki zjawisk, np. udział zatrudnionych z wyższym wykształceniem w ogólnej liczbie zatrudnionych lub wzrost ogólnej liczby zatrudnionych.

J. Unolt. Ekonomiczne… str.59-65

Dane z Powiatowego Urzędu Pracy w Chojnicach

Dane z Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Gdańsku

Podział na podstawie podręcznika R. Milewskiego "Podstawy ekonomii". PWN. W-wa 1999 r., str.547

Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 roku o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

Zadania powyższe zawarte są w broszurach i biuletynach wydawanych przez Urząd Pracy.

5

8

---