WIAT PO II WOJNIE WIATOWE, Inne


1. Świat po II Wojnie Światowej.

Konferencja w Teheranie.

Decydująca faza i wyniki drugiej wojny światowej zależały przede wszystkim od współpracy Związku Radzieckiego, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Współpraca ta rozwijała się mimo zahamowań związanych z odbiegającą od zapowiedzi realizacją dostaw w ramach lend-lease i odraczaniem otwarcia drugiego frontu w Europie. To ona właśnie decydowała zarazem o dynamice aktywności całej antyhitlerowskiej koalicji państw, która weszła do historii pod nazwą Wielkiej Koalicji. Za apogeum tej aktywności większość historyków słusznie uważa pierwsze spotkanie szefów rządów trzech wymienionych mocarstw, zwanych odtąd Wielką Trójką. Odbyło się ono w Teheranie miedzy 28 listopada a l grudnia 1943r.

Rezultaty konferencji teherańskiej uzasadniają traktowanie jej jako apogeum procesu współpracy Wielkiej Trójki. Już moralno-psychologiczne skutki pierwszego zetknięcia się trzech przywódców były bardzo pozytywne. Wyrazili oni niezłomne postanowienie rozwijania współ­pracy „zarówno podczas wojny, jak i w czasie pokoju". Zapadła decyzja otwarcia drugiego fron­tu w Europie, na czym bardzo zależało Związkowi Radzieckiemu. Uzgodniono działania w celu utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych, na czym z kolei bardzo zależało Rooseveltowi. Wzmocniona, więc została jedność zarówno wojennych, jak i pokojowych wysiłków Wielkiej Trójki, która rozjeżdżała się ze stolicy Iranu „jako prawdziwi przyjaciele w duszy i celach".

Sprawa otwarcia drugiego frontu w Europie była najwcześniejszym z trudnych proble­mów współpracy głównych aliantów. Związek Radziecki wysuwał postulaty w tej sprawie po­cząwszy od lipca 1941 r., adresując je zwłaszcza do rządu Wielkiej Brytanii, która ustami Churchilla już w dniu napaści hitlerowskiej na ZSRR zadeklarowała się jako sojusznik ZSRR. Strona radziecka ponowiła te postulaty w toku przygotowywania radziecko-brytyjskiego układu o współ-- działaniu przeciwko Niemcom hitlerowskim z 12 lipca tegoż roku. Bezpośrednio wysłuchał ich także Harry Hopkins, doradca prezydenta Roosevelta, który wysłał go do Moskwy na przełomie czerwca i lipca 1941 r. Związek Radziecki ponawiał postulat otwarcia drugiego frontu wielokrotnie, zwłaszcza przy okazji zawierania radziecko-brytyjskiego traktatu sojuszniczego z 26 maja 1942 r. oraz radziecko-amerykańskiego układu w sprawie zasad pomocy wzajemnej w prowadzeniu wojny z 11 czerwca 1942 r.

Warto zauważyć, że w letnich i jesiennych miesiącach 1941 r. Moskwa postulowała otwarcie drugiego frontu, a także przysłanie 30 dywizji brytyjskich do Związku Radzieckiego, przede wszystkim w leku przed konsekwencjami szybkiego posuwania się dywizji hitlerowskich w głąb państwa radzieckiego. Od początku 1942 r. postulaty te motywowano dążeniem do równomiernego obciążenia ciężarami wojny wszystkich aliantów, a tym samym zmniejszenia ofiar ponoszonych dotąd w największej mierze przez ZSRR. Od początku 1943 r., kiedy alianci zachodni nie spieszyli się, z otwarciem drugiego frontu, a niebezpieczeństwo klęski radzieckiej zostało ostatecznie zażegnane, postulaty Moskwy nabierały znaczenia politycznego. Odraczanie przewidzianego wspólnie otwarcia drugiego frontu dawało rządowi radzieckiemu tytuł do krytyki postępowania partnerów i pozostawiania ich w niepewności, co do skali dalszych wysiłków wojennych ZSRR po wyzwoleniu jego obszaru państwowego.

Dotycząca tych kwestii nieufność między wielkimi sojusznikami nie podważyła wprawdzie ich jedności, ale kształtowała we wzajemnych stosunkach postawę pewnej rezerwy. Była ona widoczna wyraźnie na moskiewskiej konferencji ministrów spraw zagranicznych Wielkiej Trój-ki. Rząd radziecki nalegał tam na wyjaśnienie, czy tym razem sojusznicy rzeczywiście dotrzymają zapowiedzi Churchilla i Roosevelta z 4 czerwca 1943 r., że wojska anglo-amerykańskie dokonają inwazji w północnej Francji nie później niż wiosną 1944 r. Generałowie Hastings Ismay i John Dean nie dali jednoznacznej odpowiedzi, wnosząc jednocześnie sporo zastrzeżeń i precyzując liczne warunki powodzenia ewentualnej operacji. Minister Eden usiłował ponadto dowieść ogólnostrategicznej ważności operacji na kierunku bałkańskim. Nalegania przedstawicieli radzieckich doprowadziły w końcu rozmówców zachodnich do zobowiązania się do przygotowania zapowiedzianej operacji jako kluczowego przedsięwzięcia na drodze skrócenia wojny przeciwko Niemcom i ich sojusznikom w Europie.

Zobowiązanie to starał się jednak w Teheranie podważyć Churchill, który nadal preferował operacje militarne w basenie śródziemnomorskim. Ustąpił jednak wobec zgodności stanowisk Stalina i Roosevelta, zgadzając się na definitywne przeprowadzenie inwazji od strony Kanału La Manche (operacja Overlord) i w Prowansji (operacja Ań vii) w maju 1944 r. Niebawem prezydent Stanów Zjednoczonych mianował gen. Dwighta Eisenhowera dowódcą operacji Overlord, co
zmniejszyło obawy Stalina, iż podjęte zobowiązanie może zawisnąć w próżni. Ostatecznie lądowanie zachodnich aliantów w Normandii nastąpiło 6 czerwca 1944 r. O tygodniowej zwłoce w stosunku do terminu majowego zadecydowały względy strategiczno-przyrodnicze (potrzebne do desantu połączenie światła dziennego, pełni księżyca i przypływu morza). Operacji w Normandii towarzyszyła wielka ofensywa Armii Czerwonej; Stalin dotrzymał swych zobowiązań z Teheranu.

Drugim z kolei przedmiotem rozbieżności międzyalianckich była sprawa polska. Uregulowane w 1941 r. stosunki między polskim rządem emigracyjnym gen. Władysława Sikorskiego a rządem radzieckim zaczęły się ponownie zaostrzać z przyczyn zarówno historycznych, jak i bieżących. Do tych drugich należały pretensje Moskwy o decyzję wprowadzenia do Iranu armii polskiej formującej się w Związku Radzieckim pod dowództwem gen. Władysława Andersa, a także o poparcie tej decyzji i pomoc udzieloną w przeprowadzeniu ewakuacji przez Wielką Brytanię. Ewakuacja nastąpiła wiosną 1942 r., kiedy front radziecki cofał się pod uderzeniami wojsk hitlerowskich w kierunku Wołgi i Kaukazu. Nastąpiło zaostrzenie polemik na temat przyszłej granicy polsko-radzieckiej. W dyskusjach pojawiły się wzmianki w sprawie federacji polsko-czechoslowackiej, odczytywane przez stronę radziecką jako nieprzyjazne wobec niej. Wreszcie wiosną 1943 r., gdy Niemcy zaczęli wykorzystywać propagandowo - popełnioną przez NKWD na rozkaz Stalina - zbrodnię katyńską, a rząd polski zainicjował jej międzynarodowe rozpatrzenie, Moskwa - obwiniając o zbrodnię katyńską III Rzeszę - zerwała stosunki z rządem polskim (25 IV), zarzucając mu przejs'cie na wrogie pozycje wobec ZSRR. Niebawem inspirowany i popierany przez kierownictwo ZSRR Związek Patriotów Polskich zaczął organizować na terytorium radzieckim następną armię polską, której twórcy głosili braterstwo broni i sojusz z ZSRR.

Napięcie w stosunkach radziecko-polskich wprawiało w zakłopotanie Londyn i Waszyngton. Na moskiewskiej konferencji ministrów spraw zagranicznych i na teherańskiej konferencji przywódców Wielkiej Trójki przedstawiciele USA i Wielkiej Brytanii ulegli naleganiom radzieckim, uznając za realne i uzasadnione przyjęcie w zasadzie „linii Curzona" jako podstawy przy ustalaniu przyszłej granicy radziecko-polskiej. Trzech wielkich aliantów wypowiedziało się za odrodzeniem niezależnej i silnej Polski, jak również za przesunięciem zachodniej granicy polskiej tak, aby objęła ona dawne ziemie słowiańskie. W sprawie katyńskiej zapanował swoisty „sojusz milczenia". Zarazem Wielka Brytania i Stany Zjednoczone nadal popierały polski rząd emigracyjny, który nie miał już stosunków z Moskwą, gdy Związek Radziecki udzielał intensywnego poparcia siłom i politycznym, wojskowym, które przygotowywały utworzenie na ziemi
polskiej władzy proradzieckiej. Sprawa polska nadal dzieliła sojuszników.

Powstanie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego i jego zainstalowanie się w Lublinie, jego natychmiastowe porozumienie z rządem radzieckim z 26 lipca 1944 r. w sprawie ustalenia granicy polsko-radzieckiej, a także wrześniowe porozumienia z rządami Ukraińskiej, Białoruskiej i Litewskiej SRR, nadały sprawie polskiej nowego wymiaru. Walka toczyła się odtąd nie tylko o granice Polski, lecz także o charakter jej rządu. Londyn i Waszyngton nadal popierały
rząd emigracyjny. Podobnie czyniła większość członków Wielkiej Koalicji. Przywódca Francji gen. Charles de Gaulle spotkał się wprawdzie z przedstawicielami PKWN w czasie swojej wizyty moskiewskiej, a w Lublinie od 26 grudnia 1944 r. przebywał nieoficjalny przedstawiciel Francji w osobie mjr Christiana Foucheta, lecz Tymczasowy Rząd Republiki Francuskiej nie uznał oficjalnie PKWN i powstałego następnie 31 grudnia 1944 r. Tymczasowego Rządu RP. Ten
został uznany jedynie przez Związek Radziecki (411945), Czechosłowację (3011945) i Jugosławię (30 III 1945).

Szczególnym wyrazem rozbieżności w sprawie polskiej był różny stosunek aliantów do powstania warszawskiego. USA i Wielka Brytania pragnęły jego powodzenia ze względu na polityczną orientację patronującego powstaniu rządu emigracyjnego. Z tych samych względów rząd radziecki nie był zainteresowany sukcesem powstania i Stalin powstrzymywał się od udzielenia walczącej Warszawie skutecznej pomocy. Ocena sensu i celowości powstania, możliwości
udzielenia mu pomocy oraz jego różnorodnych skutków stała się przedmiotem polemik trwających do dziś.

Faktycznie los Polski został przesądzony na długi okres powodzeniem zimowej ofensywy Armii Czerwonej w 1945 r. Doprowadziła ona do szybkiego uwolnienia z rąk hitlerowskich obszarów na zachód od Wisły, w swych bezpośrednich i pośrednich skutkach dezorganizując prolondyńskie siły na ziemiach polskich. Jednocześnie rozszerzył się zakres władzy Rządu Tymczasowego RP, umacniały realne wpływy ZSRR na organy administracji polskiej i różne dziedziny życia.

Konferencja w Jałcie

Na drugiej konferencji Wielkiej Trójki, która odbyła się w Jałcie (4-11II 1945 r.), spór o granice i rząd polski toczył się aż na siedmiu spośród ośmiu posiedzeń. Churchill toczył ze Stalinem batalię o uzależnienie przyszłych granic Polski od profilu politycznego rządu. Proponował on utworzenie całkiem nowego, „w pełni reprezentatywnego polskiego rządu tymczasowego". Roosevelt sugerował ze swej strony utworzenie „komitetu prezydenckiego", który miałby wyznaczyć rząd będący emanacją obu istniejących rządów. Stalin opowiedział się natomiast za rozszerzeniem istniejącego w Warszawie rządu o demokratycznych polityków dotychczasowej orientacji londyńskiej z kraju i z emigracji.

Po długiej polemicznej wymianie zdań, przywódcy trzech mocarstw uzgodnili stanowisko bliskie propozycji Stalina i najdalsze od wniosku Churchilla. \Osiągnięto porozumienie, w myśl którego należało istniejący w Polsce Rząd Tymczasowy zreorganizować „na szerszej podstawie demokratycznej" i dać mu nazwę Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Dla ułatwienia tej reorganizacji utworzono trójstronną komisję (Wiaczesław Mołotow oraz ambasadorzy: brytyjski - Archibald Kerr i amerykański - William Averell Harriman). Rekonstrukcja rządu polskiego przez włączenie doń polityków obozu londyńskiego była warunkiem nawiązania stosunków dyplomatycznych z Warszawą przez mocarstwa zachodnie.

Jeśli chodzi o granice Polski, to stosunek do nich uczestników konferencji jałtańskiej był funkcją ich stosunku do kwestii rządu. Churchill początkowo zakładał dla Polski niewielki przyrost terytorialny,„najwyżej wielkości Prus Wschodnich". Gdy była mowa o linii Odry, widział jej przedłużenie jedynie na Nysie Kłodzkiej. Z korespondencji Edena wiadomo jednak, że Londyn gotów był „pozwolić Mikołajczykowi otrzymać jakie zechce terytorium aż po Odrę, ale nie »Polakom lubelskim*". Prezydent Roosevelt apelował do Stalina o wielkoduszność w sprawie odstąpienia Polsce Lwowa i okręgu lwowskiego, na co usłyszał, że jego rozmówca nie może być gorszym obrońcą interesów radzieckich niż Curzon i Clemenceau. Zdołano uzgodnić, „że wschodnia granica Polski powinna biec wzdłuż linii Curzona z odchyleniem od niej w pewnych okolicach od pięciu do ośmiu kilometrów na korzyść Polski". Wyrażono też opinię, „że Polska powinna uzyskać znaczny przyrost terytorialny na północy i zachodzie". Pod wpływem batalii Churchilla konkretne określenie tej granicy miało nastąpić dopiero po zakładanej reorganizacji rządu warszawskiego.

Konferencja w Poczdamie

Ostatnia konferencja Wielkiej Trójki odbyła się w Poczdamie od 17 lipca do 2 sierpnia 1945r. Jej główne decyzje potwierdzały postanowienia z Jałty. W europie podzielonej na sowiecką i anglosaską strefę wpływów ustaliła tzw. ład jałtański, który przetrwał prawie 50 lat.

Zgodnie z porozumieniem jałtańskim Wielka Trójka była zobowiązana wysłuchać opinii
odnowionego rządu polskiego na temat granicy polsko-niemieckiej. Była to kulminacja batalii dyplomatycznej aliantów o granice Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej.

W pierwszych dniach obrad poczdamskich Amerykanie przejawiali tendencję do odroczenia
decyzji terytorialnych. Anglicy uważali, że dla Zachodu korzystniej będzie szybko oddać Polsce
Gdańsk, Prusy Wschodnie (bez Królewca), wschodnią cześć Pomorza, Opolszczyznę i Górny
Śląsk, ale nic więcej. Churchill interesował się także organizacją życia politycznego w Polsce,
poruszając m.in. kontrowersyjne problemy polskiego mienia za granicą, powrotu emigracji i inne.
Kiedy na posiedzeniu w dniu 22 lipca ujawnił się impas w sprawie granicy polskiej, Stalin zaproponował zaproszenie i wysłuchanie delegacji polskiej. W dwa dni później delegacja taka
w składzie: prezydent, premier, dwaj wicepremierzy i minister spraw zagranicznych przybyła
i przedstawiła uzasadnienie polskiego postulatu Churchillowi i Trumanowi oraz trzem ministrom spraw zagranicznych.

Premier Churchill uzasadniał swój sprzeciw wobec linii Odra-Nysa Łużycka obawami przed
koniecznością przesiedlenia 9 min Niemców oraz pozbawienia Niemiec dużych obszarów uprawnych i węgla śląskiego. Powrócił także do kwestii swobody działania w Polsce partii politycznych o różnych orientacjach.

Co się tyczy Trumana i Byrnesa, to wiązali oni swoją zgodę na proponowaną granicę z rozwiązaniem całości problemu niemieckiego, wyrażając zwłaszcza obawę przed zmniejszeniem zdolności Niemiec do płacenia reparacji Celem rozwiania tych obaw Stalin odstąpił od wcześniejszego żądania, które dotyczyło określenia globalnej wartości reparacji. Gdy Amerykanie zgodzili się już na linię Nysy Łużyckiej, Anglicy postanowili zademonstrować konsekwencję, stawiając Polakom pięć pytań politycznych i otrzymawszy na nie odpowiedź również zgodzili się na linię Odry-Nysy Łużyckiej. Uzupełnieniem decyzji w tej sprawie było postanowienie trzech mocarstw o przesiedleniu Niemców z przekazanych Polsce obszarów do radzieckiej i brytyjskiej stref okupacyjnych.

Proces w Norymberdze

Po pokonaniu Niemiec rozpoczął się w listopadzie 1945r. w Norymberdze wielki proces sądowy przeciwko 22 przywódcom III Rzeszy. Po raz pierwszy przed sądem stanęli ludzie odpowiedzialni za doprowadzenie do wybuchu wojny. Międzynarodowy Trybunał Wojskowy skazał na karę śmierci 12 zbrodniarzy wojennych, wojennych tym H. Goringa, dowódcę Luftwafe, za zbrodnie lotnictwa niemieckiego. Franka za zbrodnie ludobójstwa popełnione w Generalnym Gubernatorstwie. Siedmiu oskarżonych skazano na kary więzienia, a trzech uniewinniono. Sam proces był wielkim wstrząsem dla opinii światowej, która po raz pierwszy dowiedziała się o wielu zbrodniach popełnionych w obozach koncentracyjnych na podbitej ludności. W 12 kolejnych procesach w Niemczech doszło do osądzenia innych zbrodniarzy wojennych, wojennych na terytorium państw, na których popełnili zbrodnie, sądzeni byli pozostali. Faszyzm został uznany za totalitarny, zbrodniczy system rządów. W Norymberdze nie rozpatrzono sprawy mordu w Katyniu, gdyż mocarstwa zachodnie nie chciały się narazić Stalinowi. Jednaj Trybunał Wojskowy w Norymberdze nie obciążył tą zbrodnią Niemców, co oznaczało przypisanie jej stronie rosyjskiej. Postanowiono również utworzyć międzynarodową organizację, która miała zastąpić dawną Ligę Narodów.

Powstanie ONZ

26 czerwca 1945r. w San Francisco przedstawiciele 50 państw podpisali Kartę Narodów Zjednoczonych (Polska podpisała ją później - 16 października 1945r.) Siedzibą organizacji został Nowy Jork. Ponieważ do podstawowych zadań ONZ należy utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa narodowego, jednym z jej najważniejszych organów jest Rada Bezpieczeństwa, decydująca m.in. o wysyłaniu wojsk ONZ w celu zapobiegania możliwych konfliktów. W jej skład wchodzi 15 państw, z których 5 ma stałe miejsca i dysponuje prawem sprzeciwu wobec podejmowanych decyzji. Stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa zostały: Chiny, Francja, USA, Wielka Brytania i Związek Radziecki (obecnie Rosja). ONZ odniosła liczne sukcesy w swoich działaniach, takie jak uchwalenie w 1948r. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, udział wojsk ONZ w misjach pokojowych, realizacja ważnych zadań przez wyspecjalizowane aparaty (FAO, UNICEF)

Budowa mechanizmów systemu bezpieczeństwa zbiorowego zainspirowana została zarówno doświadczeniami historycznymi, jak i obiektywną potrzebą zapewnienia światu stabilizacji i pokojowej egzystencji. Zbiorowym wysiłkiem ukształtowano koncepcję budowy uniwersalnego systemu bezpieczeństwa, przewidującą wspólną akcję ogółu zorganizowanych państw w obronie ofiary agresji, niezależnie od tego czy napastnik jest członkiem organizacji tworzącej ten system, czy też zaatakował z zewnątrz. Sygnatariusze porozumienia tworzącego system bezpieczeństwa zbiorowego aprobują zasadę niepodzielności pokoju, istnienia nierozdzielnych więzi między pokojem a bezpieczeństwem oraz konieczność rozwijania współpracy politycznej i militarnej. Tym samym uznają, że zagrożenie lub naruszenie pokoju stwarza groźbę dla nich wszystkich. W związku z tym z góry zgadzają się na zbiorowe przeciwdziałanie tej groźbie, w sposób wspólnie ustalony.

Już w czasie II wojny światowej liczne akty prawne i polityczne zapowiadały powołanie do życia nowej uniwersalnej organizacji międzynarodowej zapewniającej utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa. Współpracę Wielkiej Koalicji w latach 1943-1945 ukoronowała konferencja w San Francisco w 1945 roku, na której utworzono ONZ. Karta Narodów Zjednoczonych z 26 VI 1945r. zawiera imperatywne normy, tworzące prawnomiędzynarodową podstawę nowego porządku światowego. Jej postanowienia tworzą zręby powszechnego systemu bezpieczeństwa zbiorowego.

Podstawowym celem ONZ jest ochrona przyszłych pokoleń od klęsk wojny i stworzenie warunków umożliwiających utrzymanie sprawiedliwości, poszanowania zobowiązań wynikających z umów oraz innych źródeł prawa międzynarodowego. Członkowie ONZ zobowiązali się do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa z zastosowaniem środków zbiorowych dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania oraz tłumienia aktów agresji i innych naruszeń pokoju. Istotne znaczenie dla sprawnego funkcjonowania systemu bezpieczeństwa zbiorowego ma zobowiązanie do regulowania sporów międzynarodowych metodami pokojowymi. Czynnikiem ułatwiającym ich wykonanie jest rozwój współpracy państw na zasadach równouprawnienia i wzajemnego poszanowania interesów oraz rozwiązywania wspólnym wysiłkiem problemów o charakterze politycznym, gospodarczym, kulturalnym i humanitarnym. Karta NZ wprowadza całkowity zakaz wojny i agresji. Jeden z artykułów Karty mówi, iż wszyscy członkowie powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości któregokolwiek państwa. Zobowiązania członków ONZ do współdziałania w sprawach utrzymania lub przywrócenia zagrożonego pokoju, powiązano z obowiązkiem regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi. Rada Bezpieczeństwa ONZ może wzywać strony do rozstrzygnięcia sporu takimi środkami, gdy uzna je za konieczne. Może także określić warunki uregulowania sporu. Pewne uprawnienia w sprawach pokoju i bezpieczeństwa przysługują również Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ. Jednakże Rada Bezpieczeństwa posiada wyłączne kompetencje w kwestiach wymagających podjęcia decyzji zmierzających do rozwiązania sporu międzynarodowego. Ponadto pewien zakres uprawnień w dziedzinie regulacji sporów mają organizacje regionalne działające zgodnie z postanowieniami rozdziału VIII Karty NZ.

Charakterystyczną cechą systemu bezpieczeństwa ONZ jest scentralizowanie decyzji o zastosowaniu sankcji w gestii Rady Bezpieczeństwa. Funkcje Rady mają w tym przypadku charakter prewencyjny lub represyjny, co oznacza obowiązek zapobiegania aktom naruszania pokoju oraz stosowania przymusu w razie dopuszczenia się przez państwo aktu agresji. Mogą to być środki zapobiegawcze w postaci tzw. zarządzeń tymczasowych albo środki przymusu pośredniego, nie poprzedzone wydaniem zaleceń (np. zerwanie stosunków gospodarczych lub dyplomatycznych).

W razie, gdy środki te okażą się niewystarczające, mogą być zastosowane środki z użyciem sił zbrojnych, czyli środki przymusu bezpośredniego. W takiej sytuacji Rada Bezpieczeństwa może doprowadzić do akcji zbiorowej w postaci operacji militarnej sensu stricto, przy użyciu sił lotniczych , morskich i lądowych członków ONZ albo dokonać demonstracji, blokady lub innej operacji wojskowej. W obu przypadkach jest to zgodne z postanowieniami art. 1 Karty NZ, upoważniającego do stosowania skutecznych środków zbiorowych w celu zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania oraz tłumienia wszelkich aktów agresji.

W art. 47 Karty NZ przewidziano możliwość użycia sił zbrojnych na podstawie planów opracowanych przez Radę Bezpieczeństwa za pomocą Komitetu Sztabowego, składającego się z szefów sztabów sił zbrojnych stałych członków Rady. Komitet obarczono zadaniem służenia Radzie Bezpieczeństwa pomocą w sprawach wojskowych potrzeb dotyczących utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Obejmuje to użycie i dowodzenie oddanymi do jej dyspozycji siłami zbrojnymi, normowanie i ewentualne rozbrojenie. Państwa członkowskie ONZ zostały zobowiązane do postawienia do dyspozycji Rady Bezpieczeństwa odpowiednich sił zbrojnych, na podstawie specjalnych umów określających ich liczbę i rodzaj. Inicjatywę negocjowania i zawierania tych umów powierzono Radzie Bezpieczeństwa.

Fundament powszechnego systemu bezpieczeństwa zbiorowego tworzą trzy zobowiązania:

  1. Zakaz stosowania siły i groźby jej użycia (art. 2, pkt 4);

  2. Obowiązek regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi (Rozdz. VI Karty NZ);

  3. Stosowanie środków zbiorowych wobec agresora (Rozdz. VII Karty NZ).

  1. Zimna wojna. Pierwsza i kulminacyjna faza.

Sprawa otwarcia drugiego frontu w Europie. Zw.R. wysuwał swoje postulaty w tej sprawie (lipiec 1941), adresując je zwłaszcza do rządu Wlk.Bryt., która zadeklarowała się jako sojusznik ZSRR. W letnich i jes. mies. 1941 Moskwa postulowała otwarcie 2-ego frontu, a także przesłanie 30 dywizji bryt. do Zw.R., przede wszystkim w lęku przed konsekwencjami szybkiego posuwania się dywizji hitlerowski w głąb państw radz. Od pocz.1943, kiedy aliancki zach. nie spieszyli się z otwarciem 2 frontu, a niebezpieczeństwo klęski radz. zostało ostatecznie zażegnane, postulaty Moskwy nabierały znaczenia polit. Odraczanie przewidzianego wspólnie otwarcia drugiego frontu dawało rządowi radz. tytuł do krytyki postępowania partnerów. Dotycząca tych kwestii nieufność między wielkimi sojusznikami nie podważyła wprawdzie ich jedności, ale kształtowała we wzajemnych stosunkach postawę pewnej rezerwy. Ostatecznie rozmówcy zach. zobow. się do przygotowania operacji jako kluczowego przedsięwzięcia na drodze skrócenia wojny przeciwko Niemcom i ich sojusznikom w Europie.

Sprawa polska: Uregulowane w 1941 stosunki między pol. rządem emigracyjnym gen. Wł.Sikorskiego a rz.radz., zaczęły się ponownie zaostrzać przyczyn zarówno historycznych, jak i bieżących. Do tych drugich należały pretensje Moskwy o decyzję wprowadzenia do Iranu armii pol. formującej się w Zw. Radz. Pod dowództwem gen. Wł. Andersa, a także o poparcie tej decyzji i pomoc udzieloną w przeprowadzeniu ewakuacji przez Wlk. Bryt. Nastąpiło zaostrzenie polemik na temat przyszłej granicy pol-radz. Wiosną 1943 gdy Niem. zaczęli wykorzystywać propagandowo-popełniona przez NKWD na rozkaz Stalina- zbrodnię katyńską, a rząd pol. zainicjował jej miedzynarod. rozpatrzenie, Moskwa-obwiniając o zbr. katyńską III Rzeszę-zerwała stos. z rządem pol. zarzucając mu przejście na wrogie pozycje wobec ZSRR. Londyn i Waszyngton nadal popierały rząd emigracyjny. Podobnie czyniła większość członków Wlk.Koalicji. Szczególnym wyrazem rozbieżności w sprawie pol. był różny stosunek aliantów do Powstania Warszawskiego. USA i Wlk.B. pragnęły jego powodzenia ze wzg. na polityczną orientację patronującego powstaniu rząd. emigrac. Z tych samych względów rz. radz. nie był zainteresowany sukcesem powst. i Stalin powstrzymywał się od udzielania walczące W-wie skutecznej pomocy. Los Polski został przesądzony na długi okres powodzeniem zimowej ofensywy Ar. Czerwonej w 1945r. (uwolnienie z rąk hitler. obszarów na zach. od Wisły, rozszerzył się zakres władzy Rządu Tymczas. RP).

Sposób wyzwolenia krajów Europy poł. i środk.: Włoch, Jugosławi, Grecji, Rumunii, Bułgarii i Węgier. W.Churchill bronił koncepcji działań od płd., zwłaszcza tzw. wariantu bałkańskiego. Skoncentrowanie zbrojnego wysiłku na „miękkim podbrzuszu Eur.”miało zapewnić dominację sił prozach. w poszczeg. krajach i umożliwić w przyszłości stworzenie kolejnego „kordonu sanitarnego” oddzielającego ZSRR od reszty kontynentu. 3.09.1943 podpisano rozejm z Włochami (Moskwa). deklaracja w sprawie Włoch postulowała konsekwentną demokratyzację tego kraju i zgodzono się także na utworzenie Komisji Doradczej. Latem 1944 znaczne obszary Jug., Grec., i Albanii zostały wyzwolone przez partyzantów, którym przewodzili, wspierani przez Moskwę komuniści. Tymczasem między lipcem a paźdz. 1944 Eur.Wsch. i Środ. zmieniła swoje oblicze w sposób przeciwny niż pragnął Londyn. Pod wpływem zwycięstw wkraczającej Karmi Czerw. zwracali są broń przeciwko Niem. kolejni ich satelici. W ten sposób zostały zawarte rozejmy z Rumunią (12.09.), Finlandią (19.09.), Bułgarią (28.10.). Rozejm z Węgrami został opóźniony na skutek okupacji tego kraju przez Niem (15.10.) toteż do zawarcia go doszło dopiero 20.01.1945.Dotyczące znaczenie miała jednak realizacja układów rozejmowych i związane z nią przemiany wew. w poszczeg. krajach. Na ogół przemiany te następowały w sposób pokojowy mimo ostrej walki polit. sił o oreintacji prolondyńskiej i promoskiewskiej. Jedynie w Grecji doszło do wojny domowej między obozem królewskim a Grecką Armią Ludowo-wyzwoleńczą.

Problem Niemiec: Wlk. B. zaczęła propagować swoje stanowisko w tej kwestii od wyrażenia jednolitej woli zniszczenia hitleryzmu. Waszyngton wysunął w związku z tym postulat bezwarunkowej kapitulacji Niemiec. Londyn formułował w tym czasie różne koncepcje rozczłonkowania Niem. jednocześnie zaczynał jednak podejrzewać Zw. R. o zamiary jednostronnego wykorzystania klęski Rzeszy w swych własnych celach i interesach. 5.06.1945 w Berlinie podpisana została „Deklaracja w sprawie klęski Niem.” przez 4 komendantów stref okupacyjnych. Jedną z drażliwych kwestii była sprawa ustalenia wysokości reparacji niem., którymi najbardz. zainteresowany był Zw.R.ze wzgl. na olbrzymie zniszczenia wojenne i techniczne opóźnienie wielu dziedzin swej gospodarki. Kwestia reparacji niem. ciążyła na konf. w Jałcie. Przyjęto radz.-amer. propozycje określenia ich wysokości na 20 mld $. W przekonaniu rządu radz. reparacje miały być zarazem elementem polit. osłabienia Niem., podobnie jak podtrzymywany przez Anglosasów projekt ich rozczłonkowania. Stalin akceptował go na tyle na ile mogło to zapobiec porozumieniu się Niemców z państwami zach. w ostatniej fazie wojny. Miał pewne podstawy, aby obawiać się ewentualnej zmowy państw zach z Niem. Otóż Anglosasi zachowywali dwuznacznie . Bezpośrednio po Jałcie wywiad. amer. działający w Szwajcarii nawiązał kontakt z przestawicielami dowództwa niem. we Włoszech. Zw. Radz. został poinform. o nawiązanych w Bernie kontaktach ale Anglosasi nie zgodzili się na udział przedstawiciela radz. w tych rozmowach. Stalin wiedział że Niemcy targowali się o złagodzenie warunków bezwarunkowej kapitulacji i uczynienie jej warunkową. Zagroził, że wszelkie tajne porozumienia będzie traktował za zdradę ze strony państw zachodnich. co wpłynęło na odrzucenie przez Anglosas. w IV 1945 propozycji H.Himmlera o skapitulowaniu Wehrmachtu na froncie zach.

Zajmowanie prze wojska bryt. i ameryk część strefy przewidzianej pod okupację radz. Zw. Radz. Dążył do połączenia demilitaryzacji z dekartelizacją oraz do ustalenia wysokich odszkodowań dla krajów najbardziej poszkodowanych. Ostatecznie reperacje miały być ściągane z urządzeń przemysł. Każdej strefy przez jej okupanta. 25% instalacji ze stref zach. miało być przekazane Zw. Radz. ze względu na nierównomierne uprzemysłowienie Niem.

Podział Niemiec

Proklamowanie przez Waszyngton „doktryny powstrzymywania”, „wprowadzenie „planu Marshalla” i utworzenie NATO wyraźnie odbiło się na losie Niem. W miarę urealniania się planów połączenia 3 stref zach. i utworzenia państw zachodnioniemieckiego. Zapewne brano pod uwagę, że zach. te koncepcje odrzuci, liczono jednak na ich wpływ propagandowy i psychologiczny. W strefie bryt. partie polit. zaczęły się rozwijać prawie równorzędnie z partiami strefy radz., tzn. od poł 1945. W strefie tej ukształtowały się centralne socjalnodemokratycznej Partii Niem. (SPD), Unii Chrześcijańsk-Dem. Kiedy zaostrzyła się walka wokół kwestii jedności Niem., zarówno SED w strefie radz., jak komuniści i główne siły SPD na zach od Łaby, opowiedzieli się za taką jednością, a znaczne odłamy chadecji. Bezpośred. Po zerwaniu londyńskiej sesji Rady Min. Sp. Zagr. Mocarstwa zach przystąpiły do realizacji opracowanego wniosku komisji doradczej prezydenta Trumana z 7.XI.1947r. w sprawie sformowania rządu zach.niemieckiego. Na lond. Konferencji państw Unii Zach. uzgodniono włączenie francusk. strefy okupacyjnej do Bizonii i utworzenie Trizonii. Londyn zrezygnował z samodzielnego kontrol. Przemysłu okręgu Ruhry. W państwie zach.niem. na równi z konstytucją miał obowiąz. Status okupacyj., dający duże uprawienia mocarstwom okupacyj.

W II.1948r. ministrowie spr. Zagr. Czechosł., Jugosławii, i Pol. Na konferencji w Pradze ogłosili oświadczenie w którym ostro krytykowali rozwój sytuacji w strefach zach. Niem. Zw. Radz. zaproponował przeprowadz. Na forum Sojuszniczej Rady Kontroli debaty nad demokratyzacją, demilitaryzacji, karania przestępców wojennych i odszkodow. niemieckich. Gdy marszałek, ówczesny przewodnicz. Rady taki wniosek zgłosił spotkał się z odmową ze strony przedstawicielstw mocarstw co oznaczało zerwanie współpracy czterostronnej. Skutkiem tego były dramat. konsekwencje w podzielonym Berlinie. Wzmogła się ekonom. blokada strefy radzieckiej. Mocarstwa zach. definitywnie odrzuciły radz. propozycje przeprowadzenia w Niem. jednolitej reformy walutowej, co mogło zrujnować gosp. Berlina. Powołując się na to dowództwo radz. ograniczyło ruch pociągów i samochodów, a w późniejszym czasie wstrzymały ruch kolejowy oraz dostawy żywności do zach. sektorów Berl. Prowadząc tym samym do „kryzysu berlińskiego” (najgroźniejszy kryzys okresu „zimnej wojny”). Angl. oceniali, że Zw. Radz. do wojny nie zmierza. Uruchomiono most powietrzny w celu umożliwienia ruchu pasażerów i niezbędnych dostaw.

Na konferencji w W-wie Ministr. Spr. Zagr. Pol., ZSRR, Jugosł., Rumunii, Czechosł., Węgier i Bułgar., postulowali o przywrócenie kontroli czterech mocarstw nad całymi Niem. i przeprowadzenie ich pełnej demilitar., utworzenia rządu demokr. oraz opracowanie środków realizacji zobow. reparacyjnych Niem. Stalin oświadczył że radz. posunięcia wobec Berl. stanowiły retorsję za decyzję konferencji lond. I miały charak. obronny. Wyraził gotowość zniesienia ograniczeń transp. o ile zostanie odrębna waluta i na jej miejsce będzie wprowadz. waluta strefy radz. Jednocześnie domagał się odroczenia decyzji w sprawie utworz. rz. zachniem. Nie udało mu się jednak odroczyć tej decyzji. Na następnym spotkaniu ustalono dla czterech naczelnych dowódców wojsk okupac. w Niem. wspólną dyrektywę nakazującą: zniesienie ograniczenia w łączności,transp. i handlu między strefami zach. a Berl. oraz między strefami zach. a strefą radz. Niem., wprowadzenie jednej waluty w Berl. oraz powierzenie kontroli tej operacji wspólnej komisji finans. złożonej z przedstaw. czterech naczel. wodzów.

Jednak w Berl. stos. uległy dalszemu zaostrzeniu. W strefie bryt. utworzono separatystyczne władze, a sektorze ameryk. powstała komendantura zachod. berlińska. Zw. Radz. zaproponował wznowienie bezpośr. rozmów w sprawach Berl. i Niem. Stalin oświadczył że jest gotów zlikwidować ograniczenia komunikacyjne, jeśli uczynią to mocarstwa zach. Ostatecznie uzgodniono zniesienie w ciągu 7 dni wszystkich ograniczeń przez ZSRR i trzy mocarst. zach. w dziedzinie transp., łączności, i handlu. W dniu 20.VI.1949 mocarstwa zach. podpisały porozumienie w spr. utworz. Wysokiej Komisji Sojuszniczej dla Niem. Zach..

Proces formowania państw. zachniem. przebiegał szybko. 8.V.1949 komendanci naczel. trzech stref zaakceptowali ust. Zasadniczą Republ. Federal. Niem., utworz. wysoką Komisję Sojuszniczą, 12.IX został wybrany na prezydenta T.Heuss wysunięty przez liberalną FDP, zaś trzy dni później kanclerzem został przywódca CDU K. Adenauer. Powstan. RFN było sukcesem polit. ameryk. umacniając pozycje USA w Eur. Ceną był podział Niem. i pogłębienie polit. podziału Eur. Naturalną reakcją ZSRR na utworz. RFN i włączanie jej do systemu Eur. Zach. było doprowadzenie do utworz. wschodnioniem. państw. niem. Jej prezydentem został przywódca komunistów W.Pieck, a stanowisko premiera objął przywódca tej części SPD, która poszła na jedność z komun. 8.X. władze radz. przekazały Tymczas. Rządowi NRD wszystkie funkc. administr., które wykonywały dotąd władze okup. Zależność ideologiczna. polit. i gosp. tego rządu od Moskwy miała być bardzo duża.

Sformowanie się dwóch bloków wojsk.-polit.

W wyniku II WŚ nastąpiły głębokie zmiany układu sił między czołowym państwami kapitalistycznymi. Wlk. Bryt. i Francja wyszły z wojny osłabione, ich rolą miedzynarod. została znacznie pomniejszona. Zwłaszcza klęska i okupac. Francji oraz rządy w Vichy przyczyniły się do obniżenia jej prestiżu miedzynarod. Niem. i Włochy przegrały wojnę i zostały pozbawione instrumentów siły wojsk., a ich konkurencyjność gosp. została sprowadzona prawie do zera. Powojenne trudności gosp. dotknęły większość państw europ. Zarysowała się jednak szczegól. pozycja dwóch największych mocarstw. Zw. Radz. wyszedł w toku wojny z międzynar. izolacji, zdobył opinię gł. zwycięzcy i wielki prestiż w świecie. Poniósł jednak ofiary i straty. USA poniosły dużo mniejsze ofiary i straty, a wojna w ogóle nie dosięgła ich terytorium, gdzie nastąpiło przyspieszenie technicz.-gosp. Wzbogaciło się i rozszerzyło swe wpływy w różnych częściach świata. Doch. narod. USA wzrósł prawie trzykrotnie, prężny kapitał ameryk. z powodzeniem wypierał w wielu dziedzinach tradycyjne. kapitały. eur., stał się główn. wierzyciel. międzynarod. Jednakże w rok po zakończeniu wojny nastąpiły objawy słabnięcia tempa rozwoju gosp. - potencjał porodukc. nie był w pełni wykorzystywany. Wynikiem tego formułowanie nowych koncepcji i doktryn polistrategicznych oraz planów ich realizacji. Mówiły o tym dwuznacznie wypowiedzi czołowych polityków ameryk. - Trumana w 1945 i Vanderberga. Zbieżność ameryk. koncepcji, doktryn i działań polit., wojskowych, dyplomaty. i ekon. znalazła szczególny wyraz wiosną 1947 - prokalmowanie „doktryny Trumana” (12.III) a zapowiedzią „planu Marshalla” (5.VI.). Okres ten stanowi w istocie cezurę między latami współpracy państw w ramach Wlk. Koalicji a jej rozpadem prowadz. do „zimnej wojny”. Obydwa akty były wyrazem polit. Waszyngtonu wobec Eur. W 1949 dołączył do nich akt stworz. sojuszu atlantyckiego, który sprzęgał strategię polit. i wojsk. „Doktrynę Trumana” która m.in. dotyczyła pomocy wojsk. i ekon. państwom zagrożonym przez komunizm, tuż po zatwierdzeniu jej przez Senat zastos. wobec Grecji i Turcji. Szczególne zainteres. Waszyngtonu tymi krajami wypłynęło z propozycji Londynu. Na pocz. 1947 rz. bryt. zapowiedział że zaprzestanie pomocy wojsko. i finans. dla Grecji i zgodnie z sugestią USA powinno przejąć na siebie dalsze udzielanie pomocy, co nastąpiło pod koniec 1947r.

W Grecji po wyborach z 31.III.1946 komun. zbuntowali się przeciw monarchii i zaczęli ponownie tworzyć oddziały partyzanckie. We IX znów rozgorzała wojna Zw. Radz. oskarżył Wlk. Bryt. o udział w tej wojnie przeciwko partyznatom gen. Marcosa. Na przeł. 1946 i1947 doszło do incydentów granicznych miedzy Grec., Albanią, Jugosł. i Bułgarią, które z zachęty Moskwy udział. wparcia partyz. komunis. Zastos. „doktryny Trum.” jeszcze wojnę zaostrzyło. Latem 1947 siły partyz. opanowały rejony wiejskie płn. i środk. Grec. oraz zaczęły szturmować miasta. Gen. Marcos zadekretował zniesienie monarchii, a następnie utworzył rząd Wolnej Grec. Ameryk. przeorganizowali armię królewską, zastos. lotnictwo i napalm, spowodowali wydanie zakazu działal. Grec. partii Komunist., rozpocz. przesiedlanie ludności wiejskiej, jednak bez rezultatów. Szala przeważyła się dopiero latem 1948 kiedy potępiony przez Kominform Tito zamknął granicę jugosł., na miejsce usuniętego za brak solidarn. Marcosa, zastąpili Zachariades. Rozpoczął on porwadz. swego rodzaju wojny klasycznej, w której 30 tys. armia partyz. zaczęła ponosić klęskę po uderzeniami prawie 10-krot. większych sił rządowych. Ich zwycięstwa od wiosny do VIII 1949 doprowadz. do rozbicia siła partyz. i zmuszenia ich do opuszczenia kraju. Zwycięstwo to było zwycięstem „doktryny Trum.”. Związało ono ten kraj z polit. ameryk. Zaangażowanie ameryk. w Turcji było wówczas mniejsze, objęcie jej doktryną miało raczej charakter profilakt. Zależało im głównie na tym, aby Turcja nie przyjęła radz. postulatu - aby kontrol. nad żeglugą w Bosforze i Dardanelach sprawowała nie sama Turcja, lecz wszystkie państwa czarnomorskie.

Inną koncepcją był „plan Marshala” (George Marshall) - wysuwał na czoło kwestie odbudowy Eur. za pomocą amerk. dostaw towarowych i kredyt. (nowe możliwości ekspansji kapit. i zbytu wyrobów amer.). Zarazem przyniosło USA wielostronne korzyści polit. Zgodnie z general. kierunkiem tych sugestii G. Marshall nie wykluczał udziału Zw. Radz. w realizacji planu. Nie chciał wywołać wrażenia, że chodzi gł. o cele polit., ale obawiał się , że wyłączenie z planu przyczyni się do konsolidacji więzi między ZSRR a państwami „demokracji ludowej”. Faktycznie jednak udziału ZSRR w „planie” nie zakładano, natomiast pod adresem krajów zorientowanych na Moskwę zamierzano wysunąć ostre warunki, które doprowadziłyby albo do ich samowykluczenia albo do potrzymania procesów tworz. zgodnego z głoszoną doktryną syst. społ.-gosp. 5.VI.1947 nastąpiła prezentacja „planu Marshalla”. Szło w szczególności o przywódczą rolę USA i kapit. ameryk. w świecie oraz o połączenie wysiłków polit., ekon., i wojskowych w celu zwalczania zagrożenia komunist. - ceną musiało stać się pogłębianie podziału Eur. Francja i Włochy przechylały się na stronę proameryk. koncepcji „obozu zachodniego”. Dla uzasadnienia istnienia takiego obozu pojawiło się i szybko weszło do użytku pojęcie „żelaznej kurtyny” dzielącej państwa związane z USA i ZSRR. Chęć utrwalenia tego podziału przypisywano jednostronnie Moskwie. Na przeł. 1947 i 1948 prowadzono w St. Zjed. kampanie antyradz., mówiono o pośredniej agresji ZSRR w Eur. Zach. przy pomocy tamtejszych partii komunist. 17.III.1948 prezyd. Truman publicz. oskarżył Zw. Radz. o ciągłe zakłócanie osiągnięć pokojowych oraz o „unicestwienie niepodległości i demokr. charakteru szeregu państw w Eur. wsch i środk. Waszyngton nie wahał się już stawiać warunków Eur. zach. zarówno w ustawie o pomocy dla zagranicy, jak i w toku jej realizacji. Waszyngton starał się realizować również globalną koncepcję „Pax americana” w dziedzinie wojskow. współpracy z Eur. zach., podporządkować ją sobie także militarnie i wykorz. potencjał militarny sojuszników.

W tym czasie Londyn nie godził się jeszcze w pełni z dwubiegunowym układem stos. międzynar. Pozostając w opozycji konserwatyści z Churchillem na czele wysuwali szeroki i wykraczający poza linię żelaznej kurtyny, program integracji europ. Politycy bryt. uważali, że Wlk. Bryt. powinna przewodzić procesom szerokiej integracji europ., aby odpychać Zw. Radz. od środka kontynentu, a zarazem pośredniczyć między Europ. a USA, hamując rozwój hegemonizmu ameryk. Pierwsze kroki w stronę integracji był sojusz bryt.- franc. (Dunkierka 4.III.1947). Przewidywał on współpracę gosp., społ., kulturalną i wojskow., przy czym sygnatariusze zobow. się przyjść z wszelką pomocą i poparciem każdemu z krajów sygnatariuszy, gdyby stał się on „przedmiotem agresji zbrojnej w Europ.”. Pojawiła się również wojskow. „inicjatywa europ.” pod adresem USA. Od maja 1948 zaczęto wspominać o utworzeniu „paktu atlantyckiego”, do którego wchodziłyby państwa Paktu Brukselskiego - USA i Kanada. Pod koniec X między Unią Zach. (powstała na podstawie Paktu Brukselskiego) a USA i Kanadą zostało zawarte porozumienie na temat bezpośr. współdziałania wojskowego. Jednak Ameryk. stawiali na utworz. Paktu Północnoatlantyckiego, projekt wstępny do niego został opracowany przez Radę Konsultatywną Unii Zach. Jednocześnie trwały zabiegi dyplomatyczne o przyciągnięcie Norwegii, Włoch, Hiszpanii. W poł. marca zaproszono Norwegię, Danię, Islandię, Portugalię i Włochy. Zw. Radz. uznał go za sprzeczny ze wszystkimi porozumieniami Wielkiej Trójki, z kartą ONZ. Mimo to Pakt Płnatlat. został podpisany 4.IV.1949r. Członkowie NATO zobow. się przestrzegać Karty ONZ, rozwijać pokojowe stos. międzynar., umacniać zdolność obronną, udzielać pomocy wojskowej. ONZ stało się instrumentem dominacji wojsk. USA w Europ. zach. oraz polityki „z pozycji siły” wobec ZSRR.

  1. Początek zimnej wojny w Azji

KLĘSKA JAPONII I WARUNKI POKOJU W STREFIE PACYFIKU

Atak Japończyków na Pearl-Harbour 7.XII.1941 upokorzył USA i przesądził o wejściu tego mocarstwa do wojny i przekształcenie jej w wojnę ogólnoświatową. W 4 dni po ataku Niemcy i Włochy wypowiedziały wojnę Stanom Zjednoczonym. Waszyngton, po stratach poniesionych podczas walk na Pacyfiku, był negatywnie nastawiony do Japonii w końcowym okresie wojny. Pamięć o Pearl Harbour przyczyniła się także do przedłużenia wojny na Dalekim Wschodzie. Prezydent Roosevelt nalegał na rozciągnięcie na Japonię zasady bezwarunkowej kapitulacji oraz podtrzymał tezę o jednakowym traktowaniu Niemiec i Japonii. Prezydent Truman mógł wcześniej zakończyć wojnę, gdyby przyjął kapitulację i nie nalegał na jej formułę wymierzoną przeciwko cesarzowi na Dalekim Wschodzie, doprowadzając do użycia bomb atomowych wobec Hiroszimy i Nagasaki. Protokół jałtański przewidywał, że Związek Radziecki przystąpi do wojny przeciwko Japonii w 2 lub 3 m-ce po kapitulacji Niemiec i zakończeniu wojny w Europie. W zamian Japonia miałaby zwrócić płd. Sachalin i przyległe wyspy Związkowi Radzieckiemu, stworzenie radzieckiej bazy morskiej w Port Artur oraz przekazanie ZSRR Wysp Kurylskich. Po kapitulacji Niemiec zobowiązania dalekowschodnie Wielkiej Trójki były realizowane lecz nierównomiernie. 5.IV.1945 Moskwa wypowiedziała radz-jap. pakt o neutralności. Na przełomie maja i czerwca Stalin powtórzył zapewnienie o przystąpieniu do wojny zgodnie z zobowiązaniem jałtańskim. 9 sierpnia Stalin wypowiedział Japonii wojnę i rozpoczął działania wojenne na wielką skalę. 14.VIII>1945 został podpisany radz-chiński traktat o przyjaźni, który przewidywał wzajemną pomoc w wojnie przeciwko Japonii. Wojna z Japonią szybko wchodziła w końcową fazę. Japońscy zwolennicy wycofania się z wojny musieli pokonać dodatkową trudność, jaką było żądanie bezwarunkowej kapitulacji. Żądanie to sprzyjało kołom wojskowym, które dążyły do przedłużenia wojny aż d rezygnacji aliantów z owego ądana0a. Sztabowcy amerykańscy zakładali, że wojna z Japonią może przedłuży się do końca 1946r. Z Poczdamu Amerykanie i Anglicy wysłali 26 lipca do Japonii proklamację domagającą się kapitulacji, likwidacji przemysłu wojennego oraz zapowiadającą ukaranie przestępców wojennych oraz okupację terytorium. Premier Kantaro Suzuki odpowiedział na proklamację, że Japonia będzie prowadzić wojnę do czasu osiągnięcia honorowych warunków. Spowodowało to zrzucenie przez Amerykanów bomby atomowej na Hiroszimę 6.VIII i Nagasaki 9.VIII. 14 sierpnia cesarz Hirohito uroczyście oświadczył w Tokio, że przyjmuje proklamację poczdamską oraz wydał rozkaz kapitulacji wszystkim siłom zbrojnym. Do końca sierpnia walki trwały w Mandżurii, Korei i na Kurylach, bo Japończycy nie chcieli kapitulować przed dowództwem radzieckim. Japończycy chętniej kapitulowali przed oddziałami amerykańskimi. 30.VIII. zajęły one wyspy Japonii. Armia Radziecka zajmowała kolejno Port Artur, Sachalin, Kuryle. Oficjalne podpisanie kapitulacji Japonii nastąpiło 2.IX.1945r na pancerniku "Missouri" w Zatoce Tokijskiej. 6.III.1946r została uchwalona konstytucja japońska. Zlikwidowała ona rządy absolutystyczne, uczyniła Japonię państwem liberalno-parlamentarnym, zrezygnowała z sił zbrojnych. W lipcu 1947r zwołano konferencję pokojową w składzie 11 państw członkowskich Komisji Dalekowschodniej. Premier Shigeru Joshida był zwolennikiem odrodzenia Japonii choćby za cenę wejścia do "systemu obrony" USA i udostępnienia im baz wojskowych. 1.VI.1950r rząd japoński wypowiedział się za traktatem pokojowym, który zniósłby system okupacyjny. Traktat miał usankcjonować dłuższe stacjonowanie wojsk amerykańskich w Japonii i przekazanie niektórych wysp pod zwierzchnictwo USA. Negocjator z Departamentu Stanu i jego doradcy obiecywali, że po zawarciu traktatu zostaną zamknięte sprawy przestępców wojennych i umocniona władza cywilna w Japonii. Projekt traktatu został ogłoszony 12 lipca w Waszyngtonie i Londynie, tekst ostatecznie opublikowany 13 sierpnia, na konferencji w San Francisco (4-8.IX.51). Uczestniczyły w niej łącznie z Japonią 52 państwa. Delegaci Polski i Czechosłowacji poparli propozycje zmierzające do: uznania przez Japonię suwerenności ChRL nad Mandżurią, Tajwanem oraz suwerenności ZSRR nad płd. Sachalinem i Wyspami Kurylskimi, uznania przez USA suwerenności Japonii nad wyspami Riukiu, Bonin, Marcus, Cuszima, zakazu przystępowania Japonii do sojuszów wojskowych, zakazu przebywania w Japonii obcych wojsk, ograniczenia japońskich sił zbrojnych i produkcji wojskowej, dopuszczenia Japonii do światowych źródeł surowców. Traktat pokojowy uzależnił Japonię od USA przez zezwolenie na ewentualną przyszłą interwencję amerykańską w celu położenia kresu rozruchom wewnętrznym. Japonia nie uznała ChRL natomiast w kwietniu 1952 podpisała traktat pokojowy z Tajwanem. Waszyngton doprowadził do wejścia w życie traktatu pokojowego 28.IV.1952r.

ZWYCIĘSTWO REWOLUCJI CHIŃSKIEJ. PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

Chiny reprezentowane przez rząd Czang Kai-szeka uzyskały członkostwo w Radzie Bezpieczeństwa ONZ i status wielkiego mocarstwa. Wraz z wkroczeniem do Mandżurii przez Armię Czerwoną komuniści chińscy rozciągnęli swoje wpływy na pół. część kraju. Kuomintang korzystał z poparcia i pomocy USA w celu obrony Chin przed naporem komunistów i ideami rewolucji społecznej. Pod koniec sierpnia 1945 ambasador amerykański zorganizował przywiezienie Mao Tseduna i Czou En-laja. Do 10.X trwały rozmowy, które zakończyły się komunikatem, w którym obie strony zadeklarowały unikanie wojny domowej. We IX.45r prezydent Truman zapowiedział wysłanie do Chin specjalnej misji. Do końca roku amerykańskie jednostki w Tiencinie liczyły ponad 100 tyś żołnierzy. Po tych przygotowaniach Kuomintang wznowił wojnę domową w kilku prowincjach. Siły ludowe także się umacniały otrzymując od Rosjan znaczną część uzbrojenia. W Mandżurii komuniści tworzyli lokalne organy władzy ludowej na wsi a w pół. części tego obszaru także w mieście. Następnym przedstawicielem prezydenta w Chinach był George Marshall. Na konferencji w Moskwie w XII.1945r uznano, żeby wojska obce zostały szybko wycofane z Chin. Wypowiedziano się również przeciwko wszelkiej ingerencji zewnętrznej w sprawy Chin i za przerwaniem wojny domowej. Marshall przybył do Czungcing pod koniec grudnia 45r. i od razu przystąpił do rozmów z obu stronami. Dzięki niemu powstał Komitet Trzech (Marshall, Czan Czi-czung, Czou Enlaj), który po tygodniu obrad doprowadził do przerwania wojny domowej we wszystkich prowincjach prócz Mandżurii. Polityczna Rada Konsultacyjna zaś postanowiła wprowadzić system konsultacyjny, zwołać Zgromadzenie Narodowe, utworzyć rząd koalicyjny i ujednolicić siły zbrojne. Natomiast w obozie Czang Kai-szeka narastały obawy, że nie powiedzie się likwidacja sił ludowo wyzwoleńczych. KPCh chciała najpierw przeprowadzić reformę systemu politycznego odkładając reorganizację sił zbrojnych. Sama przystąpiła do likwidacji majątków obszarniczych i podziału ziemi między chłopów na zajmowanych terenach. 4.VII. kuomintangowski rząd rozpoczął ofensywę przeciwko siło ludowowyzwoleńczym. Zreformowanie systemu politycznego prowadziło do ostatecznego zerwania przez Czang Kai-szeka z komunistami i rozszerzenia wojny domowej. W 48r wojna przybrała obrót niekorzystny dla kuomintangowców. Armia Ludowa wiosną odzyskała Junan. Pod koniec X siły ludowe opanowały Mandżurię. Wiosną 49r Czang ai-szek nawiązał ponownie kontakty z komunistami. Żądali oni poddania wojsk kuomintangowskiej Armii Ludowo-Rewol, co miało zakończyć wojnę. Po odrzuceniu żądania ludowcy przekroczyli rzekę Jangcy. 23.IV zajęły Nankin, 16.V Hangczou i 27.V Sznghaj i resztę prowincji poł w XII.49r. Rząd kuomintangowski przeniósł się na Tajwan. We wrześniu Ludowa Polityczna Rada konsultatywna uchwaliła Ogólny Program (spełniający funkce konstytucji), który także proklamował 1.X.49 utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej. Stosunki dyplomatyczne z ChRL nawiązały: Bułgaria, Polska, Czechosłowacja, Rumunia, Węgry, Albania, Mongolska RL. Rewolucja w Chinach była uznana za wielki sukces ruchu komunistycznego, USA poniosły porażkę. W rękach kuomintangowców pozostał Tajwan. W efekcie też zostały podzielone Chiny.

WOJNA W KOREI, GENEZA, SKUTKI

Przemiany dokonujące się w przeciwnych kierunkach w Koreańskiej Republice Lyud-Demokratycznej i w Republice Koreańskiej coraz bardziej oddzielały od siebie obie części kraju. a granicy państw koreańskich często dochodziło do incydentów zbrojnych, naruszenia przestrzeni powietrznej i wód terytorialnych. Phenian przy pomocy Chin szykował się do zjednoczenia Korei siłą. 25.VI.50r ruszyła potężna ofensywa Armii Ludowej KRLD. W ten sposób wybuchła wojna domowa, która w pewnych momentach zagrażała światu wojną powszechną. 25.VI Rada Bezpieczeństwa uchwaliła rezolucję, która uznawała KRLD za agresora i wzywała do wycofania wojsk za 38 równoleżnik. 27.VI prezydent Truman skierował na front koreański jednostki lotnictwa i marynarki, a 2 di później upoważnił lotnictwo do bombardowania KRLD, gen. Mac Arthura do lądowania wojsk amerykańskich w Korei a marynarkę do jej blokady. Pomoc Li Syng Manowi przyrzekło 15 państw. Od 1.VIII Jakow Malik przewodniczył Radzie Bezpieczeństwa. Proponował przerwanie ognia i wycofanie wojsk obcych z Korei, potępienie bombardowania ludności cywilnej KRLD i wtargnięcia USA na Tajwan. Wkroczenie sił chińskich do konfliktu zmusiło siły ONZ do odwrotu 7.XII. a przełomie XI i XII USA ustanowiły blokadę handlową ChRl. W I.51r wojska KRLD i ChRL opanowały cały obszar do 38 równoleżnika, 4.I został zajęty Seul. ZSRR udzieliło ChRl pomocy w tworzeniu lotnictwa bojowego i wojsk pancernych oraz wysłało do Korei i Chin dużą ilość sprzętu wojskowego i wyposażenia. 23.VI.51 ZSRR wezwał strony walczące do przerwania ognia i zawarcia rozejmu (bez żadnych warunków). ChRL i KRLD przyjęły propozycję, odmówiły jednak spotkania się z Danią. 21.X w Panmundżonie odbyły się rokowania, na których ustalono aby po rozejmie linię demarkacyjną stanowiła linia frontu. Porozumienie w sprawie linii demarkacyjnej podpisano 17.VI.53. 27.VIII.1953 został podpisany układ rozejmowy w Panmundżonie. Zapowiadał zaprzestanie działań wojennych oraz ustalił linię demarkacyjną wzdłuż 38 równoleżnika i 2 km strefy zdemilitaryzowanej p obu jej stronach. Jeńcy wojenni mieli być repatriowani w ciągu 60 dni. Zawarcie rozejmu koreańskiego, choć ustabilizował on podział tego kraju było sukcesem zwolenników pokoju i owocnego dialogu między Wschodem a Zachodem.

4.Kształtowanie się równowagi sił między Wsch. i Zach.

Administracja D. Eisenhowera

Utrata monopolu USA w dziedzinie broni jądrowych wpłynęła ograniczająco na szansę uprawiania „dyplomacji atomowej”. Chociaż do poł lat 50 rozmowy rozbrojeniowe kończyły się niepowodzeniem i wyścig zbrojeń wzmagał się, to jednak pod koniec tego okresu oba mocarstwa jądrowe poparte przez inne państwa uznały potrzebę porozumienia się na temat redukcji zbrojeń i sił zbrojnych oraz zakazu użycia i wytwarzania broni masowego rażenia. Sojusznicy USA w Europie byli uzależnieni od importu broni ameryk., a oferowany im „parasol atomowy” umacniał pozycję USA w przetargach polit. Mnożyły się postulaty zakazu broni atomowej i redukcji zbrojeń. Liczne projekty i kontrprojekty przedstawiane w Podkomitecie Komisji rozbrojeniowej nie uzyskały jednak zgodnego poparcia. W warunkach pata atomowego ewolucja doktryny ameryk. niepokoiła również Francję. Gen. Charles de Gaulle po dojściu do władzy podjął działania w celu uniezależnienia Francji. Chciał wykluczyć ewentualność wciągnięcia swojego kraju w wojnę wywołaną w jednostronnym interesie USA. 24.IX.1958 przywódca Franc. skierował do laburzystowskiego premiera H.Macmillana i prezyd. D.Eisenhowera memorandum, w którym proponował utworzenie wewnątrz NATO dyrektoriatu trzech mocarstw - USA, Wlk. Bryt., Franc. - w celu koordynacji globalnej polityki zach. oraz podejmowania decyzji w sprawie użycia broni atomowej w czasie wojny. Po odrzuceniu tej propozycji przez Waszyngton i Londyn prezyd. V Republiki podjął szereg kroków, które prowadziły do wycofania wojsk franc. spod dowództwa NATO oraz wyraźnego przyspieszenia budowy franc. sił jądrowych jako suwerennych „sił odstraszania”. Podważenie nuklearno-strategicznej hegemonii USA w świecie i hegemonii polit. w obozie sojuszników przez Franc. skłoniło Waszyngton do uelastycznienia swojej dyplomacji. Po śmierci sekretarza stanu Dullesa prezydent Eisenhower zaczął latem 1959r. prowadzić „dyplomację osobistą” poprzez którą miał okazać się „człowiekiem pokoju”. Moskwa postanowiła wyjść tej ewolucji naprzeciw. 11.XII.1959 mogło dojść do podpisania przez USA, ZSRR, Wlk. Bryt., Franc., Australię, Argentynę, i inne państwa precedensowego układu w sprawie pokojowego wykorzyst. Antarktydy, który m.in. zakazywał dokonywania na tym kontynencie eksplozji jądrowych i zakładania baz wojskow. Eisenhower nie decydował się jednak na ograniczenie wyścigu zbrojeń w Europ. Jednak jego następca J.Kennedy. zwrócił się do Zw. Radz. o dłuższe moratorium w dyskusjach rozbrojeniowych. Dwa mocarstwa nie tylko uznały w oświadczeniu za konieczne zniszczenie wszystkich rodzajów broni masowego rażenia oraz likwid. wszystkich środków jej przenoszenia ale uznały również potrzebę dążenia do całkowitego rozbrojenia.

XX Zjazd i jego skutki.

We wsch. części kontynentu przebiegał pod hegemonią ZSRR, nie wolny od kontrowersji i konfliktów proces ideologicznie, polit. i instytucjonalnej rekonstrukcji „wspólnoty państw socjalist.” Do odnowy bloku najbardziej przyczynił się XX Zjazd Komunistycznej Partii Zw. Radz. (14-25 II 1956r). Potępiał on „kult jednostki” i związane z nim wynaturzenia, w tym dyrygowanie innymi partiami komunist. Proklamował możliwość zapobieżenia wojnie i układania stos. między państw. o odmiennych ustrojach na zasadach pokojowego współistnienia, a między państw. socjalist. na zasadach „socjalist. internacjonalizmu”. Rozwiązanie Biura Informacyjnego Partii Komunist. i Robotyniczych było potwierdzeniem krytycznej oceny uniformizmu i dyrygowania, a także niedoceniania przez poszczególne partie narodow. specyfiki warunków ich działalności. Rehabilitowano wielu działaczy, którzy w okresie stalinowskim padli ofiarą represji za przejawianie narodowej orientacji i samodzielności. Następowała zmiana kadr i metod działania poszczególnych partii, a także stosunków międzypart. i międzyrządowych.

Sprzeczności związane z tymi procesami znalazły wyraz w masowych konfliktach tj;

krwawo stłumione powstanie w Poznaniu (28 VI 1956)

„polski październik”, związany z powrotem do władzy represjonowanego w okresie stalin. Wł. Gomułki

powstanie w Budapeszcie (23.X-4.XI.1956) uznane przez Moskwę za kontrrewolucję i bezpośr. groźbę wyrwania Węgier ze „wspólnoty państw socjal.”, zostało krwawo stłumione przez dywizje radz.

Siły popierające XX Zjazd opowiadały się za wprowadzeniem do systemu pewnych elementów demokracji i praworządności, rozumianej jako odejście od represyjnych metod rządzenia i dominacji służb bezpiecz. w układzie władzy państw.

Wyrazem zmian była deklaracja rz. radzieckiego z 30.X.1956 w sprawie pożądanego kształtu stos. między państwami socjalist. Praktyczną realizacją określonych w niej zasad była deklaracja pol-radz. (18.XI) oraz towarzyszące jej porozumienia, deklaracja podpisana przez rz. radz. z Rumunią (3.XII), Czechosłow. (29.I.57), z Bułgarią (20.II.57) i Węgrami ( 28.III.57). Zasady zawarte w podpisanych wtedy deklaracjach były następnie wprowadz. również do aktów multilateralnych.

Powyższe procesy znajdowały wyraz w formie i treści narad partyjno-rządowych, a pewnej mierze także w funkcjon. RWPG. Od 1957 w ramach RWPG powst. liczne komitety lub komisje współprac gospod. i naukowo-technicznej. Po wielu latach działal. tej organizacji 10.XII.1956 podpisano statut RWPG, a trzy lata później utworz. Komitet Wykonawczy Rady i zwiększono liczebność jej stałych komisji.

Kryzys karaibski - po inwazji w Zatoce Świń zwiększyły się dostawy broni z państw socjal. dla Kuby, domagał się ich rz. kubański, który obawiał się agresji na szerszą skalę. Podstawą był brak odp. Waszyngtonu na propozycję ułożenia stos. na zasadach pokojowego współistnienia. Latem 1962 rozpętał ogromną propagandową kampanie antykubańska, a jedna z grup emigrac. ostrzelała Hawanę z morza (25.VIII), Raoul Castro i Che Guevara udali się do Moskwy z prośbą o dopomożenie Kubie w ochronie przed agresją. Kennedy w publicznym oświadczeniu podał warunki, które miałyby określać zdolność obronną Kuby (4IX) a następnie zarządził mobilizację. W odp. Hawana i Moskwa uzgodniły, że technicy radz. podejmą intensywne prace nad instalacją na wyspie rakiet średniego zasięgu, a TASS wezwał rząd amer. do umiaru i zaprzestania poczynań grożących wojną. Na specjal. konferencji Rady OPA w Waszyngtonie (2-3.X) przedstawiciele. USA przeforsowali uchwałę mówiącą o przekształceniu się Kuby w bazę zbrojną dla komunist. penetracji Ameryk., na tej podstawie Kongres ameryk. stwierdził, że Kuba zagraża bezpieczeństwu USA i wezwał rz. do podjęcia odpowied. kroków przeciwko niej. Kennedy zaakceptował wywiadowcze loty samolotów U-2 na Kubą (14.X.62), jeden z nich zrobił zdjęcia na których stwierdz. zainstalowane rakiety, które mogły dosięgnąć terytorium USA. Prezydent postanowił wzmocnić bazę Guantanamo i przygot. blokadę morską Kuby. 22.X. wieczorem Dean Rusk przekazał ambasadorowi ZSRR Anatolijowi Dobryninowi tekst orędzia do premiera Chruszczowa i do narodu ameryk. Kryzys karaibski osiągnął kulminację. Kennedy ogłosił blokadę morską Kuby, ale nazwał ją „kwarantanną”, aby akt ten nie był rozumiany jako krok wojenny. (skoncentrowano 183 jednostki marynarki USA, 50% lotnictwa strategicznego oraz duże zgrupowania wojsk spadochronowych i piechoty morskiej). 23.X. ponowne posiedzenie Rady OPA w Waszyng. zaakceptowało posunięcia Kennedy'ego i wezwało kraje Ameryk. Łacińskiej do zastos. sankcji wojskow. przeciwko Kubie. Tego samego dnia Chruszczow zwrócił się do Kennedy'ego z zapewnieniem, że broń znajduj. się na Kubie ma służyć jedynie celom obronnym, a orędzie uznał jako mieszanie się USA w sprawy wewnętrz. Kuby i ZSRR. W liście z 24.X. Kennedy obciążył winą za kryzys rz. radz. 23 i 24.X. odbyły się posiedzenia Rady Bezpiecz. ONZ, na których USA chciały uzyskać usankcjonowanie blokady Kuby i wycofanie z niej rakiet, sprzeciwiali się temu przedstawiciele Kuby i ZSRR. Sekretarz general. ONZ U Thant odczytał apel do rz. USA i ZSRR. Apel ten został natychmiast poparty przez 45 państw Afryki i Azji. Przełom zaczął się zarysowywać 26.X., kiedy premier Chruszczow w liście do Kennedy'ego stwierdził, że sytuacja może się poprawić, jeśli USA zapewnią, że nie napadną na Kubę i powstrzymają innych od takiego aktu. Gotowość złożenia takiego zapewnienia R. Kennedy przekazał ambasadorowi Dobryninowi dnia następnego. 27.X. rz. radz. sformułował propozycję, wedle której ZSRR godził się na wycofanie z Kuby rakiet, jeśli rz. ameryk. zobow. się nie dokonywać agresji przeciwko Kubie oraz szanować jej suwerenność i nienaruszalność granic. Następnego dnia oba mocarstwa potwierdz. przyjęcie takich zobow. Polit. sukces odniosły oba mocarstwa, ponieważ USA osiągnęły usunięcie rakiet radz. z terytorium Kuby, a ZSRR uzyskał dla Kuby gwarancje pokoju.

Od kiedy istnieje scena międzynarodowa jako struktura wzajemnych oddziaływań między państwami, to zawsze tworem tej struktury były mocarstwa. Wejście USA nastąpiło na przełomie XIX i XX wieku. Japonia też przyśpieszyła swój rozwój gospodarczy i nabrała znaczenia w świecie. Trzecim państwem które dołączyło do mocarstw były Włochy. Istnienie mocarstw trwa do dziś. Jednak nowy system odniesiony jest do zmian, które nastąpiły w 1990 r. Przestał bowiem istnieć ZSSR i system komunistyczny.

Po II wojnie światowej zostały określone podstawowe założenia dotyczące ładu międzynarodowego, a także powstała nowa, bezprecedensowa sytuacja. Ukształtował się nowy system, który opierał się na równowadze i walce 2 super mocarstw USA i ZSSR. Mocarstwa te miały monopol na posiadanie broni jądrowej. Po zakończeniu wojny uzyskały one przewagę w sensie uznaniowym, ekonomicznym, moralnym i politycznym.

ZSSR był najważniejszym sojusznikiem sił antyfaszystowskich. ZSRR-i USA miały ogromny wpływ na decydowanie o losach świata. Obok równowagi sił, mocarstwa te były rzecznikami odmiennych systemów politycznych, ideologii. „Walka" między nimi trwała 45 lat, brały w niej też udział państwa należące do tych systemów. Sytuacja ta wytworzyła wewnętrzne mechanizmy funkcjonowania sceny międzynarodowej.

Oznaczały one walkę na każdej płaszczyźnie. Powstał stan stosunków międzynarodowych zwanych „zimną wojną". Nie była możliwa wojna, ale pokój też nie był realnie osiągalny. Nie można było osiągnąć trwałego pokoju. Była odmienna dynamika rozwojowa między dwoma systemami państw. Załamanie jednego bieguna nie umniejszyło ani potencjału, ani wpływów USA, a nawet usunęło szereg barier. Pokój nie zjednoczył systemu, jest on zdywersyfikowany.

Na spotkaniu przywódców wszystkich krajów europejskich w 1975 w Helsinkach wypracowano płaszczyzny działania w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego, sfery gospodarczej i w dziedzinie kontaktów międzyludzkich.

Cechy nowego systemu:

-erozja hierarchicznych sojuszy,, które podporządkowały państwa mniejsze większym, silniejszym

-narastająca tendencja do regionalizacji np. grupa państw bałtyckich

-uzyskanie nowych możliwości oddziaływania na scenę międzynarodową przez mocarstwa światowe

-uległa zmianie pozycja państw małych i średnich

-przyśpieszenie procesów internacjonalizacji i zwiększająca się rola organizacji międzynarodowych w życiu narodowym

-do stosunków międzynarodowych wkroczyła na szeroką skalę jednostka ludzka.

5.Rozpad systemu kolonialnego. Przyczyny, przebieg, skutki w wymiarze globalnym.

Proces likwidacji systemu kolonialnego i jego skutki

W rezultacie kolonizacji na początku XX w. ogromne kolonialne imperia zajmowały ponad 73 mln km2, tj. około 55% powierzchni globu. Mieszkało w nich około 35% ogółu ówczesnej ludności Ziemi. Do zakończenia II wojny światowej kolonie zajmowały około 38 mln km2, a zamieszkiwało je prawie 670 mln ludzi. Były to terytoria podporządkowane 12 państwom kolonialnym (m. in. Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Portugalii, Francji, Belgii, Holandii, Niemcom, Włochom).

Narastanie procesów, które doprowadziły do załamania się systemu kolonialnego, odbywało się przez wiele lat. Najpierw objęły one Azję, a następnie Afrykę. Proces emancypacji przebiegał w różnych regionach w odmiennych warunkach i w rozmaitym czasie. Tam, gdzie warunki polityczne i społeczne sprzyjały prowadzeniu walki zbrojnej, wybuchały powstania antykolonialne (np. Indochiny, Kenia, Algieria). Jednak w większości przypadków do dekolonizacji dochodziło drogą pokojową. W ciągu 45 powojennych lat system kolonialny praktycznie został zlikwidowany i powstało ponad 130 niepodległych państw, w których żyje około 80% ludności Ziemi.

KOLONIALIZM można określić jako politykę podboju i przejmowania obcych terytoriów oraz podporządkowania sobie zamieszkującej tam ludności. Tworzenie imperiów kolonialnych służyło zarówno celom ekonomicznym, jak i celom politycznym oraz strategicznym. W rezultacie kolonizacji na początku XX wieku rozległe terytoria Afryki, Azji, Ameryki, prawie w całości zostały podzielone i podporządkowane kilku państwom europejskim. Utworzono ogromne imperia kolonialne zajmujące ponad 73 mln km 2, to jest około 55% powierzchni globu. Mieszkało w nich około 35% ogółu ówczesnej ludności. Narastanie procesów, które doprowadziły do załamania się systemu kolonialnego, odbywało się przez wiele lat. Najpierw objęły one Azję, a następnie Afrykę. O szybkim tempie dekolonizacji decydował splot różnych czynników: 1 II wojna światowa, która przyczyniła się do wzrostu świadomości społecznej i narodowej ludności kolonialnej. Wojna spowodowała rozwój ekonomiczny krajów kolonialnych, a to było spowodowane zwiększonym zapotrzebowaniem na surowce strategiczne i żywność, koniecznością budowy zakładów przemysłowych i linii komunikacyjnej poza Europą 2 powojenna rywalizacja między mocarstwami zachodnimi 3 współzawodnictwo między Wschodem a Zachodem 4 działalność ONZ

Pierwszy etap likwidacji systemu kolonialnego objął dekadę 1945- 1955. W tym okresie niepodległość uzyskało 11 państw azjatyckich i 1 afrykańskie. Niektóre z tych państw uzyskały niepodległość w wyniku walki zbrojnej (Wietnam, Indonezja). Pierwszy etap dekolonizacji podsumowała konferencja solidarnościowa 29 państw azjatyckich w Bandungu w 1995 roku na której zdecydowanie opowiedziano się za szybką i całkowitą likwidacją kolonializmu oraz poparto walkę wyzwoleńczą narodów krajów kolonialnych i zależnych.

Od połowy lat 50 do połowy lat 60 trwał drugi etap dekolonizacji. Doszło wtedy do największego tempa procesu wyzwalania się narodów kolonialnych. Z 42 państw, które weszły w skład społeczności międzynarodowej, aż 30 uzyskało niepodległość w Afryce. Do roku 1960 na tym kontynencie było zaledwie 9 niezależnych państw. W tym samym roku doszło do nich dalszych 17. Nie bez powodu w historii dekolonizacji rok 1960 jest nazywany jako „rok Afryki”. Większość tych państw uzyskała niepodległość w wyniku rozwiązań politycznych , lecz część z nich po walce zbrojnej, jak np. Algieria. Trzeci etap dekolonizacji rozpoczął się w połowie lat 60 i trwał do 1975 roku. Rozpadły się pozostałości imperium brytyjskiego na bliskim wschodzie oraz imperium kolonialne Portugalii w Afryce. Ponadto dekolonizacja objęła małe i peryferyjne posiadłości, w tym położone w basenie Morza Karaibskiego i Pacyfiku. W czwartym etapie dekolonizacji rozpoczętym w 1976 roku najważniejsze znaczenie miał problem wyzwolenia Namibii, bezprawnie zaanektowanej przez Unie Południowej Afryki (obecnie RPA) oraz ostatecznej dekolonizacji terytoriów zależnych Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii i Holandii w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Ten etap dekolonizacji traw do chwili obecnej. Poważny wpływ na rozwój i przyspieszenie procesu dekolonizacji wywarła działalność ONZ. Szczególne znaczenie odegrała ONZ w procesie dekolonizacji obszarów niesamodzielnych, które nie podlegały systemowi powierniczemu tej organizacji.

Czynniki decydujące o dekolonizacji:

Ważnym czynnikiem była II wojna światowa, która przyczyniła się do wzrostu świadomości społecznej i narodowej ludności w koloniach. Biorące udział w wojnie państwa kolonialne, korzystając ze środków masowego przekazu, prowadziły kampanie propagandowe w celu uzyskania poparcia ludności kolonii. Przyczyniło się to do wzrostu zainteresowania problemem walki o niepodległość. Dla wielu Azjatów i Afrykanów wojna była szkołą życia i politycznego myślenia. Zdobyta wiedza i doświadczenie w sferze organizowania walki i jej prowadzenia okazały się przydatne w działalności ruchów niepodległościowych.

Wojna osłabiła potęgę państw kolonizujących, zarówno wygranych (np. Anglii), jak i przegranych (o pozycji Włoch w dużej mierze decydowały posiadłości kolonialne).

Duży wpływ na przyspieszenie dekolonizacji wywarła powojenna rywalizacja między Wschodem a Zachodem i wiążące się z tym zabiegi ww. obozów o przychylność kolonii.

Do omawianych czynników należy też zaliczyć działalność ONZ.

Etapy likwidacji systemu kolonialnego:

1945 - 1955. Okres ten bywa nazywany dekadą azjatycką. Niepodległość uzyskało wtedy 11 państw azjatyckich (m. in. Indonezja, Wietnam, Indie, Filipiny) i 1 afrykańskie (Libia). Pierwszy etap dekolonizacji podsumowała konferencja solidarnościowa 29 państw azjatyckich i afrykańskich w Bandungu (Indonezja) w 1955 r., na której zdecydowanie opowiedziano się za szybką i całkowitą likwidacją kolonializmu oraz poparto walkę wyzwoleńczą narodów krajów kolonialnych i zależnych.

1955 - 1965. W tym czasie doszło do największego natężenia tempa procesu wyzwalania się narodów kolonialnych. Z nowych 42 państw aż 30 uzyskało niepodległość w Afryce (przy czym aż 17 tylko w roku 1960, dlatego określa się go jako „rok Afryki”). Nowe niepodległe państwa to m. in. Maroko, Sudan, Kamerun, Algieria, Nigeria, Kuwejt, Singapur, Malezja, Jamajka, Cypr, Malta. Większość tych państw uzyskała niepodległość w wyniku rozwiązań politycznych, lecz część z nich po walce zbrojnej, jak np. Algieria po 8 latach powstania narodowego (1954 - 1962). Istotną rolę na etapie procesu dekolonizacji odegrała deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 14 XII 1960 r.

1965 - 1975. Rozpadły się wtedy posiadłości imperium brytyjskiego na Bliskim Wschodzie oraz imperium kolonialne Portugalii w Afryce. W tym ostatnim przypadku proces dekolonizacji przyśpieszyła walka zbrojna w koloniach oraz „rewolucja goździków” w Portugalii. Ponadto dekolonizacja objęła małe i peryferyjne posiadłości, w tym położone w basenie Morza Karaibskiego i Pacyfiku. Niepodległość uzyskały wtedy m. in. Barbados, Mauritius, Gwinea Równikowa, Katar, ZEA, Mozambik, Angola, Bangladesz.

Ostatni etap dekolonizacji rozpoczął się w 1976 r. Ważne wydarzenia z tego okresu to uzyskanie niepodległości przez Namibię i Erytreę. Po 156 latach zwierzchności Wielkiej Brytanii nad terytorium Hongkongu, w 1997 r. całkowitą kontrolę nad nim przejęły Chiny. Dwa lata później, zgodnie z umową portugalsko - chińską w skład ChRL weszło Makau.

Ważną rolę w likwidacji kolonializmu odegrała ONZ. 14 XII 1960 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło jeden z najważniejszych dokumentów w historii stosunków międzynarodowych - deklarację o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym. Potwierdzała ona prawo do samookreślenia i ustanowienia według własnego uznania statusu politycznego oraz prawo do swobodnego rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Zawierała również wezwanie do szybkiego i bezzwłocznego położenia kresu kolonializmowi we wszystkich jego przejawach, gdyż stanowi on zaprzeczenie podstawowych praw człowieka i jest sprzeczny z Kartą NZ.

W rezultacie dekolonizacji powstało ponad 130 państw o zróżnicowanym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, ekonomicznego i społeczno - politycznego. W odniesieniu do tych państw często używane są zamienne pojęcia: państwa rozwijające się i Trzeci Świat. W 1975 r. ekonomiści z Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej zdecydowali, że nie należy posługiwać się terminem „kraje rozwijające się”, lecz mimo jego wad i braku dostatecznej precyzji - terminem „Trzeci Świat”.

Pojęcia tego po raz pierwszy użył w 1952 r. francuski demograf i socjolog A. Sauvy, nawiązując do słynnego pamfletu księdza E. J. Sieyesa, w którym autor napisał: „Czym jest trzeci stan? Niczym. Czym chce być? Wszystkim.” Korzystając z tej analogii z okresu Rewolucji Francuskiej A. Sauvy oraz inny socjolog francuski G. Balandier w 1956 r. wspólnie posłużyli się tym pojęciem jako metaforą polityczną. W rewolucyjnej Francji ubogi trzeci stan domagał się równych praw obywatelskich. Również Trzeci Świat domagał się równouprawnienia w gronie członków społeczności międzynarodowej.

Od samego początku brakowało wspólnych, zobiektywizowanych kryteriów pozwalających na jednoznaczną identyfikację państw należących do Trzeciego Świata. Najczęściej uwzględniano charakterystyczne wskaźniki niedorozwoju, jak wysoka śmiertelność, niedożywienie, mała konsumpcja energii, wysoki odsetek analfabetów, przewaga ludności wiejskiej, niższa pozycja kobiety i rozpowszechniona praca dzieci. Uwzględniano również to, że kraje Trzeciego Świata łączą dwa wspólne elementy, tj. przeszłość kolonialna i zacofanie gospodarcze.

Państwa Trzeciego Świata były podmiotem rywalizacji dwóch bloków powojennego świata: Wschodu i Zachodu. Dostrzegano w nich możliwości oddziaływania na całokształt polityki globalnej. Od lat 60-tych kraje nowo wyzwolone stały się najliczniejszą grupą państw w ONZ, wywierającą znaczny wpływ na działalność tej organizacji. To właśnie w tej grupie państw ZSRR zyskiwał faktycznych i potencjalnych sojuszników, budując swój prestiż międzynarodowy przez forsowanie problemu dekolonizacji (m. in. inicjatywa delegacji radzieckiej uchwalenia deklaracji dekolonizacyjnej na XV sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1960 r.). Dekolonizacja rzeczywiście doprowadziła do zmiany układu sił w ONZ. Wspólny blok głosów ZSRR, jego europejskich i azjatyckich sprzymierzeńców, a później części innych państw afroazjatyckich osłabił pozycję USA w tej organizacji. Przejawem tego było coraz częstsze - co przedtem nie zdarzało się - przegłosowywanie USA na plenarnych posiedzeniach Zgromadzenia Ogólnego. W wielu przypadkach ZSRR i państwa bloku wschodniego mogły liczyć na poparcie ze strony państw postkolonialnych. Obawy Zachodu, że kolejne nowe państwa postkolonialne znajdą się pod wpływami radzieckimi, były więc uzasadnione. Obawy te m. in. przyczyniały się do niechętnych ocen powstającego wówczas ruchu państw niezaangażowanych.

Niezaangażowanie stało się główną częścią polityki zagranicznej krajów postkolonialnych. Początek tego ruchu sięga 1955 r., kiedy to w Bandungu 29 nowo powstałych państw przyjęło deklarację o współpracy, niezaangażowaniu, utrzymywaniu pokojowego współistnienia. W 1964 r. podczas obrad pierwszej konferencji NZ ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) w Genewie utworzono Grupę 77. Nazwę zawdzięcza liczbie państw rozwijających się, a wchodzących do UNCTAD. Celem działania Grupy 77 jest współpraca na rzecz obrony interesów ekonomicznych oraz wypracowanie wspólnego stanowiska w rokowaniach z państwami wysoko rozwiniętymi.

SKUTKI DEKOLONIZACJI : dekolonizacja doprowadziła do zmiany układu sił w ONZ. Wspólny blok głosów ZSRR, jego europejskich i azjatyckich sprzymierzeńców, a później części innych państw afroazjatyckich osłabił pozycję USA w tej organizacji. W rezultacie dekolonizacji powstało 130 państw o zróżnicowanym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, ekonomicznego, społeczno-politycznego. Ostatecznie przyjęło się określanie tych krajów jako kraje rozwijające się, często stosowane zamiennie z pojęciem Trzeciego Świata. Państwa te charakteryzują się brakiem społecznej dyscypliny, słabością ustawodawstwa, uchybieniami w przestrzeganiu i egzekwowaniu prawa, niedbalstwem, samowolą urzędników, korupcją. Stan faktyczny większości krajów trzeciego świata pokazuje niedorozwój gospodarczy, który jest wynikiem kolonialnej eksploatacji oraz błędów popełnionych w rozwoju gospodarczym już po odzyskaniu niepodległości. Poważnym obciążeniem jest również stale rosnące zadłużenie państw Trzeciego świata, które w 1995 roku przekroczyło poziom 1,5 biliona $. Według banku światowego już dwa lata później dług wzrósł do 2 bilionów $ , a spłata odsetek od zaciągniętych kredytów przekroczyła wysokość otrzymywanych nowych kredytów.

6.BLISKI I ŚRODKOWY WSCHÓD PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ.

Kiedy w Europie i na Dalekim Wschodzie ścierały się ze sobą: strategia „powstrzymania komunizmu” i „umacniania socjalizmu”, na Bliskim i Środkowym Wschodzie toczyła się rywalizacja między nowymi wpływami amerykańskimi a tradycyjnymi wpływami brytyjskimi. Ponadto w Lidze Państw Arabskich trwały spory nad tym, czy ma ona pozostać narzędziem polityki brytyjskiej czy ma stać się siłą wzmacniającą arabski ruch narodowowyzwoleńczy. Ligę tę osłabiała klęska Arabów w I wojnie światowej, co ułatwiało grę dyplomacji zachodniej. Londyn namawiał do tworzenia dwóch konkurencyjnych ugrupowań. Pierwszy z nich miał obejmować: Syrię, Liban, Transjordanię, część Palestyny-„Wielka Syria”; na czele miał stanąć król transjordański Abd Allah. Drugie ugrupowanie - „Żelazny Półksiężyc”, miało być uległe polityce brytyjskiej i obejmowało fedurujące Syrię, Liban, Palestynę i Transjordanię z Irakiem. Monarchia Egiptu i Arabii Saudyjskiej, obawiające się zbytniego umocnienia dynastii Haszymidów, z której pochodził król Abd Allah, w świecie arabskim oraz Syrii i Libanu, które nie chciały utracić swojej republikańskiej suwerenności, próbowały przeciwdziałać zamiarom stworzenia ugrupowań. W związku z tym w latach 1949-1959 Syria przeżyła kilka krwawych zamachów stanu. 20 lipca 1951 zamordowano w Jerozolimie króla Abd Allaha; z zabójstwem tym znikła orientacja na „Wielką Syrię”.

25 maja 1950 ministrowie spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, USA i Francji powiadomili o zniesieniu dla krajów Bliskiego Wschodu embarga na broń i zapowiedzieli, że ich państwa będą działać przeciwko wszelkiemu pogwałceniu granic lub linii demarkacyjnych w tym regionie.

Latem 1950 państwa arabskie ogarnęła fala neutralizmu. W tej sprawie Egipt współdziałał z Indiami na forum ONZ. Komitet Polityczny Ligi wypowiedział się za polityką neutralistyczną. Amasadorowie trzech mocarstw zachodnich i Turcji zaprosili Egipt do udziału w tworzeniu Organizacji Obrony Środkowego Wschodu. W dwa dni później rząd egipski odmówił przyjęcia propozycji, a parlament jednomyślnie wypowiedział traktat z 1936. W odpowiedzi na to 15 października 1951 rząd brytyjski oświadczył, że uchwały parlamentu egipskiego nie uznaje i w dwa dni później oddziały brytyjskie zajęły wszystkie ważniejsze miasta i środki przeprawy wzdłuż Kanału Sueskiego. Kair odwołał swojego ambasadora z Londynu; amerykański dowódca południowej floty NATO zagroził Egiptowi użyciem floty wojennej. Ponadto rząd radziecki potępił agresję brytyjską i plany tworzenia proimperialistycznego bloku bliskowschodniego. Postawa ta skłoniła państwa arabskie do poparcia na VI sesji Zgromadzenia Ogólnego NZ radzieckiego wniosku w sprawie zawarcia Paktu Pokoju między pięcioma mocarstwami. W lipcu 1952 władzę przejęli nacjonalistycznie nastawieni oficerowie, którzy obalili monarchię i proklamowali republikę. Gdy prezydentem został Gamal Naser Egipt prowadził politykę antyzachodnią. Doprowadził on do podpisania anglo-egipskiego porozumienia w sprawie wycofania wojsk brytyjskich z Egiptu, a także do zawarcia we wrześniu 1955 porozumienia z ZSRR, Czechosłowacją i Polską w sprawie dostaw broni do Egiptu oraz do zawarcia sojuszu z Syrią. 1 maja 1951 ogłoszono ustawę anulującą koncesję Anglo-Iraniam Oil Company (AIOC) i nacjonalizującej jej przedsiębiorstwa. Wszystkie aktywa AIOC przejął rząd irański, a premierem został Mahomad Mossadek. W odpowiedzi na to rząd brytyjski oświadczył, że nie uznaje prawa do anulowania koncesji i proponuje rewizję porozumienia koncesyjnego. Jednocześnie Londyn skierował okręty do Zatoki Perskiej, wysadził oddziały wojskowe w Iranie, ogłosił embargo na wywóz towarów angielskich do Iranu, wycofał tanowce przewożące ropę naftową i przekazał sprawę Międzynarodowemu Trybunałowi Sprawiedliwości w Hadze, lecz ten nie rozstrzygnął owego problemu. Kiedy rząd Mossaadeka poszukiwał zbytu nafty w Czechosłowacji, w Polsce i na Węgrzech, Washington zagroził wstrzymaniem pomocy finansowej i wojskowej dla Iranu i wspólnie z Londynem przygotował przekazanie zarządu irańskim przemysłem naftowym mieszanej korporacji międzynarodowej. W nocy z 18 na 19 sierpnia 1953 wywiad amerykański w porozumieniu z rodziną cesarską i kołami wojskowymi doprowadził do obalenia siłą Mossadka. W grudniu 1953 utworzono Międzynarodowe Konsorcjum Naftowe; kompanie brytyjskie uzyskały 40% udziału, amerykańskie- 40%, holendersko-brytyjskie-14% i Companie Francisa de Petrdes- 6%. Na tron powrócił Szach, popierany przez USA.

24.II>1955 Irak i Turcja podpisały dwustronny układ o wzajemnej współpracy i obronie. Później przyłączyła się do nich Wielka Brytania, Pakistan i Iran.. Patk bagdadzki został potępiony przez Związek Radziecki i Indie.

W grudniu 1969 sekretarz stanu USA przedstawił „plan Rogersa”, który przewidywał w I etapie zaostrzenie działań zbrojnych, a w II zawarcie oddzielnych porozumień na temat rokowań pod auspicjami Rady Bezpieczeństwa ONZ. Został on przyjęty przez ZRA, Izrael i Jordanię, przeciwko wypowiedziały się Syria i Irak.

27.V.1971 prezydent Anall El Sadat i Nikołaj Podgorny podpisali w Kairze radziecko-egipski układ o przyjaźni i współpracy. Przewidywał on wszechstronny rozwój współpracy bilateralnej, w tym wojskowej, jak również konsultacje między dwoma państwami. Podobny układ między ZSRR a Republiką Iraku został podpisany w Bagdadzie 9.IV.1972.

6.X.1973 wojska egipskie i syryjskie rozpoczęły działania wojenne przeciwko siłom izraelskim. Celem miało być położenie kresu agresji izraelskiej na ich ziemiach. Na pomoc Egiptowi i Syrii przysłały swoje oddziały: Irak, Maroko, Algieria, Arabia Saudyjska, Kuwejt, Tunis, Sudan i Jordania. Liczne państwa azjatyckie wykazały solidarność z państwami arabskimi i domagały się zwrotu zagarniętych przez Izrael ziem arabskich.

22.X.1973 tekst przyjęty przez Radę Bezpieczeństwa ogłoszono rezolucją nr. 338. Wezwała ona strony walczące do:1)zaprzestania walk w ciągu 12 godzin, 2)wykonania rezolucji 242, 3) rozpoczęcia rokowań w sprawie ustanowienia sprawiedliwego i trwałego pokoju. Rezolucję zaakceptowały Egipt, Izrael, Jordania i Syria, natomiast odrzuciły Irak, Kuwejt, Libia i OWP. 11.XI.1973 na 101 kilometrze drogi Kair - Suez wojskowi przedstawiciele Egiptu i Izraela podpisali porozumienie w sprawie zawieszenia broni. W dniach 21-22.XII.1973 odbył się I etap konferencji pokojowej Bliskiego wschodu w Genewie. Osiągnięto porozumienie w sprawie kontynuowania w grupie roboczej dyskusji nad kwestią rozdzielenia wojsk.

5.VI.1974 podpisano w Genewie syryjsko-izraelskie porozumienie w sprawie rozdzielenia wojsk w rejonie Wzgórz Golan. 4.IX.1975 udało się Kissingerowi doprowadzić do I porozumienia synajskiego między Egiptem i Izraelem. Egipt zobowiązał się do otworzenia Kanału Sueskiego dla statków izraelskich i nie prowadzenia działań wojennych przeciwko Izraelowi, w zamian natomiast otrzymał zawężony pas Synaju.

Od 1967 do 1980 Izrael utworzył na zaanektowanych obszarach 44 zmilitaryzowane kolonie. W trójkącie Egipt- USA-Izrael działał Sadat. Deklarował on, że w toku pertraktacji w sprawie pokoju z Izraelem nie zamierza rezygnować w sprawach wyzwolenia ziem okupowanych i reprezentacji OWP, jednak w praktyce odstępował od tych zapewnień. Od 5 do 17.IX.1978 Carter David obradował z Sadatem i Beginem. W rezultacie tego doszło do uzgodnienia dwóch dokumentów. I obejmował ogólne zasady pokoju na Bliskiem Wschodzie, II- określał ogólne zasady egipsko-izraelskiego traktatu pokojowego. Państwa, które sprzeciwiały się polityce Egiptu (Algieria, Libia, Syria, LDRJ, OWP) na konferencji w Damaszku (20-23.IX.1978) nazwały się Frontem Stanowczości i Oporu i potępiały porozumienia z Camp David. 26.III.1979 Carter wraz z Sadatem i Beginem podpisał w Washingtonie egipsko-izraelski traktat pokojowy. Traktat przewidywał zakończenie stanu wojny między dwoma stronami z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych oraz powrót Synaju do Egiptu. Ponadto strony zobowiązały się nawiązać stosunki dyplomatyczne, gospodarcze i kulturalne. Niebawem konferencja ministrów spraw zagranicznych, gospodarki i finansów 18 państw członkowskich LPA w Bagdadzie zaleciła zerwanie stosunków dyplomatycznych z Egiptem, zawieszenie go w prawach członka Ligi, przeniesienie siedziby Ligi do Tunisu. Radykalna antymonarchiczna rewolucja islamska w Iranie zburzyła podstawy i założenia dotychczasowej międzynarodowej roli tego państwa, prowadząc do zasadniczej zmiany układu sił w rejonie Zatoki Perskiej. 12.III.1979 Iran i Pakistan wycofały się z proamerykańskiego bloku CENTO. W dniach 21-24.XI.1979 odbył się „szczyt arabski” w Tunisie, który postanowił rozpocząć kampanię na rzecz praw Palestyńczyków i międzynarodowego uznania OWP. Od „szczytu weneckiego” (13.VI.1980) państwa EWG zaczęły mocniej podkreślać potrzebę globalnego uregulowania stosunków na Bliskim Wschodzie oraz udziału w nim OWP. W 1980 OWP dwukrotnie otrzymała zdecydowane poparcie Zgromadzenia Ogólnego NZ, ale wybuch wojny iracko-irańskiej skomplikował jej sytuacje międzynarodową.

Saudyjski następca tronu Fahd Ben Abdel Aziz przedstawił plan „sprawiedliwego i całkowitego” rozwiązania konfliktu izraelsko-arabskiego. Przewidywał on: wycofanie się Izraela ze wszystkich ziem arabskich zajętych w 1967, likwidację wszystkich osiedli założonych przez Izrael na arabskich terytoriach okupowanych po 1967, zagwarantowanie swobody dla wszystkich obrządków religijnych w miejscach świętych, oddanie zachodniego brzegu Jordanu pod opiekę ONZ na okres przejściowy kilku miesięcy i utworzenie państwa palestyńskiego ze stolicą w Jerozolimie. Po aneksji Jerozolimy drugim faktem było przeprowadzenie w parlamencie projektu „rozciągnięcia ustawodawstwa izraelskiego na wzgórza Golan”. Akt ten oznaczał aneksję okupowanego od 1967 terytorium syryjskiego i pogwałcenie rozejmu z listopada 1973. 4i 5 czerwca 1982 samoloty izraelskie dokonały nalotów na Bejrut, a następnego dnia Liban zastał zaatakowany z lądu, powietrza i morza. Rządowi Begina udało się po ponad dwóch miesiącach walk usunąć oddziały palestyńskie z Bejrutu, ale w rezultacie tych walk moralnymi zwycięzcami wojny zostali Palestyńczycy i OWP. Kiedy kończyła się ewakuacja Palestyńczyków z Bejrutu, prezydent Regan oświadczył, że rozpoczął przygotowanie inicjatywy w sprawie „sprawiedliwego i trwałego pokoju na Bliskim Wschodzie”. Zaproponował, aby Palestyńczycy i państwa arabskie uznali Izrael oraz rozpoczęli z nimi rokowania. Wypowiedział się przeciwko utworzeniu niezależnego państwa palestyńskiego. „Plan Regana” został w całości odrzucony przez Izrael. W tydzień później pojawił się „plan Breżniewa”, który zakładał: niedopuszczalność zaboru obcych ziem na drodze agresji; zagwarantowanie w praktyce niezaprzeczalnego prawa arabskiego narodu Palestyny do samookreślenia i stworzenia niezależnego państwa; uznanie wschodniej części Jerozolimy za nieodłączną część państwa palestyńskiego; zakończenia stanu wojny i przywrócenia pokoju między Izraelem a państwami arabskimi.

Izrael uzależniał wycofanie swoich wojsk od spełnienia przez Liban trzech warunków:1)zgody rządu libańskiego na pozostawienie przynajmniej trzech izraelskich posterunków obserwacyjnych,2)wejścia Haodala w skład armii libańskiej i przejęcia przez niego funkcji komendanta luba gubernatora południowej części kraju;3)zobowiązania się władz Libanu do rozpoczęcia negocjacji w sprawie traktatu pokojowego, który gwarantowałby Izraelowi otwarcie granic dla stosunków politycznych, gospodarczych i kulturalnych. Następnie strona libańska przedłożyła 4-punhktowy projekt rozwiazania:1)armia libańska miałaby zająć i patrolować 45-kilometrowy pas pograniczny; 2)siły międzynarodowe zostałyby zwiększone;3)mieszana komisja trójstronna wymieniałaby informacje i prowadziła śledztwa w razie naruszania granicy;4)kontyngenty wojskowe ONZ miałyby zająć pozycje wokół obozów palestyńskich na południu kraju dla ochrony ludności. Zarówno rząd Izraela jak i Libanu akceptował opracowany na tej podstawie projekt porozumienia i uzyskały zgodę parlamentów na jego podpisanie. 17.V.1983 dokonano podpisania aktu w Chalde pod Bejrutem i w Kiriat Szmona w Izraelu. Akt głosił zakończenie stanu wojny między Izraelem a Libanem, wyrzeczenie się przez obydwa państwa stosowania siły i groźby jej stosowania oraz wzajemne respektowanie suwerenności.

Mediacja saudyjska doprowadziła do odegrania przez Syrię roli promotora rozejmu w wojnie domowej i zapoczątkowania „dialogu narodowego”. Następnie doszło do drugiej rundy konferencji pojednania w Lozanie. Zdołano na niej uzgodnić jedynie zawieszenie broni w wojnie domowej oraz spotkanie w Bejrucie Wysokiego Komitetu Polityczno-Wojskowego pod przewodnictwem prezydenta. Powołał on komisję, której zadaniem było rozdzielenie stron walczących w górach Szuf i w Bejrucie, a także zalecił utworzenie w stolicy pasa neutralnego przy pomocy wojska i policji.

Izrael wznowił stosunki z Zairem i Liberią. Zawarcie nowego amerykańsko-izraelskiego porozumienia o zacieśnieniu współpracy wojskowej i komentarze antysyryjskie i antyradzieckie wywołały reakcje, które skłoniły premiera izraelskiego do skierowania pierwszego od 1967 listu do rządu radzieckiego, w którym zapewnił, iż rząd nie zaatakuje Syrii , ani nie wejdzie w posiadanie rakiet mogących dosięgnąć terytorium ZSRR. Wobec zbliżenia libańsko-syryjskiego Washington odmówił Libanowi dostaw zamówionej broni i dalszego odgrywania roli pośrednika w dyskusjach z Izraelem. W Radzie Bezpieczeństwa zgłosił weto wobec projektu rezolucji potępiającej działania izraelskie w południowym Libanie.

Algierski prezydent Szadli próbował wpłynąć na pojednanie Palestyńczyków, jednakże rozłam w największej organizacji OWP pogłębiał się. Arafat otrzymał polecenie opuszczenia Syrii i zakaz powrotu do tego kraju. Władze syryjskie zarzuciły mu, że chciał przekształcić Dolinę Bekaa w widownię starć wewnątrz palestyńskich. Arafat szukał oparcia w Tripoli, gdzie w pobliskich obozach palestyńskich znajdował oddane środowisko. Jednak tam na początku listopada 1983 przeciwnicy Arafata rozpętali walki między Palestyńczykami, którzy podzielili się na dwa obozy. Poparcia udzieliła Arafatowi milicja integrystów islamskich, podczas gdy rosyjski Front Ocalenia Narodowego wypowiedział się za jego wyjazdem z Tripoli. Przy mediacji saudyjskiej i poparciu wielu krajów niezaangażowanych oraz ZSRR doszło do podpisania przez ministrów spraw zagranicznych Syrii i Arabii Saudyjskiej porozumienia w sprawie stałego zawieszenia broni w Trypolisie, zachowania jedności ruchu palestyńskiego i wycofania oddziałów palestyńskich w ciągu dwóch tygodni.

Jasir Arafat udał się do Kairu na pierwsze od 6 lat rozmowy z prezydentem Egiptu. Spotkanie to wzmocniło pozycję Arafata. OWP otrzymała silniejsze poparcie Organizacji Konferencji Islamskiej. W czasie trwania dramatu w Tripoli „szczyt” islamski w stolicy Bangladeszu podjął decyzję utworzenia biura wojskowego z pakistańskim generałem na czele, aby udzielać OWP pomocy w walce z Izraelem, dostarczając jej broni i sprzętu wojskowego oraz przyczyniając się do likwidacji kontrowersji w jej łonie. Aktywność członków Organizacji Konferencji Islamskiej sprawiła też, że Zgromadzenie Ogólne NZ przyjęło rezolucję wzywającą do zwołania międzynarodowej konferencji pokojowej na temat Bliskiego Wschodu i potwierdzającą niezbywalne prawa Palestyńczyków. Na kolejnym szczycie państw islamskich w Casablance sekretarz generalny ONZ potwierdził swoje starania, aby zwołać zalecaną konferencję. Arafat działał tam na rzecz przywrócenia Egiptowi prawa członka Organizacji Konferencji Islamskiej.

Rząd radziecki ogłosił specjalne oświadczenie na temat sprawiedliwego i trwałego uregulowania konfliktu bliskowschodniego. Sformułował 6 zasad uregulowania:1)niedopuszczalność zagarniania cudzych ziem drogą agresji, a zatem i zwrotu ziem okupowanych przez Izrael; 2)zagwarantowania niepodważalnych praw narodu palestyńskiego do samookreślenia i stworzenia własnego państwa, przy uznaniu reprezentatywności OWP oraz daniu uchodźcom możliwości powrotu do Palestyny; 3)uznania wschodniej części Jerozolimy za nieodłączną część państwa palestyńskiego; 4)zapewnienia na zasadzie wzajemności prawa wszystkich państw rejonu do bezpiecznego i niepodległego istnienia; 5)zobowiązania się wszystkich stron konfliktu do pokojowego współżycia; 6)międzynarodowego zagwarantowania uregulowania przez stałych członków Rady Bezpieczeństwa lub przez całą Radę Bezpieczeństwa.

Następnie rozpoczęła się kolejna faza tragedii Palestyńczyków. Szyicki Amal bestialsko rozprawił się z ich obozami w okolicach Bejrutu. Po miesiącu krwawych walk o obozy różne ugrupowania w Damaszku zawarły pod patronatem syryjskim porozumienie, które przewidywało zabranie broni ciężkiej i średniej z dzielnic palestyńskich oraz zainstalowanie tam posterunków policji libańskiej. Na liczne apele OWP doszło do zebrania Ligi Państw Arabskich, które wezwało do zaprzestania walk. Tymczasem Syria, która nie interweniowała bezpośrednio w „walkę o obozy”, zebrała w swojej stolicy libańskich przywódców muzułmańskich, którzy pod jej patronatem porozumieli się co do przeprowadzenia w Libanie reform politycznych. W tym celu postanowili przystąpić do tworzenia Frontu Sojuszu Narodowego. 28.XII.1985 w Damaszku doszło do zawarcia porozumienia między Postępową Partią Socjalistyczną, szyickim ruchem Amala i chrześcijańskimi Siłami libańskimi. Przewidywano roczny okres na zakończenie stanu wojny domowej i opracowanie nowej konstytucji. Jej celem miało być „umocnienie jedności kraju, jego niezależności i arabskiego charakteru”. Porozumienie damasceńskie stanowiło ukoronowanie wysiłków Damaszku, aby na terenie Libanu nie dominowało żadne ugrupowanie antysyryjskie i aby dominować tam samemu.

Tymczasem walka o jedność ruchu palestyńskiego trwała. Rozszerzone posiedzenie Komitetu Wykonawczego OWP w Tunisie wypowiedziało się za szybkim zwołaniem Palestyńskiej Rady Narodowej. Mimo sprzeciwu prorosyjskich frakcji, które wypowiedziały się za odroczeniem posiedzenia, parlament palestyński zebrał się w Ammanie. Sesja ta pomimo nieobecności przeciwników Arafata, uchwaliła program polityczny OWP. Nawoływał on do poprawy stosunków z Syrią, potępiał terroryzm amerykańsko -izraelski, wypowiadał się za konferencją międzynarodową na temat kryzysu bliskowschodniego, uzasadniał konieczność nasilenia walki zbrojnej przeciwko okupantom izraelskim oraz potrzebę współpracy z Egiptem, Jordanią oraz państwami bloku wschodniego. Rada uwolniła Jasira Arafata od stawianych mu zarzutów i udzieliła mu poparcia, po czym został on jednomyślnie wybrany na przewodniczącego Komitetu Wykonawczego OWP oraz otrzymał mandat na opracowanie wspólnej strategii jordańsko -palestyńskiej. Uzyskawszy formalne potwierdzenie swego przywództwa Arafat udowodnił swym przeciwnikom i Syrii, że OWP jest demokratycznie zjednoczona i uzyskał szeroki mandat do działania. Korzystając z niego podpisał z królem Husajnem ramowe porozumienie w sprawie opracowania wspólnego stanowiska wobec konfliktu arabsko -izraelskiego. Następnie Izrael podjął spektakularną akcję zbombardowania placówki OWP w Tunisie pod pretekstem odwetu za terrorystyczny atak na jacht izraelski w Larnace. Aby nie dopuścić do dyskredytacji OWP jako ugrupowania terrorystycznego i wykluczenia jej z ewentualnych rozmów pokojowych, Arafat złożył oświadczenie, w którym potwierdził ważność uchwały OWP z 1974 potępiającej „wszystkie operacje prowadzone poza ziemiami okupowanymi oraz wszystkie formy terroryzmu”. Jordania i Syria zgodziły się zrezygnować z dwustronnych układów z Izraelem i popierać koncepcję konferencji bliskowschodniej pod auspicjami ONZ. Napotykała ona jednak rozliczne trudności, a jej szanse były blokowane na różne sposoby.

8. Odprężenie w zimnej wojnie i formowanie się nowego układu sił.

Wojna wietnamska i jej wykorzyst.przez Chiny

W 1954 r, Wietnam podzielono wzdłuż 17 równoleżnika.Na płn.-komunisci(konflikt z Moskwą i Pekinem),płd- kontakty z Amerykanami. Po odwołaniu Ngo Dinh Diema(proamerykanskiego polityka) z funkcji premiera, ten zawiązał Republikę Wietnamską i siebie prezydentem.Terror-narastanie niezadowolenia,rozwój ruchu narodowo-wyzwoleńczego. 20.12.1960-Narodowy Front Wyzwolenia Wietnamu Płd.16.02-3.03.1962 zorganizował I kongres.Padły słowa zarzutu dla Amerykanów i Ngo Dinh Diema-protest opozycji buddystów. Amerykanie chcąc się uwolnić od zarzutów dokonali zamachu-zabili bylego premiera Wietnamu.Celem Amer. Była walka z wietnamskimi komunistami-Viet Kongiem.USA chciały się zaangażować w politykę Wietnamu.Dzieki sprowokowanemu incydentowi w Zat. Tonkińskiej przez USA w 1965, otrzymały one upoważnienie do używania sil zbrojnych na terenie Wietnamu. Waszyngton rozpoczął eskalację wojny, która wzmogła siły Armii Wyzwoleńczej.Obracanie w gruzy miast i obiektów DRW wzmagało determinację Wietnamczyków.Państwa Ukłądu Warszawskiego i ChRL przychodziły z pomocą w uzbrojeniu i żywności.8.04.1965 na Zgromadzeniu Nar.DRW wysunięto propozycję rozwiązania problemu wietnamskiego:uznanie prawa narodu wietnamskiego do pokoju,niepodleglości, suwerenności, jedności,integralności teryt.;przestrzeganie klauzul wojskowych układów genewskich i wycofanie wojsk amer. Z Wietnamu Płd.;sprawy Wietnamu Płd. Może rozstrzygnąć tylko jego ludność;przywrócenie jedności Wietnamu jest sprawą ludności obu jego częśći i musi się dokonać bez obcej ingerencji.Jednak Amerykanie nie chcieli opuścić Wietnamu.31.12.1968 siły wyzwoleńcze podjęły potężną ofensywę TET.Atakowano bazy wojskowe,ambasady amer.To był przełom wojny wietnamskiej. Zmuszono do defensywy o wiele liczniejsze wojska amer. I oddzialy sajgońskie.Nastąpiła zmiana dow.amer. w Wietnamie.31.03.1968 prez. USA-Johnson zapowiedział zakończenie bombardowańi chęć rozmów z DRW. Pierwsza faza rozmów w Paryzu (13.05.-31.10.1968)-Amerykanie dążyli od uznania 17 równoleżnika jako trwałej granicy, domagali się od DRW zaprzestania pomagania wojskom wyzwoleńczym-chcieli ocalić RW,nie chcieli uznać NFWWP. DRW nalegało na zaprzestanie bombardowań, równoleżnik był dla nich linią demarkacyjnąi bronili prawa Wietnamu do niepodległości i integralności teryt.31.10 Johnson zapowiedział całkowite zaprzestanie bombardowań DRW.Rozpoczęły siępierwsze rokowania pokojowe z udziałem DRW,USA,NFWWP, Republiki Wietnamskiej. Waszyngton w ramach „doktryny Nixona”, która zmierzała do zmniejszenia bezpośredniego zaangażowania USA w trudnych problemach światowych, rozpoczęła realizację taktyki „wietnamizacji” wojny wietnamskiej(zmniejszenie wojsk amer,przejecie odpowiedzialności za działania wojenne przez władze sajgońskie,zwiękdzenie pomocy materialnej i szkoleniowej USA dla wojsk Wietnamu Płd.NFWWP zorganizował Kongres Przedstawicieli Ludowych(6-8.06.1968)-utworzenie Republiki Wietnam Płd, powołanie Tymczasowego Rządu Rewolucyjnego. TRR jak i DRW wiedziały, że nie osiągną zwycięstwa militarnego ale zwycięstwem była świadomość, że USA mimo przewagi również zwycięstwa nie odniosło. Wojna wietnamska nie oszczędziła Laosu i Kambodży. Ukłądy genewskie rozpoczęły nowy etap tradycyjnych w Laosie walk wewnętrznych między książętami. W 1963 wznowione zostały walki wewnętrzne. Eskalacja interwencji amer. W Wietnamie zmniejszyla szansę jedności i neutralności tego kraju. W kwietniu 1965 amerykanie zbombardowali Laos tłumacząc to ingerencją DRW w sprawy Laosu. W przypadku Kambodży. Została oskarżona o dawanie schronienia oddziałom NFWWP, zrezygnowała z pomocy gosp. I wojskowej od USA. W miarę rozszerzania się wojny amer. Coraz częściej naruszaly terytorium Kambodży usprawiedliwiając to niedokładnośćia map. Doszło do zerwanai stos. Dyplomat. I konsularnych. Wznowienie stos. Dypl. Przyczyniło się do ożywienia aktywnośći proamerykańskich i antywietnamskich w Kambodży.

Chiny wykorzystały syt. Wojny USA z Wietnamem.USA przegrały a Chiny dostarczały partyzantki Wietnamowi gdy ten przegrywał i wstrzymywał dostawę gdy wygrywał.Dążyły do tego by uzyskać pozycję mocarstwa. Rezultatem wojny było przywrócenie Chinom przez USA miejsca w Radzie Bezpieczeństwa.

Dwa państwa niemieckie i ich miejsce w Europie.

Faktyczne rokowania do porozumienia między RFN a NRD rozpoczęły się 27.11.1970. i trwaly ok. 2 lat. W tym czasie NRD i RFN zawierały już umowy o charakterze technicznym np. komunikacja pocztowa i połączenia telef., regulacja przewozu osób i towarów między dwoma państwami, ruch osobowy, połączenia komunikacyjne, tranzytowe. Układ o podstawach stosunków między NRD i RFN został podpisany w Berlinie 21.12.1972 przez Michaela Kohla (NRD) i Egona Bahra (RFN). Zwrócono uwagę na zasady równouprawności, suwerenności, niepodległości, integralności teryt. Nienaruszalności. Zobowiązały się do wniesienia swojego wkładu do pokoju i Bezp. Europejskiego, do redukcji sił zbrojnych, likwidacji broni masowej zagłady, współpracy gosp., naukowej, tech., kulturalnej, sportowej, zdrowie i ochrony srodowiska. Oświadczyły ubieganie się o przyjęcie do ONZ. Ukłąd Berliński wszedł w życie 21.06.1973 i nastapił proces odprężenia w Europie. Państwa niemieckie zostały przyjęte do ONZ, wiecej państw chciało nawiązywać stosunki dyplomatyczne z NRD. Doszło do normalizacji stosunków RFN z Czechosłowacją,- 11/12/1973. Dzięki podpisaniu układów normalizacyjnych z państwami Układu Warszawskiego, RFN mogłoa zacieśniać stosunki z państwami np. z Bułgarią, Węgrami, Mongolią, Finlandią. Odpręzenie w stos. Z mocarstwami nie mogło ominąć Berlina. Porozumienie w sprawie Berlina Zach. Nastąpiło 3.09.1971.

Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

Była to konferencja powstała na forum dialogu politycznego i negocjacji między Wsch. A Zachod. W pierwszej połowie lat 70. Idea zwołania KBWE narodziła się w latach 60 w związku z koniecznością przezwyciężenia i osłabienia rywalizacji polityczno-wojskowej między państwami Ukłądu Warszawskiego a NATO. Państwa zawierały porozumienia, podejmując istotne zobowiązania mające na celu przestrzeganie praw człowieka oraz środków budowy zaufania między państwami. W ramach konferencji odbyła się tzw. KONFERENCJA HELSIŃSKA(1973-75)celem było uznanie nienaruszalności granic w powojennej Europie oraz współp.naukowa i techniczna. Efektem obrad był akt końcowy KBWE podpisany 1.08.1975 przez szefów 35 państw w Helsinkach. Zawierała dekalog helsiński czyli podstawowe zasady postępowania państwwobec siebie i stosunku do własnychobywateli. Regulował zasady pokojowego współistnienia państw o odmiennych ustrojach polit.(równość,wyrzeczenie się użycia siły,nienaruszalność granic, integralność terytorialna, pokojowe rozw. Konfliktów, respektowanie praw człowieka,dążenie do współpracy w gospodarce. To było coś w rodzaju dokumentu wykonawczego do przepisów uchwalonych Przez ONZ. ZSRR i kraje komunistyczne złożyły podpisy pod dok. Ale nigdy nie stosowały się do wspólnych postanowień i chciały ograniczyć współpracę do spraw rozbrojenia. Powstały zatem organizacje , które kontrolowały w jaki sposób rządy traktują zobowiązania podjęte w Helsinkach. W Polsce-Komitet Obrony Robotników. W akcie końcowym istnieje zapis nakładający na państwa zobowiązanie do szanowania praw osób należących do mniejszości. Dopiero Dokument Kopenhaski stał się najważniejszy w tej sprawie.-prawo do swobodnego posługiwania się jęz. Ojczystym, zakładania i utrzymywania własnych inst., wyznawanie i praktykowanie swej religii, ustanowienie i utrzymywanie niezakłóconych kontaktów między sobą w obrębie kraju, dostęp do informacji w języku ojczystym, rozpowszechniania i wymiany, zakł. Dział. Organizacji i stowarzyszeń.

Następczynią KBWE została OBWE (organiz. Bezpieczeństwa i współpr. W europie. System zorganizowanej współp. Wszystkich krajow europ., USA, Kanady, azjatyckich państw postradzieckich, których celem jest zapobieganie użycia siły w stos. Między państwami. Rokowania w Sztokholmie(17.01.1984-19.09.1986) poświęcone środkom budowy zaufania zakończyły się porozumieniem państw co do powiadamiania o manewrach wojskowych, wysyłaniu obserwatorów na czas ich trwania, udostępnienie ogólnych danych dot. Własnych sił zbrojnych. Natomiast Karta Paryska(11.1990) zapoczątkowała nowy etap rozwoju OBWE.

9. Wyścig zbrojeń i rozbrojenie.

Wyścig zbrojeń między byłym ZSRR i USA przez 40 lat stanowił zagrożenie dla całej planety. Zgoda mocarstw na likwidację części arsenałów wydawała się być punktem zwrotnym w historii ludzkości, choć broń nuklearna, która dysponują inne państwa wciąż pozostaje nierozwiązanym problemem.

Konkurencja miedzy państwami w dziedzinie zbrojeń nie jest nowym zjawiskiem. Jednakże współcześnie w arsenałach niektórych państw znajdują się ogromne ilości broni masowej zagłady. Kiedy wyścig zbrojeń już się zacznie, niezwykle trudno doprowadzić do ustabilizowania się sytuacji, ponieważ państwa zaangażowane w niego są zmuszone do ciągłego ulepszania i powiększania swoich arsenałów.

Pierwszy wyścig zbrojeń tego typu miał miejsce przed I wojną światową (1914-1918). Niektórzy historycy twierdzą, że zbrojenia, tworzenie sojuszy, przygotowywanie planów wojennych doprowadziły automatycznie do wybuchu wojny, której nie chcieli właściwie przywódcy żadnej ze stron. Rzeź, do której potem doszło, doprowadziła do powstania idei założenia Ligi Narodów, organizacji zajmującej się rozstrzyganiem konfliktów na drodze dyskusji politycznej, i zorganizowania licznych konferencji rozbrojeniowych.

W czasie konferencji genewskiej, jednej z ważniejszych, która odbyła się w latach 1932-34, rozmowy utknęły w miejscu, jeszcze zanim Hitler przejął władzę w Niemczech. Gdy naziści rozpoczęli w 1933 roku program remilitaryzacji Niemiec, dyskusje na temat rozbrojenia straciły sens.

Z wydarzeń, które miały miejsce potem, wyciągnięto wniosek, że Wielka Brytania i Francja powinny były lepiej przygotować się do konfliktu z Hitlerem i nie pozwolić mu się zbroić. Pod koniec wojny alianci skonstruowali i zrzucili na miasta japońskie dwie bomby atomowe. Zimna Wojna, która wywiązała się potem między ZSRR i USA sprawiła, że posiadanie broni nuklearnej uznano za sprawę istotna dla bezpieczeństwa państwa. Związek Radziecki wszedł w posiadanie pierwszej bomby atomowej w roku 1949.Trzy lata później USA przeprowadziły pierwszą próbną eksplozję bomby wodorowej, broni o wiele potężniejszej, a w roku 1950 pierwszą próbę z bronią wodorową wykonali Rosjanie. Obie strony doskonaliły technologie produkcji rakiet mogących przenosić jedną lub więcej głowic jądrowych na coraz większą odległość. Stworzono w końcu rakiety międzykontynentalne, które mogły dotrzeć do dowolnego punktu na Ziemi. Tymczasem roku 1952 odbyła się pierwsza brytyjska próba z bronią jądrową, a w roku 1960 eksplodowała pierwsza bomba francuska, w 1964 roku chińska, a w 1970 roku pierwszy test przeprowadziły Indie.

Coraz więcej ludzi sądziło, że konflikt nuklearny jest nie do uniknięcia. Zarówno USA jak i ZSRR twierdziły, że pragną utrzymania pokoju, jednak kryzys kubański w roku 1962, gdy prezydent Kennedy stanowczo zareagował na próby rozmieszczenia rakiet radzieckich na Kubie, pokazał, że niebezpieczeństwo bezpośredniej konfrontacji było realne. Przez kilka dni wyglądało na to, że wybuchnie wojna, jednak radzieckie okręty wiozące głowice zostały zawrócone i świat mógł odetchnąć z ulgą.

W rozmowach rozbrojeniowych osiągano zgodę jedynie w kwestiach marginalnych. roku 1963 podpisano układ o częściowym zakazie doświadczeń z bronią jądrową, a pięć lat później układ o nierozprzestrzeniani broni jądrowej, który miał zapobiec zwiększaniu się liczby państw dysponujących bronią nuklearną. Osiągnięto także porozumienie, co do zakazu prób z bronią biologiczną i jej posiadania.

Chociaż broni jądrowej w czasie zimnej wojny nie użyto, jej arsenały wciąż rosły. Doktryna „odstraszania nuklearnego” głosiła, że żadna ze stron nie odważy się przeprowadzić uderzenia jądrowego w obawie przed zmasowanym kontratakiem. Choć właściwie gromadzenie tak ogromnych zapasów nuklearnych nie było konieczne, głowic było coraz więcej. Rozwijanie zaawansowanych technologii pochłaniało miliardy dolarów efekcie obie strony padły ofiarą wzajemnych podejrzeń.

Do pewnego stopnia zdawano sobie sprawę z absurdalności całej sytuacji, szczególnie w okresie tzw. odprężenia, gdy stosunki między supermocarstwami uległy poprawie. W 1972 roku ZSRR i USA podpisały porozumienie o ograniczeniu broni strategicznej (Układ SALT I), jednak dalsze postępy rozmów rozbrojeniowych zostały zatrzymane przez załamanie się procesu odprężania. Decydujące zmiany nastąpiły po 1985 roku, gdy w ZSRR władze objął Gorbaczow. Zdając sobie sprawę, że wydatki na obronę obciążają gospodarkę i koncentrując się na wprowadzeniu w życie reform wewnętrznych, Gorbaczow złożył poważne propozycje rozbrojeniowe, które niełatwo było odrzucić. Przywódca amerykański z tego okresu, Rondla Reagan, miał opinię agresywnego przeciwnika, a prowadzona przez niego polityka intensyfikowania wyścigu zbrojeń i związane z tym ciągłe zwiększanie wydatków na obronę miały na celu wpędzenie ZSRR kryzys gospodarczy. W połowie lat osiemdziesiątych amerykańska opinia publiczna i kongres nie zgodziły się na dalsze zwiększanie kwot przeznaczonych na zbrojenia. Reagan szybko zareagował na zmianę nastrojów 1987 przywódcy USA i ZSRR podpisali układ o likwidacji rakiet średniego małego zasięgu, zobowiązując się wycofać wszystkie rakiety tego typu z Europy i zlikwidować je. Była to pierwsza w dziejach redukcja liczby głowic nuklearnych.

Upadek komunizmu

Zimna wojna skończyła się wraz z upadkiem komunizmu w Europie Wschodniej i upadkiem ZSRR latach 1989-1991. W 1990 roku podpisano kolejne porozumienie o ograniczeniu sił konwencjonalnych, konwencjonalnych na przełomie 91 i 92 roku o likwidacji części pocisków rakietowych dalekiego zasięgu. W roku 1993 podpisany został międzynarodowy układ zakazujący produkcji i posiadania broni chemicznej.

Proces rozbrojenia będzie trwał jeszcze w kolejnym stuleciu, choć nie wydaje się, aby mógł zakończyć się pełnym sukcesem, szczególnie, że w posiadanie broni nuklearnej wchodzi coraz więcej państw. W roku 1992 Wielka Brytania i Francja modernizowały swoje arsenały nuklearne, a kraje takie jak RPA i Izrael albo miały już broń jądrową, lub przynajmniej posiadały technologie konieczne do jej wyprodukowania. Od pewnego czasu istnieją obawy, że broń nuklearną, chemiczną i biologiczną może produkować Irak.

Niebezpieczeństwo rozprzestrzeniania broni jest wciąż realne, choć po upadku komunizmu bezpieczeństwo na arenie międzynarodowej wydaje się wzrastać. Jednak istnieją obawy, że radzieckie technologie mogą dostać się w ręce państw prowadzących agresywną politykę.

10. Końcowa faza zimnej wojny. Stosunki amerykańsko-radzieckie w czasie prezydentury R. Reagana.

- Wojna w Afganistanie. Powody przegrania przez ZSRR zimnej wojny.

Wojna w Afganistanie. Powody przegrania przez ZSRR zimnej wojny.

Rewolucja islamska odbiła się na zmianie polistrategii USA wobec innych państw tego regionu. W Waszyngtonie obawiano się, że wydarzenia mogą pociągnąć za sobą wzrost wpływów radzieckich. Podjęto więc próbę przeprowadzenia w pobliżu granic ZSRR swego rodzaju muzułmańskiej akcji prewencyjnej, wykorzystując do tego kryzys w Afganistanie. Zwycięstwo rewolucji ludowo-demokratycznej 27.0.1978 zmieniło status tego kraju. Podpisano radziecko-afgański traktat przyjaźni, dobrego sąsiedztwa i współpracy. Rewolucja została zorganizowana przez miejscowych marksistów. Zaostrzały się spory między dwoma nurtami Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu. Narastalo niezadowolenie i bunty przeciwko polityce rządowej. Wsparcie dla walczących z rządem nadchodziło z Pakistanu. Obawiając się, że z upadkiem rządu Afganistan znajdzie się we władaniu sił proamerykańskich, Breżniew zdecydowal się na interwencję zbrojną. 27.12.1978 oddziały radzieckie wkroczyły do kraju i udzieliły poparcia zwolennikom partii przeciwnej rządowi (Parcham). Decyzja wkroczenia do Afganistanu zostala po 10 latach uznana za błąd. Tymczasem administracja Cartera zainteresowana zatarciem wrażenia porażki USA nadała sprawie afgańskiej maksymalny rozgłos, oskarżając Moskwę o chęc dotarcia do naftowego rejonu Zat. Perskiej. Konflikt afgański stał się nowym konfliktem między dwoma blokami. Rada Bezpieczeństwa podjęła 9.01.1980 na podstawie rezolucji „zjednoczeni dla pokoju” decyzję zwołania Zgromadzenia Ogólnego ONZ (10-14.01) dla omówienia sytuacji w Afganistanie. Rezolucja o wycofaniu wszystkich obcych oddziałów z tego kraju i udzielenia pomocy uchodźcom została przyjęta.USA szukały innego sposobu realizacji swych interesów interesów rejonie zatoki wiec powstała doktryna Cartera (każda podjęta próba zapewnienia sobie kontroli nad rejonem będzie uważana jako atak na interesy USA i zostanie odparta siłą.14.05. rząd afgański zaproponował Irakowi i Pakistanowi rozmowy w celu normalizacji wzajemnych stosunków. Dyskusje na ten temat zostały zahamowane przez wojnę iracko-irańską.

Reagan zaczął twierdzić, że ZSRR stosował w Afganistanie broń chemiczną. Komisja Spraw Zagranicznych Senatu w USA uchwaliła (14.12.1982) rezolucje na rzecz poparcia Afganistanu. Sekretarz Afganistanu Babrak Karmal ocenił ją jako dowód ingerencji USA w wew. Sprawy kraju. Dzięki pośrednictwu przedstawiciela ONZ wiosną 1982 zainicjowano rozmowy afgańsko-pakistańskie w Genewie. Kolejne rezolucje Zgromadzenia Ogólnego NZ wypowiadały się za szybkim wycofaniem wojsk obcych z Afganistanu. Efektywnie okazywały pomoc bojownikom afgańskim Chiny, której jednocześnie udzielały poparcia polit. Pakistanowi.

Do wynegocjowania pozostał dokument dot. ostatecznego wycofania wojsk radzieckich. Kabul domagał się bezpośrednich rozmów z Islamabadem, podczas gdy ten wolał rokować za pośrednictwem ONZ. Tymczasem pod wpływem Moskwy doszło do zmiany wladz w Kabulu. Nowy szef partii i państwa Mohammed Nadżib nakazał aresztowanie zwolenników swojego poprzednika (Karmala). Jego koncepcja była nastawiona na przetrwanie władzy w Kabulu. Jednak nic nie doprowadzilo do pojednania narodowego. Toczące się w Genewie 1987 afgańsko-pakistańskie rozmowy stanowiły przełom. Przedstawiciele władz w Kabulu zgodzili się na wycofa. Wojsk radzieckich o ile ustanei ingerencja obcych. Gorbaczow starał się przyspieszyc negocjacje oświadczając publicznie (8.02.1988) ze ZSRR rozpocznie wycofanie wojsk 15.05.1988 i zakończy je w ciągu 10 mies.Gorbaczow i Nadżibullah podpisali w Taszkiencie 7.04.88. wspólną deklarację, w której zatwierdzono to oświadczenie. Ostatecznie w Genewie podjęto przygotowano:porozumienie pakistańsko-afgańskie o wzajemnej nieingerencji, o powrocie uchodźców do Afganistanu, dok. dot. USA i ZSRR w sprawie wcielania porozumień, harmonogram ewakuacji wojsk. Podpisano 5.1988. W rezultacie umiędzynarodowiony konflikt wchodził na drogę afganizacji. Operacja wycofania wojsk radzieckich zgodnie z porozumieniem odbyła się 15.05.1988. Do dnia opuszczenia terenu afga. Przez ostatni oddział radziecki (15.05.1988) polaryzacja polityczna uległa pogłębieniu. Po ewakuacji rozpoczęła się nowa faza konfliktu. ZSRR wystąpił do Państw Zach. I ONZ z wnioskiem o podjęcie działan na rzecz porozumienia rzez afgańskie strony walczące. Rząd afgański oskarżał USA i Pakistan o naruszanie porozumień genewskich. W maju 1989 USA doszły do wniosku, że kontynuacja pomocy wojskowej może zwrócić się przeciw nim. W porozumieniu Pakistanu z USA skłoniono się ku polit. Rozwiązanu konfliktow/ 14.02.1990 pojawił się”plan Szewardnadze” który proponował demilitaryzację Afganistanu, wstrzymanie dostaw broni, zawarcie rozejmu i zwołanie konferencji pokojowej. (Pakistan, ZSRR, USA, Iran ,). Wojna trwała nadal , nie poparto planu.

Ronald Reagan i jego polityka

To tu, na polu polityki międzynarodowej zdobył sobie Reagan przydomek Wielkiego Wizjonera. Reagan zupełnie na nowo zdefiniował politykę USA w stosunku do ZSRR. Nie było już mowy o wykorzystywanej przez ZSRR do instalowania komunistycznych rządów w kolejnych krajach, polityce współistnienia, negocjacji i ustępstw. Była mowa o walce USA z "imperium zła". Walce, którą Reagan postawił sobie za cel wygrać i celu dopiął. Podejmując dziejowe zadanie złożenia komunizmu na śmietniku historii w pierwszym rzędzie musiał pokonać Reagan niechęć do swoich planów amerykańskich opiniotwórczych, lewicowo-liberalnych dziennikarzy, polityków, sowietologów i innej maści specjalistów. Oto przykład wypowiedzi (z 1984 r.) ekonomisty laureata nagrody Nobla Johna Kennetha Galbraitha: "System radziecki dokonał wielkiego materialnego postępu w ostatnich latach... Widzi się zamożne społeczeństwo na ulicach... wspaniałe restauracje i sklepy (ten facet chyba wsiadł do złego samolotu jak leciał do Moskwy, przyp. JD.) ... System radziecki odnosi sukcesy ponieważ w przeciwieństwie do gospodarek zachodnich w pełni wykorzystuje zasoby ludzkie".

I jeszcze jeden co pomylił samoloty, popularny telewizyjny kaznodzieja Billy Graham (1980 r.) "Posiłki, które jadłem z ZSSR należą do najlepszych kiedykolwiek miałem na talerzu. W Stanach Zjednoczonych musiałbyś być milionerem by tak jadać". Rekordy ignorancji bije światowej sławy ekonomista Lester Thurow, który w 1989 (!) stwierdził "... Dziś to jest kraj (ZSRR - przyp. JD) którego ekonomiczne osiągnięcia wytrzymują porównanie z tymi w USA". W takiej przychylnej ZSRR atmosferze rozpoczął Reagan samotną krucjatę przeciwko komunizmowi. Dzięki swojej nieugiętości i wsparciu Margaret Thatcher, Helmuta Kohla i Jana Pawła II rozmieścił w Europie, w odpowiedzi na radzieckie, amerykańskie rakiety średniego zasięgu. Rozpoczął program antyrakietowego sytemu obronnego znanego pod nazwą "gwiezdnych wojen". Odpowiadał militarnymi atakami na akcje terrorystów, wspomagał ruchy antykomunistyczne. Dużo można by pisać jak wytrwale Reagan doprowadzał do upadku ZSRR.

Pierestrojka i „nowe myślenie Michaiła Gorbaczowa.

Pierestrojka (przebudowa), głasnost (jawność) - to słowa które pojawiły się na ustach wszystkich i w mediach całego świata w 1985. Nowym włodarzem Kremla został wtedy Michaił Gorbaczow, który postanowił zmodernizować gospodarkę (wyniszczoną wyścigiem zbrojeń), zwiększyć swobody obywatelskie, ocieplić stosunki z Zachodem. Zainicjował też kampanię anykorupcyjną i wycofał wojska radzieckie z Afganistanu. Pierestrojka spowodowała równocześnie radykalizację oddolnych ruchów społecznych oraz tendencje niepodległościowe w niektórych republikach. Trudności wewnętrzne w ZSRR szczególnie nasiliły się zwłaszcza w latach 1989-1990 (m.in. starcia na Litwie). W marcu 1991 Litwa, Łotwa i Estonia ogłosiły niepodległość, w czerwcu w wyniku pierwszych powszechnych wyborów prezydenckich prezydentem Rosji został Borys Jelcyn W sierpniu doszło do nieudanej próby obalenia Gorbaczowa, prezydenta Związku Radzieckiego, przez komunistów (tzw. pucz moskiewski). Nastąpiło zawieszenie działalności KPZR i rozwiązanie KGB. To był koniec pieriestrojki. Powstanie Wspólnoty Niepodległych Państw (o jej powołaniu zdecydowali w grudniu 1991, w daczy Wiskula w Puszczy Białowieskiej prezydent Federacji Rosyjskiej B.N. Jelcyn, prezydent Ukrainy Ł. Krawczuk i przewodniczący Rady Najwyższej Białorusi S. Szuszkiewicz) i ustąpienie Gorbaczowa (25 grudnia 1991) wyznaczają ostateczny kres istnienia Związku Radzieckiego. Wielki Brat przestał istnieć. Pierestrojka umożliwiła przemiany polityczne w Europie Środkowej (upadek komunizmu), zlikwidowała "żelazną kurtynę" a sam Gorbaczow pozostał symbolem tych przemian. Choć jak kilka lat temu wskazały wyniki wyborów prezydenckich w Rosji u swych rodaków nie cieszy się wielkim poważaniem i popularnością - dostał raptem kilka procent głosów...

2.

W roku 1985 zamiast Konstadina Czarnienki 1 sekretarzem KC PZPR został M.Gorbaczow. Gorbaczow prowadził zdecydowanie inną politykę w ZSRR. Jego program pierestrojki i głasnostii, czyli przebudowy i jawności został wprowadzony wraz z objęciem przez niego władzy. W polityce wewnętrznej zapowiadał utworzenie silnego systemu prezydenckiego, oraz włączenia społeczeństwa w system sprawowania władzy poprzez demokratyczną ordynację wyborczą. W polityce zagranicznej program mówił o pokojowym współistnieniu różnych systemów politycznych oraz o jawności w udostępnieniu władzy społeczeństwu, poczynań władzy i byłych lat ZSRR. Program choć nowoczesny, bardzo odpowiadał państwom Europy Zachodniej i USA ponieważ mógłby zakończyć okres zimnej wojny, był nie do przyjęcie dla państw bloku komunistycznego, ponieważ był przedsmakiem demontażu komunizmu. Rozpatrując głębiej politykę pierestrojki i głastostii łatwo zauważyć iż program nie był możliwy do wdrożenia, ponieważ był wewnętrznie sprzeczny. Nie mogła udać się próba zachowania KC KPZR i jednoczesnego wzmocnienia systemu prezydenckiego oraz wprowadzenia ordynacji wyborczej z prawami dla społeczeństwa. Ograniczenie władzy komunistycznej było sprzeczne z całą jego doktryną i logiką. Ważny wpływ na politykę przebudowy i jawności miał wybuch reaktora w 1986 r. w Czarnobylu, który udowodnił społeczeństwu iż góra nie panuje nad systemem który stworzyła. Okłamywanie społeczeńasnoiti.

Przyczyny niepowodzeń polityki pierestrojki M. Gorbaczowa

Po roku 1985 i po dojściu do władzy M. Gorbaczowa (dość młodego jak na ZSRR polityka, wykształconego - Uniwersytet Moskiewski + liczne staże zagraniczne, znającego języki, światowca, człowieka otwartego, który w rządzeniu państwem radził się i współpracował z ludźmi młodymi i także wykształconymi) głośno zrobiło się o polityce „pierestrojki” , która stworzył wraz ze swym gabinetem, zaakceptował i zaczął głosić. Ogólnie zakładała ona: odbiurowanie systemu oraz „głastnost-własność”, odciążenie gospodarki i podatnika. Zdobył tym zaufanie i poparcie narodu radzieckiego.

Jako cel strategiczny gospodarczo założył politykę odprężenia w stosunkach zagranicznych, budowania zaufania partnerów zachodnich a przede wszystkim wstrzymania nowego wyścigu w działaniach wojennych z USA (chciał zastopowania procesu tzw. gwiezdnych wojen).

Gorbaczow w swej polityce zagranicznej głosił:

Lata Gorbaczowa to lata transformacji systemowej w wielu krajach. Trzymanie się przez Gorbaczowa konsekwentnie swojej polityki, zjednywało mu zaufanie zachodu.

Gorbaczow umieścił w ideologii ZSRR rezygnację z ekspansjonizmu (choć w ideologii ZSRR były rewolucyjne podboje - on to przekreślił programem, który przedstawił światu jako program na rzecz współpracy międzynarodowej). Udało mu się, zdobył zaufanie zachodu. Chciano z nim wspólnie budować nowy ład, pokój na zupełnie innych zasadach.

Niestety z gospodarką jaką miał Gorbaczow wewnątrz ZSRR nie mógł zbyt wiele zdziałać, a poza tym spotkał się z ostrym sprzeciwem „w swoim własnym domu”; było bardzo wielu przeciwników jego dążeń a w 1991 roku doszło nawet do puczu, który pozbawił Gorbaczowa władzy w ZSRR. Stało się tak, gdyż pewna grupa wpływu bała się na polityce Gorbaczowa stracić.

Wtedy pojawił się Jelcyn na czele niepodległej Rosji, który stłumił pucz
i sparaliżował działania tych, którzy nie chcieli polityki Gorbaczowa. Przeciw Gorbaczowowi występowali reprezentanci starej władzy. Popierały go natomiast byli ludzie ZSRR i wiele zagranicznych osobistości.

ZSRR był federacją 15 republik ubezwłasnowolnionych władzą federacji na Kremlu (sekretarza generalnego, który miał swoich ludzi na wszystkich szczeblach władzy i we wszystkich republikach); rządził i tylko mówił kto, co i kiedy ma robić np. Uzbekistan miał za zadanie produkować tylko i wyłącznie bawełnę, co spowodowało dewastację tamtejszych terenów.

Gorbaczow aprobując ruch na rzecz suwerenności republik tworzących ZSRR nie podobał się starej władzy. W roku 1999 i 91 wydał szereg ustaw szanujących suwerenność republik, ale to także się nie spodobało.

Gorbaczow cały czas był zwolennikiem dość ideologicznego poglądu, że te już niepodległe republiki pozostaną w federacji, w formie współpracy opartej na równoprawnych zasadach (głównie chodziło o zasady obronności).

Co zadecydowało o zakończeniu zimnej wojny?

Rozpad ZSRR nie był jedyną przyczyną zakończenia zimnej wojny. Inne czynniki to: 1powstanie olbrzymiej grupy państw Trzeciego Świata (ponad 100) - zajmowały one stanowisko krytyczne wobec tej rywalizacji, nie przystąpiły do żadnego z bloków 2wielki wyłam w kręgu państw komunistycznych; tendencje do autonomizacji Chin - zredukowały one siłę jednego z supermocarstw 3coraz większą przewagę zdobywa gospodarka wolnorynkowa nad gospodarką zcentralizowaną 4czynnik cywilizacyjny - pod koniec tego okresu nowe środki przekazu, telekomunikacji doprowadziły do naruszenia stanu izolacji jednego z dwóch biegunów.

11.Rozpad imperium radzieckiego. Upadek ZSRR. Konsekwencje.

Przyczyny rozpadu ZSRR

„Pierestrojka” wyzwoliła proces samodestrukcji systemu „realnego socjalizmu” i ujawniła bezpodstawność propagandowej tezy o istnieniu „narodu radzieckiego”. Ta koncepcja zapisana w konstytucji ZSRR z 7.X.1977r. i lansowana na kolejnych zjazdach partyjnych jako „nowa wspólnota historyczna”, miała być „przejawem dojrzałości socjalizmu w dziedzinie stosunków narodowościowych”. W istocie rzeczy nabrzmiewały w tym okresie nierozwiązane problemy narodów i narodowości imperium, stając się pierwszą przesłanką rozsadzenia ZSRR od wewnątrz. Dynamika tych sprzeczności ujawniła się w 1989r. gdy Gorbaczow zaczął mówić o błędach i deformacjach w polityce narodowościowej, postulując rozszerzenie praw republik oraz zagwarantowanie faktycznego równouprawnienia narodów i narodowości. Centralną kwestią tego procesu było ustawowe przywracanie statusu języka państwowego narodowym językom poszczególnych republik.

Drugą przesłankę podważania imperialnej istoty ZSRR tworzyły postulaty i deklaracje suwerenności poszczególnych republik. Poszczególne republiki uchwalały deklaracje o suwerenności państwowej, jako pierwsze uczyniły to republiki nadbałtyckie: Litwa, Łotwa i Estonia (wszystkie w 1989r.). Następnie uczyniły to w 1990r. Rosja, Ukraina, Białoruś i Mołdawia.

Trzecią przesłanką likwidacji państwowości ZSRR tworzyły proklamacje niepodległości poszczególnych republik. W kolejności uczyniły to Litwa (11 III 1990r.), Estonia (30 III 1990r.) i Łotwa (4 V 1990r.). Gorbaczow potępił te decyzje jako bezprawne i nieważne. Wkrótce potem suwerenność państwową proklamowały pozostałe republiki radzieckie. Armenia nazwała swą deklarację wprost deklaracją o niepodległości, z kolei Gruzja 9 III 1990r. wypowiedziała umowę o utworzeniu ZSRR i dokonała zmiany nazwy państwa na Republikę Gruzji.

Gorbaczow w celu oddalenia wszechobecnej krytyki prowadzonej przez Moskwę polityki opowiedział się za umocnieniem suwerenności republik związkowych.

W ZSRR coraz słabszą pozycję miała władza centralna w Moskwie, w połączeniu z nasilaniem się tendencji niepodległościowych stało się to tłem podjętego w Moskwie antygorbaczowskiego puczu o konserwatywnym charakterze. Niepowodzenie puczu zamiast wzmocnić pozycję centrum spowodowało dalsze osłabienie jego pozycji i kolejną falę deklaracji niepodległości poszczególnych republik.

Pod wpływem wydarzeń poglądy zaczął zmieniać także Gorbaczow. Wraz z przywódcami 10 republik związkowych przygotował wspólne oświadczenie na temat utworzenia związku na zasadach konfederacji. Jednym z pierwszych aktów nowopowstałej Rady Państw ZSRR było uznanie niepodległości Litwy, Łotwy i Estonii.

Ponadto rozpad ZSRR stanowił dla narodowości poszczególnych republik szansę na poprawę ich bytu. Wszelkie działania zmierzające do wprowadzania innych niż centralnie sterowana modeli gospodarki skazane były na niepowodzenie, gdyż w ZSRR wszystkie decyzje zapadały odgórnie w Moskwie. W związku z tym nie znajdowano możliwości poprawienia sytuacji ekonomicznej inaczej niż poprzez utworzenie własnego niepodległego państwa. W dążeniach niepodległościowych dużą rolę odgrywała również świadomość historyczna ludzi, którzy członkostwo ich republiki w ZSRR zaczęli postrzegać jako efekt pogwałcenia ich historycznego prawa do posiadania niezależnego państwa. Ludność republik radzieckich chciała też większego otwarcia na świat i wyjścia zza żelaznej kurtyny, było to możliwe tylko w sytuacji uzyskania niezależności od Moskwy.

Ostatecznie 21 grudnia 1991r. dokonał się ostatni akt demontażu imperium radzieckiego. W Ałma- Acie przywódcy 11 republik podpisali dokument o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw.

Skutki rozpadu ZSRR dla świata i Polski.

Rozpad bloku wschodniego nie byłby możliwy bez przemian wewnętrznych w imperium radzieckim istniejącym od 1922 do 1991r.

Świadomość nadchodzącej zapaści docierała do czołówki politycznej ZSSR, która dalej prowadziła swoją politykę. Powoli zmianie ulegała sytuacja w stosunkach wschód - zachód. Przełomowym momentem był 1985r., kiedy na przewodniczącego partii wybrano Michaiła Gorbaczowa. Do tej pory od śmierci Stalina władzę sprawowali ludzie pochodzący z aparatu partyjengo (Chruszczow, Breżniew, Andropow, Czernienko) teraz przywódcą został człowiek młodszy, wykształcony na Uniwersytecie Moskiewskim a do tego mający staż zagranicą. Był on osobą otwartą, która na stanowiska kierownicze kraju wprowadzała nowych ludzi.

Zespół Gorbaczowa wprowadził politykę PIERESTROJKI, czyli reformy zmierzające do odbiurokratyzowania działalności państwa w celu przybliżenia władz do społeczeństwa.

Chciano odciążyć gospodarkę i podatnika, oraz odprężenia stosunków z Zachodem.

Zasady nowej polityki zagranicznej Gorbaczowa;

Oprócz tego do rozpadu ZSRR przyczyniła się także sytuacja na jego terytorium.

Od 1989r. Gorbaczow zaczął mówić o błędach i deformacjach w polityce narodowościowej, postulując rozszerzenie praw republik i zagwarantowania faktycznego równouprawnienia narodów. Główną kwestią tego procesu było przywracanie statusu języka państwowego narodowym językom poszczególnych republik.

Drugą przesłanką podważającą imperium ZSRR były postulaty i deklaracje suwerenności poszczególnych republik. Kolejno miało to miejsce w Estonii 1988r., Litwie 1989r., Łotwie 1989r., Rosja, Ukraina, Białoruś i Mołdawia w1990r.

Trzecią przesłanką likwidacji ZSRR były proklamacje niepodległości poszczególnych republik. W kolejności uczyniły to Litwa, Estonia, Łotwa w 1990r. Następnie proklamowały to republiki słowiańskie i mołdawska, Uzbekistan, Turkmekistan, Tadżykistan, Azerbejdżan, Kazachstan i Kirgistan, Armenia, Gruzja w 1990r.

Okres panowania Gorbaczowa zaznaczył się jako droga do upadku całego systemu komunistycznego w Europie. Zasady takiej polityki zagranicznej budowały zaufanie państw zachodnich nie tylko, dlatego że je sformułowano, ale dlatego, że Gorbaczow ich przestrzegał, dzięki czemu zyskał wiarygodność i poparcie innych przywódców jak Regana, Busha i Tacher.

Swoją postawą rozbudził on nadzieje ludności ZSRR, że polityka przez niego proklamowana będzie dotyczyć polityki zewnętrznej i wewnętrznej. Jednak pojawili się też jego przeciwnicy, wywodzący się ze starej władzy, którzy w konsekwencji doprowadzili do rezygnacji Gorbaczowa 25.XII.1991r.

Jego następcą został Borys Jelcyn, który wraz z przywódcami Białorusi i Ukrainy podpisał w Puszczy Białowiejskiej pod Brześciem umowę o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw i zakończenie istnienia ZSRR (8.XII.1991r.) Umowa oznaczała wystąpienie z ZSRR przeciwko całej władzy wraz z Gorbaczowem na czele, co uznano za kryzys dotychczasowej państwowości. Finał nastąpił 21.XII.1991r. w Ałma - Acie, gdzie przywódcy 11 republik podpisali protokół do porozumienia białowieskiego o utworzeniu WNP. Oprócz republik założycielskich protokół podpisali przywódcy Azerbejdżanu, Armenii, Kazachstanu, Kirgistanu, Mołdawii, Tadżykistanu, Turkmekistanu, Uzbekistanu.

Skutki rozpadu ZSRR dla świata:

W wyniku rozpadu powstało kilkanaście nowych państw. Łącznie było ich 15, z czego część z nich otrzymała niepodległość.

ZSRR było imperium pewnej koncepcji politycznej i ekonomicznej, które w pewnych okresach było atrakcyjne, aż do momentu ujawnienia działalności zbrodniczej Stalina.

Po rozpadzie ZSRR załamaniu uległy partie komunistyczne w Europie. Ich pozycja znacząco się osłabiła.

Skutki rozpadu dotknęły również systemy państw zachodnich. Gdy nastąpił rozpad ZSRR w XII.1991r. w USA prezydentem był J. Bush, który starał się o kandydaturę po raz drugi. Pojawił się jego nowy konkurent, który propagował hasło „pora zająć się własnym domem”, co pobudzało w społeczeństwie amerykańskim świadomość poniesionych kosztów na rozpad ZSRR ze strony USA. Hasło mówiło o spadku nakładów na wszystkie dziedziny życia amerykańskiego.

W okresie Zimnej Wojny Finlandia była państwem neutralnym, co przyniosło jej ogromne korzyści. Powadziła handel z ZSRR i w wyniku tego przebudowała swoją gospodarkę na towary AGD w zamian za surowce strategiczne jakim były metale, pozwoliło to rozbudować flotę handlową kraju. Rozpad ZSRR spowodował, że Finlandia przeżyła największy kryzys gospodarczy w całej Europy. Bezrobocie sięgało 20%, miały miejsce strajki i liczne demonstracje.

Rozpad ZSRR spowodował załamanie na rynkach walutowych w świecie. Znacznie spadły kursy walut, a szczególnie kurs marki niemieckiej.

Dzięki rozpadowi Niemcy urosły do drugiej potęgi gospodarczej w świecie, zaraz po USA.

Rozpad ZSRR obniżył pozycję Turcji jako członka Paktu Północnoatlantyckiego, ponieważ kraj ten był w pakcie tylko, dlatego, że graniczył z ZSRR i w wyniku tego koncentrowały się tu oddziały amerykańskie wraz ze sprzętem wojskowym.

Skutki rozpadu ZSRR dla Polski:

Dzięki rozpadowi ZSRR Polska uzyskała całkowitą niepodległość, co dawało jej nowe możliwości. Polska zawarła traktaty polityczne z Czechosłowacją i Węgrami, z Ukrainą, Białorusią, Łotwą, Estonią, Rosją, Rumunią, Bułgarią i Gruzją. Nie mogła jednak dojść do porozumienia z Litwą aż do 1994r.

Polska, Czechy i Węgry tworzyły Trójkąt w czasie przygotowań do likwidacji Układu Warszawskiego i RWPG. W 1991r. Wałęsa, Havel i Gonez podpisali deklarację wyrażającą zgodę na ich rozwiązanie. Powstała Grupa Wyszehgradzka.

Pogłębiły się stosunki z państwami NATO i rozwijały nowe z Rosją.

Pojawiła się możliwość współkształtowania nowego porządku w Europie, włączenia w system polityczny, gospodarczy i prawny, oraz rozwój form współpracy regionalnej.

Wraz z państwami Trójkąta Polska utworzyła Komitet Współpracy Środkowoeuropejskiej by konsultować się w sprawach współpracy z EWG i restrukturyzacji swoich gospodarek.

Wspólnota Niepodległych Państw. Powstanie, charakter, główne cele, perspektywy.

Wspólnota Niepodległych Państw (WNP) - zinstytucjonalizowana forma współpracy międzynarodowej, obejmująca 12 z 15 państw, powstałych po rozpadzie ZSRR. Skład członkowski, przedmiot i zakres współpracy oraz struktura WNP kształtują się stopniowo.

Przebudowa ustroju ZSRR, podjęta w 1985 r. przez M. Gorbaczowa zakończyła się niepowodzeniem i rozpadem państwa w grudniu 1991 r. (ZSRR istniał 69 lat). Wobec niepowodzenia prób przekształcenia ZSRR w związek suwerennych państw, przywódcy trzech republik: Rosji, Ukrainy i Białorusi zawarli 8.12.1991 r. w Wiskuli pod Brześciem (Białoruś) porozumienie w sprawie utworzenia WNP (tzw. porozumienie białowieskie) otwarte dla wszystkich republik b. ZSRR, oraz innych państw, które uznają jego cele i zasady. W preambule dokumentu stwierdzono, że "ZSRR przestał istnieć jako podmiot prawa międzynarodowego oraz jako byt geopolityczny".

13.12.1991 r. w Aszhabadzie przywódcy 5 państw proradzieckich - Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenii i Uzbekistanu podjęli decyzję o przyłączeniu się do porozumienia.

21.12.1991 r. w Ałma Acie przedstawiciele 11 państw sygnatariuszy porozumienia, uczestników spotkania w Aszhabadzie oraz Azerbejdżanu, Armenii i Mołdawii podpisali protokół do porozumienia o utworzeniu WNP. Poza tym gronem pozostały Litwa, Łotwa, Estonia, a także Gruzja (Gruzja podpisała protokół 9.12.1993 r.)

Formalny proces wstępowania do WNP trwał 2 lata - ostatnim państwem, które ratyfikowało protokół była Mołdawia (8.04.1994 r.).

W deklaracji ałmaackiej zaznaczono, że WNP "nie jest państwem ani strukturą ponadnarodową". Państwa członkowskie zobowiązały się do koordynacji swych działań oraz do wypracowania wspólnego stanowiska w sprawach stanowiących przedmiot ich zainteresowania. Zgodziły się też na likwidację wszystkich struktur b. ZSRR na terenie WNP. Postanowiono również, że miejsce ZSRR zajmie Rosja, która w świetle prawa stała się kontynuatorem ZSRR.

Struktura organizacyjna WNP, początkowo dość luźna, stała się bardziej stabilna w wyniku uchwalenia statutu WNP (22.01.1993 r.). W WNP działają następujące organy kierownicze:

W latach 1992 - 1995 przyjęto w ramach WNP dziesiątki porozumień międzynarodowych. Do najważniejszych należą:

Współpraca w ramach WNP uzupełnia współpracę rozwijaną pomiędzy poszczególnymi jej członkami. Oddziałują na nią jednak niekorzystnie konflikty wewnętrzne i między poszczególnymi państwami należącymi do WNP (konflikty w obszarze b. ZSRR). Od połowy lat 90 ujawniły się silne tendencje dezintegracyjne. Przyczynami tego były: brak wypracowanej oraz spójnej koncepcji integracji, niepowodzenie transformacji gospodarczo - społecznej w Rosji i innych państwach WNP, brak wspólnych idei i wartości, a niekiedy interesów państw członkowskich. Mimo, iż do 1998 r. przygotowano ok. 800 układów i porozumień, nie uzyskano większych efektów praktycznych.

Generalnie działania integracyjne o charakterze gospodarczo - politycznym od połowy lat 90 można podzielić na dwie grupy państw:

  1. państwa zorientowane na współpracę i integrację z Rosją.

  2. państwa inicjujące współpracę bez udziału Rosji.

Do pierwszej grupy można zaliczyć:

  1. Wspólnotę Zintegrowanych Państw (Rosja, Białoruś, Kazachstan i Kirgistan), która powstała 29.03.1996 r. i zakłada utworzenie integracji ze wspólnym rynkiem gospodarczym oraz unią płatniczą,

  2. Związek Białorusi i Rosji, utworzony 2.04.1996 r., przewidujący wspólny rynek, unię płatniczą na bazie rubla oraz konfederację obu państw.

Do drugiej grupy zalicza się:

  1. Środkowoazjatycki Obszar Gospodarczy (Kazachstan, Uzbekistan i Kirgistan), który powstał w 1994 r. i przewiduje wspólny rynek, a potem unię płatniczą,

  2. Wschodnioeuropejska Unia Celna (jako tymczasowa nazwa z udziałem Ukrainy i Mołdowy). Planuje utworzenie unii celnej, a dalej przystąpienie do CEFTA,

  3. Wspólny Obszar Graniczny i Obrony między Kazachstanem a Kirgistanem, zakładający wzajemną pomoc w kwestii bezpieczeństwa zewnętrznego,

  4. Współdziałanie informacyjne osi Gruzja/Ukraina/Azerbejdżan/Mołdowa, określane skrótem GUAM, zmierzające do wypracowania sprawnych dróg tranzytowych dla ropy naftowej i gazu ziemnego w rejonu Morza Kaspijskiego, przy ominięciu terenu Rosji.

Obecnie WNP coraz bardzie upodobnia się do organizacji międzynarodowej.

24.03.1994 r. uzyskała status obserwatora ONZ.

Jak doszło do zjednoczenia Niemiec? (przesłanki wewnętrzne i zewnętrzne)

Po ostatecznej klęsce Hitlera w 1945 r., Niemy zostały podzielone na 4 strefy okupacyjne. Każda strefa była kontrolowana przez jedno ze zwycięskich mocarstw - St. Zjednoczone, Wielką Brytanię, Francję i ZSRR. Berlin znalazł się w strefie radzieckiej, jednak także został podzielony na 4 sektory okupacyjne. W wyniku zimnej wojny ukształtował się nowy podział kraju - w 1949 r. strefy amerykańska, brytyjska i francuska zostały połączone i utworzyły Republikę Federalną Niemiec (RFN) ze stolicą w Bonn, natomiast na terenie strefy radzieckiej powstała Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD) ze stolicą w Berlinie Wschodnim. Berlin Zachodni utworzony z zachodnich sektorów okupacyjnych, stał się odrębną jednostką polityczną, pozostająca w ścisłym związku z RFN. Niemcy zostały podzielone na 2 odmienne systemy (bloki państwowe) pod przywództwem wielkich mocarstw. Był to podział sztuczny. RFN stała się typowym krajem zachodnim o charakterze demokratycznym, który został członkiem sojuszu wojskowego NATO, EWG i innych zachodnioeuropejskich organizacji integracyjnych. NRD natomiast zamieniła się w państwo wzorowane na modelu radzieckim, z jedną partią komunistyczną - Niemiecką Socjalistyczną Partią Jedności (SED).

Z politycznego punktu widzenia w ciągu następnych 40 lat prawie nic się nie zmieniło, natomiast jeśli chodzi o gospodarkę, RFN wkrótce stała się najbogatszym krajem europejskim, podczas gdy NRD, podobnie jak inne kraje socjalistyczne, zaczęła zostawać w tyle. Niezadowolenie społeczne znalazło swój wyraz w masowych ucieczkach obywateli NRD na Zachód, którym kres położyła budowa muru berlińskiego w 1961 r. Od tej pory społeczeństwo wschodnioniemieckie podlegało ściślejszej kontroli państwa, czemu pomóc miała obecność licznych jednostek wojsk radzieckich oraz działalność rozbudowanego aparatu służb specjalnych (tajna policja tzw. Stasi).

Od początku utworzenia Niemiec Zachodnich połączenie dwóch państw niemieckich było głównym celem konstytucyjnym. Podejście do jego realizacji było różne. Władzę w RFN sprawowała partia chadecka - Chrześcijańska Demokracja (CDU/CSU), która możliwość zjednoczenia Niemiec widziała w zwycięstwie całego systemu zachodniego nad obozem państw socjalistycznych. Wg K. Adenauera (kanclerz w latach 1949 - 63 r.) RFN nie uzna NRD jako suwerennego podmiotu stosunków międzynarodowych, nie będzie także utrzymywać stosunków z żadnym państwem, które będzie je utrzymywało z NRD.

St. Zjednoczone i ZSRR zawarły porozumienie na temat ograniczenia produkcji broni atomowej, zmniejszenia liczebności posiadanych rakiet. Istniało przekonanie, że naruszenie istniejącego podziału w świecie drogą zbrojną jest nierealne. Należało poszukać innej drogi do zjednoczenia Niemiec. Twórcą nowej strategii był W. Brandt, który uważał, że Niemiec nie uda się zjednoczyć drogą walki i konfrontacji z ZSRR i systemem państw socjalistycznych, ale drogą porozumienia i zbliżenia do NRD (np. poprzez nawiązanie stosunków dyplomatycznych i współpracy) w celu zmiany wewnętrznego układu sił. W 1969 r. rządy w RFN objęła koalicja SPD-FDP, kanclerzem został W. Brandt (szef partii socjaldemokratycznej SPD). Sformułował on nową politykę wschodnią państwa zachodnioniemieckiego.

Na przełomie lat 60-tych i 70-tych w stosunkach międzynarodowych między wschodem i zachodem postępuje proces odprężenia. Doszło do porozumienia o wyrzeczeniu się użyci siły. W 1975 r. na konferencji w Helsinkach uregulowano zasady współpracy wschodnio-zachodniej w dziedzinie militarnej, gospodarczej i obrotu ludzi.

Odbyły się tajne rozmowy między przywódcami St. Zjednoczonych a SPD, dotyczące sposobu rozwiązania kwestii niemieckiej w przyszłych latach. Prezydentem St. Zjednoczonych był wówczas Nixon, który wspierał nową linię polityki wschodniej Niemiec. Polityka ta polegała głównie na uznaniu granicy polskiej i NRD. Rezultatem nowego kursu politycznego była wizyta w sierpniu 1970 r. niemieckiego kanclerza W. Brandta w Moskwie. Była to pierwsza wizyta od 15 lat (w 1955 r. był tam Adenauer). W. Brandt podpisał układ o wzajemnych stosunkach pomiędzy RFN a ZSRR, który spotykał się ze sprzeciwem reprezentantów Chrześcijańskiej Demokracji w RFN. Uważali oni, że uznanie stosunków istniejących w Europie i stref podziału wpływów jest przejawem niedopuszczalnego przestępstwa. W 1974 r. W. Brandt przestał być kanclerzem, jego następcą został H. Schmitt. W 1982 r. utworzono nową koalicję CDU/CSU i FDP i kanclerzem został H. Kohl. W tym czasie NRD nie ma oficjalnych stosunków dyplomatycznych z RFN. Rozwija się natomiast nieoficjalny handel zagraniczny. Coraz bardziej dostępna jest wzajemna informacja, np. radio, telewizja.

Przełomowym elementem dla zmiany biegu wydarzeń jest dojście do władzy w ZSRR w 1985 r. M. Gorbaczowa. W 1987 r. do Moskwy przyjechał prezydent Niemiec, a jesienią 1988 r. kanclerz H. Kohl. Wg Gorbaczowa próby obalenia tego co ukształtowało się przy użyciu siły nie byłoby dobre.

W lecie 1989 r. historyczne wydarzenia w Polsce i na Węgrzech dramatycznie zmieniły sytuację. Dziesiątki tysięcy obywateli NRD przebywających na wczasach na Węgrzech mogło swobodnie przekroczyć świeżo otwartą granicę z Austrią i uciec na Zachód. W kraju nasiliły się żądania reform i demokratyzacji, powstały nowe ugrupowania polityczne i partie, takie jak Nowe Forum czy Demokratyczny Przełom. NRD ogarnęła fala masowych demonstracji.

W dniach 6-7 października 1989 r. w Berlinie odbyły się obchody 40-lecia istnienia NRD. Pojawił się na nich M. Gorbaczow, który dał wyraźnie do zrozumienia, że wojska radzieckie nie będą interweniować w celu ratowania upadającego reżimu. 9 i 10 listopada w dwóch największych miastach NRD (w Lipsku i Dreźnie) odbyły się demonstracje przeciwko Honeckerowi, którego polityka nie korespondowała z przemianami innych otaczających krajów. 18 października, w nadziei na uspokojenie społeczeństwa, komuniści odwołali Honeckera z funkcji partyjnych i ogłosili chęć wprowadzenia umiarkowanych reform. Nie usatysfakcjonowało to jednak obywateli NRD, pod naciskiem których nowy przywódca partyjny - Egon Krenz, zmuszony był ogłosić zniesienie ograniczeń w podróżach na Zachód, co zakończyło się zburzeniem muru berlińskiego w dniu 9 listopada 1989 r. Około 3 mln obywateli NRD przekroczyło dawną granicę Berlina.

Nie mogło to się stać bez wyraźnego stanowiska Gorbaczowa i zgody na Kremlu. Na obszarze NRD stacjonowała 350-tysięczna armia radziecka, która strzegła granicy systemu radzieckiego. Nie ruszyła się ona z miejsca, bo takie były rozkazy.

Kanclerz H. Kohl w ciągu kilkunastu godzin przygotował stanowisko rządu i 10-punktowy plan określający stanowisko wobec tej sytuacji. Plan ten nazwano „Planem uspokojenia sytuacji i rozwiązania kwestii Niemiec”. Głównym celem było przywrócenie jedności drogą integracji. W tym celu podjęto następujące kroki:

Egon Krenz, z powodu wyjścia na jaw szczegółów dotyczących jego przeszłości, zmuszony został do rezygnacji, a jego miejsce zajął Hans Modrow, który był gotowy na przeprowadzanie rzeczywistych reform. W marcu 1990 r. przeprowadzono pierwsze wolne wybory. Triumf wyborczy odnieśli chadecy (Chrześcijańska Demokracja), którzy w ten sposób stali się partią rządząca zarówno w RFN, jak i w NRD.

Kanclerz RFN - H. Kohl, także dążył do szybkiego połączenia obu państw niemieckich. Pierwszym poważnym krokiem w tym kierunku było wprowadzenie w lipcu 1990 r. unii walutowej. Podstawową przeszkodą w zjednoczeniu pozostawała obecność na terenie NRD oddziałów radzieckich oraz fakt, że ZSRR przeciwstawiał się idei przystąpienia Niemiec do NATO. Na spotkaniu z Gorbaczowem H. Kohl obiecał przyznanie ZSRR wysokich kredytów, które wzmocnią kulejącą gospodarkę radziecką, w zamian za zgodę na wycofanie oddziałów Armii Czerwonej z NRD i na zjednoczenie Niemiec. 3 października 1990 r. Niemcy ponownie stały się jednym państwem, a w przeprowadzonych w grudniu pierwszych od 1932 r. ogólnoniemieckich wyborach zwycięstwo odnieśli chadecy i H. Kohl.

Sprawa zjednoczenia Niemiec rozegrała się na linii porozumienia między Gorbaczowem a Reaganem. Dla St. Zjednoczonych zjednoczenie Niemiec było postrzegane jako znaczący element walki z komunizmem. Niemcy widziały we wsparciu tego kraju jedyną możliwość osiągnięcia zjednoczenia. St. Zjednoczone nie chciały osiągnąć tego celu bez ZSRR.

Do zawarcia traktatu o zjednoczeniu Niemiec doprowadziło porozumienie, które powołano konferencją 2 + 4 w maju 1990 r. W konferencji tej wzięło udział:

W ciągu 3 posiedzeń określono warunki zjednoczenia Niemiec:

Najważniejsze postanowienia traktatu o zjednoczeniu Niemiec

Los Niemiec po II wojnie światowej został podpisany na konferencji w Poczdamie w 1945r. Podzielono je wówczas na 4 strefy okupacyjne. W cztery lata później połączono 3 strefy i powstała Niemiecka Republika Federalna po stronie zachodniej. Po stronie wschodniej pozostała Niemiecka Republika Demokratyczna. Podział ten rozerwał Niemcy i wprowadził w dwie strefy polityczne. Połączenie tych dwu państw niemieckich było założeniem w konstytucji RFN - „będą całością, jeśli będą do nich wchodziły inne części Niemiec”.

Przełomowym momentem w procesie łączenia było dojście do władzy Gorbaczowa w ZSRR w 1985r., ponieważ zadeklarował on, że jego państwo nie będzie nic rozstrzygać za pomocą siły oraz, że ZSRR nie będzie mieszać się w sprawy wewnętrzne innych państw.

Kolejnym ważnym etapem były pierwsze demokratyczne wybory w Polsce w 1989r., które wskazywały nowy system polityczny w Europie po stronie bloku wschodniego.

W X.1989r. w Berlinie po stronie wschodniej doszło do zburzenia muru berlińskiego, który stanowił granicę pomiędzy RFN a NRD. Władze komunistyczne pozostały jakby obojętne i nie zareagowały zbrojnie. Decyzje o nie podejmowaniu interwencji zbrojnej i pozostaniu wojsk w koszarach podjął Gorbaczow. Po tym wydarzeniu pojawił się Plan uspokojenia sytuacji i rozwiązywania kwestii Niemiec. Chciano przywrócić jedność drogą integracji na zasadach łączenia z EWG, tak by do systemu zachodniego przyłączone zostało NRD. Otworzono drogi, uruchomiono telekomunikację, a także udzielano pomocy humanitarnej Niemcom Wschodnim.

Połączenie Niemiec faktycznie rozegrało się pomiędzy ZSRR (Gorbaczow) a USA (Bush). USA określiły to za pożądane. Dla nich oznaczało to koniec walki z komunizmem, gdyż Niemcy były ich sojusznikiem i jednocześnie nie chciały zjednoczenia bez porozumienia z ZSRR.

Od 1990r. miały miejsce konferencje „2+4”:

W ciągu trzech posiedzeń ustalono warunki traktatu. Określono podstawowe sprawy odnośnie traktatu (Bonn). Następnie Bundestag i Izba Ludowa przyjęły warunki traktatu i ostatecznie potwierdziły granice Polski (Mazowiecki) (Paryż). 12.XII.1990r. w Moskwie podpisano Układ o ostatecznym uregulowaniu sprawy Niemiec.

Postanowienia Układu o ostatecznym uregulowaniu sprawy Niemiec.

Skutki zjednoczenia Niemiec w sferze gospodarczej

Wyznacznikiem statusu Niemiec po zjednoczeniu jest kluczowe położenie w centrum Europy i duży potencjał ekonomiczny. W Europie brak państwa, które zrównoważyłoby siłę Niemiec. Wartość PKB wzrosła pięciokrotnie od lat 50. Z ich pozycją na rynkach muszą się liczyć wszystkie kraje. Niemcy stały się 3 mocarstwem ekonomicznym (po USA i Japonii).

Niemcy poniosły wysokie koszty związane ze zjednoczeniem, czego konsekwencją stały się narastające problemy gospodarcze. Wzrastało zadłużenie państwa i bezrobocie. Drastycznie spadał eksport, co wiązało się z wysokimi kosztami produkcji i spadkiem tempa wzrostu wydajności. Niemcy jednak nastawiły się na utrzymanie swej pozycji i szybkie podołanie recesji. Służyły temu posunięcia ekonomiczne (inwestycje

w nowe miejsca pracy, obniżenie podatków od dochodów uzyskiwanych z działalności gospodarczej) oraz finansowanie nauki i badań. Uznając, że przyczyną niepowodzeń Niemiec był niski poziom udziału najwyższej-technologii w produktach, postanowiono zwiększyć badania, a do tego czasu nasycić gospodarkę technologią importowaną. Od 1994 r. Niemcy zaczęły odnotowywać wzrost gospodarczy i wysoką produktywność, a stan zadłużenia nie przekroczył 50% PKB. Wzrosła siła marki~(będąca główną walutą w Europejskim Systemie Walutowym i drugą po dolarze walutą-rezerwową) i pozycja eksportera. Zaczął być kreowany nowy obszar handlowy (podobny poziom w eksporcie na rynki byłych krajów socjalistycznych i USA). Dynamicznie rosły aktywa niemieckich banków. Niemcy sfinansowały w granicach 30% budżet EWG. W zakresie gospodarki Niemcy stanowią ważny element ekonomicznego ładu, współdecydują o perspektywach rozwoju Północy, a przez swą pomoc i Południa. Najbiedniejsze państwa otrzymują tę pomoc w formie bezzwrotnej, inne w formie niskoprocentowych kredytów spłacanych po 10 latach. Pomoc głównie dotyczy zwalczania nędzy, ochrony środowiska, szkolnictwa.

12. Kryzys bałkański.

- Rozpad Jugosławii. Przyczyny i skutki

- Wojna domowa w Bośni

- Sprawa Kosowa

Jednym z najbardziej wstrząsających wydarzeń początku lat 90 był rozpad Jugosławii. Dezintegracji państwa towarzyszyła wojna domowa, w czasie której miały miejsce zbrodnie przeciwko ludzkości na skalę nie spotykaną w europie od czasów II wojny światowej.

Do roku 1991 Jugosławia była największym państwem bałkańskim. Różnorodność etniczna ludności tego państwa była wynikiem długich procesów historycznych. Mieszkańcy Jugosławii byli w większości potomkami Słowian południowych, którzy osiedlili się na tych terenach między V a VII wiekiem naszej ery. Z biegiem czasu różnice między poszczególnymi grupami Słowian zaczęły się pogłębiać. Słoweńcy i Chorwaci zamieszkujący północno-zachodnie obszary późniejszej Jugosławii przyjęli religię katolicką i zaczęli używać alfabetu łacińskiego, natomiast Serbowie, Czarnogórcy i Macedończycy, których siedziby znajdowały się na południu, przeszli na prawosławie. Narody te znalazły się więc w odmiennych obszarach kulturowych, co miało wpływ na rozwój ich tożsamości. Serbowie i Chorwaci stworzyli w średniowieczu liczące się państwa. Chorwacja została jednak w końcu wchłonięta przez Węgry, a następnie weszła w skład austriackiego imperium Habsburgów. Serbia , tak jak większość Bałkanów dostała się pod panowanie tureckie, tylko górzysta Czarnogóra broniła jeszcze jakiś czas swej niezależności. Na obszarze Bośni i Hercegowiny czynniki natury politycznej i religijnej doprowadziły do nawrócenia się znacznej części ludności tego obszaru na islam. W rezultacie muzułmanie bośniaccy, choć w większości pochodzenia słowiańskiego, utworzyli odrębną grupę etniczną.

Schyłek potęgi Turcji pozwolił Austro-Węgrom zwiększyć wpływy na Bałkanach i zaanektować Bośnię i Hercegowinę. Tymczasem w roku 1882 Serbia odzyskała niepodległość, a wielu Serbów dążyło do wyzwolenia innych narodów południowosłowiańskich spod rządów austriackich.

28 czerwca 1914 roku działacze organizacji terrorystycznej Młoda Bośnia przeprowadzili zamach na Franciszka Ferdynanda, austriackiego następcę tronu, podczas jego wizyty w Sarajewie. To pozornie mało istotne wydarzenie doprowadziło do wybuchu I wojny światowej.

Klęska Austro-Węgier w roku 1918 sprawiła, że ludy Europy południowo-wschodniej mogły samodzielnie decydować o własnym losie. W atmosferze entuzjazmu w grudniu 1918 powołano do życia Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców z królem serbskim jako konstytucyjną głową państwa. Wkrótce jednak ujawniły się konflikty polityczne i etniczne wywołane niezadowoleniem Chorwatów, a potem także Macedończyków z dominacji serbskiej. W odpowiedzi na to król Aleksander I (rządzący w latach 1921 - 34) zorganizował w roku 1929 zamach stanu , w wyniku którego uzyskał praktycznie władzę dyktatorską. W nadziei na to, że nazwa państwa może dać obywatelom poczucie tożsamości, zmienił ją na „Jugosławia” - „państwo Słowian południowych”.

Skutki II wojny światowej

W roku 1941 Niemcy zaatakowali Jugosławię i wkrótce zajęli cały kraj. Większa część państwa została podzielona na strefy: niemiecką, włoską i węgierską. W Chorwacji ustanowiono marionetkowy rząd tzw. ustaszy pod kierownictwem Ante Pavelića. Rząd ten był odpowiedzialny za zamordowanie wielu Serbów, Żydów i Cyganów. W Jugosławii powstał bardzo silny ruch oporu, jednak podzielony on był na dwa rywalizujące odłamy. Partyzanci komunistyczni pod przywództwem Josipa Tito wyszli zwycięsko z rywalizacji z lojalistycznymi czetnikami i po zakończeniu wojny przejęli władzę. Sprzeciw Tito wobec Stalina doprowadził w roku 1984 do opuszczenia przez Jugosławię bloku komunistycznego. Choć Jugosławia stała się tzw. państwem niezaangażowanym, jej ustrój polityczny pozostał nie zmieniony, a rządy wciąż sprawowała partia komunistyczna.

Republika federacyjna

Po wojnie Jugosławia stała się republiką federacyjną, to znaczy związkiem państw, które zachowały duży zakres samodzielności, jednak przekazały część władzy rządowi centralnemu. Federacja jugosłowiańska składała się z sześciu republik (Słowenia, Czarnogóra, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Serbia i Macedonia) i dwóch okręgów autonomicznych (Wojwodina i Kosowo).

Serbowie byli największą grupa etniczną w Jugosławii - stanowili około 36% populacji. Poza Serbią i Czarnogórą, której mieszkańcy byli blisko spokrewnieni z Serbami, Serbowie stanowili większość mieszkańców Wojwodiny. Silna mniejszość serbska zamieszkiwała Bośnię i Hercegowinę, Chorwację i Kosowo. Słusznie lub nie, inne grupy etniczne doszły do przekonania, że Serbowie usiłowali zdobyć dominację w państwie. Do grup tych należeli Słoweńcy, Chorwaci, muzułmanie, Macedończycy, albańska ludność Kosowa i silna mniejszość węgierska w Wojwodinie.

Początek końca

Tak jak w innych państwach komunistycznych, w „socjalistycznej” Jugosławii, w której władzę sprawował Josip Broz Tito, problemy etniczne uważano za nieistotne. Jednaj pod koniec lat 70, kiedy w gospodarce jugosłowiańskiej pojawiły się problemy, napięcia ujawniły się. Ich rezultatem było pogłębienie się i tak znacznych różnic w poziomie życia miedzy bogatymi republikami zachodnimi - Słowenią i Chorwacją, a resztą państwa. Słoweńcy i Chorwaci coraz silniej sprzeciwiali się płaceniu wysokich podatków, by wspomagać biedniejsze części kraju. Był to dowód, że pomimo 60 lat życia w jednym państwie obywatele Jugosławii nie uważali się za jeden naród.

Od śmierci Tito w roku 1980 Jugosławią kierował zespół składający się z przedstawicieli wszystkich republik i okręgów autonomicznych. Reformy Michała Gorbaczowa w latach 80 wywarły wpływ na sytuacje w Jugosławii. Kryzys gospodarczy i napięcia etniczne w połączeniu z liberalizacją okazały się czynnikami destabilizującymi.

Pod koniec roku 1988 rząd podał się do dymisji. W Słowenii nasiliły się tendencje separatystyczne. Poważne problemy etniczne ujawniły się w Kosowie. Serbowie zamieszkujący ten region od kilku lat uskarżali się na dyskryminacje ze strony albańskiej większości. W roku 1988 wstawił się za nimi lider partii komunistycznej w Serbii, Slobodan Milosević, który rozpoczął kampanię na rzecz poddania Kosowa i Wjwodiny pod bezpośrednią kontrolą Serbską. Wciąż nie ma pewności, czy Milosević marzył o stworzeniu czystej etnicznie „ Wielkiej Serbii”, czy usiłował przejąć kontrole nad federacją. Pewne jest jednak, że tłumy Serbów demonstrowały poparcie dla jego polityki. W Wojwodinie kampania miejscowych Serbów doprowadziła do obalenia członków samorządu lokalnego i zastąpienia ich ludźmi popierającymi Milosevića. Jednak Albańczycy w Kosowie wciąż stanowczo sprzeciwiali się proponowanym zamianom. W roku 1989 sytuacja wciąż się pogarszała. Nowy premier, Ante Marković usiłował przeforsowywać reformy gospodarcze, lecz jego starania zostały zniweczone przez konflikty wewnątrz partii. Z pomocą marionetkowego zgromadzenia ustawodawczego w Kosowie Serbowie zmienili konstytucję okręgu, w praktyce znosząc jego autonomię; Albańczycy gwałtownie protestowali. Słoweńcy mogli poczuć się zagrożeni ambicjami Serbów lub tez potraktowali je jako pretekst do zagrożenia wystąpieniem federacji. W dyskusji, która się wywiązała Chorwaci poparli Słoweńców przeciwko Serbii i Czarnogórze. W roku 1990 w reakcji na wydarzenia w Europie Środkowowschodniej Jugosłowiańska Partia Komunistyczna zgodziła się na wprowadzenie rządów wielopartyjnych. Sama partia właściwie już się rozpadła, a jej kierownictwo w poszczególnych republikach prowadziło niezależna politykę; była ona silniej zorientowana na obronę interesów narodowych niż na utrzymanie solidarności wewnątrzpartyjnej. W wyborach, które odbyły skię jeszcze w tym samym roku zreformowane partie komunistyczne osiągnęły zadowalające rezultaty w większości regionów Jugosławii, jednak tylko w Serbii i Czarnogórze utrzymały się przy władzy. Partia Milosevića przemianowana z komunistycznej na socjalistyczną odniosła, wraz z partiami sojuszniczymi zdecydowane zwycięstwo w tych republikach. Znaczącym wydarzeniem była łatwa wygrana trzech partiii narodowych nad komunistami w Bośni i Hercegowinie. Konflikty zaostrzyły się. Reakcja na silny opór w Kosowie były coraz ostrzejsze działania zmierzające do zniszczenia pozcucia tożsamości narodowej kosowskich Albańczyków. W Chorwacji mniejszość serbska (12%) ludności zorganizowała referendum, którego uczestnicy opowiedzieli się za autonomia i po starciach z chorwackimi siłami bezpieczeństwa rozpoczęła rebelię. Najsilniejszym ciosem dla państwa jugosłowiańskiego było grudniowe referendum w Słowenii, w którym zdecydowane zwycięstwo odnieśli zwolennicy ogłoszenia niepodległości. Teraz tylko Serbia i Czarniogóra chciały utrzymania silnej, scentralizowanej federacji. Po swojej stronie miały jednak zdominowaną przez Serbów armię federalną. Kontrola nad wojskiem miała w przyszłosci da ć Serbom poważną przewagę.

Wojna w Jugosławii

Mimo to w roku 1991 sytuacja wymkneła się spod kontroli. Jeszcze w 1989 roku w nieoficjalnym referendum Słoweńcy wypowiedzieli się za pełną suwerennością. W maju Chorwaci głosowali za secesją, a 25 czerwca Chorwacja i Słowenia proklamowały niepodległość. W Słowenii wybuchły walki, jednak pozycje armii federalnej w tym rejonie były zbyt wysunięte i wojska jugosłowiańskie szybko się wycofały. W Chorwacji oddziały federalne wsparły dążenia miejscowych separatystów serbskich, którzy domagali się secesji i przyłączenia się do Serbii. Wybuchła otwarta wojna, w której tysiące ludzi zginęło, a setki tysięcy zostało bez dachu nad głową. Serbowie odnieśli sukces, zajmując około 30% terytorium Chorwacji, zanim walki zaczęły wygasać. Rozpad Jugosławii postępował szybko - we wrześniu ogłosiła niepodległość Macedonia, a w październiku Bośnia i Hercegowina. Podejmowane przez EWG i ONZ prośby doprowadzenia do zawieszenia broni w Chorwacji nie powiodły się. Zachód z niechęcią przyglądał się rozpadowi Jugosławii i wkrótce zaczął krytykować „ambicje serbskie”. Niemcy rozpoczęli kampanie polityczna, która doprowadziła do uznania niepodległości nowych republik przez państwa EWG, co niektórzy interpretowali jako próbę potwierdzenia ich hegemonii w tej organizacji. Serbowie i Czarnogórcy proklamowali powstanie nowego, mniejszego państwa jugosłowiańskiego składającego się z dwóch republik. Walki w Chorwacji zakończyły się.

Jednak wojna przeniosła się na terytorium Bośni. Struktura etniczna ludności tego kraju była bardzo zróżnicowana - dwie piąte stanowili muzułmanie, jedną trzecią Serbowie a jedną piąta Chorwaci.

W marcu 1992 roku Serbowie bośniaccy proklamowali powstanie własnej republiki. Nie uzyskali oficjalnego poparcia Milosević, jednak przedstawiciele ONZ uważali, że w ten sposób prezydent serbski stara się odwrócić uwagę od faktu, że centrum kierownicze republiki znajdowało się w Serbii. Serbowie bośniaccy uznani zostali za winnych wybuchu walk w Bośni. Na nową Jugosławię nałożono drastyczne sankcje. Sądzono, że dzięki temu jej rząd wywierał będzie presje na Serbów bośniackich. Jednakże czas pokazał, że Milosević nie miał zbyt dużej kontroli nad swymi ziomkami w Bośni.

Do Bośni wysłano siły pokojowe ONZ, jednak odniosły one tylko ograniczone sukcesy nadzorując zawieszenie broni, docierając z pomocą humanitarną do okrążonych i głodujących miast, a później tworząc strefy bezpieczne dla muzułmanów. W sierpniu 1992 roku świat zaszokowały doniesienia o przerażających warunkach panujących w serbskich obozach dla jeńców i oskarżonych i oskarżono Serbów o prowadzenie polityki czystek etnicznych. Później okazało się, że zbrodnie na ludności innej niż serbska popełniane były przez wszystkie strony konfliktu. W każdym razie USA i inne państwa, choć głośno potępiały Serbów, nie skore były do interwencji wojskowej.

W roku 1993 Serbowie kontrolowali już 70% terytorium Bośni. W kwietniu sytuacja skomplikowała się jeszcze bardziej, gdyż muzułmanie i Chorwaci zaczęli walczyć przeciwko sobie. ONZ odniosła pewien sukces, zmuszając Serbów do opuszczenia wzgórz wokół okrążonego Sarajewa.

Plany porozumienia pokojowego opartego na istnieniu wielonarodowego państwa bośniackiego zostały porzucone i zaproponowano podział wzdłuż granic etnicznych. Muzułmanie, najwięksi przegrani tej wojny, niechętnie się na to godzili, lecz nie mieli wyboru.

Pyzy udziale mediatorów amerykańskich, w grudniu 1995 roku w Dayton podpisano układ pokojowy. Bośnia została podzielona na federację chorwacjo-muzułmańską i republikę Serbów bośniackich. Do Bośni wysłane zostały siły Nato mające nadzorować wprowadzenie warunków układu i zapewnić stabilizację. Chociaż walki ustały, konflikt etniczny nie został zażegnany, sytuacja polityczna nie ustabilizowała się, istnieją także wciąż poważne problemy gospodarcze.

48


Wyszukiwarka