ZAGADNIENIA DO EGZAMINU Z PRZEDMIOTU POLITYKA GOSPODARCZA I SPOŁECZNA

1. Scharakteryzuj politykę gospodarczą i społeczną, jej cele, funkcje i instrumenty w Polsce w okresie transformacji ustrojowej, po przystąpieniu Polski do UE.

2. Wymień podstawowe metody badawcze i instrumenty oddziaływania państwa na gospodarkę.

3. Omów doktryny społeczno-ekonomiczne mające wpływ na kształt polityki gospodarczej i społecznej.

4. Wymień konieczne warunki istnienia gospodarki rynkowej, jej cechy oraz funkcje państwa w gospodarce na przykładzie Polski, w tym też po przystąpieniu do UE.

5. Scharakteryzuj szarą strefę gospodarczą, główne obszary jej występowania i sposoby ograniczania.

6. Wymień i scharakteryzuj formacje społeczno-ekonomiczne, systemy i modele gospodarcze.

7. Omów podstawowe zasady i istotę społecznej gospodarki rynkowej po przystąpieniu Polski do UE.

8. Scharakteryzuj PKB i PNB jako podstawowe wskaźniki określające wzrost gospodarczy.

9. Określ istotę i funkcje prognoz, programów i planów gospodarczych oraz rolę planowania gospodarczego w makroskali.

10. Scharakteryzuj infrastrukturę gospodarczą i społeczną kraju oraz jej funkcje, a także problemy jakie występują w tej dziedzinie.

11. Scharakteryzuj politykę ekonomiczną w stosunku do małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Dlaczego jest ona tak istotna w gospodarkach rynkowych ( np. w krajach UE).

12. Określ podstawowe zasady modyfikowanej wspólnej polityki rolnej UE i jej stosowanie w Polsce, m.in. z uwzględnieniem naszej struktury agrarnej.

13. Scharakteryzuj politykę regionalną UE i jej budżetowe wspieranie z uwzględnieniem Polski.

14. Omów znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w polskiej gospodarce i główne dziedziny inwestowania kapitału zagranicznego.

15. Scharakteryzuj zasoby pracy i zmiany na rynku pracy w Polsce w okresie transformacji ustrojowej, bezrobocie i sposoby jego zmniejszania na tle krajów UE.

16. Scharakteryzuj główne problemy mieszkalnictwa i polityki mieszkaniowej w Polsce.

17. Scharakteryzuj politykę oświatową Polski oraz politykę innowacyjną na tle krajów UE.

18. Scharakteryzuj politykę ochrony zdrowia w Polsce, główne jej problemy na tle krajów UE.

19. Scharakteryzuj integrację walutową UE oraz procedury przystępowania nowych członków UE do strefy EURO. Sytuacja Polski w tym zakresie.

20. Polityka zabezpieczenia społecznego w Polsce.

21. Scharakteryzuj strategię lizbońską UE i jej znaczenie dla modernizacji i rozwoju gospodarki Polski.

22. Scharakteryzuj wspolna polityke handlowa UE

23. scharakteryzuj wspolna polityke rolna UE

1. SCHARAKTERYZUJ POLITYKĘ GOSPODARCZĄ, SPOŁECZNĄ, JEJ CELE, FUNKCJE, INSTRUMENTY I PODMIOTY ORAZ INFRASTRUKTURĘ.

Instrumenty polityki gospodarczej

1. Podatki. Podstawowy instrument. Cały system podatkowy. To czy podatki wysokie czy niskie. Ulgi podatkowe.

2. Stopy procentowe. Można nimi wpływać na postępowanie obywateli. Gdy podniesiemy stopy procentowe to zachęcamy do oszczędzania, lokowania, gromadzenia, gdy opuścimy stopy procentowe to wtedy ludzie będą brać kredyty, będą wydawać pieniądze. Ma to wpływ na cele gospodarki. Możemy przez to zwiększać zaufanie do polskiej waluty.

3. Kurs walutowy. Możemy na przykład na ruch turystyczny. Wzmacnianie waluty wpływa wyjazdom na świat, ponieważ świat staje się tani. Ale im mocniejsza waluta to nasz kraj staje się drogi dla innych i mało przyjeżdża turystów. Mocna waluta to import a słaba export.

4. Kredyty preferencyjne. Poprzez takie kredyty możemy niektórych preferować. Na przykład żeby zmienić strukturę wieku w rolnictwie dajemy kredyty preferencyjne dla młodych rolników.

Każda polityka ma swój zestaw instrumentów.

Cele polityki gospodarczej

Na Zachodzie w krajach wysokorozwiniętych istnieją trzy główne cele:

• utrzymywanie bezrobocia na jak najniższym poziomie, ograniczenie bezrobocia. To priorytet w Unii Europejskiej. Bezrobocie - tam gdzie osoba przez dłuższy czas pozostająca bez pracy i aktywnie jej poszukująca nie może jej znaleźć. Na bezrobocie mogą wpływać niezależne czynniki na przykład wyż demograficzny. Bezrobocie np. w '90 wynosiło 6,5%, w '91 - 12,5%, w '97 - 10,2%.

• Utrzymywanie inflacji na jak najniższym poziomie. Musimy inflację utrzymywać na jak najniższy poziomie ponieważ chcemy być w Unii Walutowej. W myśl tego kryterium - poziom inflacji nie może być wyższy niż 1,5 punktu procentowego powyżej średniego współczynnika inflacji trzech krajów UE o najniższym poziomie inflacji. W Polsce inflacja w '90 roku wynosiła 249,3, w '94 - 29, '00 - 8,5, '03 - 1,7. Wpływ ma Rada Polityki Pieniężnej.

• Utrzymywanie (w przypadku Polski) jak najwyższego tempa wzrostu gospodarczego. W przypadku wysokorozwiniętych krajów (Niemcy, Francja) ten punkt nosi nazwę - Przeciwdziałanie stagnacji gospodarczej. W tej chwili Polska ma parokrotnie wyży wzrost gospodarczy niż Niemcy. Ale żeby doścignąć ten kraj jeszcze daleka droga, ale można to zrobić - przykład Irlandii (która szybko się rozwinęła) Szanse Polski są olbrzymie. Preferencje dla przedsiębiorstw - to zielone światło dla gospodarki.

cele	generalne	Suwerenność narodowa, sprawiedliwość, postęp społeczny, gwarantowanie praw człowieka
		ustrojowo - systemowe	Umacnianie istniejącego ustroju społeczno - gospodarczego, zapewnienie jego dalszej ewolucji
		ekonomiczne	Pomnażanie bogactwa kraju, powiększanie dobrobytu, efektywne wykorzystanie zasobów, wzrost gospodarczy, przemiany strukturalne
		społeczne	Sprawiedliwy podział dochodów, gwarancje zatrudnienia, dostęp do dóbr kultury i oświaty, zabezpieczenie społeczne, zapewnienie ochrony zdrowia
		ekologiczne	Ochrona środowiska, rekultywacja
		obronno - militarne	Powiększenie potencjału gałęzi o znaczeniu obronnym, zapewnienie niezbędnych rezerw mocy produkujących i środków produkcji

Zakres polityki społecznej - jest odpowiednikiem katalogu potrzeb uznawanych za ważne i wymagających zaspokojenia przez zorganizowaną akcję państwa i innych podmiotów społecznych. Do podstawowego katalogu potrzeb należą: praca zgodna z kwalifikacjami, odpowiedni dochód z pracy, bhp, ochrona zdrowia i pomoc w chorobie, odpowiednie warunki mieszkaniowe, możliwość wypoczynku i kulturalne spędzanie czasu wolnego od pracy. Ponadto sfera zainteresowań polityki społecznej rozciąga się na sprawy kształcenia zawodowego i upowszechniania kultury oraz walki ze zjawiskami patologii społecznej

Polityka gospodarcza - nazywana też polityką ekonomiczną, należy do ważnych dziedzin działalności regulacyjnej państwa w gospodarce oraz do dys­cyplin naukowych uprawianych we wszystkich krajach. Wynika to z dużej roli gospodarki i ważnych funkcji państwa, związanych z organizacją i regulacją zasad prawnych, społeczno-ekonomicznych i innych niezbędnych dla rozwoju gospodarki kraju oraz społeczeństwa.

Politykę gospodarczą w pierwszym znaczeniu określa się jako:

• Działalność polegającą na określaniu i koordynacji przez państwo celów gospodarczych, ładu i systemu gospodarczego oraz środków służących do ich realizacji

• Ważny, stosowany przez państwo mechanizm regulacyjny w gospodarce, który występuje obok systemu rynkowego (jako głównego mechanizmu re­gulacyjnego) i uzupełnia ten system

• Umiejętność dokonywania przez państwo wyboru optymalnych celów i długookresowych kierunków rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz środ­ków ich realizacji, a także łagodzenia sprzeczności lub konfliktów społeczno-ekonomicznych w regionach kraju i sektorach gospodarki w interesie rozwoju całego państwa

Politykę gospodarczą w drugim znaczeniu określa się jako:

• Dyscyplinę nauko­wą, obejmującą ustalanie celów działalności gospodarczej i sposobów ich reali­zacji, zakres i sposoby oddziaływania państwa na gospodarkę oraz instrumenty korygujące niekorzystne następstwa mechanizmów rynkowych.

Cele polityki gospodarczej - przez cele należy rozumieć główne rodzaje po­żądanych i zakładanych przez państwo preferencji i zmian oraz efektów tej działalności. Jednym z nich jest tworzenie warunków w skali makroekonomicz­nej, regionalnej i mikroekonomicznej do wzrostu produkcji, dochodu narodowe­go, obniżenia nakładów i poprawy efektywności gospodarowania, a także do zmiany struktury produkcji m.in. w drodze uruchamiania nowych dziedzin działalności, zwiększania wydajności pracy, wzrostu eksportu, inwestycji itd. Ważnym celem polityki gospodarczej w Polsce jest obecnie wspomaga­nie przez państwo transformacji systemu ekonomicznego, niezbędnej do osią­gnięcia lepszych efektów społecznych i ekonomicznych w stosunku do starego systemu ekonomicznego. Chodzi tu m.in. o osiąganie większych i szybszych efektów w produkcji, świadczonych usługach społecznych i polepszaniu pozio­mu życia ludności. Jednym z celów polityki gospodarczej państwa w tych dzie­dzinach powinno być obniżanie poziomu kosztów transformacji systemu gospo­darczego, osłabianie lub likwidacja niekorzystnych skutków reform, w tym wprowadzania mechanizmu rynkowego, np. w drodze kontroli poziomu niektó­rych cen, zmniejszania bezrobocia, inflacji itd.

Cele polityki gospodarczej:

• Cele dotyczące wartości podstaw - suwerenność narodowa, sprawiedliwość społeczna, postęp społeczny, gwarantowanie praw człowieka

• Cele ustrojowo-systemowe - umacnianie ustroju, zapewnianie jego ewolucji, umacnianie określonych sił politycznych

• Cele ekonomiczne: pomnażane bogactwa kraju, powiększanie dobrobytu społeczeństwa

• Cele społeczne: sprawiedliwy podział dochodu, gwarancje zatrudnienia, wyrównanie szans awansu, dostęp do dóbr kultury i oświaty zapewnienie ochrony zdrowia, zabezpieczenia społeczne

• Cele ekologiczne ochrona i rekultywacja środowiska

• Cele obronno-militarne

Funkcje polityki gospodarczej:

• Zapewnienie dopływu środków niezbędnych dla realizacji funkcji zewnętrznych i wewnętrznych państwa

• Wspieranie rozwoju wybranych sektorów gospodarczych

• Osłona przed zagraniczną konkurencją

• Ochrona konkurencji przed działaniami monopolistycznymi

• Przeciwdziałanie czynnikom kryzysowym i stagnacyjnym oraz pobudzanie koniunktury i sprzyjanie wzrostowi gospodarczemu

• Ochrona środowiska i zachowanie ładu przestrzennego

• Utrzymanie ładu społecznego

Podmioty polityki gospodarczej

Należy wyróżnić następujące podmioty polityki gospodarczej:

• Podmioty centralne, będące państwowymi organami ustalającymi i prowa­dzącymi strategię i politykę gospodarczą, koordynującymi ich cele i kierunki w skali kraju oraz w skali szerszej, tj. światowej, regionalnej (są to najwyż­sze władze państwa oraz administracji i polityki gospodarczej państwa: Sejm, Senat, rząd, ministerstwa gospodarcze)

• Podmioty będące realizatorami (wykonawcami) ogólnokrajowej polityki gospodarczej, a równocześnie określające i prowadzące strategię i politykę ekonomiczną w skali swoich jednostek gospodarczych zgodnie z preferen­cjami polityki krajowej (przedsiębiorstwa i jednostki równorzędne, ich związki i ugrupowania oraz terenowe władze samorządowe i gospodarcze)

• Podmioty biorące profesjonalnie udział w przygotowywaniu i wprowadzaniu polityki gospodarczej w kraju (urzędy centralne, branżowe, funkcjonalne i terenowe agendy rządowe, instytuty i ośrodki naukowo-badawcze w zakresie zagadnień gospodarczych i społecznych, partie i organizacje społeczno-gospodarcze, banki i instytucje finansowe państwa, organy samorządów te­rytorialnych i zawodowych, np. Główny Urząd Pracy, Główny Urząd Ceł, Główny Urząd Statystyczny, Narodowy Bank Polski)

• Podmioty biorący bezpośredni udział w pozytywnych lub negatywnych re­zultatach polityki ekonomicznej (gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa i podmioty równorzędne, terenowe władze gospodarcze oraz samorządy regionalne i społeczno-gospodarcze)

Politykę ekonomiczną w skali kraju prowadzą organy państwa (władze centralne i organy administracji państwowej) na podstawie określonych umocowań prawnych do podejmowania niezbędnych decyzji oraz ustalania, koja­rzenia i uzgadniania celów społeczno-gospodarczych i interesów różnych grup społecznych ludności, sektorów społeczno-gospodarczych i regionów kraju.

W skali międzynarodowej coraz bardziej aktywnymi podmiotami poli­tyki ekonomicznej są takie instytucje i organizacje jak Organizacja Narodów Zjednoczonych i jej agendy gospodarcze, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Unia Europejska oraz inne organizacje i korporacje ponadna­rodowe.

Instrumenty:

Spośród różnych instrumentów polityki gospodarczej dla celów klasyfikacyjnych, a także dla potrzeb praktycznych można wyodrębnić kilka grup klasyfikacyjnych:

• Instrumenty w podziale na ich rodzaje i elementy służące polityce gospodarczej:

• Instrumenty ekonomiczne, w tym finansowe, motywacyjne, podatkowe, redystrybucyjne i inne

• Instrumenty pozaekonomiczne (prawne, organizacyjne, in­formacyjne, administracyjne, wyjaśniające, edukacyjne i inne)

• Instrumenty bezpośredniego i pośredniego oddziaływania

• Instrumenty systemowe i interwencyjne

• Instrumenty według ich celów i przeznaczenia:

• Instrumenty związane z realizacją celów rozwojowych go­spodarki oddziaływające bezpośrednio lub pośrednio na postawy i decyzje podmiotów gospodarczych (cele rozwoju, restrukturyzacji i unowocześniania, redystrybucji dochodów i wzrostu poziomu życia)

• Instrumenty związane z funkcjonowaniem obowiązującego lub wprowadzeniem nowego systemu ekonomicznego w gospodarce

• Instrumenty związane z ustalaniem, funkcjonowaniem i rozwojem współpracy gospodarczej z zagranicą oraz inte­gracji z Unią Europejską

• Instrumenty o charakterze infrastrukturalnym, warunkujące i umożliwiające ustalanie i prowadzenie polityki gospodar­czej (wiedza i wysokie kwalifikacje, badania, oceny, projek­cje i programy, określony zakres funkcji państwa w gospo­darce, warunki prawne i informacyjne)

• Instrumenty dla kolejnych faz polityki gospodarczej:

• Instrumenty do ustalania celów i programów polityki gospo­darczej

• Instrumenty do uzgodnień, koordynacji i wdrażania polityki gospodarczej

• Instrumenty do realizacji polityki gospodarczej

• Instrumenty do oceny, korekt i weryfikacji polityki gospo­darczej

• Instrumenty w podziale na zakres (skalę) ich stosowania:

• Instrumenty polityki makroekonomicznej w kraju

• Instrumenty polityki mezoekonomicznej

• Instrumenty polityki mikroekonomicznej

• Instrumenty światowej polityki gospodarczej

Powyżej nie są zawarte wszystkie możliwe zakresy, grupy i rodzaje instrumen­tów służących do ustalania i prowadzenia polityki gospodarczej. Jednak ich zestawienie, zaproponowane nazewnictwo i klasyfikacja spełniają już określone funkcje poznawcze.

Infrastruktura. Infrastruktura gospodarcza to podmioty i obiekty oraz wytwarzane przez nie produkty i świadczone usługi, które warunkują procesy produkcji i pracy w gospodarce, a także zwiększają ich sprawność i wydajność. Są to m.in. energetyka, transport, łączność, urządzenia komunalne, wodne, drogi porty kanały oraz szkoły, uczelnie, ośrodki badawcze i systemy informacji gospodarczej, obiekty i urządzenia handlowe

2. Wymień podstawowe metody badawcze i instrumenty oddziaływania państwa na gospodarkę

Interwencjonizm państwowy, polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych. Przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego. Zwolennicy interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu gospodarczego. Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjonizmu należą:

1) podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwalających zwiększyć zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne).

2) dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja.

3) protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego.

4) polityka monetarna.

5) polityka fiskalna.

Zakres i wykorzystanie tych narzędzi zależy od potrzeb gospodarki, wynikających przede wszystkim ze stopnia jej rozwoju oraz aktualnego stanu koniunktury. Polityka interwencjonizmu państwowego stwarza zagrożenie inflacją, wynikające ze zwiększonych wydatków budżetu państwa (Deficyt budżetowy). Źródłem jej finansowania jest najczęściej dług publiczny.

Do metod i nadrzędnej polityki gospodarczej zalicza się rożne sposoby, środki, instrumenty, przy pomocy których państwowe organy gospodarcze oddziałują na podmioty i procesy gospodarcze, w celu osiągnięcia zakładanych celów i zamierzeń gospodarczych i społecznych Przybierają one postać stosowanych systemów podatkowych, finansowych i kredytowych, wysokości bankowej stopy % i cel, jak również ulg finansowych i podatkowych, subwencji i dofinansowań. W zakresie negatywnych motywacji i środków występują one w postaci podwyższonych kar, opłat i podatków, wysokich % od kredytów i ceł granicznych oraz środków administracyjnych w formie zezwoleń, zakazów, nakazów, pozwoleń. Należą do nich również te działania i elementy, które umożliwiają prowadzenie polityki ekonomicznej oraz tworzą rodzaj infrastruktury służącej do jej przygotowania i prowadzenia (kadry i ich kwalifikacje, metody badawcze i projekcyjne, systemy motywacyjne i informacyjne). Instrumenty władzy państwowej oddziałują na gospodarkę: *ekonomiczną (cło, dotacje, stopy%, kredyty), *administracyjnych (zakazy, nakazy, normy, kontyngenty). Rodzaje instrumentów: *bezpośrednie - określają okresowo zadania lub sposoby postępowania dla podmiotów gospodarczych przez organy centralne lub powierzchnie, które mają charakter wiążący i są przekazywane podmiotom gospodarczym w trybie administracyjnym; *pośrednie - polegają na formułowaniu przez organy państwowych odpowiednich parametrów, np. w formie wysokości i struktury podatków, zwolnień i ulg podatkowych, wysokości ceł oraz zwolnień i licencji oraz innych parametrów, które obowiązują w całym kraju

Metody badań polityki gospodarczej: * studia teoretyczne w dziedzinie kierunków i metod efektywnego oddziaływania (regulacji) państwa na gospodarkę; *badania empiryczne w zakresie poznania warunków, metod i skutków oddziaływania państwa na gospodarkę, wg wykładów: *doświadczenie, zachowanie dedukcyjne, eksperyment, *postępowanie symulacyjne, *badania doświadczeń zagranicznych.

Za pomocą dochodów i wydatków publicznych:
Funkcja ALOKACYJNA
1.Dochody publiczne:
-pożyczki publiczne
-polityka podatkowa
-cła protekcyjne
-instrumenty podatkowe promujące i hamujące rozwój określonych przedsięwzięć
2.Wydatki publiczne:
-wydatki inwestycyjne
-wydatki na działalność służb
Funkcja REDYSTRYBUCYJNA
1.Dochody publiczne:
-podatek bezpośredni od dochodów osobistych
2.Wydatki publiczne:
-pieniężne transfery socjalne
-bezpłatne lub częściowo odpłatne zaspokajanie określonych usług społecznych
-kształtowanie wyjściowych warunków rynkowego podziału dochodów
Funkcja STABILIZACYJNA
1.Dochody publiczne:
-operacje pożyczkowe wywołujące efekt deflacyjny oraz wywołujący efekt inflacyjny
-operacje podatkowe:
*automatyczne stabilizatory wynikające z progresywnego charakteru podatku dochodowego
*zmiana stawek podatkowych
*ulgi i zwolnienia podatkowe stymulujące inwestycje lub eksport
2.Wydatki publiczne;
-wydatki na wynagrodzenia w sektorze publicznym
-świadczenia socjalne
-wydatki na roboty publiczne
-wydatki zbrojeniowe

Polityka fiskalna - obejmuje wszystkie posunięcia rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych w celu uzyskania kontroli i oddziaływania na podział dochodów oraz na ogólny poziom aktywności gospodarczej w kraju. Głównym sferą oddziaływania polityki fiskalnej jest popyt.

Instrumenty polityki fiskalnej:

• stopy podatkowe

• wydatki budżetu państwa łącznie z transferami

INSTRUMENTY ODDZIAŁYWANIA PAŃSTWA NA GOSPODARKĘ

A/ I - POLITYKA PIENIĘŻNA

• użycie podaży pieniądza zmierzające do osiągnięcia określonych celów gospodarczych

• realizatorem polityki jest Bank Centralny /- jego funkcje/

• SRO, stopa redyskontowa, operacje „otwartego rynku”

• EPP, RPP i ich konsekwencje

II - INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ

• instrumenty kontroli ogólnej

• instrumenty kontroli selektywnej;

*/ instrumenty kontroli ogólnej są podporządkowane 2 alternatywnym zasadom:

1/ regulacji stóp procentowych /keynesiści/

2/ regulacji podaży pieniądza /monetaryści/

II - INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ

• instrumenty kontroli ogólnej

• instrumenty kontroli selektywnej;

*/ instrumenty kontroli ogólnej są podporządkowane 2 alternatywnym zasadom:

1/ regulacji stóp procentowych /keynesiści/

2/ regulacji podaży pieniądza /monetaryści/

Metody badawcze stosowane w polityce społecznej to badania jakościowe dotyczące zaspokajania potrzeb i metody ilościowe. Najbardziej popularną metodą mierzenia stopnia zaspokojenia potrzeb społeczeństwa poprzez obliczenie naturalnego miernika poziomu życia jest metoda genewska, nazywana metodą dystansową.
Zajęcia: metoda dystansowa lustracji społecznej, obserwacji towarzyszącej, sondażu społecznego, samooceny, pamiętnikarska (obiegowa), studium przypadku.

WSKAŹNIKI SPOŁECZNE JAKO METODA POMIARU W POLITYCE SPOŁECZNEJ

WSKAŹNIK - cechy, zjawiska, przedmioty, których występowanie świadczy o występowaniu interesujących nas zjawisk.

INDICATOR - WSKAŹNIK, np. deklarowane przeciętne miesięczne dochody przypadające na 1 członka rodziny

INDICATUM - ZJAWISKO, cecha wskazująca np. zamożność rodziny

Wskaźnikiem zjawiska „W” jest jakieś inne zjawisko, którego występowanie wskazuje na to, że zjawisko „W” zachodzi np. inteligencja i testy na inteligencję (jako wskaźnika)

Jedna zmienna socjologiczna może mieć kilka wskaźników.

zamożność rodziny - wskaźnik niedoskonały

Możliwość dotarcia do informacji decydują o wyborze wskaźnika. Wskaźniki muszą być obserwowane, poddają się technice badawczej.

Próby reprezentatywne - do uzyskania informacji np. sytuacja rodzinna - I sposób dane z urzędów stanu cywilnego, lub także II sposób - wylosowanie reprezentatywnej grupy Polaków i zapytanie jaki mają stan cywilny (badanie), źródła informacji - sprawozdania podmiotów gospodarczych, PKB/osobę (wskaźnik ekonomiczny), wskaźnik społeczny - cechy, poziom zamożności społeczeństwa; II wskaźnik - przeciętna długość życia kobiet i mężczyzn w danym kraju

Dłuższy poziom życia - lepszy poziom życia, służby medyczne, w tej sytuacji indicator to przeciętna długość życia, indicatum to stan zdrowia ludności (dot. regionu, kraju)

MIERNIK - przeciętna długość życia, PKB/1 mieszkańca - miary statystyczne staje się wskaźnikiem społecznym jeśli udowodnimy że istnieje związek między wartościami tej miary a zjawiskami społecznymi - wskaźnikiem społecznym

Powstaje związek między indicatorem a indicatum.

Wskaźnik dotyczy pewnej wybranej miary, które w różny sposób w różnych przekrojach odzwierciedlają warunki życia jednostek.

Wskaźnik społeczny - to są mierniki statystyczne i wyniki badań socjologicznych, które służą opisowi i ocenie zjawisk związanych z poziomem życia, jakością życia, danego społeczeństwa i służące ocenie rozwoju społecznego

warunki życia (war. mieszkaniowe, dostęp do usług medycznych) strumień dóbr i usług dostępnych dla jednostek i gospodarstw domowych i służących do zaspokojenia ich potrzeb

Poziom życia - zaspokojenie potrzeb, dochody, wydatki

Jakość życia - warunki życia i stosunki społeczne panujące w danym kraju + stan środowiska; jest ona rozumiana jako subiektywna satysfakcja z życia (indicatum)

Ocena rozwoju społecznego - służy opisaniu zmian w życiu społecznym, które przebiegają w kierunku uznanym za pożądany

Wskaźniki społeczne - mierniki, wyniki badań pozwalające na orzekanie na temat, może nim być miara, która jak najlepiej odzwierciedla sytuacje jednostki (czy też gospodarstwa domowego). Są to takie miary, które częściowo dają się zastosować w różnym czasie i różnych krajach w celu porównania. Muszą dotyczyć jak najdokładniej tego, co mają wskazywać. Wskaźniki społeczne dobre dla jednego kraju nie musza być dobre dla drugiego (np. liczba analfabetów), kraje o zbliżonym rozwoju gospodarczym tych krajów wskaźnik nie różnicuje; pokazuje istotę pomiar krajów rozwiniętych i zacofanych (poziom edukacji w kraju).

Jedne wskaźniki starzeją się inne nowe pojawiają się wraz z powstawaniem nowych elementów w życiu .

Lata 60-tr ruch mierników, część badaczy zgłaszała rozszerzenie liczby mierników o nowe, potrzebne mierniki wraz ze zmianami które zachodzą w społeczeństwach. Dla doboru wskaźników ma znaczenie system wartości tych który proponuje dany wskaźnik dobre lub źle funkcjonujące społeczeństwo: wartość - język danego kraju, wszyscy dobrze znają język danego kraju.

Jest bardzo dużo propozycji wskaźników społecznych. Powstanie:

-         mogą być w sposób arbitralny proponowane przez badaczy- mają wyobrażenie tego co jest dobre a co złe w życiu społecznym;

-         przeprowadza się w ograniczonym gronie badania tego, co jest ważne w danym gronie (np. co jest ważne dla jakości życia i na tej podstawie dopasować określone wskaźniki)

Zasady towarzyszące tworzeniu wskaźników społecznych:

-         powinny być takie miary, które dotyczą tych dziedzin życia, które dot. poziomu i jakości życia

-         jak cele są realizowane, jak potrzeby społeczne są realizowane,

-         ideałem jest to by pokazywać efekty a nie nakłady

-         miary które dot. obiektywnych i subiektywnych informacji

-         dobry wskaźnik to taki, który może być stosowany wielokrotnie

TYPY WSKAŹNIKÓW SPOŁECZNYCH:

-         syntetyczne - poprzez 1 liczbę próbuje się zdefiniować warunki życia z poziomem życia

-         systemy wskaźników - pewna lista wskaźników

-         mierniki wartościowe - pieniężne PKB/mieszkańca, dochody gospodarstw domowych/członka rodziny

-         naturalne - mierzą co innego niż pieniądze np. warunki mieszkaniowe

-         społeczne obiektywne - pewne cechy ludzi jak np. poziom wykształcenia, liczba chorób przewlekłych, na które dana osoba cierpi

-         społeczne subiektywne - opinie, oceny wygłaszane przez ludzi

-         efektywnościowe

-         nakładów - pieniądze, czas pracy, liczba lekarzy, pielęgniarek

-         pozytywne - pokazują pozytywne sytuacje

-         wadliwego rozwoju, deprawacji - nie zaspokojenia potrzeb

DIAGNOZA SPOŁECZNA I BADANIA

Stwierdzenia jakiegoś stanu w grupie społecznej, która jest badana. Jest to opis, który odwołuje się do obserwacji(badania empiryczne). Nie są to diagnozy na podstawie teorii, nie są to badania teoretyczne.

DIAGNOZA - rozpoznanie, wyróżnienie(wyodrębnienie pewnych elementów z całości, w j. polskim oznacza zarówno proces badawczy (proces stawiania diagnozy proces prowadzenia badań) w II znaczeniu - wynik badań.

Diagnoza społeczna - badania o charakterze naukowym, ale także badania praktyczne (wywiad środowiskowy)

2 zakresy diagnoz społecznych:

1)       szerokie znaczenie - wszelkie badania empiryczne prowadzone w nauce o polityce społecznej

2)       węższe znaczenie w encyklopedii socjologii - badania, które są prowadzone w ramach stosowanych nauk społecznych i badań które dot. problemów społecznych

 Proces badawczy rozpoczyna się od sformułowania problemu, opracowanie koncepcji badawczej -

-         kto będzie badany

-         jakimi metodami

-         źródła z których będą czerpane info do badań

II etap - realizacji badań

Pomiar, ukierunkowanie badań (jakie wartości)

Zbieranie danych

III - opracowanie danych (uporządkowanie, policzenie)

Interpretacja wyników

Wnioski

Skąd bierze się problem badawczy?

W naukach społecznych problemy badawcze formułuje się z 2 powodów:

-         przesłanki o charakterze poznawczym (chcemy zaspokoić swoją ciekawość, sprawdzić coś czego nie wiemy, nie znamy)

-         przesłanki praktyczne - które polegają na tym, że pojawia się nie naukowy lecz praktyczny problem, który trzeba rozwiązać, np. kwestia społeczna

II pytanie jakiego typu wnioski formułujemy:

-         poznawcze - czy udało nam się wyjaśnić zjawisko

-         praktyczne - postulaty, zalecenia, pytania, wątpliwości, zwrócenie uwagi na to, że w praktyce coś nie działa tak jak należy

 2. Zakres diagnozy społecznej

węższe znaczenie - rozpoznawanie zdarzeń i sytuacji społecznych ze względu na ich dotkliwość i ich potrzebę zmian

-         bez przesłanek poznawczych

-         bez wniosków poznawczych

KRYTERIUM NAJWAŻNIEJSZYCH PYTAŃ ZADAWANYCH:

-         dlaczego - pytanie o przyczynę

-         jak

-         co

-         ile, kiedy

-         jakie skutki

-         jak było

-         jak będzie

Ze względu na pytania wyróżnia się następujące typy badań w polityce społecznej:

CO, KIEDY, JAK - badania diagnostyczne

JAKIE SKUTKI - (świadczonych działań podmiotów społecznych w polityce społecznej, skutki różnych decyzji, demograficzne dostarczenie nam dodatkowych wyjaśnień - badania ewaluacyjne (ocena)

JAK BYŁO - badania historyczne

JAK BĘDZIE - badania prognostyczne

Następna typologia badań: ze względu na kryterium zwane liczbą pomiaru

np. interesuje nas opis instytucji, stany zdrowia, wielkość, wyjaśnienie postawy, sytuacji życiowej jakichś osób wówczas wykonujemy 1 pomiar - badanie przekrojowe

Jeżeli interesuje nas zmienna, proces (np. różnice przestrzenne w skali i strukturze bezrobocia uległy zmianom w przeciągu 10 lat, pytania o proces, zmianę i jej kierunek - wykonujemy kilka pomiarów najlepiej tymi samymi metodami - badania dynamiczne

TYPY DIAGNOZ : wg Stefana Ziemskiego

1)      DIAGNOZA KLASYFIKACYJNA (TYPOLOGICZNA) - odpowiadamy na pytanie co to jest? Na jakim podłożu? ( to co obserwujemy, cechy, zdarzenia przyporządkowujemy do jakieś kategorii) np. czy dana osoba, która pije dużo jest już osobą uzależnioną czy jeszcze nie uzależnioną od alkoholu

2)      DIAGNOZA GENETYCZNA - skąd się to wzięło?, jakie są źródła tego problemu społecznego?

3)     DIAGNOZA FAZY - odpowiedź na pytania na jakim etapie jest dany problem? (czy początkowy, środkowy, zaawansowany)

4)      DIAGNOZA ZNACZENIA - jaki jest wpływ danego problemu np. grupy
- jaki to ma wpływ na funkcjonowanie społeczeństwa np. lokalnego lub całego

5)      DIAGNOZA PROGNOSTYCZNA - jak będzie? 

PRAKSEOLOGIA - działanie traktuje jako proces, w którym można wyróżnić etapy:
Forma Rozpoznania Sytuacji - diagnoza
Formułowanie celów (ogólne)

Schemat planowanego działania w różnych dziedzinach

(ROZPOZNANIE SYTUACJI - ETAPOWA)

DIAGNOZA → CELE (ogólne) → PROGRAM ( zbiór celów, które chcemy osiągnąć) →PLAN (środki jakimi będziemy działać) → REALIZACJA → KONTROLA WYNIKÓW ( przeprowadzenie diagnozy, skoncentrowana na efektach, postdiagnoza - całościowa diagnoza głownie w badaniach ewaluacyjnych

Przedmiotem diagnozy w polityce społecznej są potrzeby i środki zaspokajania potrzeb (jak, gdzie, na jakim poziomie, jakimi sposobami). Sama polityka społeczna rozumiana jako zbiór decyzji i działań realizowanych przez instytucje społeczne (otoczenie polityki społecznej - uwarunkowania ekonomiczne, demograficzne, polityczne, wątki kulturowe, tradycje, normy)

Dane w badaniach diagnostycznych - źródła danych w polityce społecznej:

-         sprawozdania i inne dokumenty urzędowe,

-         różnego typu zbiory danych statystycznych dot. np. gospodarki, ludności, GUS

WSKAŹNIKI SYNTETYCZNE - nie wartościowe, naturalne mierniki poziomu życia, ale takie które nie są wskaźnikami wartościowymi (pieniężnymi)

1)      METODA GENEWSKA (DYSTANSOWA) - chodzi o pomiar poziomu zaspokojenia potrzeb w danym momencie. Wartość obliczana jest przeciętnie dla 1 roku (np. dla całego kraju, województwa, regionu)

Definiowanie POZIOMU ŻYCIA wg Metody Genewskiej - poziom zaspokojenia potrzeb materialnych i kulturalnych gospodarstw domowych realizowany po[przez strumienie towarów, usług odpłatnych oraz poprzez strumienie konsumpcji zbiorowej (zbiorowe fundusze spożycia społecznego)

Pierwszy krok polega wyodrębnieniu grup potrzeb

Drugi - ustalenie w ramach poszczególnych grup potrzeb mierników (miar statystycznych, służących do opisania zaspokojenia poszczególnych grup potrzeb - mierniki reprezentatywne są to mierniki naturalne (nie wartościowe)

Ustalenie dla każdego z mierników reprezentatywnych dwóch wartości - minimalnej i w maksymalnej porównuje się faktycznie zmierzone w danym czasie, kraju mierniki z wartościami progowymi (min, max), podanie poszczególnych mierników reprezentatywnych w punktach, uznaje się że wartości progowe min. Odpowiada 1 pkt a wartość progowa max 100pkt. wartość uzyskana będzie mieściła się od 1-100 pkt. scalenie się w 1 punktację w ramach każdej grupy potrzeb wartości ( w przedziale od 1-100). Scalenie w jeden syntetyczny wskaźnik dla poszczególnych grup potrzeb i w ten sam sposób otrzymanie 1 syntetycznego wskaźnika, miernik poziomu życia, jak, gdzie na skali (dystansie) kształtuje się poziom życia ludności. Dostarcza informacji o dystansie o tym. Co jest a tym co być powinno w stosunku do poszczególnych potrzeb i pozwala na ustalenie ostatecznego miernika. Na tle nowego wzorca pozwala na pokazanie poziomu zaspokajania potrzeb ludności danego kraju (poziom życia ludności d. kraju)

PROBLEMY W PRZYPADKU METODY GENEWSKIEJ:

-         z ustaleniem uniwersalnych wskaźników, ograniczenie porównań międzynarodowych

-         dyskusyjny dobór mierników reprezentatywnych (trzeba różnicować poziom wskaźników, różne wartości mierników reprezentatywnych

-         z odpowiednią bazą danych (czasami kosztowne, czasopisma) gdy badanie dotyczy 1 kraju - metodę można ujednolicić, ale jeśli różnych krajów to jest to niemożliwe

-         ostateczny wskaźnik syntetyczny jednak prowadzi do ogromnego uproszczenia obrazu, nie pokazuje różnic; wskaźniki wcześniejsze są przeciętne za którą mogą się kryć ogromne różnice w poziomie zycia ludzi

2)      HDI Wskaźnik Rozwoju Społecznego (human development index)

Wskaźnik który także jest liczony z inicjatywy Narodów Zjednoczonych. Obliczaniem tego wskaźnika zajmuje się UNDP. Bada się 3 obszary (nie 7 jak poprzednio):

-         trwanie życia ludzkiego

-         poziom osiągnięć edukacyjnych (poziom wykształcenia)

-         dochody ludności

dane nie dotyczą gospodarstw domowych (inne obszary)

wskaźnik skolaryzacji - odsetek uczących się w danej grupie wieku (7-13, 13-16, 17-19, 19-24 lata), podaje się wartości w punktach 0-1

różnice: bada się 3 a nie 7 obszarów, inne obszary, nie chodzi o badanie gosp. dom. tylko jednostek

podobieństwa: mierniki min i max

Pozwala na zrobienie listy krajów:

niskorozwiniętych - 0 - 0,5

Średnio rozwiniętych 0,501 - 0,8

Wysokorozwiniętych 0,801 - 1

Wartość tego wskaźnika jest od lat 90-tych na świecie, w Polsce od 95 roku, co roku światowy raport przy współ finansowaniu UNDP w Polsce gdzie 90% raportu poświęcone jest scharakteryzowaniu jednego wybranego problemu, 10% to obliczenia HDI

Wartość wskaźnika dla roku 2000 - najwyż. wartość 0,942 Norwegia, Polska 0,833

Jest wskaźnikiem krytykowanym, bo:

-         Dlaczego takie mierniki a nie inne

-         Ta metoda była zmieniana, modyfikowana nie daje się zachować pełnej porównywalności

-         Ten wskaźnik pozwala na wykrycie różnic między 3 krajami: wysoko, średnio i nierozwinięte, ale w ramach danych krajów nie łatwo potem jest powiedzieć na jakim poziomie i w czym są dane kraje gorsze

-         Nieliczne obszary życia społecznego obejmuje, ale nie koniecznie sukces

-         Jak mają się miary liczone w ramach tego wskaźnika do rozwoju społecznego (wskaźnik dla poprzedniej epoki) np. wskaźnik informatyki

-         wg największych uproszczeń jest używany dla poszczególnych krajów lub podziałów na np. kobiety, mężczyźni (rozwój społ. Dla kobiet i rozwój społ. Dla mężczyzn), starych i młodych

 

BAEL BADANIE AKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ LUDNOŚCI

 To badanie drogą wywiadu, sondażowe, powtarzalne (od 92 r.); aktywność ekonomiczna oznacza stosunek aktywności
3 kategorie ludności:
aktywną zawodowo

-         pracująca,

-         bezrobotna,

-         bierna zawodowo - emeryt, inwalida, rencista, uczeń

informacje dotyczą osób pracujących i bezrobotnych są najbardziej interesujące.

Źródła info o bezrobotnych - z urzędów pracy - bezrobocie rejestrowane; pracujący - z GUS (od pracodawców, od zakładów pracy)

PRACUJĄCY - osoba powyżej 15 lat, badania dotyczą konkretnego tygodnia, która przez co najmniej 1 godz. w tygodniu wykonywała pracę i otrzymała zarobek. Nie dotyczy osób zatrudnionych za granicą.

Losowanie I stopień - rejony statystyczne i obwody spisowe

Osoba bezrobotna - była definiowana do k.2000 r. - 15 lat i więcej od 2001 r. Została wprowadzona górna granica 74 lata; Bezrobotny to osoba w wieku 15-74 lat, która spełniła jednocześnie następujące warunki:

-         w okresie badanego tygodnia nie była osobą pracującą

-         aktywnie poszukiwała pracy (w ciągu ostatnich 4 tygodni podejmowała działania aby uzyskać pracę)

-         była gotowa i zdolna do podjęcia pracy w tym badanym tygodniu i w następnym

Osoba bezrobotna zarejestrowana w urzędzie pracy - inna jest granica wieku 18-60 k. i 65 m. lat; osoba która nabyła uprawnienia do emerytury i renty, świadczeń rehabilitacyjnych, świadczeń związanych z zatrudnieniem, urlopem wychowawczym itd.

Osoba bezrobotna w BAEL a zarejestrowana w UP

Zalety: obejmuje sytuacje, których nie da się wychwycić przez UP osób pracujących mimo zarejestrowania; można uzyskać informacje o faktycznej skali bezrobocia, badanie odbywa się na wylosowanej próbie osób w Polsce,

Rok podzielony jest na 13 tygodni. Kwartały w 13 tygodniowych odcinkach poszczególnych grup wylosowanych osób były badane. Badano mieszkania 1 raz na tydzień (1/13 kwartalnej próby). Po zakończeniu następuje obliczenie wyniku dla danego kwartału

Mierniki - sytuacja na rynku pracy w BAEL -

-         współczynnik aktywności zawodowej - pokazuje udział osób aktywnych zawodowo w populacji w.15 lat i więcej, dla poszczególnych przedziałów wiekowych odnoszony jest dla ogólnej liczby wieku danej grupy osób; aktywni zawodowo (pracujący i bezrobotni) w stosunku do liczby osób grupy która nas interesuje

-         wskaźnik zatrudnienia - jaki odsetek pracujących jest w danej populacji

 -         stopa bezrobocia - informuje nas jaki jest stosunek liczby bezrobotnych do liczby aktywnych zawodowo(pracujący + bezrobotni)

 W BAEL jednostką badawczą jest człowiek

 BADANIE GOSPODARSTW DOMOWYCH

I losowanie - mieszkań; ustalenie gospodarstw domowych w danych mieszkaniach

Gospodarstwo domowe - wspólnota domowa wspólnie zamieszkująca + łączenie dochodów w celu wspólnego zaspokojenia potrzeb

Głową rodziny jest osoba najwięcej zarabiająca.

a.      gospodarstwa (osób zatrudnionych na stanowisku) pracownicze , robotnicze i nierobotnicze

b.      gosp. utrzymujące się z rolnictwa

c.      gosp. (chłopo-robotnicze kiedyś) pracowników użytkujących gosp. rolne

d.      gosp. osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą

e.      gosp. emerytów

f.        gosp. rencistów

g.      gosp. osób utrzymujących się z niezarobkowych źródeł utrzymania nie będących emerytami lub rencistami

W gospodarstwach domowych bada się budżet tzn. zestawienie przychodów i rozchodów, ale także te badania obejmują strukturę spożycia żywności ( w wartościach naturalnych) i bada się wyposażenie gospodarstw domowych w sprzęt trwałego użytku, ale nie uwzględnia się mebli i wyposażeń tylko AGD I RTV. Elementy badane systematycznie od lat 30-tu.

Wyróżnia się gospodarstwa wieloosobowe lub jednoosobowe. Ograniczeniem tego badania jest to, że są to indywidualne gospodarstwa domowe.

3 etap to badanie przeprowadzenie ankiety z informacjami o gospodarstwie. Podstawową częścią badania jest samorejestracja przychodów i rozchodów (książeczka budżetu domowego) informacja bardzo dokładna i wymaga systematyczności

Zaniżane i zawyżane są pewne wartości (wydatki zaniża się, dochodów nielegalnych nie podaje się) są podstawowym źródłem poziomu życia i zaspokojenia potrzeb Polaków.

Wyniki są wykorzystywane przy innych obliczeniach np. przy szacowaniu skali, mary ubóstwa

BADANIA BUDŻETÓW CZASU - badanie przez GUS

Badanie niesystematyczne, ostatnie w 96 roku

Przychód - czas, rozchód - czynności na które ten czas poświęcamy

W gospodarstwach domowych przeprowadzone zostało to badanie z osobami pow. 10 lat

Metoda samorejestracji tak jak w przypadku badań gosp. domowych. Książeczka z podziałem na czas i czynność. Każdy w wybranym dniu wskazanym przez instruktora zapisywał czynności i czas przeznaczony na ich wykonania.

I informacja - jaki odsetek ludności wykonuje określone czynności

II informacja - jaki jest przeciętny czas trwania danej czynności liczonych dla wszystkich badanych

III informacja - jak długo poszczególne czynności wykonują ci którzy faktycznie je wykonują (liczonych dla tych którzy te czynności wykonują)

Są bezcennym źródłem informacji o tym jak wygląda nasz styl życia nie w ujęciu ekonomicznym (jakość życia).

Porównuje się wyniki badania czasów z wynikami gospodarstw domowych by odpowiedzieć na pytanie czy styl życia zależy od badania gospodarstw domowych.

BADANIE SKALI UBÓSTWA

PODEJŚCIE EKONOMICZNE - ubóstwo to brak, niedobór środków materialnych za zaspokojenie potrzeb

PODEJŚCIE WIELOWYMIAROWE -

Nie tylko niedostatek środków materialnych ale także niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb np. brak możliwości wykształcenia, pracy, leczenia; społeczna marginalizacja, wykluczenie społeczne

II ujęcie ekonomiczne i 3 typy ubóstwa:

a.      absolutne - dysponujemy jakimś wzorcem zaspokojenia potrzeb niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania i brak tych środków na sprostowanie temu wzorcowi zaspokojenia potrzeb to ubóstwo absolutne, minimum egzystencji, minimum socjalne

b.      względne - jedni mają wyraźnie mniej niż inni; taka sytuacja w której porównanie do przeciętnego poziomu dochodu lub wydatków

c.      subiektywne - poczucie braku, niezaspokojenia potrzeb na poziomie minimalnym, subiektywna linia ubóstwa, relatywna linia ubóstwa

ustawowa linia ubóstwa - może wynikać z koncepcji ubóstwa względnego lub ubóstwa absolutnego.

II podejście wielowarstwowe

HPI - human povery index

Minimum socjalne i minimum egzystencji - jest kwotą niższą niż minimum socjalne

METODA KOSZYKA DÓBR I USŁUG

I etap określenie jakie potrzeby muszą być zaspokojone aby człowiek żył na poziomie min. Egzystencji i min. Socjalnego

II etap jaka liczba jakich towarów dóbr i usług w stopniu min. Na zaspokojenie potrzeb (ocena ilościowa)

III etap dokonuje się oceny wartości tego koszyka (ocena wartościowa). Wartość koszyka dóbr i usług to wartość minimum socjalnego i egzystencji dla danych gospodarstw domowych.

Obliczenie min. Socjalnego i min. Egzystencji różnią się, inny zakres potrzeb brany jest pod uwagę w przypadku min. Socjalnego i min. Egzystencji.

Wyżywienie, mieszkanie, odzież, obuwie, potrzeby dorastających dzieci do lat 17 - min. egzystencji

Wyżywienie, mieszkanie, odzież, obuwie, potrzeby dorastających dzieci + kultura, transport, sport i wypoczynek, + zapas wolnej gotówki na nieprzewidziane sytuacje - min. socjalne

Koszyk min. egzystencji jest uboższy - środki na zaspokojenie potrzeb są mniejsze niż w przypadku min. egzystencji.

Wyżywienie - normy bezpiecznego spożycia, ale w przypadku min. egzystencji jest mniej pieniędzy na np. bułki

Mieszkanie - komunalne - min. egzystencji 15 m²/osobę - po 7 na każdą osobę powyżej 2 osób, min. egzystencji;

Min. socjalne - 20m² /osobę dl a1 osoby, 30 m dla 2 osób

50-60% żyje poniżej min. socjalnego

9-10% poniżej min. egzystencji

Ubóstwo względne - mierzone relatywnymi liniami ubóstwa

I punkt odniesienia - przeciętna (przeciętny poziom życia), najczęściej przeciętny dochód gospod. domowego, przeciętne rozchody

II punkt - jaka część przeciętnej to będzie linia ubóstwa; obecnie bierze się pod uwagę 50% wydatków gospodarstw domowych

Ustawowa linia ubóstwa - jaki poziom dochodów uprawnia do otrzymania świadczeń (ustawa o pomocy społecznej)

Subiektywna linia ubóstwa - przeprowadza się badanie ankietowe wśród wylosowanych mieszkańców dorosłych i zadaje się głównie pytanie jaka kwota jest ciebie minimalna aby to gospodarstwo mogło egzystować. Na podstawie ...................................ta kwota wyznacza linię subiektywną ubóstwa.

Odsetek gospodarstw nie można porównać z odsetkiem osób

Pokazuje aspiracje ludzi - jaki poziom życia uznają za niezbędny.

MIARA UBÓSTWA WIELOWYMIAROWEGO

HPI

ONZ-owska Agenda Rozwoju - UNDP bada ten wskaźnik tak jak HDI

1.          jest wskaźnikiem syntetycznym tzn. po określeniu wartości określonych wskaźników dokonuje się przeliczenia na punkty 0-100 (kraj o bardzo rozległym ubóstwie)

różnice: HDI mierzy rozwój a HPI mierzy ubóstwo

punk wyjścia jest zbliżony

mamy podobne obszary: stan zdrowia, trwanie życia - odsetek osób które nie dożywają 60 roku życia, osiągnięcia edukacyjne - odsetek analfabetów funkcjonalnych; poziom życia - odsetek osób żyjących poniżej relatywnej linii ubóstwa, uczestnictwo w życiu społecznym

w HPI są zastosowane wskaźniki negatywne z tych wskaźników wylicza się średnią wielkość (Polska - 27,8-27,9 do 100 daleko ale 6x więcej niż Szwecja 6,8 w 1995)

ASKULTACJA I LUSTRACJA SPOŁECZNA

Ilościowe (liczby poddawane odpowiedniej interpretacji), wiek, płeć, mogą być prowadzone nawet na dużych zbiorowościach, zmienne społeczno - demograficzne (gospodarstwa domowe) i Jakościowe badania (rezultatem zbiór, zestaw informacji uporządkowanych na temat badanego przedmiotu, gospodarstwa domowe wg głównego źródła dochodów, obejmują nieduże zbiorowości, małe grupy (stosunkowo) pokazanie dogłębne kryteriów dla których różnicują się ; możliwość przyjrzenia się jakości, związki o charakterze psychologicznym zachodzącymi między ludźmi, np. bezrobotni badanie cech determinujących dane zachowanie, mogą być przesłanką podjęcia badań ilościowych)

Nie można ograniczać się tylko do badań ilościowych, powinny być wzbogacone jakościowymi.

AUSKULTACJA SPOŁECZNA - diagnoza przypadku jako diagnoza 1 człowieka lub 1 rodziny, jej celem wprowadzenie zmian w życiu tego człowieka (poprawę)

LUSTRACJA SPOŁECZNA - diagnoza środowiska społecznego, celem- informacja o środowisku, przydatnych w procesie polepszenia, zmian w tym środowisku

DIAGNOZA SOCJOLOGICZNA = DIAGNOZA W POLITYCE SPOŁECZNEJ

1.      badanie socjologiczne podejmuje się z przesłanek praktycznych lub poznawczych

praktyczne - problem społeczny np. ubóstwo itp.; diagnoza w polityce społecznej - przesłanki tylko praktyczne (powód podjęcia badań)
poznawcze - hipoteza wynika z ogólnej teorii sprawdza prawdziwość hipotezy

2.      różnica w charakterze wniosków: socjologiczna - wnioski teoretyczne + wnioski praktyczne (zawierają sformułowane zalecenia, co zmienić by było lepiej); w polityce społecznej - wnioski praktyczne, potrzebne wnioski praktyczne, przydatne w zmianach np. funkcjonowania instytucji.

Auskultacja społeczna - badania podejmowane przez pracowników socjalnych w pracy socjalnej - podstawowe narzędzie badawcze - kwestionariusz wywiadu, metoda - wywiad środowiskowy najczęściej - ma na celu stwierdzenie kilku podstawowych spraw:

1.       z jakiego typu problemem mamy do czynienia, jakie są kłopoty, problemy,

2.       czy w tych przypadkach mamy do czynienia z niezaspokojeniem potrzeb (i jakich), poziom zaspokojenia potrzeb

3.       jakie są przyczyny endogenne - z postaw, zachowań, przyczyny egzogenne - z warunków środowiskowych

4.       czy te osoby (rodzina) i środowisko społeczne mają własne możliwości zaradzenia sytuacji )silne cechy osób i środowiska np. zdrowie, wykształcenie, zawód, łatwo nawiązuje kontakty , wsparcie wzajemne)

Przedmiot badania w toku wywiadu środowiskowego:

1.        bada się cechy ludzi (psychiczne - poziom wiedzy, aspiracje, fizyczne - stan zdrowia, uzależnienia, społeczne - sytuacja rodzinna, aktywność zawodowa, płeć wiek)

2.        relacje wewnętrzne rodziny (konflikty, trudności wychowawcze)

3.        poziom i sposób korzystania ze świadczeń i instytucji społecznych (dzieci chodzą do szkoły? Korzystają ze służby zdrowia?)

4.        nieformalne kontakty ( z sąsiadami, czy korzystają z pomocy rodziny, sąsiadów?)

5.        opinie zainteresowanych czego potrzebują, co mogą zrobić sami dla siebie i gdzie potrzebują pomocy

Jak powinna być przeprowadzona auskultacja społeczna? - w środowisku tych rodzin, by uzupełnić info o warunki mieszkaniowe, dodatkowe info innych członków rodziny, dostęp do dokumentów potrzebnych.

Cele wywiadu środowiskowego: informacja + nawiązanie kontaktu z podopiecznym, zaufanie

Kto powinien przeprowadzać wywiad środowiskowy?

Socjolog - może wynająć ankieterów,

Wywiad środowiskowy - ten który ma pomóc musi przeprowadzić wywiad (pracownik socjalny)

Pedagogika społeczna - wywiad opiekuńczy (charakter wywiadu środowiskowego) udziela rad, wskazówek jak sobie radzić z trudnymi sytuacjami obok informacji i nawiązania kontaktu - cele wywiadu opiekuńczego.

Jakie problemy w społecznej auskultacji?

-         ujednolicenie narzędzia badawczego

-         błędy w odpowiedziach (wynik niewiedzy)

-         fałszowanie odpowiedzi

LUSTRACJE SPOŁECZNE - badanie środowiska społecznego (dla odróżnienia od badań ściśle naukowych Ⴌ lustracje społeczne)

Środowisko społeczne - środowisko lokalne + instytucje działające w określonym regionie; zbiorowość osób, które są razem w ramach jakieś instytucji (np. zakład karny, dom społeczny)

Lustracja społeczna jest badaniem nie tylko szukającym informacji z różnych źródeł, cechy osób + ukierunkowanie na cele praktyczne, którym ma służyć; ma być tak prowadzona by było wiadomo jak dany problem rozwiązać (szukanie sił społecznych tkwiących w środowisku)

Lustracja społeczna diagnostyczna - badanie ma stwierdzić przyczyny obserwowanych zagrożeń

Lustracja społeczna realizacyjna - ma służyć zdobyciu informacji i wiedzy czy i jak wprowadzić programy społeczne

Przygotowanie lustracji społecznej:

- Sięgnąć do wcześniejszych badań

- Prasy

-  Dokumentów osobistych

Zdobycie wiedzy + uwrażliwienie się na problemy społeczne z którymi mamy się zetknąć

Lustracja społeczna w ścisłej współpracy z władzami, szeroka informacja o takim badaniu

Metody: obserwacja, różnego typu wywiady, pełen przegląd

Kto powinien prowadzić - zespół badaczy spoza środowiska + ludzie ze środowiska (informatorzy - eksperci wywodzący się ze środowiska np. nauczyciel, ksiądz, burmistrz;

współobserwatorzy - osoby wciągane do robienia badań; przewodnicy - osoby które są w stanie wprowadzić badacza w poszczególne grupy społeczne w badanym środowisku)

3. Omów doktryny społeczno-eknomiczne mające istotny wpływ na kształtowanie polityki gospodarczej i społecznej

Na kierunki i treść działań polityki gospodarczej wpływają założenia z doktryn społeczno ekonomicznych.

Doktryna to zbiór założeń, twierdzeń i poglądów, które częściowo nawiązują do dorobku nauki i zawierają liczne tezy określające kierunki ale i środki działania opierają się na przesłankach światopoglądowych, ideologicznych i moralnych ale nie mają pełnego uzasadnienia naukowego.

Państwo powinno spełniać aktywną rolę w oddziaływaniu na gospodarkę poprzez rozwój przemysłu, handlu, eksportu wysokich technologii i osłonę kraju przed konkurencją zagraniczną.

Wyróżniamy 2 rodzaje doktryn:

1. Doktryny lewicowe - wypływały ze środowisk politycznie lewicowych, były bliskie zasadom ze szkoły interwencjonalizmu państwowego.

2. Doktryny prawicowe - wyznaczały kierunek bliski liberalizmowi gospodarczemu

Ad. 1 ● J.M. Keynes:

- interwencjonizm państwowy(podejście popytowe),

- pobudzenie wzrostu globalizacji wydatków,

- równoważenie: oszczędność, inwestycje, inflacja, bezrobocie, deficyt budżetowy i dług publiczny.

Dowiódł, że mechanizm rynkowy jest najlepszym instrumentem jeśli będzie regulowany przez politykę rynku interwencjonalngo.

Ad. 2 Szkoła liberalna sformułowana przez:

● Szmidt i Ricardo: doktryna liberalna (podejście podmiotowe) - im mniej roli państwa w gospodarce tym lepiej dla gospodarki.

Monetoryści twierdzili iż państwo powinno zajmować się tylko 3 rzeczami: obroną narodową, bezpieczeństwem wewnętrznym, ochroną wolnego rynku.

Uważali, że rynek jest mechanizmem doskonałym i nie potrzebuje regulacji odgórnej.

System opiera się na 3 zasadach:

1.Pywatna własność środków produkcji (ziemia, fabryki).

2.Swoboda przedsiębiorczości.

3.Wolny rynek - mechanizm, w którym wolna podaż towarów i usług zderza się z popytem, który jest zdeterminowany wysokością, potrzebami.

Funkcją podaży i popytu jest cena.

Doktryny społeczno polityczne wiążą się z przesłankami politycznymi - poglądy i koncepcje określonych sił politycznych, celów i sposobów działania państwa na gospodarkę, strategie rozwoju, zasad funkcjonowania gospodarki.

Programy partii (komunistycznych, socjaldemokratycznych, liberalnych, katolickiej nauki społecznej) to kompleksowe doktryny społeczno polityczne (oraz stosunki własnościowe, centralizacja zarządzania, stosunki towarowe w gospodarce).

Ponadto występują doktryny (poza generalnymi) dotyczące określonych problemów gospodarczych (np. doktryna wolnego handlu - zniesienie ograniczeń w wymianie międzynarodowej), doktryna industrializacji - rola rozwoju przypada na przemysł ciężki i środki produkcji.

Inna kategoria polityki gospodarczej - system ekonomiczny - to zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych i ogólnie akceptowanych zasad regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego. Określa 3 elementy:

• kto i jak decyduje o kierunkach i ilości wytwarzanych dóbr

• w jaki sposób jest bilansowana produkcja

• sposób podziału globalnego produktu społecznego na społeczeństwo

Podstawę tych rozwiązań reguluje ustrój społeczny. Duże znaczenie mają stosunki własnościowe (np. środków produkcji)

Wg kryterium środków produkcji występują 2 rodzaje ustroju:

• kapitalistyczny - indywidualistyczny

• kolektywistyczny - własność społeczna

Wg kryterium systemu gospodarczego:

Sposób regulowania procesu gospodarczego i rodzaju mechanizmów stosowanych w działaniach regulacyjnych:

• systemy konkurencyjne - system gospodarki rynkowej

• systemy regulowane administracyjnie - siły polityczne

4) Wymień konieczne warunki istnienia gospodarki rynkowej, jej cechy oraz funkcje państwa w gospodarce na przykładzie Polski, w tym też po przystapieniu do UE.

Warunkiem istnienia gospodarki rynkowej są:

• przewaga własności prywatnej i prywatnych podmiotów gosp.,

• dużego zakresu samodzielności podmiotów gosp.,

• przewagi zdecentralizowanego funkcjonowania systemu podejmowania decyzji w sprawach produkcji i obrotu ekonom. oraz przepływu i odpływu środków finansowych i rzeczowych niezbędnych do samodzielnego prowadzenia działalności gosp.,

• niezbędnych warunków podmiotowych, umożliwiających prowadzenie rynkowej wymiany towarów i usług;

• posiadanie niezbędnego kapitału pieniężnego i źródeł jego zasilania na cele rozwoju produkcji i usług.

Cechy gospodarki rynkowej:

• opieranie wyborów i decyzji podmiotów gospodarczych na informacje i preferencje swobodnego rynku i wolnej konkurencji,

• samodzielność podmiotów gospodarczych i autonomia ich postępowania na podstawie zewnętrznych, niezależnych od nich parametrów ekonomicznych, ustalanych przez rynek,

• opieranie procesów alokacji zasobów, kapitału finansowego, inwestycji pieniężnych i rzeczowych na autonomicznych mechanizmach popytu, podaży, konkurencji, korzystnym kształtowaniu się stopy dochodu i zysku,

• stosowanie polityki `lesferyzmu' czyli swobody decyzji przedsiębiorstw,

• opieranie przedsiębiorczości i systemu motywacji działań na powiększaniu korzyści oraz zysku z działalności,

• brak regulacji administracyjnych we wszystkich podstawowych wyborach i decyzjach.

Warunki:

* konkurencja; * własność prywatna (swoboda podejmowanie decyzji);* gorzkie jarzmo budżetu, dopuszczające bankructwo; * swoboda, wolna wymiana dóbr i usług (np. barier celnych);* posiadanie niezbędnego kapitału pieniężnego i źródeł zasilania w zdecentralizowanym systemu podmiotów gospodarczych;

Funkcje: *ochrona własności prywatnej, umożliwienie konkurencji na rynku, ochrona konkurencji;* zapewnienie legalnej podstawy bankructwa; * zapewnienie wolnej wymiany dóbr i usług;* zapewnienie podstaw do restrukturyzacji gospodarki; * państwo powinno spełniać rolę służebną dla mechanizmów rynkowych; * państwo powinno wzmacniać mechanizmy rynkowe i działać na jego rzecz.

Ingerencji państwa (państwowa): * ochrona środowiska; * wspieranie oświaty i kultury; * rozbudowa infrastruktury technicznej (drogi itp.); * zapewnienie makro stabilizacji (niska inflacja, mocny pieniądz, niskie podatki, zrównoważenie budżetu, stanie na straży polityki monetarnej); * w zakresie osłon socjalnych (z uwzględnieniem jego możliwości); * przeciwdziałanie masowemu bezrobociu;

Gospodarka rynkowa, system gospodarczy, w którym alokacja zasobów czynników wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty), a także podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jednostki dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku, przy niewielkim wpływie państwa.

W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące tego, co i w jakich ilościach będzie produkowane, w jaki sposób, tzn. przy użyciu jakich metod technicznych, oraz dla kogo (tak zwane kardynalne pytania ekonomii), podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania.

Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do ich kształtowania się w przyszłości.

Decyzje te mogą być w pewnym stopniu modyfikowane przez państwo w związku z ustalaniem przez nie np. stóp podatkowych, nakładaniem (lub zmianą) ceł, ustalaniem minimalnych lub maksymalnych cen, minimalnych płac, ograniczaniem wahań kursów walutowych, kształtowaniem systemu ubezpieczeń, zakresu opieki socjalnej itp.

W Polsce gospodarka rynkowa, aby utrzymać wysokie tempo wzrostu gospodarczego Polska powinna przyspieszyć opóźnioną restrukturyzację nierentownych przedsiębiorstw i prywatyzację deficytowych, państwowych molochów w tym kopalni, hut, firm z branży chemicznej, oraz firm finansowych sektora ubezpieczeniowego i bankowego. Z niepokojem stwierdzono, że ponad 2/3 firm finansowych w Polsce należy do państwa. Wskazany jest również wzrost poziomu oszczędności Polaków oraz poprawa klimatu inwestycyjnego. Zastrzeżeń z kolei nie budzi polityka antyinflacyjna, którą zachodni eksperci oceniają bardzo dobrze. Nie wątpią, że w istocie w roku 2006 uda się obniżyć jej stopę do poziomu 2,6% wymaganych przez kryterium w Maastricht. Krytykowane są natomiast podatki w Polsce, które powinny być stopniowo obniżane. Ich wysoki poziom ma niekorzystny wpływ na wzrost gospodarczy. Aby skutecznie zadziałać w tym kierunku rząd musi obniżyć swoje wydatki i podnieść jakość usług publicznych. W najbliższych latach polskie władze powinny zrestrukturyzować górnictwo (koszty obliczone na 1% PKB), a także zreformować sektor bankowy. Jako zachętę podaje się, że oszczędności wynikające z tych restrukturyzacji będą znacznie wyższe niż wcześniejsze koszty.

Gospodarka rynkowa - to taka forma gospodarki, w której istnieją rynki na wszystkie czynniki produkcji.

Gospodarka rynkowa - to taka forma gospodarki, w której wszystkie czynniki produkcji mają swoją ceną.

Czynniki produkcji - ziemia, kapitał, praca, przedsiębiorczość.

Konieczne warunki istnienia gospodarki rynkowej:

1. Prywatna forma własności

Jednym z podstawowych, bez którego nie można sobie wyobrazić istnienia gospodarki rynkowej to istnienie prywatnej formy własności. Im większy jest udział sektora usługowego tym poziom zamożności społeczeństwa jest wyższy.

Trzy kraje z największym PKB na osobę w Europie to: Norwegia, Szwajcaria i Luksemburg.

Norwegia bogaci się dzięki surowcom, ropie, gazie ziemnym także dzięki rybołówstwu. To dziedziny z I sektora. Norwegia to największy na świecie hodowca ryb morskich. Jest także największym na świecie exporterem łososi.

Różnica między własnością prywatną a komunalną jest taka że o własną „rzecz” się dba.

2. Konkurencja

Jest ona niezwykle ważna. Dzięki konkurencji kupujemy taniej, produkty są lepsze jakościowo, przede wszystkim kupujemy to co chcemy kupić. Nie można dopuścić do tego aby konkurencja doprowadziła do monopolu. Wtedy państwo ma prawo zainterweniować.

Np. w przemyśle piwowarskim mamy trzy grupy kapitałowe:

Kampania Piwowarska (Lech, Tyskie) inwestor z RPA - South African Brewer 37% rynku

Grupa Żywiec (Żywiec, Warka) inwestor strategiczny to holenderski Heineken 36% rynku

Okocim inwestor duński Calsberg 15 % rynku

Dodatkowo cała rzesza mniejszych browarów o małym udziale w rynku

3. Bankructwa

Wiążą się z „gorzkim jarzmem budżetu”- firma nie radzi sobie na rynku i państwo jej nie pomaga.

Gdy państwo pomaga to mamy do czynienia ze „słodkim jarzmem budżetu”

Bankructwo jest po to żeby „oczyścić się” z podmiotów, które nie przynoszą zysków, żeby nie utrzymywać nieefektywnych firm.

Gospodarka nie lubi częstych zmian.

4. swobodna wymiana dóbr i usług

Chodzi o to by było jak najmniej przeszkód taryfowych. Im większa swoboda tym większe możliwości rozwoju.

Realne dochody na jednego mieszkańca w wybranych krajach w latach '60, '90, `05
Argentyna	`60	3690 dol.
		`90	4083 dol.
		`05	6000 dol.
	Wenezuela	`60	3934 dol.
		`90	5304 dol.
		`05	6000 dol.
	Japonia	`60	2967 dol.
		`90	14926 dol.
		`05	30000 dol.
	Hong Kong	`60	2467 dol.
		`90	14308 dol.
		`05	30000 dol.

Cechy gospodarki rynkowej i centralnie sterowanej.

Kryterium gospodarki rynkowej to kryterium zysku.

Dbałość o większy zysk wymusza większą dbałość o pracę, pracownik musi stale się kształcić, coraz dłużej pracuje a to przekłada się na większą konkurencyjność a to następnie daje większe zyski a potem większe zarobki.

Kryterium wartościujące w gospodarce centralnie planowanej to kryterium wielkości produkcji.

Pracownika oceniamy przez pryzmat wydajności. W PRL był Pstrowski - przewodnik pracy, niestety zmarł w wieku 40 lat. Liczy się ile norm zdoła się wykonać. Jakość nie jest istotna. Rynek zmonopolizowany.

W gospodarce rynkowej forma własności jest prywatna ingerencja państwa ograniczona, ceny zmieniają się. W gospodarce centralnie planowanej forma własności jest państwowa, pełna ingerencja państwa, ceny nie zmieniają się, powstają wielkie kolejki do sklepów skutkiem czego wprowadza się reglamentacje produktów - „karki”. W gospodarce rynkowej można produkować co się chce. W gospodarce centralnie planowanej nie ma takiej swobody, o tym co i ile produkować decyduje państwo.

5.Scharakteryzuj szarą sferę gospodarczą, określ główne jej dziedziny i sposoby jej ograniczenia.

Szarą strefą gospodarczą lub „ukrytą” gospodarką nazywa się podmioty, zakłady, urządzenia i ludzi prowadzących produkcję lub inne rodzaje działalności gospodarczej (wytwarzanie, usługi, obroty handlowe, bankowe itd.), z której czerpią dochody pieniężne, ale działalność ta ma zwykle cele i cechy, które nie są zgodne z zasadami gospodarowania oraz przepisami prawa w sferze gospodarczej. Cechują ją następujące zjawiska:

• jest ona zwykle nieewidencjonowana i całkowicie lub częściowo ukryta wobec organów podatkowych, nadzoru gospodarczego, przestrzegania warunków pracy i zdrowotności produkcji, a także wobec organów statystyki krajowej,

• jest to działalność często bardziej rentowna niż inne dziedziny działalności,

• od tej działalności nie są płacone w ogóle lub w części obowiązujące podatki, opłaty skarbowe, ubezpieczenia majątkowe i społeczne załóg itp.,

• działalność ta nie podlega nadzorowi instytucji państwowych i społecznych w zakresie cech użytkowych, jakości produkcji, ich zdrowotności, warunków pracy i bezpieczeństwa pracowników i konsumentów, co wywołuje wiele szkodliwych następstw dla pracowników i użytkowników efektów tej działalności.

Sposoby ograniczania szarej strefy gospodarczej powinny być oparte na:

• analizie i odróżnianiu poszczególnych rodzajów i form szarej gospodarki, ocenie jej najbardziej i najmniej groźnych odmian pod względem gospodarczym i społecznym,

• ograniczaniu i walce z przyczynami, a nie z przejawami i skutkami szarej strefy (m.in. poprzez rozwój gospodarki, sprawny i efektywny system jej funkcjonowania, polepszenie sytuacji społecznej i gospodarczej oraz dobre systemy w zakresie prawa, opłat podatkowych, ubezpieczeniowych itd.),

• działalności gospodarczej w gospodarstwach domowych na cele własne nie należy traktować jako szarej strefy, lecz jaką legalną i celową działalność nierejestrowaną i nieopodatkowaną, która w miarę doskonalenia systemu gospodarki rynkowej, będzie ulegać ograniczeniu,

• do dziedzin i form szarej strefy - opartej na działalności przestępczej, zabronionej prawem, szkodliwej i niebezpiecznej dla gospodarki i ludności - konieczne jest stosowanie, oprócz metod edukacyjnych, szybkich, precyzyjnych i odczuwalnych środków karnych.

Szarą strefą gospodarczą nazywamy podmioty, zakłady, urządzenia i ludzi prowadzących produkcję lub inne rodzaje działności gospodarczej (wytwarzanie, usługi, obroty handlowe, bankowe itd.), z których czerpią dochody pieniężne, ale działalność ta ma zwykle cele i cechy, które są nie zgodne z zasadami gospodarowania oraz przepisami prawa w sferze gospodarczej.

Działalność w szarej strefie jest prowadzona w rozmaitych formach, w różnych dziedzinach i zróżnicowanej skali. Prowadzona jest w przedsiębiorstwach, w tym również publicznych, w podmiotach rejestrowanych i jednostkach nie rejestrowanych, ale także w niektórych urzędach i gospodarstwach domowych przez poszczególne osoby i grupy ludzi.

Przyczyny i skutki szarej strefy, a także metody jej ograniczania i likwidacji są zróżnicowane.

Do głównych najczęściej pojawiających się przyczyn występowania szarej strefy w gospodarce zaliczane są następujące zjawiska:

-trudności gospodarcze kraju, takie jak kryzys, recesja, brak równowagi gospodarczej, dudze bezrobocie czy inflacja.

-nieustabilizowany, zmienny system ekonomiczny, podatkowy i prawny w gospodarce.

-nadmierny liberalizm w metodach i środkach zarządzania, pozwalający na szeroka swobodę osiągania do działań nieuczciwych i sprzecznych z prawem.

Strefy gospodarcze jako przedmiot oddziaływania państwa:

- rozwój infrastruktury społecznej i gospodarczej,

- ożywienie i rozwój gospodarki,

- unowocześnienie i restrukturyzacja,

- pobudzenie konkurencyjności,

- rozwój badań wdrożeń,

- ograniczenie bezrobocia,

- dostosowanie procesów podziału dochodu.

B (badania naukowe) + W (wdrożenia) + R (rozwój) = proces innowacyjny.

Szara strefa gospodarki 0 jest ona nie ewidencjonowana.

W 2002r. 10 % PKB a nawet 15 % wytwarza się w szarej strefie, lepiej byłoby gdyby szara strefa została włączona do działalności normalnej. Szara strefa wytwarza produkcję, prowadzi działalność gospodarczą, inwestuje.

Działalność kryminogenna - wiąże się z szarą strefą.

4 przyczyny występowania:

• trudności w kraju (kryzys, recesja (spadek PKB), brak inflacji),

• system ekonomiczne, ich niestabilność, zmienność, system podatkowy i prywatny,

• nadmierny liberalizm państwa w metodach i środkach zarządzania gospodarczego sięga do działań nieuczciwych, sprzecznych z prawem.

• Dążenie....pracowniczych i przedsiębiorstw i ludności (konsumentów), znajdujących się w trudnych warunkach życiowych i konkurentów do zdobywania większych zasobów i korzyści.

Korzyści:

• wysokie podatki,

• biurokracja,

• wysokie składki na ubezpieczenie społeczne, (koszty pracy podwyższa się),

• duże bezrobocie (nawet do 28 %), niskie płace w działalności konkurencyjnej.

• Szerzenie się różnego rodzaju patologii społecznej

Podstawą funkcjonowania gospodarki - jest stabilność i bezpieczeństwo.

Bezpieczeństwo lokat terminowych i ogólnie bezpieczeństwo.

Płace a szara strefa.

Szara strefa nie jest zbyt atrakcyjna, płace są niskie zaletą jest to, że w ogóle jest praca. Dochody są wyższe niż w przedsiębiorstwach nie rejestrowanych.

Stosunek polityki gospodarczej do dalszych losów szarej strefy:

• Polityka powinna podchodzić do szarej strefy w sposób obiektywny (bez uprzedzeń).

• Powinna opierać się na chłodnej analizie funkcjonowania.

• Gwałtowne decyzje mogą pogorszyć sytuację i obniżyć stopień zagadnień rynku.

• Selektywne podejście do działalności i włączenie niektórych rodzajów działalności

• W stosunkach do innych grup dziedzin należy podchodzić dyskretnie to do grup przestępnych.

Równolegle do pojęcia „szara strefa gospodarcza” występują: gospodarka nieformalna, podziemna, druga - to synonimy.

Szara strefa gospodarcza - to taki segment gospodarki, który składa się z legalnych nielegalnych, działalności wyłączonych z PKB.

Szara strefa gospodarki - to działalność polegająca na łamaniu prawa podatkowego, prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych.

Gdy łamane jest prawo karne - czarna strefa

Gdy nie są łamane żadne prawa - biała strefa

Zakres szarej strefy - jaki udział szarej strefy w PKB. Zagranicą ocenia się że szara strefa gospodarki w Polsce jest wyższa niż pokazują to badania wykonywane przez samych Polaków. GUS podaje że wynosi ona 13,4%, a Wydział Ekonomi Uniwersytetu w Linzu gdzie globalne badania prowadzi prof. Schneider podaje że kształtuje się ona na poziomie 25,10%. W Polsce zasięg szarej strefy jest jeden z wyższych w krajach Unii Europejskiej.

W UE: Grecja - 28,3%; Włochy - 26,2%; Portugalia - 22, 3%; Hiszpania - 22,3%; Belgia - 21,5%; Polska - 26, 3%, Francja - 14, 8%; Holandia - 12,8%. Dlaczego na południ Europy jest wysoka szara strefa? Ponieważ dziedziny w jakich występuje maja wpływ na gospodarkę państwa (np. turystyka - hotele, restauracje), także wpływ mają regulacje państwa, polityka państwa. Im biedniejsze państwo tym szara strefa wyższa.

Różnice badań polskich i tych z Linzu wynikają z prawdomówności badanych. Z obczyzny łatwiej mówić o pewnych oszustwach niż będąc na miejscu.

Schemat powiązań w gospodarce nieformalnej:

• sprzedaż nierejestrowana dóbr i usług konsumpcyjnych z firm do gospodarki domowej

• sprzedaż pracy nierejestrowanej z gospodarstw domowych do firm

• sprzedaż pracy z gospodarstw domowych do gospodarstw domowych

• sprzedaż nierejestrowanych dóbr i usług z firm do firm

Struktura szarej strefy gospodarczej

Struktura branżowa

• przetwórstwo przemysłowe - 15%

• handel, naprawy, hotele, restauracje - 53%

• budownictwo - 23%

• inne - 9%

(dane z „Gazety Wyborczej z 21. 09. 04r)

Struktura geograficzna

• pomorskie - 27%

• małopolskie - 19% - dlatego bo w tych dwóch województwach rozwija się hotelarstwo, atrakcyjność, bary, noclegi (tu szara strefa kwitnie w całym świecie)

• średnia dla Polski - 12%

• wielkopolskie 2,3%

Struktura pracy w szarej strefie gospodarczej

57% - zatrudnieni i ukrywający dochody (np. nauczyciel - korepetycje)

19 % - bezrobotni niepracujący

11% - emeryci

9% - studenci (w szczególności zaoczni)

4% - rolnicy

Struktura pracy osób z wyższym wykształceniem

35% - korepetycje

15% - budownictwo

9% - doradztwo finansowe i prawne oraz księgowość

7% - medycyna (pielęgniarki, lekarze)

34% - inne

Struktura pracy w szarej strefie przy uwzględnieniu wieku płci i wykształcenia

Przeważają mężczyźni: 63,4%, kobiety - 36,6% )ponieważ praca w szarej strefie jest ciężka fizycznie, brudna, niebezpieczna, wynika też z pewnych tradycji bo mężczyzna jest główną osobą w domu która ma zarabiać pieniądze.

Wiek: do 34 lat - 46, 7% (mężczyźni - 47,6%, kobiety - 45,1%)

35 - 44 lata - 27,4% (mężczyźni - 28,4%, kobiety 25,8%)

45 - 59 lat - 17,9% (mężczyźni 17,5%, kobiety - 18,5%)

60 lat i więcej - 8% (mężczyźni 6,5%, kobiety 10,5%)

w późniejszym wieku więcej kobiet pracuje w szarej strefie ponieważ mężczyźni wcześniej umierają, kobiety są zmuszone do większej aktywności, a także wynika to z charakteru pacy (np. opiekunka)

Wykształcenie: podstawowe, zawodowe - 72,1% (mężczyźni - 77,3%, kobiety 63,2%)

średnie - 20,6% (mężczyźni - 17,5%, kobiety 26,1%)

policealne i wyższe - 7,2% (mężczyźni 5,1%, kobiety - 10,8%)

¾ osób w szarej strefie gospodarczej wykształcenie conajwyżej zasadnicze zawodowe. Wiąże się to z dochodami i charakterem pracy jaki proponuje szara strefa gospodarcza.

Przyczyny szarej strefy gospodarczej

• wysokie podatki

• wysokie składki ZUS

• niestabilny system podatkowy

• uznaniowość przepisów prawnych

• duża ingerencja państwa w gospodarkę

• wysokie bezrobocie

• duża aprobata społeczna dla działań w szarej strefie gospodarczej (na Zachodzie nazwano ten punkt - moralność społeczeństwa niska - to sformułowanie jest zbyt ostre)

Cele i przestępstwa szarej strefy gospodarczej

Cel - jak najwięcej produkować, jak najwięcej sprzedawać, ale nie płacić podatków, ceł, koncesji i różnego rodzaju zwolnień udzielanych przez państwo.

Grupy przestępstw:

1. Unikanie płacenia (zaniżanie) podatków

Wtedy kiedy firma nie wykazuje obrotów, dochodów. Fałszowanie znaków akcyzy.

2. Przestępstwa w obrocie bankowym i kapitałowym

Wyłudzanie kredytów bankowych (początek lat dziewięćdziesiątych), pranie brudnych pieniędzy

3. Przestępstwa, które mają miejsce gdy towar przechodzi przez granice państwa

• zaniżanie wartości towarów

• wykazywanie fikcyjnego tranzytu

• przemyt ({wartość}narkotyki - 122mln, papierosy - 42,6mln, samochody - 16,4mln, spirytus - 11,5mln, multimedia - 4,5mln)

Kontrolowane ładunki to 25%, celnicy nie kontrolują 75% ładunków.

4. Przestępstwa związane z przekształceniami własnościowymi

Bardzo trudne do wykrycia, niestety nigdy już nie dowiemy się jak było naprawdę

5. Przestępstwa, które są marginesem szarej strefy gospodarczej

• zawłaszczanie praw autorskich

• kłusownictwo (ryby, ptaki, zwierzyna leśna)

• nielegalna produkcja amfetaminy

Sposoby ograniczania szarej strefy gospodarczej

Szara strefa była jest i będzie. Nie da się jej zlikwidować. Można za pomocą strategii ja ograniczyć. Podejmować należy działania, które mają związek z systemem podatkowym (upraszczanie przepisów podatkowych), zmniejszać ingerencje państwa w gospodarkę, zwiększać restrykcje za działalność w szarej strefie, zmniejszać bezrobocie, prowadzić szeroko zakrojoną akcję uswiadamiająco - edukacyjną.

Próba oceny szarej strefy gospodarczej

Szara strefa ma różne oblicza:

Pozytywne aspekty	minusy
Utrzymywanie inflacji na niskim poziomie Praca (ludziom o niskim wykształceniu) pozwala zmniejszyć obszar biedy w społeczeństwie Dzięki szarej strefie możemy sprowadzić z zagranicy coś czego normalnie nie moglibyśmy Konkurencyjność (cena produktu)	Działalność niezgodna z prawem - zmniejszenie dochodów budżetowych Mniej pieniędzy na cele socjalne Utrwala w społeczeństwie negatywny stosunek do przepisów wydawanych przez państwo Produkty nie posiadają gwarancji jakościowych

6.Wymień i scharakteryzuj formacje społeczno-ekonomiczne, systemy i modele gospodarcze

System ekonomiczny jest systemem regulacyjnym obejmującym zespół elementów i instrumentów, głównie ekonomicznych, opartych na mechanizmach rynku i polityki gosp., który reguluje procesy gospodarcze w kraju. Jego przedmiotem są środki i mechanizmy uruchamiające i określające procesy regulacyjne, a pośrednio procesy realne.

System ten obejmuje:

• rynek i jego mechanizmy , a do podstawowych jego elementów należą poziome stosunki rynkowe i sposoby podejmowania decyzji ekonomicznych w zakresie głównych wyborów,

• samodzielne podmioty gosp. zdolne do podejmowania decyzji,

• parametry i mechanizmy rynkowe, tj. popyt, podaż, ceny, stopa %, kurs walutowy, konkurencja, itp.,

• zasady ekonomiczne, preferencje i mechanizmy polityki gosp., obejmujące niezbędne instytucje, instrumenty i systemy motywacyjne wpływające na postawy i decyzje podmiotów gosp.,

• instytucje finansowe systemu rynkowego służące do funkcjonowania i zasilania podmiotów w gospodarce (banki, giełdy, instytucje ubezpieczeniowe, obrót papierów wartościowych) oraz inne podmioty rynkowe, doradcze, itp.

Do głównych rodzajów systemów ekonomicznych należą:

1. Systemy samoregulowane - rynkowe,

2. Systemy regulowane - kierowane (systemy gospodarki centralnie planowanej),

3. Systemy mieszane - dualne (obejmują mechanizmy i elementy obydwu powyższych).

Ad.1. Systemy rynkowe

Do niezbędnych warunków funkcjonowania systemu rynkowego zaliczamy występowanie w gosp.:

• przewaga własności prywatnej i prywatnych podmiotów gosp.,

• dużego zakresu samodzielności podmiotów gosp.,

• przewagi zdecentralizowanego funkcjonowania systemu podejmowania decyzji w sprawach produkcji i obrotu ekonom. oraz przepływu i odpływu środków finansowych i rzeczowych niezbędnych do samodzielnego prowadzenia działalności gosp.,

• niezbędnych warunków podmiotowych, umożliwiających prowadzenie rynkowej wymiany towarów i usług;

• Ważnym warunkiem jest też posiadanie niezbędnego kapitału pieniężnego i źródeł jego zasilania na cele rozwoju produkcji i usług.

Modele systemu rynkowego:

• Czysty model - zakłada stopień wolnej (doskonałej) konkurencji,

• Liberalny - z własnością prywatną i zdecentralizowanymi decyzjami,

• Samorządowy - z własnością grupową i decyzjami które są zdecentralizowane z samorządem gospodarczym,

• Preferujący dobrobyt

• Regulowany - z własnością prywatną i decyzjami, które są zdecentralizowane z systemem regulacji i nakazów,

• Centralnie regulowany - z własnością prywatną regulowaną i decyzjami, które są scentralizowane z systemem nakazów,

• Centralnie kierowany (planowany) - z własnością prywatną i decyzjami, które są zdecentralizowane z systemem regulacji korygujących.

Ad.2. Systemy gospodarki centralnie planowanej

Główne cechy polegają na tym, że:

• Podstawowe wybory ekonom., dotyczące tempa i kierunków rozwoju

• Centrum gospodarcze określa też środki rzeczowe, osobowe i kapitałowe oraz ich alokacje, a także podstawowe parametry ekonom.

• Samodzielność przedsiębiorstw jest ograniczona głównie do bieżących decyzji wykonawczych i gospodarczych,

• Powiązania i stosunki gospodarcze między podmiotami decyzyjnymi przebiegają pionowo oraz mają charakter administracyjny i wiążący,

• Gospodarka środkami finansowymi jest scentralizowana,

Modele systemu gospodarki centralnie planowanej:

• Dyrektywny - nakazowy rozdzielczy; ustalane w gospodarce plany i środki ich realizacji oraz środki realizacji zadań planowych były szczegółowe dyrektywne, przekazywano je w sposób adresowy i bezpośredni.

• Parametryczny - pośrednio sterowany; zakłada on większą samodzielność przedsiębiorstw, przy uwzględnieniu przez centrum gospodarcze podstawowych parametrów ekonomicznych

Modele i warianty mieszane czyli zawierające elementy centralnego systemu planowania oraz elementy gospodarki rynkowej.

Polityka gospodarcza składa się z wielu dziedzin, segmentów i narzędzi o różnej skuteczności. Podstawowe znaczenie w skali kraju ma polityka makroekonomiczna i jej narzędzia. Wynika to stąd, że obejmuje ona swym oddziaływaniem cała gospodarkę i wiele występujących w niej procesów ekonomicznych oraz posługuje się instrumentami ekonomicznymi, głównie o pieniężno-finansowym i motywacyjnym charakterze pośredniego oddziaływania na gospodarkę.

Głównymi rodzajami i segmentami polityki makroekonomicznej są:

polityka pieniężna, budżetowa i fiskalna oraz dochodowa. Należy do nich także polityka inwestycyjna i naukowa w gospodarce wraz z ich narzędziami.

Do najważniejszych instrumentów polityki makroekonomicznej państwa w poszczególnych segmentach należą:

W polityce pieniężnej:

• Wielkość emisji i podaży pieniądza w kraju,

• Wysokość stopy redyskontowej i stóp procentowych od kredytów bankowych,

• Warunki udzielania kredytów, kształtowania ich wielkości, terminów spłaty itd,

• Wysokość kursu walutowego i jego kształtowanie przez bank centralny,

• Polityka rezerw pieniężnych i jej kształtowanie,

• Prowadzone przez NBP przedsięwzięcia sprzedaży i wykupu obligacji w celu regulacji masy pieniądza w obiegu.

Głównymi instrumentami polityki budżetowej i fiskalnej są natomiast:

• Budżet i jego elementy i zasady kształtowania (zróżnicowanie , brak deficytu lub niewielka jego skala),

• Dochody z budżetu centralnego i ich źródła (podatki, opłaty skarbowe, cła, spłaty)oraz ekonomiczne środki szybkiego i pełnego ściągania,

• Wydatki z budżetu centralnego (bieżące instytucje na gospodarkę i usługi społeczne), które powinny być równe lub zbliżone do dochodów budżetowych,

• Określenie przez państwo wielkości deficytu budżetowego i długów publicznych oraz środki ich ograniczania.

Do najważniejszych instrumentów polityki dochodowej należą:

• Kształtowanie poziomu i struktury ludności (płace, dochód pozapłacowe, renty i emerytury, stypendia, stawki podatku dochodowego),

• Oddziaływanie na relacje miedzy dynamiką płac i dochodów a dynamiką cen,

• Środki regulacji wzrostu płac w zależności od wyższego i realnego wzrostu produkcji w przedsiębiorstwach,

Działalność regulacyjna polityki dochodowej państwa wywiera istotny wpływ na takie procesy jak wielkość popytu, poziom produkcji, sprzedaży i inwestycji, ograniczenie inflacji oraz nadmiernych różnic w dochodach ludności, a także na równowagę rynkową.

System ekonomiczny jest odpowiednikiem gospodarki narodowej.

System ekonomiczny - zbiór mechanizmów, instytucji, zasad ich działania regulujący postępowanie procesu gospodarczego.

Mamy wiele systemów ekonomicznych. Możemy wyszczególnić pewne grupy systemów.

Podział systemów ekonomicznych według kryterium formy własności i sposobu regulacji. 4 modele:

1. model indywidualistyczno - kompetetywny

kompetetywny oznacza rynkowy

forma dominująca - prywatna - bo „indywidualistyczno”

niewidzialna ręka rynku

taki model posiadają wszystkie kraje wysoko rozwinięte

2. model indywidualistyczno planowy

dominuje forma prywatna

planowy - państwo poprzez kraj

w przeszłości taki model posiadały faszystowskie Niemcy

model państw dyktatorskich

3. model kolektywistyczno - kompetetywny

kolektywistyczny - publiczna własność, nie prywatna

w przeszłości taki model obowiązywał w Jugosławii

4. model kolektywistyczno - planowy

forma własności sektor publiczny

regulatorem jest państwo

w przeszłości Polska przed '90, teraz Północna Korea, Kuba

Sektor publiczny - państwowa, komunalna, mieszana (przewaga państwa)

Sektor prywatny - krajowa, zagraniczna, mieszana (przewaga prywatna

7. Omów podstawowe zasady i istotę społecznej gospodarki rynkowej po przystąpieniu Polski do UE

Społeczna gospodarka rynkowa to przekształcony w ramach ogólnego procesu transformacji ustrojowej mieszany model parametryczno - rynkowy czyli system gospodarki centralnie planowanej poszerzony o elementy systemu gospodarki rynkowej.

Ma ona na celu:

• doprowadzenie do liberalnego modelu rynku z elementami kontroli państwa,

• występowania nie tylko prywatnej formy własności środków produkcji,

• braku w pełni doskonałej konkurencji,

• istnienia dużych i wpływowych organizacji gospodarczych z ich monopolową pozycją.

Pierwotne założenia od których zależy funkcjonowanie społecznej gospodarki rynkowej:

1. Państwo winno stworzyć ramy prawne rzetelnej konkurencji. Nie wolno mu dopuszczać do powstania monopoli, bo one podcinają konkurencję tak samo jak subwencje państwowe. Ceny to pewna struktura kształtująca się na rynku, próba ich narzucania rozkłada tę strukturę.

2. Pieniądz musi być stały, bo tylko wtedy jest on wskaźnikiem rzeczywistej wartości towaru. Inflacja to — twierdzono — faktyczne wywłaszczanie ludzi, zwłaszcza oszczędnych.

3. Rynek musi być dostępny dla wszystkich, państwo winno przeciwstawiać się wszelkim próbom ograniczania potencjalnej konkurencji czy odgórnego ustalania liczby konkurujących ze sobą uczestników rynku.

4. Bardzo mocno podkreśla się konieczność własności prywatnej. Państwowe zapodmiotowanie własności jest groźne z dwu powodów. Pierwszy to ten, że naruszona zostaje w ten sposób równowaga gospodarowania, państwo dysponuje bowiem władzą i może „swoją” własność zabezpieczyć ustawami, chronić np. przed bankructwem i tym samym stawiać niektóre firmy ponad grą rynkową: prywatni funkcjonują na własny rachunek, ryzyko i koszt, zaś państwowe firmy zabezpieczają wtedy podatnicy. Państwo jest przecież władne wykluczyć konkurencję dla swoich firm.

5. Bardzo trudnym problemem jest wolność umów. Bo z jednej strony zasada konkurencji wymaga, by każdy sam decydował, z kim zawrze umowę. Z drugiej jednak strony łatwo wtedy wykołować konkurencję, zmówić się i stworzyć giganta, który połknie małych. Tu szczególnie konieczna jest czujność państwa.

6. Uczestnictwo w rynku niesie z sobą ryzyko, bierze się je na siebie i ponosi odpowiedzialność za własne działania. Klasycy gospodarki rynkowej odnosili się z dystansem do wszelkich ograniczeń odpowiedzialności, aczkolwiek dostrzegali, że ryzyko rynku każe jednak dopuszczać „ograniczoną odpowiedzialność”, gdyż w przeciwnym razie zostałby przyhamowany dopływ kapitału.

7. Właśnie ze względu na ryzyko, jakie niesie ze sobą aktywne uczestnictwo w rynku, konieczna jest stabilność polityki gospodarczej państwa. Prowadzenie działalności gospodarczej zawsze ma w sobie element niepewności, której państwo nie powinno powiększać. Nie wolno wciąż zmieniać prawa, podatków, „reguł gry”.

8. Szczególne zadania przypadają państwu w dziedzinie ochrony środowiska, państwo musi prowadzić „politykę ochrony”, poszczególnym uczestnikom rynku brak tu bowiem odpowiedniej perspektywy.

9. Państwo nie może godzić się z masowym bezrobociem. Sensowna „walka z bezrobociem” to nie interwencjonizm państwa, lecz pilnowanie porządku na rynku, m.in. przez rozbrojenie monopoli, a także przez zapobieganie jego opanowaniu, czy to przez pracodawców czy to przez pracobiorców.

Na pytanie, co ostało się z klasycznych założeń społecznej gospodarki rynkowej, odpowiedź wypadła dość minorowo. Koncentracja gospodarki postępuje naprzód (chociaż jest trochę niwelowana przez „globalizację konkurencji”), państwa subwencjonują nieraz całe gałęzie przemysłu, nacisk grup interesów dławi konkurencję, rosną długi obciążające przyszłe pokolenia. A gdy są trudności, znajdują posłuch demagodzy. We Fryburgu uczestnicy konferencji doszli do wniosku, że model społecznej gospodarki rynkowej pozostaje mimo wszystko nadal aktualny. A skoro z niej wyrósł „cud gospodarczy”, to i dziś warto przemyśleć jej założenia. Bo może tkwi w nich wiele racji?

Do celów polityki gospodarczej zaliczamy m.in.cele społeczne, a wśród nich:

sprawiedliwy podział dochodu, gwarancja zatrudnienia zgodnie kwalifikacjami, wyrównanie szans awansu, dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty, zapewnienie ochrony zdrowia i zabezpieczenia społecznego (wtedy gdy zarobkowanie posiadanie własnych pieniędzy nie jest możliwe), likwidacja ubóstwa.

8. Scharakteryzuj PKB i PNB jako podstawowe wskaźniki określające wzrost gospodarczy.

Tempo mierzymy relacją PKB w danym roku do PKB osiągniętego w latach poprzednich. Wskaźnik jest wyrażony procentowo ( wskaźnik relatywny).

Jakie powinno być optymalne tempo wzrostu gospodarczego?

Tempo wzrostu gospodarczego powinno być do 2%. Od 0 ( oznacza stagnację czyli niskie, niesatysfakcjonujące).

Gospodarka rozwija się w średnim tempie od 2% - 4%. Powyżej 5% ( np. 6, 7, 8) to jest wysokie tempo wzrostu gospodarczego PKB.

Polska wstępując do U.E. i inne kraje żywiły duże nadzieje na przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego, wynikające na integracji ugrupowaniom.....

Skutek integracji stanowił akt akcesji, impuls dla rozwoju gospodarczego nowych krajów członkowskich. Nie spowodował znacznego wzrostu rozwoju tempa gospodarczego.

Zwiększenie możliwości eksportowych, zniesienie barier w wymianie obrotowej, zniesienie kapitałów.

Jeżeli Polska osiągnęła tempo wzrostu gospodarczego powyżej 4%, to znaczy że jest to tempo średnie do 7% - można będzie rozwiązywać problemy społeczne i ekonomiczne.

Aspekt ekonomiczny - zniesienie problemu zatrudnienia, ograniczenie stopy bezrobocia.

Od czego zależy tempo wzrostu gospodarczego?

Tempo wzrostu gospodarczego zależy od stopy inwestycji i oszczędności.

Można zwiększyć konsumpcję, trzeba podnosić tempo wzrostu.

Stopa inwestycji - relacja, stosunek nakładów inwestycyjnych do PKB.

Wzrost konsumpcji niski na poziomie 1% jest przez społeczeństwo niezauważalny. Odczuwalny wzrost konsumpcji to okolice 2%.

PNB jest miarą całkowitych dochodów osiąganych w ciągu roku przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca )kraju) świadczenia usług przez należące do nich czynniki wytwórcze. PNB w ujęciu względnym (tempo wzrostu) jest miarą wzrostu gospodarczego. W przeliczeniu na 1 mieszkańca wykorzystywany jest jako miara poziomu dobrobytu społeczeństwa.

10. scharakteryzuj infrastrukturę gospodarczą i społeczną kraju oraz jej funkcje, a także problemy jakie występują w tej dziedzinie

Infrastruktura gospodarcza - podmioty i obiekty oraz wytwarzane przez nie produkt i świadczone usługi, które warunkują w procesie produkcji i pracy w gospodarce oraz zwiększają ich sprawność i wydajność.

Infrastruktura społeczna - obejmuje zespół podstawowych instytucji i urzędów do świadczenia usług społecznych. Chodzi tu głównie o instytucje, systemy regulujące społeczne warunki niezbędne dla funkcjonowania i rozwoju gospodarczego, a m.in. o system oświaty i kultury, przygotowania kwalifikacji kadr dla gospodarki, o zasady i warunki pracy i płacy, rent i emerytur, o prawo i o sądownictwo gospodarki. Ważnym elementem są obiekty służące do świadczenia usług w społecznej reprodukcji zasobów produkcji, a m.in. zespoły obiektów dla szkolnictwa, służby zdrowia i ubezpieczeń, mieszkalnictwa i gospodarki komunalnej, badań naukowych, postępu technicznego i innych.

Infrastruktura gospodarcza.

Rozumiemy przez nią wzajemnie powiązany zbiór podmiotów, obiektów i instytucji warunkujący wzrost gospodarczy.

Stanowi niektóre bardzo ważne ze swego charakteru mające cechy infrastruktura (energetyka, transport, łączność, gospodarka komunalna, szkoły, obiekty handlowe).

Infrastruktura społeczna - obejmuje zespół podstawowych instytucji i urządzeń do świadczenia usług społecznych. System oświaty i kultury przygotowanie kadr do gospodarki narodowej, zasady i warunkuje płacę i pracę.

Instytucje ubezpieczeń społecznych i kasa rolniczego....sądownictwo gospodarki, urzędy miejsca pracy.

Infrastruktura terenu obejmuje podmioty, zasady regulacji, obiekty i środki zapewniające podstawowe warunki techniczne do funkcjonowania gospodarki narodowej:

• transport i łączność (drogi, koleje, łączność przewodowa),

• wytwarzanie i różnych rodzajów źródeł energii mechanicznej.

Infrastruktura społeczna - urządzenia, które stanowią materialną podstawę przekazu usług socjalnych i kulturalnych (np.: szpitale, sanatoria, domy pomocy społecznej, szkoły, obiekty kulturalne). Jest to zespół urządzeń publicznych zaspokajających potrzeby socjalne, oświatowe i kulturalne ludności. W polityce społecznej występuje w dwóch układach: w roli instytucjonalnej i funkcjonalnej. Infrastruktura społeczna ma duże znaczenie w rozwoju edukacji. Rozbudowa szkół ma duże znaczenie. Np. w latach 60-tych nastąpiło rozwiązanie szkół zawodowych: średnich i zasadniczych, co stanowiło czynnik dynamizujący gospodarkę. Ważne jest istnienie szkół na wsi. Dzięki temu start życiowy młodzieży wiejskiej może być równoważny ze startem młodzieży miejskiej.

Pieniądze (społeczny fundusz spożycia to srodki gromadzone przez państwo przez politykę podatkową i wydatkowanie zgodnie z przyjętymi preferencjami).

Redstrybucja-ludzie mają dochód dzięki pracy płacą podatki. Państwo dzięki temu groamdzi fundusze czyli sposób redukcji przesądza o finansowaniu śwaidczeń społecznych.

Instrumentem polityki społecznej są instytucje miedzy administracją rządzącą i pozarządzącą.

Zmienai się stopień redystrybucji dochodów.

Infrastruktura społeczna-drogi, rurociagi ułatwia zaspokajanie polityki społęcznej.

Infrastruktura obejmuje instytucje i urządzenia świadczące w sposób zoraganizowany usługi jednostkowe w zakresie: oświaty, i wykonywania upowszechnaienia kultury ochrony zdrowia, turystyki i wypoczynku.

Dzielimy na:

Podstawową- taka która jest w każdej gminie

Wyspecjalizowaną- np. szkoły, instytucje muzealne.

11. Scharakteryzuj politykę ekonomiczną w stosunku do małych i średnich przedsiębiorstw. Dlaczego jest ona tak istotna w gospodarkach rynkowych (np w krajach UE)

Małe i średnie przedsiębiorstwa - to przedsiębiorstwa w których liczba zatrudnionych nie przekracza 249 osób.

Wyróżniamy mikroprzedsięborstwo (1 - 9 pracowników), małe (10 - 49 osób), średnie (50 - 249 pracowników), duże (250 i więcej ludzi).

Firm z sektora msp jest w Polsce 99,8%. Firm dużych tylko 0,2%, średnich 0,8%, mikro i małych 99%. 3,5 miliona firm to msp z tego 1,7 miliona to firmy aktywne. 99,8% firm ma udział w eksporcie około 48%. Przeciętna polska firma zatrudnia 2 - 3 pracowników, w UE 7 - 8 pracowników. Polskie msp wytwarzają 50% PKB, w UE msp wytwarzają 60% PKB. W Polsce tak samo jak w UE msp zatrudniają 67% całości zatrudnionych osób.

Struktura msp

Branżowa - najwięcej sp jest oczywiście w handlu, później w przemyśle, budownictwie, najmniej w rolnictwie.

Przestrzenna - sektor msp jest najbardziej dynamiczny w województwach mazowieckim i wielkopolskim, daleko w tyle zostają województwa wschodnie

Przesłanki wspierania msp

Właściciele msp są trzonem klasy średniej.

Konieczność rozszerzania klasy średniej. Jeśli nie wytworzy się ona w danej gospodarce to te miejsca zajmą ludzie z zewnątrz.

Średnia klasa jest gwarantem stabilności systemu ekonomicznego.

We wszystkich krajach o średnią klasę dba się szczególnie

Zalety msp

• duża elastyczność działania

• mniejsza kapitałochłonność produkcji

• duży udział pracowników bezpośrednio produkcyjnych w strukturze zatrudnienia firmy

• większa możliwość wykorzystania lokalnych surowców

• większa możliwość rekrutacji pracowników na lokalnym rynku

• większe możliwości ograniczenia żądań płacowych

• większe możliwości skłonienia pracowników do wzmożonego wysiłku w okresie wahań popytu

• większa samodzielność pracowników

Słabości msp

• niska trwałość

• ograniczony zakres kwalifikacji zawodowych przedsiębiorców

• skromne zasoby kapitałowe

• trudności w dotarciu do źródeł finansowania

• mniejsze możliwości korzystania z fachowego doradztwa

• duże obciążenie biurokratyczne związane z obowiązkiem sporządzania deklaracji podatkowych i egzekwowania podatków od swoich współpracowników i klientów

• trudności w utrzymaniu kwalifikowanych pracowników

• ograniczone możliwości awansu pracowników

Cele polityki państwa wobec msp

Cel główny:

• tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi sektora msp

Cele szczegółowe:

• wspieranie exportu

• wspieranie konkurencyjności

Muszą być określone warunki - wprowadzony dogodny system podatkowy

Vat - najwyższe Szwecja 25%, Dania 25%, Węgry 25%, Polska 22%, Finlandia 22%

Cit - najniższe Węgry 16%, Łotwa 15%, Irlandia 12,5%, Polska 19%

Kapitałowe uwarunkowania rozwoju msp

• Główne źródła pozyskania kapitału przez firmę:

• Oszczędności własne

• Pożyczki od znajomych

• Pieniądze z zysków firmy

• Banki (lokaty, kredyty, usługi leasingowe, factoringowe, fundusze)

• Giełda

• Środki uzyskane od bussines angels (100000 Polaków posiada powyżej 1mln zł do tych ludzi trzeba dotrzeć i złożyć im propozycje biznesu - to są Aniołowie Biznesu)

Kredyty:

Kryteria: okres kredytowania, zasady oprocentowania, preferencyjność, metoda udzielania kredytu, przeznaczenie kredytu, częstotliwość wykorzystania i spłaty.

Środki UE

Aby je otrzymać trzeba „włożyć” jakieś swoje pieniądze.

Fundusze UE to różne grupy środków.

Wsparcie finansowe ze źródeł wspólnotowych: fundusze UE - przedakcesyjne (SAPARD, PHARE, ISPA), strukturalne, programy wspólnotowe.

SAPARD - objęci nim rolnicy, przedsiębiorcy z branży rolno - spożywczej i samorządy. Zakres rozwoju wsi i rolnictwa.

PHARE - początkowo dla Polski i Węgier środki aby bezkonfliktowo przejść z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. PHARE 2 - zadania związane z integracją europejską.

Ze wszystkich środków przedakcesyjnych można korzystać do końca 2006 roku.

Fundusze strukturalne UE:

• Europejski Fundusz Społeczny - utworzony w 1957 roku

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych - utworzony w 1965 roku

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - utworzony w 1975 roku

• Instrument Finansowy Ukierunkowania Rybołówstwa - utworzony w 1993 roku

Programy przeznaczone dla przedsiębiorców:

Programy operacyjne:

• Sektorowy Program Operacyjny - Rozwój Zasobów Ludzkich

• Zintegrowany Program Rozwoju Regionalnego

• Sektorowy Program Operacyjny - Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb

• Sektorowy Program Operacyjny - Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego Rozwój Obszarów Wiejskich

• Sektorowy Program Operacyjny - Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw

Dotarcie do środków unijnych to droga niezwykle ciężko zbiurokratyzowana.

Programy wspólnotowe:

Cel - promocja przedsięwzięć z o znaczeniu europejskim

Warunek - konieczność współpracy międzynarodowej

• 6 Program Ramowy (dofinansowanie badań)

• Inteligentna Energia - Europa (wspiera inicjatywy lokalne)

• Marco Polo (ruch drogowy)

• eContenplus (treść cyfrowa)

• Life (ochrona środowiska)

• Media (filmy)

• Leonardo da Vinci (kształcenie i szkolenie zawodowe)

• Kultura 2000 (propagowanie kultury)

1) Pomoc i wspomaganie małych i średnich przedsiębiorstw przed degradacją w warunkach istnienia konkurencji ze strony dużych przedsiębiorstw.

2) Włączenie małych i średnich przedsiębiorstw do procesów wspomagania efektywnego rozwoju gospodarczego i zaspokajania potrzeb społecznych oraz na dużych rynkach lokalnych.

3) Pomoc i wspomaganie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw poprzez sprzyjanie rozwojowi zasad i warunków gospodarki konkurencyjnej.

4) Wspomaganie małych i średnich przedsiębiorstw na różnych etapach ich działania (organizowanie, w zwiększaniu ich konkurencyjności, w zasilaniu ich w niezbędne informacje, porady, w nowoczesne techniki i technologie, systemy zarządzania itp.).

12. Określ podstawowe zasady modyfikowanej wspólnej polityki rolnej UE i jej stosowanie w Polsce, m.in. z uwzględnieniem naszej struktury agrarnej.

Rozmiary działań inwestycyjnej w kraju, dynamika ich wzrostu i stopa inwestycji, były przez wiele lat po wojnie bardzo dobre. Było to związane z: *dużym zniszczeniem gospodarczym w czasie II wojny światowej i związane z tym potrzeby szybkiej odbudowy i rozbudowy gospodarczej; *znaczne opóźnienia w rozwoju kraju oraz różne determinanty do ich likwidacji w drodze dużych nakładów inwestycyjnych oraz wysokiego tempa wzrostu inwestycji w skali gospodarczej; *występowania przed wojną i tuż po wojnie dużych zasobów siły roboczej i bezrobocia.

Głównymi przyczynami dużego spadku nakładów i efektów inwestycyjnych w latach 1980-82 i 1989-92 były skutki kryzysu gospodarczego i polityki w krajach, a w latach 1990-92 bardzo ostry program stabilizacji i zmian systemów gospodarczych (poważne zmniejszenie dotacji państwa na budowę mieszkań), których realizacja spowodowała głęboką recesję w większości dziedzin gospodarczych. W szczególności był to: duży spadek dochodów ludności i wynikający stąd znaczny spadek rynku, w tym inwestycji w kraju. Ożywienie inwestycji wystąpiło później po ożywieniu dobra konsumpcyjnego nastąpiło ono częściowo samoczynnie w związku z poprawą koniunktury gospodarczej w świecie i w kraju, a częściowo było wywołane środkami polityki gospodarczej państwa. Wzrost produkcji był początkowo osiągany w ramach istniejących niewykorzystanych zdolności produkcji. Następnie przenosił się na wzrost dużych inwestycji. Po utrwaleniu się ożywienia, wzrost inwestycji w kraju w latach 1993-95 staje się obok wzrostu eksportu. Głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego (wzrostu produkcji i usług, produkcji kraju, zatrudnienia i dochodów, wzrostu obrotów gospodarczych, eksportowych i innych wielkości).

Polityka państwa wobec wsi i rolnictwa:

Cele: *stabilizacja cen podstawowych produkcji rolnych; *zapewnienie żywności o odpowiedniej jakości, rozwój infrastruktury gospodarczej rolnictwa, modernizacja; *ochrona przyrody, dbałość o walory krajobrazowe i rekreacyjne obszarów wiejskich, *niwelowanie różnic w zagospodarowaniu poszczególnych regionów; *pobudzenie wzrostu efektywności w modernizacji w sektorze gospodarczym rolno-żywnościowym.

W polityce rolnej formułowane są cele *długookresowe, *strategiczne, *o krótszym horyzoncie czasu, operatywne wynikające z celów strategicznych.

Polityka rolna obejmuje nie tylko zagadnienia produkcji, ale i społeczeństwa. Jest ona częścią polityki gospodarczej państwa. Nadrzędnym celem polityki rolnej jest oddziaływanie na wzrost i strukturę produkcji rolnej, aby zaspokoić potrzeby żywnościowe społeczeństwa, ze względu na koszty społeczeństwa. Cel ten powinien być realizowany w warunkach zapewniających wysoką efektywność i wydajność rolnictwa.

W myśl postanowień Traktatu Rzymskiego ważniejsze cele WPR były następujące:

-podnoszenie produktywności rolnictwa poprzez wspieranie postępu technicznego, racjonalizację produkcji i optymalizację zastosowań czynników produkcji,

-zapewnienie ludności rolniczej godziwych warunków życia, głównie poprzez zwiększanie dochodów osób czynnych w rolnictwie,

-stabilizacja poszczególnych rynków
W ramach Wspólnej Polityki Rolnej przyjęto trzy podstawowe zasady:
-zasada wspólnego rynku, która oznacza swobodny przepływ produktów rolnych między państwami członkowskimi (zapewniony poprzez likwidację ceł i innych ograniczeń związanych z ochroną rynków narodowych, a także poprzez wprowadzenie wspólnych cen i ujednoliconych zasad konkurencji oraz przyjęcie wspólnych reguł w handlu produktami rolnymi z krajami trzecimi),
-zasada preferencji Wspólnoty która oznacza pierwszeństwo zbytu na rynku Wspólnoty produktów rolnych wytwarzanych na jej terenie i ochronę rynku wewnętrznego przed tańszymi produktami pochodzącymi z importu,
-zasadę solidarności finansowej, która zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie do solidarnego uczestnictwa w kosztach funkcjonowania polityki rolnej.
Reforma wspólnej polityki rolnej
Polityka rolna w krajach Unii Europejskiej przyczyniła się do rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Z czasem jednak okazała się zbyt kosztowna. Nie sprzyjała też wzrostowi konkurencyjności produktów rolnych Unii na rynkach światowych. Wieloletnie subwencjonowanie rolnictwa doprowadziło w Unii Europejskiej do nadprodukcji
W 1992 roku kraje Unii Europejskiej przyjęły propozycje reformy Wspólnej Polityki Rolnej W ramach reformy polityki rolnej podjęto między innymi następujące działania:
-obniżono ceny podstawowych produktów rolnych (zboża, rośliny oleiste, strączkowe, bydło rzeźne) w ciągu trzech lat o 15-30%,
-wprowadzono dotacje bezpośrednie dla rolników, łagodząc straty w dochodach powstałe po obniżce cen,
-uzależniono możliwości uzyskania dopłat od zmniejszenia powierzchni upraw lub obniżenia produkcji zwierzęcej,
-ustalono limity powierzchni ziemi uprawnej oraz ilości zwierząt hodowlanych na jedno gospodarstwo

-obniżono produkcję mleka,
-wprowadzono w życie system wcześniejszych emerytur dla rolników w wieku55
-w wielu branżach (mlecznej, mięsnej, zbożowej) dodatkowa produkcja jest wysoko opodatkowana, zaś rolnicy, którzy produkują mniej niż wynosi w ich regionie średnia z hektara, są zwolnieni z obowiązku zaniechania upraw i otrzymują wysoką pomoc

Polityka rolna dziedzina nauki i praktyki oddziaływania państwa na rolnictwo w celu osiągnięcia następujących celów:

-bezpieczeństwo żywnościowe i społeczne

-postęp gospodarczy i społeczny w rolnictwie i otoczeniu

--osiąganie porządnych standardów jakości

-wielofunkcyjny rozwój wsi

-ochrona krajobrazu i środowiska

Rządowe programy polityki rolnej

Średniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich

Spójna polityka strukturalna obszarów wiejskich i rolnictwa

Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich

-model rolnictwa (20 lat)

-rozwój przedsiębiorczości

-polityka dochodowa

-awans cywilizacyjny

dialog społeczny

-polityka regionalna

Instytucjonalny rozwój gospodarki rynkowej w otoczeniu rolnictwa

*Agencja rynku rolnego jako instytucja stabilizująca rynek- przejmuje administrowanie eksportem czyli obrotem towarami z rynkami. Ma akredytacje i eksportuje towary.

*Agencja rolnictwa- administrowanie bezpośrednich dopłat dla rolnictwa i funduszy, administrowanie programami regionalnej rozwoju wsi.

*Agencja nieruchomości rolników redystrykuryzacji- administruje majątek po byłych państwowych gospodarstwach rolnych.

Agrobiznes składa się z 3 faz :produkcja surowców, przetwórstwo żywności, dystrybucja produktu do konsumenta.

Produkcja środków produkcyjnych

↓

Rolnictwo →przemysł rolno spożywczy→handel→konsumpcja

Kompleks powiązań kooperacyjnych sekcji gospodarki narodowej uczestniczący w:

Produkcji, dystrybucji żywności.

Polityka żywnościowa

Żywność to podstawa bytu biologicznego społeczeństwa

Białko fundament składników pokarmowych (roślinne, zwierzęce)przetwarzane przez przemysł zbożowo paszowy.

Do produktów zwierzęcych przemysł mięsny, rybny.

Węglowodany- przemysł cukierniczy, piekarski

Tłuszcze: zwierzęce- przemysł mięsny

roślinne -przemysł tłuszczowy.

Sole mineralne -witaminy, mikroelementy

Przemysł mięsny opiera się na trzodzie chlewnej i bydle

Rozmiary działań inwestycyjnej w kraju, dynamika ich wzrostu i stopa inwestycji, były przez wiele lat po wojnie bardzo dobre. Było to związane z:

- dużym zniszczeniem gospodarczym w czasie II wojny światowej i związane z tym potrzeby szybkiej odbudowy i rozbudowy gospodarczej;

- znaczne opóźnienia w rozwoju kraju oraz różne determinanty do ich likwidacji w drodze dużych nakładów inwestycyjnych oraz wysokiego tempa wzrostu inwestycji w skali gospodarczej;

- występowania przed wojną i tuż po wojnie dużych zasobów siły roboczej i bezrobocia.

Głównymi przyczynami dużego spadku nakładów i efektów inwestycyjnych w latach 1980-82 i 1989-92 były skutki kryzysu gospodarczego i polityki w krajach, a w latach 1990-92 bardzo ostry program stabilizacji i zmian systemów gospodarczych (poważne zmniejszenie dotacji państwa na budowę mieszkań), których realizacja spowodowała głęboką recesję w większości dziedzin gospodarczych. W szczególności był to: duży spadek dochodów ludności i wynikający stąd znaczny spadek rynku, w tym inwestycji w kraju. Ożywienie inwestycji wystąpiło później po ożywieniu dobra konsumpcyjnego nastąpiło ono częściowo samoczynnie w związku z poprawą koniunktury gospodarczej w świecie i w kraju, a częściowo było wywołane środkami polityki gospodarczej państwa. Wzrost produkcji był początkowo osiągany w ramach istniejących niewykorzystanych zdolności produkcji. Następnie przenosił się na wzrost dużych inwestycji. Po utrwaleniu się ożywienia, wzrost inwestycji w kraju w latach 1993-95 staje się obok wzrostu eksportu. Głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego (wzrostu produkcji i usług, produkcji kraju, zatrudnienia i dochodów, wzrostu obrotów gospodarczych, eksportowych i innych wielkości).

Polityka państwa wobec wsi i rolnictwa:

Cele:

- stabilizacja cen podstawowych produkcji rolnych;

- zapewnienie żywności o odpowiedniej jakości, rozwój infrastruktury gospodarczej rolnictwa, modernizacja;

- ochrona przyrody, dbałość o walory krajobrazowe i rekreacyjne obszarów wiejskich,

- niwelowanie różnic w zagospodarowaniu poszczególnych regionów;

- pobudzenie wzrostu efektywności w modernizacji w sektorze gospodarczym rolno-żywnościowym.

W polityce rolnej formułowane są cele:

- długookresowe,

- strategiczne,

- o krótszym horyzoncie czasu, operatywne wynikające z celów strategicznych.

Polityka rolna obejmuje nie tylko zagadnienia produkcji, ale i społeczeństwa. Jest ona częścią polityki gospodarczej państwa. Nadrzędnym celem polityki rolnej jest oddziaływanie na wzrost i strukturę produkcji rolnej, aby zaspokoić potrzeby żywnościowe społeczeństwa, ze względu na koszty społeczeństwa. Cel ten powinien być realizowany w warunkach zapewniających wysoką efektywność i wydajność rolnictwa.

Polityka rolna - to oddziaływanie władz państwowych na rolnictwo i inne dziedziny gospodarki narodowej biorące udział w procesie wytwórczości rolniczej.

Zakres rolnictwa.

• produkcja roślinna (uprawa i hodowla roślin)

• produkcja zwierzęca (chów)

• rybołówstwo (pozyskiwanie i hodowla ryb)

• leśnictwo (pielęgnacja lasów, zalesianie)

Zakres polityki rolnej.

Obejmuje: zagadnienia produkcyjne i społeczne, kształtowanie ustroju rolnego, kształtowanie specjalizacji w rolnictwie, postęp techniczny i agrotechniczny, kształtowanie stosunków demograficznych na wsi.

Czynniki wpływające na rozwój rolnictwa

1. przyrodnicze

• ukształtowanie terenu (niziny, wyżyny, góry)

• klimat (nieprzyjazne klimaty skrajne - suchy, subpolarny; w Polsce dobry klimat - umiarkowany ciepły, najdłuższy okres wegetacji roślin na Nizinie Śląskiej 220 dni

• gleby ( 6 klasa najgorsze, najniższa jakość, 1 klasa najlepsza - w Polsce 1 klasa to 0,4% gleb w szczególności Małopolska i Wyżyna Lubelska; dominuje klasa 4a i 4b oraz klasa 3; najniższe klasy w rejonie Ostrołęki

• dostęp do wody słodkiej

• opady

2. pozaprzyrodnicze

• struktura własnościowa

im bardziej rolnictwo będzie sprywatyzowane tym efektywność gospodarowania będzie wyższa

• struktura agralna (struktura wielkości)

średnia powierzchnia gospodarstw w Polsce to 8 hektarów a w starych krajach UE 18 - 19 ha.

Łącznie wszystkich gospodarstw w Polsce jest 1,9 mln.

500 tysięcy - do 2 ha (¹/₄ gospodarstw - takie gospodarstwo nie może być konkurencyjne, produkuje na potrzeby rolnika)

600 tysięcy - 2 - 5 ha

600 tysięcy - 5 - 20 ha

95 tysięcy - 20 - 50 ha

15 tysięcy - 50 - 200 ha

4 tysiące - ponad 200 ha

Tendencje; zwiększa się liczba gospodarstw największych, zmniejsza się liczba gospodarstw najmniejszych

Przeciętna wielość gospodarstw w krajach UE: Wielka Brytania 70 ha, Francja 30 ha, Holandia 17 ha, Włochy 7 ha, Grecja 5 ha.

Terytorialnie najmniejsze gospodarstwa w Polsce istnieją na południu a największe na północy.

• poziom chemizacji

Polski rolnik wysiewa mniej nawozów niż rolnik z kraju UE. Przekłada się to na dochody i wydajność. W Polsce żywność jest zdrowsza ale za to rolnicy maja niższe dochody. Należy przypuszcza, że ten wskaźnik będzie się podnosił - będzie więcej nawozów. Wspólna polityka rolna sprzyja rolnikom, którzy mają wielkie gospodarstwa. Rolnik, który ma 100 hektarów otrzyma 100 razy więcej dopłat bezpośrednich niż ten rolnik, który ma 1 ha. W 2011 wyrównają się dopłaty w Polsce i w Unii Europejskiej. Rolnik posiadający 100 hektarów otrzymuje 50 tysięcy złotych rocznie dopłat bezpośrednich a docelowo ma być to 2 razy więcej czyli 100 tysięcy złotych. Aktualnie średnia ziemi w Polsce to 8 - 9 tysięcy za hektar.

• wskaźnik (poziom) mechanizacji

Mierzymy go w ten sposób, że patrzymy na jaki areał użytków rolnych przypada 1 ciągnik. W Polsce przypada 1 ciągnik na 12 hektarów. To podobnie jak w Unii Europejskiej ale niestety istotną różnicą jest to, że w naszym kraju ciągniki są wyeksploatowane. Wartość mierzymy wiekiem sprzętu. W Polsce połowa ciągników ma 18 i więcej lat a po 12 latach ciągnik powinien być teoretycznie złomowany. Moc ciągników jest czterokrotnie niższa niż tych z UE ale to akurat da się wytłumaczyć ponieważ w Polsce są mniejsze gospodarstwa i ciągniki o mniejszej mocy wystarczą.

- jakość czynnika ludzkiego

Wiek i wykształcenie rolników. W wykształceniu ustępujemy krajom UE. 41 % rolników posiada co najwyżej podstawowe, 38 % - zasadnicze zawodowe (te dwie grupy to 79 %!), 16% - średnie zawodowe, 3% - średnie ogólnokształcące, 2% - wyższe.

W UE połowa rolników ukończyła 55 lat a w Polsce połowa rolników nie ukończyła 45 lat. W tym upatrujemy przyszłość rolnictwa.

Cele polityki rolnej

• Zapewnienie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich (realizacja tego celu jest niezbędna)

• Dostarczenie społeczeństwu żywności o odpowiedniej jakości

• Ochrona przyrody i dbałość o walory krajobrazowe obszarów wiejskich

• Wsparcie ludności w wieku poprodukcyjnym

• Wyrównywanie warunków życia na wsi i w mieście

• Ukierunkowanie działań na umożliwianie rozwoju gospodarstw silnych ekonomicznie (nowoczesnych)

• Likwidowanie skali bezrobocia na wsi

Funkcje i instrumenty polityki rolnej

Wyróżniamy dwie funkcje:

• ochrona rolnictwa przed konkurencją zewnętrzną (instrumenty o charakterze zewnętrznym)

• stymulacja rozwoju rolnictwa (instrumenty o charakterze wewnętrznym)

Podstawowe instrumenty zewnętrzne:

• cło (opłata jaką nakłada się na towar w momencie przekraczania granicy, posiada funkcje fiskalne, ochronne itd..)

• opłaty wyrównawcze (nakłada się je niezależnie od ceł)

• regulacje ilościowe przywozu i wywozu (kiedyś regulacje na wywóz koni)

• dopłaty do eksportu (jeśli produkty są drogie to trudno je sprzedać i trzeba do nich dopłacić aby był konkurencyjne (np. dopłaty do buraków cukrowych)

Podstawowe instrumenty wewnętrzne:

• ceny gwarantowane (ceny minimalne) - wprowadzany je wtedy gdy jest duża podaż

• kredyty preferencyjne - (niskooprocentowane, korzystne)

• dopłaty bezpośrednie - (do rolnictwa)

zapasy buforowe - gromadzi się zapasy nadmiarowe

Polityka rolna dziedzina nauki i praktyki oddziaływania państwa na rolnictwo w celu osiągnięcia następujących celów:

-bezpieczeństwo żywnościowe i społeczne

-postęp gospodarczy i społeczny w rolnictwie i otoczeniu

--osiąganie porządnych standardów jakości

-wielofunkcyjny rozwój wsi

-ochrona krajobrazu i środowiska

Rządowe programy polityki rolnej

Średniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich

Spójna polityka strukturalna obszarów wiejskich i rolnictwa

Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich

-model rolnictwa (20 lat)

-rozwój przedsiębiorczości

-polityka dochodowa

-awans cywilizacyjny

dialog społeczny

-polityka regionalna

Instytucjonalny rozwój gospodarki rynkowej w otoczeniu rolnictwa

*Agencja rynku rolnego jako instytucja stabilizująca rynek- przejmuje administrowanie eksportem czyli obrotem towarami z rynkami. Ma akredytacje i eksportuje towary.

*Agencja rolnictwa- administrowanie bezpośrednich dopłat dla rolnictwa i funduszy, administrowanie programami regionalnej rozwoju wsi.

*Agencja nieruchomości rolników redystrykuryzacji- administruje majątek po byłych państwowych gospodarstwach rolnych.

Agrobiznes składa się z 3 faz :produkcja surowców, przetwórstwo żywności, dystrybucja produktu do konsumenta.

Produkcja środków produkcyjnych

↓

Rolnictwo →przemysł rolno spożywczy→handel→konsumpcja

Kompleks powiązań kooperacyjnych sekcji gospodarki narodowej uczestniczący w:

Produkcji, dystrybucji żywności.

Polityka żywnościowa

Żywność to podstawa bytu biologicznego społeczeństwa

Białko fundament składników pokarmowych (roślinne, zwierzęce)przetwarzane przez przemysł zbożowo paszowy.

Do produktów zwierzęcych przemysł mięsny, rybny.

Węglowodany- przemysł cukierniczy, piekarski

Tłuszcze: zwierzęce- przemysł mięsny

roślinne -przemysł tłuszczowy.

Sole mineralne -witaminy, mikroelementy

Przemysł mięsny opiera się na trzodzie chlewnej i bydle.

14. Omów znaczenie bezpośrednich inwestycji zagrancznych w polskiej gospodarce i główne dziedziny inwestowania kapitału zagranicznego

Polityka inwestycyjna jest jednym z najważniejszych segmentów polityki rozwoju gospodarczego kraju. Jest ona ważnym rodzajem działalności regulacyjnej państwa i jego organów, wpływających na kształtowanie nakładów i procesów inwestycyjnych, ich rozmiarów, struktury i efektów. Obejmuje ona metody, środki i działania zmierzające do ustalenia preferowanych przez państwo rozmiarów, celów i kierunków inwestycji oraz efektywnych metod i sposobów sprawnej ich realizacji.

Przedmiotem polityki inwestycyjnej państwa jest ustalanie celów i instrumentów polityki inwestycyjnej, a pośrednio jest nim oddziaływanie na przebieg realnych procesów inwestycyjnych w gospodarce.

Instrumenty stosowane przez państwo *wysokość podatków i ulg od inwestycji; *wysokość stopy procentowej od bankowych kredytów inwestycyjnych oraz warunki ich udzielania i spłaty; *regulacji dochodów i dywidend z tytułu własności inwestycyjnych.

Przy pomocy tych instrumentów państwo ustala bardziej lub mniej dogodne warunki i źródła finansowania inwestycji i oddziałuje na wyższym lub niższym poziomie inwestycji w kraju na dużych i średnich dobrach inwestycyjnych; *nakazy i zakazy.

Polityka inwestycyjna

Inwestycje - przedsięwzięcia gospodarcze i nakłady, które są podejmowane w gospodarce w celu uzyskania w późniejszym okresie p ich realizacji zwiększonych efektów użytkowych (zdolności wytwórczych, rozwoju infrastruktury, bazy mieszkaniowej).

Inwestycje dzielimy na:

1. rzeczowe (wznoszenie obiektów, odtwarzanie i modernizacja, a także zakupy gotowych dóbr inwestycyjnych, rozwój i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej).

2. portfelowi (kapitałowe lokaty pieniężne w papierach wartościowych, obligacjach, akcjach, skryptach dłużnych).

Funkcje i zadania polityki inwestycyjnej

1. oddziaływanie na ożywienie i rozwój gospodarczy, umacnianie koniunktury, ale także z czasem przeciwdziałanie „przegnaniu” skali inwestycji.

2. kształtowanie struktury inwestycji w przekroju działowo-gałęziowym, rodzajowym czy terytorialnym.

3. dbałość o podnoszenie efektywności inwestycji.

4. identyfikowanie ryzyka przed pojęciem inwestycji, a w tym: ryzyka inflacyjnego, okresy zwrotu kapitału zaangażowanego w inwestycje, ocena rynkowego sukcesu.

5. inwestycje przedsiębiorstw służą maksymalizacji korzyści z tytułu zaangażowanych lokat kapitałowych. Funkcją ich jest równocześnie unowocześnienie procesów gospodarczych (restrukturyzacja i modernizacja bazy wytwórczej).

Środki realizacji polityki inwestycyjnej:

a) środki administracyjno - prawne:

- zasady i tryb lokalizacji.

- zasady kredytowania i gwarancji.

- zasady nadzoru nad wykonaniem inwestycji.

- zasady opodatkowania.

b) inwestycje publiczne:

- najsilniejszy sposób interwencji bezpośrednich wspierających pobudzanie inwestycji prywatnych i wzór efektywności.

c) środki techniczno - finansowe:

- potencjał przedsiębiorstw budowlanych, produkcja materiałów budowlanych, maszyn i urządzeń (sektor inwestycyjny).

- bezpośrednie (normy, normatywy, procedury, dopuszczania, zakazy itp).

- pośrednie (stawki podatkowe, stopy %, kursy walut, cła, amortyzacja, opodatkowanie kapitału zainwestowanego).

Narzędzia progresywne polityki:

- preferencyjne kredyty,

- wspomaganie rozwoju popytu krajowego na dobra inwestycyjne i konsumpcyjne przez politykę podatkową.

- dewaluacja krajowej waluty i pobudzenie eksportu.

- elastyczne kształtowanie warunków B.I.Z.

- preferencje w podatkach pośrednich (VAT, akcyza na materiały, środki i roboty inwestycyjne oraz rozwój infrastruktury przemysłowej).

15. Scharakteryzuj zasoby pracy i zmiany na rynku pracy w Polsce w okresie transformacji ustrojowej, bezrobocie i sposoby jego zmniejszania na tle krajów UE.

- liczba mieszkańców Polski - około 40 mln.
- liczba bezrobotnych - 3 mln.
- zasoby pracy - 16 mln.

Polacy znajdują zatrudnienie w różnych segmentach rynku, celem polityki zatrudnienia jest ograniczanie bezrobocia i optymalne wykorzystanie zasobów pracy

Zasoby pracy dzielą się na:

- osoby o wykształceniu podstawowym

- średnim

- maturalnym

- wyższym niepełnym

- wyższym

Najlepiej wykształceni ludzie pochodzą z duzych aglomeracji miejskich

Bezrobocie -sytuacja w kótrej istnieje grupa ludzi zdanych do pracy i chętnych do pracy ale nie może znaleść zatrudnienia.

Bezrobocie jest przymusową bezczynnoscią lub niemozność znalezienia pracy odpowiadajćym kawalifikacjom.

Bezrobocie mierzymy:

Az aktywni zawodowo

Bz bierni zawodowo

B poszukujacy pracy

Bezrobocie frykcyjne,krótkotrawłe i nieunknione do 6 miesięcy.

Bezrobocie strukturalne masowe długotrwałe pensje gdy struktura zawodów w gospodarce jest inna niż struktura zawodów które posiadaja ludzie.

Bezrobocie koniunkturalne wiaze się ze spadkiem popytu

Bezrobocie klasyczne istnieją wysokie i sztywne płace są trudnosci w przypisach pozwalajace zwolnić pracodawcy nie zatrudniając pracowników.

Bezrobocie jawne w urzędzie pracy

Bezrobocie ukryte gdy zamiast 1 osoby pracuje 5 osób zbędnych

Urzędy pracy nie mają wpływu na ograniczanie bezrobocia.

Realne zasoby pracy to ludność aktywna zawodowo, na którą składa się ludność czynna zawodowo pracujących, ludność zdolna do podjęcia pracy w krótkim okresie, oraz bezrobotni zarejestrowani, poszukujący pracy krajowej. Duża siłę roboczą stanowi suma wszystkich miejsc pracy w gospodarce narodowej.

Obecne bezrobocie = około 13%. Największe bezrobocie występuje w województwach: północnych-słupskie, koszalińskie, elbląskie, suwalskie i wałbrzyskie. Najmniejsze w województwach: warszawskim, poznańskim, katowickim, krakowskim, wrocławskim.

Sposoby ograniczenia bezrobocia: *rozwijanie budownictwa mieszkaniowego i drogowego; *zwiększanie i rozwój szkolnictwa wyższego; *zmniejszanie obciążeń nakładanych na pracodawców; *rozwijanie eksportu.

Bezrobocie - to sytuacja, w której liczba miejsc pracy jest mniejsza od liczby osób poszukujących pracę. Stopa bezrobocia - to stosunek liczby bezrobotnych do całości siły roboczej. W zjawisku bezrobocia, ze względów społecznych są wysoko niekorzystne 3 kwestie:

*wysoki udział młodzieży wśród bezrobotnych; *duży udział bezrobotnych poszukujących pracy powyżej 3 miesięcy, przy czym 40% poszukuje 1 rok i tyle samo pozostaje bez pracy od 4 do 12 miesięcy; *bezrobocie w Polsce jest wysoce zróżnicowane regionalnie.

Bezrobocie powoduje procesy coraz większe ubożenia społeczeństwa i marginalizacji jednostek, grup społecznych i społeczności lokalnych, pogarsza dostępność do dochodu, ogranicza dostęp do edukacji, konsumpcji dóbr materialnych i usług społecznych. W analizach stanu bezrobocia w Polce pomija się często utajone bezrobocie w gospodarstwach chłopskich. Rozumie się przez nie zasoby siły roboczej nie w pełni wykorzystywane w gospodarstwie. .

Podstawowe problemy polityki społecznej od początku lat 90-tych należy podkreślić jej zmiany:

1) W polityce zatrudnienia, w postaci odejścia od pełnego zatrudnienia (z określonym, utajonym bezrobociem) do rynku pracy z jawnym bezrobociem. Wspomnieć również należy, iż uległa pogorszeniu sytuacja w zakresie zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

2) W funkcjonowaniu systemu pomocy społecznej, bowiem szybko rosnące bezrobocie i głębokie zróżnicowanie warunków bytowych rodzin postawiły przed instytucjami pomocy społecznej konieczność obsłużenia znacznie większej ilości osób potrzebujących takiej pomocy.

Zwalczanie problemów: * w systemie oświaty i polityki kulturalnej stworzono ramy prawne dla uruchamiania odpłatnych szkół społecznych i prywatnych, co wobec dużych zainteresowania rodzin zapewnianiu młodzieży szkolnego wykształcenia spowodowało wzrost kosztów ponoszonych przez rodziny na rzecz różnych typów szkół. Zmniejszone wydatki budżetowe na oświatę i naukę, co pogorszyło stan bazy; *w polityce mieszkaniowej, zwłaszcza poprzez wycofanie się z częściowego dotowania budowlanego mieszkania i działań na rzecz urynkowienia tego budownictwa (szybki wzrost czynszów) spowodowały gwałtowne zmniejszenie ilości budownictwa mieszkań i wzrost niewydolności części rodzin w opłatach czynszów mieszkaniowych; *w polityce rodzinnej, gdzie zmiany poszły również w kierunku ograniczania wydatkami na pomoc, zwłaszcza rodzinom wielodzietnym i o niższych dochodzie.

17. Scharakteryzuj politykę oświatową Polski oraz politykę innowacyjną na tle krajów UE

Polityka naukowa - prowadzona przez PAN i jej specjalne oddziały (wydział ekonomiczny, humanistyczny, itp.) otrzymuje budżetowe środki na prowadzenie szczególnie potrzebnych badań (tzn. granty - są na nie przetargi - który instytut będzie prowadził badania nad daną kwestią. Są też publiczne i niepubliczne uczelnie wyższe i instytuty specjal.

Polityka oświatowa - przygotowanie dzieci i młodzieży do uzyskania niezbędnego poziomu wiedzy jako podstawy do pracy zawodowej lub studiów po odpowiednim przeszkoleniu. Jest system: szkoła podstawowa, gimnazjum, liceum.

Jest koncepcja wprowadzenia opłat na uczelniach wyższych.

1.1. Istota polityki oświatowej.

Polityka oświatowa jest integralną częścią polityki społecznej. Obejmuje ona całokształt problemów dotyczących ustroju szkolnictwa, organizacji procesu nauczania, metod kształcenia i wychowania. Jako dyscyplina naukowa „ (...) zajmuje się ustalaniem optymalnych zasad upowszechniania oświaty wśród dzieci, młodzieży i dorosłych z punktu widzenia przygotowania ich do życia, zawodu i aktywnego uczestnictwa w kulturze (...)” . W praktyce polityka oświatowa oznacza działania państwa w dziedzinie szkolnictwa i wychowania, realizowanie celów kształcenia oraz podstawy materialno-techniczne funkcjonowania przyjętego systemu oświatowego jak i zarządzanie instytucjami zajmującymi się tą dziedziną. W temacie kształcenia zawodowego istotnym jest przygotowanie takiej liczby kadr w poszczególnych zawodach i specjalnościach, która będzie mogła być wykorzystana przez gospodarkę i odpowiadać jej potrzebom w celu ograniczenia bezrobocia .

1.2. Cele polityki oświatowej.

Polityka oświatowa ma za zadanie realizacje celów związanych z poprawą warunków bytu, poziomu życia ludności, usuwaniem nierówności społecznych jak i podnoszeniem kultury życia . Można tu wymienić takie zagadnienia, jak:
· organizowanie przedszkoli,
· zapewnienie możliwości umieszczenia dzieci w domach dziecka oraz rodzinach zastępczych,
· rozbudowa specjalnych szkół zawodowych dla dzieci z niedorozwojem fizycznym i umysłowym,
· zapewnienie dożywiania w szkołach,
· zabezpieczenie środków finansowych na rozwój zajęć pozalekcyjnych (świetlicowych) dla uczniów,
· prowadzenie internatów i domów studenckich,
· utworzenie funduszy stypendialnych,
· przywrócenie do szkól opieki medycznej,
· organizowanie dowożenia dzieci i młodzieży do szkół zbiorowych,
· doradztwo wychowawcze, szkolne i zawodowe .


1.3. Reforma polityki oświatowej w Polsce w świetle unijnych uwarunkowań .

Polski system oświatowy dostosowany został do określonych warunków ekonomicznych, społecznych, ustrojowych oraz kulturalnych. Trudności w stworzeniu wspólnego systemu oświatowego dla państw członkowskich UE wynikają z odmiennych administracyjnych rozwiązań, różnego prawa oświatowego, heterogeniczności kulturowej i językowej państw europejskich. W ramach oświaty, kształcenia zawodowego oraz młodzieży Unia Europejska respektuje odpowiedzialność państw członkowskich za treści nauczania, organizacje systemów oświatowych jak i wspomnianą różnorodność kulturową oraz językową, czyli istnieje zasada uznawania odmienności. Wspólna polityka w tej dziedzinie ma przede wszystkim za zadanie rozwój i wspieranie nauczania oraz rozpowszechniania języków państw członkowskich, wymianę studentów i nauczycieli, uznawanie dyplomów szkół zawodowych lub wyższych (11 kwietnia 1997 r. państwa członkowskie Rady Europy pod egidą UNESCO podpisały konwencje w sprawie uznawania dyplomów, która upraszcza procedury ich nostryfikacji) i okresów studiów, współpracę pomiędzy instytucjami oświatowymi, wymianę informacji i doświadczeń, rozwój wymiany młodzieży i instruktorów oraz kształcenie zawodowe. Z tego jasno wynika, że Unia Europejska nie zamierza opracowywać czy wdrażać "jednej wspólnej polityki" w zakresie edukacji . Niemniej jednak wypracowała sposoby wspierania współpracy mające za zadanie rozwój edukacji o wysokiej jakości. W tym celu stworzono wiele programów, których nadrzędnym celem stało się zacieranie barier kulturowych oraz poszerzanie wiedzy uczniów. Należą do nich między innymi: COMENIUS (partnerstwo w szkolnictwie podstawowym i gimnazjalnym), COMETT (kształcenie i praktyki zawodowe dotyczące technologii), ERASMUS (współpraca i wymiana studentów oraz naukowców), GRUNDTVIG (promowanie innowacyjnych metod w kształceniu dorosłych), LINGUA (nauka języków obcych), MINERVA (promowanie edukacji na odległość za pomocą technologii informacyjnych i komunikacyjnych), PETRA (kształcenie i dokształcanie zawodowe), FORCE (dokształcanie zawodowe dla małych i średnich przedsiębiorstw), LEONARDO DA VINCI (poprawa jakości i dostępności szkolenia zawodowego) oraz MŁODZIEŻ DLA EUROPY (wymiana młodzieżowa). Działania Unii Europejskiej w zakresie tej polityki uzupełniają inicjatywy podejmowane przez Radę Europy.
Rozpoczęte od 1 stycznia 1999r. zmiany edukacji miały usprawnić nasz system, czyli zakładały one dostosowywanie wspomnianego systemu edukacji do potrzeb rynku pracy. Były one jednak źle przygotowane i wdrażane bez uwzględniania skutków finansowych. Mimo, iż reforma była słabo przygotowana i stała się trzęsieniem ziemi w oświacie, wywołała wzrost aktywności i wyzwoliła kreatywność oraz improwizację. Nie powinna jednak stać się polem walki politycznej.
Reforma ta zmierza w istocie do sprywatyzowania spożycia społecznego, co w naszych warunkach prowadzi do dalszej degradacji poziomu życia większości populacji. W Polsce wydatki publiczne na edukację wynoszą 4% PKB, co lokuje nas na bardzo słabym miejscu wśród wszystkich krajów europejskich (za nami jest tylko Grecja, Albania, Rumunia). Aby osiągnąć poziom średni w Europie, nakłady na edukację powinny wzrosnąć do 6% PKB.
Minister Edukacji głośno podkreśla, iż edukacja jest inwestycją w przyszłość. Szkoła powinna być centrum kulturalnym środowiska lokalnego. Jeszcze przeszło 10 lat temu scholaryzacja polskiego społeczeństwa w przedziale wiekowym 19-24 lata wynosiła 12%, dzisiaj - 40%. Niezwykle istotna jest więc konieczność wyrównania szans w różnych obszarach, np. uruchomienie mechanizmów motywacyjnych. Przeszło 70% młodzieży powiela model wykształcenia swoich rodziców. Tak też trzecim etapem reformy miało być poszerzenie edukacji w dół (wysłanie 6-latków do szkół) i w górę - wprowadzenie systemu finansowania edukacji dorosłych. Struktura oświaty na wsi powinna być przekształcana w ten sposób, by realizować zasadę: szkoła podstawowa niedaleko domu, gimnazjum i liceum razem w większym ośrodku. Gimnazjum miało być szkołą wyrównywania szans - musiało być jedno w większej miejscowości, aby można było w nim zatrudnić wykwalifikowaną kadrę, właściwie je wyposażyć. Dojazd się wydłużył, ale to była droga do szkoły, która otwierała drzwi na świat, a nie była ostatnim etapem kształcenia. Powrót do małych szkółek, łączenie szkół podstawowych z gimnazjami w zespoły, aby „dzieci czuły się bezpieczniej” może zniszczyć kształtującą się tożsamość gimnazjum i będzie drogą w kierunku zniwelowania różnić między szkołą podstawową a gimnazjum, a przynajmniej będzie ułatwiało i stwarzało warunki ku temu. Państwo i samorządy muszą stworzyć system stypendialny dla osiągającej dobre wyniki w nauce młodzieży wiejskiej, umożliwiający jej zamieszkanie w internatach oraz akademikach jak i skromne utrzymanie się w trakcie pobierania nauki w liceum czy na wyższej uczelni.
Reforma edukacji była konieczna. Miała ona przede wszystkim zmierzać do likwidowania podziałów uczniów według pochodzenia społecznego lub miejsca zamieszkania. Młodzież niezależnie od tych warunków powinna mieć możliwość sprostania wymaganiom stawianym w związku z rozwojem cywilizacyjnym i przez to uniknąć marginalizacji społecznej. Istotnym celem pozostaje więc także zwiększenie dostępu młodzieży do edukacji poprzez wyrównywanie szans młodzieży i wspieranie jej aspiracji edukacyjnych. Rozwój edukacji to tworzenie warunków do wzrostu gospodarczego, to poszerzenie świadomości i kompetencji obywatelskich. Edukacja przygotowuje ludzi do podejmowania inicjatyw w zespole, współdziałania, pobudzania przedsiębiorczości. W efekcie wzmacnia to uczestnictwo jednostki w życiu lokalnym i umacnia życie jednostki w funkcjonowaniu demokratycznego państwa. Ważnym celem edukacji jest również podtrzymywanie naszej tożsamości narodowej i kulturalnej z jednoczesną coraz bardziej uświadamianą współzależnością różnych ras, wyznań, kultur, obyczajów itp.
Realizowana obecnie reforma edukacji szczególnie niekorzystnie wpłynęła na ludność wiejską oraz małych miast. W praktyce może doprowadzić do skrócenia poziomu edukacji do 6 klas. W związku z tym konieczne jest:
· zapewnienie, zgodnie z Konstytucją, bezpłatnego nauczania,
· wprowadzenie powszechnego, choć nieobowiązkowego wychowania przedszkolnego i tworzenie "zerówki" dla 5 - latków,
· obniżenie wieku rozpoczynania nauki w klasie pierwszej - od 6 lat (tylko dwa kraje europejskie maja szkołę od 7 lat),
· położenie nacisku na zmiany programów nauczania w szkole - potrzeba wprowadzenia programów kształtujących ludzi rozumiejących rzeczywistość i poszukujących samodzielnie rozwiązań. Konieczne jest doprowadzenie młodego pokolenia do umiejętności posługiwania się techniką komputerową i znajomości języków obcych,
· zwiększenie opiekuńczej funkcji szkoły przez wprowadzenie w szerszym zakresie zajęć pozalekcyjnych, świetlicowych itp. (zwalczanie patologii w szkole),
· powstrzymanie degradacji zawodu nauczycielskiego - kwalifikacje nauczyciela powinny być decydującym czynnikiem wzrostu wynagrodzeń,
· odwrócenie postępującej redukcji wydatków państwa na szkolnictwo wyższe i badania naukowe z równoczesnym zapewnieniem młodzieży dostępu do tych szkół poprzez system pomocy materialnej w formie pożyczek, zapomóg itp. oraz stworzenie powszechnego systemu stypendialnego dla młodzieży szkół średnich i wyższych w formie powszechnego Funduszu Stypendialnego,
· zahamowanie likwidacji szkół na wsi,
· podjęcie działań w kierunku tworzenia nowoczesnego systemu edukacji ustawicznej na odległość dla młodzieży i dorosłych wzorem większości państw UE.
Patrząc dalej na polski system oświatowy można zauważyć następne błędy. Nadzór minister edukacji nad programami i podręcznikami jest obecnie niedostateczny. Rynek wydawniczy zdecydowanie nie działa na korzyść oświaty. Wybór programów i podręczników jest w znacznym stopniu przypadkowy. Szkoła staje się laboratorium badającym ich jakość, niestety kosztem wykształcenia ucznia i pieniędzy rodziców. Ośrodkami myśli programowej i metodycznej stały się wydawnictwa, a jakość polskiej edukacji w coraz większym stopniu zależy od kwalifikacji redaktorów.
Problemem nie rozwiązanym pozostaje również wynagrodzenie nauczycielskie - najniższe ze wszystkich cywilizowanych krajów. Rozdział II Paktu Dla Oświaty traktuje o przygotowaniu do zawodu i rozwoju zawodowym nauczycieli. To bardzo ważny, jeśli nie jeden z najważniejszych elementów systemu dobrej, sprawnej i nowoczesnej oświaty. Absolwent wyższej uczelni, posiadający wykształcenie pedagogiczne lub kwalifikacje pedagogiczne nie jest, niestety, przygotowany właściwie do pełnienia funkcji nauczyciela-wychowawcy. Dopiero własna praktyka, kilkuletnie doświadczenie w zawodzie powoduje, że niektórzy mogą pozostać w zawodzie. Ubogi rynek pracy implikuje chęć posiadania słabo płatnej, ale w miarę pewnej pracy. Sposób zatrudniania nauczycieli stwarza tym samym azyl dla wielu pracowników, którzy nie wykazują się ekspansywnym stosunkiem do życia. Awans zawodowy nauczycieli w swej obecnej formie również nie spowoduje w najbliższym czasie pędu do doskonałości pedagogicznej. Ciekawym jest pomysł określenia kategorii nauczyciela (rozdział II, punkt 4). Ideałem byłaby sytuacja, gdyby przyszłych nauczycieli kształcił doświadczony praktyk, prowadzący do tego badania naukowe. Musieliby oni pracować w szkołach, a dodatkowo prowadzić zajęcia na uczelni.
Jednym z warunków sprawnego funkcjonowania systemu kształcenia i doskonalenia wiedzy jest „uruchomienie mechanizmu stymulacji rozwoju nauczyciela w zawodzie” (rozdział II, punkt 5). Mechanizmem stymulacji rozwoju nie jest teoretycznie 7-letni okres aktywności, ani 4-krotna podwyżka płacy w całym pedagogicznym, zawodowym żywocie. Należy więc odbiurokratyzować system awansu zawodowego. Awans ma być nagrodą za autentyczne osiągnięcia i rzeczywisty proces angażowania się w oświatę, a nie za umiejętne gromadzenie dokumentów.
Nie ma możliwości powiązania kształcenia z dokształcaniem nauczycieli . Możliwie najszybsze kończenie studiów podyplomowych (tanich, choć nie zawsze potrzebnych), udział w licznych kursach i warsztatach, a po uzyskaniu awansu odłożenie "papierków" do lamusa i powrót do starych metod pracy - to dziś obraz jakże często obserwowany w naszych placówkach. Wykształcony nauczyciel to podstawa sukcesu w reformowaniu systemu oświaty. Kształcący się ustawicznie nauczyciel powinien powoli stać się standardem w naszych szkołach.
System edukacji ma na celu przygotowywać młodzież zarówno do podjęcia pracy, jak i kontynuowania nauki. Postęp naukowo techniczny oraz szybki rozwój technologiczny powoduje znaczną dezaktualizację wiedzy wyniesionej ze szkół czy uczelni. Stąd konieczność takiego przygotowania nauczycieli do realizacji procesu dydaktycznego, by byli oni zdolni zarówno do przekazywania uczniom wiedzy, jak i umiejętności niezbędnych do funkcjonowania w zmieniającej się rzeczywistości. Przygotowanie młodzieży do potrzeb rynku pracy wymaga wprowadzenia innowacyjnych programów nauczania, a także dobrego wyposażenia szkół i placówek w sprzęt komputerowy oraz nowoczesne środki technodydaktyczne, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności poprawy dostępu do edukacji młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

18. Scharakteryzuj politykę ochrony zdrowia w Polsce, główne jej problemy na tle krajów UE

Polityka ochrony zdrowia - istnieje nadal państwowa służba zdrowia finansowana z budżetu przy udziale składek na ubezpieczenia zdrowotne, składka wynosi 8% od płac, jest do poziom niedostateczny. Zorganizowana jest obecnie w NFZ.

System pionowy - działa przy Ministerstwie Zdrowia - kontrolują usługi medyczne z publicznego ośrodka zdrowia i rozliczają się z budżetu państwa. Przygotowuje się sprywatyzowane ośrodki lecznicze jednak SA społeczne sprzeciwy, ponieważ obywatelom należy się bezpłatna opieka zdrowotna

WHO - zdrowie jest pełnią psychicznego, fizycznego i społecznego dobrostanu człowieka. Współczesna ochrona zdrowia to 3 działy:
1. Profilaktyka (zapobieganie).
2. Lecznictwo(działanie na rzecz chorych).
3. Rehabilitacja.

Konstytucja z 2 IV 1997 r. w art. 68 mówi, że:
1. każdy ma prawo do ochrony zdrowia,
2. wszystkim obywatelom władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych,
3. władze publiczne są zobowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku,
4. władze publiczne są zobowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska,
5. władze popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.
Europejska Karta Społeczna art. 11 - „Prawo do ochrony zdrowia” mówi, że w celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do ochrony zdrowia umawiające się strony zobowiązują się podjąć stosowne środki zmierzające do:
- wyeliminowania przyczyn chorób,
- zapewnienia ułatwień w zakresie poradnictwa oraz oświaty, dla poprawy stanu zdrowia,
- zapobiegania chorobom epidemicznym i innym.
Aspekty ochrony zdrowia zawiera również konstytucja WHO. WHO q 1986 r. w Kopenhadze opracowało listę celów zdrowotnych, jakie miały osiągnąć kraje europejskie do 2000 r.

21. Główne zagrożenia zdrowia w Polsce
1. bezrobocie (negatywny wpływ na zdrowie ma długotrwałe pozostawanie bez pracy);
2. problemy mieszkaniowe (brak mieszkań dla ludności, które zaspokajają potrzeby gospodarstw domowych);
3. nadużywanie alkoholu i palenie papierosów;
4. zanieczyszczenie środowiska (duże stężenie szkodliwych substancji, zwłaszcza w rejonach uprzemysłowionych, np. w woj. katowickim wykazano silny związek między zanieczyszczeniem powietrza a poziomem śmiertelności i nienormalnym rozwojem fizjologicznym);
5. wypadki drogowe.

22. Proces reformowania służby zdrowia w Polsce
Wybranie swojego lekarza, przychodni, w której chce się leczyć - za to leczenie płaci Kasa Chorych (powstało ich 16, każda działa na obszarze nowego województwa), która podpisuje z publicznymi i niepublicznymi szpitalami, przychodniami, prywatnymi gabinetami kontrakty na wykonanie świadczeń medycznych. Część podatków trafia do Kasy Chorych, która nimi zarządza. Publiczne zakłady ochrony zdrowia się usamodzielniają. Każdy szpital ma określony tzw. poziom referencyjny (I - odpowiada szpitalowi powiatowemu, II - szpitalowi wojewódzkiemu, III - klinice). Państwo nadal pokrywa część wydatków na ochronę zdrowia (programy profilaktyczne, programy polityki zdrowia, kształcenie personelu medycznego, badania naukowe, itp.).

Podstawowymi celami tej polityki są: Prawo do bezpieczeństwa i ochrony zdrowia Prawo do ochrony interesów ekonomicznych Prawo do informacji i edukacji Prawo dostępu do efektywnego systemu dochodzenia roszczeń Prawo do zrzeszania się i reprezentacji

UE jest bardzo czujna w kwestii zdrowia publicznego. We współpracy z państwami członkowskimi zwalcza choroby zakaźne, narkomanię i raka. Współpraca międzynarodowa polega również na koordynacji systemów zabezpieczeń społecznych, który jest niezbędnym elementem skutecznego wprowadzenia w życie swobody przepływu osób - jednej z podstawowych swobód rynku wewnętrznego.

Kwestie związane ze służbą zdrowia regulowane są zarówno przez ustawodawstwo wspólnotowe, jak i prawodawstwo każdego z państw członkowskich. Dla pacjentów ważny jest fakt, że mogą korzystać z usług medycznych w dowolnie wybranym kraju Wspólnoty. Istotne są też regulacje związane z ochroną praw pacjenta. W tym celu w różnych państwach ukształtowane zostały różne formy instytucjonalne.

Unia Europejska nie zamierza tworzyć ponadnarodowego systemu opieki zdrowotnej, chce jedynie doprowadzić do harmonizacji rozwiązań instytucjonalno-prawnych. Miałyby one zapewnić podobną jakość świadczeń opieki zdrowotnej we wszystkich krajach, co jest niezbędnym czynnikiem umożliwiającym swobodne poruszanie się obywateli wszystkich krajów członkowskich po terytorium Unii.

Na początku 2003 roku Komisja Europejska zaproponowała, by od czerwca 2004 roku obywatele Unii Europejskiej mogli korzystać z pomocy lekarskiej w podróży do innych państw członkowskich za okazaniem Europejskiej Karty Zdrowia (EKZ).

Plastikowe karty mają zastąpić druki E111, a potem - stopniowo - inne formularze służące obywatelom UE przebywającym tymczasowo nie w swoim państwie (druk E128 dla osób zatrudnionych w innym państwie, E128 dla studentów, E119 dla poszukujących pracy i E112 dla mieszkańców regionów przygranicznych).

Z czasem EKZ ma przybrać formę ujednoliconej karty elektronicznej. Komisja nie zaproponowała na razie terminu ze względu na znaczne różnice między kartami i systemami obowiązującymi w poszczególnych państwach członkowskich.

Okazało się jednak, że większość nowych i kilka starych państw UE, nie zdążyło w terminie zaopatrzyć obywateli w europejskie karty zdrowia. Będą one musiały honorować karty obywateli innych państw UE, a same będą mogły skorzystać z okresu przejściowego  na wydanie kart własnym obywatelom. Do tego czasu, ich obywatele będą nadal korzystać z druków E111.

EKZ ma umożliwić szybką identyfikację pacjenta i leczenie, którego koszty zwracać będzie jego ubezpieczenie (kasa chorych). Decyzję o stopniowym wprowadzeniu ujednoliconej EKZ w całej Unii podjął w marcu 2002 roku szczyt UE w Barcelonie. Zlecił on Komisji sporządzenie szczegółowego projektu karty przed zaplanowanym na 21 marca 2003 roku szczytem w Brukseli.

EKZ ma też obowiązywać w krajach Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (Islandii, Liechtensteinie, Norwegii i Szwajcarii).

19) Scharakteryzuj integracje walutowa UE oraz procedury przystępowania nowych członków UE do strefy EURO. Sytuacja Polski w tym zakresie.

Państwa członkowskie Wspólnot powołały do życia Europejski System Walutowy w roku 1979. System ten w swoich założeniach miał doprowadzić do stabilizacji systemu kursowego w państwach Unii. Nad stabilnością kursu miały czuwać banki centralne poszczególnych państw UE. Banki były upoważnione do interwencji w rynek walutowy, gdy kursy danych walut odchylały się od ustalonego przedziału wahań (ą2,5%) kursu podstawowego.

Po wejściu w życie Traktatu z Maastricht europejski rynek walutowy załamał się przede wszystkim ze względu na zbyt dużą rozbieżność w poziomie stóp procentowych między Niemcami a pozostałymi państwami UE.

W wyniku presji spekulacyjnej poddano dewaluacji następujące waluty lokalne:

• A. funt irlandzki - 10%

• B. peseta hiszpańska - 8%

• C. escudo portugalskie - 6,5%

29 lipca 1993 r. Deutsche Bundesbank ogłaszając obniżkę stopy lombardowej przyczynił się do ponownej fali presji spekulacyjnej. W takiej sytuacji ministrowie finansów państw członkowskich postanowili rozszerzyć przedział dopuszczalnych odchyleń kursów walut od podstawowego z ą2,5% do ą15%. Wyjątek stanowiły dwie waluty narodowe, którym pozostawiono stary limit (ą2,5%), były to marka niemiecka oraz gulden holenderski. Pozostałe waluty, o zwiększonym marginesie wahań utrzymały swoje odchylenia na poziomie nie większym niż ą8,5%. Decyzja ministrów finansów zaowocowała ustabilizowaniem się kursów walut poszczególnych państw członkowskich. Wyeliminowano presję spekulacyjną, zniwelowano różnicę pomiędzy kursami walut oraz wyrównano efekty przesunięcia koniunktury ekonomicznej związanej z ograniczeniem wzrostu gospodarczego.
Rynek walutowy Unii Europejskiej charakteryzował się dużą dysproporcją wykorzystania poszczególnych walut lokalnych państw członkowskich w transakcjach kapitałowych. Najwięcej transakcji kapitałowych dokonywanych było w marce niemieckiej, która i tak była w stanie konkurować z dolarem amerykańskim. Pozostałe waluty państw Unii były jeszcze rzadziej wykorzystywane.
Wprowadzenie nowej jednolitej waluty europejskiej - euro - spowodowało zniesienia konkurencyjności pomiędzy walutami europejskimi, ograniczył dominację marki i wyposażyło Wspólnoty w "instrument" dzięki któremu Europa stanie się silniejsza i bardziej konkurencyjna w stosunku do USA i Japonii.

20. Polityka zabezpieczenia społecznego w Polsce

Trzecia konwencja MOP (Międzynarodowa Organizacja Pracy) z 1992r. obejmuje dziedziny: pomoc leczniczą, zasiłki chorobowe, świadczenia w razie pozostawania bez pracy, świadczenia na starość, świadczenia wypadkowe, świadczenia rodzinne i macierzyńskie, świadczenia inwalidzkie, świadczenia w razie zgonu żywiciela rodziny, mówi też o minimalnym zabezpieczeniu społecznym. Europejska Karta Społeczna (art. 12) stanowi, iż w celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do zabezpieczenia społecznego na zadowalającym poziomie należy podejmować kroki w celu zapewnienia: równego traktowania własnych obywateli i innych umawiających się stron, z tytułu zabezpieczenia społecznego.

W skład systemu zabezpieczeń społecznych wchodzą:

1. ubezpieczenia,

2. ochrona zdrowia,

3. pomoc społeczna,

4. rehabilitacja niepełnosprawnych,

5. pomoc socjalna dla młodzieży uczącej się.

Zasady zabezpieczenia społecznego: technika ubezpieczeniowa, zaopatrzeniowa i opiekuńcza.

Do nabycia uprawnień wymagane jest opłacanie składek dostosowanych do rozmiarów ryzyka i wysokości dochodów. Powstały w ten sposób fundusz jest źródłem pokrycia wydatków na świadczenia. Świadczenia finansowane są z funduszy publicznych.

Ubezpieczenia społeczne to system świadczeń przysługujących pracownikom i członkom ich rodzin w określonych odpowiednimi przepisami przypadkach. Prawo ubezpieczenia społecznego związane jest ze stosunkiem pracy i statusem społecznym pracownika. Świadczenia mogą mieć charakter: pieniężny, usługowy, datków w naturze.

Rodzaje świadczeń:

• krótkookresowe - zasiłki okresowe: chorobowe, macierzyńskie, opiekuńcze, wyrównawcze, wychowawcze, świadczenia rehabilitacyjne;

• jednorazowe - zasiłki jednorazowe: porodowe, pogrzebowe;

• długookresowe - emerytury i renty: emerytura, renta inwalidzka, renta rodzinna, renta wypadkowa.

Ponadto świadczenia dzielimy na:

1. ubezpieczeniowe,

2. zaopatrzeniowe,

3. opiekuńcze,

4. obligatoryjno-roszczeniowe,

5. fakultatywne,

6. jednorazowe,

7. powtarzalne.

Ekonomiczne i społeczne uwarunkowania bezrobocia.

Bezrobocie -sytuacja w której istnieje grupa ludzi zdanych do pracy i chętnych do pracy ale nie może znaleźć zatrudnienia.

Bezrobocie jest przymusową bezczynnością lub niemożność znalezienia pracy odpowiadającym kwalifikacjom.

Bezrobocie mierzymy:

Az aktywni zawodowo

Bz bierni zawodowo

B poszukujący pracy

Bezrobocie fikcyjne, krótkotrwałe i nieuniknione do 6 miesięcy.

Bezrobocie strukturalne masowe długotrwałe pensje gdy struktura zawodów w gospodarce jest inna niż struktura zawodów które posiadają ludzie.

Bezrobocie koniunkturalne wiąże się ze spadkiem popytu

Bezrobocie klasyczne istnieją wysokie i sztywne płace są trudności w przypisach pozwalające zwolnić pracodawcy nie zatrudniając pracowników.

Bezrobocie jawne w urzędzie pracy

Bezrobocie ukryte gdy zamiast 1 osoby pracuje 5 osób zbędnych

Urzędy pracy nie mają wpływu na ograniczanie bezrobocia.

Bezrobocie - efekt podaży pracy nad popytem.

Może mieć kilka postaci:

- funkcyjne (okresowo),

- strukturalne (niedopasowanie podaży do popytu),

- nieefektywnego popytu (informatycy, popyt a podaż, górnicy),

- płacowe (zasiłek zbliżony jest do najniższej płacy).

Oceny B.A.E.L. dla bezrobocia w Polsce:

- silny wzrost 1990/91 oraz 1998/2002r.

- ukryte bezrobocie (zwłaszcza na wsi),

- rozpowszechnianie zatrudnienia szarej strefy (ok. 30% ogółu),

- dyskryminacja (płeć, wiek),

- cyniczność bezrobocia (gł. Obszary wiejskie, zwiększa się zimą).

Przyczyny bezrobocia:

● recesja gospodarcza:

- spadek produkcji,

- spadek popytu inwestycyjnego,

- spadek popytu konsumpcyjnego.

23.Istotne cechy wspólnej polityki rolnej UE i kierunki jej zmian.

W myśl postanowień Traktatu Rzymskiego ważniejsze cele WPR były następujące:

-podnoszenie produktywności rolnictwa poprzez wspieranie postępu technicznego, racjonalizację produkcji i optymalizację zastosowań czynników produkcji,

-zapewnienie ludności rolniczej godziwych warunków życia, głównie poprzez zwiększanie dochodów osób czynnych w rolnictwie,

-stabilizacja poszczególnych rynków
W ramach Wspólnej Polityki Rolnej przyjęto trzy podstawowe zasady:
-zasada wspólnego rynku, która oznacza swobodny przepływ produktów rolnych między państwami członkowskimi (zapewniony poprzez likwidację ceł i innych ograniczeń związanych z ochroną rynków narodowych, a także poprzez wprowadzenie wspólnych cen i ujednoliconych zasad konkurencji oraz przyjęcie wspólnych reguł w handlu produktami rolnymi z krajami trzecimi),
-zasada preferencji Wspólnoty która oznacza pierwszeństwo zbytu na rynku Wspólnoty produktów rolnych wytwarzanych na jej terenie i ochronę rynku wewnętrznego przed tańszymi produktami pochodzącymi z importu,
-zasadę solidarności finansowej, która zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie do solidarnego uczestnictwa w kosztach funkcjonowania polityki rolnej.
Reforma wspólnej polityki rolnej
Polityka rolna w krajach Unii Europejskiej przyczyniła się do rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Z czasem jednak okazała się zbyt kosztowna. Nie sprzyjała też wzrostowi konkurencyjności produktów rolnych Unii na rynkach światowych. Wieloletnie subwencjonowanie rolnictwa doprowadziło w Unii Europejskiej do nadprodukcji
W 1992 roku kraje Unii Europejskiej przyjęły propozycje reformy Wspólnej Polityki Rolnej W ramach reformy polityki rolnej podjęto między innymi następujące działania:
-obniżono ceny podstawowych produktów rolnych (zboża, rośliny oleiste, strączkowe, bydło rzeźne) w ciągu trzech lat o 15-30%,
-wprowadzono dotacje bezpośrednie dla rolników, łagodząc straty w dochodach powstałe po obniżce cen,
-uzależniono możliwości uzyskania dopłat od zmniejszenia powierzchni upraw lub obniżenia produkcji zwierzęcej,
-ustalono limity powierzchni ziemi uprawnej oraz ilości zwierząt hodowlanych na jedno gospodarstwo

-obniżono produkcję mleka,

-wprowadzono w życie system wcześniejszych emerytur dla rolników w wieku55

-w wielu branżach (mlecznej, mięsnej, zbożowej) dodatkowa produkcja jest wysoko opodatkowana, zaś rolnicy, którzy produkują mniej niż wynosi w ich regionie średnia z hektara, są zwolnieni z obowiązku zaniechania upraw i otrzymują wysoką pomoc

37

---