Prawoznawstwo (1)

DEFINICJA PRAWA:

PRAWO to:

• 
  SYSTEM

• 
  NORM POSTĘPOWANIA

• mających charakter GENARALNY i ABSTRAKCYJNY

• TWORZONYCH (ustanawianych) przez PAŃSTWO w odpowiedniej formie

• lub przez państwo AUTORYZOWANYCH (uznawanych)

• których NIEPRZESTRZEGANIE zagrożone użyciem PRZYMUSU PAŃSTWOWEGO

Dwa znaczenia terminu „prawo”

Prawoznawstwo (2)

FUNKCJE PRAWA

(odpowiedź na pytanie o funkcje prawa sugeruje jego postulowany cel i treść)

Ogólnie, w demokratycznym systemie polityczno-społecznym, funkcją PRAWA jest:

• organizowanie ram strukturalnych dla swobodnego i niekonfliktowego działania podmiotów społecznych (indywidualnych i zbiorowych);

• zapewnienie im możliwości uporządkowanego i zorganizowanego uczestnictwa w procesach decyzyjnych w państwie;

• zagwarantowanie pewności i bezpieczeństwa (przewidywalności) w ramach społecznych stosunków współpracy i konkurencji.

Prawoznawstwo (3)

FUNKCJE PRAWA

F. ORGANIZACYJNA - takie kształtowanie struktur życia zbiorowego, aby zapewnić opanowanie chaosu i stworzyć porządek wzajemnych oddziaływań jednostek i organizacji w skomplikowanym układzie powiązań i zależności społecznych, gospodarczych, politycznych.

F. OCHRONNA - prawo ma gwarantować poszanowanie życia, zdrowia, wolności, własności, itp.; w tym celu określa uprawnienia i obowiązki państwa oraz innych podmiotów indywidualnych i zbiorowych - względem siebie i wobec państwa.

F. KONTROLNA - kontrola zachowań poprzez prawo (wiążące reguły postępowania i określenie reakcji państwa na odstępstwa od nich) ma umożliwić państwu wypełnianie funkcji → ochronnej.

F. REPRESYJNA - kontrolna zachowań (patrz: f. kontrolna) wyraża się w skrajnych przypadkach w uruchamianiu aparatu przymusu państwa (aparat, środki represji), za pomocą którego eliminowane są zachowania zagrażające wartościom chronionym przez prawo (jak życie i zdrowie, równość, wolność, własność - patrz: f. ochronna).

F. ROZSTRZYGANIA KONFLIKTÓW - prawo stwarza procedury umożliwiające uporządkowane rozstrzyganie sporów między jednostkami i organizacjami, a także sporów tych podmiotów z organami władzy publicznej (procedury: konsensulane - na podstawie umowy; koncyliacyjne - z udziałem mediatora; arbitrażowe - z udziałem arbitra; adjudykacyjne - sądowe).

F. PARTYCYPACYJNA - ważna w systemach demokratycznych; prawo stwarza mechanizmy umożliwiające społeczeństwu wpływ na decyzje podejmowane w systemie politycznym - pośredni wpływ na rządzenie krajem.

F. WYCHOWAWCZA - prawo powinno wdrażać w stosunkach społecznych (międzyludzkich i zbiorowych) określone wartości moralne (sprawiedliwość, równość, poszanowanie cudzych dóbr, itp.). W tym kontekście prawo może działać resocjalizacyjnie (reedukacja) lub → prewencyjnie.

F. PREWENCYJNA - patrz wyżej.

Prawoznawstwo (4)

ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA I POSTAWY WOBEC PRAWA

Warunki skuteczności prawa (wypełniania jego funkcji) to m.in.:

• społeczne poczucie, że władza jest legitymowana (prawowita);

• zapewnienie środków materialnych na organizację efektywnego i sprawnego systemu organów wymiaru sprawiedliwości, ochrony prawnej, aparatu przymusu;

• 
  
  społeczna aprobata dla porządku prawnego.

U podstaw społecznej aprobaty / dezaprobaty dla danego porządku prawnego leży określona

ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA

członków społeczeństwa

Prawoznawstwo (5)

POSTAWY WOBEC PRAWA

Postawa wobec prawa to względnie trwała skłonność podmiotu do określonego oceniania norm prawnych i emocjonalnego reagowania na te normy, oparta na przekonaniach dotyczących prawa i jego własności, połączonych z względnie trwałymi skłonnościami do zachowania się w sytuacjach regulowanych przez prawo.

Typowe postawy adresatów norm wobec prawa:

• P. LEGALISTYCZNA - skłonność do przestrzegania prawa:

• legalizm formalny - wyraża się w gotowości dawania posłuchu prawu wyłącznie ze względu na to, że jest to obowiązujące prawo, niezależnie od tego, jak adresat ocenia treść norm;

• legalizm materialny - gotowość do dawania posłuchu prawu, ponieważ jest ono obowiązujące i wyraża wzorce zachowań, które są aprobowane przez podmiot jako słuszne i sprawiedliwe;

• legalizm instrumentalny - akceptacja przez podmiot wzorców zachowań nakazywanych (zakazywanych) przez normy prawne ze względu na ich obowiązywanie i skuteczność w osiąganiu ważnych celów.

• P. OPORTUNISTYCZNA - może skłaniać do podporządkowania się obowiązującym normom ze względu na grożące adresatowi sankcje lub ze względu na oczekiwanie uzyskania nagrody. Skłonność uzależniona od prawdopodobieństwa wystąpienia sankcji lub nagrody. Przestrzeganie prawa nie ze względu na jego aprobatę, lecz „opłacalność” takiej postawy.

• P. KONFORMISTYCZNA - może skłaniać do przestrzegania prawa, ze względu na to, że adresat liczy się z uznaniem i opinią środowiska. O ile środowisko jest nastawione legalistycznie - osoba wykazuje skłonność do postępowania tak jak grupa, z którą się identyfikuje. Z drugiej strony - konformizm wobec grupy nastawionej alegalnie będzie wywoływał tendencję do nieprzestrzegania prawa.

• P. SKRAJNE - wyrażające się w nieprzestrzeganiu prawa:

• „anarchizm prawny” - odrzucenie przez podmiot legalnych sposobów postępowania bez uzasadniania tego za pomocą jakichkolwiek wartości;

• „dewiacja negatywna” - łamanie norm z jednoczesną negatywną oceną prawa (motywacja aksjologiczna);

• „dewiacja pozytywna” - zachowanie podmiotu niezgodne z prawem, którego celem jest jednakże uzyskanie, ochrona, realizacja określonego dobra (np. ratowanie płynności finansowej szpitala przez jego kierownictwo);

• „perwersja prawna” - postawa świadomego nadużycia kompetencji - skłonność do takiego wykorzystania prawa, aby pozornie pozostawać z nim w zgodzie, ale w rzeczywistości osiągać skutki sprzeczne z prawem lub cele z prawem niezgodne.

Prawoznawstwo (6)

PRAWO A INNE NORMY I SYSTEMY NORMATYWNE

Pojęcie „norma” - wieloznaczne - z uwagi na to, że oznacza zarówno: a) dyrektywę postępowania; jak i pewien b) wzorzec, miarę, ilość.

Prawoznawstwo pojmuje normę przede wszystkim jako normę postępowania, która - jako wyrażenie dyrektywalne - stanowi zakaz lub nakaz określonego zachowania w określonych okolicznościach, skierowany do określonych podmiotów, będących adresatami normy.

Tak rozumiane normy postępowania można podzielić przede wszystkim ze względu na:

• podstawę uznawania tych norm za obowiązujące;

• źródło (sposób) ukształtowania się ich treści;

• sposób ich sankcjonowania

wyróżniając m.in. normy:

a) prawne, b) moralne, c) obyczajowe, d) religijne, e) organizacyjne, f) techniczne

Uzasadnianie obowiązywania norm:

Dana norma postępowania obowiązuje dlatego, że ma odpowiednie uzasadnienie. Wyróżnić można następujące uzasadnienia obowiązywania norm: tetyczne (formalne), aksjologiczne i behawioralne.

• Uzasadnienia TETYCZNE (FORMALNE) - norma obowiązuje, ponieważ została ustanowiona według odpowiedniej procedury i przez podmiot który jest do tego uprawniony, którego pozycja, status, (autorytet) sprawia, że adresaci przestrzegają tej normy (odwołanie do zjawiska władzy i hierarchii).

• Uzasadnienia AKSJOLOGICZNE - norma obowiązuje i jest przestrzegana, ponieważ adresaci aprobują jej treść, uznając, że zachowania przez nią nakazane są „dobre”, a zakazane - „złe” (odwołanie do oceny treści normy i jej aprobaty)

• Uzasadnienia BEHAWIORALNE - norma uznawana jest za obowiązującą z uwagi na to, że jest co do zasady i większości przypadków do których się ona odnosi, jest faktycznie: a) przestrzegana przez jej adresatów; b) sankcjonowana - jej nieprzestrzeganie spotyka się z negatywną reakcją (odwołanie do rzeczywistości i praktyki społecznej).

Prawoznawstwo (7)

PRAWO A INNE NORMY I SYSTEMY NORMATYWNE (cd)

Sankcjonowanie norm:

• Normy postępowania z reguły stwarzają sytuację przymusową - adresat musi dokonać wyboru postępowania, którego skutkiem są określone przyszłe stany rzeczy, niekoniecznie uważane przez niego za korzystne.

• Jednocześnie niedokonanie takiego wyboru oznacza dla adresata określone negatywne konsekwencje.

• Sytuacja tego typu może powstać bez ingerencji człowieka albo ze względu na układy społeczne.

• Może też być stworzona przez kogoś w sposób zamierzony - w tym przypadku przestrzeganie normy zagwarantowane jest przymusem, polegającym na zagrożeniu zastosowaniem przemocy lub - w radykalnych przypadkach - jej faktycznym zastosowaniu.

Określone formy przymusu lub negatywnych konsekwencji przewidywanych w reakcji na przekroczenie przez adresata normy postępowania -

to SANKCJE.

• Sankcja może być wymierzona w sposób zinstytucjonalizowany (sankcja skupiona) lub spontaniczny (sankcja rozsiana).

• Istnieją dwa podstawowe typy systemów normatywnych:

• sformalizowane i zinstytucjonalizowane (np. normy prawne czy też normy organizacji społecznych czy partii politycznych);

• niesformalizowane i niezinstytucjonalizowane (obyczaje, moralność).

• Pierwsze są przeważnie podmiotowo zamknięte, czyli adresowane do określonej (zdefiniowanej) grupy podmiotów.

• Systemy niesformalizowane są z reguły podmiotowo otwarte - charakteryzuje je otwartość i brak wyraźnie zdefiniowanego adresata.

Prawoznawstwo (8)

PRAWO A INNE NORMY I SYSTEMY NORMATYWNE (cd)

1. NORMY PRAWNE

• Normy prawne - pochodzą od państwa. Przez państwo ustanowione lub autoryzowane.

• Uzasadnienie obowiązywania - przede wszystkim TETYCZNE (ponieważ są ustanawiane przez organy państwowe).

• Ich przekroczenie powoduje zastosowanie - przez organy państwa - przymusu zinstytucjonalizowanego - są to normy zabezpieczone przymusem państwowym (sankcją prawną).

• Sankcja prawna może polegać na doprowadzeniu do zrealizowania pożądanego stanu rzeczy na koszt adresata (egzekucja), spowodowaniu innej dolegliwości za przekroczenie normy (represja karna) lub mieć także postać sankcji nieważności.

• Normy prawne są z reguły zawarte są w aktach normatywnych (prawodawczych), publikowanych w urzędowych dziennikach.

2. NORMY OBYCZAJOWE

• Są wynikiem wzajemnych, z reguły długotrwałych interakcji w ramach określonej grupy społecznej.

• Norma obyczajowa to rozpowszechniony nawyk oznaczonego zachowania w określonej sytuacji, któremu towarzyszy przeświadczenie o jego właściwości z uwagi na przynależność do danego kręgu społecznego.

• Obowiązywanie norm obyczajowych znajduje przede wszystkim uzasadnienie BEHAWIORALNE - „przyjęte jest (wypada), aby postępować tak, a nie inaczej”. Przy czym w świetle oceny moralnej (dobre / złe - patrz niżej) obyczaje nie zawsze muszą zasługiwać na aprobatę.

• Normy obyczajowe z reguły umacniają wzajemne więzi członków jakiejś grupy,
  a członek, który ich nie przestrzega, może zostać z niej wyłączony.

• Sankcję w przypadku normy obyczajowej stanowić może zatem zgorszenie, ośmieszenie osoby, która nie respektuje normy obyczajowej, a w skrajnych przypadkach - odrzucenie (wykluczenie ze społeczności).

• W przypadku silnie utrwalonych norm obyczajowych, ich bagatelizowanie przez ustawodawcę może doprowadzić do konfliktów społecznych.

Prawoznawstwo (9)

PRAWO A INNE NORMY I SYSTEMY NORMATYWNE (cd)

3. NORMY MORALNE

• Powstają z reguły spontanicznie wraz ze zdobywanymi w danym środowisku doświadczeniami (internalizacja) lub wynikają z określonej doktryny moralnej (przy czym różne systemy - doktryny - moralne nierzadko pozostają ze sobą w sprzeczności).

• Ich obowiązywanie jest uzasadniane AKSJOLOGICZNE - poprzez odwołanie się do ocen moralnych. Normy moralne pozwalają na ocenę: dobre / złe, słuszne / niesłuszne, sprawiedliwe / niesprawiedliwe.

• 
  
  
  Jeśli są to oceny przyjmowane samodzielnie przez adresata, normy te określa się mianem autonomicznych.

• Z normami heteronomicznymi mamy do czynienia wtedy, gdy oceny pochodzą od jakiegoś autorytetu moralnego.

• 
  Często niemożliwe jest rozdzielenie tych dwóch typów norm moralnych.
  

• Istnieją dwa podstawowe nurty pojmowania norm moralnych.

• W/g koncepcji perfekcjonistycznej - normy moralne winny wskazywać takie sposoby postępowania, dzięki którym człowiek stanie się doskonały.

• W/g koncepcji solidarnościowej - normy moralne wyznaczają zachowania, które są określane mianem wzajemnej sprawiedliwej życzliwości, skierowanej albo do wszystkich ludzi, albo do ich określonego kręgu.

• Sankcja w przypadku naruszenia normy moralnej - niezinstytucjonalizowane - „wyrzuty sumienia” (wewnętrznie i subiektywnie odczuwany dyskomfort psychiczny).

• Niekiedy - jeżeli środowisko akceptuje dany system norm w sposób wyraźny - również sankcje w postaci potępienia, negatywnej reakcji ze strony innych członków zbiorowości.

• Normy prawne, pozostające w zgodzie z moralnością, nazywa się normami słusznymi (na gruncie danego systemu moralnego).

• Posiadają one wówczas oba rodzaje uzasadnień obowiązywania: tetyczne i aksjologiczne.

Prawoznawstwo (10)

PRAWO A INNE NORMY I SYSTEMY NORMATYWNE (cd)

4. NORMY RELIGIJNE

• Wśród norm religijnych da się wyodrębnić takie, które są związane z regułami działania organizacji wyznaniowej (patrz niżej - normy organizacyjne), oraz normy moralne o charakterze perfekcjonistycznym lub solidarnościowym.

• Uzasadnienia norm religijnych mogą mieć zarówno charakter TETYCZNY, jak i AKSJOLOGICZNY.

• Mimo że ustawodawca nie jest zobowiązany do respektowania norm religijnych w procesie tworzenia prawa, zupełne ich bagatelizowanie może mieć negatywne skutki.

• Normy religijne przeważnie zawierają nakaz poszanowania władzy jako czynnika działającego na rzecz dobra powszechnego. W tym przypadku wspomagają utrzymanie porządku prawnego.

5. NORMY ORGANIZACYJNE

• Obywatele demokratycznych państw mają prawo tworzenia organizacji społecznych i gospodarczych - na mocy statutów określone organy tych organizacji są upoważnione do tworzenia norm postępowania w ramach organizacji i ustalania sankcji za ich przekraczanie.

• Z reguły przynależność do organizacji jest dobrowolna, ale niekiedy bywa warunkiem wykonywania określonej działalności.

• Normy organizacji muszą być zgodne z normami prawnymi.

• W pewnym przypadkach organizacja otrzymuje upoważnienie do stosowania norm, adresowanych nie tylko do swoich członków, a także posługiwania się środkami przemocy.

• Normy organizacji są z reguły skierowane na umocnienie porządku prawnego. Mogą również wpływać na jego zmianę za pomocą legalnych działań - do tego typu organizacji można zaliczyć partie polityczne, które w państwach demokratycznych oddziaływają na organy państwowe w sposób pośredni.

• ALE - powstają także organizacje nielegalne, które narzucają swoje normy otoczeniu.

• Normy organizacji społecznych są z reguły formułowane tak samo precyzyjnie jak normy prawne - podlegają często kodyfikacji.

Prawoznawstwo (11)

PRAWO A INNE NORMY I SYSTEMY NORMATYWNE (cd)

6. NORMY TECHNICZNE

• Normy tworzone w oparciu o dyrektywy techniczne - nakazują adresatowi pewne zachowania w trakcie działalności wytwórczej, procesu produkcyjnego, oddziaływania na przedmioty przyrody.

• Mają one chronić dobra podmiotów (życie, zdrowie) przed zagrożeniami, wynikającymi z rozwoju cywilizacyjnego oraz prowadzić do optymalizacji kosztów wytworzenia oraz standaryzacji technicznej i technologicznej.

• Są stosowane (obowiązują) ze względu na instrumentalną racjonalność.

• Normy prawne mogą zawierać normy techniczne lub odsyłać do nich.

współzależność i wzajemne oddziaływanie różnych systemów normatywnych:

Między poszczególnymi systemami normatywnymi zachodzą różnego rodzaju powiązania i zależności (m.in.):

• Zarówno podmioty tworzące prawo, jak i organy stosujące prawo posługują się ocenami i normami pozaprawnymi - przede wszystkimi moralnymi.

• Stopień zgodności między normami różnych systemów ma wpływ na przestrzeganie prawa przez obywateli i organy państwowe.

• Sankcje i nakazy prawne oddziaływają na innego rodzaju normy, tak samo jak obyczaje czy zasady religijne powodować mogą zmiany norm prawnych.

• W przepisach prawnych pojawiają się pojęcia niedookreślone, jak: „zwyczaje miejscowe”, „zasady współżycia społecznego”, „względy słuszności”, oraz innego rodzaju odesłania do norm pozaprawnych.

• Relacje (powiązania) strukturalne pomiędzy systemem prawnym a innymi systemami normatywnymi zachodzą m.in. właśnie w przypadku tzw. przepisów odsyłających pozasystemowo, wśród których można wymienić:

• klauzule generalne,

• przepisy odsyłające do reguł organizacji niepaństwowych,

• przepisy odsyłające do zasad technicznych,

• przepisy odsyłająca do norm zwyczajowych,

• przepisy odsyłające do regulaminów, taryf, itp.

Prawoznawstwo (12)

POJĘCIE i BUDOWA NORMY PRAWNEJ

Norma postępowania - na płaszczyźnie językowej:

• 
  wypowiedź o charakterze dyrektywalnym (akt werbalny, którego funkcją jest wpływanie na ludzkie zachowanie),

• o charakterze stanowczym,

• zawierająca określony wzorzec zachowania,

• określająca je jako zakazane, nakazane lub uprawnione;

• w określonych okolicznościach.

• Normy postępowania należy odróżnić od ⇒ zdań w sensie logicznym (oznajmujących): opisujących pewną rzeczywistość - „jest tak a tak” (można je analizować w kategoriach „prawda / fałsz”).

mimo że:

• Normy postępowania często wyrażane są w tzw. formie pseudo-opisowej:

• „kto zabija człowieka, podlega karze” / „sąd rozpoznaje sprawę w składzie trzyosobowym”

• W rzeczywistości - nie chodzi tu o opis, lecz wskazanie powinnego zachowania:

• „zakazane jest zabijać” / „nakazane jest, aby sąd rozpoznawał sprawę w składzie...”

• 
  Normy postępowania - także te, które wyrażone są w formie pseudoopisowej, analizowane są w kategoriach: „obowiązujące / nieobowiązujące” (a nie - „prawda / fałsz”)

NORMA PRAWNA:

• wypowiedź dyrektywalna;

• zawierająca żądanie władzy publicznej, aby adresaci normy, w określonych w niej okolicznościach, zachowywali się w wyznaczony przez nią sposób;

• sformułowana w sposób generalny (adresat, okoliczności) i abstrakcyjny (wzór zachowania);

• skonstruowana, odtworzona z przepisów prawnych

Prawoznawstwo (13)

BUDOWA NORMY PRAWNEJ

Elementy składowe normy prawnej:

• adresat i okoliczności (odp. na pytanie - KTO?, W JAKIEJ SYTUACJI?);

• wzorzec postępowania (odp. na pytanie - JAK?) - nakazany, zakazany lub uprawniony

• określenie konsekwencji niezrealizowania normy przez adresata w wyznaczonych okolicznościach

Normy prawne powinny mieć charakter (być wyrażone w sposób):

• generalny - określenie kręgu adresatów i okoliczności w których norma ma znaleźć zastosowanie - dokonuje się poprzez wskazanie cech rodzajowych (a nie indywidualnych) - wyznaczających pewne TYPY adresatów i okoliczności

• zakres zastosowania normy

• abstrakcyjny - wyznaczony przez normę wzór zachowania dotyczyć pewnej KLASY zachowań typowych, powtarzalnych

• zakres normowania normy

BUDOWA NORMY PRAWNEJ

(struktura wewnętrzna)

A. Koncepcja trójelementowa (trójczłonowa) - trzy elementy:

• Hipoteza - ta część normy, która określa krąg adresatów, do których norma się odnosi oraz okoliczności, w jakich znajduje zastosowanie. Hipoteza określa warunki, których zaistnienie powoduje obowiązek zachowania się w sposób wskazany w normie - zakres zastosowania.

• Dyspozycja - ta część normy, która wyznacza sposób postępowania wymagany w sytuacji, w której spełnione zostały warunki przewidziane w hipotezie. Dyspozycja wskazuje klasę zachowań, które są przez nią unormowane (jako zakazane, nakazane lub uprawnione) - zakres normowania

• Sankcja - cześć normy, która określa następstwa zachowania się w sposób niezgodny ze wskazaniami określonymi w dyspozycji, w warunkach wskazanych w hipotezie.
  

Prawoznawstwo (14)

BUDOWA NORMY PRAWNEJ

Koncepcja trójelementowa (trójczłonowa)

Prawoznawstwo (15)

Sankcja prawna

Ogólnie: negatywne następstwa / ujemne skutki / dolegliwość - w postaci zastosowania przymusu państwowego

Prawoznawstwo (16)

BUDOWA NORMY PRAWNEJ (cd)

Elementy składające się na określoną normę prawną (H / D / S) ⇒ umieszczone są często w różnych przepisach.

Np.:

• 
  
  Element nakazu albo zakazu jest zawarty wraz z opisem zachowania, którego dotyczy. Natomiast adresat, okoliczności są sprecyzowane gdzie indziej. W ten sposób określony przepis (fragment tekstu prawnego) może być elementem różnych norm, bez konieczności powtarzania go.

• 
  W wielu normach prawa karnego hipoteza połączona jest z dyspozycją w jedno określenie czynu przestępczego: "Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3", gdzie cześć pierwsza "kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe" jest utworzonym z połączenia hipotezy i dyspozycji określeniem czynu przestępczego.

• 
  Z kolei w normach prawa cywilnego wyodrębnić można łatwo hipotezę i dyspozycję, sankcja natomiast przewidziana jest zwykle w innych przepisach. Np. w normie "kto z winy swej wyrządził drugiemu krzywdę, zobowiązany jest do jej naprawienia" - cześć pierwsza "kto z winy swojej wyrządził drugiemu krzywdę" stanowi hipotezę, określa bowiem okoliczności, których zaistnienie powoduje obowiązek określonego zachowania. Dalsza część tej normy - dyspozycja - wskazuje jak należy postąpić. Sankcja - zawarta jest w innych przepisach - to prawo poszkodowanego (wierzyciela) dochodzenia swoich roszczeń na drodze sądowej oraz obowiązek sądu rozpatrzenia sprawy.

STĄD (m.in.) INNA KONCEPCJA (propozycja) BUDOWY NORMY PRAWNEJ ⇒

B. Koncepcja Norm sprzężonych (dwuelementowa)

2 typy norm występujące w parach:

• 
  
  N. sankcjonowana [H1 + D2] - wyznacza określony wzór postępowania we wskazanych okolicznościach. Adresat tzw. pierwszoplanowy - dowolny podmiot prawa.

• N. sankcjonująca [H2 (nie H1) + D2 (S)] - jej celem jest zabezpieczenie realizacji (przestrzegania) i określenie skutków naruszania normy sankcjonowanej. Adresat tzw. drugoplanowy - ZAWSZE organ władzy publicznej.

Prawoznawstwo (17)

NORMA PRAWNA A PRZEPIS PRAWNY

rozróżnienie pojęć

Kilka koncepcji:

• norma prawna = przepis prawny; oba terminy traktowane jako równoznaczne i mogące być stosowane zamiennie - oznaczają wymagany („przepisany”) sposób postępowania (regułę postępowania), określony w tekście prawnym;

• 
  
  przepis prawny jako pojęcie wyłączne - pojęcie normy zbędne. Skoro PP = NP, to NP. Uzasadnienie: pojęcie „przepis prawny” wystarczy dla rozwiązywania wszystkich problemów prawnych, tym bardziej, że to on stosowany jest w praktyce w języku ustaw oraz w judykaturze.

• przepis prawny + norma prawna = reguła prawna; dla uniknięcia nieporozumień wprowadza się niekiedy pojęcie „reguła prawna” - jako zakresowo najszersze, przez które rozumie się każdą normę i każdy przepis prawny, niezależnie od przyjętej konwencji.

wreszcie -

• 
  
  
  
  
  
  Przepis prawny = norma prawna, oba te pojęcia oznaczają co innego, powinny być rozpatrywane na innych płaszczyznach, ponieważ:

Poszczególne przepisy zwykle nie zawierają jednoznacznych i w pełni rozwiniętych norm postępowania, normy takie należy dopiero w określony sposób z nich odtworzyć.

1. Normę prawną tworzy się (rozwija, wyprowadza) wykorzystując elementy (informacje) zawarte w kilku przepisach prawnych

2. W jednym przepisie prawnym zawarte są elementy (informacje) pozwalające na skonstruowanie kilku różnych norm (patrz np.: definicje legalne)

3. Jeden i ten sam przepis prawny zawiera wszystkie elementy niezbędne do skonstruowania w pełni rozwiniętej normy prawnej - sytuacja stosunkowo rzadka

Norma, która w pełni wyraża treść prawa, jest więc z zasady tworzona z elementów zawartych w różnych przepisach, przy wykorzystaniu reguł wykładni prawa.

Prawoznawstwo (18)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

1. Budowa aktu normatywnego

Nagłówek

• Akt normatywny rozpoczyna część tytułowa (nagłówek).

• W tej części wymienia się:

• nazwę rodzajową aktu (np. ustawa, rozporządzenie, dekret),

• datę ustanowienia (data uchwalenia, data podpisania przez podmiot ustanawiający, data podpisania przez ostatniego z ustanawiających ministrów),

• nazwę własną aktu - ogólne, merytoryczne określenie normowanej w akcie materii.

• 
  Tekst aktu wykonawczego rozpoczyna się od przepisu powołującego się na podstawę prawną (przepis, w którym upoważniono dany organ do ustanowienia określonego aktu) wydania tego aktu.

Przepisy upoważniające do prawodawstwa:

1. upoważnienia fakultatywne - zezwolenia na dokonanie aktu prawotwórstwa wykonawczego

2. upoważnienia obligatoryjne - przybierające postać nakazu stanowienia prawa o charakterze wykonawczym.

Preambuła (arenga wstępna) - umieszczana w wyjątkowych przypadkach.

• Stanowi wstęp do części merytorycznej w przypadku aktów tylko o szczególnym, uroczystym charakterze, np. konstytucji oraz / lub wówczas, kiedy należy wskazać tzw. ratio legis danego aktu, czyli cel jego wydania.

• Preambuła zawiera ratio legis oraz wskazuje wartości, na których opierają się regulacje danego aktu.

Prawoznawstwo (19)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Budowa aktu normatywnego (cd)

Jednostki redakcyjne tekstu prawnego:

• Podstawową jednostką redakcyjną ustawy jest artykuł.

• Zgodnie z zasadami techniki prawodawczej każdą samodzielną myśl należy ujmować w odrębny artykuł, który powinien być - w miarę możliwości - jednostką jednozdaniową.

• Jeżeli samodzielną myśl wyraża kilka zdań należy art. podzielić na ustępy, przy czym w kodeksach ustępy oznacza się jako paragrafy.

• W obrębie art. (ustępu) zawierającego wyliczenie wyróżnia się: wprowadzenie do wyliczenia oraz punkty.

• Punkty oznacza się cyframi arabskimi z nawiasem z prawej strony.

• W punktach można dokonywać dalszych wyliczeń, które oznacza się małymi literami alfabetu łacińskiego nawiasem z prawej strony (tzw. „litery”).

• Artykuły grupuje się w rozdziały (cyfry arabskie), rozdziały w działy, działy w tytuły.

• W kodeksach i innych ustawach podstawowych dla danej dziedziny praw tytuły można łączyć w księgi, a księgi w części.

• (Wszystkie wyższe od rozdziału jednostki systematyzacyjne numeruje się cyframi rzymskimi).

• Podstawową jednostką systematyzacyjną aktów wykonawczych jest paragraf. Paragrafy można dzielić na ustępy, a ustępy na punkty i „litery”.

I część	2 artykuł (art. 2) lub paragraf (§ 2.)
II księga	3. ustęp
III tytuł	4) punkt
IV dział	a) „litera”
1 rozdział	- „tiret”

Prawoznawstwo (20)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

2. Rodzaje i funkcje przepisów prawnych

Z punktu widzenia miejsca i funkcji przepisów w systematyce aktu prawodawczego, wyróżnia się zasadniczo:

• 
  
  przepisy ogólne,

• przepisy szczegółowe,

• 
  przepisy kolizyjne,

• 
  przepisy przejściowe,

• przepisy dostosowujące

• przepisy końcowe.

PRZEPISY MERYTORYCZNE

Przepisy ogólne

• 
  Zamieszcza się je na początku aktu prawodawczego - określają podmiotowy i przedmiotowy zakres stosunków społecznych, które wchodząc w zakres regulacji danego aktu prawnego.

• 
  
  Mogą zostać w nich również ujęte:

• wyjątki (zakres stosunków wyłączonych spod jego działania);

• objaśnienia terminów (definicje legalne), co zapewnia tekstowi jednoznaczność,

• wyjaśnienie zastosowanych skrótów;

• tzw. zasady prawa, czyli normy fundamentalne dla danego aktu.

Prawoznawstwo (21)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

Przepisy szczegółowe

I-wsze kryterium podziału

Przepisy centralne (przepisy zrębowe zupełne)

• Są regułami prawa materialnego i wyraźnie wskazują adresata, okoliczności oraz wymagane zachowanie.

• Mogą zawierać tylko nakaz/zakaz i określenie postępowania, jeżeli adresat i okoliczności są w sposób niewątpliwy wskazane w innym akcie lub części ogólnej tego samego aktu albo są oczywiste.

Przepisy zrębowe niezupełne

• Czyli takie, w których ujęty został co najmniej nakaz/zakaz określonego zachowania.

• Inne elementy normy, np. adresat i okoliczności znajdować się mogą w innych przepisach, które wówczas noszą miano ⇒

Uzupełniających przepis zrębowy

II-gie kryterium podziału

Przepisy bezwzględnie wiążące (iuris cogentis) / bezwzględnie stosowane / normy imperatywne

• Charakteryzują one przede wszystkim prawo publiczne (np. normy prawa karnego czy konstytucyjnego).

• Przepisy te stosuje się niezależnie od woli adresatów - przepis ustanawia drogą nakazu lub zakazu jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego.

• Naruszenie tej powinności pociąga za sobą sankcje.

Prawoznawstwo (22)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

Przepisy względnie wiążące (iuris dispositivi) / normy dyspozytywne.

• Pojawiają się głównie w prawie prywatnym, gdzie występują obok bezwzględnie wiążących (przede wszystkim w prawie cywilnym i handlowym).

• Ich zastosowanie jest zależne od woli stron i ma miejsce wówczas, gdy strony nie doszły do porozumienia w inny sposób.

• Przepis ustanawia pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez adresatów, a jednocześnie dopuszcza, że adresaci mogą - jeśli zechcą - zachować się w odmienny, wybrany przez siebie sposób, mogą też powstrzymać się od działania.

Przepisy względnie jednostronnie wiążące (iuris semidispositivi) / normy semidyspozytywne

• Charakterystyczne również przede wszystkim dla prawa prywatnego (lub gałęzi „granicznych”).

• Stwarzają możliwość ukształtowania stosunku prawnego za pomocą umowy, jednak tylko w określony sposób, tj. z korzyścią dla strony słabszej - prawo pracy, prawo konsumenckie.

• Są to przepisy, które wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej ze stron.

• W związku z tym przepisy te nie znajdują zastosowania w wypadku kiedy to umowa jest korzystniejsza dla strony korzystającej z ochrony.

Prawoznawstwo (23)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

III-cie kryterium podziału

Przepisy leges generales (ogólne)

• czyli zawierające ogólną regułę postępowania wskazanej kategorii adresatów w określonych okolicznościach.

Przepisy leges speciales (szczególne)

• które ustanawiają wyjątki od reguły ogólnej. Kształtują obowiązujące wzorce zachowań w sposób odmienny od niej i mają zastosowanie do wyodrębnionej podkategorii adresatów i/lub w ściślej określonych okolicznościach.

Prawoznawstwo (24)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

Inne kryteria (przepisy wyróżnione wg innych funkcji)

Przepisy odsyłające

• Odsyłają one do innych źródeł normatywnych, dzięki czemu uzyskuje się większą zwięzłość tekstu prawnego lub elastyczność prawa.

W tym:

Przepisy odsyłające systemowo

• Odsyłają do przepisów systemu prawa.

• Odesłanie - sformułowane w sposób wyraźny (konkretny) lub dorozumiany (ogólny).

• Służą większej zwięzłości tekstu, unikania powtórzeń, zapewnienia spójności prawa.

Przepisy blankietowe (przypadek szczególny)

• Przepis taki nie sam określa powinnego wzorca postępowania, ale uprawnia jakiś wskazany organ do jego określenia w przyszłości.

• Przepis tego rodzaju zawiera w sobie delegacją ustawową - konstruującą upoważnienie legislacyjne (normę kompetencyjną) dla określonego organu.

Przepisy odsyłające pozasystemowo

• 
  Odsyłają do norm innych (pozaprawnych) systemów normatywnych (jak np. norm organizacyjnych, technicznych - zasady dobrej praktyki morskiej, czy moralnych lub obyczajowych).

• 
  Wśród nich - tzw. klauzule generalne ⇒

Prawoznawstwo (25)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

Klauzule generalne

(wyróżniane w ramach p. odsyłających pozasystemowo)

• Odesłanie do pozaprawnych systemów normatywnych - moralności, obyczajów i innych.

• Przepis upoważniający organ stosujący prawo do podejmowania decyzji w oparciu o indywidualną ocenę stanu rzeczy w danym przypadku lub w oparciu o pozaprawne zasady postępowania, mające uzasadnienie aksjologiczne.

• Klauzule generalne służą uelastycznianiu prawa.

• 2 sposoby wyrażania klauzul generalnych:

• wskazanie pozaprawnych kryteriów oceny - gospodarczych („zasady racjonalnego gospodarowania”); praktycznych (”interes państwa”); moralnych („zasady uczciwego obrotu”); obyczajowych („zasady współżycia społecznego”, „dobre obyczaje uniwersyteckie”);

• zamierzone zastosowanie nieostrych zwrotów językowych - „dobro dziecka”; „przymusowe położenie”; „niedoświadczenie”; „ważne przyczyny”; „należyta staranność”; „znaczna szkoda”; „uzasadniona obawa”; „rzeczowa potrzeba”.

Prawoznawstwo (26)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

Przepisy kolizyjne

• Odnoszą się do sytuacji, w których ten sam typ zachowania regulują różne przepisy lub grupy przepisów, czyniąc to w sposób od siebie odmienny.

• Ich funkcją jest rozstrzyganie o zastosowaniu jednego z dwóch przepisów w sytuacji, gdy te sam typ zachowań jest różnie przez nie regulowany.

PRZEPISY WPROWADZAJĄCE

• to zbiorcza kategoria przepisów umieszczanych pod koniec aktu prawodawczego, które mają za zadanie regulować całość spraw związanych z wejściem w życie danego aktu.

Wśród przepisów wprowadzających wyróżnia się:

Przepisy przejściowe (intertemporalne, międzyczasowe)

• Regulują oddziaływanie przepisów nowego aktu normatywnego na stosunki ukształtowane w czasie obowiązywania dotychczasowego prawa.

• Są to kwestie dotyczące:

• Sposobu zakończenia postępowań w sprawach będących w toku,

• Utrzymania w mocy przez określony czas tych instytucji prawnych, które likwiduje nowy akt prawny.

• Rozstrzygnięcia czy i w jakim zakresie adresaci zachowują uprawniania i obowiązki powstałe pod działaniem dotychczasowego prawa.

• Rozstrzygnięcia czy utrzymuje się w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze do czasu zastąpienia ich nowymi

Prawoznawstwo (27)

ŹRÓDŁA PRAWA

Budowa aktu normatywnego i rodzaje przepisów prawnych

Rodzaje i funkcje przepisów prawnych (cd)

PRZEPISY WPROWADZAJĄCE (cd)

Przepisy dostosowujące

• Regulują sposoby powoływania po raz pierwszy organów struktur stworzonych przez nowo powstały akt prawny.

• Określają również jak dostosować do nowych przepisów istniejące struktury oraz podają termin, w którym należy to zrobić.

W ramach przepisów wprowadzających można wyróżnić grupę przepisów końcowych

Przepisy końcowe

Zalicza się do nich

Przepisy derogacyjne (uchylające) - uchylają obowiązywanie innych przepisów, czyniąc to:

1. 
   derogacja wyraźna - poprzez wskazanie (wyliczenie) w sposób konkretny, wyraźny i wyczerpujący tych przepisów albo całych aktów prawnych, które tracących moc obowiązującą;

2. derogacja dorozumiana - uchylając określone przepisy en bloc czyli całościowo i ogólnie, bez konkretnego ich podania, pozostając przy ogólnym sformułowaniu, jak np. „tracą moc dotychczasowe przepisy sprzeczne z niniejszą ustawą”.

Przepisy dotyczące wejścia aktu w życie

• Ich treść ma szczególnie istotne znaczenie wówczas, gdy:

• cały akt wchodzi w życie w terminie innym niż ogólnie przyjęty,

oraz / lub

• gdy poszczególne przepisy aktu prawnego wchodzą w życie w różnym czasie.

Prawoznawstwo (28)

BUDOWA AKTU NORMATYWNEGO

rodzaje i funkcje przepisów prawnych

Prawoznawstwo (29)

ŹRÓDŁA PRAWA - Pojęcie

Źródła prawa - termin stosowany w znaczeniu:

• materialnym: jako ogół okoliczności - ekonomicznych, kulturowych, politycznych, społecznych, religijnych, itp. - które wpłynęły / wpływają na treść i formę obowiązującego w danym miejscu i czasie prawa;

• instytucjonalnym: w odniesieniu do instytucji (organów, podmiotów), które prawo tworzą lub sankcjonują = organy władzy publicznej, których decyzje przesądzają o treści i obowiązywaniu norm prawnych;

• faktów tworzących prawo: w odniesieniu do faktów prawotwórczych, będących dziełem różnych instytucji, funkcjonujących w różnym trybie i podejmujących decyzje o różnym charakterze prawnym - fakty prawotwórcze = określony rodzaj czynności konwencjonalnych o charakterze prawotwórczym (np.: stanowienie ustaw w trybie procedur parlamentarnych; prawotwórcze orzeczenia sądowe; umowy międzynarodowe);

• 
  formalnym = AKTY NORMATYWNE, zawierające przepisy służące do konstruowania norm prawnych.

Akt normatywny / akt prawotwórczy / prawodawczy / prawny: dokument władzy publicznej, zawierający przepisy prawne, konstruujące normy regulujące jakiś zespół stosunków społecznych -

• charakter językowy = tekst zawierający materiał do budowy norm prawnych.

Źródła prawa (w sensie formalnym) a źródła poznania prawa:

wszelkie źródła (nośniki) mogące dostarczyć informacji o prawie (jego treści) - dokumenty, publikacje, inskrypcje (k. Hammurabiego)

Prawoznawstwo (30)

ŹRÓDŁA PRAWA

System i hierarchia źródeł prawa wg Konstytucji RP

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej dzieli akty prawodawcze (źródła prawa) na:

POWSZECHNIE WIĄŻĄCE (OBOWIĄZUJĄCE)

to akty:

• 
  
  
  które mogą zawierać normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej

• które mogą regulować nieograniczony przedmiotowo zakres materii

• 
  
  z których mogą wynikać obowiązki i prawa bezpośrednio dla obywateli

• 
  które mogą stanowić podstawę aktów stosowania prawa (orzeczeń sądowych i decyzji administracyjnych).

WEWNĘTRZNIE WIĄŻĄCE (OBOWIĄZUJĄCE)

to akty:

• 
  
  
  które zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej, skierowane wyłącznie do adresatów usytuowanych wewnątrz aparatu państwowego (lub samorządowego), organizacyjnie / służbowo podporządkowanych normodawcy;

• których zakres przedmiotowy ogranicza się do zagadnień związanych z organizacją i wewnętrznym funkcjonowaniem danego organu;

• 
  
  
  
  które nie mogą bezpośrednio nakładać na obywateli obowiązków, ani przyznawać im praw;

• 
  
  które muszą być pod względem regulowanej materii zgodne z aktami powszechnie obowiązującymi;

• 
  które nie mogą stanowić samodzielnej podstawy aktów stosowania prawa.

W stosunku do aktów powszechnie wiążących ⇒

Art. 87 Konstytucji formułuje zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa. Zamknięcie tego systemu nastąpiło w dwóch aspektach:

Prawoznawstwo (31)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

1. 
   Akty normatywne powszechnie obowiązujące

B. Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące

Prawoznawstwo (32)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

Katalog wymienionych w Konstytucji aktów powszechnie wiążących jest zamknięty:

• 
  Konstytucja

• 
  
  
  ustawy

• ratyfikowane umowy międzynarodowe

• rozporządzenia

• 
  akty prawa miejscowego

Powszechnie obowiązujący charakter mają także następujące akty normatywne:

• rozporządzenie z mocą ustawy (art. 234 K)

• wydawane przez Prezydenta RP

• na wniosek Rady Ministrów

• w czasie stanu wojennego

• gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie.

• podlegające zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu

• 
  
  układy zbiorowe pracy

• umowy zawierane przez Radę Ministrów z nierzymskokatolickimi Kościołami i związkami wyznaniowymi

• regulaminy Sejmu i Senatu

Wymóg publikacji aktów powszechnie wiążących -

nie mogą wejść w życie bez ich ogłoszenia (promulgacji):

wszystkie - z wyjątkiem prawa miejscowego - są ogłaszane w „Dzienniku Ustaw”

Zasada hierarchicznej struktury systemu źródeł prawa

Oznacza:

• 
  konstytucyjny obowiązek organów niższych szczebli do stanowienia aktów prawnych mających służyć realizacji norm aktów wyższego stopnia;

• 
  zakaz tworzenia aktów sprzecznych co do treści i trybu ich stanowienia z aktami organów wyższego szczebla.

Prawoznawstwo (33)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

KONSTYTUCJA

• Ustawa zasadnicza wyposażona w najwyższą moc prawną - zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawotwórczych w systemach prawa stanowionego.

• Jest to akt normatywny parlamentu albo specjalnego organu przedstawicielskiego pochodzącego z wyboru (konstytuanty).

• Konstytucja jest zbiorem norm - zasad stanowiących fundament politycznego, społecznego i gospodarczego ładu w państwie.

• Miejsce Konstytucji w systemie źródeł prawa RP określa:

• oprócz art. 87 ust. 1 konstytucji (wyliczenie aktów powszechnie wiążących)

• m.in. także jej art. 8: „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczpospolitej Polskiej”.

Konstytucja zajmując najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa (najwyższa moc prawna) wpływa w sposób istotny na treść całego systemu prawnego.

Nadrzędna pozycja konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza:

W aspekcie formalnym:

1. Zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją.

• Żadna norma prawna niższej rangi nie może być sprzeczna z normami konstytucji.

• Odnosi się to:

• zarówno do treści norm niższej rangi,

• jak i do trybu ich uchwalania, który musi być zgodny z trybem określonym w konstytucji - akt niższego szczebla jest wydawany przez organ do tego upoważniony w konstytucji, wg przewidzianej przez nią procedury.

2. Nakaz wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia konstytucji.

• Konstytucja zawiera jedynie normy o podstawowym charakterze, które wymagają uzupełnienia i konkretyzacji w normach niższego rzędu.

• 
  Organy prawotwórcze ⇒ obowiązek wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia konstytucji - nie tylko wtedy, gdy a) konstytucja formułuje taki nakaz wyraźnie, ale zawsze kiedy b) jest to konieczne dla realizacji jej norm.

Prawoznawstwo (34)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

KONSTYTUCJA (cd)

Szczególny tryb uchwalenia i zmiany:

Do uchwalenia lub zmiany K. jest wymagane zrealizowanie określonej procedury:

• Inicjatywa legislacyjna:

„Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej”.

• Tryb legislacyjny:

„Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie, w terminie nie dłuższym niż 60 dni, przez Senat”.

• Większość kwalifikowana i kworum:

„Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów”.

W aspekcie formalnym:

• Konstytucja reguluje zagadnienia fundamentalne dla organizacji i funkcjonowania państwa, jak m.in.:

• podstawowe zasady ustroju politycznego i społeczno-ekonomiczbego państwa;

• wolności, prawa i obowiązki obywatelskie;

• źródła obowiązującego prawa;

• ustrój, kompetencje i wzajemne relacje konstytucyjnych organów;

• ustrój terytorialny;

• finanse publiczne;

• stany nadzwyczajne.

Prawoznawstwo (35)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

KONSTYTUCJA (cd)

Bezpośrednie stosowanie konstytucji

Art. 8 ust. 2 konstytucji nakazuje bezpośrednie stosowania konstytucji, chyba że:

• jej przepisy stanowią inaczej (odsyłanie do ustawy)

• są sformułowane w sposób niedostatecznie jednoznaczny i precyzyjny (niesamowykonalne).

• Oznacza to, że normy wyrażone w konstytucji obowiązują w obrocie prawnym wprost - tj. bez konieczności ich rozwinięcia aktami niższego rzędu.

• Postanowienia konstytucji obowiązują we wszystkich rodzajach stosunków prawnych i są bezpośrednio stosowane przez wszystkie rodzaje organów władz publicznych ⇒ które są nią związane.

• Jednostka może wprost powoływać się na normy konstytucyjne i dochodzić ich realizacji na drodze sądowej.

• Do sfery bezpośredniego stosowania konstytucji zalicza się także tzw. współstosowanie konstytucji ⇒ polegające na równoczesnym stosowaniu jej norm oraz norm ustawowych.

• Oznacza ono, że podmiot stosujący prawo powinien, uwzględniając nadrzędną moc prawną konstytucji, dawać pierwszeństwo takim rozwiązaniom, które najlepiej realizują postanowienia konstytucji.

• W ramach tej instytucji wyróżnić można również - jako odrębny rodzaj bezpośredniego stosowania konstytucji - stosowanie jej norm dla:

• uzasadniania orzeczeń / decyzji;

• interpretacji innych norm prawnych, będących podstawą rozstrzygnięcia konkretnej sprawy.

Prawoznawstwo (36)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

USTAWA

Ustawa jest to:

1. Akt parlamentu

• Oznacza to, że żaden inny organ państwowy nie może stanowić ustaw (zasada podziału władz oraz zasada demokratycznego państwa prawnego).

• W Polsce Sejm (wraz z Senatem) jest jedynym organem mającym prawo stanowienia ustaw i prawa tego nie może przekazać innemu organowi państwowemu (niedopuszczalność subdelegacji).

2. O charakterze normatywnym

Wszystkie postanowienia ustawy stanowić materiał do konstruowania dla norm prawnych - nie może być w ustawie wypowiedzi pozbawionych normatywnego charakteru.

Jako akt normatywny - ustawa jest aktem ogólnym, czyli ustanawiającym normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.

3. O szczególnej - samoistnej - mocy prawnej i miejscu w hierarchii źródeł prawa

1. Ustawa posiada samoistną moc powszechnie obowiązującą. Do wydania i obowiązywania ustawy nie jest potrzebne jakiekolwiek szczegółowe upoważnienie;

2. Ustawa może być zmieniona tylko przez inną normę ustawową, a nigdy przez normę niższego rzędu.

3. Ustawa może zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą inną normę prawną prawa wewnętrznego - w tym również wprowadzać wyjątki od zasad zawartych w konstytucji.

4. 
   Wydawanie innych aktów normatywnych prawa wewnętrznego (powszechnie obowiązującego), dopuszczalne jest tylko na podstawie szczególnego upoważnienia wyrażonego w ustawie i w celu jej wykonania.

Prawoznawstwo (37)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

USTAWA (cd)

4. O nieograniczonym zakresie przedmiotowym

• Oznacza to, że za pomocą ustawy można regulować potencjalnie wszelkie materie, byle tylko:

• zachowany był normatywny charakter jej postanowień;

• pozostawała w zgodzie z przepisami konstytucji.

• 
  
  Ponadto przyjmuje się, że istnieje pewien zakres spraw, które mogą być regulowane wyłącznie przez ustawy ⇒ jest to tzw. materia ustawowa, która obejmuje zazwyczaj:

• nakładanie obowiązków na jednostki i zbiorowości, przyznawanie im praw, ograniczenie ich wolności i praw,

• 
  ustrój, właściwości i zasady działania aparatu państwowego oraz samorządu terytorialnego,

• główne zasady systemu gospodarczego i finansowego państwa,

• 
  status funkcjonariuszy państwowych.

Ustawy wraz z Konstytucją tworzą fundament państwa prawa.

5. Dochodzący do skutku (stanowiony) w szczególnej procedurze

• Ustawa jest aktem stanowionym przez parlament w szczególnym trybie proceduralnym - Jest to procedura sekwencyjna (wieloetapowa), uregulowana przez prawo i jawna.

• 
  Zasadnicze podstawy prawne stanowienia ustaw tworzą przepisy rangi konstytucyjnej określające kompetencje organów uczestniczących w procesie ustawodawczym oraz tryb ustawodawczy / Szczegółowe zagadnienia procedury ustawodawczej normują Regulamin Sejmu oraz Regulamin Senatu.

Prawoznawstwo (38)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

ROZPORZĄDZENIE Z MOCĄ USTAWY

Jest to jedyny dopuszczalny przed obecną Konstytucją przypadek ustawodawstwa pozaparlamentarnego.

• Konstytucja RP przewiduje istnienie powszechnego obowiązującego źródła prawa w postaci rozporządzenia z mocą ustawy,

które:

• 
  jest wydawane przez Prezydenta RP,

• na wniosek Rady Ministrów

• w szczególnych okolicznościach, tj.:

• w czasie stanu wojennego,

• gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie.

• Jest to wyjątek, gdzie rozporządzenie (akt władzy wykonawczej) mam moc równą ustawie ⇒ może ją zmienić albo uchylić.

ALE:

• Rozporządzenie ustawodawcze podlega zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym jego posiedzeniu (lub traci moc obowiązującą).

• Ograniczenia zakresu przedmiotowego ⇒ rozporządzenie z mocą ustawy nie może zmienić:

• Konstytucji,

• ordynacji wyborczej do Sejmu, Senatu i organów samorządu, ustawy o wyborze Prezydenta RP,

• ustawy o stanach nadzwyczajnych.

Prawoznawstwo (39)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

ROZPORZĄDZENIE

(wykonawcze)

Rozporządzenia są to akty normatywne::

• wydawane przez organy władzy wykonawczej;

• na podstawie ustaw i w celu ich wykonania.

• Rozporządzenia wydawane są tylko i wyłącznie na podstawie wyraźnego i szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie.

• Upoważnienie, jak i samo rozporządzenie, nie może być oparte ani na domniemaniu ani wynikać z zastosowaniem wykładni celowościowej.

• Upoważnienie winno być szczegółowe tak, aby wyraźnie był w nim widoczny zamiar ustawodawcy przekazania kompetencji.

Prawoznawstwo (40)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

ROZPORZĄDZENIE wykonawcze (cd)

Rozporządzenie dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogólny w ustawie. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wdrożenie ustawy w życie.

Oznacza to konieczność sformułowania upoważnienia:

1. Szczegółowego pod względem podmiotowym:

• 
  Upoważnienie powinno wyraźnie wskazywać organ któremu przyznaje kompetencję do uregulowania danej kwestii w drodze rozporządzenia.

2. Szczegółowego ze względu na przedmiot regulacji;

• Pomiędzy ustawą upoważniającą a rozporządzeniem musi istnieć merytoryczny związek a normy zawarte w rozporządzeniu winny służyć realizacji norm ustawowych.

• Treść regulacji zawartych w rozporządzeniu musi dotyczyć więc tej samej problematyki, zmierzać do realizacji tych samych zadań i służyć tym samym celom - co ustawa.

• 
  Rozporządzenie - mając na celu wykonanie ustawy - musi uwzględniać w swej treści określony w upoważnieniu zakres spraw przekazanych mu do uregulowania.

3. Szczegółowego ze względu na treść (kierunek regulacji).

• W ustawie należy zawrzeć jakąś merytoryczną treść dyrektywną, której wykonaniu przepisy rozporządzenia mają służyć.

• Umożliwia to lepszą kontrolę zgodności aktu wykonawczego z ustawą, gdyż organ kontrolujący uzyskuje wyraźne kryterium określające pierwotny zamiar ustawodawcy.

Prawoznawstwo (41)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

ROZPORZĄDZENIE wykonawcze (cd)

• Upoważnienie do wydania rozporządzenia wykonawczego ma charakter jednorazowy ⇒ organ, który je zrealizował, nie może w oparciu o to samo upoważnienie ponownie, odmiennie regulować te same materie.

• Uzyskuje on bowiem jedynie doraźne upoważnienie, a nie upoważnienie o charakterze generalnym.

• Konstytucja wymienia organy, które mogą być upoważnione do wydawania Rozporządzeń:

1. 
   Prezydent RP

2. 
   
   Rada Ministrów

3. Prezes RM

4. Ministrowie

5. Przewodniczący komitetów RM

6. KRRiT

Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może: przekazać kompetencji innemu organowi (zakaz subdelegacji) ani zaniechać wydania tzw. rozporządzenia obligatoryjnego.

UMOWY PRAWOTWÓRCZE - prawo konsensualne

Obecnie: rośnie rola negocjacyjnych form współstanowienia prawa, gdzie strony wspólnie ustalają normy generalnie-abstrakcyjne. Efektem współstanowienia ⇒ umowy prawotwórcze.

• Umowy prawotwórcze - są podstawowym - międzynarodowego publicznego.

• Jako źródła prawa powszechnie obowiązującego - obecne również w prawie wewnętrznym - gdzie ich w rośnie w związku z procesami funkcjonalnej i kulturowej dyferencjacji systemów społecznych, z pluralizmem demokratycznych systemów politycznych i wzrostem rangi procedur negocjacyjnych, które mają gwarantować szeroki wpływ różnorodnych podmiotów prawa na treść tworzonych norm.

W systemie prawa polskiego:

Prawoznawstwo (42)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

PRAWO MIEJSCOWE

• Art. 87 ust. 2 Konstytucji RP: akty prawa miejscowego stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego - o ograniczonym terytorialnie zasięgu - na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

• Konstytucja nie wymaga by były to akty stanowione wyłącznie „w celu wykonania ustawy” i na podstawie zawartego w niej „szczegółowego” upoważnienia, a jedynie „na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie”

• Z konstytucji wynika, że stanowienie prawa miejscowego należy do:

• „organów samorządu terytorialnego

• terenowych organów administracji rządowej”

Legalność prawa miejscowego kontroluje Naczelny Sąd Administracyjny oraz Prezes Rady Ministrów.

Do aktów prawa miejscowego należą:

1. Akty organów samorządu terytorialnego

1. GMINA - uchwały Rady Gminy

• Rada gminy ustanawia w formie uchwał przepisy gminne - wydawane na podstawie upoważnień ustawowych i mające na obszarze gminy moc powszechnie obowiązującą (art. 40 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym). Przepisy gminne mogą dotyczyć:

• wewnętrznego ustroju gminy oraz sołectw i dzielnic

• organizacji urzędów i instytucji gminnych,

• zasad zarządu mieniem gminnym,

• zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

• 
  W zakresie nie uregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli:

• jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz

• dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

Prawoznawstwo (43)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

PRAWO MIEJSCOWE (cd)

Akty organów samorządu terytorialnego (cd)

2. POWIAT

• Stanowienie powiatowych aktów prawa miejscowego należy do wyłącznych kompetencji rady powiatu.

• Wydawane są na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach.

• Na terenie powiatu mają charakter przepisów powszechnie obowiązujących.

• Najważniejszą podstawą prawną ich stanowienia jest ustawa o samorządzie powiatu, wg której, wydaje się je w sprawach:

• wymagających uregulowania w statucie - m.in. ustroju powiatu, organizacji i trybu pracy rady powiatu i jej organów, sposobu powoływania organów powiatu,

• szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu,

• 
  zasad i trybu korzystania z powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej,

• 
  porządkowych - przepisy porządkowe

• W przypadkach nie cierpiących zwłoki przepisy porządkowe może wydawać zarząd powiatu.

• Podlegają one wówczas zatwierdzeniu przez radę powiatu na najbliższej sesji - nieprzedłożenie do zatwierdzenia lub odmowa zatwierdzenia = tracą moc w terminie określonym przez radę powiatu.

Prawoznawstwo (44)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

PRAWO MIEJSCOWE (cd)

Akty organów samorządu terytorialnego (cd)

3. WOJEWÓDZTWO

• Stanowienie aktów prawa miejscowego należy tu do wyłącznej kompetencji sejmiku województwa. Akty te dotyczą:

• statutu województwa

• zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim,

• zasad i trybu korzystania z wojewódzkich obiektów i urządzeń użyteczności publicznej

• Stanowione są na podstawie ustawy o samorządzie województwa lub na podstawie upoważnień zawartych w innych ustawach.

• Zakres terytorialny ich obwiązywania jest określany w akcie i może dotyczyć całego lub jedynie części obszaru województwa.

2. Akty wojewody i organów administracji niezespolonej

• Art. 39 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o administracji rządowej w województwie: „wojewoda oraz organy administracji niezespolonej na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie stanowią akty prawa miejscowego obowiązujące na terenie całego województwa lub jego części”.

• Ponadto: wojewoda otrzymał również kompetencję do wydawania rozporządzeń porządkowych w przypadku, gdy spełnione zostaną dwie przesłanki:

• rozporządzenie ma dotyczyć materii nie objętej regulacją w ustawach lub innych przepisach o randze przepisów powszechnie obowiązujących,

• 
  jest ono niezbędne dla ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

Prawoznawstwo (45)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY WEWNĘTRZNIE WIĄŻĄCE

Źródłami prawa wewnętrznie obowiązującego są (m.in.):

• 
  uchwały Rady Ministrów (niektóre)

• 
  zarządzenia Prezydenta RP (niektóre)

• zarządzenia Prezesa Rady Ministrów (niektóre)

• zarządzenia ministrów (niektóre)

• uchwały Sejmu i Senatu (niektóre)

• regulamin Zgromadzenia Narodowego

oraz

• niektóre akty innych centralnych organów państwowych

Każdy akt prawa wewnętrznie obowiązującego musi odpowiadać następującym wymaganiom:

• 
  może być adresowany tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu ten akt

• 
  może obowiązywać tylko te jednostki, a nie może działać na zewnątrz, w szczególności ⇒ nie może być podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów

• 
  może być wydany tylko na podstawie ustawy, która musi określać ogólną kompetencję danego organu do wydawania aktów prawa wewnętrznego

ŹRÓDŁA PRAWA - PODSUMOWANIE

• Podział źródeł prawa na akty prawa powszechnie obowiązującego i akty prawa wewnętrznie obowiązującego ⇒ ma charakter dychotomiczny.

• Oznacza to, że każdy akt normatywny musi mieć postać albo aktu prawa powszechnie obowiązującego, albo aktu prawa wewnętrznie obowiązującego.

• Nie istnieje trzecia, pośredniej kategorii aktów.

Prawoznawstwo (46)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

UMOWY MIĘDZYNARODOWE

w systemie źródeł prawa RP

Art. 87 rozdziału III pt. Źródła prawa i ich hierarchia: źródłami powszechnie obowiązującego prawa są, m.in. ⇒ ratyfikowane umowy międzynarodowe.

Konstytucja wyróżnia dwa rodzaje ratyfikowanych umów międzynarodowych:

1. 
   
   Umowy ratyfikowane przez Prezydenta na podstawie zgody wyrażonej w ustawie przyjętej:

• w normalnym postępowaniu ustawodawczym (przez Sejm / Senat);

• lub w procedurze szczególnej (Sejm - 2/3, Senat - 2/3), bądź zgody wyrażonej w referendum,

2. Umowy ratyfikowane przez Prezydenta bez konieczności uzyskania takiej zgody.

• 
  
  Ratyfikacja umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

• Obie kategorie umów ratyfikowanych stanowią w myśl źródła prawa powszechnie obowiązującego (art. 87 ust 1 konstytucji)

• 
  Umowy takie po ich ogłoszeniu (Dziennik Ustaw) stanowią część polskiego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, chyba że:

• ich stosowanie zależy od wcześniejszego wydania ustawy (art. 91 ust. 1);

• ich normy mają charakter niesamowykonalny (non self-executing)

Metoda transformacji - włączenia prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku prawnego, polegająca na recepcji (przyjęciu) norm tego prawa przez prawo krajowe. W rezultacie normy te stają się normami prawa wewnętrznego (TRANSFORMACJA).

Prawoznawstwo (47)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

UMOWY MIĘDZYNARODOWE

w systemie źródeł prawa RP

Miejsce umów międzynarodowych w hierarchii źródeł prawa:

Zasada pierwszeństwa umów międzynarodowych, ratyfikowanych za zgodą wyrażoną w ustawie przed ustawami krajowymi

PROBLEM: Milczenie przepisów konstytucji w sprawach umów innych niż ratyfikowane oraz pozostałych źródeł prawa międzynarodowego.

ALE:

Art. 9 K. - „RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”.

WNIOSEK ⇒ Zawarcie w konstytucji tej zasady ogólnej oznacza m.in., że stosowaniu i wykładni norm prawa krajowego powinno towarzyszyć przestrzeganie wszelkiego prawa międzynarodowego, w tym prawa zwyczajowego i ogólnych zasad prawa międzynarodowego.

Prawoznawstwo (48)

ŹRÓDŁA PRAWA

System prawa stanowionego a System common law

SYSTEM PRAWA STANOWIONEGO

Stanowienie prawa -

• jest jednostronnym, władczym, konwencjonalnym i konstytutywnym aktem decyzyjnym;

• 
  podjętym przez organ państwa albo z upoważnienia organu państwa (np. przez organ samorządu);

• w wyniku, którego powstaje akt prawodawczy.

Rezultatem aktu stanowienia prawa jest -

Akt prowodawczy (prawny, prawotwórczy, normatywny) - w systemie prawa ustawowego jest to:

• tekst organu władzy publicznej;

• wyrażony w postaci przepisów prawnych;

• 
  wprowadzający do systemu nowe obowiązujące normy, zmieniające czy uchylające dotychczasowe.

Adresaci są w przepisach określeni ogólnie (generalnie - np. podatnik, przedsiębiorca), jak również ogólnie (abstrakcyjnie) wyznacza się powinne sposoby zachowania, (np. „kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat”).

W systemie prawa ustawowego owa ogólność regulacji to jedna z podstawowych różnic między:

Prawoznawstwo (49)

ŹRÓDŁA PRAWA

System prawa stanowionego a System common law

SYSTEM COMMON LAW

Precedens prawotwórczy (o charakterze konkretnym) - polega na tym, że:

• Sąd podejmuje konkretnie indywidualną decyzję w określonej sprawie (np. karnej), choć w obowiązujących dotąd normach (np. stanowionych, zwyczajowych) nie ma podstaw do jej wydania lub podstawy te są niedostatecznie określone.

• 
  Sąd w postępowaniu odróżnia swoiste, niepowtarzalne cechy rozważanej sprawy (obiter dicta) i biorąc pod uwagę jej istotę (ratio decidendi) - formułuje zasadę rozstrzygnięcia.

• Zasadę te czyni podstawą swojego orzeczenia.

• Ten sposób funkcjonowania sądów powoduje, że w krajach anglosaskich - inaczej niż w systemach prawa stanowionego - nie ma wyraźnego rozdziału pomiędzy tworzeniem a stosowaniem prawa.

• Sądy rozstrzygając konkretne sprawy (przypadki - cases = CASE LAW), jednocześnie stwarzają nowe generalnie-abstrakcyjne zasady rozstrzygnięć (= nowe normy prawne).

Prawoznawstwo (50)

ŹRÓDŁA PRAWA

System prawa stanowionego a System common law

SYSTEM COMMON LAW (cd)

• Fundamentem anglosaskiej koncepcji precedensu jest zasada stare decisis

⇒ (stare decisis et quieta non movere - przestrzegać wydanych decyzji i nie zmieniać istniejącego stanu rzeczy).

• 
  
  Zgodnie z tą zasadą każdy sąd jest związany precedensem ustalonym przez sąd wyższej instancji, a precedens może uchylić:

• tylko sąd, który go wydał lub hierarchicznie wyższy

• oraz ustawa.

W amerykańskim systemie prawa, w przypadku rozstrzygnięcia sprawy na podstawie common law (⇒ przy jednoczesnym braku norm prawa stanowionego można wyróżnić następujące etapy procesu tworzenia i zarazem stosowania prawa:

1. ustalenie, czy dla rozpatrywanej sprawy istnieje orzeczenie precedensowe, które można zastosować, bo dotyczy sprawy podobnej, jeśli nie - sąd ustanawia nowy precedens;

2. wykładnia istniejącego precedensu w związku z rozpatrywaną sprawą (m.in. wyodrębnienie zasady rozstrzygnięcia i okoliczności pobocznych);

3. powiązanie stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy z ustaloną zasadą rozstrzygnięcia; zgodną z zasadą stare decisis albo z zasadą rozstrzygnięcia;

4. podjęcie decyzji konkretnie indywidualnej.

• 
  Precedensy prawotwórcze w krajach anglosaskich mają współcześnie istotne znaczenie w prawie cywilnym, natomiast coraz mniejsze ⇒ w karnym, administracyjnym, finansowym.

• Nowe akty legislacyjne - amerykańskie i brytyjskie prawo precedensowe koegzystuje z prawem stanowionym.

Prawoznawstwo (51)

ŹRÓDŁA PRAWA

System prawa stanowionego a System common law

SYSTEM COMMON LAW (cd)

• Poza precedensami prawotwórczymi o charakterze konkretnym wyróżnia się także ⇒ precedensy zwane abstrakcyjnymi.

• Są to także rozstrzygnięcia sądu, które powstają w postępowaniu, w którym nie rozstrzyga się spraw indywidualnych, lecz rozwiązuje ogólne problemy prawne - takie uprawnienia maja na ogół sądy najwyższe.

• W przypadku rozstrzygnięć precedensowych o charakterze abstrakcyjnym ⇒ trudno jest jednoznacznie stwierdzić czy mamy do czynienia z:

• 
  
  tworzeniem nowych norm, czy też

• 
  interpretacją już obowiązującego prawa,

• W związku z tym w doktrynie odróżnia się tzw. precedensy interpretacyjne, które ustalają jedynie zasady wykładni już obowiązujących norm i precedensy rozstrzygnięcia tworzące nowe normy.

Podsumowanie i porównanie -

System prawa stanowionego a system common law

39

© Adam Mikołajczyk, Wstęp do prawoznawstwa / Encyklopedia prawa - wykłady

• (zbiór uporządkowany według pewnych kryteriów; hierarchiczny, zupełny, niesprzeczny, spójny - pozbawiony luk i sprzeczności);

• generalne - skierowane do pewnych kategorii adresatów, wyodrębnionych w/g cech rodzajowych, a nie według właściwości indywidualnych /

• abstrakcyjne - dotyczące pewnych typów, klas zachowań o charakterze powtarzalnym, w określonych typowych sytuacjach, a nie zachowań konkretnych, niepowtarzalnych, jednorazowych;

• (reguł, wzorców zachowań);

• (w ramach określonej procedury przez kompetentne do tego organy)

• (normy, których treść ukształtowana wcześniej, poza organami państwa - np. reguły uczciwego obrotu handlowego - lecz uznane przez państwo i włączone do systemu;

• (państwo gwarantuje ich realizację - opatrzone sankcją państwową)

Prawo z znaczeniu PRZEDMIOTOWYM - zespół obowiązujących w danym miejscu i czasie generalnych i abstrakcyjnych norm postępowania (ustanowionych lub autoryzowanych przez państwo) = system prawa (na ich podstawie podejmowane są konkretne i indywidualne decyzje stosowania prawa przez organy stosujące prawo - sądy, organy administracji).

Prawo w znaczeniu PODMIOTOWYM - suma, ogół uprawnień określonego podmiotu prawa (osoby fizycznej / osoby prawnej) - „prawo do czegoś” (prawo własności, wierzytelność, prawa człowieka, prawa obywatelskie) wynikające z treści norm prawa w znaczeniu przedmiotowym.

FUNKCJE PRAWA

(szczegółowo)

organizacyjna

ochronna

kontrolna

represyjna

prewencyjna

rozstrzygania konfliktów

partycypacyjna

wychowawcza, resocjalizacyjna

ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA

znajomość prawa

oceny prawa

postawy wobec prawa

podstawowe zasady

wiadomości ad hoc

minimum rolowe -

związane z rolą zawodową / społeczną

zasadnicze

oceny na płaszczyźnie moralnej - zgodność norm prawnych z normami moralnymi

instrumentalne

oceny w aspekcie pragmatycznym - przydatność norm do skutecznego osiągania określonych celów

Postawy wobec prawa

legalistyczna

formalnie

materialnie

instrumentalnie

oportunistyczna

konformistyczna

„anarchizm prawny”

„dewiacja pozytywna”

„dewiacja negatywna”

„perwersja prawna

skrajne

Norma prawna

Hipoteza

Dyspozycja

Sankcja

adresat

okoliczności

kto? /

w jakiej sytuacji?

obowiązek

uprawnienie

jak ma się zachować?

karna (represyjna)

nieważności

egzekucyjna (restytucyjna) (represyjna)

jakie konsekwencje?

zakres ZASTOSOWANIA normy

zakres NORMOWANIA normy

nakaz

zakaz

(Inne wypowiedzi dyrektywalne, ale o charakterze niestanowczym - „sugestywnym”: np. wskazówki, zalecenia, oceny, optatywy (ocena+życzenie))

Inny sposób wyrażenia normy - poprzez tzw. FUNKTORY NORMOTWÓRCZE:

„musi”, „powinien”, „należy”, „nie wolno”, „zakazane jest”, „nakazuje się”, „można”, „zezwala się”, itp.

1. S. karna (funkcja - represyjna).

Dolegliwość „zamierzona” - jako „odpłata” za szczególnie rażące naruszenie norm prawnych (chroniących takie dobra jak - życie, zdrowie, mienie).

Polega na pozbawieniu lub ograniczeniu pewnych dóbr jednostki - wolności, majątku, czci, życia

Represja - dolegliwość jako bezpośredni cel zastosowania sankcji.

• Kary zasadnicze - np. pozbawienie wolności / ograniczenie wolności / grzywna

• Kary dodatkowe - orzekane tylko obok kary zasadniczej, nigdy samodzielnie - jak np. podanie wyroku do wiadomości publicznej / pozbawienie praw publicznych

Cele represji karnej: prewencja ogólna / prewencja szczególna / resocjalizacja (cel wychowawczy) / kompensacja / „zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości”

2. S. egzekucyjna (funkcja - restytucyjna).

Przywrócenie stanu poprzedniego, zgodnego z prawem, naprawienie szkody - likwidowanie odchyleń od wzoru postępowania zawartego w dyspozycji.

Polega na zmuszeniu adresata naruszającego normę do przywrócenia takiego stanu rzeczy, jaki powinien mieć miejsce, gdyby zachował się on dobrowolnie w sposób zgodny z dyspozycją.

Problem odwracalności pewnych stanów rzeczy ⇒ Dwie postacie wykonania sankcji egzekucyjnej:

• wykonanie bezpośrednie (tam, gdzie możliwe jest proste przywrócenie stanu zgodnego z prawem) - np. eksmisja / nakaz rozbiórki samowoli budowlanej lub rozbiórka na koszt naruszającego prawo

• wykonanie zastępcze - oszacowanie straty wynikającej z naruszenia prawa - zamiana szkody nieodwracalnej na odszkodowanie pieniężne - sankcje odszkodowawcze

3. S. nieważności

Dolegliwość polegająca na tym, że jakaś czynność konwencjonalna, mająca wywołać spodziewane przez adresata skutki prawne, skutków tych nie wywołuje ⇒

jeżeli dokonana została niezgodnie z wzorem postępowania określonym w regulującą tę czynność normie prawnej.

Odmowa uznania skuteczności określonej WADLIWEJ czynności konwencjonalnej.

Czynności konwencjonalne - np. sporządzenie testamentu, zawarcie umowy, związku małżeńskiego, itp.

porównanie

Grzywna - sankcja karna - cel represyjny

Odszkodowanie - sankcja egzekucyjna - cel restytucyjny

- w różnych częściach aktu prawnego, a nawet w różnych aktach prawnych.

(potrzeba zwięzłości i komunikatywności prawa - unikanie powtórzeń).

Norma prawna -

to wypowiedź normatywna, zawierająca regułę, wzorzec postępowania, ze wszystkimi niezbędnymi elementami - adresat, okoliczności, wzór zachowania, sankcja („kto, w jakiej sytuacji, jak ma się zachować i co się stanie jeśli zachowa się inaczej”).

Przepis prawny -

to najmniejsza jednostka redakcyjna aktu prawotwórczego, przybierająca w jego wewnętrznej systematyce postać odrębnego artykułu, paragrafu, ustępu, punktu, litery.

Lub też: najmniejszy element tekstu prawnego - mające samodzielne znaczenie zdanie w sensie gramatycznym, w tekście prawnym wyraźnie wyodrębniony graficznie oraz oznaczony.

Normy prawne

Przepisy prawne

składają się na....

składają się na....

System prawa

Akty normatywne (teksty prawne)

Dziennik publikacyjny

*

Data wydania dziennika publikacyjnego

Nazwa rodzajowa aktu, data ustanowienia *

Tytuł

nagłówek

Przepisy ogólne

Definicje legalne

• zakres przedmiotowy i podmiotowy

• cele, motywy i podstawowe kierunki regulacji

• zasady podstawowe

• terminy nieostre

• terminy wieloznaczne

• świadome odejście od znaczenia słownikowego

Podstawa prawna

(w akcie wykonawczym)

Przepisy szczegółowe, m.in.:

bezwzględnie wiążące (ius cogens)

względnie

wiążące

(ius

dispositivum)

ius semidispositivum

ogólne

szczegółowe

odsyłające

systemowo

pozasystemowo

(klauzule generalne)

uzupełniające

zrębowe

zupełne

(centralne)

niezupełne

Przepisy kolizyjne

Przepisy przejściowe

(intertemporalne)

Przepisy dostosowujące

(m.in. - przekształcenia instytucjonalne)

końcowe

derogacyjne

(uchylające)

o wejściu w życie

*

Data wejścia w życie

podpis

Kolejność:

materialne

ustrojowe

proceduralne

systematyka:

I część

II księga

III tytuł

IV dział

1 rozdział

2 artykuł (art. 2) lub paragraf (§ 2.)

3. ustęp

4) punkt

a) „litera”

- „tiret”

preambuła

m

e

r

y

t

o

r

y

c

z

n

e

w

p

r

o

w

a

d

z

a

j

ą

c

e

ratio legis

Konstytucja RP

Ustawy

Rozporządzenia wykonawcze

stanowione przez:

Umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą ustawy

Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez upoważnienia ustawy

Rozporządzenia z mocą ustawy Prezydenta, zatwierdzane przez Sejm (stan wojenny)

Prezydenta RP

KRRiT

Radę Ministrów

Prezesa Rady Ministrów

Ministra kierującego działem administracji rządowej

Przewodniczącego komitetu w składzie Rady Ministrów

• Układy zbiorowe pracy

• Umowy Rady Ministrów z Kościołami nierzymskokatolickimi

• Regulaminy Sejmu i Senatu

Akty prawa miejscowego

Uchwały rad samorządu terytorialnego (niektóre)

Akty normatywne terenowych organów administracji rządowej (niektóre)

• Regulamin Zgromadzenia Narodowego

• Uchwały Sejmu (niektóre)

• Uchwały Senatu (niektóre)

• Zarządzenia Prezydenta RP

• Uchwały Rady Ministrów (niektóre)

• Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów (niektóre)

• Niektóre akty innych centralnych organów państwowych

Akty wewnętrzne prawa miejscowego

Akty o ograniczonym terytorialnie zasięgu obowiązywania

Akty obowiązujące

na terenie całego kraju

Akty konsensualne

(wyliczenie nie oznacza hierarchii)

(wyliczenie nie oznacza hierarchii)

Przykład: „Traci moc ustawa z dnia 31 stycznia 1935 r. o oznaczaniu wagi na ładunkach przewożonych na statkach” (art. 61 Ustawy Kodeks Morski).

o wejściu aktu w życie.

przepisy derogacyjne (uchylające)

Przykład:

„O możności zawarcie małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste” (ustawa Prawo międzynarodowe prywatne)

Przykłady:

„Przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowaniu dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów”.

„Kapitan zobowiązany jest dochować staranności sumiennego kapitana statku przy wszystkich czynnościach służbowych” (art. 57 Kodeksu morskiego).

Patrz dalej

Przykłady:

Odesłanie wyraźne:

„W przypadkach wymienionych w art. 12§2 decyzja może być stroną ogłoszona ustnie” (art. 101§2 k.p.a.).

Odesłanie ogólne (do innego działu prawa):

„Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności” (art. 215 k.c).

Przykład:

Lex generalis:

„§1 Osoba trzecia może wstąpić w miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu).

§2 Przejęcie długu może nastąpić:

1. Przez zgodę dłużnika,

2. Przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela (…)” (art. 519 k.c.)

Lex specialis:

„Przejęcie w wyniku prywatyzacji bezpośredniej zobowiązań przedsiębiorstwa państwowego, powstałych przy prowadzeniu przedsiębiorstwa nie wymaga zgody właścicieli” (art. 47 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych).

Upoważnia do odstąpienia od zachowania Z

Nakłada obowiązek realizacji zachowania Z

Zakres zastosowania przepisu szczególnego

Zakres zastosowania przepisu ogólnego

Przepis szczególny „uchyla” przepis ogólny (lex specialis derogat legi generali)

Przykład:

„§1 Postanowienia umów o pracę oraz inny aktów na podstawie, których powstaje stosunek pracy, powinny być zgodne z przepisami prawa pracy.

§2 Postanowienia umów i aktów o których mowa w §1 mniej korzystne dla pracownika, niż przepisy prawa pracy są nieważne, zamiast nich stosuje się przepisy prawa pracy”
(art. 18§1 k.p.).

Przykład:

„Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą” (art. 926§2 k.c.).

"W braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła" (art. 642 & 1 k.c.)

Przykłady:

1) "Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie" (art. 99 & 1 k.c.).

2) „Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną” (art. 119 k.c.)

Definicje legalne:

• Przepisy za pomocą, których dokonuje się wyjaśnienia zwrotów niejednoznacznych w języku potocznym (zwroty nieostre, terminy wieloznaczne, odejścia od znaczenia słownikowego).

• Definicje legalne mogą być tworzone na potrzeby konkretnego aktu normatywnego, a także na użytek całej gałęzi prawa lub dla wszystkich obowiązujących przepisów.

Przykład:„Egzekutor - rozumie się przez to pracownika organu egzekucyjnego wyznaczonego do dokonywania czynności egzekucyjnych.” (art. 1a pkt. 4 - Ust. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji)

„zwalnia się od cła towary dopuszczone do czasowego przewozu”

Przykład:„Ustawa reguluje sprawy bezpieczeństwa morskiego w zakresie budowy statku, jego stałych urządzeń i wyposażenia, kwalifikacji i żeglugi morskiej oraz ratowania życia na morzu.” (art. 1 ustawy o bezpieczeństwie morskim.)

wprowadzające

merytoryczne

Akt wykonawczy - wydany z upoważnienia ustawy, w celu zapewnienia jej realizacji

Akt normatywny - tekst prawny, ustanowiony przez kompetentne organy państwowe, w granicach ich kompetencji przedmiotowej, w odpowiednim trybie i odpowiedniej formie

Aspekt podmiotowy - K. wymienia w sposób wyczerpujący i zamknięty katalog organów upoważnionych do stanowienia powszechnie obowiązujących przepisów prawa.

Aspekt przedmiotowy - K. w sposób wyczerpujący (enumeratywny) wylicza formy aktów, w jakich mogą być zawierane normy o charakterze powszechnie obowiązującym - katalog zamknięty, numerus clausus).

akty dające prawną możliwość regulowania zachowania się wszystkich kategorii adresatów na terytorium państwa lub też na jego części.

Rozdział III konstytucji RP

• oficjalne - Dz.U. / MP / inne urzędowe dzienniki publikacyjne / Officjal Journal of European Communities ⇒ cecha: autentyczność, pierwotność

• pozbawione statusu oficjalnego - podręczniki, komentarze, artykuły naukowe, itp.

Akt prawotwórczy (akt normatywny sensu stricto)

(„źródło prawa”)

Akt normatywny (sensu largo)

Na podstawie innych przepisów K.

⇒ moc prawna

Art. 87 K.

prawo konsen-sualne

W praktyce można zaobserwować, że normy wyższej rangi mają charakter bardziej ogólny, normy niższej rangi natomiast mają za zadanie konkretyzować ich postanowienia.

M.in.: implikuje ona uznanie nadrzędnej pozycji konstytucji w systemie źródeł prawa.

Tak, by nie pozostawały one pozbawionym praktycznego znaczenia „martwym zapisem”.

W związku z aspektem formalnym:

art. 239 K

• Po zakończeniu postępowania (...) Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”.

(nadrzędna pozycja konstytucji)

Konstytucja jest aktem nadrzędnym w hierarchii źródeł prawa w sensie:

• materialnym - ponieważ normuje podstawowe zasady ustroju politycznego i społecznego w państwie,

• formalnym - ponieważ jest aktem najwyższej mocy prawnej.

Na podstawie poglądów doktryny i orzecznictwa

Jeśli w konstytucji mówi o wydawaniu ustaw w konkretnych dziedzinach ⇒ należy to rozumieć jako zobowiązanie ustawodawcy do ich uregulowania, a nie jako przesłankę dopuszczalności wydawania takich aktów.

Bez wyraźnego upoważnienia ustawy w systemie prawa wewnętrznego nie może znaleźć się jakakolwiek norma powszechnie obowiązującego prawa.

zasada prymatu ustawy w porządku prawnym i wyłączności ustawy w regulowaniu wzajemnych praw i obowiązków między władzą a obywatelem jako jedna z zasad demokratycznego państwa prawnego

Zasada wyłączności ustawy w określaniu obowiązków i praw jednostki przybiera szczególną postać w stosunku do regulacji o charakterze represyjnym (karnoprawnym).

Oprócz tzw. postępowania ustawodawczego zwykłego ⇒ tzw. specjalny tryb uchwalania niektórych ustaw (np. budżetowych oraz tzw. pilny tryb ustawodawczy.

W demokratycznym państwie prawa stanowienie prawa powinno odbywać się w sposób pozwalający uczestnikom na dostateczne rozważenie zgłaszanych propozycji, wzięcie pod uwagę i skonfrontowanie różnych racji i argumentów.

Ale....

Art. 234

J. J. Rousseau -

- Rozporządzenie (decret), pochodzące od władzy wykonawczej, to akt nie będący wyrazem woli powszechnej, gdyż nie pochodzi on od zbiorowego podmiotu suwerenności, lecz stanowi wyraz woli partykularnej.

- W związku z powyższym, rozporządzenie powinno służyć realizacji norm ustawowych i zawierać - podobnie jak ustawa, której służy, normy powszechnie obowiązujące.

• Na tle obecnej Konstytucji RP rozporządzenia są aktami powszechnie obowiązującymi, stojącymi w hierarchii źródeł prawa poniżej ustaw i mają wobec nich charakter wykonawczy.

• Normy rozporządzeń mają uzupełniać system powszechnie obowiązujących norm prawa stanowionego i nie mogą naruszać ani zmieniać norm hierarchicznie wyższych.

• Rozporządzenie w związku z nadaniem mu przymiotu powszechności musi zawierać normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.

Ustawa z dnia 12 grudnia ......

Art. 1 .(....)

Art. 2. (....)

(....)

Art. 25. Minister (...) w drodze rozporządzenia określi....

Rozporządzenie Ministra (...) z dnia ...

§ 1. Na podstawie art. 25 ustawy z dnia 12 grudnia (...), zarządza się co następuje: (...)

Organ wydający rozporządzenie obowiązany jest powołać się w nim na udzielone mu upoważnienie

⇒ dlatego tekst rozporządzania rozpoczyna się z reguły od słów: ,,Na podstawie art. ... ustawy z dnia... (Dz. U. Nr ..., poz. ...) zarządza się, co następuje'' (PODSTAWA PRAWNA).

upoważnienie

podstawa

prawna

Zakaz dokonywania subdelegacji, czyli dalszego przekazania innemu podmiotowi przyznanej w upoważnieniu kompetencji ⇒ jedynym uprawnionym pozostaje organ jednoznacznie wskazany w upoważnieniu zawartym w ustawie.

Wykorzystanie upoważnień ustawowych do innych celów niż wynikające z upoważnienia albo wyjście poza jego zakres stanowi naruszenie legalności działania organu wydającego rozporządzenie.

Upoważnienia ustawowe:

• fakultatywne

• obligatoryjne

Wyliczenie enumeratywne, lista zamknięta

DIALOG

• układy zbiorowe pracy

• umowy zawierane przez Radę Ministrów z nierzymskokatolickimi Kościołami i związkami wyznaniowymi

Przepisy te mogą przewidywać za ich naruszenie karę grzywny.

przepisy porządkowe - wydawane są w oparciu o art. 41 ustawy o samorządzie powiatowym:

• w zakresie nie uregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach o charakterze powszechnie obowiązującym;

• w szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy jest to niezbędne dla ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego lub dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego;

• gdy zagrożenia te występują na obszarze więcej niż jednej gminy.

Za ich naruszenie może być przewidziana kara grzywny na zasadach określonych w prawie wykroczeń.

Przepisy te mogą przewidywać za ich naruszenie kary grzywny na zasadach i w trybie określonym w przepisach o wykroczeniach.

Wyliczenie nie jest enumaratywne -

KATALOG OTWARTY

! Problem „odpryskowego” oddziaływania na sytuację prawną obywateli !

(jedyny wyjątek tworzą uchwały Rady Ministrów, które mogą być stanowione w ramach ogólnych konstytucyjnych kompetencji tego organu)

Wszystkie umowy ratyfikuje PREZYDENT!

Art. 89. ust 1

• Stanowienie jest współcześnie najbardziej rozpowszechnionym sposobem tworzenia prawa.

• System prawa stanowionego dominuje w Europie (kontynentalnej), występuje także w Ameryce Łacińskiej.

Wyjątki:

Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednia zgodą wyrażoną w ustawie

Ustawa

sprzeczność

nie do pogodzenia

prymat umowy

1.)

Umowa międzynarodowa ratyfikowana bez upoważnienia wyrażonego w ustawie

sprzeczność

nie do pogodzenia

Ustawa

2.)

Rozporządzenie

prymat ustawy

3.)

Zasady:

• bezpośredniego stosowania

• prymatu wobec ustaw

odnoszą się również do prawa stanowionego przez organy prawotwórcze organizacji międzynarodowych, w których członkostwo Polski wynika z ratyfikowanej przez RP umowy o przystąpieniu do danej organizacji (art. 90 i art. 91 ust. 3).

wyjątki:

UE - Wspólnotowe prawo europejskie

rezultatem efektem tworzenia prawa przez organy legislacyjne

rezultatem stosowania prawa (np. przez sądy czy administrację).

W wyniku stosowania prawa indywidualnie oznaczony adresat ma konkretny obowiązek w ściśle oznaczonych okolicznościach np. „Jan Kowalski zapłaci mandat w wysokości 200 zł”.

Podstawową formą prawodawstwa w systemie prawa stanowionego jest ustawa, czyli jednostronny, władczy akt parlamentu.

Ustawy pełnią zasadniczą rolę w systemie aktów prawotwórczych.

W Polsce ustawę stanowi Sejm przy udziale Senatu i prezydenta.

W państwach anglosaskich (Wlk. Brytania, Irlandia, Stany Zjednoczone - z wyjątkiem Porto Rico i Luizjany, Kanada z wyjątkiem Quebecu), prawo jest tworzone:

• nie tylko w formie stanowienia,

• ale także w formie precedensów prawotwórczych.

Ta zasada powinna być odtąd podstawą rozstrzygnięcia wszystkich podobnych konkretnie-indywidualnych spraw przez sądy o takiej samej albo niższej pozycji w hierarchii organów sądowniczych.

Zasada precedensu opiera się na założeniu, że podobne sprawy powinny być rozstrzygane w podobny sposób.

! Precedensy prawotwórcze są w krajach anglosaskich źródłami prawa o niższej mocy prawnej niż ustawy!

Każda ustawa może uchylić precedens, ale żaden precedens nie może uchylić ustawy.

Zajęte stanowisko zależy m.in. od przyjętych założeń dotyczących koncepcji źródeł prawa i wykładni.

Współcześnie zaciera się ostre przeciwstawienie obu tych systemów:

• w systemie anglosaskim wzrasta rola stanowienia jako formy tworzenia prawa,

• w systemie prawa stanowionego zaś - rola orzecznictwa sądowego.

System prawa stanowionego:

• podstawową formą prawodawstwa jest ustawa akt władczy Parlamentu oraz akty wykonawcze, podporządkowane ustawom;

• tworzenie praw jest oddzielne od stosowania prawa tj. od podejmowania na podstawie ustaw decyzji konkretnie indywidualnych przez sądy i administrację;

• organy stosujące prawo nie mają kompetencji do prawodawstwa.

W systemie anglosaskim:

• formą prawodawstwa - obok ustawy- jest także precedens;

• jest to decyzja konkretnie indywidualna sądu, która staje się wzorcem dla rozstrzygnięcia innych, podobnych przypadków (⇒ nie tyle decyzja w całości, co zasada rozstrzygnięcia);

• nie ma wyraźnego rozdziału pomiędzy tworzeniem a stosowaniem prawa;

• precedensy są źródłami prawa podporządkowanymi ustawom - zasadą jest, że każda ustawa może uchylić precedens, ale żaden precedens nie może uchylić ustawy.

---