1. Kształtowanie się pedagogiki społecznej jako dyscypliny akademickiej

Fazy rozwoju pedagogiki społecznej - charakter ewolucyjny:

1. przed pedagogiką społeczną
   praktyka społeczno-wychowawcza, powstawanie placówek; Radlińska użyła terminu „pedagogika społeczna” w czasopiśmie „Muzeum” w 1908 roku

2. faza intensywnego tworzenia dyscypliny akademickiej i jej instytucjonalizacji 1925 - 1950 1925 - stworzenie kierunku pedagogiki społecznej w Studium Pracy Społeczno - Oświatowej pierwsze badania pod kierunkiem H. Radlińskiej - przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych - kompensacja

3. faza ponownej intensywnej instytucjonalizacji 1957 - 1970 1957 - powołano Katedrę Pedagogiki Społecznej w Warszawie 1962 - reaktywowana na UŁ

4. faza olbrzymienia instytucjonalnego i zasięgu przestrzennego 1970-1980

wchłanianie się nowych nurtów, instytucji, zadań

5. faza zwątpienia teoretycznego i nowych wyzwań 1980 - 1990 - tożsamość pedagogiki społecznej poszukiwana

6. faza symbolicznego powrotu do korzeni, ale i podkreślenia nowych wymiarów 1990 - nadal

Progi rozwoju - rewolucyjny sposób przechodzenia, skoki

1. Próg narodzin - tworzenie zrębów dyscypliny - XIX - tworzenie podstaw teoretycznych, szkolenie pracowników

2. Próg zerwania wojennego - zerwanie środowisk, relacji międzyludzkich, ludzie rozdzieleni przez siebie, tajne komplety, Studium Pracy społeczno - oświatowej, progresywne przygotowanie programu na czas zmiany

3. Próg odbudowy - odnowa i adaptacja do nowego kontekstu społecznego 1945 - 1950
   odbudowa rzeczywistości po wojnie ; próg zagrożenia - przestrzeń, której nie wolno przekroczyć; próg rozumiany w sensie narodzin - nagromadzenia

4. Próg zaniku - niebyt instytucjonalny, ale przechowywanie idei; likwidacja Katedry Pedagogiki Społecznej UŁ

5. Próg współdziałania i wzajemność wsparcia (Kamiński, Wroczyński) 1957 - 1962
   nowy wymiar instytucjonalny, powrót do przodków

6. Próg epistemologiczny - zwątpienia w pewność rozstrzygnięć, nowe wpływy teoretyczne, badania jakościowe, krytyka paradygmatu pozytywistycznego

7. Próg ontologiczny i aksjologiczny - nowe poszukiwania, nowe związki, praca socjalna, otwartość teoretyczna i praktyczna

Pedagogika społeczna, to nauka która ukształtowała się na skutek przeobrażeń gospodarczych, kulturalnych i społecznych Europy i Ameryki w XIX wieku. Przeobrażenia te zostały wywołane przez postęp techniki i ruchy rewolucyjne

Industrializacja i urbanizacja sprzyjały rozwojowi kapitalizmu, ale również i proletaryzacji mas ludzkich oraz rozkładowi tradycyjnych grup społecznych, np. rodziny - a to zmuszało do powoływania instytucji opiekuńczych, które miałyby zapobiec patologii i degradacji społecznej. Pedagogika społeczna zaczęła wyłaniać się jako teoria zmierzająca do uogólnienia wychowawczego aspektu warunków społecznych i środowiskowych ludzkiego życia oraz praktyki instytucji powołanych do ich ulepszenia. Pedagogika społeczna narodziła się czerpiąc z pedagogiki, psychologii społecznej, polityki społecznej, teorii wychowania, socjologii.

Pedagogika społeczna należy do nauk praktycznych, obejmujących teorię praktycznego działania, czyli zamierzeń, projektowania i realizacji. Są to nauki empiryczne oparte na wnioskowaniu indukcyjnym.

Prekursorzy:

• Jan Henryk Pestalozzi zapoczątkował ideę oświaty ludu stworzenie modelu wychowania opiekuńczo - wychowawczego

człowiek ratujący dzieci dotknięte okrucieństwem wojny

• Robert Owen chciał poprawić sytuację bytową robotników - szpital dla robotników, mieszkania dla rodzin twórca nowej instytucji :

dziedziniec - pierwszy w Europie żłobek, szkoła dokształcająca dla młodzieży, szkoły elementarne

twórca jednego a nurtów socjalizmu utopijnego

• Ludwik Krzywicki idealnie zarysował współzależność ideału i praktyki z przemianami w życiu zbiorowym upowszechnić wykształcenie ogólne, upowszechnienie kultury, idea samokształcenia Mary Richmond przyczyny niepowodzeń w najbliższym otoczeniu, unaukowiła prace socjalną wchodząc w środowisko szukała przyczyn problemu

• Edward Abramowski

twórca teorii pracy społecznej

sumienie jest rodnikiem życia społecznego

• Helena Radlińska

pod jej przewodnictwem wydano pierwszy polski podręcznik społecznej pracy kulturalno - oświatowej „Praca oświatowa”, głosiła konieczność wychowania narodowego

stanęła na czele Studium Pracy Społeczno - Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie

kierowniczka katedry pedagogiki społecznej UŁ 1945 - 1952

Kontynuatorzy :

Aleksander Kamiński, Ryszard Wroczyński, Tadeusz Kotarbiński, Bogdan Nawroczyński, Janusz Korczak.

Główne ośrodki naukowo badawcze pedagogiki społecznej w Polsce.

• KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE ŁÓDZKIM
  Przedstawiciele: Helena Radlińska, A. Kamiński, I. Lepalczyk, A. Chmielewska, R. Froeieh, Ewa Marynowicz - Hetka.

• KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM
  Przedstawiciele: J. Wołoczyk, T. Wujek, H. Izdebska, E. Trempała, T. Pilch, J. Marczak, A. Kelm, B. Passinni, Anna Przecławska, R. Wroczyński

• KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE ŚLĄSKIM
  Przedstawiciele: Henryk Gąsior, Andrzej Radziewicz-Winnicki, Jan Poplucz, Ewa Syrek.

• WSP w Olsztynie - S. Kawula, WSP w Zielonej Górze - E. Hajduk

• WSP w Częstochowie - D. Marzec, Uniwersytet w Białymstoku

• Uniwersytet Jagielloński - F. Adamski, Uniwersytet Szczeciński - S. Wawryniuk

2. Punkt widzenia na wychowanie usytuowane w kontekście społecznym; relacyjna koncepcja człowieka : wzrost, wrastanie, wprowadzenie do wartości.

Relacyjna koncepcja człowieka w pedagogice społecznej:

Kontekst społeczny i środowisko są wtopione w tą koncepcję - kontekst społeczny i środowisko są relacyjnie wtopione w osobę i jej system społeczny czyli osobowość.

Relacja osobowość-kultura jest rozumiana jako dwa odmienne układy jednakże pozostające ze sobą w określonej relacji, związku.

Obecność społeczności i kultury stwierdza się w tej samej strukturze osobowości i nie z racji, że wywierają one określony wpływ, ale stanowią chęć przebiegów (procesów) psychicznych ukierunkowanych intencjonalnie na zewnętrzny świat.

Umożliwia rozpatrywanie konkretnych czynności o różnorodnej jakości, są nimi :

podmiotowa interpretacja rzeczywistości dokonywana przez pryzmat pojęć i zasad selekcji

emocjonalna, poza świadoma reakcja jednostki na poszczególne reakcje

indywidualne zasady dynamiki zawierające w sobie napęd wywołujący czynności

Radlińska : „Wychowanie polega na pielęgnowaniu rozwoju, nauczeniu sztuki odszukiwania i wyboru wartości istniejących oraz czynienie z nich narzędzi własnego trudu, na wzbogacaniu wiedzy, wyrabianiu sprawności, kierowaniu sobą i wykonywaniu pracy.”

Te trzy sfery należy traktować jako wzajemnie uzupełniające się.

WZROST rozumiany jako rozwój osobniczy, odbywa się niezależnie od naszej woli. Nie mamy wszakże wpływu na to, jakie cechy dziedziczymy; wyrównywanie braków organizmu, pobudzanie rozwoju, pielęgnacja, kompensacja; wzrost fizyczny i duchowy powinien być nierozerwalny.

WRASTANIE należy również do procesów niekontrolowanych przez człowieka, jest ściśle związane ze wzrostem. Dziecko przejmuje całkiem nieświadomie wszystko to, co je otacza - mowę, sposoby zachowania się itp. Uznaje to za naturalne i właściwe. Okres dorastania jest czasem weryfikacji poglądów. W dalszym etapie wrastania człowiek czynnie poszukuje nowych wartości - wrasta w szersze środowisko. Radlińska zauważa, że wrastanie wymaga odpowiedniego czasu. Nauczyciel musi ułatwić podejmowanie ról społecznych, internalizację norm i zasad grupowych, uczestniczenie w grupie, dostosowywanie się do wymagań w grupie.

WPROWADZENIE nie dotyczy już tylko ludzi młodych. Jest wsparciem dla osób w różnym wieku, które potrzebują pomocy w rozwiązywaniu problemów, z którymi sami sobie nie radzą. Budzenie aspiracji i zainteresowań, przekazywanie norm i zasad moralnych, wprowadzenie do uczestnictwa w kulturze.

3. Związki ped. Społecznej a innymi (sub)dyscyplinami humanistycznymi i społecznymi (plurdyscyplinarnosc, interdyscyplinarność, transwersalność)

Transwersalność:

Jako tworzenie perspektywy transwersalnej (międzydyscyplinarnej), związanej z procesem dyscyplinaryzacji refleksji nad obszarami działania, czyli z procesem tworzenia dyscypliny. Są to np.:

Koncepcje pedagogii instytucjonalnych, pojmujące edukację, wychowanie przede wszystkim jako tworzenie instytucji symbolicznej, powstającej w wyniku skrzyżowania elementów wyobrażalnych i realnych, znajdującej się stale w trakcie tworzenia i rozwoju; w koncepcji tej ważnymi atrybutami są procesualność i temporalność

Transwersalna teoria edukacji∗ zaproponowana przez Rene Barbier

Jako stanowisko metodologiczne; podejście transwersalne rozumiane jako perspektywa „nad”. Pozwala na ujmowanie badanego obszaru całościowo i równocześnie umożliwia analizowanie danego obszaru w 3 wymiarach: „z zewnątrz”(dla praktyki), „z wewnątrz(w praktyce)” i sytuując się „nad nim”, czyli charakteryzuje je analiza pewnego oddalenia, możność oglądu badanego obszaru z oddalenia etateoretycznego

∗Transwersalna teoria edukacji (psychosocjologiczna teoria edukacji) - stanowisko teoretyczne, które zbudowane jest w wyniku przyjęcia koncepcji pozwalających na wieloprzesłankowy i wieloodniesieniowy ogląd pola edukacji - jej praktyki i kultury praktycznej działalności.

podejście interdyscyplinarne - czynności badawcze i działaniowe realizuje się z punktu widzenia koncepcji, opracowanej wspólnie przez przedstawicieli różnych dyscyplin, dzięki czemu owa koncepcja ma walor międzydyscyplinarności.

Podejście pluridyscyplinarne - czynności badawcze i działaniowe realizuje się z punktu widzenia różnych dyscyplin.

Przełom lat 70' i 80' charakteryzuje się krytyką podejść interdyscyplinarnych i pluridyscyplinarnych do obszarów działania społecznego, a zwłaszcza do pracy socjalnej. Przywołano wówczas podejście transwersalne, a więc wieloprzesłankowe i wieloodniesieniowe. Zwolennikami podejścia transwersalnego byli:

H. Radlińska - zwracała uwagę na transwersalną funkcję pedagogiki społecznej w naukach humanistycznych - „nazwa pedagogiki społecznej wyraża jej rolę łącznika pomiędzy zespołem nauk o wychowaniu a nauk o kulturze i społeczeństwie”.

Propozycja transwersalna wyraża się więc w całościowym oglądzie pola działania. Przyjęcie tej perspektywy wymaga akceptacji stanowiska, że działanie trzeba analizować równocześnie z trzech perspektyw:

Wyobrażeniowej - odnoszącej się do posiadanych wyobrażeń o działaniu,

Afektywnej - pozwalającej na samoocenę poczucia tożsamości oraz poczucia kompetencji działania

Operacyjnej - w której przebiega cały proces działania

4. Badania w pedagogice społecznej: procesualność i temporalność .

Funkcje badań:

Poznawcza (diagnostyczna),Sprawcza, Kształtująca (edukacyjna)

Rodzaje badań:

Badania celowościowe - pojęcie zrozumienia; cel badań jest sformułowany; tworzy nowe wyobrażenia na temat przekształcanej rzeczywistości; efektywne zaangażowanie w nową praktykę, nowe podejścia, które w efekcie prowadzą do zmian

Badanie klasyczne - pojęcie naukowości; rozumienie funkcjonowania wycinka rzeczywistości fizycznej lub społecznej; konstruowanie narzędzi analizy rzeczywistości, które ułatwiają jej zrozumienie

Cechy badań:

-Orientowanie badań na poszukiwanie czynników pobudzających człowieka do aktywności w kierunku pożądanym, rozpoznanie oddziaływań czynników traktujących je jako bodźce postępowania; czyli zmierzające do rozpoznania sił pozytywnych, które odpowiednio pobudzone mogą pobudzać rozwój biosocjokulturalny jednostki/grupy/środowiska.

-Usytuowanie badań w środowisku życia jednostki i dążenie do poznania warunków, oczekiwań, losów, cech jednostek/placówek

-Dynamiczność i dążenie do rozpatrywania badanych zjawisk z uwzględnieniem warunków społeczno - ekonomicznych, w jakich przebiegają.

Zróżnicowanie ukierunkowania badań na:

Podejścia Dyrektywne - zorientowane na konkretną jednostkę, grupę społeczną lub społeczność. Odnoszą się konkretnie do nich. Przedmiotem tych badań są zwykle wzajemne relacje społeczne między jednostkami a grupami, ich poznanie, opis.

Podejścia Niedyrektywne - zorientowane na kontekst społeczny, analizę zjawisk społecznych, wyjaśnienie mechanizmów życia społecznego.

W zależności od akcentowania czasu teraźniejszego, przeszłości i przyszłości wyróżnia się następujące orientacje badawcze:

-orientacja prezentystyczna - charakteryzuje się dokonywaniem analiz i ocen z dnia na dzień, natychmiastowością i niecierpliwym oczekiwaniem skutków.

-orientacja historyczna - pozwala na spokojne spoglądanie w przeszłość Orientacja ta pozwala na: zdefiniowanie przedmiotu działania, uzasadnienie dla orientacji postępowania.

-Orientacja antycypacyjna (temporalność) - ukierunkowująca badania na przyszłość i jej projektowanie. Jest to swoiste połączenie w/w orientacji.

Badania pedagogiczne, rozpatrując je z perspektywy działania: ( w / nad / dla )

perspektywa obiektywistyczna - odnosi się do badań „nad” polem działania, jego istotą, cechami, które analizuje i poznaje się z perspektywy zewnętrznej(obiektywnej)/ badacz jest na zewnątrz obszaru badań.

Perspektywa partycypacyjno - interpretatywna (uczestnicząco - wyjaśniająca) - orientuje badania „w” polu działania. Pozwala na analizę, opis i ocenę podjętej aktywności, jak również na poszukiwanie odpowiedzi o sens i znaczenie działania.

Perspektywa procesualno - transwersalna - orientuje badania „dla” obszaru działania. Jest to swoiste połączenie obu powyższych perspektyw.

5. Praktyczność pedagogiki społecznej : zakres i przekraczanie

Postawa badacza, tego, który potrafi wątpić, szukać, stawiać pytania, tego, który nie wie wszystkiego i nie musi natychmiast i sprawnie podejmować trafnych decyzji, który może i powinien namyślać się nad swą praktyką, nad jej polem, nad tym, co ją warunkuje. Praktyk, który przejawia cechy badacza i badacz, który rozumie praktykę oraz nauczyciel, który pomaga im obu wyjaśnić złożoność tych związków - to swobodnie sformułowany problem tego zagadnienia.

Analiza możliwych związków nauk społecznych z praktyką z punktu widzenia przyjętego podejścia badawczego pozwala wyodrębnić następujące ich typy:

• dla praktyki, są to te rodzaje podejść badawczych, których celem są analizy służące praktyce (rozpoznania, diagnozy, ekspertyzy). Charakterystyczną ich cechą jest zewnętrzne usytuowanie pedagoga społecznego, co sprzyja podkreślaniu podziału na to, co przynależy do teorii, a co do praktyki.

• w praktyce, są to te rodzaje podejść badawczych, których celem jest zrozumienie sensu i znaczenia danego zjawiska. Charakterystyczne jest wewnętrzne usytuowanie podmiotu działającego. Procedurą powszechną w tym typie jest badanie przez działanie oraz takie podejścia, jak np. analiza instytucjonalna.

• przez praktykę, jest to takie podejście, które umożliwia dyskurs praktyki pozwalające na stopniowe nadawanie jej wymiaru refleksyjnego. Niekiedy mówi się o uogólnianiu praktyki, także o refleksyjnej praktyce.

• nad praktyką, podejścia zintegrowane umożliwiające ogląd praktyki z oddalenia metateoretycznego. Pewne przykłady takiego typu związku: wymiar transwersalny pedagogiki społecznej, propozycja paradygmatu pracy społecznej jako działania.

Jeśli przyjmujemy stanowisko, że pedagogika społeczna, jej perspektywy : ontologiczna, epistemologiczna, aksjologiczna, mogą składać się na zintegrowaną, jedną z możliwych perspektyw orientujących działanie w polu edukacji i pracy społecznej/socjalnej, to wobec tego bardzo ważna staje się dbałość o to, aby w kształceniu przyszłych pedagogów społecznych (praktyków) zadbać o takie kształtowanie, strukturyzowanie umysłu, aby potrafili oddalać się od praktyki, oglądać ją z zewnątrz, badać i powracać do niej wzbogaceni. Jest to jeden z możliwych sposobów przekraczania praktyczności pedagogiki społecznej i „wtapiania się” dyscypliny w praktykę oraz praktyki w dyscyplinę. Wymaga to kształtowania postawy krytycznej i zarazem refleksyjnej, której istotą jest nieoddzielanie teorii od tzw. praktyki. Na pytanie o praktyczność pedagogiki społecznej odpowiadamy - mieści się owa praktyczność w pedagogice społecznej postrzeganej jako orientacja działania. Jej jakość zapewnia równoległe przygotowywanie do aktywności badawczej w znaczeniu klasycznym i aktywności celowościowej, zorientowanej na realizację zadań praktycznych.

Praktyczny wymiar pedagogiki, w tym także pedagogiki społecznej, w którym ona sama odwołuje się do wartości, z jednej strony jako „źródła” - „przyczyny”, z drugiej jako pewnego „stanu pożądanego”, pozwala na określenie urzeczywistniania wartości, które staje się tym samym, co ich tworzenie w konkretnej rzeczywistości, nadając jej aksjologiczny wymiar.

Swoistość pedagogiki społecznej i jej przydatność dla orientowania działania w polu praktyki społecznej pracy jest określana w różnorodny sposób. Przyjmujemy, że tę strukturę, którą możemy określić punktem widzenia pedagogiki społecznej wyrażają cztery cechy, które skrótowo określają : integratywność, dynamika, profilaktyka, kompensacja oraz wartościowanie.

6. Pojęcia kluczowe - język dyscypliny.

1. Środowisko życia i jego przetwarzanie.

Środowisko wg Radlińskiej : „Te elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej, kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez czas dłuższy albo krótko lecz ze znaczną siłą, jako samorzutny lub zorganizowany system kształtujących je podniet.

Otoczenie - obejmująca nas struktura szersza, zarówno trwałą jak i zmienna, oddziałująca i nie oddziałująca na jednostkę

Dwa aspekty wyodrębniania środowiska od otoczenia:

• czas

• siła oddziaływania

• nie muszą być rozumiane łącznie

Trzy punkty widzenia na rolę środowiska w roli jednostki :

1. determinizm Herberta Spencera - jesteśmy zdeterminowani przez wpływ środowiska

2. idealizm pedagogiczny Fryderyka Forstera - każdy człowiek jest w stanie odciąć się od wpływów środowiska

3. środowisko i jednostka pozostająca w dialektycznym związku - stanowisko pedagogiki społecznej

środowisko + jednostka = nowa jakość

Radlińska: pedagogikę społeczną interesuje wzajemne oddziaływanie wpływów środowiska i przekształcających środowisko sił jednostek; w tych związkach odnajduje cele stawiane świadomej czynności wychowawczej.

Kamiński: zachowania jednostki wobec oddziaływań środowiska:

bierne przystosowanie - głównie dzieci

uleganie wpływom środowiska - osoby dorosłe, które nie są w stanie same funkcjonować w środowisku, np chorzy

czynne przekształcanie środowiska - człowiek czynny, refleksyjny, zmieniający

Typologia środowisk wg Radlińskiej :

1. bezpośrednie i szersze - terytorializm

2. obiektywne i subiektywne - to co możemy obiektywnie sięgnąć: instytucje ; to z czego jednostka korzysta, co wywiera na nią wpływ - subiektywnie

3. materialne i niematerialne - materialne: to co nas otacza, niematerialne: sfera duchowa - tradycje, zwyczaje, wierzenia

ŚRODOWISKO w pedagogice społecznej :

Brygida Butrymowicz - rozszerzenie o kręgi środowiskowe, które wywierają wpływ

Jednostka również ma wpływ na środowisko.

Środowisko życia:

Kowalski : „Zespół warunków przyrodniczych, kulturowych, osobowo-społecznych, wśród których żyje jednostka i czynników przekształcających jej osobowość, zakładając dialektyczną współzależność między środowiskiem wychowujących, a jednostkami lub grupami wychowywanymi, rozróżniające m. in. istotne dla socjologii wychowania kategorie środowiska bezpośredniego i szerszego o różnych zasięgach, obiektywnego i subiektywnego.”

Przetwarzanie środowiska dokonuje się w procesie przemian w imię ideału i siłami ludzkimi (indywidualne i zbiorowe). Ważne jest nawiązywanie więzi między jednostka, a środowiskiem (włączanie w tkankę społeczną).

Pedagogika społeczna nie postuluje rewolucyjnych zmian; zwolenniczka reformatorskich zmian (przetwarzanie) jednostki nie zgadzają się na rewolucję. Przetwarzanie dokonuje się w toku : działania społecznego, jego animowania oraz orientowania działania uprzedzającego zagrożenie rozwoju, antycypującego niekorzystną dla jednostek i grup konfigurację elementów środowiska życia. Ważnym elementem stanowiącym o jakości relacji zachodzących w środowisku życia, jak też o jakości jego przekształcania jest postawa, jaką jednostka przyjmuje wobec środowiska i jej konsekwencje praktyczne dla ujawniania wewnętrznych sił utajonych: postawa czynna (twórcza), bierna oraz obronna. Jednak Radlińska pisała, że korzystniej jest mówić o stosunku jednostki do środowiska niż o postawie.

Środowisko życia jednostki odnosić można również do środowiska funkcjonalnego, jakim jest instytucja/placówka.

Przenikanie wpływów - warunek umożliwiający przetwarzanie środowiska, pewna specyfika związków między jednostką i środowiskiem, wyrażających się wzajemnością

Projektowanie działania społecznego - należy rozpoznać czynniki zagrażające.

Diagnoza wychowawcza : jesteśmy w stanie antycypować zagrożenia

Konsekwencje definicji środowiska (wg Radlińskiej) dla teorii praktyki pedagogicznej (Pilch, Lalak):

1. Struktura wewnętrzna wobec jednostki

2. ujmowanie indywidualistyczne

3. siła bodźców środowiskowych - częstotliwość pojawiania się, nie stanowią faktów obiektywnych

4. jest źródłem wpływów zamierzonych i niezamierzonych

5. struktura dynamiczna i historycznie zmienna - postrzegana praktycznie

środowisko lokalne - zbiór ludzi zamieszkujących niewielkie terytorium oraz stworzoną przez nich kulturę, stosunki społeczne i otoczenie przyrodniczo - materialne

społeczność lokalna - grupa ludzi, sieć osobistych powiązań, kontaktów grupowych, tradycji i wzorów zachowania, które powstają na konkretnym obszarze i w określonej sytuacji społeczno - gospodarczej

1. Siły społeczne, ich poszukiwanie i wspomaganie (wsparcie społeczne)

Siły społeczne - zdolność jednostek lub zbiorowości o przeobrażania istniejących warunków, przekształcania środowiska życia i otaczającej ich rzeczywistości społecznej.

(Radlińska) -czynniki działające w środowisku w postaci uzdolnień jednostkowych i zbiorowych wyrażających się w działaniu. Wychowawca pożytkuje siły społeczne środowiska i opiera na nich swoją działalność - rośnie efektywność wychowawcza.

W procesie kształtowania (pobudzania, ujawniania) sił społecznych ważną rolę odgrywa wybór wartości na których opiera się przetwarzanie rzeczywistości.

Siły narastające, siły działania - uzdolnienia i cechy jednostek oraz grup, wyrażające się w działaniu w jakiejkolwiek dziedzinie:

• jednostkowe - ludzie, których działanie porusza, aktywizuje, zmienia, stymuluje do rozwoju, oraz ułatwia suwanie przeszkód

• zbiorowe - grupy, instytucje, ruchy społeczne -> ludzie działający w tych grupach, którzy przekształcają środowisko życia

W rezultacie analizy i interpretacji tekstów Radlińskiej, A. Kamiński, posługując się kategorią sił społecznych, wyodrębnił następujące ich warianty:

• siły społeczne jednostkowe, np. przywódcy opinii publicznej w środowisku, realizatorzy pragnień zbiorowych itp.

• siły społeczne zbiorowe, np. wzorcowe urządzenia i placówki, sprawne instytucje, ruchy społeczne

Wsparcie społeczne

Winiarski : wsparcie społeczne to określone działanie jednych ludzi wobec innych; ukierunkowane działanie zorientowane na osoby, grupy społeczne, które znalazły się w sytuacji trudnej uwarunkowanej czynnikami immanentnymi lub zewnętrznymi

wsparcie wymiana interakcja

Empowerment

Szmagalski: obejmuje koncepcje mieszczące się między dwoma skrajnymi orientacjami : uczenia ludzi osiągania poprawy ich sytuacji społeczno - ekonomicznej przez walkę o zmianę systemu społecznej redystrybucji dóbr oraz uczenia ludzi poprawy sytuacji przez indywidualną zaradność

Edukacja środowiskowa

Wyróżniamy:

pracę środowiskową - dostarczenie profesjonalnego wsparcia o charakterze edukacyjnym, technicznym

wzmocnienie społeczne - rozwijanie wiedzy i umiejętności, pewności siebie

działanie środowiskowe - aktywność, która łączy osoby i grupy w celu realizacji określonych potrzeb lokalnych

Współdziałanie 3 podmiotów:

• pedagog społeczny

• pracownik społeczny

• inni lokalni działacze

1. Pomoc w rozwoju - istota wychowania, towarzyszenie społeczne - wymiar profilaktyczny

„Wychowanie - aktywność zmierzająca do organizowania sytuacji wychowawczych bądź jako działanie, „czynność społeczną” umożliwiającą podejmowanie przez wychowawcę starań o rozwój biologiczny, społeczny i kulturalny wychowanka. „

Rozwój : komplikowanie się i wzbogacanie stosunków jednostki ze światem

Towarzyszenie w rozwoju zachodzi w przestrzeni społecznej, z tego powodu niekiedy w skrócie mówimy o kategorii towarzyszenia społecznego, które przede wszystkim odnosi się do równoważenia relacji. Kategoria relacji społecznej jest centralną dla dalszej analizy. Problematyka towarzyszenia w rozwoju ściśle wiąże się z kategorią relacji społecznej i wymiany oraz jej odmianami.

Pomoc w rozwoju odnosić się może do sfery : biologicznej (pielęgnacja, wyrównywanie braków), społecznej (nabywanie ról, internalizacja norm i zasad, itp.), kulturalnej (budzenie aspiracji i zainteresowań intelektualnych itp.) i do trzech aktów oddziaływania wychowawczego : wzrostu, wrastania i wprowadzania w kulturę.

Trzy wymiary pomocy w rozwoju :

• indywidualny - jednostkowy

• społeczny - grupowy

• instytucjonalny i poza instytucjonalny

Przynajmniej cztery zmienne warunkują wybór wariantów rozwiązań pomocy w rozwoju :

sfery rozwoju

próg zagrożenia rozwoju

kierunki oddziaływania - ratownictwo, kompensacja, profilaktyka wychowawcza

zakres oddziaływania

Istotne jest zwrócenie uwagi w pierwszym rzędzie na wyrównywanie i kompensowanie braków. Kompensacja społeczna często występuje równolegle z profilaktyką i stanowi ważne odniesienie dla poszukiwania orientacji działania społecznego, usytuowanego w danym kontekście społecznym.

3. Relacja społeczna : transfer - wymiana - wzajemność dzielenia

Kategorię pomocy w rozwoju rozumie się jako pewien typ działania społecznego zorientowanego na tworzenie instytucji symbolicznej, które przez różne formy wymiany umożliwia proces włączania jednostki w życie społeczne. Z tego powodu kategorią szczegółową jest „relacja społeczna”. W tym sensie pomoc w rozwoju można rozumieć jako włączanie w życie społeczne przez ułatwianie „wchodzenia” w relacje z samym sobą i z innymi.

Relacje społeczne - specyficzny typ związku między podmiotami działania społecznego, pojmowanego jako tworzenie instytucji, w jaki jednostki wchodzą ze sobą i innymi, także z elementami środowiska społecznego. Relacja jednostki z środowiskiem ma charakter dialektyczny (sprzężenie zwrotne). Cechami szczególnymi wpływającymi na jakość relacji są: stopień jej symetryczności i stosunki władzy / asymetria (dominacji lub submisji).

Odmiany relacji społecznych:

• TRANSFER charakteryzuje się tym, że interakcja pomiędzy podmiotami staje się asymetryczna (np. ja robię dla pani wszystko, a pani się tylko uśmiecha). Dlatego też pedagog społeczny odrzuca transfer. Wychowawca nie jest osobą, która wszystko wie, co jest najlepsze dla wychowanka.Jest on tym, który ma pomóc wychowankom w odnalezieniu sił społecznych; ma mu towarzyszyć, wspomagać.

• WYMIANA - w tym przypadku interakcja między podmiotami polega na wymianie „coś za coś”, (np. ciastko za cukierka). Tutaj ta symetryczność może być mniej asymetryczna. Wymiana pozwala na zrównoważenie relacji, dlatego też jest ona akceptowana w pedagogice społecznej.

• WZAJEMNOŚĆ (A.Wagner) idealna sytuacja z punktu widzenia pedagogiki społecznej, ponieważ występuje w niej partnerstwo, brak asymetryczności - równowaga.

Wszystkie te kategorie wyznaczają też działanie i tworzenie instytucji symbolicznej. I tak np. działanie strategiczne polega na transferze; nie ma w nim wzajemności dzielenia, choć czasem mogą wystąpić pewne elementy wymiany.
Natomiast cechą charakterystyczną działania niestrategicznego jest nastawienie na współpracę, współdziałanie, na wzajemność dzielenia.

6.5 Wiek społeczny, próg zagrożenia rozwoju - zastosowanie

Wiek społeczny - stanowi miernik stopnia uspołecznieni jednostki w relacji do jej wieku chronologicznego, fizjologicznego, psychicznego lub inteligencji, czy wieku prawnego, umożliwiający poszukiwanie zasad regulacji stosunków międzypokoleniowych oraz właściwych proporcji między rozwojem fizycznym, psychicznym i społecznym jednostki. Wiek społeczny wyraża postawę jednostki wobec życia społecznego.

• Przyspieszenie wieku społecznego

• Opóźnienie wieku społecznego

Próg zagrożenia rozwoju - stopień kumulujący negatywne elementy środowiska życia jednostki. Wskazuje on na poziom na poziom, poniżej którego nie można zejść. W przeciwnym razie rozwinąć się mogą znacznie bardziej negatywne zagrożenia rozwoju. Spożytkowanie koncepcji progów zagrożenie jest cenne nie tylko ze względów diagnostycznych, lecz może również ułatwić formułowanie kierunków pomocy, a zwłaszcza wczesne podjęcie działań profilaktycznych. Znajomość progów zagrożenia pozwala na uprzedzenie wystąpienia negatywnych skutków dalszej degradacji środowiska życia jednostki.

3 progi zagrożenia rozwoju:

• Próg ostrzegawczy - pod względem rozwoju biologicznego charakteryzuje się tym, że warunki materialne rodziny nie starczają w opinii rodziców na zaspokojenie większości potrzeb podstawowych oraz także w niewielkim stopniu potrzeb rozwoju. W aspekcie zagrożenia rozwoju społecznego ostrzegawczy próg może wystąpić nawet w rodzinie pełnej o liczbie dzieci nie więcej niż troje. Głównymi symptomami zaburzającymi nabywanie ról społecznych może być zagrożenie wynikające z:

• Charakteru pracy zawodowej rodziców (np. nadmierne zaabsorbowanie pracą)

• Atmosfery wychowawczej w rodzinie (np. brak zainteresowania nauką dziecka)

• Braku refleksji wychowawczych rodziców (np. alkoholizm rodzica nie jest postrzegany jako zagrożenie rozwoju)

• Zaawansowany próg zagrożenia - w rozwoju biologicznym oznacza większe nasycenie poszczególnych omawianych wcześniej cech środowiska rodzinnego. Podstawy kwalifikacji:

• 2, 3, 5 osoby przypada na jedną izbę mieszkalną

• Rodzice nie znają zasad higieny lub nie respektują ich uzasadniając to zbyt niskimi dochodami lub trudną sytuacją mieszkaniową

• Żywienie dzieci jest nieregularne

• Ubrania są zaniedbane

• Troska o stan zdrowia jest wykazywana tylko w sytuacji choroby

• Rodzice nie stosują profilaktyki zdrowotnej

• Dzieci nie uczestniczą w zajęciach rekreacji fizycznej

• Aktywność rekreacyjna rodziny jest trudna do zrealizowania ze względu na brak wzorów wspólnego spędzania czasu.

• Krytyczny próg zagrożenia - rozwoju biologicznego obserwuje się gdy sytuacja materialna jest bardzo zła, niemożliwe jest pokrycie podstawowych potrzeb - sytuacja mieszkaniowa jest krytyczna; dzieci mogą mieć różne deficyty rozwojowe.

• Mieszkania nadmiernie zaludnione, wskaźnik przekracza 2 osoby na izbę

• Mieszkania usytuowane są w starym budownictwie

• Wyposażenie mieszkania jest prymitywne

• Rodzice nie znają zasad zabiegania o rozwój biologiczny dziecka lub nie przestrzegają ich

• Dzieci nie mają własnego posłania

• Dzieci często chorują a rodzice nie wykazują troski o stan ich zdrowia

• Dzieci nie uczestniczą w różnych formach rekreacji organizowanych przez szkołę.

6.6 Pokolenie historyczne

Pokolenie historyczne - kategoria ta odwołuje się do wymiaru czasu i przestrzeni, stanowiących ramy aktywności indywiduum. Obejmuje wszystkich, którzy, niezależnie od wieku, w danym czasie historycznym uczestniczą, są obecni i przebywają w wyodrębnionej przestrzeni.

Koncepcja ta jest bardzo logicznie powiązana z koncepcją człowieka i koncepcją wychowania, rozumianego jako pomoc w rozwoju, towarzyszenie rozwojowi, które może być udziałem jednostki w różnych okresach (ciągu) jej życia. Co oznacza, że ta sama osoba będąc przedstawicielem jednego pokolenia może uczestniczyć w różnych jego konfiguracjach, w zależności od wieku biologicznego, fazy życia i ról społecznych, jakich wypełnienia się od niej oczekuje.

6.7 Działanie społeczne i jego wymiar społeczno - pedagogiczny

Działanie społeczne - strukturyzowanie teraźniejszości przez przyszłość i nadawanie sensu antycypacji. Obejmuje: zdefiniowanie sytuacji; określenie racji uzasadniających podjęcie aktywności i ukierunkowujących ją, oraz samo podejmowanie aktywności (bądź tylko jej projektowanie)

Sens działania - akty myślowe podmiotu odnoszące się do danej sytuacji, powstające w wyniku zbliżenia tej sytuacji do wcześniejszych doświadczeń

Znaczenie działania - intencja podmiotu do posługiwania się określonymi znakami w celu wywołania u adresata komunikatu określonego sensu

Społeczno - pedagogiczny wymiar działania - wyraża się w tworzeniu instytucji symbolicznej. Określenie społeczno-pedagogicznego wymiaru działania w obszarze edukacji i pracy socjalnej wymaga uwzględnienia jego kontekstu społeczno-kulturowego jako uwarunkowań tworzenia i rozwoju oraz akceptacji, czy też praca socjalna jest pojmowana jako instytucja, która nie jest nam dana raz na zawsze, ale tworzy się i zmienia wraz z nami. Interesujące jest przypuszczenie, że działając w obszarach edukacji i pracy socjalnej, nie tyle zmieniamy naturalny bieg rzeczy, ile raczej zmieniamy konfigurację danego procesu. Tzn. nie tyle jesteśmy sprawcami czynu, co raczej tymi, którzy włączają się w jakiś proces, już istniejący i możemy jedynie zmienić jego kształt, jego konfigurację (T.Kotarbiński). Np. pomoc w rozwoju → za nikogo nie możemy się rozwijać, można jedynie pomóc w pełnym rozwoju (pielęgnować, kompensować, itd.).

Kategoria działania społecznego obejmuje:

• Zdefiniowanie sytuacji, jej określenie, opisanie, nazwanie, nadanie sensu i analizowanie jej kontekstu; jest to więc stawianie pytań: co to jest i dlaczego tak jest;

• Orientowanie działania, poprzez artykułowanie jego celów i uzasadnień; są to pytania: po co i dlaczego zamierzamy podjąć działanie;

• Podejmowanie aktywności (bądź projektowanie jej tylko, bądź też jedynie wskazywanie na niezbędność jej podjęcia), uwzględniając warunki działania tj. kompetencje podmiotu działającego, kontekst społeczny, poziom działania, techniki i metody działania; są to więc pytania: kto, gdzie i jak zamierza działać

Sytuację, która wymagałaby interwencji pedagoga społecznego określa się jako to, co burzy równowagę życia społecznego, bądź to, co jest konsekwencją tego zaburzenia.

Działanie społeczne - intencjonalna aktywność podejmowana przez człowieka w celu modyfikacji i polepszenia sytuacji.

Działanie społeczne:

• Strukturyzowanie teraźniejszości przez przyszłość, nadawanie sensu antycypacji (antycypować - przewidywać, przypuszczać z góry)

• Orientowanie co do kulturowych wzorów wartości i norm społecznych oraz motywacji w poszczególnych rolach społecznych, związanych z danym systemem społecznym, które może dokonywać się według pięciu par zmiennych, określających działanie z punktu widzenia neutralności czy afektywności, dyfuzyjności (zapożyczenia, przenikanie) czy specyficzności, uniwersalności czy partykularności (odcięcie się od całości, od interesów większej grupy), przypisania statutu czy osiągania go, orientacji na wspólnotę czy też orientacji na samego siebie

• Samoregulujący się system, dążący do równowagi, ukierunkowany na: adaptację (przystosowanie), maksymalizację możliwości (osiąganie celów), podtrzymywanie równowagi i integrację

• „opanowanie sytuacji” w sensie „urzeczywistniania planu działania i interpretowania sytuacji oraz osiągania porozumienia”. Jest to propozycja działania zorientowanego na porozumienie, na partycypację (udział), współtworzenie i na rozwój, która została sformułowana w opozycji do działania zorientowanego na sukces, na bezpośredni efekt. W działaniu tym zorientowanym na porozumiewanie i partycypację rezygnuje się z perspektywy podmiotu na rzecz kontekstu procesów porozumiewania się, stanowiących horyzont ograniczający sytuację działania. Projekt działania zmierza do realizacji celu i rozstrzygania alternatyw działania, zaś jego konstrukcja opiera się na rozumieniu sytuacji.

• Sama interwencja socjologiczna, dokonywana z zewnątrz, w opozycji obserwatora lub inicjatora, której celem samym w sobie jest w koncepcji A. Tuoraina „wtargnięcie w świat cudzych przekonań i wyobrażeń:. Podejmowana jest zarówno w odniesieniu do sfery makro (np. ruchy społeczne i mechanizmy ich powstawania), jak tez i mikro (interwencja socjoanalisty w placówce)

• Tworzenie instytucji rozumianej jako przestrzeń podlegająca ciągłym zmianom, będąca w trakcie permanentnego tworzenia i rozwoju. Wyodrębnienie trzech
  kategorii instytucji:

• Realnej (danej)

• Wyobrażonej

• Symbolicznej

Wyodrębnienie tych trzech kategorii instytucji umożliwia wieloaspektową analizę procesów instytucjonalnych, oraz zdefiniowanie procesów dynamizujących życie społeczne. „Żywa” instytucja, to taka, która charakteryzuje się dynamiką, wynikającą ze stałej opozycji między tym co utworzone, a tym co jest w trakcie tworzenia. Tworzenie instytucji oznacza ciągły ruch, proces, w wyniku którego powstaje nowa jakość instytucjonalna, odnosząca się do kategorii norm i wartości wyobrażonych oraz nadanych z zewnątrz. Procesualności w tworzeniu instytucji towarzyszy napięcie wywołujące konflikty i problemy, których źródłem jest negacja istniejącego porządku. Samo zaś pojęcie instytucji społecznej odnosi się do kategorii reguł i zasad konstytuujących życie społeczne w danej placówce bądź danym, instytucjonalnym systemie np. osobowym czy społecznym. Przyjęcie założenia zmienności, czy raczej sytuacyjności reguł, zasad tworzących instytucje, jak również możliwości wpływania na ich kształt i przemiany, pozwala na wyróżnienie instytucji:

• Zewnętrznych

• Wewnętrznych

• Instytucji już utworzonych

• Instytucji znajdujących się w trakcie tworzenia

1. Instytucja symboliczna i jej tworzenie w wymiarze aksjologicznym.

Instytucja:

• zespół norm realizujących żywotne cele danej zbiorowości za pomocą określonych produktów

• zespół norm regulujących stosunki społeczne

• formy organizacyjne

• grupa osób powołanych dla załatwienia spraw doniosłych dla całych zbiorowości

• formy organizacyjne zespołu czynności wykonywanych przez członków grupy w imieniu całości

• zespół urządzeń materialnych i środków działania pozwalających niektórym członkom na wykonywanie publicznych funkcji mających na celu zaspokajanie potrzeb i regulowanie czynności całej grupy

• rola społeczna niektórych członków specjalnie doniosła dla całej grupy

• w znaczeniu węższym : obejmuje organizacje, placówki, które spełniają określone zadanie lub po prostu urządzenie wg reguł przebiegu pracy i podziału funkcji między osoby pracujące

• w znaczeniu szerszym : stanowi ramy warunków w jakich przebiegają procesy socjalizacji

Radlińska : „instytucja - organizacja trwała, oparta na prawie pisanym lub zwyczajowym”

Oddzieliła ona instytucję od placówki i urządzeń.

Placówka - punkt planowanego wykonywania danego rodzaju pracy, zaopatrzony w odpowiednie dla niej urządzenia ; może mieć osobowość prawną, ale może być jej pozbawiona

Urządzenia - zorganizowany zbiór, budowle przystosowane do działalności, zespoły środków technicznych

Instytucja symboliczna - (wg Radlińskiej) instytucja nie istnieje jedynie w stanie realnym; sieć symboliczna, społecznie usankcjonowana, w której krzyżują się w zróżnicowanych relacjach i proporcjach elementy realne i wyobrażalne.

Tak pojmowana instytucja jest miejscem, w którym krzyżują się trzy elementy określające jakość stosunków społecznych. Są to:

instytucja utworzona

instytucja znajdująca się w trakcie tworzenia

instytucjonalizacja - wyrażanie wartości, idei, symboli w planie społecznym, w postaci określonych ról społecznych

W pojęcie instytucji wpisana została permanentna zmiana, a jej niezbędnym atrybutem stała się aktywność członków danego organizmu. Podstawową kategorią analizy mechanizmów kształtowania się i modyfikacji tak pojmowanej instytucji jest relacja społeczna. Ludzie tworzą instytucję, dążąc do równowagi czy choćby zrównoważenia lub poddając się nierównowadze - tym samym relacje społeczne same w sobie są dynamiczne.

W każdą tak tworzoną i będącą w trakcie tworzenia instytucję, wpisana jest zmiana i stały konflikt między tym co wyobrażone, a tym co rzeczywiste, co realne. W tym sensie wzbogacenie pedagogiki społecznej o kategorię instytucji symbolicznej, a zwłaszcza zastosowanie jej do analizy kategorii działania społecznego w obszarach edukacji i pracy socjalnej wydaje się użyteczne.

Instytucja nigdy nie jest elementem zamkniętym.

Dwa rodzaje instytucji :

zewnętrzna - to do czego została powołana

wewnętrzna - to co członkowie danej instytucji myślą, wyobrażają sobie o niej

8. Czas i przestrzeń - znaczenie w refleksji społeczno - pedagogicznej

Kategoria czasu jest żywo obecna w wielu miejscach niniejszego wykładu z uwagi na procesualność i temporalność obecną zarówno w badaniu, jak i działaniu pedagoga społecznego.

W pedagogice społecznej pojęcie przestrzeni znajduje bliskie związki z pojęciem środowiska niewidzialnego, wprowadzonym przez Radlińską, ale następnie nierozwijalnym i w związku z tym nieco zapomnianym.

Zwraca się uwagę na wielość przestrzeni, jakie są udziałem człowieka. Szczególnie istotne dla śledzenia głównych jego idei są :

• przestrzeń symboliczna - najczęściej omawiana przy okazji instytucji symbolicznej, która już sama w sobie jest przestrzenią

• przestrzeń moralna / etyczna - przestrzeń tworzenia wartości w polu działania pedagoga społecznego

• przestrzeń społeczna - będziemy się odnosić przy okazji omawiania przykładów optymalizowania życia społecznego w placówce, zarówno w formie autoanalizy, jak i analizy zewnętrznej, a zwłaszcza pedagogiki instytucjonalnej

• przestrzeń temporalna - podkreślająca związek przestrzeni i czasu, będziemy się do tej kategorii odwoływać przy okazji omawiania cech procesualności i temporalności procesu działania społeczno - pedagogicznego; wiąże się z kategorią długiego trwania i wskazuje na związki czasu i przestrzeni

Przecławska: „świat staje się coraz bardziej jednym miejscem i jednym czasem”

Czas i przestrzeń są istotnymi wyznacznikami strategii działania, jak też nasycania jej nimi, na co wskazuje m. in. Marc - Henry Soulet. Powszechnie uważa się, że zasoby są to środki używane dla osiągnięcia celu : ludzie, materiały, narzędzia, energia itp. Zapomina się, że również zaliczyć do nich można czas i przestrzeń. Na temat kształtowania przestrzeni w placówce wychowawczej wypowiada się pedagogika instytucjonalna próbując odpowiedzieć na pytanie, jakie są możliwości i ewentualne cele modyfikowania stosunków społecznych w przestrzeni placówki w kierunku ich optymalizacji.

W związku z kategorią przestrzeni pozostaje pojęcie trwania lub ciągłości. Podkreślenie ciągłości czasu, ale i jego zmienności, wymaga szacunku z jednej strony dla przeszłości, a z drugiej, dla teraźniejszości oraz przyszłości, inaczej mówiąc dla tego, co stałe i tego, co zmienne i zmieniające się. Dodać należy, że trwanie, ciągłość czasu jest niezwykle istotną cechą działania w polu edukacji i pracy socjalnej.

Kolejną kategorią pojęciową przywoływaną w analizach związków przestrzeni z czasem jest pojęcie długiego trwania. Ważne są tu długotrwałe tendencje zaobserwowane na przestrzeni czasu.

1. Profilaktyka, kompensacja, ratownictwo, opieka, pomoc - związki.

Profilaktyka - szczególny typ działalności związanej z neutralizowaniem wpływu czynników powodujących potencjalne zagrożenie rozwoju biologicznego, społecznego i kulturalnego, polegającą na ujawnieniu zarówno sytuacji, uwarunkowań negatywnych, zaburzających rozwój, jak i tych elementów środowiska oraz ich zespołów, które obecnie jeszcze nie wywołują zagrożenia, ale mogą w przyszłości zaburzyć pomyślny przebieg rozwoju jednostki lub środowiska życia.

Zaprojektowanie postępowania profilaktycznego wymaga więc od podmiotu działającego przewidzenia tych sytuacji i obmyślenia takiego ukierunkowania postępowania w środowisku, aby zniwelować zagrożenie rozwoju jednostki, mało dostrzegalne w momencie pierwszego kontaktu. Dopiero takie postępowanie profilaktyczne w pełnym wymiarze składa się na właściwą profilaktykę (Marynowicz - Hetka).

Dwa typy działań profilaktycznych:

profilaktykę pobudzającą - obejmuje działalność odnoszącą się do pomocy wspierającej pomyślny rozwój - jest to więc takie poczynanie wychowawcze, którego celem jest pobudzanie aktywności człowieka w dziedzinach pożądanych i w ten sposób uprzedzanie pojawiania się zachowań niekorzystnych. profilaktykę hamującą - polega w głównej mierze na hamowaniu czynników już stwarzających zagrożenie bądź też tych, których niekorzystne oddziaływanie można choćby potencjalnie antycypować.

Górski przedstawia następujący schemat działalności profilaktycznej:

Profilaktyka

Powstrzymująca Eliminująca

objawowa uprzedzająca

Kryterium wyodrębnienia przez Górskiego poszczególnych rodzajów postępowania profilaktycznego stanowią stosowane środki.

Profilaktyka powstrzymująca:

• usuwanie warunków sprzyjających zachowaniom destrukcyjnym

• wywoływaniu odstąpienia jednostki od zamiaru zachowań niepożądanych

• uniemożliwieniu jednostce wykonania niepożądanych czynności

Profilaktyka eliminująco - objawowa :

• obejmuje całokształt działań wychowawczych o charakterze interwencyjnym wobec jednostek zdradzających początkowe objawy wykolejenia społecznego

Profilaktyka eliminująco - uprzedzająca :

• celem jest usuwanie wszelkich czynników, jakie mogłyby stać się przyczynami wykolejenia społecznego jednostki; dotyczy to zarówno czynników środowiskowych jak i czynników organiczno - biologicznych

Preferowana przez pedagogikę społeczną profilaktyka w szerokim znaczeniu tego pojęcia, rozumiana jako dostarczanie bodźców wychowawczo - wartościowych, jest działalnością, której celem staje się wytwarzanie odporności jednostek na ujemne wpływy środowiskowe. Rozwinięta i dobrze realizowana profilaktyka społeczna powinna redukować przypadki niedostawania społecznego i uprzedzać wszystkie sytuacje, które powodują wyłanianie się potrzeb z zakresu kompensacji i opieki.

Reasumując, działania profilaktyczne odnieść można przynajmniej do trzech poziomów rozwoju danego zjawiska. Są to:

poziom uprzedzający - zbliżony do pomocy wspierającej pomyślny rozwój, zachodzący wówczas, gdy nie występują jeszcze nawet zwiastuny zagrożenia

poziom hamowania - najdrobniejszych symptomów zagrożenia, kierowany do osób i środowisk zagrożonych, grup tzw. wysokiego ryzyka społecznego

poziom interwencji - działań naprawczych i uzupełniających, którego celem jest niedopuszczanie do pogłębiania się sytuacji trudnych.

Zarówno w opiece, jak i w ratownictwie opiekun/ratownik bierze odpowiedzialność za osobę, którą się zajmuje. Jednakże ratownictwo dotyczy pomocy doraźnej, często jednorazowej, świadczonej pospiesznie w chwilach klęski, żywiołu, nagłego nieszczęścia.

ratownictwo- zjawia się w chwilach klęski, powodzi, pożaru, nagłej utraty środków czy wytrącenia przez środowisko. Należy udzielać pomocy powszechnie i szybko. Ratunek przychodzi z zewnątrz, nie liczy się z niczym innym, niże konieczność przez los narzucona. Organizacja społeczn musi przewidywać tego typu działania. Ratownictwo nazywa się też pomocą doraźną . Wypadki losowe, zmuszają do objęcia ofiar katastrofy opieką społ. R. dostarcza środków najniezbędniejszych w związku z czym „klient” tej formy pomocy nie ma możliwości wyboru spośród różnego rodzaju dóbr. Ratownictwo wymaga rozpoznania warunków natychmiastowego działania. Stwierdza istnienie potrzeby i możliwości ratunku, który niesie zagrożonemu niebezpieczeństwem bez względu na jego uprawienia i przynależność do grupy społ. Ratownictwo jest uzależnione od istnienia urządzeń pomocy i opieki społ.

Opieka - (Radlińska) Opieka nie powinna się kojarzyć ze zjawiskiem nędzy. Opiekun bierze odpowiedzialność za „podopiecznego”. Opieka ubezwłasnowolnia. Nakłada to dużą odpowiedzialność na jej wykonawców. Opieka szuka dokładnej diagnozy, szuka przyczyny zła, aby zorganizować środki zaradcze, stosuje wywiad opiekuńczy, stwarza instytucje zamknięte. Opieka gdy jest przejściowa dąży do usamodzielnienia klienta, wprowadza go w zwykłe życie.

Pomoc- zapewnia możność utrzymania i podnoszenia kultury, spożytkowania wszystkich sił ludzkich. Dopomaga rozwojowi jednostek i wzrostowi wszystkiego, co uznane zostało za dobro. Pomoc ma zapobiegać skrzywieniom rozwoju i wytwarzanie warunków, które ów rozwój ułatwiają. Metody pomocy są różne: od organizowania wielkich instytucji, pomyślności powszechnej do porady w przyjacielskiej rozmowie, do podniety w rozszerzaniu istniejących poczynań, ułatwiania zdobycia narzędzi czy materiałów. Pomoc liczy się ze świadomym uczestnictwem, ze współpracą pomagających i korzystających z pomocy, w pełni za siebie odpowiedzialnych. Korzystanie z pomocy jest dowolne i umożliwia wybór formy pomocy. Jest powszechna i nie potrzebuje zaświadczeń i przydziałów.

1. Wzór, wzorzec, norma, przeciętna, wskaźnik ogólny środowiska - znaczenie dla oceny sytuacji, sposób konstruowania

Przeciętna - teoretyczna wielkość wyprowadzona z wielkości rzeczywistych jako ich średnia.

Norma - wielkość będąca wynikiem pomyślnego przebiegu zjawiska, określającego stan optymalny, co nie znaczy idealny

Norma Przeciętna Wzorzec

Norma Przeciętna Wzór

Wzorzec - wyobrażenie tego co pożądane i co wpisuje się w proces tworzenia nowego wyobrażenia finalizującego.

• określa to, co pożądane i co w efekcie orientuje działanie podmiotu.

• składnikiem podstawowym wzorca jest zbiór norm,

• wg Kamińskiego - „struktura teoretyczna skonstruowana z cech pożądanych ludzkiego zachowania lub pożądanych form i sposobów funkcjonowania instytucji”.

• podmiot działający generuje wyobrażenia tego, co chciałby wykonać, wyobrażenia nie są określane zewnętrznie

• wyobrażenie może być impulsem do stworzenia wyobrażeń finalizujących, a więc wyobrażeń określających cel działania.

Wzór - wyobrażenie tego, co istnieje i wpisuje się w proces tworzenia nowego wyobrażenia finalizującego.

• Podstawa tworzenia nowego wyobrażenia ukierunkowującego działanie (wyobrażenie finalizujące)

• Kamiński wprowadził pojęcie wzoru empirycznego - struktury abstrakcyjnej budowanej z elementów rzeczywiście istniejących i wyrażonych liczbowo w postaci wielkości średnich.

Rola Wzorców i Wzorów:

• Teoretyczna - są instrumentami badawczymi spełniającymi rolę struktur porównawczych, które pozwalają trafniej przeprowadzać diagnozę i prognozę badanych zjawisk

• Praktyczna - dopomagają poprawnie zaplanować poczynania kompensacyjne
  

Wskaźnik ogólny środowiska - wypadkowa liczbowych zjawisk zachodzących w badanym środowisku.

• ogólna ocena diagnozy

• Miernik określający szanse życiową jednostek w danym środowisku życia

• Może służyć projektowaniu działań przekształcających środowisko, a przede wszystkim uzasadniać obranie właściwego kierunku postępowania socjalno - wychowawczego w zależności od poziomu zagrożenia rozwoju, jaki w nim zaobserwowano.

Wskaźnik - cecha, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie którego wnioskuje się, że zachodzi analizowane zjawisko.

• Ważnym zadaniem jest dobór odpowiednich wskaźników do narzędzia diagnostycznego.

Podstawy pedagogiki społecznej pojmowanej jako odniesienie dla orientowania działania

7. Działanie społeczne jako tworzenie instytucji (symbolicznej) - koncepcja i zastosowanie.

Działanie, zwłaszcza zaś jego wymiar społeczno - pedagogiczny można analizować i interpretować z perspektywy społecznego tworzenia rzeczywistości i pojmować je jako tworzenie instytucji.

Koncepcja działania społecznego - tworzenie instytucji symbolicznej

Samo działanie można pojmować jako jednostkową organizację działalności, charakteryzującą się jednością sensu i/lub znaczenia, jakie nadaje jej podmiot indywidualny lub zespołowy. Zaś działanie społeczne wyraża się w strukturyzowaniu teraźniejszości przez przyszłość i nadawaniu sensu antycypacji. Celem działania społecznego, rozumianym jako pewne wyobrażenie stanu finalnego danej sytuacji, która spowodowała podjęcie działania, jest przekształcanie i transformacja rzeczywistości społecznej. Tak pojmowana kategoria działania społecznego obejmuje następujące elementy:

definiowanie sytuacji - jej określenie, opisanie, nazwanie, wyjaśnianie, nadanie sensu i analizowanie jej kontekstu; jest to więc stawianie pytań o to: co to jest? i dlaczego takie jest? Rozpoczyna proces działania; rozumie się je jako proces heurystyczny stawiania pytań i formułowania przypuszczalnych hipotez odnoszących się do wyjaśniania sytuacji, jej związków, jej kontekstu. Pozwala na odnalezienie sensu działania i stanowić może impuls do jego podjęcia. Ważne jest podkreślenie cech postępowania, jak : temporalność i procesualność zmiennych. Proces wyjaśniania jest związany z przyjmowanymi przez podmiot działający koncepcjami i stanowiskami teoretycznymi - pattern variables, habitus.

orientowanie działania - przez artykułowanie jego celów i uzasadnień; są to pytania: po co? i dlaczego? zamierzamy podjąć działanie. Działanie niestrategiczne charakteryzuje się orientacją na porozumienie, na wspólne z podmiotami działania interpretowanie sytuacji, na uwzględnianie nie tylko perspektywy jednostki, ale raczej wspólnoty, pojmowanej jako podzielanie wartości, na postrzeganie działania w kategoriach usytuowania w konkretnej sytuacji i postępowania wg logiki hic et nunc.

Pattern Variables : orientowanie co do kulturowych wzorów wartości i norm społecznych oraz motywacji w poszczególnych rolach społecznych związanych z danym systemem społecznym, które można dokonywać wg 5 dychotomicznych par zmiennych:

1. neutralność - afektywność

2. dyfuzyjność - specyficzność

3. uniwersalność - partykularność

4. przypisania statusu - osiągania go

5. orientacja na wspólnotę

Habitus - schemat, ma nam pomóc w orientowaniu działania; może poszerzać i zwężać zakres działania Habitus silny - autonomia duża

sytuację tą określa społeczność w trakcie transformacji, charakteryzuje się konfliktem, możliwe występowanie zaburzeń orientacji postępowania w wyborach indywidualnych, ale także orientacji działania społecznego

Habitus silny - autonomia mała Społeczność zamknięta, działanie wpisane w tradycję, reprodukcja społeczno - kulturowa

Habitus słaby - autonomia duża

Społeczność po okresie transformacji, wykorzenienie kulturowo - społeczne, brak orientacji

Habitus słaby - autonomia mała

Społeczność otwarta na inność, zagubiona aksjologicznie, zagrożona przyjęciem tyrani, brak autonomii, nadmierna lokalność

podejmowanie aktywności - uwzględniające warunki działania; są to więc pytania o to: kto?, gdzie? i jak? zamierza działać. Wyraża się ono w samym podejmowaniu aktywności bądź w jej zaprojektowaniu, bądź tylko we wskazywaniu na niezbędność jej podjęcia, które wymaga uwzględnienia następujących warunków: kompetencji podmiotu działającego, kontekstu społecznego, poziomu działania, techniki i metody działania.

Analiza kategorii działania:

1. uwzględnia analizę istoty działania, nadawania mu sensu i znaczenia w konkretnych sytuacjach i polach działania, określane jako „semantyka działania”

2. dydaktyka działania - samo przygotowanie podmiotu do działania

3. metodologia poznania działania - podejście transwersalne, umożliwia całościowy pogląd na sytuację, a jednocześnie usytuowany jest w jakiejś danej sytuacji ; koncepcja ta opiera się na przypuszczeniu, że działanie można analizować z trzech perspektyw :

• wyobrażeniowej - posiadanie wyobrażenia o działaniu, o sobie, o swoich możliwościach

• afektywnej - samoocena i zdolności oraz poczucie tożsamości, kompetencji

• operacyjnej - przebiega proces działania

Celem działania społecznego jest przekształcanie i transformacja rzeczywistości społecznej.

1. Koncepcja działania - działanie strategiczne, działanie nie strategiczne, sens, znaczenie

Dokonując analizy działania z punktu widzenia następujących aspektów : jego orientacji i perspektywy przyjmowanej przez podmiot, nadawanego mu sensu, logiki postępowania, znaczenia działania dla całości, można wyodrębnić dwa typy działania : DZIAŁANIE STRATEGICZNE i DZIAŁANIE NIESTRATEGICZNE. Syntetyczne uporządkowanie takiej analizy przedstawia poniższe narzędzie:

Kategoria analizy	DZIAŁANIE STRATEGICZNE	DZIAŁANIE NIESTRATEGICZNE
Orientacja podmiotu	Na sukces / powodzenie, na zróżnicowanie, na rywalizację	Na porozumienie, na równoważenie tego, co niezrównoważone, na wspólne interpretowanie sytuacji, na wymianę i kooperację
Perspektywa podmiotu	Tylko podmiotu / indywiduum	Nie tylko podmiotu / perspektywa wspólnoty
Sens działania	Urzeczywistnianie planu działania	Interpretowanie sytuacji i osiąganie porozumienia
Logika działania	Racjonalna (formalna) celowościowa / strategiczna	Tu i teraz, „rachuba chwili” / aranżowanie
Znaczenie działania dla całości	Ład instrumentalny / ład społeczny	Wielość rozwiązań: jedność w różnorodności / działanie usytuowane w kontekście

W strategii tu i teraz (rachuba chwili), jak też w strategii opartej na regułach logiki formalnej przydatna jest umiejętność, która, jak sądzimy, przenika transwersalnie każdy typ działania. Jest nią umiejętność aranżowania, czyli tworzenia związków, konstruowania sieci powiązań, tworzenia społeczności.

1. Człowiek jako podmiot działający w obszarze edukacji, opieki, pracy socjalnej - sfera publiczna i prywatna ; człowiek zdolny do działania

Człowiek jako podmiot działający - aktywny, przygotowany do działania profesjonalnego w polu (obszarze) identyfikowanym przez pedagogikę społeczną , np. praca socjalna, która nabiera wymiaru pracy społecznej, czy pole kształcenia (np. w odniesieniu do praktyków, przedstawicieli profesji społecznych), w analizie instytucjonalnej, w pedagogiach instytucjonalnych.

Obecnie, z inspiracji lektur Hannah Arendt, próbuje się zasygnalizować problematykę dwu sfer, w których istnieje współczesny człowiek, a więc w równym stopniu także podmiot usytuowany w polu działania społecznego, to jest sfery prywatnej i sfery publicznej.

Rozróżnienie to przyjmujemy za H. Arendt, której poglądy na człowieka uwikłanego bądź tylko w sferze prywatnej, bądź głównie w sferze publicznej, czy też w obu tych sferach. Możemy spojrzeć na problematykę działania i na człowieka jako na podmiot działający.

Można więc wyodrębnić główne paradoksy pracy społecznej oraz przypuszczalne przyczyny niepowodzeń, jak np. oczekiwanie w sytuacjach zawodowych zachowań pracownika właściwych sferze prywatnej czy ujawnianie, nie odkrywanie sfery prywatnej przed osobami do niej należącymi.

Innym paradoksem związanym z rozróżnieniem sfery prywatnej i sfery publicznej jest oczekiwanie, że przedstawiciel profesji społecznych, działając w sferze publicznej, sam nie oddziela tych sfer w swym życiu i niekiedy przenosi zachowania właściwe sferze prywatnej na sferę publiczną, bądź też takie jest oczekiwanie wobec niego.

Syntetyczną analizę zróżnicowania obu sfer i związków z podejmowanym działaniem prezentuję w tabeli. Kluczowym pojęciem tego rozróżnienia są następujące opozycyjnie ukształtowane kategorie:

• subiektywności i wyjątkowości oraz równości i wielości

• potrzeb indywidualnych zaspokajanych głównie w sferze prywatnej i potrzeb społecznych

• deprywacji praw uniemożliwiających uzyskanie pozycji społecznej oraz szacunku dla praw człowieka

• społeczności zamkniętej, ekskluzywnej i niekiedy pogłębiającej wyłączanie oraz otwartej, sprzyjającej włączaniu, charakterystycznej dla sfery publicznej

Kategoria analizy	SFERA PRYWATNA	SFERA PUBLICZNA
Reguły kształtujące życie społeczne	Różnicujące indywiduum, idea zróżnicowania i wyjątkowości	Egalitarne, idea równości i egalitaryzmu, idea wielości
Rodzaj potrzeb	Potrzeby indywidualne	Potrzeby społeczne
Stosunek do prawa	Deprywacja praw, które pozwalają zająć miejsce w społeczeństwie	Szacunek dla praw
Rodzaj społeczności	Zamknięta (ekskluzywna) i pogłębiająca wyłączanie	Otwarta (inkluzyjna) i sprzyjająca włączaniu
Typowe dla danej sfery zachowania podmiotu działającego	Życie osobiste, rodzinne	Aktywność społeczna
Typowe zjawiska pogłębiające przynależność do sfer	Emigracja przymusowa, wygnanie, niewolnictwo, pozycja społeczna kobiety	Polityka, życie społeczne
Przykład przejścia ze sfery prywatnej w sferę publiczną	Akt poczęcia, życie płodowe	narodziny

9. Ramy instytucjonalne działania społecznego

pedagoga społecznego - elementy

Pedagog społeczny nie pokazuje wszystkich elementów, ale tworzy pewne ramy działania, tworzy bazę do wymiany informacji. W tych ramach ma zaistnieć klasyczna pedagogiczna sytuacja - czyli wydobywanie właściwości z pedagogiki i grup.

W tym wydobywaniu pomaga właśnie pedagog, towarzyszy w rozwoju, ale nie jest jedynym atrybutem działania.

W procesie tworzenia instytucji symbolicznych dużą funkcję spełnia kategoria wyobrażeń.

W tworzeniu ram instytucji znaczące są także:

1. nasze odniesienia metodologiczno-teoretyczne, świadomościowe, ideologiczne, które pozwalają na znalezienie wagi podejmowanego działania.

2. nasze emocje, efekty, elementy wolicjonalne.

3. nasze wartości, odniesienia aksjologiczne (czy wartości są podstawą naszego działania czy też towarzyszą naszemu zaangażowaniu)

Podstawy ram działania tkwią w jednostce, w człowieku, w polu działania. Możemy jedynie jako podmioty działające włączać się w pewną konfigurację zdarzeń i ewentualnie mieć na nie wpływ i je kształtować. Podobnie to na co podmiot działający może mieć wpływ, to kształtowanie ram działania, a więc formowanie owego „obramowania”, w którym działanie ma miejsce (społecznego tworzenia rzeczywistości).

Pomysł posługiwania się kategorią „ram” działania społecznego oraz namysłu nad nią znajduje odniesienia w koncepcji społecznego tworzenia rzeczywistości i koncepcji wyobrażeń społecznych, które stanowią o perspektywie działania podmiotu, wyborze podejścia do analizy rzeczywistości, orientacji działania, artykułowanej w formułowanych celach finalnych oraz o samym postrzeganiu podmiotu (ów) w polu działania.

Wyróżnić należy stanowiska holistyczne i transwersalne zwracające uwagę na to, iż warto dążyć do zgodności trzech wzajemnie powiązanych elementów, odnoszących się do podmiotu działania. Są to: zaangażowanie, które wyraża to, co nazywa się valeurs en acte (wartości widoczne w czynie), wyobrażenia celu działania, kierunku zmian, modyfikacji, w które podmiot już jest zaangażowany oraz wyobrażenia tego, co podmiot działający uznaje za pożądane dla niego, dla jego aktywności lub dla jego środowiska. Chodzi tu o wyobrażenia finalizujące (wzór i wzorzec.

Pattern Variables : orientowanie co do kulturowych wzorów wartości i norm społecznych oraz motywacji w poszczególnych rolach społecznych związanych z danym systemem społecznym, które można dokonywać wg 5 dychotomicznych par zmiennych - tyczy się do roli jednostek, do działania pracownika społecznego

Habitus - schemat, ma nam pomóc w orientowaniu działania; może poszerzać i zwężać zakres działania

Obszary (pola) działania pedagoga społecznego(zmienność, specyficzność punktu widzenia)

Podstawowym obszarem działalności pedagoga społecznego jest animacja społeczno - kulturowa w środowisku.

Animacja to ożywianie, uruchamianie sił społecznych tkwiących w środowisku, dzięki którym można dokonywać przeobrażeń ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Celem ich jest harmonijny rozwój społeczności.

Istotą animacji jest doprowadzanie do zespołowej działalności ludzi pragnących poprawić swe warunki życia i zamieszkałych na danym terenie to inaczej aktywizacja społeczności lokalnej.

Celem animacji jest stymulacja przemian w dziedzinie systemów wartości, wykształcenie selektywnej postawy wobec nowych idei, wzorów zachowań.

-Pedagog społeczny zmierza nie tylko do teoretycznego wyjaśnienia procesów wychowawczych uogólniając dorobek wielu nauk dotyczących człowieka, ale przede wszystkim do racjonalizacji oraz rozwiązania konkretnych sytuacji wychowawczych.

-Pedagog społeczny reprezentuje dyscyplinę praktyczną, usiłuje on badać rzeczywistość instytucji i procesów wychowawczych po to, aby rozważać możliwości ich celowego przekształcania, projektowania i tworzenia nowej rzeczywistości ulepszającej wychowanie,(Kamiński)

-Pedagog społeczny jest organizatorem środowiska w ujęciu pedagogiki społecznej.

Projektowanie działania w proces ten jest zaangażowana jest:

*sfera intelektualna, kiedy odpowiedzialnie stosujemy wiedzę dot. przedmiotu

*sfera emocjonalna

*sfera działania gdy projekt, jego realizacja są wyrazem pewnego stosunku do rzeczywistości.

Projektując nie mamy przekonania co do rozwiązania danej sprawy, problemu, dopiero w trakcie tego procesu znajdujemy podstawy do uzasadnienia oceny i w rezultacie do wyboru rozwiązania.

Podział projektów:

-indywidualne - odnoszą się do osób -instytucjonalne - odnoszą się do placówek

Każdy z rodzajów projektów wymaga zastosowania odmiennej formy pracy z populacją, może to być badanie - działanie - kształcenie, analiza instytucjonalna czy analiza systemowa, łączy je jednak dbałość o to aby od pierwszego momentu podopieczny czy użytkownik placówki był włączony w proces projektowania.

Organizacje społeczne, będąc szczególnym rodzajem instytucji, są jednym z obszarów działania pedagoga społecznego oraz polem realizacji funkcji pracy socjalnej. Ich istnienie jest swoistym wskaźnikiem aktywności społeczności lokalnej i miejscem kształtowania się aktywnej, twórczej postawy jednostki względem środowiska, preferowanej przez pedagogikę społeczną.

1. Ruchy instytucjonalne (pedagogie instytucjonalne) i ich przydatność dla pedagogiki społecznej

Zwolennicy podejścia instytucjonalnego traktują instytucję jako przestrzeń społeczną, którą można analizować, ale w której można działać.

Ruch instytucjonalny (1968 r.) wyrósł z negacji, z zaprzeczenia ustalonego porządku. (Każdy członek instytucji ma własną koncepcję instytucji, która tworzy się w placówce). Ruch ten wyraża się w licznych działaniach, zmieniających do przekształcenia placówek oświatowych. Najczęściej ruch ten skupia się na próbach przekształcenia przestrzeni społecznej w placówkach, gdzie najważniejszymi elementami są relacje między członkami społeczności.

Interwencja instytucjonalna to ważny element pedagogii instytucjonalnych, może zmieniać jedynie wyobrażenia o sytuacji, a nie ją samą, bo główne jej determinanty znajdują się poza nią.

Pedagogie instytucjonalne są rezultatem namysłu nad porządkiem życia społecznego, prowadzącym do jego odrzucenia, zanegowania, niezgody - w konsekwencji wymuszającym aktywność podmiotu.

Poddane rekonstrukcji podejścia instytucjonalne przyjmują różne perspektywy:

→ psychologiczną - koncentrują się na jednostkach, osobach, ich związkach z instytucją.

→ psychospołeczną - odnosi się do grupy, a zwłaszcza interakcji w niej zachodzących

→ socjologiczną - obejmuje swym zasięgiem ogólny ogląd problemów dotyczących organizacji i instytucji społecznych.

Ruchy instytucjonalne (pedagogie) określa się często jako przykład procedury „badanie-działanie - uczestnictwo”, uważając, że spożytkowały tę procedurę do opracowania postępowania metodycznego.

Istotą podejścia instytucjonalnego jest badanie tego, co niewidoczne i co dzieje się w procesie wychowania.

Pedagogie instytucjonalne = ruchy instytucjonalne nie będące jednolitą, zwartą teorią, a raczej zapisem refleksji nad wydarzeniami życia społecznego, nad przebiegiem procesów społecznych - były i są zgodą na zastaną rzeczywistość.

2. Analiza instytucjonalna i jej możliwe )

Analiza instytucjonalna dotyczy instytucji społeczno-wychowawczych, zarówno w znaczeniu struktur organizacyjnych, jak też zestawu norm i wartości regulujących życie społeczne. Podejście to rozwijało się we Francji od 40 lat naszego XX w., szczególnie zaś intensywnie rozwinęło się w latach 60/70. i jest ono nadal uprawiane przez specjalistów różnych dyscyplin tj. socjologia, psychologia, pedagogika czy filozofia.Analiza instytucjonalna może służyć jako teoria wyjaśniająca mechanizmy funkcjonowania instytucji, oświetlająca zjawiska w niej zachodzące oraz dające podstawy do przekształcenia tego środowiska.

Do podstawowych pojęć należą tutaj: zmiana, zmiana społeczna, instytucja. Przy czym instytucja ma 3 znaczenia:

- jako organizacja, w której dopiero tworzy się instytucja w znaczeniu zespołu norm

- jako zespół norm

- jako poziom rzeczywistości społecznej.

W analizie instytucjonalnej bardzo rozlegle rozwijane jest podejście psychoanalityczne, które przyjmuje założenie, że to co się dzieje w placówce, organizacji powstaje zgodnie z tym, co dzieje się w podświadomości każdej jednostki.

Na gruncie pedagogiki zarysowały się 2 orientacje analizy instytucjonalnej:

- psychoanalityczna (Vasquez, Oury)

- socjologiczna (R.Louvau, G.Lapassade).

Termin pedagogika instytucjonalna zaproponował w 1957 r. psychiatra Oury. Jej prekursorami byli JJ.Rousseau, A.Adler, P.Błoński, A.Makarenko, S.Neile.

Przedmiotem pedagogiki instytucjonalnej jest przestrzeń wychowawcza, a ściślej te zjawiska i procesy, które w niej zachodzą.

A zatem zajmuje się ona analizą placówek oświatowych (zarówno instytucji wewnętrznych jak i zewnętrznych). Ważnym pojęciem jest tutaj kategoria wymiany oraz idea samorządności.

Dla pedagoga społecznego ważny jest aplikacyjny nurt analizy instytucjonalnej, dotyczący działań różnych specjalistów w placówkach na życzenie personelu bądź ich użytkowników. Nurt ten ma liczne odmiany: socjoanaliza, socjologia interwencji, interwencja psychosocjologiczna, psychoanalityczna lub socjologiczna.

I tak np. istotą interwencji psychologicznej i warunkiem koniecznym jej prowadzenia jest akceptacja eksperta. Podstawowym pojęciem jest tu „demande” - oznacza oczekiwanie, życzenie, ponieważ dla psychologa ważne jest czego ludzie oczekują, jakie są ich odczucia. W działaniu tym wyróżnia się ustawiczne fazy:

- dostrzeżenie problemu lub zatrzymanie zaproszenia, jego analiza.

- faza kliniczna - uczestnictwo w krytycznych definicjach z różnych ośrodków grupowych.

- faza uczestnictwa bezpośredniego w placówce.

3. Etyczne aspekty działania pedagoga

społecznego. Koncepcja użytkownika .

W polu działania pedagoga społecznego mamy do czynienia z wyraźna asymetrią relacji. Wszelkie sytuacje pomocnicze nasycone są władzą (nieformalną, niewidzialną). W tych sytuacjach pedagog społeczny często podejmuje decyzje za innych lub przy ich współudziale. Zadaje sobie wtedy pytanie czy wybrane działania są odpowiednie, czy podjął dobrą decyzję i czy w tej decyzji nie ma za dużo władzy. I wtedy właśnie problem etyczny staje się bardzo ważny. Stąd wg. Ricouer'a istotne staje się rozdzielenie etyki od moralności.

Moralność - coś odległego, określonego uniwersalnymi normami, aplikowane jest w naszym działaniu.

Etyka - to odczucie siebie, odczuwanie jako dobre przez podmiot.

Model podejmowania decyzji:

analiza kontekstu ogólnego - ważne jest pytanie kto jest moim pracodawcą; warunkuje to poziom etyczności mojego zachowania, działania. Chodzi o to, że nie patrzy się tylko na umowę o pracę, ale na aspekt służby. To, komu służę ma wpływ na moje działanie i jego etyczność. Bardzo często pracownicy społeczni zamiast spędzać czas z podopiecznymi, wypełniają formularze

z kim pracuję - wyróżniamy dwa rodzaje relacji

klient - to osoba, która w sposób swobodny nawiązuje stosunek, relacje z przedstawicielami profesji społecznej, łatwo może podtrzymywać lub zakończyć tą relację, bez negatywnych konsekwencji dla niej. Osoba ta ma wolny wybór - sama sobie wybiera wychowawcę, pedagoga, psychologa. W sensie etycznym klient daje możliwości wyboru.

użytkownik - osoba, która nie ma wyboru jak skierować się do danej instytucji, pracownika. Może mieć poczucie przymusu i dominacji. Jest do tego zmuszany i ubezwłasnowolniony.

kto jest osobą kluczową w działaniu - osoba podejmująca decyzje , wiąże się z poziomem władzy i odpowiedzialności; wyróżniamy trzy możliwe osoby:

„JA” jako podmiot działający - osoba kluczowa, rola poszukującego, prowadzi rozmowę, zadaje pytania, osoba druga jest poddana moim oczekiwaniom i spełniająca moje wyobrażenie o niej ; podajemy pomysły i dostajemy to co chcemy

„INNY” - pracownik socjalny, wychowawca wykonuje pewne wcześniej ustalone kroki postępowania ; jest realizatorem technicznym

„INNY” jako osoba nieobecna - np. poprawczak, kurator, sąd - osoba nieobecna dla podopiecznego; kurator sądowy posiada tylko mandat sądu, składu sędziowskiego do realizowania postanowień rozprawy; podopieczny wypełnia oczekiwania sądu, nie kuratora; koncepcja ta podejmuje zagadnienie odpowiedzialności; jeśli chcę działać profesjonalnie muszę sam podejmować decyzje.

15. Aksjologiczne kryterium działania społecznego - miejsce wartości w polu działania społecznego (dylematy etyczne - dwoistość).

W sensie praktycznym tworzenie instytucji symbolicznej polega na porozumiewaniu się, na wzajemności dzielenia norm i wartości, które ją konstytuują.

Wartość - jest wyobrażeniem - jawnym lub ukrytym, charakteryzującym jednostkę lub grupę - tego co powinno być preferowane; wyobrażeniem, które wywiera wpływ na wybór spośród możliwych sposobów, środków i celów działania.

Nie ma jednego, obowiązującego kryterium aksjologicznego orientującego działanie społeczne. Jeśli zaś przyjmiemy tezę o pojmowaniu działania jako tworzenia instytucji symbolicznej, możliwe jest istnienie wielu kryteriów aksjologicznych orientowania działania społecznego.

Działanie jako pole znaków i symboli - aksjologiczne kryterium orientowania działania:

- (Stanowisko fundamentalne i pryncypalne )wartości stanowią funkcję sprawczą działania, sytuują się więc u podstaw działania społecznego.

-wartości nie stanowią bazy naszego działania, a jedynie mu towarzyszą, będąc istotnym odniesieniem dla orientowania jego celów finalnych i dokonywania konkretnych wyborów.

Nie ma jednego, obowiązującego kryterium aksjologicznego orientującego działanie społeczne, chyba, że przyjmiemy tezę o pojmowaniu działania jako tworzenia instytucji symbolicznej.

Dwa poziomy relacyjnego wymiaru wartości:

.wartość sama w sobie - autoteliczna, istniejąca obiektywnie

.wartość In concreto - będącą urzeczywistnieniem / ujawnieniem tej pierwszej

1. Poziom relacyjnego wymiaru wartości - wyraża się w relacji „domagania się - odpowiadanie”

2. Poziom relacyjnego poziomu wartości - osobowy wymiar wartości

Kategoria dwoistości została wprowadzona do współczesnej refleksji pedagogicznej przez Witkowskiego. Autor, odwołując się do stanowiska Merona oraz przywołując poglądy Kołakowskiego, stawia tezę, że : „dwoistość jest kategorią niezbędną w pedagogice (…), może być instrumentem chroniącym teorię i praktykę pedagogiczną przed skrajnymi wyborami

Spośród typów dwoistości, szczególnie ważna jest dwoistość związana z „aktem wyboru jednoznacznej decyzji”, a zwłaszcza takiej decyzji, gdy „dopuszcza się strategię kompromisu - wzajemnego samoograniczenia, czyli dopuszczenia do zgody przez uzgodnienie wzajemnego ograniczenia roszczeń obu członów owego rozdwojenia”.

Świadomość owej dwoistości zjawisk, zachowań, cech, relacji, jak też wypracowanie pewnej orientacji postępowania wydaje się sprawą esencjonalną w działaniu profesjonalnym, a najpierw w kształceniu/kształtowaniu do owego działania.

16. Wybrane kwestie społeczne a praktyka działania społecznego w obszarze pracy socjalnej

Kwestia społeczna - w znaczeniu węższym oznacza konkretny problem o szczególnie niekorzystnym wpływie na życie, współdziałanie członków danej społeczności. Wyodrębnieniu tego typu problemów sprzyja stawianie pytań:

-Zaspokojenie jakich potrzeb jest blokowane? (mówimy wówczas o kwestii ubóstwa, bezrobocia itp.)

-Zaspokajanie czyich potrzeb jest blokowane? (wyróżniamy wówczas kwestię robotniczą, chłopską, mniejszości narodowych, dyskryminacji kobiet itp.)

Kwestia społeczna - w znaczeniu szerszym określa się przyczynę główną wszelkich kwestii szczegółowych

Kryterium kwestii społecznych:

-Rodowód (nie każdy problem społeczny jest uznawany za kwestię społeczną)

-Wyrazista natężona dotkliwość tych przeszkód, która wyraża się ich zasięgiem

-Przeświadczenie o możliwości eliminowania tych przeszkód

Kategoria godności człowieka i szacunku do Innego staje się podstawowym elementem tej konstrukcji.

Namysł (i działanie) nad/z/wobec tych, którzy są zagrożeni wyłączeniem, jak też zrozumienie mechanizmów obrony statusu jest bardzo ważne dla pracy społeczno - pedagogicznej (z uwagi na niepokojące konsekwencje globalizacji).

Wybrane kwestie społeczne:

Bezrobocie,Ubóstwo,Narkomania,Prostytucja,Niedostosowanie społeczne,Choroby

Włączanie społeczne - jest pojmowane procesualnie, może być przeciwstawione procesowi wyłączenia społecznego. Polega na stopniowym przywracaniu jednostce więzi integrujących ją ze społeczeństwem

Wyłączenie społeczne - proces o charakterze psychospołecznym, polegający na stopniowym wycofywaniu jednostki z różnorodnych sfer życia społecznego powodowany indywidualną niekompetencją, okolicznościami zewnętrznymi lub własnym wyborem

\

• . Pedagogika spoleczna i praca socjalna (konfiguracje związków)

Praca socjalna to teoria i praktyka. To interdyscyplinarna nauka jak i rozległa płaszczyzna działań profesjonal.,paraprofesjonal. pozasystemowych i samopomocowych. Stymuluje ład i sprawiedliwość społ…,stoi na straży praw człowieka do życia i godności. Jest nieustannie wzbogacana środkami, metodami i siłami profesjonalnych kadr lecz nadal jest zbyt słaba i niedoskonała by sprostać stawianym jej zadaniom.

Praca socjalna od 1990 stanowi w Polsce ważną instytucją życia społecznego i instrument polityki społ.. Zadania: diagnozowanie, wspieranie, kompensowanie nierówności dysfunkcji w codziennej egzystencji jednej grup i całego społeczeństwa

Cel: zapewnienie społ. ładu i wdrażanie elementarnych zasad sprawiedliwości , dbałość o przestrzeganie prawa każdego człowiekowi do godnego życia.

Rozwój, instytucjonalizacja i profesjonalizm pracy socjalnej wyznaczane są potrzebami społecznymi, prawami ekonomii i gosp. rynk. Wzory należy czerpać z krajów które sprawni połączyły kapitalizm z pomocą socjal.(USA,GB)

Praca socjalna zwraca uwagę na problemy jednostkowe, grupowe, środowiskowe. Musi umieć rozstrzygać je w szerokim kontekście środowiskowym. Pracownik socjalny poza zdiagnozowaniem pojedynczego przypadku musi dokonać analizy tego zjawiska na tle szerokich uwarunkowań społecznych i ekonomicznych . Metody pracy środ. służą badaniu środków możliwości, zasobów ludzkich i potencjalnych obszarów ich wykorzystywania.

Cel: zainspirowanie pełnego usamodzielnienia się jednostki. Praca socjalna to przede wszystkim zespół racjonalnych, przemyślanych działań, które doprowadzają jednostkę do normalnego, samodzielnego funkcjonowania. społeczna. Praca socjalna likwiduje problemy i bariery, niezbędna jest wiedza o potencjalnych zasobach człowieka, które należy wykorzystywać przy kompensacji, reedukacja, resocjalizacja., rewalidacja. Należy wykorzystać więzy rodzinne i kontakty z osobami znaczącymi (autorytety). Cel: aktywność i samodzielność podopiecznego i jego rodziny i upodmiotowienie świadczeniobiorcy.

Ped. społ. i praca socjalna to odrębne dyscypliny nauk. Teoretycznie tożsame. Praca socjalna jest dziedziną pedagogika społeczna.

P.s. podkreśla związek pomiędzy aktywizowanymi jednostkami i grupami społ. a ich środowiska życia: uruchomione siły ludzkie polepszają sytuację i warunki życia swego środowiska, z kolei owo ulepszone środowisko oddziałuje korzystniej i pobudzająco na te same jednostki. Proces ten rozwija się pod okiem kompetentnego pedagoga społ. Fundamentalną teorią p.s. jest ulepszanie środowiska siłami ludzi tegoż środowiska dla zapoczątkowania i rozwijania spirali melioracyjnej na coraz wyższym stopniu wzajemne oddz. ludzi i ich środowiska

Praca socjalna opiera się na 3 metodach skutecznego postępowania opiek. w „stawianiu na nogi” swoich pacjentów oraz w zaszczepianiu im zaradności. Każda z metod związała się z odmienną doktryną naukową i w niej poszukiwała motywacji poprawnego działania. Metoda prowadzenia indywidualnych przypadków rozpatrywała jednostkę w kontekście rodziny, szkoły, pracy - oparta na psychologii głębi Freuda).

Metoda socjalnej pracy grupowej (dot. małych grup: rodzina, krąg koleżeński-rozszczepiła się na: nurt zw. z psychologią społ. i 2 zw. z psychoterapią grupową)

metoda socjalnego org. wspólnoty sąsiedzkiej (praca z grupą sąsiedzką zw. z socjologią)

18 . Modele i funkcje pracy socjalno wychowawczej:

Funkcje pracy socjalnej wg. R.Castela:

Ochronna - pracownik socjalny jako stabilizator, strażnik, dystrybutor dóbr.

Kontestująca - bliższa jest tu rola działacza społecznego niż pedagoga społecznego - mają oni uświadamiać mechanizmy społeczne, są rzecznikami osób wyłączonych z życia społecznego.

Mediacyjna - wspólnie z podopiecznym opracowanie projektu, kontraktu.

Modele pracy socjalnej wg. R.Castela:

-model pracy socjalnej wiary w człowieka, w siebie jako przedstawiciela profesji społecznej, a także wiary w warunki zewnętrzne sprzyjające człowiekowi i jego rozwoju. Celem tak pojmowanej w latach 50 pracy socjalnej była kompensacja różnic występujących między ogółem społecznym, a tymi, którzy są słabsi (hasło czynić więcej dla tych, których jest mniej).

-Model pracy socjalnej zracjonalizowanej, ukierunkowanej na identyfikację problemu i rozwiniętą diagnozę zróżnicowanych społecznie grup ryzyka.

-Model pracy socjalnej nadziei w możliwości zmian przekształceń i respektu dla wspólnych reguł życia społecznego (podstawowe pojęcie - relacje: relacje społeczne, relacje pomocy, relacje opieki).

Inne:
- promocyjny
- model rozumiejącej pracy socjalnej
- relacyjny model pracy socjalnej

1. Paradygmat pracy społecznej pojmowanej jako nauka o działaniu

Pracę socjalno-wychowawczą pojmujemy jako działalność o charakterze pomocy w rozwoju jednostce, grupie, społeczności, które ulepszając, przekształcając środowisko powoduje, iż wychowanek, podopieczny rozwija się korzystniej, zgodnie z normami rozwoju.

Wychowanie realizowane jest w 3 aktach wychowawczych: wzrost, wzrastanie i wprowadzanie, które składają się na pomoc w odniesieniu do 3 sfer aktywności jednostki: biologicznej, społecznej, kulturowej.

Rozwój biologiczny → pielęgnacja, wyrównywanie braków organizacyjnych, oraz pobudzanie rozwoju dzięki rekreacji, aktywności fizycznej, itp.

Rozwój kulturalny → organizowanie sytuacji wychowawczych w kierunku budzenia aspiracji i zainteresowań, przekazywania norm i zasad, wprowadzanie do uczestnictwa w kulturze.

Rozwój społeczny → podejmowanie przez wychowawcę działań ułatwiających wychowankowi przyswajanie ról społecznych, internalizację norm i zasad grupowych, uczenie się zachowań, nabywanie umiejętności oceny grupy, itp.

Wychowanka, podopiecznego postrzegamy jako jednostkę w czasie całego życia. Pomoc w rozwoju jest wspomaganiem i odnawianiem przed zaburzeniami. Wychowawca jest tutaj przewodnikiem, doradcą, bo za nikogo nie można się rozwijać, wzrastać (H.Radlińska).

Rozpoczynając pracę socjalno-wychowawczą pracownik socjalny - wychowawca stawia sobie pytanie w jaki sposób zorganizuje działalność.

Przekształcić środowisko można na 3 sposoby (metody):

-indywidualnego przypadku ,-pracy z grupą, -organizacji społeczności lokalnej.

A zatem praca socjalno-wychowawcza, to złożona działalność nakierowana na pomoc w rozwoju biologicznym, społecznym i kulturowym, organizowana w stosunku do wychowanków, podopiecznych, zróżnicowanych pod względem wieku i sytuacji społecznych, w jakie są uwikłani. Jej podstawowym walorem powinna być skuteczność i sprawność.

21. ELEMENTY PORÓWNAWCZE PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

1. Recepcja pedagogiki społecznej poza tradycyjnymi obszarami jej uprawiania. Przykład brytyjski

Tradycje pedagogiki społecznej w Europie:

-PS jest rozwijana w Europie od poł. XIX w. (K. Mager i F. Diesterweg;
P. Natorpa i H. Nohl -> prekursorzy)

-H. Nohl wprowadził PS na uniwersytet i wykreował ją jako profesje

-W wielu krajach europejskich można odnaleźć tradycję tej dziedziny jako profesji np.:

/Chrześcijański nakaz pomocy biednym

/Zaspokajanie potrzeb zarówno duchowych jak i materialnych

-Wg. współczesnego pedagoga społecznego H. Tuggener'a - protoplastami pedagogów społecznych byli:-Selezjanie (1854),-Świeckie opiekunki dzieci (1740 - 1782) a Alzacji

Współczesne umiejscowienie pedagogiki społecznej na gruncie europejskim:

-Pierwsza próba uogólnień dorobku pedagogiki społecznej została przedsięwzięta pod aspiracjami międzynarodowej fundacji wspólnot wychowawczych FICE, powstałej z poparciem UNESCO w 1948 r.

-W większości państw należących do FICE, pedagogika społeczna traktowana jest głównie jako praca w pobytowych placówkach opiekuńczo - wychowawczych

-H. Davies Jones podkreślił, iż najsilniejsza pozycja pedagogiki społecznej jest w Niemczech;
-we Francji pedagogika społeczna jest utożsamiana z pedagogiką specjalną

-W Europie występują złożone i wielorakie podejścia do pedagogiki społecznej

-Koncepcja pedagogiki społecznej wzbudziła zainteresowanie w Rosji, oraz w krajach byłego Związku Radzieckiego.

Pedagogika społeczna z perspektywy brytyjskiej:

-Profesjonalne rozwiązanie problemów społecznych w brytyjskiej tradycji jest domeną pracy socjalnej

-Crescy Cannan, Lynn Berry i Karen Lyons - > prekursorzy

-Roger Kent w 1997 r. podjął próbę określenia zadań pedagoga społecznego

-Pat Petrie w „Pogodzić się z `pedagogiką' ”-> wg. Niej pedagogika społeczna to <„edukacja w jej najszerszym znaczeniu”, realizowana raczej w skali społecznej, niż prywatnej, obejmująca opiekę i treści edukacyjne usług opiekuńczych,

-Mark K. Smith związków pedagogiki społecznej z edukacją dopatrywał się w postaci amerykańskich inspiracji wypływających z zainicjowanego w końcu XIX w.

Poszukiwanie międzynarodowej koncepcji pedagogiki społecznej:

-Globalizacja, rozszerzenie UE - międzynarodowe zbliżenie wartości społecznych i upodobnienie problemów społecznych stanowiących rację pedagogiki społecznej

Kształtowanie perspektywy porównawczej:

-Dzięki tej perspektywie możemy wzbogacić naszą rzeczywistość

-Wzbogacanie danego podejścia (koncepcji) następuje najlepiej wtedy, gdy „oglądamy” inne propozycje z tej właśnie, znanej sobie dobrze „perspektywie”

-Istotne jest aby nowy pomysł, wzór, znalazł punkt odniesienia wyraźnie ukształtowany.

-Istotne jest zmierzanie do rozwoju i utrzymania relacji wyrażającej się we wzajemności i podzielania tych samych wartości i idei, co stanowi podstawę tworzenia wspólnoty.

-Obszar pracy socjalnej wymaga przyjęcia interdyscyplinarnych perspektyw badawczych

16

urządzenie

placówka

Instytucja

---