Agnieszka Wrońska

Temat V a: Geneza rewolucji przemysłowej.

Plan wypowiedzi:

1.Wstęp:

1. Czas: od połowy XVIII do połowy XIX wieku - charakter umowny

2. Miejsce: Anglia, a następnie inne kraje (Francja, Belgia, USA)

2. Pojęcie rewolucji przemysłowej:

„gruntowne zmiany w stosunkach społecznych i ekonomicznych, zapoczątkowane zastosowaniem maszyn i motorów w przemyśle w końcowych latach XVIII wieku i na początku XIX wieku. Polegały na zastąpieniu siły ręcznej siłą maszyn, manufaktury fabryką, na wielkim rozwoju produkcji przemysłowej i handlu, na urbanizacji kraju i powstaniu licznej klasy robotniczej.”

Rewolucja przemysłowa jest jedną z faz długiego procesu industrializacji.

Industrializacja - uprzemysłowienie, jako „dynamiczny rozwój przemysłu osiągany przez zastosowanie zdobyczy techniki i nakłady inwestycyjne zapewniające intensywny wzrost wydajności pracy ” M. Eckert.

3. Przyczyny rewolucji przemysłowej:

1. rewolucja agrarna-zastąpienie trójpolówki( podział ziemi ornej na uprawę zbóż ozimych, jarych i ugór) płodozmianem (zmianowanie- regularne następstwo roślin zbożowych i nie zbożowych ), gdzieniegdzie maszyny- więcej żywności, wzrost demograficzny, globalny wzrost produkcji rolnej w latach 1750-1870,

2. religia protestancka-„kult pracy, oszczędności i inwestowania”, założenie predestynacji, w świecie współczesnym już wiadomo czy ktoś będzie zbawiony,

3. rozbudowa manufaktur wymagała wolnego kapitału- pochodził z eksploatacji kolonii, zyski z handlu z innymi krajami,

4. nadwyżka żywności z powodu nadprodukcji w rolnictwie,

5. popyt na wyroby sukiennicze w Anglii i Europie, powoduje przerzucenie się z uprawy roli na chów bydła,

6. właściciele dążą do maksymalnego zysku,

7. tzw. „Prawo patentowe chroniące wynalazców”, sprzyja postępowi technicznemu -kontrowersyjne,

8. rozwój kapitalizmu, w tym wolny rynek, ochrona własności prywatnej, gospodarka towarowo-pieniężna, tworzenie wielkich przedsiębiorstw, inwestowanie kapitału;

leseferyzm A.Smitha -pozwólcie działać,

9. sprzyjająca sytuacja, odpowiedni poziom rozwoju nauki i techniki, aż do 1815 roku

cała Europa kontynentalna pozostawała daleko w tyle za Wielką Brytanią,

4. Kolejne fazy rewolucji przemysłowej :

a) zamożność w rolnictwie sprzyjała postępowi technicznemu, dużą wagę przykładano do mechanizacji rolnictwa, w 1750 r. w rolnictwie przoduje Anglia, najnowocześniejsze techniki uprawy roli, producenci rolni zyski przeznaczali na dalsze doskonalenie produkcji,

b) prym w rozwoju techniki wiedzie Anglia, która przechodzi w tym okresie całkowicie na produkcję maszynową i silniki mechaniczne, coraz więcej posługuje się węglem kamiennym jako źródłem energii,

c) rewolucja rozpoczyna się w przemyśle lekkim, włókienniczym- nie można było zaspokoić zapotrzebowania na tanie wyroby bawełniane, proces tkania zajmował dużo czasu,dlatego…

d) Wynalazki:

• w 1733 r. Jon Kay skonstruował tzw. „latające czółenko” tkackie, co znacznie przyspieszyło proces tkania, nie trzeba już było przerzucać czółenka ręką ,wyrzucało je mechanicznie proste urządzenie, gdy tylko tkacz pociągnął w dół za drewnianą rączkę.

• Aby dostarczyć tkaczom większej ilości przędzy, w 1765 r. James Hargreaves wynalazł mechaniczną przędzarkę przemysłową - tzw. Spinning Jenny , umożliwiała jednej osobie jednoczesną pracę najpierw na 8 a potem na 26 wrzecionach, nabierała większą ilość przędzy, tania i prosta w obsłudze zastąpiła prymitywne kołowrotki,

• Autorem dalszego udoskonalenia przędzarki był Richard Arkwright, konstruktor maszyny o pracy ciągłej, do poruszania przędzarki użyto koła wodnego, stad jej potoczna nazwa water frame-rama wodna, w 1775 r. założył I na świecie przędzalnię mechaniczną , wytwarzała duże ilości przędzy bawełnianej, z której można było wyrabiać tkaniny nieustępujące indyjskim,

• Produkt z maszyny Arkwrighta nie był jednak dość cienki, pracowano nad ulepszeniem konstrukcji, 1779 r.Samuel Crompton stworzył przędzalnię mulejową o 300 wrzecionach, stanowiła skrzyżowanie wcześniejszych konstrukcji (stąd od słowa muł-mulejowa),

• W latach 1823-1830 Richard Roberts zbudował przędzarkę wózkową, która umożliwiała pracę 1300 wrzecion

• John Thorpow z USA skonstruował przędzarkę obrączkową, prototyp maszyn współczesnych, po nieruchomej obrączce wokół każdego wrzeciona poruszało się urządzenie nawijające nić na obracające się z dużą szybkością wrzeciono,

• Dynamiczny rozwój przędzalnictwa zmusił wynalazców do zmechanizowania procesu tkania, przędza nie mogła czekać w magazynach, musiała być przerobiona na tkanine, konstruktorem mechanicznego krosna stał się w 1786 r. Edmund Cartwright, jego krosno napędzane już było maszyną parową, miało poziomo rozpiętą osnowę, samoczynnie wykonywało tworzenie przesmyku, przerzucało i dobijało wątek oraz posuwało nici z osnowy,

• W 1804 r. Francuz Joseph Jacquard zbudował krosno, które umożliwiało wytwarzanie tkanin wzorzystych, wkrótce zmechanizowane zostały wszystkie fazy produkcji włókienniczej, oddzielanie włókna bawełny od nasienia, szarpanie, postrzyganie, zgrzeblenie, bielenie, farbowanie, druk na tkaninie itd.

• Pojawianiu się maszyn towarzyszyło poszukiwanie wydajniejszych źródeł napędu, siła zwierząt, wiatru , wody już nie wystraczała, zaczęto eksperymentować z parą wodną,

• przedsiębiorcy zainteresowali się napędem parowym-na początku stulecia Thomas Newcomen skonstruował pompę parową,znalazła zastosowanie w angielskich kopalniach węgla kamiennego i miejskich sieciach wodociągowych

• rozpoczyna się proces poszukiwania wydajniejszych źródeł napędu-w 1769r. James Watt opatentował swój wynalazek-silnik parowy, co przyczynia się do rozwoju narzędzi obrabiających metal, a także do wytwarzania części zamiennych- E.Whitney

• aby móc wytapiać żelazo niezbędne było paliwo- w 1735 r. Abraham Darby II uzyskał wysokiej jakości koks przydatny do wytopu wielkopiecowego, wielkie piece lokalizowano przy zasobach węgla, produkcja żelaza rozwinęła się gdy Henry Cort wynalazł nowy typ pieca tzw. Puddingowi -płomienny, co wymusiło zwiększenie wydobycia rud i węgla, dzięki wynalazkowi Newcomena udało się wypompowywać wodę z kopalni i można było dotrzeć do głębszych pokładów surowców

• przewrót techniczny w komunikacji i transporcie rozwinął się w i poł.XIX wieku i związany był z zastosowaniem maszyny parowej, erę łodzi z napędem parowym zapoczątkował Robert Fulton w 1807 r. , przepłynął zbudowanym przez siebie statkiem Clermont 150 mil pomiędzy Nowym Yorkiem i Albany w ciągu 32 godzin,

• zastosowanie maszyny parowej w transporcie wodnym pociągnęło za osbą próbę zastosowania jej w transporcie lądowym,pierwsze pojazdy parowe okazały się zbyt awaryjne i dopiero zastosowanie szyn otworzyło drogę do ery kolei żelaznej, faktycznym jej wynalazcą był Geogr. Stephenson, w 1814 zbudował swój I parowóz,bardzo przydatna w transporcie pozafabrycznym była linia zbudowana przez Stephensona w 1825 r. łącząca ośrodek górniczy Darlington z portem Stockton-początek ery kolei żelaznej , najpierw w Anglii a potem na świecie,

• dzięki dalszym udoskonaleniom można było budowac linie kolejowe o wyłącznej trakcji parowej- linia pasażersko-towarowa łącząca Manchester i Liverpool -1830r.Anglia przodowała w dziedzinie kolejnictwa i szybko pokryła się siecią połączeń międzymiastowych, za przykładem Anglii poszły inne państwa-Francja, Niemcy, Belgia, im szybciej rozwijał się przemysł tym większe było zapotrzebowanie na na transport kolejowy i na nowe połączenia między miastami, okręgami przemysłowymi, portami…kolej ułatwiała rozwój gospodarki, pobudzała przemysł poprzez coraz większe zapotrzebowanie na stal i żelazo, integracja ludzi,

5. Rozprzestrzenianie się rewolucji do innych krajów

Do 1843 r. w Anglii obowiązywał zakaz eksportu maszyn przemysłowych przemysłowych emigracji specjalistów…

1. Najlepiej rozwiniętym krajem przemysłowym (po Anglii) była Belgia, Legie- duży ośrodek przemysłu hutniczego i wydobywczego.

2. Za sprawą nielegalnej emigracji fachowców z Anglii Francja stawała się krajem uprzemysłowionym, Alzacja(Miluza)-centrum włókiennictwa, Le Creusot- zakłady hutnicze,

3. Dzięki tkaninom bawełnianym ze Stanów Zjednoczonych, produkty angielskie były wypierane z rynku, Baltimore- główny ośrodek włókiennictwa, Pittsburgh- ośrodek hutniczy i węglowy,

6. Następstwa rewolucji przemysłowej w Anglii:

• Anglia była pierwszym krajem uprzemysłowionym, dzięki rewolucji przemysłowej, tu się rozpoczęła i rozprzestrzeniała się do innych krajów,

• Anglia stała się najsilniejszą potęgą gospodarczą w Europie

• Pojawiły się nowe ośrodki życia gospodarczego, Birmingham -przemysł metalurgiczny, Leeds- przemysł wełniany, Manchester- symbol nowych czasów, główny ośrodek przemysłu bawełnianego

• Dostarczała ½ światowej produkcji wyrobów bawełnianych, koncentrowała ½ światowej produkcji żelaza,

• Anglia była największym eksporterem węgla, tutaj pracowało ¾ wszystkich maszyn parowych na świecie, w 1860 r. na Anglię przypadało 20% produkcji przemysłowej świata,

• Produkcja węgla kamiennego wzrosła trzykrotnie, a żelaza ośmiokrotnie

• Ludność miast zwiększyła się z 1,5 mln w 1750 r. do 10,5 mln w 1850 r.

• Przemysł i budownictwo wytwarzały 34% dochodu narodowego w 1850r.

Literatura:

J.Kaliński, Zarys Historii Gospodarczej XIX i XX wieku

J.CIepielewski, I. Kostrowicka, Z. Landau Dzieje gospodarcze świata do roku 1980

M.Eckert, A.Nadolny Historia gospodarcza i społeczna świata XIX i XX wieku,

J.M.Roberts Ilustrowana historia świata, tom VII wiek rewolucji

Rocket, lokomotywa George'a Stephensona, w 1825 roku.

Wagoniki i tory stosowano w kopalniach od dawna, lecz połączenie torów, wagonów i lokomotywy stworzyło zupełnie nową możliwość w transporcie -kolej parową.

Kolej kursująca na trasie Liverpool-Manchester w I połowie XIX wieku-„wiek pary i elektryczności”