CHARAKTERYSTYKA CHEMICZNA TŁUSZCZOW: tłuszcze inaczej lipidy to szeroka grupa związków w których wspólna cecha jest względna nie rozpuszczalność w wodzie oraz rozpuszczalność w organicznych rozpuszczalnikach niepolarnych, takich jak benzen, cykloheksan, eter etylowy i chloroform. Lipidy dzieła sie na proste i złożone. Lipidy proste są estrami kwasów tłuszczowych z rożnymi alkoholami. W tej grupie wyróżnia sie tłuszcze właściwe i woski. Tłuszcze właściwe to estry kwasów tłuszczowych z trojhydroksylowym alkoholem glicerolem, natomiast woski to estry kwasów tłuszczowych z długołańcuchowymi alkoholami jednohydroksylowymi. Lipidy złożone są estrami które oprócz alkoholu i kwasów tłuszczowych zawierają jeszcze ugrupowania dodatkowe. Do lipidów złożonych zalicza sie fosfolipidy (zawierają resztę fosforanowa) glikolipidy (zawierają glikozę lub galaktozę) i inne.

KWASY TLUSZCZOWE- to związki zbudowane z lipofilowego łańcucha węglowodorowego oraz podanej grupy karboksylowej. Nazwę kwasu tłuszczowego tworzy sie od nazwy wyjściowego węglowodoru do której dodaje sie określenie kwas oraz końcówkę -owy. Przykładowo kwas o 16 atomach węgla wynosi nazwę kwasu heksadekanowego.

W zależności od budowy łańcucha węglowodorowego wyróżnia sie kwasy tłuszczowe nasycone, w których kolejne atomy węgla połączone są pojedynczymi wiązaniami, i nienasycone atomami węgla połączonymi wiązaniami podwójnymi. Kwasy nienasycone mogą mięć jedno lub więcej wiązań podwójnych. Pierwsze określa sie jako jednonienasycone (MNKT) a drugie wielonienasycone (WNKT). Wiązania podwójne w WNKT Rozdzielone są co najmniej jedna grupa metylenowa. Kwasy tłuszczowe często oznacza sie w notacji n:m (np 16:0) gdzie n to liczba atomów węgla w cząsteczce (wliczając w to atom zawarty w grupie karboksylowej), zas m to liczba wiązań podwójnych miedzy nimi. Przykładowo zapis 18:0 oznacza kwas..... W przypadku nienasyconych kwasów tłuszczowych nie wystarcza notacji n:m Należy tez wskazać położenie wiązań podwójnych co można zrobić na 2 sposoby: używając notacji delta-k,l,m... czyli delta k,l,m , gdzie k,l,m,,, oznacza położenie wiązania podwójnego licząc od grupy karboksylowej (np zapis delta 9,12 oznacza ze wiązania podwójne znajdują sie przy 9 i 12 atomie wegla) albo używając notacji omego-i czyli w-i lub n-i gdzie i oznacza położenie pierwszego zwiania podwójnego licząc od końca łańcucha węglowego (np omega-3 oznacza ze pierwsze wiązanie podwójne znajduje sie przy trzecim od końca atomie węgla). SPOSOBY KODOWANIA ATOMOW WEGLA I POLOZENIA WIAZAN PODWOJNYCH linolowy ( z neta) KWASY TLUSZCZOWE NAJCZESCIEJ SPOTYKANE W OLEJACH ROSLINNYCH LICZBA ATOMOW WEGLA: 4-maslowy 6-karponowy 8- kaprylowy 10- kaprynowy 12- laurynowy, 4- mirystynowy, mirystooleinowy 16- palmitynowy, palmitooleinowy, 18-stearynowy, oleinowy, Llinolenowy linolenowy,, 20- arachinowy, eikozenowy, arachidonowy 22- behenowy, erukowy. KWASY CIS i TRANS- IZOMERIA GEOMERYCZNA izomeria geometryczna to występowanie związków o takim samym składzie atomowym, takiej samej sekwencji atomów w cząsteczce, a różniących sie przestrzennym rozmieszczeniem niektórych atomów i podstawników w sąsiedztwie wiązań wielokrotnych (lub w układach cyklicznych). Nienasycone kwasy tłuszczowe występujące w olejach roślinnych maja z reguły podwójne wiązania w konfiguracji cis. Oznacza to, ze łańcuch węglowodorowy jest załamany w miejscu podwójnego wiązania pod katem 120 stopni. Łańcuchy węglowodorowe izomerów trans w odróżnieniu od poprzednich nie są przestrzennie załamane. Izomery trans występują w surowych olejach bardzo rzadko, występują natomiast w roślinnych tłuszczach utwardzonych, poddanych uwodorowaniu.

KWASY CIS I TRANS -IZOMERIA GEOMETRYCZNA

fizjologiczne funkcje izomerów cis- kwasy tłuszczowe są ważnymi składnikami błon komórkowych, wpływającymi na ich strukturę i funkcje. W przeciwieństwie do kwasów nasyconych, tworzą proste sztywne łańcuchy w warstwie lipowej, WNKT z rodzin n-6 i n-3 powodują rozluźnienie struktury błon- w miejscu podwójnego wiązania następuje odgięcie łańcucha kwasu. Zatem im więcej jest wiązań nienasyconych, tym mniej gęsto upakowane są fosfolipidy w błonach komórkowych; w efekcie wzrasta płynność i przepuszczalność błon. Profil kwasów tłuszczowych w błonach komórkowych podlega modyfikacji dieta i odzwierciedla ich skład w spożywanych tłuszczach.

BIOSYNTEZA KWASOW TLUSZCZOWYCH- substratem do syntezy kwasów tłuszczowych jest acetylo-CoA pochodzący z przemian węglowodanów i białek, zaś jej końcowym produktem- kwas palmitynowy (C 16:0) który może być wydłużany o kwasy stearynowego (C18:0) i dalej do nasyconych kwasów 20-, 22-, i 24- węglowych. DO utrzymania odpowiedniej struktury a przez to funkcji i płynności błon komórkowych, niezbędne są jednak również nienasycone kwasy tłuszczowe. Zarówno w tkankach roślinnych jak i zwierzęcych obecny jest enzym ANIA desaturaza, która katalizuje wprowadzenie podwójnego wiązania miedzy 9 i 10 atomem węgla kwasu nasyconego. Z kwasu palmitynowego powstaje w ten sposób kwas palmitooleinowy (C16:1 n-7) zas z stearynowego- kwas oleinowy (C18: 1 n-9). W tkankach roślinnych występują również enzymy umożliwiające wprowadzenie podwójnego wiązania miedzy istniejące juz wiązania podwójne przy węglu … a węgiel w ..,,,,, W tkankach zwierzęcych z powodu braku odpowiednich desaturaz podwójne wiązania mogą być,,,, BIOLOGICZNE FUNKCJE EIKOZANOIDOW..... omega3 działają słabiej, omega 3 i omega 6 właściwie istotna relacja, KOMPOZYCJA KWASOWO TLUSZCZU A JEGO WLASCIWOSCI- tłuszcze bogate w kwasy nasycone maja niższa temperaturę topnienia niż tłuszcze zawierają dużo kwasów nienasyconych. Wraz ze wzrostem stopnia nienasycenia tłuszczu wzrasta temperatura topnienia. Tłuszcze bogate w kwasy nienasycone są mniej trwale , łatwiej elegaja procesom jełczenia, dymienia, podczas smażenia i polimeryzacji (wysychania). Pod względem dzieli sie oleje roślinne na: nieschnące liczba jodowa <85, półschnące liczba jodowa 85-135, schnące liczba jodowa >135. Liczba jodowa to ilość J2 potrzebna do wysycenia podwójnych wiązań w 100g oleju.

POLIMERYZACJA, SCHNIECIE OLEJOW- polimeryzacja to reakcja w wyniku skorej związek chemiczny o malej masie cząsteczkowej zwany monomerem lub mieszanina kilku takich związków reagują same ze sobą aż do wyczerpania wolnych grup funkcyjnych, w wyniku czego powstają cząsteczki o wielokrotnie większej masie cząsteczkowej od substratów, tworząc polimer. W tym procesie tlen atakuje łańcuch węglowy, inicjując szereg dodatkowych procesów chemicznych. Po stadium autooksydacji olej polimeryzuje krzyżowo: powstają wiązania miedzy sąsiadującymi cząsteczkami, tworząc rozlegle spolimeryzowane sieci. JELCZENIE- to ogol niekorzystnych reakcji chemicznych, zachodzących w tłuszczach pod wpływem światła, powietrza, a także podwyższonej temperatury. Zmiany te polegają na hydrolizie estrów do gliceryny i wolnych kwasów tłuszczowych (w tym kwasu masłowego o charakterystycznym nieprzyjemnym zapachu )pozostałe związki mogą ulęgać dalej reakcjom. ROLA TLUSZCZOW W ORGANIZMIE CZLOWIEKA- są skoncentrowanym źródłem energii dla tkanek i narządów- dostarczają z 1grama 9kcal (37,7 kJ) to jest ponad dwukrotnie więcej energii niżeli białka czy węglowodany. Umożliwiają gromadzenie energii będąc główna forma jej zapasu. Ułatwiają odczuwanie smaku i przełykanie pokarmu. Hamują skurcze żołądka i wydzielanie kwasu soku żołądkowego. jako tłuszcz podskórny chronią przed nadmierna utrata ciepła. Wpływają na stan skory i włosów. Jako tłuszcz okolonarzadowy stabilizują nerki i inne narządy wewnątrz ciała. Tłuszcze nienasycone stanowią budulec błon komórkowych i białej masy mózgu role budulcowa spełniają przede wszystkim fosfolipidy, w tym 2/3 wszystkich fosfolipdow w ustroju stanowi lecytyna. dostarczają niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych NNKT, PUFA z których powstają hormony tkankowe- eikozanoidy- regulujące liczne procesy w Komorkach rożnych części ciała Eikozanoidy stanowią obwodowe wskaźniki... ANIA Decydują o sprawności układu krążenia reaguluja poziom cholesterolu we krwi. Wchodzą w skład płynów ustrojowych głownie w polaczeniu z białkami. Są nośnikami witamin A,D,E i K oraz ułatwiają ich przyswajane z innych produktów. W technologii przygotowania potraw stanowią medium grzejne, dzięki któremu możliwe są takie techniki kulinarne jak smażenie i duszenie. TLUSZCZE A CHOROBY CYWILIZACYJNE- miażdżyca czyli przewlekła choroba polegająca na zmianach zwyrodnieniowo- wytwórczych w błonach tętnic, głownie w aorcie, tętnicach wieńcowych i mózgowych, rzadziej w tętnicach kończyn. CHOROBA WIENCOWA SERCA- czyli zespól objawów chorobowych będących następstwem przewlekłego tanu niedostatecznego zaopatrzenia komorek mięśnia sercowego w tlen i substancje odżywcze najczęstsza przyczyna chorób niedokrwiennej jest miażdżyca tętnic wieńcowych. CHOROBA NOWOTWOROWA- w których komórki dzieła sie w sposób niekontrolowany przez organizm a nowo powstałe komórki.

CHOLESTEROL- C27H460 organiczny związek chemiczny, lipid z grupy steroidów, zaliczany także do alkoholi. Jego pochodne występują w błonie każdej komórki zwierzęcej, działając na nią stabilizująco i decydując o wielu jej właściwościach. Jest także prekursorem licznych, ważnych steroidów, takich jak kwasy żółciowe czy hormony steroidowe. Cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu i pochodzi zarówno ze źródeł pokarmowych jak i biosyntezy de novo. DOBRY I ZLY CHOLESTEROL- zły- niskiej gęstości LDL i dobry wysokiej gęstości HDL. Nadmiar cholesterolu szkodzi nie tylko układowi krwionośnemu- związek ten stanowi główmy składnik kamieni żółciowych. CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY MIAZDZYCOWEJ- wiek mężczyźni powyżej 45 lat kobiety powyżej 50 lat. Dziedziczenie zawały serca oraz miażdżyca, Plec- wyższe u mężczyzn niż u kobiet. CZYNNIKI KONTROLOWANE- wysoki poziom cholesterolu, palenie tytoniu, wysokie ciśnienie, stres, nadwaga, alkohol, cukrzyca.

Fosfolipidy - obecne w oleju surowym, usuwane są prawie całkowicie podczas rafinacji. Służą do otrzymywania lecytyny, ważnego emulgatora i składnika

produktów spożywczych. lecytyny (nazwa chemiczna: fosfatydylocholiny) to organiczne związki chemiczne z grupy fosfolipidów, w których reszta fosforanowa zestryfikowana jest choliną. W ujęciu żywieniowym nazwa "lecytyna" może obejmować także inne fosfolipidy, np. kefaliny (fosfatydyloetanoloaminy) lub fosfatydyloinozytol. Lecytyny zwykle otrzymuje się z żółtek jajek kurzych oraz z rzepaku lub soi. Jest niezbędna do funkcjonowania układu nerwowego organizmów zwierzęcych. Jest dostępna komercyjnie w postaci czystej i stosowana jako dodatek do żywności oraz w celach leczniczych. W Unii Europejskiej oznaczona jest kodem E 322 w listach dodatków do żywności. W organizmie człowieka lecytyna jest obecna w każdej komórce ciała, zwłaszcza jako składnik błon komórkowych. Bierze udział

w rozmaitych procesach przemiany materii, jest bardzo ważnym elementem

składowym mózgu i tkanki nerwowej - chroni osłonkę mielinową, stanowi

barierę ochronną ścian żołądka, bierze udział w gospodarce cholesterolem. W

badaniach na szczurach wykazano, że lecytyna pochodząca z soi znacząco obniża

poziom cholesterolu i triglicerydów, podwyższając jednocześnie poziom HDL.

Wykazuje pozytywne działanie na funkcje poznawcze u osób z ich osłabieniem,

jednakże nie ma znaczących dowodów na pozytywne działanie lecytyny u osób z

demencją. Ponadto opóźnia procesy starzenia, pełni funkcje ochronne wobec

wątroby, wspomaga wykorzystanie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Po procesie rafinacji pozostają w oleju tzw. substancje niezmydlające. Ich zawartość wynosi 1-2%. Jest to niedużo, mają one jednak cenne działanie biologiczne i ochronne. W skład substancji niezmydlających wchodzą: sterole roślinne i ich estry, tokoferole, karoteny, woski, związki polifenolowe. Fitosterol Olej rzepakowy Olej sojowy Olej słonecznikowy Olej kukurydziany Tokoferole występują w olejach roślinnych głównie w 4 formach: g-tokoferol, a-tokoferol, s-tokoferol i b-tokoferol. Wszystkie tokoferole mają zdolność wychwytywania wolnych rodników i ochrony oleju przed utlenianiem. Szczególnie ważną jest ich funkcja biologiczna (antyoksydacyjna) w organizmie człowieka, dlatego potocznie nazywane są witaminą E. Pod tym względem największą aktywność ma a-tokoferol, a na przykład aktywność g-tokoferolu jest 10-krotnie mniejsza. Nasiona roślin oleistych zawierają różne związki z grupy

polifenoli. Głównym polifenolem nasion rzepaku jest sinapina. Część polifenoli przechodzi do oleju; na przykład w surowym, nierafinowanym oleju rzepakowym jest jej 1,3 mg/g oleju, a po rafinacji 0,8 mg/g. Związki polifenolowe mają zdolność wychwytywania wolnych rodników i pod tym względem współdziałają z tokoferolami. Woski występują w większych ilościach w olejach słonecznikowym, lnianym czy kukurydzianym. Ich obecność w olejach spożywczych i biodieselu jest niepożądana, gdyż pogarszają klarowność oleju, są też trudniej spalane w silnikach, zwłaszcza w niższych temperaturach. Usuwa się je w procesie odwoskowania, polegającym na filtrowaniu oleju po uprzednim schłodzeniu (w celu krystalizacji wosków).

Woski są natomiast pożądane w olejach służących do wyrobu kosmetyków. Spośród karotenoidów najważniejszy jest b-karoten - witamina A. Działa jak antyoksydant i jest niezbędna dla funkcjonowania wielu organów człowieka. Nieżywnościowe wykorzystanie olejów roślinnych- Krajowy rynek olejów spożywczych potrzebuje 1-1,2 mln ton nasion rzepaku. Natomiast zdolność przerobowa przemysłu tłuszczowego wzrosła w ostatnich latach i osiągnęła 3 mln ton. Istnieje zatem możliwość poważnego zwiększenia wykorzystania olejów roślinnych na inne cele niż żywnościowe Biopaliwo Zapotrzebowanie na olej roślinny do produkcji biopaliwa rosną i określają je Narodowe Cele Wskaźnikowe, w których ustalono obowiązkową zawartość

biokomponentów w paliwach. Biodiesel, estry metylowe kwasów tłuszczowych (RME) Oleje roślinne nie mogą być użyte bezpośrednio jako paliwo do silników z zapłonem samoczynnym (Diesela). Mają zbyt dużą lepkość, powodują powstawanie nagarów na gładziach cylindrów i wtryskiwaczach, skracając żywotność silników. Niektóre firmy pracują nad specjalnymi konstrukcjami silników, zdolnymi do wykorzystania nieprzetworzonych olejów. Uzdatnienie oleju do formy biopaliwa polega na jego przeestryfikowaniu, czyli zastąpieniu gliceryny w estrach alkoholami jednohydroksylowymi - metanolem lub rzadziej etanolem. Gliceryna, będąca produktem ubocznym procesu transestryfikacji, stanowi surowiec dla przemysłu kosmetycznego, farmaceutycznego, chemicznego i biogazowni. RME mają dobre właściwości smarne i myjące, silniej przylegają do gładzi cylindrów i innych części trących (adhezja wynikająca z obecności grup polarnych). Z tego względu traktowane są jako dodatek uszlachetniający mineralny olej napędowy i zwiększający przebiegi silników. Takie wykorzystanie jest bardziej opłacalne niż spalanie czystych RME w silnikach. RME stanowią mniejsze obciążenie dla środowiska: nie uwalniają CO2 zawartego w kopalinach, co ma miejsce w przypadku mineralnego oleju napędowego, uwalniają znacznie mniejsze ilości siarki do atmosfery, podlegają ponad 2-krotnie szybszej biodegradacji w przypadkach

niekontrolowanych wycieków. Smary W UE tylko 50% smarów udaje się odzyskać, reszta zanieczyszcza środowisko. Pierwszym olejem roślinnym wykorzystanym do produkcji smarów był olej rącznikowy (rycynowy). Olej rącznika to w języku angielskim castor oil, stąd nazwa firmy, która jako pierwsza wprowadziła go na rynek smarów - Castrol. Również uprawy rzepaku zawdzięczały swój rozwój w czasie II Wojny Światowej dużemu zapotrzebowaniu na smary.

Właściwości smarne olejów roślinnych wynikają z następujących ich właściwości:

duża lepkość i adhezja - szeroki zakres temperaturowy pracy, własności myjące (detergentowe) i penetrujące - większy przebieg silników, zabezpieczenie powierzchni smarowanych przed utlenianiem - wydłużenie okresów wymiany. Poza tym istotny jest naturalny, nieszkodliwy, niealergiczny ich stosunek do skóry ludzkiej.Możliwe jest wykorzystanie olejów roślinnych w większym stopniu niż dotychczas do wytwarzania takich produktów jak:boleje silnikowe,

oleje przekładniowe,b płyny hydrauliczne, oleje do pił łańcuchowych, smary stałe (typu towot), smary antykorozyjne. Powłoki ochronne - farby, pokosty, lakiery,

oleje do drewna Do tego celu przydatne są zwłaszcza oleje schnące - lniany, konopny, lniankowy, tungowy (drzewny) - o wysokiej zawartości kwasu linolenowego lub innych kwasów wielonienasyconych (łatwa i szybka polimeryzacja). Mogą być częściowo zastępowane przez

modyfikowane chemicznie oleje półschnące - sojowy, słonecznikowy, krokoszowy, nawet rzepakowy. Rozpuszczalniki i plastyfikatory (środki rozpraszające, emulgujące)

Do wytwarzania w/w produktów szczególnie nadaje się olej rzepakowy. Ich zaletą jest mniejsza lotność, trudniejsze zapalanie się i nieszkodliwość dla skóry ludzkiej. Środki powierzchniowo czynne - surfaktanty Oleje roślinne wykorzystywane są do produkcji mydeł i detergentów.

Ich właściwości myjące, piorące wynikają ze zmniejszenia napięcia powierzchniowego wody, dzięki czemu łatwiej penetruje ona przestrzenie między mytymi powierzchniami a zanieczyszczeniami, i je rozłącza. Do produkcji mydeł (sole sodowe i potasowe kwasów tłuszczowych) nadają się szczególnie oleje bogate w kwasy o średniej długości łańcucha (laurynowy, palmitynowy), natomiast do produkcji detergentów (proszków piorących) do pralek automatycznych - oleje bogate w kwasy długołańcuchowe (np. erukowy), zapewniające mniejszy stopień pienienia. Ponadto oleje roślinne, w tym odpadowe wolne kwasy tłuszczowe,

służą do produkcji surfaktantów, dodawanych do pestycydów stosowanych w rolnictwie. Oleochemikalia - surowce do syntezy chemicznej Możliwe jest wykorzystanie olejów roślinnych do pozyskania i syntezy wielu substancji chemicznych. Leki Niektóre z olejów roślinnych - ze względu na specyficzny skład, jak i substancje towarzyszące - stosowane są jako leki. Przykładami mogą być olej rycynowy, dyniowy czy wiesiołkowy. Stosunkowo niedawno stwierdzono, że olej bogaty w kwas erukowy może zapobiegać demencji mózgowej. Lecznicze działanie tego kwasu wymaga dalszych badań medycznych, które są kontynuowane

Przemysł tłuszczowy w Polsce Krajowy przemysł tłuszczowy charakteryzuje się na tle

pozostałych branż przemysłu spożywczego najwyższą koncentracją produkcji i jednym z najwyższych udziałów własności zagranicznej. W tym sektorze na koniec III kwartału 2004r działalność produkcyjną prowadziło wg danych GUS 166 podmiotów gospodarczych, w tym 11 były to firmy duże i średnie (powyżej 50 osób stałej załogi). Spośród 11 firm dużych i średnich, 7 stanowi trzon sektora. Do grupy tej zaliczamy: zakłady przemysłu tłuszczowego w Kruszwicy, Szamotułach, Brzegu, Gdańsku, Warszawie, Katowicach i Bielsku-Białej. Wymienione zakłady przerabiają prawie 100% produkowanego w Polsce rzepaku i niemalże w całości zaopatrują

rynek w tłuszcze roślinne. W większości charakteryzuje je pionowa integracja cyklu produkcyjnego, co oznacza, że zajmują się przerobem nasion oleistych, rafinacją olejów, jak i produkcją margaryn. Wyjątkiem są zakłady w Katowicach, które nie mają działu przerobu nasion, jak i w Szamotułach, które nie mają margarynowni. Od 1999 r. nie prowadzą przerobu nasion także zakłady w Gdańsku.

źródłem surowców dla polskiego Przemyślu tłuszczowego jest krajowa produkcja rzepaku oraz import olejów surowych z nasion roślin oleistych z innych stref klimatycznych (głownie sojowy, słonecznikowy, palmowy, kokosowy i arachidowy). oleje te sa niezbędnym surowcem do produkcji wysokiej jakości margaryn.. szczególnie deserowych, jak również poszerzają ofertę krajowych olejów jadalnych, a w latach

niskich zbiorów rzepaku uzupełniają krajową produkcję oleju rzepakowego. W minionej dekadzie import ten wynosił od 150 do 250 tys. ton. TECHNOLOGIA PRZEROBU NASION OLEISTYCH... METODY OTRZYMYWANIA OLEJU Z NASION- olej rzepakowy otrzymywany jest 2 metodami- tłoczenia i ekstrakcji po czym podlega oczyszczeniu na drodze rafinacji. Dawniej oba oleje (tłoczony i ekstrakcyjny) były mieszane i rafinowane je wspólnie, natomiast obecnie przerabia sie je oddzielnie. olej pochodzący z tłoczenia jest jakościowo lepszy zawiera mniej zanieczyszczeń i może być rafinowany w łagodniejszych warunkach. w handlu występuje jako olej z pierwszego tłoczenia (tylko olej kujawski) olej z ekstrakcji jest bardziej zanieczyszczony, wymaga intensywniejszej rafinacji po której przeznacza sie go do utwardzenia- produkcja margaryn. I wstępna obróbka nasion- przygotowanie miazgi obróbka wstępna obejmuje 3 procesy: a) odtłuszczanie nasion- proces technicznie trudny, w Polsce niestosowany. Pozwala uzyskać lepszy olej i śrutę (więcej białka mniej włókna) b) rozdrabnianie nasion- ułatwia wydobycie tłuszczu dzięki częściowemu zniszczeniu struktury tkankowej c) kondycjonowanie- prażenie miazgi w podgrzewaczach, w temp 80-90 c poprawia sie łatwość i głębokość wydobycia tłuszczu następuje dezaktywacja mirozynazy. II wydobywanie oleju a) tłoczenie- na prasach ślimakowych na gorąco, uzyskuje sie olej tłoczony stanowiący ponad polowe zawartego w nasionach tłuszczu b) ekstrakcja- wymywanie oleju z wytłoczyn za pomocą rozpuszczalnika, najczęściej heksanu. Wytłoczony przesuwane sa na perforowanej taśmie- z góry sa spryskiwane rozpuszczalnikiem, następuje perlokacja (przesączanie i wypłukiwanie oleju) a w efekcie odseparowanie dwóch składników- roztworu oleju w rozpuszczalnikach (miscela) i śruty poekstrakcyjnej c) odbenzynowanie misceli- rozpuszczalnik zostaje oddestylowany (wraca do ponownego użycia) uzyskuje sie olej ekstrakcyjny d) odlecytynowanie oleju- lecytyna usuwana jest poprzez hydratacje oleju i odwirowanie szlamu lecytynowego. III rafinacja oleju a) odsluzowanie oleju- usuniecie związków fosforu (głownie fosfolipidów) przyśpieszających utlenianie oleju. istnieje kilka metod: odszlamowanie kwaśne (hydratacja za pomocą kwasu fosforowego lub cytrynowego), odszlamowanie adsorpcyjne i odszlamowanie enzymatyczne (najskuteczniejsze i najmniej obciążające środowiska) b) odkwaszanie (neutralizacja)- usuniecie wolnych kwasów tłuszczowych WKT poprzez zastosowanie ługu sodowego i odwirowanie powstałych mydeł tzw sopstoku c) odbarwienie (bielenie)- usuniecie barwników, głownie chlorofilu, metoda adsorpcyjna z wykorzystaniem ziemi bielących i węgla aktywnego. Usuwane sa także inne składniki jak i fosfolipidy, mydła, metale- w tym metale ciężkie d) odwanianie (dezodoryzacja)- ma na celu pozbawienie oleju związków zapachowych i smakowych. Usuwane sa pozostałe WKT, ketony, aldehydy, węglowodory, związki siarki, barwniki itp. Polega na destylacji z para wodna w temp 200-300 C. Olej odwodniony to olej rafinowany.

T: ROSLINY OLEISTE Świata

światowa produkcja olejów roślinnych FAOSTAT 2012

olej palmowy	53.270 ton/rok	33%
sojowy	41.538	26
rzepakowy	23.538	15
slonecznikowy	14.947	9
palmowy z ziaren	6,045	4
bawelniany	5.301	3

Olejowiec gwinejski, palma olejowa, palma oleista

Palmy olejowe obejmują 2 gatunki z rodziny arekowatych inaczej rodziny palmowych uprawiane sa w celu pozyskiwania oleju palmowego Afrykańska palma olejowa (Elaeis guineensis) jest rodzima dla zachodniej Afryki; występuje od Angoli po Gambię, podczas gdy amerykańska

palma olejowa (Elaeis oleifera) występuje w stanie naturalnym w strefie tropików Ameryki

Środkowej i Południowej. dojrzale drzewa maja nierozgałęzione pnie i wyrastają do 20m wysokości, liście sa palmowe i sięgają 3-5m długości młode drzewo wytwarza około 30 liści rocznie zaś ponad 10-letnie drzewa wytwarzają ich ok 20sztuk. Kwiaty skupione sa w gęstych kiściach; pojedynczy kwiat jest mały o 3 działkach i 3 płatkach 1 słupku i 5 pręcikach. Owoc- pestkowiec- potrzebuje 5-6 miesięcy od zapylenia do osiągnięcia pełni dojrzałości; zawiera oleista mięsista owocnie (perykarp) z jednym nasieniem (ziarno palmowe) również bogatym w tłuszcz. Palmę olejowa rozmnaża sie wyłącznie za pomocą nasion. Palmy olejowe uprawia sie dla owocowych kiści które mogą osiągać wagę 40-50kg. Z hektara corocznie użytkowanej powierzchni palmy oleistej roczna produkcja sięga 10 ton owoców zawierających 3000kg oleju i 750kg ziaren które dają plon 250kg oleju jak również 500kg śruty, śruta wykorzystywana jest jako pasza. SKLAD KWASOWY TLUSZCZOW PALMY OLEISTEJ W % kwas palmitynowy C 16:0 MA 43,5% olej z ziaren palmowych 8,4 % wprowadzono na Sumatrę i do Malezji we wczesnych latach XX wieku. Plantacje w Malezji i Indonezji zajmują dziś powierzchnie ponad 40000km2 a produkcja olejów palmowych stanowi ponad 80% produkcji światowej. GLOWNI PRODUCENCJI OLEJOW PALMOWYCH: Indonezja, Malezja, Tajlandia, Nigeria. SOJA- olej i białko stanowią razem ok 60% suchej masy nasion soi; 40% białka i 20% oleju pozostałość przypada na 35% na węglowodany i włókno a w 5% na popiół. Odmiany soi można z grubsza podzielić na warzywne i rolnicze, czyli oleiste do uprawy polowej. Warzywne odmiany łatwiej sie rozgotowują, maja łagodny orzechowy zapach, lepsza teksturę, maja większe nasiona i większa zawartość białka a niż oleju. Zwłaszcza producenci mleka sojowego i tofu zwracają uwagę na większa zawartość białka. Soja dostarcza rozlicznych produktów takich jak: śruta sojowa, mąka, mleko sojowe, tofu (odpowiednik sera), izolaty białkowe (zastępują mięsa w żywności wegetariańskiej), tempeh (w odróżnieniu od tofu produkuje sie z odtłuszczonych nasion), lecytyny i olej sojowy. Olej sojowy pozyskuje sie na skale przemysłowa metoda ekstrakcji. Jego skład: palmitynowy C16 :0 16%, stearynowy C18:0 4%, OLEINOWY C18:1 23%, linolowy C18:2 51%, LINOLNOWY C18:3 7%, w hodowli soi dazy sie do obniżenia zawartości kwasu linolenowego. GLOWNI PRODUCENCI OLEJU SOJOWEGO NA SWIECIE 2012- Chiny 10,239 mln t/rok 25%, USA, Brazylia, Argentyna, Indie, Niemcy, Hiszpania, Indonezji, Tajwan, Holandia . RZEPAK- głowni producenci- Chiny 5.157 mln T/ROK, Niemcy 3.216, kanada 3.149, Indie 2.101, Francja 1.988, Japonia 1,062, polska 0,807, wielka Brytania, Meksyk, Belgia, USA ,Holandia Czechy KOKOS WLASCIWY, PALMA KOKOSOWA pochodzi z poludniowo-wschodniej Azji lub z polnocno-zachodniego rejonu Ameryki Południowej. KOKOS WLASCIWY KOKOSOWIEC PALMA KOKOSOWA- jest jednym z rodzajów gatunku COcos, wielka plama sięgająca 30m wysokości, o palmowych liściach długości 4-6m. Stare liście opadają bez reszty pozostawiając pień gładki. Botanicznie orzech kokosowy jest pestkowcem, otoczony jest zielona łupina pod nią znajduje sie brązowo włóknisty mezokarp tzw kojra otaczający brązowa skorupę (endokarp). znajdują sie w niej 3 otwory- przez 1 z nich wydostają sie na zewnątrz korzeń zarodkowy i kiełek. DO wewnętrznej ściany skorupy przylega cienka testa za nią jest gruby i mięsisty endosperm stanowiący główna cześć nasienia. Wysuszony i utarty endosperm znany jest pod nazwa kopry. Orzechy kokosowe mogą ważyć do 2,5 kg a mimo to maja zdolność utrzymywania sie na powierzchni wody i roślina jest łatwo przenoszona przez morskie prądy na znaczne odległości. SKLAD KWASOWY OLEJU KOKOSOWEGO- kwas kaprylowy 7,1% linolowy C18:2 0,8% WYKORZYSTANIE PALMY KOKOSOWEJ- wszystkie części sa użyteczne, z 1 drzewa możną uzyskać do 75% orzechów rocznie co stanowi znacząca wartość ekonomiczna, miąższ- biały i mięsisty jest jadalny na świeżo lub wysuszony po ugotowaniu starty na wiórki używany jest w cukiernictwie. używa sie go również przy produkcji kosmetyków z powodu właściwości wygładzania i rozjaśniania skory. Wetrze orzecha kokosowego wypełnia woda bogata w cukry która jest używana jako napój chłodzący i do robienia galaretowatego deseru Nata de Kokos. Dojrzale owoce maja znacznie mniej płynu niż młode woda orzecha kokosowego jest sterylna az do chwili kiedy orzech kokosowy zostanie otwarty (chyba ze jest popsuty). Mleko orzecha kokosowego, które w przybliżeniu zawiera 17% tłuszczu jest robione przez przecieranie utartych orzechów kokosowych z gorącą wodą albo gorącym mlekiem, które wyciąga olej i aromatyczne związki. Świeże mleko znakomicie gasi pragnienie w tropikalnym klimacie jak też używa się go do wyrobu alkoholi. , Śmietanka orzecha kokosowego unosi się na wierzchu kiedy mleko orzecha kokosowego jest ochładzane, Pozostałe po ekstrakcji oleju włókniste wytłoki, zawierają około 20% białka i stanowią doskonałą paszę dla zwierząt hodowlanych. Z soku wypływającego z nacinania grona kwiatu orzecha kokosowego

jest robione wino palmowe zwane na Filipinach „tuba”. Młode wierzchołkowe listki są jadane na surowo, po ugotowaniu lub marynowaniu jako jarzyna (tzw. kapusta palmowa). Pąk szczytowy kłodziny, zwany sercem palmy, białawy pęd o długości 30-40 cm, jest rzadkim delikatnym przysmakiem (niestety bez niego roślina ginie). Serca palmy są zjadane w sałatkach, taką sałatkę czasami nazywa się "sałatką milionera ". .Włókno kokosowe, z którego wytwarza się liny, pędzle, szczotki, maty używane zamiast dywanów a nawet uszczelnia się łodzie. Jest też używane szeroko w ogrodnictwie do robienia kompostu jako substytut torfu. Kopra jest wysuszonym jądrem nasienia, z którego wytwarza się olej palmowy zwany olejem kokosowym. .Pień palmy kokosowej wykorzystuje się w budownictwie i nadaje się do rzeźbienia. Liście służą do wyrobu koszy i przykrywania dachów, budowy płotów czy ścian budynków . Łuska i skorupy mogą być używane jako paliwo i są dobrym źródłem węgla drzewnego..Mieszkańcy Hawajów wydrążali pnie aby robić bębny, pojemniki, lub nawet małe kajaki. Woda orzecha kokosowego jest prawie identyczna jak plazma krwi i jest używana w awaryjnych przypadkach jako dożylne uwodnienie płynne, kiedy jest brak innego płynu. Naukowcy informują, że woda orzecha kokosowego jest bogata w potas, chlorki i wapń. Korzenie są używane jako barwnik, płyn do ust, albo lek na biegunkę. .Kawałek korzenia jest używany jako szczoteczka do zębów dla ubogich. Połówki skorupy orzecha kokosowego są używane w teatrach i przy udźwiękowieniach filmów. Uderzanie ich o siebie imituje tętent końskich kopyt. Wysuszone połówki skorupy orzecha kokosowego są używane do polerowania podłogi. Wydrążone skorupy orzecha kokosowego są używane w domowej hodowli zwierząt jako domki dla gryzoni i małych ptaków, albo elementy

ozdobne w akwariach z rybkami Główni producenci oleju kokosowego 1 Filipiny 1.545 42%

2 Indonezja 0.908 25% 3 Indie 0.447 12%

ORZECH ZIEMNY ORZECH ARACHIDOWY ORZACHA. Orzech ziemny orzech arachidowy lub orzacha jest gatunkiem z rodziny bobowatych dawniej motylkowatych pochodzących z Południowej Ameryki, jest to roślina roczna o wysokości 30-50cm, liście ma parzysto-pierzaste złożone z 4 listków, kwiaty są żółte z czerwonawym żyłkowaniem, po zapylaniu podstawa zalążni słupka wydłuża się i powstający strąk chowa sie w ziemi W strąku znajdują sie zazwyczaj 2 duże nasiona tzw orzeszki zawierające 47-48% tłuszczu orzeszki najczęściej spożywa sie jako słone pod postacią masła orzechowego batonów prażone w skorupkach (strąkach) lub po ugotowaniu a) Olej ma delikatny orzechowy aromat i smak w poludniowo-wschodniej Azji wykorzystywany jest jako olej kuchenny tak jak oliwa w rejonie śródziemnomorskim ceniony jest ze względu na wysoka temperaturę dymienia w składzie kwasowym przeważają: kwas oleinowy 36-67% kwas linolowy 14-34% oraz kwas palmitynowy 8-14% olej zawiera ponadto kwasy: arachidowy, arachidonowy, behenowy, lignocerynowy i inne- razem 6-8% GLOWNI PRODUCENCI OLEJU ARACHIDOWEGO: Chiny, Indie, Nigeria, Birma, Senegal, USA, Gwinea, Ghana, Argentyna, Sudan. OLIWKA JADALNA DRZEWO OLIWNE a) oliwka jest gatunkiem należącym do malej rodziny oliwkowatych rodzimym dla przybrzeżnych terenów wschodniej części rejonu śródziemnomorskiego od Libanu po nadmorskie części Azji Mniejszej oraz Północny Iran, jest niskim rozłożystym drzewem lub krzewem osiągającym 8-15cm wysokości o ciernistych gałązkach jest drzewem długowiecznym- wiek niektórych egzemplarzu szacuje sie na ponad 2000 lat wiek najstarszego ze zbadanych drzew określono na 1643 lata (na rok 2014) owocem jest mały pestkowiec do 2,5cm długości zielony niekiedy czarny świeżo zebrane owoce sa niesmaczne z powodu występowania związków fenolowych owoce poddaje sie fermentacji która usuwa związki fenolowe, wytwarza kwas mlekowy oraz zabezpiecza przed psuciem. olej wydobywa sie z owoców po przetworzeniu na apste która poddaje sie malaksowaniu a następnie tłoczeniu lub wirowaniu, owoce zawierają 60-70 % oleju SKLAD KWASOWY OLIWY- kwas palmitynowy, palmitooleinowy, stearynowy, oleinowy, linolowy, linolenowy. GLOWNI PRODUCENCI OLIWY NA SWIECIE: Hiszpania, Włochy, Grecja, Turcja, Syria, Tunezja, Maroko, Portugalia, Algieria, Argentyna. B) KUKURYDZA- ziarna kukurydzy zawierają ok 4% oleju przy czym większość znajduje sie w zarodku. Jedna z frakcji przemiału kukurydzy na mokro jest frakcja zarodkowa zawierająca 40-50% oleju który pozyskuje sie poprzez ekstrakcje. Olej kukurydziany używany jest głownie jako olej kuchenny do smażenia ze względu na wysoka temperaturę dymienia. Ma łagodny smak i jest stosunkowo niedrogi. Zawiera 59% kwasów wielonienasyconych 24% jednonienasyconych i 13% nasyconych, planuje sie rozwiniecie produkcji na biodiesel. GLOWNI PRODUCENCI OLEJU KUKURYDZIANEGO NA SWIECIE- USA, Chiny, Japonia, Brazylia, RPA, Turcja, Włochy, Belgia, Kanada, Francja Argentyna, Węgry. c) RYZ - olej ryżowy pozyskuje sie na drodze ekstrakcji z zarodków i okrywy ziarniaków ryżu. Znany jest z bardzo wysokiej temperatury dymienia 254C co czyni go przydatnym do smażenia i duszenia, popularnych metod przygotowana dan w Japonii i Chinach, uważany jest za jeden z najzdrowszych i najbardziej stabilnych olejów (zawiera naturalne antyoksydanty) SKLAD KWASOWY OLEJU RYZOWEGO mirystynowy 0,6%, palmitynowy C16:0 21,5%, Stearynowy C16:0 2,9%, Oleinowy C18:1 38,4%, linolowy C18:2 34,4%, GLOWNI PRODUCENCI OLEJU RYZOWEGO- Indie, Chiny, Japonia, Birma

d) SEZAM- sezam indyjski jest roślina roczna z rodziny polapkowatych, dorastająca do 100cm, o białych lub różowych kwiatach. Pochodzenie sezamu jest nieznane; wiadomo ze jest jedna z najstarszych roślin oleistych. Uprawiany jest obecnie w Indiach, Afryce Zachodniej, Chinach, Japonii, Egipcie, mniej w Ameryce, owoc torebka z białymi żółtymi brązowymi lub czarnymi nasionami zawierającymi około 50% tłuszczu 20-25% białka i 6-7% cukrów. Olej z nasion sezamu zawiera fenol dzięki czemu długo zachowuje świeżość i nie ulega jełczeniu. W składzie kwasowym przeważają kwas oleinowy i linolowy (35-50% każdy), palmitynowy 7-12% oraz stearynowy 3,5-6%. Olej z nasion sezamu wykorzystywany jest do produkcji margaryn tłuszczów do smażenia utyskuje sie podczas tłoczenia na zimno.. Z drugiego tłoczenia juz na gorąco- uzyskuje sie ciemny olej wykorzystywany w kosmetyce, do wyrobu farb i mydła. Stosuje sie go także jako smar i olej do lamp. Śruta po ekstrakcji oleju jest pasza dla zwierząt. Ziarno sezamu na całym świecie wykorzystuje sie do posypywania ciast chleba bulek stosowane jest tez do zup, płatków i słodyczy. Z nasion wytwarza sie również make sezonowa używana do produkcji chałwy. GLOWNI PRODUCENCI OLEJU SEZANOWEGO- Birma, Chiny, Tanzania, Indie, Sudan, Japonia, Mozambik, Turcja, Uganda, Iran, Korea. e) krokosz barwierski- należy do rodziny astrowatych dawniej złożonych, uprawiany jest dla niełupek z których pozyskuje sie jadalny olej lub zużywa na pokarm dla ptaków. Tradycyjnie roślina uprawiana była dla kwiatów używanych do barwienia żywności. Ponadto wykorzystywano krokosza w sporządzaniu diet niskoanilinowych i w medycynie. jest to mocno rozgałęziona roślina jednoroczna ostopodobna zwykle z długimi kolcami na liściach choć znane sa formy bezkońcowe. rośliny sięgają do 150cm wysokości, maja okrągłe główki i zazwyczaj brylantowo-zolte pomarańczowe lub czerwone kwiaty. Niełupki sa gładkie czterograniaste najczęściej kremowobiałe, niełupki zawierają ok 40% bezwonnego i bezbarwnego oleju. Krokosz występuje w dwóch formach: jedna jest bogata w kwasy wielonenasycone (głownie linolowy ok 80%) druga natomiast jest bogata w kwasy jednonienasycone (kwas oleinowy).aktualnie na rynkach szerzej rozpowszechniona jest druga forma. GLOWNI PRODUCENCI OLEJU KROKOSZOWEGO- Indie, Argentyna, USA, Meksyk, Kazachstan f) Racznik, rycynus- racznik pospolity należy do rodziny wilczomleczowatych , nazwa łacińska nawiązuje do podobieństwa nasion do kleszcza. Nasiona zawierają 40-60% tłuszczu bogatego w kwas rycynooleinowy. Olej rycynowy znajduje wykorzystanie w medycynie jako środek laksatywny (przeczyszczający) oraz rozpuszczalnik niektórych alkaloidów. Nasiona racznika zawierają białko rycynę które jest silnie toksyczne a dawka letalna jest określana jest na 3 nasiona dla dzieci i 8 dla dorosłych. Olej rycynowy ma niezwykły skład chemiczny 90% kwas rycynooleinowy- jest to kwas jednonienasycony o 18 atomach węgla posiadający przy 12 atomie węgla funkcjonalna grupę hydroksylowa której zawdzięcza właściwości dielektryczne. W związku z ta właściwością znajduje zastosowanie w wysokonapięciowych kondensatorach, zachowując swe właściwości w skrajnie wysokich i niskich temperaturach. Olej ma szerokie wykorzystanie w produkcji mydła, smarów, płynów hydraulicznych i hamulcowych farb barwników plastików wosków past nabłyszczających nylonów farmaceutyków perfum itp. Znana firma Castrol producent smarów przyjęła swa nazwę od racznika wprowadzając olej rycynowy jako składnik produkowanych smarów. GLOWNI PRODUCENCI OLEJU RYCYNOWEGO- Inie, Chiny G) DRZEWO TUNGOWE- Drzewo tungowe (Aleurites fordii) jest liściastym drzewem z rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae), pochodzącym z Chin. Drzewo tungowe jest cenione dla oleju pozyskiwanego z nasion. Wprowadzono je do uprawy w Argentynie, Paragwaju i w Stanach Zjednoczonych. Ponad 80% oleju tungowego produkuje się w Chinach. Tung jest niskim drzewem, dochodzącym maksymalnie do 9m wysokości z szeroko rozłożystą koroną. Liście są niepodzielne, sercowate, trójkończyste, o 15-

25cm długości i szerokości. Białe kwiaty pojawiają się w luźnych wiechach wraz z rozwojem liści. Owocem tungowca jest gruszkowaty pestkowiec o zdrewniałej okrywie, długości 4-7,5cm. Zawiera 4-5 dużych, oleistych nasion, barwy purpurowo-brązowej, gdy dojrzeją. Olej pozyskuje się z nasion przez wytłaczanie. Olej tungowy, zwany także chińskim olejem drzewnym lub olejem orzechowym, jest w Chinach tradycyjnie używany do celów oświetleniowych w lampach olejowych. Współcześnie wykorzystywany jest do produkcji farb, lakierów i kitów. Jest również wykorzystywany do wykańczania mebli i innych przedmiotów drewnianych, np. podłóg. Doskonale zabezpiecza drewno przed wilgocią i nie ciemnieje z wiekiem jak olej lniany. Olej tungowy jest olejem schnącym o następującym składzie kwasowym:Palmitynowy 5,5% Oleinowy 4,0% Linolowy 8,5% Eleostearynowy 82,0% Kwas eleostearynowy jest kwasem nienasyconym o 3 wiązaniach podwójnych w pozycjach 9c, 11t i 13t.

RZEPAK- TROJKAT U to teoria ewolucji i związków miedzy gatunkami rodzaju Brassica mówi ona ze genomy trzech ancestranych gatunków tego rodzaju połączyły sie parami i utworzyły 3 nowe gatunki powszechnie znanych dziś warzyw i roślin oleistych. Teoria ta została potwierdzona badaniami DNA i białek a została opublikowana w roku 1935 przez Woo- Jang-Chaona, koreańskiego botanika pracującego w Japonii .Zainspirowany pracami Kihary nad pochodzeniem pszenic heksaploidalnych utworzył syntetyczne mieszance miedzy gatunkami diploidalnymi i tetraploidalnymi i sprawdził w jaki sposób chromosomy tworzą pary w powstających triploidach. to dało mu podstawy do wytłumaczenia jak powstały 3 gatunki rodzaju Brassica z genomów trzech ancestralnych gatunków oznaczonych literami AA, BB i CC. GENETYCZNE związki miedzy rożnymi gatunkami rodzaju Brassica- chromosomy gnomów A B i C oznaczono rożnymi kolorami pochodzenie gatunków o genomach AABB AACC i BBCC których genomy pochodzą od ancestralnych gatunków AA BB i CC.

TYPY UZYTKOWE I PODGATUNKI BRASSICA NAPUS COMPESTRIS

typ uzytkowy	brassica napus	brassica campestris
oleisty	ssp oleifera-rzepak	rzepik, toria, yellow sarson
korzeniowy	ssp. rapifera brukiew	ssp. rapifera - rzepa
lisciowy	ssp. pabularia	ssp. chinesis- kapusta chinska, ssp. pekinensis- kapusta pekinska

HISTORIA UPRAWY- jest stara roślina uprawna, nie wiadomo kiedy wzięta do uprawy; nie jest znana również dzika forma rzepaku. Formę oleista gatunku Brassica napus uważa sie za starsza od formy korzeniowej- brukwi. W znaleziskach archeologicznych nie sposób odróżnić nasion rzepaku i rzepiku. nasiona takie znaleziono w palafitach szwajcarskich (osiedla na palach) z epoki późnego brązu (około 2000 lat p.n.e) w Danii- z epoki żelaza, w Pompei- z czasów rzymskich. Znane sa dzikie formy genetyczne gatunków pokrewnych dawców genomów dla rzepiku. Przypuszczalne uprawy rzepaku i rzepiku rozwijały sie wspólnie w krajach o chłodniejszym klimacie niż śródziemnomorski a przyczyniło sie do tego chrześcijaństwo. O uprawie rzepaku w Polsce w wieku XVIII. W 1989 r zarejestrowana i zaczęto uprawiać JANTAR- pierwsza polska odmianę podwójną ulepszona 00 spełniająca kanadyjskie normy dla rzepaku jarego typu Canola. Rzepak podwójnie ulepszany to CANOLA- nazwę ta wprowadzono w końcu lat 70 i zarejestrowano w celu odróżnienia od poprzedniego wysokoerukowego rzepaku. Aktualnie olej rzepakowy jest w skali produkcji światowej na 3 miejscu z produkcja ok 23,57 mln ton/rok a jego produkcja wykazuje wyraźna tendencje wzrostowa. UPRAWY RZEPAKU I RZEPIKU W POLSCE- w latach 195301960 powierzchnia upraw wynosiła średnio 122 tys ha a plony 7,3 dt/ha. równolegle z formami ozimymi rzepaku i rzepiku uprawiano rzepak jary na powierzchni od 1-tys do ponad 40tys ha. od polowy lat 60 uprawy rzepaku i rzepiku jarego zajmowały juz tylko 2,3-5,7 tys ha. od roku 1975 r GUS zaprzestał oddzielnego rejestrowania produkcji rzepaku jarego.

KIERUNKI HODOWLI RZEPAKU A) zwiększenie plonu nasion 1. hodowla odmian populacyjnych 2. hodowla odmian mieszańcowych; źródła męskiej sterylności: genowo-cytoplazmatyczna męska sterylność CMS ogura (UE), genetyczna męska sterylność MSL-NPZ Lembke (UE), transgeniczna genetyczna męska sterylność (KANADA) RODZAJE ODRMIAN MIESZANCOWYCH- odmiany mieszancowe zrestorowane- odmiana taka populacja roslin F1 w pełni meskoplodnych, odmiany mieszańcowe złożone- populacja składa sie np: w 70% z nie w pełni zrestorowanego mieszańca F1 oraz w 30% z roślin zapylacza lub 2 zapylaczy po 15% każdego, odmiany mieszańcowe mieszane- populacja składa sie np w 50% z nie w pełni zrestorowanego mieszańca F1 oraz w 50% z roślin zapylacza. II POPRAWIENIE JAKOSCI NASION a) olej- priorytetem jest uzyskanie oleju naturalnie stabilnego o podwyższonej zawartości kwasu oleinowego do 75% i obniżonej zawartości kwasu linolenowego poniżej 4% . olej taki spełniałby wymogi stawiane olejom smazalniczym olejom do produkcji tłuszczów stałych (margaryn) jak również do produkcji biopaliw. Inny typ oleju spożywczego to OLEJ SALATKOWY zawierający 26% kwasu linolowego i poniżej 4% kwasu linolenowego, olej taki może być również wykorzystywany jako składnik płynnej osnowy margaryn. OLEJ WYSOKOERUKOWY- zawierający nawet 90% kwasu erukowego, do wykorzystania w przemyśle chemicznym aktualnie brak sukcesów w tym zakresie hodowli. Wprowadzenie do olejów kwasów niewystępujących u rzepaku jak kwasu mirystynowego i laurynowego w celu wykorzystania go w przemyśle kosmetycznym i spożywczym. Zwiększenie zawartości tokoferoli naturalnych antyutleniaczy. TOkoferol a jest naturalnym antyutleniaczem w żywieniu człowieka (witamina E) natomiast tokoferol y zawiera stabilność oleju ważna zwłaszcza gdy zawiera on duzo nienasyconych kwasów tłuszczowych. SRUTA RZEPAKOWA- obniżenie zawartości glukozynolanow w nasionach rzepaku spowodowało zwiększenie wartości śruty która zawiera ok 40% białka z dobrze zrównoważonym składem aminokwasowym, Dąży sie do całkowitego wyeliminowania glukozynolanow alkenowych z pozostawieniem na dotychczasowym poziomie glukozynolanow indolowych. INNE KIERUNKI- obniżenie zawartości tanin które pogarszają strawność białka, obniżenie zawartości związków polifenolowych które utrudniają ekstrakcje czystego białka, obniżenie zawartości sinapiny która przyczyniła sie do rybiego zapachu jaj znoszonych przez niektóre rasy kur szczególnie niosących jaja o brązowej skorupie, obniżenie zawartości kwasu fitynowego który wiąże fosfor i inne związki mineralne III ODPORNOSC- zwiększenie odporności na wyleganie, zwiększenie odporności na pękanie łuszczyn i osypywanie się nasion, zwiększenie odporności na choroby zwłaszcza na sucha zgniliznę kapustnych, zwiększenie odporności na szkodniki.

INNE ROSLINY OLEISTE UPRAWIANE LUB MOZLIWE DO UPRAWY W POLSCE 1) rosliny krzyzowe A) GORCZCA SAREPSKA (Brassica juncea) 2 z gorczyc uprawiana w Polsce, jako dodatek do musztard. B) Gorczyca czarna (Brassica nigra)- uprawiana na potrzeby wlasne, szerzej w krajach wschodnich klimat oceaniczny, na lepszych glebach. liscie sa ogonkowe pojawia sie antycyjanowe zabarwienie, krotnie szypulki, bliskoe usytulowanie luszczyn 2,5-3cm przylegaja blisko do grona, grono zwarte. c) gorczyca biala (Sinapis alba)- bardzo silne owlosienie oprocz kwiatow, hropowato, ogonkowe liscie niemalisci lancetowatych, niema nalotu woskowego, luszczyny wyraznie odbiegaja budowa od pozostalych gorczyc, nasiona wieksze niz u kapust, masa 1000 nasion okolo 10gr. Na cele: do pordukcji musztardy, jako konserwant (sliedzie, grzyby, ogorki), nasiona umieszczone w wodzie wydzielaja sluz. Rozne typy odmian: monobojcze. ma mniejsze wymagania glebowe i wodne, badzo szybko wschodzi, plony srednie na poziomie rzepaku jarego d) rzodkiew oleista (Raphanus sativus)- niema odmian tej rosliny, e) lnianka siewna (Cmelina sativa)- lnicznik rydz, mniejsze wymagania glebowe niz inne rosliny krzyzowe, duze mozliwosci uprawy,gleby lekkie przewiewne, zle na glinach, wilgotne, czerwone. owocem jest luszczynka, kwiaty nie duze, jest jasnozolta . Glownymi skladnikami oleju lniankowego sa kwas alfa-linolenowy- C18:3 (omega-3 ok 35%-45%) i kwas linolowy- C18:2 (omega-6 ok 15-20%) olej bogaty w naturalne oksydanty jak tokoferole czyniace go stabilnym i odpornym na jelczenie. Ma niewiele ok 1-3% kwasu erukowego. Zawartosc witaminy E wynosi 110mg/100g. Dobry olej kuchenny moze znalezc szersze wykorzystanie w przygotowaniu zywnosci. f) Kapusta abisynska (CRAMBE abyssinica)- owoc przypuszczalnie luszczynkaprzechowywany zima w temp dodatnich, Olejz katranu jest niejadalny zawiera 55-60% kwasu erukowego. Z wysokoerukowego oleju katranu pozyskuje sie rozne zwiazki chemiczne takie jak: kwas erukowy, kwas behemowy, alkohol erukowy, alkohol behenowy, woski, kwas brassynowy i kwas pelargonowy. Sluza one do produkcji smarow, plynnych termoprzewodnikow, surfaktantow, powlok kosmetykow, poliestrow, plastikow i nylonow g) Rokietta siewna (Eruca sativa)- kwiat bialy z zioletowym zylkowaniem typowo krzyzowy, owoc luszczyna niedlugie, liscie liliowate, produkcja szybka, h) slonecznik oleisty (Helianthus annuus)- powszechnie znana, nielupki, OLEJ slonecznikowy zawiera przede wszystkim kwas linolowy wyroznia sie kilka typow slonecznika o zroznicowanym skladzie tluszczu takich jak- wysokolonolowy (tradycyjny)- co najmniej 60% kwasu linolowego, NuSun- 55-75% kwasu oleinowego, wysokooleinowy- co najmniej 82% kwasu oleinowego, Nutrisun (wysokostearynowy/wysokooleinowy)- zawiera 18% kwasu stearynowego i 72% kwasu oleinowego. Olej slonecznikowy zawiera ponadto lecytyne, tokoferole (w tym wysoki poziom wItaminy E), karotenoidy i woski. i) mak lekarski (Papaves somniferum)Sklad kwasowy oleju makowego (odmiana Michalko) Kwas: palmitynowy 11,3%, oleinowy 12,6%, linolowy 72,8%, linolenowy 0,8%, inne 2,5%. Zasady uprawy maku w Polsce okresla ustawa z dnia 24 kwietnia 1997r. Uprawa maku wysokomorfinowego moze byc prowadzona wylacznie na potrzeby przemyslu farmaceutrycznego. Areal uprawy maku w Polsce odznacza sie duzymi wahaniami, oscyluje w poblizu 1 tys ha, obecnie w polskim rejestrze odmian znajduja sie 3 odmiany. Produkcja bedzie w najblizszym czasie malec a w najlepszym wypadku pozostanie na obecnym poziomie, bez zmian.

prawa nie jest mozliwe odbudowanie silnej pozycji POlski jako duzego producenta maku w EUROPIE. j) dynia oleista (Cucurbita pepo)- roslina jednopienna, rozdzielnoplciowa, duza szypulka krotka dluga, olej- wlasciwosci lecznicze, do salatek, olej tloczony na zimno metny bez oczyszczania zeby zachowiac wszystkie skladniki selen sterole roslinne k) konopie siewne - orzeszki konopi zawieraja 25-35% tluszczu, olej konopny ma zabarwienie zielonobrazowe i lekko gorzki korzennoorzechowy zapach i smak . jest szeroko stosowany w produkcji srodkow ochrony ciala smarow farb i innych celach przemyslowych, wlasciwosci antybakteryjne. z konopi produkuje sie znane narkotyki. Wszystkie zarejestrowane aktualnie odmiany konopi (Beniko, Bialobrzeskie, Silesie , Tygra i Wielkopolskie) CHARAKTERYZUJA sie zawartoscia THC nieprzekraczajaca 0,25. ROlnik moze uprawiac konopie na podstawie zezwolenia wojta lub burmistrza wlasciwego ze wzgledu na miejsce polozenia uprawy oraz umowy kontraktacji, zawartej z odbiorca . l) len oleisty- olej lniany: kwas palmitynowy 6,0%, stearynowy 2,5%, arachidowy 0,5%, oleinowy 19% linolowy 24,1%, linolenowy 47,4%, inne 0,5%. m) krokosz barwierski (Carthamus tinctorius)-owoc- nielupka wraz z nasieniem zawiera 50% tluszczu, pozyskiwany tluszcz zawiera 93,4% nienasyconych kwasow tluszczowych, olej bardzo podatny na utlenianie i szybko jelczeje. WYkorzystanie- produkcja olejow jadalnych majonezow margaryn, olej krokoszowy stosowany jest jako srodek powstrzymujacy tworzenie sie cholesterolu we krwi, produkcja mydla n) drapacz lekarski (Cnicus benedictus)- ma kolce, trudna do przezycia, roslina klujaca, do produkcji nalewki benedyktynki, o)maziczka siewna- na koszyczkach znajduja sie gruczolki , nie duze nielupki osadzone wewnatrz p) faldzistka iberyjska lalemancja (Lallemantia iberica)- nasiona drobne szarobrunatne ze znaczkiem r) pachnotka zwyczajna p.brazylijska p. brazyliowa- do produkcji perfum, silnie pachnaca roslina, pochodzaca z Azji Poludniowo-wschodniej, uprawiana jako rolsina ozdobnaa (rabatowa) i oleista do okolo 50% oleju w rozlupkach, olej stosowany jako jadalny do wyrobu kosmetykow

ROSLINY ZBOZOWE: a)zboża właściwe (cerealia) częściej użytkowa jest ziemniak np: pszenica b) zboża rzekome (pseudocerealia) częścią użytkowa sa inne organy niż ziarniak np: kasza gryczana STRUKTURA ZASIEWOW: a) rośliny zbożowe- 7100 tys ha 72,4%, b) zboża przemysłowe 1172 tys ha 11,1% c) r bulwiaste 387 tys ha 3,7% d) r strączkowe 207 tys ha 1,0% e) r pastewne 900 tys ha 8,5% f) warzywa gruntowe 222 tys ha 1,9% g) pozostałe uprawy 211 tys ha 1,8%. TEST SWIAT 665-700 mln ha a w Polsce 7-9 mln ha. ZIARNA W POLSCE 25-30 mln ton rocznie w 2012 zboża produkcja- 28,1 mln t . ogólna produkcja zbóż i udział w niej poszczególnych kontynentów:

RODZAJE ZBÓŹ	PRODUKCJA W MLN TON
		Świat	Polska
Zboża ogółem	2 127 215,7	28 100
w tym %
Kukurydza	30,8	7,3
Ryż	27,7	-
Pszenica	27,6	32,6
Jęczmień	6,8	13,3
Sorgo i proso	4,1	Sporadycznie
Owies	1,2	4,9
Żyto	0,8	12,6
Pszenżyto	0,6	14,5
Inne zboża (mieszanki zbożowe, gryka)	0,4	14,8

TEST SWIATOWA PRODUKCJA ZBOZ:

Kontynent	mln ton	%	kg/głowę
ŚWIAT	2053,8	100	339
Afryka	112,8	5,5	142
Ameryka Pd.	103,7	5,1	300
Ameryka Płd. i Centralna	429,2	20,9	881
Azja	983,4	47,9	268
Europa	387,1	18,8	532
Ocenia	37,7	1,8	1235

ZASIEWY ZBOZ W POLSCE-

Rodzaje zbóż	Zasiewy w tys. ha
Zboża ogółem	7 600
w tym %
Pszenica	29,5
Żyto	14,0
Mieszanki zbożowe	17,2
Jęczmień	16,9
Pszenżyto	14,0
Owies	7,0
Kukurydza	7,0
Gryka	0,8
Inne zboża (proso, sorgo, szarłat)	Sporadycznie

PLONY ZBOZ OGOLEM 36,5 dt/ha

Zboża	Świat	Polska
Pszenica Ryż Kukurydza Jęczmień Sorgo Proso Owies Żyto Pszenżyto Gryka Mieszanki zbożowe	27,7 39,4 45,6 25,4 13,1 8,1 21,5 23,3 36,2 10,6 27,0	41,7 - 62,3 34,4 - - 26,9 26,6 35,7 12,5 29,0

WYKORZYSTANIE PRODUKTOW ZBOZOWYCH W POLSCE: wykorzystanie paszowe 18-20 mln ton, spożywcze 6-7mln ton, przemysłowe 1,0-1,2 mln ton, energetyczne trudno określić. SŁOMA (stosunek ziarna do słomy 1:1 lub 1:1:2) na spalanie energetyczne, plewy i zgoniny (zgoniny- wymłócone kłosy czy źdźbła pod Klosem), przyoranie.

BILANS ZIARNA ZBOZ W POLSCE-

Przychody w tys. ton	31397	28006
w tym %
Produkcja własna (zbiory)	94	86
Import	3	10
Zapasy magazynowe	3	4
Rozchody w tys. ton	26925	26188
w tym %
Spasanie	60	63
Spożycie	21	22
Reprodukcja (wysiew)	7	7
Zużycie przemysłowe	4	4
Straty magazynowe	5	3,5
Eksport	3	0,5
Saldo w tys. ton	4572	817

ZAWARTOSC SUROWYCH SKLADNIKOW POKARMOWYCH W SUCHEJ MASIE ZIARNA ZBOZ PODSTAWOWYCH: a

Zboża	Białko	Tłuszcz	Węglo- wodany	Włókno	Popiół
Pszenica	16,3	2,3	77,0	2,3	2,1
Kukurydza	11,7	5,2	79,0	2,6	1,5
Proso	12,2	4,5	70,2	9,2	3,9
Gryka	13,4	3,2	67,2	13,4	2,8
Szarłat	18,5	7,7	64,9	5,2	3,7
Komosa ryżowa	16,5	6,3	69,0	3,8	3,8

KIERUNKI UZYTKOWANIA: pastewny (ziarno, kolby, cale rośliny), przemysłowy (spirytus, skrobia, olej), spożywczy (płatki, mąka, kasza), energetyczny (biopaliwa). W krajach Unii Europejskiej przerabia sie około 30% zużywanego ziarna kukurydzy tj ok 45 mln ton na cele przemysłowe z tego ok 3/4 mieli sie na mokro w krochmalniach a 1/4 przerabia w młynach. W Wielkiej Brytanii przerobowi podlega ponad 80% ziarna kukurydzy, w tym istotna pozycje stanowi destylacja (whisky, gin). PRODUKCJA ALKOHOLU- 100kg ziarna można uzyskać ok 37 litrów etanolu, alkohol techniczny można również produkować z łodyg kukurydzy. Potencjał europejski w przerobie kukurydzy na alkohol- Wielka Brytania, gdzie na rożne gatunki whisky przerabiane jest ok 200tys ton ziarna. Przyszłościowy kierunek- wykorzystanie alkoholu jako paliwa silnikowego.

GLOWNY produkt przemiału kukurydzy- gruba kasza zwana grysem, uzyskiwana ze szklistej części bielma. Kasze kukurydziane używane sa w żywieniu człowieka (m.in pokarmy dla dietetyków) oraz w browarnictwie jako dodatek do słodu. PODSTAWOWE WYMAGANIA STAWIANE ZIARNU PRZEZNACZONEMU DO PRZEROBU TO: odpowiednia budowa anatomiczna- kukurydza typu szklistego, pełna dojrzałość fizjologiczna, cechy ziarna świadczące o właściwym przebiegu omłotu i suszenia (mały udział ziaren połamanych i popękanych), jednolitość partii ziarna (najlepiej 500-1000 t) wyrównanie wielkości i zabarwienia, dobry stan zdrowotny ziarna. PODSTAWOWE KRYTERIUM ROZNICUJACYM WYDAJNOSCI I JAKOSCI GRYSU- budowa morfologiczna, anatomiczna ziarna. Najbardziej przydatne do produkcji grysu uważa sie genotypy o szklistym okrągłym ziarnią, pochodzące od kukurydzy zwyczajnej. Malo na rynku odmian typowo szklistych, ale jest sporo odmian o charakterze pośrednim, które mogą w wystarczającym stopniu spełniać wymagania jakościowe. Wydajność grysu z mieszańców o przewadze typu flit jest wyraźnie wyższa w stosunku do typów zbliżonych do form dent. Jest wyraźnie typ ziarna wpływa na wydajność grysu I klasy. Dla form zeboksztaltnych jest ona wyraźnie niższa o 50%. uważanej za granicę opłacalności. ...Jakość grysu ma szczególne znaczenie w produkcji płatków dlatego coraz większe znaczenie w przemyśle młynarskim ma ziarno kukurydzy formy uplatali, pochodzenia argentyńskiego. Ziarniaki jej sa nieco niższe niż kukurydzy zwyczajnej, zaś budowa anatomiczna zbliżone sa do kukurydzy pękającej o dużym udziale bielma szklistego. KUKURYDZA DO PRODUKCJI SKROBI- skrobia należy do podstawowych półproduktów na rynku światowym, niezbędnym zarówno w przemyśle spożywczym jak i innych działach Przemyślu. Około 60% produkowanej w EU skrobi wykorzystuje sie w przemyśle spożywczym, w postaci skrobi scukrzonej (glukoza, dekstryny), izomeryzowanej lub modyfikowanej. Pozostała część zużywa : 18%- przemysł papierniczy, 10%- chemiczny, 6%- produkcja papy i 6% inne przemysły. Produkcja skrobi z kukurydzy odbywa sie metoda przemialu na mokro. PODSTAWOWE WYMAGANIA JAKOSCIOWE STAWIANE SKROBI TO: wysoki stopień bieli, Duzy udział ziaren skrobi> 10 mikronów, niska zawartość białka i lipidów, mała lepkość zawiesiny i stabilizacja alkaliczna. INNE KIERUNKI PRZEROBU- przy rozwiniętym przetwórstwie ziarna kukurydzy, ważnym produktem ubocznym może stać sie olej kukurydziany, ilość 3kg oleju uzyskiwać ze 100 kg ziarna nie jest wartością wysoka. Rosnąca świadomość zdrowego żywienia powoduje ze ten typ oleju o nienasyconych kwasach tłuszczowych, zyskuje na znaczeniu. Po wytłoczeniu oleju zarodek stanowi tez surowiec do produkcji wysokobiałkowych pokarmów oraz pasz.

TEST

ZIARNO PRODUKCJA SKROBI	ZIARNO PRODUKJA MLYNARSKA	ZIARNO DESTYLACJA	Rdzenie i sloma chemia i energetyka
SKROBIA -63KG	GRYS 55kg	alkohol 37 l	rdzenie 15-20 kg
GLUTEN 5KG	MAKA 15kg	wywar 37l	sloma 80-100 kg
OLEJ 3KG	zarodek 13kg
WYSLODZINY 20KG	otreby 15kg
MAKUCH 4KG

GORZELNICTWO- to przemysłowa produkcja spirytusu surowego w gorzelniach. Alkoholowa fermentacja surowców węglowodanowych (ziemniaki, zboże , słoma) i destylacyjne oddzielanie spirytusu. GORZELNIA- zakład wytwórczy produkujący spirytus surowy nieoczyszczony (alkohol etylowy) metoda fermentacyjna surowców skrobiowych (np ziemniaki, zboża) lub innych np cukrowych. Obecnie większość gorzelni nie produkuje alkoholu etylowego z ziemniaków ze względu na wysokie koszty produkcji. GORZELNIE DZIELIMY NA: rolnicze, przemysłowe Różnią sie miedzy sobą ilościami produkowanego spirytusu (gorzelnie przemysłowe maja o wiele większa produkcje od gorzelni rolniczych ). Gotowy wyrób zawiera około 90% alkoholu etylowego. Produktem ubocznym jest wywar gorzelniczy. Średniej wielkości gorzelnia rolnicza jest w stanie wyprodukować około 2mln litrów spirytusu rocznie, przemysłowa co najmniej dziesięciokrotnie więcej. KOSZT wyprodukowania 1 litra spirytusu nie przekracza na ogol 2zl. gorzelnie produkują 2 rodzaje spirytusu: spożywczy i przemysłowy. podlegają szczególnemu nadzorowi podatkowemu. SUROWE WYKORZYSTANIE do produkcji spirytusu surowego 2010-2013:zboza 72-82%, melas buraczany 10-19%, ziemniaki 2-4,5%, inne 3-4%.

PIWOWARSTWO: piwowarstwo albo browarnictwo- sztuka warzenia piwa oraz produkcja piwa w browarach na skale przemysłowa. Stwarza zapotrzebowanie na produkty rolne: jęczmień browarny oraz chmiel. Produktami ubocznymi sa: młóto, chmieliny, osady brzeczkowe- używane na pasze. NAJWAŻNIEJSZE ZAKLADY PIWOWARSKIE W POLSCE: browar w ELBLAGU (1872),browar Leżajsk (1978), Browar Okocim (1846), Lech Browary Wielkopolski (1981), Tyskie Browary Książęce (1692), Browar w Żywcu (1856). BROWARY W POLSCE- w 2013r w Polsce było czynnych 97 zakładów piwowarskich. Wśród nich-45 browarów przemysłowych i rzemieślniczych oraz 52 browarów restauracyjnych. Istnieje piec grup piwowarskich: Carslsberg Polska, Grupa Żywiec, Kompania Piwowarska, Royal Unibrew Polska i Van Pur. Kompania Piwowarska posiada trzy duże browary przemysłowe i około 40% udział w polskim rynku piwa. Ponadto funkcjonują dwie sieci minibrowarow- Bierhalle i Spiz. NAJWIEKSI PRODUCENCI PIWA W POLSCE: Carslsberg Polska, Grupa Żywiec, Kompania Piwowarska, Royal UNibrew Polska Zrzeszone sa w Związku Producentów Przemyślu Piwowarskiego- Browary Polskie, wiele z pozostałych zakładów piwowarskich w tym browarów restauracyjnych skupia Stowarzyszenie Regionalnych Browarów Polskich=POlskie piwo. Obie organizacje maja na celu m.in reprezentowanie interesów ich członków wobec administracji państwowej oraz samorządowej. PRODUCENCI PIWA maja obowiązek prowadzenia na terenie browaru składu podatkowego, posiadania koncesji a sprzedaż wyrobów alkoholowych oraz opłacania podatku akcyzowego. Sprzedaż wyrobów piwowarskich obciążona jest 23% podatkiem VAT. Rynek piwowarski należy do najszybciej rozwijających sie gałęzi polskiej gospodarki. WZROST spożycia piwa zmiana preferencji konsumentów którzy wybierają coraz częściej słabsze alkohole oraz podniesienia poziomu technologicznego który jest obecnie jednym z najwyższych na świecie. Polska branża piwowarska co roku przechodzi dynamiczne zmiany. Bardzo często dochodzi do zamykania zakładów piwowarskich. Jednak w ich miejsce powstają nowe. Tendencje ostatnich kilku lat jest wzrost liczby browarów restauracyjnych w stosunku do zmniejszającej sie liczby browarów przemysłowych. SŁÓD- skiełkowane i wysuszone ziarna zbóż służące jako jeden z surowców do produkcji piwa lub whisky. DO wyrobu słodu używa sie zazwyczaj ziarna jęczmienia. W piwowarstwie wyróżnia sie tzw słody pszeniczne, pilzneńskie, monahijskie (do produkcji piw ciemnych), karmelowe jasne i ciemne, barwiące, zakwaszające, parzone, palone i zielone. Parametry techniczne słodu określają jego barwę wyraźna w międzynarodowej skali EBC, rozluźnienie, czas scukrzenia i zawartość białka. WYROB SLODU- proces słodowania odbywa sie w słodowni, która może być częścią (działem) browaru lub stanowić odrębny zakład (skup surowca-zboz) i polega na ich sortowaniu i przetwarzaniu (słodowaniu) oraz dostawy do browarów. Na słodowanie najlepiej nadają sie piwnice- pomieszczenia wilgotne i mało podatne na wpływy pogody (zimna i gorąca). SŁODOWANIE- sprowadza sie do namoczenia oczyszczonego ziarna i utrzymaniu jego wilgotności przez odpowiedni długi okres. I ETAP- Moczenie (3 do 4dni) ma na celu zbudzenie zarodków z uśpienia i zapoczatkowaie przez nie wstępnych etapów kiełkowania. Towarzyszy temu wydzielanie sie w ziarnie enzymów rozkładających zapasowe białko i cukry. Największe znaczenie ma amylaza pomagająca rozbić zawarta w jęczmieniu skrobie na cukry proste i dwucukry (przede wszystkim maltozę). W słodowaniu ważne jest aby jak najwięcej materiałów zapasowych rozbić na cukry proste i aminokwasy a równocześnie sprawić aby jak najmniej z nich mógł wykorzystać zarodek. Przyswajalne substancje odżywcze niewykorzystane przez zarodek, stanowią substrat fermentacji alkoholowej przeprowadzonej przez drożdże w browarze, podczas warzenia piwa lub whiskey. II etap- W odpowiednim momencie ziarno sie suszy a przez to zatrzymuje wewnętrzne procesy życiowe, przeprowadza odkielkowanie (mechaniczne odrywa sie kiełki), a następnie przeprowadza sie trwające 4-6 tygodni dosuszanie ziarna (dojrzewanie słodu). W niektórych gatunkach piwa dodatkowo ziarna słodowe sa wędzone co nadaje piwu wyjątkowy smak. CECHY JAKOSCIOWE ZIARNA JECZMIENIA BROWARNEGO (jęczmień dwurzędowy, jary lub ozimy) Cechy handlowe- wilgotność <15%, zapach (świeży) i barwa (słomkowa), czystość <98%, zawartość białka 9,5-11,5% (12%), energia kielkowania>95%, zdolność kiełkowania >98%, celność ziarna na sitach o średnicy oczek powyżej 2,5 mm>86%, zawartość pośladu (oczka 2,2 mm)<1%, łuska cienka drobno pomarszczona na stronie brzusznej ziarniaka. BIOGAZ- gaz wysypiskowy- gaz palny, produkt fermentacji anaerobowej związków pochodzenia organicznego (np: ścieki m..in ścieki cukrownicze, odpady komunalne, odchody zwierzęce, gnojowica, odpady Przemyślu rolno-spozywczego, biomasa) a częściowo także ich gnicia powstający w biogazowi. W wyniku spalania biogazu powstaje tyle samo tlenków azotu, co w przypadku spalania paliw kopalnych. SKLAD BIOGAZU: metan CH4 55-75%, dwutlenek węgla CO2- 25-45%, azot N 0,0-3%, wodór H- 1-5%, siarkowodór H2S 0-3%, tlen O2- 0,1-0,5%. WARTOSC OPALOWA- waha sie w granicach 17-27 MJ/m3 (Megadzuli na metr sześcienny biogazu, w warunkach normalnych) i zależy głownie od zawartości metanu. WYTWARZANIE BIOGAZU- na składowiskach odpadów biogaz wytwarza sie samoczynnie (gaz wysypisk owy).Obecnie na wysypiskach instaluje sie systemy odgazowujące. Nowoczesne skladowiska posiadają specjalne komory fermentacyjne lub bioreaktory w których fermentacja metanowa odpadów odbywa sie w stałych temperaturach 33-37 o C dla bakterii metanogennych mezofilnych, rzadziej 50-70 o C dla bakterii termofilnych i odpowiedniej wilgotności. Ze składowiska o powierzchni około 15 ha można uzyskać 20 do 60 GWh energii w ciągu roku, jeżeli roczna masa składowych odpadów to około 180 tys ton.

CELOWA PRODUKCJA BIOGAZU- w komorach fermentacyjnych biogazowi, najczęściej fermentacja zachodzi w nich w temperaturze 30-40 stopni. Biogaz powstaje również w sposób naturalny np: na torfowiskach (głownie z celulozy), nazywamy go wtedy gazem błotnym lub gazem gnilnym. Biogaz określa sie tez jako agrogaz (z gnojownicy lub obornika) z 1M3 gnojowicy można uzyskać w przybliżeniu 20cm3 biogazu, natomiast z 1m3 obornika nawet 30m3.Pozostalosc po fermentacji stanowi cenny nawóz.

Zastosowanie biogazu -Biogaz wykorzystuje się głównie w Indiach, Chinach, Szwajcarii, Francji, Niemczech i USA jako paliwo dla generatorów prądu elektrycznego (ze 100m³ biogazu można wyprodukować około 540-600 kWh energii elektrycznej), jako źródło energii do ogrzewania wody, a po oczyszczeniu i sprężeniu jako paliwo do napędu silników.

Biogaz w Polsce -Do roku 2013 w Polsce planuje się produkować 1 mld³ biogazu m.in. do ogrzewania budynków. Według Ministerstwa Rolnictwa wprowadzenie tego planu poprawi bezpieczeństwo energetyczne oraz stan środowiska naturalnego

Biopaliwa - Biopaliwo to odnawialne źródło energii otrzymywane z produktów roślinnych. W praktyce możliwe jest otrzymywanie dwóch głównych rodzajów biopaliwa: alkoholi, czyli bioetanolu i biometanolu oraz olejów.

Bioetanol czy biometanol - to odwodniony spirytus surowy. Produkuje się je m.in. ze zbóż, ziemniaków, buraków cukrowych, a także wierzby energetycznej lub słomy.

Paliwa na bazie etanolu mogą być stosowane zarówno w silnikach benzynowych jak i wysokoprężnych. Już dziś bioetanol dodawany jest w niewielkich ilościach do benzyny (Rafineria Gdańska). Jako dodatek do paliwa może być wykorzystywany także zwykły olej roślinny. Głównie: rzepakowy, sojowy lub słonecznikowy. Pozostałe oleje pochodzenia roślinnego, wymagające przy produkcji zaawansowanej technologii - to bioolej i biodiesel.

Rok 2007 - 2,3 %;

-Rok 2008 - 3,45 %;

- Rok 2009 - 4,60 %;

-Rok 2010 - 5,75 %;

-Rok 2011- 6,20 %;

-Rok 2012 - 6,65 %;

-Rok 2013 - 7,10 %;

-Rok 2014 - 7,55 %.

Surowce wykorzystywane do produkcji spirytusu surowego 2004 - 2007:

-Zboża 72 - 82 %

-Melas buraczany 10 -19 %

-Ziemniaki 2 - 4,5 %

-Inne 3 - 4%

ENERGETYCZE WYKORZYSTANIE ZIARNA OWSA- owies stanowi 3% światowej powierzchni uprawy zbóż (ok 17,9 mln ha). Niski poziom plonowania (1,8 t ha) a udział w zbiorach zbóż stanowi jedynie 1,7%. W Polsce zbiory stanowią 4,8% wszystkich zbóż. Cena ziarna jest 2-bądż 2,5- krotnie niższa niż pszenicy. Plon ziarna w kraju Est niski 2,5 t/ha i jest to 43%. W uprawie reagują odmiany oplewione oraz nagoziarniste wykorzystywane w zwierząt oraz jako pokarm dla ludzi. Spadek areału owsa jest zjawiskiem niekorzystnym bo poziom właściwości fitosanitarne jest dobrym przedplonem dla innych roślin w tym zbóż. Wstawienie owsa do płodozmianu zbożowego muszą zastępować zabiegi intensywne technologia uprawy np.: pszenicy ( w nawożeniu). Może być uprawiany na glebach ubogich nie skażonych gruntem stąd pobiera zawsze ilości metali ciężkich- wtedy jednak nie nadaje się do wykorzystania w żywieniu człowieka czy zwierząt, można je wykorzystywać na cele energetyczne.

SPALANIE ZIARNA- technologia spalania ziarna zbóż od lat stosowana jest w Skandynawii w Szwecji czy Danii funkcjonują setki urządzeń palarki (przystawki) do palenia ziarna przenoszone są głównie do ogrzewania gospodarstw rolnych ale można wykorzystać w kotłowniach budynków użyteczności publicznej czy pomieszczeń produkcyjnych o różnej powierzchni w zależności od parametrów pieca. Ziarno jest podawane jest do palnika z pomocą podajnika w wskaźnikach grawitacyjnych jego stały na poziomie w komorze. Transportowane jest do komory spalania połączonej z wentylatorem wdmuchującym powietrze. Odpowiednia konstrukcja urządzenia pozwala na podawanie paliwa od dołu dzięki czemu spalanie biomasy jest dokładne. Nieco innym rozwiązaniem jest uzyskanie specjalnych kotłów centralnego ogrzewania wyprodukowanie 10 tys Kw ciepła wymaga zużycia ok 3 ton ziarna owsa. w zależności od powierzchni ... i jego termoizolacji średnie zapotrzebowanie na ziarno w sezonie grzewczym wynosi 6-7ton. podobnie jest w przypadku palników podawanie ziarna do Kotla jest zautomatyzowane.

EKNOMICZNE ASPEKTY- nakłady energii na uprawie 1 ha owsa oplewionego wymaga ok 14 tys MS/ha a owsa nagiego 13,4 tys MS/ha. Przyjmując wartość energetyczną ziarna na poziomie odpowiedniego 17,3 i 18,3 MS/kg z 1 ha można uzyskać plon wartości energetycznej 75-80 tys MJ, zaś po odjęciu nakładów energii poniesionych na jego uzyskanie bilansu wynosi 65 tys MS/ ha. Zarówno … jak i piece do spalania ziarna mają określona wartość wartość energetyczną co należy uwzględnić w obliczeniach. Zakładając sprawność kotła na poziomie 75% możemy stwierdzić że z plantacji owsa oplewionego o powierzchni 1 ha możemy uzyskać ponad 50 tys MJ energii cieplnej.

SPALANIE OWSA W POLSCE- pierwsze w Polsce instalacje do ogrzewania domu owsem została uruchomiona na początku 2004 r w Bruchani(woj. małopolskie). Właściciel gospodarstwa pozytywnie ocenia efekt -.. wg jego obliczeń 150kg ziarna wystarcz do ogrzania 200m2 mieszkania przez ponad 3 doby, proces w dużej mierze zautomatyzowany - należy jedynie uzupełniać zawartość zasobnika na ziarno.

Wykorzystanie w celach grzewczych jest łatwe, rolnicy mają bowiem doświadczenie w uprawie zbóż do którego posiadają odpowiednie zaplecze maszynowe i magazynowe ziarno a ze względu na te wszystkie rozmiary jednostkowe, łatwiej jest forsować i rozgrzewać niż drewno czy słomę. *w przypadku ziarna możliwa jest łatwa automatyzacja procesu… dostosowania biopaliwa do kotła. Kolejnym ograniczeniem jest dość mocny koszt padania 10tys zł który jednostek jest niezbędny… gdyż dla efektywnego spalania ziarno wymaga odpowiedniej ilości powietrza oraz …niż powierzchnie stosowane rodzaje biomasy. Pewne obawy budzi też ryzyko gryzonii i insektów Nie sprawdziły się obawy dla dobra wzrostu tej technologii w Polsce będzie mącznika ze zbóż

KORZYŚCI EKOLOGICZNE I GOSPODARCZE- najważniejsze efekty wykorzystywania owsa na cele energetyczne to: ograniczanie zużycia surowców kopalnych, zmniejszenie emisji zwitków powstających podczas spalania węgla i zerowy bilans emisji CO2, możliwość wykorzystania powstałego popiołu do nawożenia pól np.: dostawców surowców energetycznych, owies może być uprawiany lokalnie z wykorzystaniem maszyn i urządzeń na glebach odłogowych, większej ilości, ograniczanie odpływów środków finansowych z gminy, stabilna cena, wykorzystanie nadprodukcji ziarna, wygodna i łatwość obsługi urządzeń glebowych PERSPEKTYWY ROZWOJU- coraz większe zainteresowanie rolników. Wykorzystanie ziarna do celów grzewczych ze Skandynawii ale stosowane także w USA; *Przy danej relacji cen energii i zbóż w Polsce technologia ta wydaje sie opłacalna. nawet w przypadku zmiany relacji cenowych do spalania może Bedzie wykorzystywać ziarno niepełnowartościowe porażone przez choroby lub pozyskiwane z plantacji zakładanych na gruntach skażonych

---