prawo cywilne II 1 , Prawo

1. Odpowiedzialność osobista dłużnika - jej cechy i ograniczenia (przykłady w ustawodawstwie).

Odpowiedzialność jest to termin, który łączy się z ujemnymi następstwami prawnymi, przewidzianym dla jakiegoś podmiotu w związku ze ziszczeniem się pewnych zdarzeń kwalifikowanych negatywnie przez system prawny. Do takich zdarzeń należy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań przez dłużnika. W tym przypadku dłużnik jest obowiązany naprawić wierzycielowi wynikłą stąd szkodę. System prawny przewiduje różne sposoby zaspokajania interesu wierzyciela, a więc sankcję za niedopełnienie obowiązku prawnego pierwotnego lub następczego. O osobie, która podlega takiemu przymusowi mówi się, że ponosi odpowiedzialność, ale jest to pojecie węższe odpowiedzialności, która charakteryzuje się uprawnieniem do zastosowania przymusu do zaspokojenia wierzyciela. Różnica tutaj między długiem a odpowiedzialnością jest znaczna - dług polega na powinności spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela a odpowiedzialność to dopuszczalność stosowania przymusu realizowanego przeważnie przez organy państwowe.

Polegają one na tym, ze dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, a wierzycielowi nie przysługuje kompetencja do zwrócenia się do sądu lub właściwego organu o wydanie orzeczenia nakazującego dłużnikowi wykonanie świadczenia, a w razie jego niespełnienia prowadzenia egzekucji w celu zaspokojenia się z majątku dłużnika. Jeżeli dłużnik sam wykona świadczenie w nieświadomości, ze nie można było go do tego zmusić, nie możne on żądać zwrotu świadczenia jako nienależnego. Spełnione świadczenie należy więc uważać za prawnie należne. Do zobowiązań niezupełnych należą: zobowiązania, gdzie roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu, zobowiązania wynikające z gier i zakładów nie zarządzanych i zatwierdzanych przez organy państwowe, Ograniczona odpowiedzialność osobista Jest to odstępstwo od pełnej odpowiedzialności dłużnika. Dłużnik może odpowiadać jedynie częścią swojego majątku. Wierzyciel może więc zaspokoić się w drodze egzekucji tylko z przedmiotów objętych wydzielona częścią majątku. Jeżeli nie wystarczy ona na pokrycie należności, to wierzytelność nie wygasa, ale nie może być zaspokojona (cum viribus patrimonii). Można także wskazać maksymalna wartość, jaka może być uzyskana z majątku osoby odpowiedzialnej. Wartości tej można dochodzić z całego majątku dłużnika. Ograniczenie to przejawia się na płaszczyźnie tego, za co dłużnik odpowiada (pro viribus patrimonii). Wysokość długu może być inna niż odpowiedzialności. Jeżeli wysokość długu jest inna niższa od wysokości długu, to wierzyciel nie uzyska pełnego zaspokojenia swojej wierzytelności.

2. Odpowiedzialność rzeczowa - cechy i przykłady w ustawodawstwie.

Polega ona na tym, ze wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z wartości, jaką stanowi indywidualnie oznaczona rzecz. Odpowiedzialność tą ponosi każdy właściciel rzeczy, którym nie musi być dłużnik. Uprawnienie wierzyciela ma charakter bezwzględny. Wierzyciel w toku egzekucji uzyskuje pierwszeństwo zaspokojenia swojej wierzytelności przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy obciążonej. Dopiero gdy osoba odpowiedzialna nie spełnia świadczenia, zaspokojenie wierzyciela następuje z wartości rzeczy obciążonych. Odpowiedzialność tego typu powstaje zwłaszcza w razie obciążenia rzeczy hipoteką, zastawem bądź prawem dożywocia. Jest ona korzystniejsza dla wierzyciela od odpowiedzialności pełnej odpowiedzialności osobistej dłużnika, bo zabezpiecza go przed niekorzystnymi zmianami majątku dłużnika, jakie mogą nastąpić w czasie miedzy powstaniem długu a jego wymagalnością i gwarantuje priorytet zaspokojenia przed wierzycielami niekorzystającymi z zabezpieczenia rzeczowego. Zbycie rzeczy obciążonej przez dłużnika nie zmniejsza uprawnień wierzyciela do zaspokojenia się z niej. Ten sam dłużnik może odpowiadać osobiście oraz rzeczowo.

3. Różnice miedzy odpowiedzialnością osobistą a rzeczową.

Odpowiedzialność osobista Z zasady dłużnik i tylko dłużnik ponosi odpowiedzialność majątkową za swój dług. Odpowiada on całym swoim majątkiem, jaki ma w chwili prowadzenia przeciwko niemu egzekucji. Jest to właśnie odpowiedzialność osobista. , a w istocie jest to odpowiedzialność majątkowa. Odpowiedzialność rzeczowa Polega ona na tym, ze wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z wartości, jaką stanowi indywidualnie oznaczona rzecz. Odpowiedzialność tą ponosi każdy właściciel rzeczy, którym nie musi być dłużnik. Uprawnienie wierzyciela ma charakter bezwzględny. Wierzyciel w toku egzekucji uzyskuje pierwszeństwo zaspokojenia swojej wierzytelności przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy obciążonej. Dopiero gdy osoba odpowiedzialna nie spełnia świadczenia, zaspokojenie wierzyciela następuje z wartości rzeczy obciążonych. Odpowiedzialność tego typu powstaje zwłaszcza w razie obciążenia rzeczy hipoteką, zastawem bądź prawem dożywocia. Jest ona korzystniejsza dla wierzyciela od odpowiedzialności pełnej odpowiedzialności osobistej dłużnika, bo zabezpiecza go przed niekorzystnymi zmianami majątku dłużnika, jakie mogą nastąpić w czasie miedzy powstaniem długu a jego wymagalnością i gwarantuje priorytet zaspokojenia przed wierzycielami niekorzystającymi z zabezpieczenia rzeczowego. Zbycie rzeczy obciążonej przez dłużnika nie zmniejsza uprawnień wierzyciela do zaspokojenia się z niej. Ten sam dłużnik może odpowiadać osobiście oraz rzeczowo.

4. Odpowiedzialność dłużnika

Polegają one na tym, ze dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, a wierzycielowi nie przysługuje kompetencja do zwrócenia się do sądu lub właściwego organu o wydanie orzeczenia nakazującego dłużnikowi wykonanie świadczenia, a w razie jego niespełnienia prowadzenia egzekucji w celu zaspokojenia się z majątku dłużnika. Jeżeli dłużnik sam wykona świadczenie w nieświadomości, ze nie można było go do tego zmusić, nie możne on żądać zwrotu świadczenia jako nienależnego. Spełnione świadczenie należy więc uważać za prawnie należne. Do zobowiązań niezupełnych należą: zobowiązania, gdzie roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu, zobowiązania wynikające z gier i zakładów nie zarządzanych i zatwierdzanych przez organy państwowe. Ograniczona odpowiedzialność osobista Jest to odstępstwo od pełnej odpowiedzialności dłużnika. Dłużnik może odpowiadać jedynie częścią swojego majątku. Wierzyciel może więc zaspokoić się w drodze egzekucji tylko z przedmiotów objętych wydzielona częścią majątku. Jeżeli nie wystarczy ona na pokrycie należności, to wierzytelność nie wygasa, ale nie może być zaspokojona (cum viribus patrimonii).

5. Rozszerzona skuteczność wierzytelności

Polski system prawny przewiduje następujące instytucje służące poszerzonej ochronie wierzyciela: a). celowi temu służy instytucja skargi pauliańskiej, która nosi obecnie nazwę „ochrony wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika” (art. 527—534 KC). b) Zbliżoną nieco funkcję i podobną konstrukcję względnej nieskuteczności czynności prawnej realizuje instytucja ukształtowana w art. 59 KC. Na podstawie tego przepisu w razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej z tym zastrzeżeniem, że osoba zawierająca umowę musiała wiedzieć o wcześniejszym roszczeniu osoby trzeciej, chyba że umowa była nieodpłatna. c) Rozszerzona ochrona wierzyciela może być także zrealizowana na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych, jeżeli spełnione zostaną ogólne przesłanki tej odpowiedzialności. Polegają one w szczególności na tym, że osoba trzecia bezprawnie i w sposób zawiniony uniemożliwi dłużnikowi wykonanie zobowiązania. Roszczenie wierzyciela zmierza w tym przypadku do naprawienia wyrządzonej mu przez osobę trzecią szkody. d) Do instytucji rozszerzających skuteczność wierzytelności zalicza się także zobowiązania realne oraz pewne sprzężone z wierzytelnością prawa bezwzględne. Zobowiązania realne osiągają cel, jakim jest wzmocnienie ochrony wierzyciela, przez swoiste wyznaczenie osoby dłużnika. Polega ono na pośrednim wskazaniu jej przez określenie sytuacji tej osoby wobec danej rzeczy.

6. Dług a odpowiedzialność.

Dług jest to zespół obowiązków dłużnika. Wykonanie tych obowiązków ma na celu zaspokojenie interesu wierzyciela, określonego jego prawem podmiotowym. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno - gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a także w sposób odpowiadający zwyczajom. W taki sam sposób wierzyciel powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania. Podstawowym obowiązkiem dłużnika jest spełnienie świadczenia. Jednakże wierzycielowi mogą przysługiwać względem dłużnika także uprawnienia kształtujące, które realizują się bez współdziałania dłużnika. W związku z tym nie przybierają one postaci spełnienia świadczenia, aczkolwiek dłużnik zobowiązany jest dostosować swoje zachowanie do następstw zmienionego przez czynność prawo kształtującą stosunku zobowiązaniowego. Zobowiązanie gaśnie, gdy wierzyciel został zaspokojony nie tylko przez dłużnika, lecz również przez osobę trzecią albo gdy spośród kilku dłużników zobowiązanych z różnych lub z tych samych tytułów prawnych — jeden wykonał świadczenie. Odpowiedzialność jest to termin, który łączy się z ujemnymi następstwami prawnymi, przewidzianym dla jakiegoś podmiotu w związku ze ziszczeniem się pewnych zdarzeń kwalifikowanych negatywnie przez system prawny. Do takich zdarzeń należy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań przez dłużnika. W tym przypadku dłużnik jest obowiązany naprawić wierzycielowi wynikłą stąd szkodę. System prawny przewiduje różne sposoby zaspokajania interesu wierzyciela, a więc sankcję za niedopełnienie obowiązku prawnego pierwotnego lub następczego. O osobie, która podlega takiemu przymusowi mówi się, że ponosi odpowiedzialność, ale jest to pojecie węższe odpowiedzialności, która charakteryzuje się uprawnieniem do zastosowania przymusu do zaspokojenia wierzyciela. Różnica tutaj między długiem a odpowiedzialnością jest znaczna - dług polega na powinności spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela a odpowiedzialność to dopuszczalność stosowania przymusu realizowanego przeważnie przez organy państwowe.

7. Zdarzenia powodujące powstanie stosunku zobowiązaniowego.

Zobowiązanie powstaje w następstwie ziszczenia się zdarzeń prawnych. Szczególnie doniosłymi zdarzeniami prawnymi są: Czynności prawne Największą rolę odgrywają tu umowy, stanowiące główny instrument organizujący stosunki zobowiązaniowe i objętą nimi wymianę dóbr lub usług. Poza umowami także jednostronne czynności prawne stanowią źródło stosunków zobowiązaniowych. Bez zgody osoby zainteresowanej nie tylko nie można nikogo zobowiązać, ale nie można także przyznać mu prawa, należałoby raczej opowiedzieć się za koncepcją restryktywną, ograniczającą dopuszczalność zobowiązania się w drodze jednostronnej czynności prawnej tylko do przypadków w ustawie wskazanych. Akty administracyjne Realizowany w RP system gospodarki rynkowej opiera się na zasadzie autonomii podmiotów prawa cywilnego i wolności umów. W konsekwencji podejmują one decyzje gospodarcze kierując się przesłankami ekonomicznymi, a nie z nakazu organów państwowych. Organ administracji publicznej zawsze musi mieć dla wydania indywidualnego aktu administracyjnego wyraźne upoważnienie zawarte w ustawie. Indywidualny akt administracyjny wywołuje skutki cywilnoprawne, gdy wynikają one z ustawy, na podstawie której został on wydany. Konstytutywne orzeczenia sądów Z mocy zasad ogólnych sądom przysługuje jedynie kompetencja do wydawania orzeczeń deklaratywnych, w których autorytatywnie stwierdzają one istnienie stosunku prawnego lub obowiązku zachowania się strony. Natomiast do wydawania orzeczeń konstytutywnych, które są zdarzeniami prawnymi, ponieważ kreują, zmieniają lub powodują zgaśnięcie stosunku prawnego, konieczne jest wyraźne upoważnienie ustawowe. Inne zdarzenia Na wyróżnienie zasługują tutaj czyny niedozwolone oraz bezpodstawne wzbogacenie. Na obszarze prawa zobowiązań pojawiają się tutaj także zdarzenia prawne niebieszczące się w ich typologii (np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia).

8. Różnice między stosunkiem prawno - rzeczowym a zobowiązaniowym

9. Zobowiązanie naturalne

10. Zobowiązania realne

Zobowiązania realne zaliczają się do instytucji rozszerzających skuteczność wierzytelności. Zobowiązania realne osiągają cel, jakim jest wzmocnienie ochrony wierzyciela, przez swoiste wyznaczenie osoby dłużnika. Polega ono na pośrednim wskazaniu jej przez określenie sytuacji tej osoby wobec danej rzeczy. Roszczenie wierzyciela kieruje się zawsze do zindywidualizowanej osoby dłużnika, z tym tylko zastrzeżeniem, że dłużnik ten zmienia się wtedy, gdy następuje zmiana osoby uprawnionej do określonej rzeczy. Zobowiązania realne powstają tylko w przypadkach wyraźnie w ustawie przewidzianych. Zobowiązania realne są przykładem pośredniego sposobu wyznaczania podmiotów stosunku zobowiązaniowego. Osobę dłużnika lub wierzyciela wskazuje się poprzez określenie pozycji prawnej względem indywidualnie oznaczonej rzeczy.

11. Niemożliwość spełnienia świadczenia i jej skutki prawne

Istotne jest, aby świadczenie było możliwe do wykonania. Jeżeli zachodzi uprzednia (pierwotna) niemożliwość świadczenia, to znaczy, gdy już w momencie ziszczenia się zdarzenia, które miało spowodować powstanie zobowiązania — w szczególności w chwili zawarcia umowy świadczenie było niewykonalne, zobowiązanie w ogóle nie powstaje (impossibilium nulla obligatio);. Natomiast w razie tzw. następczej niemożliwości dłużnik będzie zobowiązany dać odszkodowanie w miejsce pierwotnego świadczenia, gdy niemożliwość pierwotnego świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność.

12. Impossibilium nulla obligatio est według KC

Pole swobody umów ograniczają przepisy o niemożliwości świadczenia (art. 387 KC). Opierając się na założeniu, że niecelowe byłoby podejmowanie jakichkolwiek zobowiązań, które nie mogą być zrealizowane, ustawodawca stanowi w art. 387 KC generalną zasadę, że umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna. Kwalifikacja ta odnosi się jednak tylko do sytuacji, gdy świadczenie było niemożliwe w chwili zawarcia umowy (tzw. niemożliwość uprzednia lub pierwotna). Jeżeli bowiem stało się ono niemożliwe dopiero później (tzn. niemożliwość następcza), to umowa jest ważna, aczkolwiek nie może być wykonana i z tego względu w takim przypadku znajdują zastosowanie przepisy określające skutki niewykonania zobowiązania. Gdyby jedna ze stron wiedziała w chwili zawarcia umowy o niemożliwości świadczenia i drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, to takie nielojalne zachowanie się wymaga sankcji. Znajduje ona wyraz w tym, że na stronie tej ciąży obowiązek naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.

13. Świadczenia jednorazowe, ciągłe i okresowe - pojecie, przykłady i różnice

Świadczenia jednorazowe Świadczenia jednorazowe charakteryzują się tym, że dla określenia treści i rozmiaru powinnego zachowania się dłużnika nie trzeba odwoływać się do czynnika czasu. Świadczenie jednorazowe dokonuje się w pewnym dłuższym lub krótszym odcinku czasu, jednakże element ten nie wpływa na treść i rozmiar świadczenia, lecz jedynie wskazuje na sposób jego wykonania w szczególności na termin wykonania. Np. Świadczenie polegające na wydaniu lub przeniesieniu własności rzeczy. Świadczenia okresowe Dla opisania treści i rozmiaru świadczeń okresowych konieczny jest już element czasu. Są to bowiem czynności powtarzające się cyklicznie, w określonych z góry odstępach czasu, np. świadczenia rentowe. Im dłużej trwa stosunek zobowiązaniowy tego rodzaju, tym więcej świadczeń powinien otrzymać wierzyciel od dłużnika. Cecha ta różni świadczenia okresowe od świadczenia jednorazowego rozłożonego na raty. W tym ostatnim przypadku rozmiar świadczenia jest od razu z góry określony i to bez odwołania się do elementu czasu. Niezależnie od tego, na ile rat świadczenie zostanie rozłożone i na jaki okres — wielkość jego nie ulegnie zmianie. Terminów przedawnienia wynoszą z reguły 3 lata. Świadczenia ciągle E1ernent czasu jako wyznacznik treści i rozmiaru świadczenia, odgrywa również istotną rolę w świadczeniach ciągłych. Polegają one na określonym, stałym zachowaniu się dłużnika w czasie trwania zobowiązania. Nie da się w nich wyróżnić powtarzających się, odrębnych czynności, które można by było traktować jako świadczenia samodzielne. Najbardziej typowym przykładem świadczeń ciągłych są świadczenia przybierające postać zaniechania (niecznienia). Jednakże również działania, aczkolwiek — z natury rzeczy — niemogące występować nieprzerwanie, przybierają także postać świadczeń ciągłych, np. świadczenie pracy. Zobowiązania, w których występują świadczenia okresowe łub ciągłe, a więc w których element czasu odgrywa tak istotną rolę, określa się łącznym mianem zobowiązań ciągłych. Jeżeli. zostały one ustanowione na czas oznaczony, to wygasają z upływem tego terminu, chyba że strony go przedłużyły. Wygaśnięcie bezterminowych zobowiązań ciągłych: Po pierwsze — wszystkie one ulegają wygaśnięciu przez wypowiedzenie, a nie przez odstąpienie od umowy. Ma to doniosłe konsekwencje prawne, albowiem odstąpienie działa ze skutkiem wstecznym, tj. od powstania zobowiązania i wymaga w związku z tym zwrotu spełnionych już świadczeń. Natomiast wypowiedzenie działa od chwili jego złożenia lub od upływu terminu określonego w wypowiedzeniu. Jeżeli jednak przepis szczególny tak stanowi, także strona zobowiązania trwałego ma prawo odstąpić od umowy, z reguły ze skutkiem wyłącznie na przyszłość. Po drugie, niedopuszczalne są wieczyste zobowiązania, ponieważ urągałoby to konstytucyjnie zawarowanej wolności człowieka. W związku z tym KC głosi, iż każde bezterminowe zobowiązanie o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu. Jest to oczywiście norma bezwzględnie wiążąca. Postanowienia czynności prawnej z nią sprzeczne są więc bezwzględnie nieważne.

14. Świadczenia podzielne i niepodzielne -pojęcie i przykłady

Świadczenie niepodzielne charakteryzuje się tym, że nie można wykonać go częściowo bez istotnej zmiany jego przedmiotu lub wartości. Np. Niepodzielne będzie świadczenie polegające na dostarczeniu pary rękawiczek albo brylantu, natomiast podzielnym świadczeniem będzie zapłata określonej sumy pieniężnej. O tym, czy świadczenie ma charakter podzielny, czy niepodzielny, decyduje przede wszystkim cel świadczenia, a więc wynikający z treści zobowiązania interes wierzyciela. Z podziałem świadczeń na podzielne i niepodzielne łączą się konsekwencje prawne w zakresie dopuszczalności i skutków spełnienia części świadczenia oraz struktury zobowiązania w razie wielości dłużników lub wierzycieli.

15. Świadczenia indywidualne rodzajowe - pojęcie, przykłady i znaczenie prawne

Świadczenie oznaczone co do tożsamości ma za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną. Natomiast w świadczeniu oznaczonym co do gatunku rzecz określona jest tylko wedle cech rodzajowych; każdy więc z desygnatów mieszczących się w zakresie wyznaczonym treścią danej nazwy może być przedmiotem świadczenia. Nie jest istotny fakt, czy dla określenia rzeczy oznaczonej co do tożsamości posłużono się nazwą indywidualną, z założenia obejmującą jeden tylko desygnat (np. „ta książka” albo „to zboże”, które płynie na danym statku), czy nazwą generalną, mającą jeden tylko desygnat (np. kupuję najmłodszego źrebaka z danej stadniny). Podział na świadczenia oznaczone co do tożsamości (indywidualnie) i oznaczone co do gatunku (rodzajowo) jest podziałem zupełnym i wyczerpującym zarazem; nie ma więc w odniesieniu do rzeczy trzeciej kategorii świadczeń. Jeżeli mówi się niekiedy o tzw. ograniczonych świadczeniach rodzajowych, to w istocie chodzi tu zawsze o świadczenia określone według cech rodzajowych rzeczy. Np. W umowie kontraktacji rolnik zobowiązuje się dostarczyć tonę żyta ze swojego gospodarstwa. Treść konkretnego zobowiązania wskazuje na to, czy świadczenie oznaczone zostało co do tożsamości, czy co do gatunku. Jeżeli świadczenie zostało oznaczone co do tożsamości, od razu przybiera ono tak dalece skonkretyzowaną postać, że nadaje się do wykonania. Natomiast świadczenie oznaczone co do gatunku wymaga jeszcze konkretyzacji, to znaczy wskazania konkretnego desygnatu odpowiadającego cechom określonym w treści zobowiązania. Z zasady uprawnienie to przysługuje dłużnikowi, przy czym powinien on świadczyć rzeczy średniej jakości.

16. Zobowiązania pieniężne a zobowiązania ze świadczeniem pieniężnym

Świadczenie pieniężne polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych, czyli sumy pieniężnej . Zobowiązanie, którego przedmiotem jest tego rodzaju świadczenie, nazywa się zobowiązaniem pieniężnym. Świadczenie pieniężne nie staje się niemożliwe w razie zmiany systemu pieniężnego, ponieważ powoduje ona jedynie substytucję jednej jednostki pieniężnej przez inną, a nie zniknięcie przedmiotu zobowiązania. Świadczenia pieniężne nie wymagają konkretyzacji, a w konsekwencji nie stosuje się do nich postanowień, że dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości. Zobowiązania ze świadczeniem pieniężnym W zobowiązaniach tych pieniądz, w odróżnieniu od zobowiązań pieniężnych w ścisłym tego słowa znaczeniu, nie występuje w roli pierwotnego przedmiotu świadczenia wyrażonego jako określona suma pieniężna. Jego rola jest wtórna; służy bowiem jako surogat w istocie innych świadczeń. W konsekwencji rozmiar świadczenia pieniężnego zależy tu od wartości tego dobra lub usługi, której surogatem jest pieniądz. Rola jego polega więc tylko na tym, że jest on środkiem zwolnienia się z zobowiązania. Klasycznymi przykładami zobowiązań niepieniężnych, w których świadczenie pieniężne pełni jedynie rolę umarzania zobowiązań w istocie niepieniężnych, są: odszkodowania za doznaną szkodę, pieniężne wyrównanie bezpodstawnego wzbogacenia, oznaczenie w pieniądzu świadczeń alimentacyjnych.

17. Zasada walutowości i jej znaczenie

Do zobowiązań pieniężnych odnosi się zasada walutowości (ściślej mówiąc jednowalutowości). Wysławia ją art. 358 KC stanowiąc, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim. Reguła ta odnosi się do zobowiązań powstałych z jakichkolwiek źródeł, a więc nie tylko z czynności prawnych, ale także z decyzji administracyjnych, orzeczeń sądowych albo z ustawy. Zmierza ona do ochrony pieniądza polskiego, przeciwdziałając wypieraniu go przez inne waluty. Czynność prawna opiewająca na świadczenie pieniężne w walucie obcej jest bezwzględnie nieważna, jeżeli została dokonana bez wymaganego zezwolenia. Dłużnik nie może zatem — bez zgody wierzyciela — zwolnić się z zobowiązania świadcząc pieniędzmi polskimi ekwiwalent waluty obcej, ani też wierzyciel nie może żądać zapłaty w złotych zobowiązania wyrażonego pieniędzmi zagranicznymi. Ograniczeń wynikających z zasady walutowości nie stosuje się, gdy ustalanie należności dokonywane jest przez organ władzy publicznej podejmujący czynności w postępowaniu karnym, cywilnym lub administracyjnym, w tym zabezpieczającym lub egzekucyjnym. Każde zobowiązanie opiewające na walutę obcą w ogóle nie ma charakteru zobowiązania pieniężnego. W tym rozumieniu zasada walutowości urasta do jednej z konstytutywnych cech pojęcia zobowiązania pieniężnego.

18. Nominalizm i jego znaczenie

Zasada nominalizmu wyraża regułę prawną, w myśl której zobowiązanie pieniężne należy spełnić przez zapłatę tej samej sumy pieniężnej, na jaką opiewał dług w chwili jego powstania. Zasada ta opiera się na założeniu, że jednostki pieniężne mają pewną stałą wartość określoną przez państwo, która wyrażona jest na znakach pieniężnych. Jest to tzw. wartość nominalna pieniądza — stąd bierze się określenie „zasada nominalizmu”. Zastosowanie zasady nominalizmu do zobowiązań pieniężnych które trwają pewien okres (a więc gdy mija jakiś czas między powstaniem zobowiązania a jego wykonaniem), zawsze prowadzi do tego, że wierzyciel uzyska inną wartość ekonomiczną od tej, jaką miała jego wierzytelność w chwili jej powstania. Zasada nominalizmu odnosi się wyłącznie do zobowiązań, których przedmiotem „od chwili powstania” jest suma pieniężna. Tego rodzaju zobowiązania zwykło się określać mianem zobowiązań pieniężnych w ścisłym tego słowa znaczeniu.

20. klauzule waloryzacyjne - pojęcia, rodzaje i znaczenie

Pojęcie Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Zastrzeżenia tego rodzaju nazywa się klauzulami waloryzacyjnymi Nie zmieniają one przedmiotu świadczenia którym nadal pozostaje pieniądz - w szczególności waluta wskazana w treści zobowiązania pieniężnego, którym z reguły jest pieniądz polski. Miernik wartości Stosowanymi miernikami mogą być także waluty obce, gdyż wówczas nie pełnią one funkcji pieniądza, lecz występują w charakterze miernika wartości, jak inne stosowane wyznaczniki. Typowymi stosowanymi w obrocie klauzulami waloryzacyjnymi są: 1) klauzule walutowe które za miernik przyjmują inną walutę niż ta na którą opiewa zobowiązanie pieniężne,2) klauzule towarowe; za miernik wartości przyjmuje się tu cenę określonego towaru, 3) klauzule indeksowe; za miernik wartości przyjmuje się wartość powszechnie znanego wskaźnika, 4) klauzula złota, która wskazuje, że dłużnik ma zapłacić wierzycielowi tyle pieniędzy, ile w dniu wymagalności wynosi cena określonej ilości złota; 5) klauzula uposażenia, uznająca za miernik wartości minimalną lub średnią płacę w całej gospodarce, określonym sektorze lub zawodzie.

24. Odsetki - pojecie, funkcje i rodzaje

Odsetki są świadczeniem ubocznym (akcesoryjnym), realizowanym z reguły w takich samych przedmiotach, co świadczenie główne i w wysokości obliczonej według stopy procentowej i czasu potencjalnego korzystania z przedmiotów objętych świadczeniem głównym. Odsetki zawsze przybierają postać świadczeń okresowych, chociażby wyznaczone były przez sąd jednorazowo ex post jako konsekwencja opóźnionego świadczenia pieniężnego. Z tego względu świadczenie odsetek zbliża się do rent oraz rat amortyzacyjnych. Zapłata odsetek ani więc nie redukuję, ani nie umarza długu głównego, od którego oblicza się należne odsetki. Jako świadczenia uboczne są zarazem związane ze świadczeniem głównym. Istnieją nadal mimo wygaśnięcia lub przedawnienia roszczenia. Odsetki mogą pełnić różne funkcje gospodarcze. Jest nią wynagrodzenie za możliwość korzystania z cudzych pieniędzy lub innych wartości (kapitału) w pewnym okresie. Poza odsetkami służącymi wyłącznie wynagrodzeniu za możliwość użycia kapitału można jeszcze w polskim systemie prawnym wyróżnić: 1) odsetki za opóźnienie, które należy płacić w razie niewykonania zobowiązania pieniężnego w przewidzianym terminie. Ich cechy wiążą się z pełnioną przez nie funkcją odszkodowawczą. 2) odsetki o funkcji waloryzacyjnej. Ich wysokość oscyluje wokół wskaźnika inflacji. Służą więc nie tylko wynagrodzeniu za możliwość korzystania z kapitału, ale i rekompensują spadek siły nabywczej pieniądza.

25. Źródła obowiązku świadczenia odsetek

Prawo polskie nie ustanawia jakiegoś ogólnego obowiązku płacenia odsetek. Odsetki od sumy pieniężnej należą się w trzech przypadkach: a) gdy to wynika z czynności prawnej, b) w sytuacjach określonych przez ustawę, c) na podstawie orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu. a) Jest oczywiste, że jeden podmiot nie może mocą swojego jednostronnego oświadczenia woli nakładać obowiązku płacenia odsetek na inny podmiot. Byłoby to bowiem sprzeczne z elementarną zasadą prawa cywilnego, jaką jest autonomia ich podmiotów. Obowiązek płacenia odsetek może więc powstać na podstawie umowy stron zawieranej według ogólnych reguł.

Jednostronnie dodane do umowy dodatkowe postanowienia określające obowiązek płacenia odsetek w oznaczonej wysokości nie są więc wiążące. Zasada ta odnosi się również do banków. b) Spośród sytuacji, z którymi przepisy prawne bezpośrednio łączą obowiązek płacenia odsetek, największą doniosłość ma opóźnienie dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Na podstawie przepisów ustawy wierzyciel może żądać od dłużnika zapłaty odsetek ustawowych za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego aż do dnia zapłaty. Jeżeli dłużnik nie dokona zapłaty w terminie określonym w umowie (gdy umowa terminu nie oznacza — w terminie wskazanym w wezwaniu do zapłaty, np. na fakturze), wówczas wierzycielowi przysługują odsetki w wysokości odsetek za zwłokę ustalanych dla zobowiązań podatkowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki. c) Sądy i organy administracyjne nie uzyskują generalnej kompetencji do wyznaczania obowiązku płacenia odsetek. Muszą być do tego upoważnione szczególnymi normami prawnymi, których jest niewiele.

26. Zakaz anatocyzmu i jego wyłączenia

W celu ochrony dłużnika przed nadmiernymi obciążeniami z tytułu odsetek polski system prawny ustanawia zakaz tzw. anatocyzmu, tzn. pobierania odsetek od zaległych odsetek (procent składany). Zakres zakazu anatocyzmu reguluje art. 482 KC. Z przepisu tego wynika, że nie odnosi się on do następujących trzech przypadków: 1) gdy po powstaniu zaległości w płaceniu odsetek strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy, a więc gdy zawarły odpowiednią umowę nie przed powstaniem zaległości, lecz dopiero po jej powstaniu; 2) gdy wierzyciel wytoczył powództwo o zapłatę sumy zaległych odsetek; 3) gdy zaległe raty kredytu długoterminowego udzielane są przez instytucje kredytowe; co wiąże się z tym, że raty te zwykle obejmują łącznie odsetki i spłatę kredytu długoterminowego oprocentowanego zresztą z reguły nisko.

27. Zobowiązania rezultatu i starannego działania

Przyjmowany jest podział świadczeń lub zobowiązań na: świadczenia lub zobowiązania rezultatu i starannego działania. Świadczenia rezultatu polegają na osiągnięciu z góry ściśle określonego efektu w świecie zjawisk zewnętrznych. Do klasy tej nie zalicza się samej działalności dłużnika, lecz jej określony w treści zobowiązania skutek. Należą tu świadczenia dania czegoś (np. umowa sprzedaży), niektóre świadczenia usług ujmowane łącznie z ich wytworem (np. umowa o dzieło) oraz wszystkie zaniechania. Świadczenia starannego działania znajdują wyraz w działalności odpowiednio tylko ukierunkowanej, przy czym dłużnik nie ma obowiązku osiągnąć wskazanego celu, np. działania lekarza, adwokata, nauczyciela. W zobowiązaniach rezultatu dłużnik odpowiada nie na zasadzie winy, lecz ryzyka.

28. Zobowiązanie przemienne

Zobowiązania przemienne są rodzajem zobowiązań, w których świadczenie nie jest jeszcze ściśle określone w chwili powstania tych zobowiązań. Dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego kilku świadczeń”. Konieczną przesłankę powstania zobowiązania przemiennego stanowi więc wyznaczenie w nim kilku świadczeń. Koncentracja świadczeń polegająca na określeniu, jakie spośród kilku świadczeń alternatywnych ma być spełnione, następuje w zobowiązaniach przemiennych przez wybór, mający charakter jednostronnej czynności prawo kształtującej. Prawo dokonania wyboru może przysługiwać dłużnikowi, wierzycielowi albo osobie trzeciej. Decyduje o tym przede wszystkim treść czynności prawnej — głównie umowy — lub innego zdarzenia prawnego kreującego stosunek zobowiązania przemiennego. Jeżeli z treści tych zdarzeń lub odpowiednich przepisów szczegółowych nie wynika nic innego, prawo wyboru świadczenia alternatywnego przysługuje dłużnikowi). Wyboru dokonuje się przez złożenie oświadczenia woli drugiej stronie, przy czym dłużnik może dokonać go także przez spełnienie świadczenia. Ustawa nie rozstrzyga kwestii, komu ma być złożone oświadczenie woli, jeżeli prawo wyboru przysługuje osobie trzeciej. powinno być ono złożone obu stronom, ponieważ są one w równej mierze zainteresowane tym faktem.

29. Upoważnienie przemienne

Od zobowiązania przemiennego należy odróżnić zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym (facultas alternativa). Opiewa ono od samego początku na jedno świadczenie, z tym tylko zastrzeżeniem, że dłużnik może spełnić inne świadczenie, co także powoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania. Upoważnienie przemienne powstaje z umowy lub w przypadkach przewidzianych szczególnymi przepisami prawnymi. Np. jeżeli darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany zobowiązany jest dostarczyć mu środków utrzymania (świadczenie zasadnicze). Natomiast sformułowane zostało upoważnienie przemienne które twierdzi, że obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku, zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia, a więc spełniając inne, zastępcze świadczenie. Pierwotna niemożliwość świadczenia zasadniczego zawsze powoduje nieważność zobowiązania, chociażby świadczenie zastępcze, objęte upoważnieniem przemiennym, było możliwe.

30. Zobowiązanie przemienne a upoważnienie przemienne to pyt. 28 i 29

31. Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej

Reguły, które decydują, komu należy przypisać odpowiedzialność za zdarzenie powodujące szkodę, zwykło określać się mianem zasad odpowiedzialności odszkodowawczej. Wyróżnia się wśród nich zasady: a) Zasada winy. Opiera się ona na etycznym założeniu, że ten, kto swoim zawinionym czynem (także zaniechaniem) wyrządził komuś szkodę, powinien ponosić konsekwencje swego zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę. Jeżeli odpowiedzialność odszkodowawcza oparta jest na zasadzie winy, inne niezawinione zachowania ludzkie lub zdarzenia nie wywołują konsekwencji prawnych. b) Zasada ryzyka. Odpowiedzialność oparta na zasadzie winy nie była już wystarczającym instrumentem ochrony tych dóbr. Doszło do zaakceptowania zasady odpowiedzialności, jaką stała się zasada ryzyka. Opiera się ona na założeniu, że ten, kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił. c) Zasada słuszności; ona polega na odejściu od zasady winy i przypisaniu odpowiedzialności odszkodowawczej podmiotowi ze wzg1ędu ba szczególnie silne motywy etyczne wskazane w zasadach współżycia społecznego. Przez swoją wyjątkowość w praktyce nie odgrywa donioślejszej roli. d) Zasada gwarancyjno-repartycyjna; Klasycznym jej przejawem są ubezpieczenia. Jedynym uzasadnieniem dla tej odpowiedzialności jest współuczestnictwo potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych w tworzeniu ogólnego funduszu, z którego wypłaca się odpowiednie odszkodowania. Wina stanowiła kiedyś fundamentalną zasadę odpowiedzialności odszkodowawczej. Coraz częściej ustawodawca nie przewiduje możliwości zwolnienia się z obowiązku naprawienia szkody przez udowodnienie braku winy.

32. Źródła odpowiedzialności odszkodowawczej

Źródła odpowiedzialności odszkodowawczej związane są z rodzajami odpowiedzialności. Z tradycji rzymskiej wywodzi się wyróżnienie dwóch rodzajów odpowiedzialności: deliktowej i kontraktowej. Z jednej strony kodeks cywilny zawiera zwarty zespół przepisów prawnych łączący obowiązek odszkodowawczy z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem istniejącego uprzednio zobowiązania. Dla zastosowania określonego tam reżimu prawnego nie jest jednak istotne, czy owo zobowiązanie, którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie uzasadnia roszczenia odszkodowawcze, powstało z umowy, czy z innego zdarzenia prawnego. Z drugiej strony, Kodeks cywilny wyróżnia odrębny zespół przepisów określonych mianem „czynów niedozwolonych”. Znamionuje je ta wspólna cecha, że obowiązek naprawienia szkody — w przeciwieństwie do

odpowiedzialności tzw. kontraktowej — jest obowiązkiem pierwotnym, a nie następczym. Gdy więc ktoś, w rezultacie czynu niedozwolonego, wyrządził innej osobie szkodę, od razu powoduje to powstanie stosunku zobowiązaniowego, którego treścią jest obowiązek naprawienia szkody. Można wyróżnić jeszcze inne postaci odpowiedzialności odszkodowawczej. Należy do nich w szczególności odpowiedzialność gwarancyjno-repartycyjną, wyrażająca się zwłaszcza w ubezpieczeniach.

33. Związek przyczynowy w odpowiedzialności odszkodowawczej

Przesłankę odpowiedzialności stanowi związek przyczynowy. Powszechnie uznaje się, że związek taki powinien istnieć między zdarzeniem, z którym sprzężona została czyjaś odpowiedzialność, a doznaną przez poszkodowanego szkodą. Związek przyczynowy pełni w prawie cywilnym podwójną funkcję. Stanowi nie tylko przesłankę odpowiedzialności odszkodowawczej, ale także w sposób pośredni wpływa na wielkość należnego odszkodowania. Cecha normalności Zobowiązany do odszkodowania ponosi tą odpowiedzia1ność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Teoria adekwatnego związku przyczynowego zaleca odwoływać się do reguł obiektywnie ustalonych. Teoria ta uznaje za miarodajne dla ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej nie wszystkie skutki faktu stanowiącego podstawę odpowiedzialności, lecz tylko niektóre z nich, a mianowicie następstwa „normalne”. Według teorii adekwatnego związku przyczynowego, selekcji dokonuje się przez wybór czynników ogólnie sprzyjających powstaniu określonego rodzaju skutków nazwanych następstwami normalnymi, to znaczy swoistymi (adekwatnymi) dla danego typu faktów funkcjonujących jako przyczyna. Według tych kryteriów dokonuje się prognozy prawdopodobieństwa wystąpienia skutku, przyrównując rozpatrywany indywidualnie przypadek do wzorcowych ustaleń w tym względzie. Wyjątki Szczególne przepisy prawa cywilnego przewidują odstępstwa od ogólnej zasady art. 361 KC. Polegają one zwłaszcza na tym, że odpowiedzialność zobowiązanego obejmuje nie tylko normalne następstwa jego zachowania, ale ponadto także skutki przypadku, które by nie nastąpiły, gdyby zobowiązany zachował się zgodnie z treścią zobowiązania. Niekiedy ustawa nie odwołuje się do żadnych związków typu kauzalnego, lecz sarna konstruuje je dowolnie (tzw. związki normatywne). Również same strony mogą w umowie inaczej określić zakres skutków, za które będą odpowiadać.

34. Pojęcie szkody

Określenie to odnosi się do wszelkich uszczerbków w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których po-

szkodowany doznał wbrew swojej woli. To ostatnie zastrzeżenie pozwala odróżnić szkodę od uszczerbków, jakie nastąpiły na mocy decyzji samego zainteresowanego podmiotu. Charakter taki mają w szczególności nakłady lub wydatki oraz pomniejszenie majątku w wyniku dokonania czynności prawnej rozporządzającej lub zobowiązującej. Zgoda poszkodowanego na naruszenie uchyla tylko sankcję odszkodowawczą lec nie niweczy szkody. Odniesienie pojęcia szkody tylko do dóbr i interesów prawnie chronionych jasno wskazuje na niedopuszczalność uwzględnienia jakichkolwiek następstw działań nielegalnych (np. korzyści płynących z kradzieży). Użyteczniejszy jest pogląd opowiadający się za szerszym rozumieniem pojęcia szkody. Czym innym jest rozróżnienie na: szkodę na osobie oraz szkodę na mieniu. Podział ten ma na względzie dobro bezpośrednio naruszone, a nie majątkowe lub niemajątkowe konsekwencje, jakie stąd wynikają. Dlatego szkoda na osobie objąć może nie tytko krzywdę, ale i szkodę majątkową (np. koszty leczenia, utratę zarobku), jednak szkoda na mieniu może się przejawić tylko w postaci szkody majątkowej.

35. Postaci szkody majątkowej

Są dwa rodzaje szkody majątkowej: 1) strata polega na zmniejszeniu majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia, z którym związana jest czyjaś odpowiedzialność. Np. Zniszczenie czyjegoś samochodu używanego na potrzeby osobiste, a nie zarobkowe, 2) utracone korzyści w tym przypadku majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jakby to się stało, gdyby nie nastąpiło zdarzenie, z którym złączona jest czyjaś odpowiedzialność (zdarzenie sprawcze). Np. Uszkodzenie taksówki nie tylko powoduje stratę, ale i pozbawia taksówkarza możliwości zarobkowania w okresie naprawy samochodu. Należy uwzględniać oba wspomniane rodzaje szkód majątkowych wszędzie tam, gdzie pojawi się odpowiedzialność odszkodowawcza. Dla ustalenia istnienia oraz wielkości szkody majątkowej trzeba więc porównać rzeczywisty stan rnajątku poszkodowanego po zdarzeniu sprawczym ze stanem hipotetycznym, jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło rozpatrywane zdarzenie sprawcze. 1) stan rzeczywisty jest taki sam lub wyższy od stanu hipotetycznego majątku; znaczy to, że zdarzenie sprawcze nie wywołało szkody; 2) stan rzeczywisty jest niższy od stanu hipotetycznego majątku, a zarazem niższy od stanu sprzed powstania zdarzenia sprawczego. Wówczas poszkodowany poniósł szkodę w postaci straty; jego majątek uległ bowiem efektywnemu zmniejszeniu; 3) stan rzeczywisty jest niższy od stanu hipotetycznego majątku, ale równy stanowi sprzed powstania zdarzenia sprawczego. Wówczas poszkodowany poniósł szkodę wyłącznie w postaci utrąconych korzyści. 4) stan rzeczywisty jest niższy od stanu hipotetycznego majątku, przy czym różnica ta jest większa, niżby to wynikało z porównania stanu rzeczywistego ze stanem sprzed powstania zdarzenia sprawczego. Wówczas poszkodowany poniósł szkodę obejmującą łącznie stratę i utracone korzyści.

36. Krzywda

W Kodeksie cywilnym uszczerbek typu niemajątkowego określony został mianem krzywdy, a suma pieniężna przeznaczona na złagodzenie tej krzywdy zadośćuczynieniem (art. 445). Krzywda i zadośćuczynienie stanowią szczególną postać szkody i odszkodowania. Termin „poszkodowany” odnosi się również do osób, które doznały krzywdy (art. 445 KC). W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.

37. Szkoda na majątku a szkoda na osobie

Kontrowersje wywołuje kwestia, czy pojęciem szkody należy objąć wyłącznie uszczerbek typu majątkowego, czy także niemajątkowego. Według pierwszej, węższej koncepcji, szkoda jest synonimem uszczerbku majątkowego, obok którego usytuować należy odrębne pojęcie szkody niemajątkowej. Według drugiej, szerszej koncepcji, szkoda jako pojęcie nadrzędne, obejmuje zarówno szkodę majątkową, jak i niemajątkową. W razie przyjęcia węższego rozumienia pojęcia szkody, postanowienia ustawy, zawierające termin bezpośrednio odnosić się będą wyłącznie do uszczerbku typu majątkowego i ewentualnie tylko analogicznie można je stosować do uszczerbku typu niemajątkowego

38. Damnum emergens a lucrum cessans

Są dwa rodzaje szkody majątkowej: 1) strata (damnum emergens), polega na zmniejszeniu majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia, z którym związana jest czyjaś odpowiedzialność. Np. Zniszczenie czyjegoś samochodu używanego na potrzeby osobiste, a nie zarobkowe, 2) utracone korzyści (lucrum cessans); w tym przypadku majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jakby to się stało, gdyby nie nastąpiło zdarzenie, z którym złączona jest czyjaś odpowiedzialność (zdarzenie sprawcze). Np. Uszkodzenie taksówki nie tylko powoduje stratę, ale i pozbawia taksówkarza możliwości zarobkowania w okresie naprawy samochodu.

39. Compensatio lucri cum damno

Z metody dyferencjacyjnej wynika koniczność uwzględnienia potrącenia zysku ze stratą, czyli zaliczania uzyskanych korzyści na poczet szkody. Reguła ta każe brać pod uwagę przy ocenie szkody także ewentualne korzystne następstwa, jakie wywołało zdarzenie powodujące szkodę. Przesłankę stosowania kompensacji stanowi tożsamość zdarzenia, którego następstwem jest szkoda, jak i odniesiona korzyść. Tylko takie korzyści mogą być zaliczone., które pozostają w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem wywołującym szkodę. W razie gdy poszkodowany ubezpieczy się na własny rachunek, uzyskanego przez niego świadczenia od zakładu ubezpieczeń nie zalicza się na poczet szkody.

40. Szkoda w granicach ujemnego interesu umowy a szkoda w granicach dodatniego interesu umowy

Szkoda w granicach pozytywnego interesu umownego, która obejmuje szkodę powstałą w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zawartej już umowy. Szkoda w granicach ujemnego interesu umownego obejmuje zatem szkodę, jaką strona poniosła ufając, że zamierzona umowa dojdzie do skutku. W konsekwencji odszkodowanie z tego tytułu powinno uwzględniać, co by strona miała, gdyby nie wdawała się w zawieranie umowy. Nie ulega wątpliwości, że odszkodowanie to powinno objąć stratę. Chodzi tu zwłaszcza o uwzględnienie kosztów, jakie poszkodowany poniósł licząc na zawarcie umowy. Np. Koszty przejazdów.

41. Funkcje odpowiedzialności odszkodowawczej

Wyróżnia się trzy podstawowe ich rodzaje: 1)funkcja kompensacyjna, polega na wyrównaniu szkody doznanej przez poszkodowanego i doprowadzeniu do takiej sytuacji, jak gdyby zdarzenie wywołujące szkodliwe następstwa nie nastąpiło; 2) funkcja represyjna wyraża się w zadaniu osobie odpowiedzialnej za szkodę dolegliwości, związanej z ciążącym, na niej obowiązkiem świadczenia odszkodowawczego; 3) funkcja prewencyjna i wychowawcza polega na oddziaływaniu norm prawnych wyznaczających odpowiedzialność odszkodowawczą, a zwłaszcza orzeczeń stosujących te normy, w kierunku kształtowania lub umacniania postaw ludzi sprzyjających zapobieganiu wyrządzaniu szkód.

42. Przyczynienie się poszkodowanego

W przypadku takim obowiązek naprawienia szkody ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Kontrowersje wywołuje kwestia, jak należy rozumieć zwrot stanowiący o „przyczynieniu” się poszkodowanego. Za przyczynienie się poszkodowanego uważa się jego zachowanie stanowiące odrębny i samodzielny względem przyczyny głównej czynnik kauza1ny, a nie wynik przyczyny głównej. Z tego względu w ustalonej judykaturze uznaje się, że nie stanowi przyczynienia się odruch strachu poszkodowanego, wywołany przyczyną główną powstania szkody. Przyczynienie się poszkodowanego w przedstawionym znaczeniu otwiera możliwość obniżenia odszkodowania według kryteriów wskazanych w art. 362 KC. Przede wszystkim więc należy brać pod uwagę stopień winy obu stron, a ponadto inne okoliczności jak Np. stopie przyczynienia się, stopie naruszenia obiektywnych reguł postępowania przez poszkodowanego, pobudki jakimi kierował się poszkodowany podejmując działanie nieprawidłowe (np. altruistyczne). Biorąc pod uwagę te wszystkie okoliczności, sąd może nawet w ogóle nie obniżyć odszkodowania, mimo, że poszkodowany przyczynił się do powstania lub powiększenia szkody.

43. Ustalenie wysokości odszkodowania

Dla ustalenia wysokości odszkodowania pieniężnego konieczne jest okreś1enie szkody w pieniądzu. W związku z tym pojawiają się 2 kwestie: po pierwsze, według jakich mierników należy wartość tę ustalić i po drugie, jaka chwila jest miarodajna dla dokonania tego obliczenia. Pierwszej kwestii ustawa bezpośrednio nie rozstrzyga. Jednakże, rozwiązując drugie ze wspomnianych zagadnień, KC odwołuje się do „cen istniejących”. Zwrot ten pośrednio wskazuje, że owym poszukiwanym miernikiem wartości są ceny. Jest to niewątpliwie miernik obiektywny. W związku z tym należy przyjąć, że nie można ustalać wysokości szkody i odszkodowania według kryterium subiektywnego, jakim byłoby szczególne upodobanie poszkodowanego do poszkodowanego lub zniszczonego przedmiotu. KC stanowi ogólną regułę, że miarodajne są ceny „z daty ustalenia odszkodowania” — w praktyce więc z daty wydania orzeczenia przez właściwy organ państwowy. Reguła ta najpełniej realizuje kompensacyjną funkcję odszkodowania, ponieważ pozwała wyznaczyć odszkodowanie w takiej wysokości, aby poszkodowany mógł wyrównać swoją szkodę przez pozyskanie ekwiwalentnych dóbr lub usług. Od tej ogólnej reguły dopuszczalne są odstępstwa, jeżeli szczególne okoliczności wymagają przyjęcia cen istniejących w innej chwili, a więc w momencie wyrządzenia szkody lub w czasie późniejszym, lecz wcześniejszym od chwili wyrokowania. Z tego punktu widzenia na pewno do szczególnych okoliczności należy zaliczyć przypadek, gdy sam poszkodowany jeszcze przed wydaniem wyroku naprawił rzecz uszkodzoną albo nabył w zamian rzeczy zniszczonej inną rzecz tego samego rodzaju po cenie innej niż w chwili wyrokowania.

44. Sposoby naprawienia szkody

Sposób naprawienia szkody został uregulowany w polskim systemie prawnym tak, aby w maksymalnej mierze realizowana była funkcja kompensacyjna. Od wyboru poszkodowanego zależy, czy naprawienie szkody powinno nastąpić przez przywrócenie stanu poprzedniego (tzw. restytucja naturalna), czy też przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. SN uznał, że poszkodowany ma prawo żądać odszkodowania w postaci określonej kwoty pieniędzy, nie domagając się przywrócenia stanu poprzedniego. Jeżeli jednak wybierze taki sposób naprawienia szkody, wówczas nie może w trakcie postępowania sądowego zmienić roszczenia i zażądać restytucji. Prawo wyboru jednak jest ograniczone. Poszkodowany musi poprzestać na odszkodowaniu pieniężnym w dwóch następujących przypadkach: 1) przywrócenie stanu poprzedniego przez restytucję naturalną było niemożliwe. Są bowiem szkody, które nie poddają się restytucji naturalnej. Dotyczy to w szczególności przypadków zniszczenia rzeczy o charakterze unikatowym (np. określonego dzieła sztuki), 2) gdyby ten sposób naprawienia szkody pociągał za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty. Ograniczenie to ma na względzie ochronę interesów osoby odpowiedzialnej, której nie można narażać na takie dolegliwości, gdyż byłby to już rodzaj kary prywatnej, wykraczającej poza kompensacyjną funkcję naprawienia szkody. Zgodnie z zasadą walutowości świadczenie odszkodowawcze powinno być wyrażone w pieniądzu polskim, chociażby zobowiązanie podstawowe opiewało na walutę obcą.

45. Solidarność dłużników

Solidarność dłużników, zwana także solidarnością bierną znamionują cechy: 1. Wierzycielowi przysługuje wierzytelność o seplenienie jednego świadczenia; jeżeli zostanie ono w całości i w sposób należyty spełnione lub jeżeli wierzyciel w inny sposób zostanie zaspokojony, zobowiązanie wygasa; 2. Po stronie długu występuje kilka podmiotów; 3. Wierzyciel może żądać w całości lub w części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Zaspokojenie wierzyciela prze któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych dłużników. Solidarność bierna wzmacnia pozycję wierzyciela, ponieważ ułatwia mu realizację jego wierzytelności i stwarza silne zabezpieczenie w postaci odpowiedzialności majątkowej ponoszonej przez kilku dłużników. Jest to postać zobowiązania niebezpieczna dla dłużników solidarnych, ponieważ każdy z nich ponosi ryzyko wykonania całego świadczenia na rzecz wierzyciela.

46. Źródła solidarności biernej

Solidarność bierna powstaje tylko wtedy, gdy wynika to ze szczególnej podstawy prawnej. Stanowią ją: 1) odpowiednie postanowienia czynności prawnej - z reguły zawarte w umowie stron; (solidarności nie domniemywa się); 2) szereg przepisów prawnych łączy powstanie odpowiedzialności solidarnej z określonymi umowami; solidarność bierna powstaje, gdy kilka osób zaciągnęło zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia; 3) znaczna liczba przepisów przewiduje powstanie solidarności biernej w razie ziszczenia się zdarzeń prawnych innych niż umowy. Są to normy bezwzględnie wiążące. Spośród tych przepisów największe znaczenie ma art. 441KC, który łączy powstanie solidarności biernej z faktem, ze kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę spowodowaną czynem niedozwolonym.

47. Pozycja prawna dłużników solidarnych wobec wierzyciela

Zaspokojenie w jakikolwiek sposób wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników solidarnych zwalnia z zobowiązania pozostałych. Między współdłużnikami obowiązuje również zasada reprezentacji na ich korzyść wobec wierzyciela. Dlatego odnowienie dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia pozostałych dłużników solidarnych, chyba, że wierzyciel zastrzegł iż zachowuje przeciwko nim swoje prawa. Zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych ma skutek względem współdłużników. Zasada reprezentacji nie obejmuje przypadków zwolnienia z długu lub zrzeczenia się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych. Działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić pozostałym, tak więc przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia, zwłoka dłużnika, uznanie długu, zrzeczenie się zarzutu przedawnienia itp. zachowania pogarszające pozycję jednego z dłużników nie wpływają na sytuację pozostałych dłużników solidarnych. Pozycja prawna dłużników solidarnych wpływa na to, że służą im w razie sporu dwojakiego typu zarzuty wobec wierzyciela. A. Pierwszy typ tych zarzutów — to zarzuty osobiste, przysługujące wyłącznie określonemu dłużnikowi wobec wierzyciela. B. Drugi typ zarzutów, które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom. Jeżeli zapadł wyrok na korzyść jednego tylko z dłużników solidarnych uwzględniający wspomniane zarzuty, zwalnia on także innych współdłużników.

48. roszczenie regresowe w stosunku solidarności biernej

Zaspokojenie wierzyciela przez dłużnika lub dłużników solidarnych otwiera problem wzajemnych między nimi rozliczeń z tego tytułu. Jeżeli więc jeden lub niektórzy z dłużników solidarnych przyczynili się do zaspokojenia wierzyciela w części większej, niżby na to wskazywał wiążący ich stosunek wewnętrzny, każdy z nich może żądać zwrotu odpowiedniej części od tych dłużników solidarnych, którzy nie świadczyli w ogóle albo zaspokoili wierzycieli w części mniejszej niżby to wynikało z podziału (tzw. roszczenia regresowe lub zwrotne).

49. Solidarność czynna

Solidarność wierzycieli zwana jest solidarnością czynną. Po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów. Jednak dłużnik zobowiązany jest do jednego świadczenia, które może spełnić do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Kiedy jeden z wierzycieli wystąpi przeciwko dłużnikowi z powództwem, dłużnik jest zobowiązany spełnić świadczenie do jego rak. Zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych umarza dług także wobec pozostałych wierzycieli. Solidarność czynna umacnia pozycję wierzyciela. w razie niewypłacalności tego wierzyciela, który otrzymał świadczenia, pozostali wierzyciele narażenia są na straty. Solidarność czynna jest korzystna właśnie dla dłużnika, ponieważ pozwala ku - do czasu wytoczenia powództwa - wybrać wierzyciela, do rąk którego ma świadczyć. Solidarność czynna powstać może wyłącznie z mocy czynności prawnej. Miedzy tymi samymi wierzycielami i dłużnikami może równocześnie istnieć zarówno solidarność bierna jak i czynna.

50. Solidarność nieprawidłowa - In solidum

Występuje ona pod różnymi nazwami (jako przypadkowa, pozorna, niewłaściwa, niezupełna). Dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są spełnić na rzecz tego samego wierzyciela identyczne świadczenie - z tym skutkiem, że spełnienie go przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych. Równocześnie nie ma ani umowy, ani przepisu prawnego, uzasadniającego powstanie zobowiązania solidarnego. Pomimo to każdy z dłużników odpowiada wobec wierzyciela za całość świadczenia.

51. Zobowiązania niepodzielne a wielość dłużników lub wierzycieli

Wyróżnia się świadczenia podzielne i niepodzielne. Gdy przy świadczeniu niepodzielnym po stronie długu tub wierzyte1nosci występuje kilka podmiotów, ich sytuacja prawna kształtuje się wedlug modelu zobowiązań so1idarnych. Utrzymuje się wówczas jeden stosunek zobowiązaniowy, aczkolwiek o złożonej strukturze wewnętrznej. Należy jednak podkreślić ze układ ten związany jest wyłącznie z niepodzielnością świadczenia Ustaje więc, gdy miejsce świadczenia niepodzielnego zajmie świadczenie podzielne. Wielość dłużników Do wielości dłużników zobowiązanych do świadczenia niepodzielnego stosuje się bez zmian reżim prawny solidarności biernej oraz zasady roszczeń regresowych. Dłużnicy traktowani są jako dłużnicy solidami nawet wtedy, gdy świadczenie, jakie mają spełnić, jest wprawdzie podzielne; ale niepodzielny charakter ma świadczenie wzajemne. Strony mogą jednak kwestię tę uregulować odmiennie. Wielość wierzycieli Pewne różnice pojawiają się między sytuacją prawną wierzycieli solidarnych a sytuacją wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego. Wprawdzie i w ostatnim przypadku dłużnik zobowiązany jest do spełnienia jednego tylko świadczenia lecz nie przysługuje mu prawo wyboru wierzyciela, któremu chciałby świadczyć. Obowiązany jest bowiem świadczyć na rzecz wierzyciela, który tego żąda. W razie sprzeciwu innego wierzyciela dłużnik może świadczyć tylko wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot do depozytu sądowego. Nie można założyć, że wierzyciele w zobowiązaniu niepodzielnym darzą się wzajemnym zaufaniem. Z tego powodu ustawa umacnia ochronę ich interesów, pozwalając im sprzeciwić się temu, by dłużnik świadczył do rąk tylko jednego z nich.

52. Zobowiązania podzielne a wielość dłużników lub wierzycieli

We wszystkich przypadkach, gdy świadczenie jest podzielne i występuje więcej niż jeden wierzyciel lub dłużnik, ale równocześnie brak jest szczególnego tytułu, na mocy którego zobowiązanie przyjmowałoby postać zobowiązania solidarnego, wówczas zarówno dług jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników lub wierzycieli. Jeżeli z treści umowy lub z innych zdarzeń regulujących stosunki między wierzycielami lub dłużnikami nie wynika nic innego, to każdy z odrębnych stosunków zobowiązaniowych ma za przedmiot świadczenie tej samej wielkości. Mówi się o podziale zobowiązań na części, jeżeli zajdą określone okoliczności. Wielość stosunków zobowiązaniowych zawsze musi poprzedzać istnienie jakiegoś jednolitego zobowiązania. Początkowo jednolity stosunek zobowiązaniowy ulega podziałowi dlatego, że: 1. przy świadczeniu podzielnym na miejsce jednego podmiotu wstępuje więcej podmiotów (np. dziedziczenia) 2. przy wielości podmiotów zobowiązanych lub uprawnionych do świadczenia niepodzielnego zostaje ono następnie zastąpione przez świadczenie podzielne (np. odszkodowawcze). Należy zatem dojść do wniosku, że zobowiązania podzielne wyróżnia od innych zobowiązań jednopodmiotowych nie fakt podziału pierwotnie jednolitego zobowiązania, lecz wspólne zdarzenie prawne, kreujące zobowiązania podzielne. To wspólne źródło zobowiązań podzielnych określa sytuację prawną w sposób podobny.

53. Umowy wzajemne

1. Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące Umowa zobowiązaniowa jest zawsze zgodnym oświadczeniem woli co najmniej dwóch stron. Natomiast z umowy zobowiązaniowej może wynikać obowiązek świadczenia ciążący na jednej albo na obu (lub więcej) stronach. Na tej podstawie dzieli się klasę umów zobowiązaniowych na jednostronnie i dwustronnie (wielostronnie) zobowiązujące. Jednostronnie zobowiązujące to np. darowizna, dwustronnie zobowiązujące to np. sprzedaż. 2. Pojęcie umowy wzajemnej Szczególnym rodzajem umów dwustronnie zobowiązujących są umowy wzajemne. Cecha umów wzajemnych polega na tym, że „obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej” Umowy te charakteryzuje więź polegająca na zależności świadczenia jednej strony od świadczenia drugiej strony. Więź tę ustanawiają same strony w umowie wzajemnej. Za umowę wzajemną należy także uznać np. umowę sprzedaży, w której cena nie tylko nie odpowiada obiektywnej wartości rzeczy sprzedanej, ale gdy z tej nieekwiwalentności jedna lub obie strony w pełni zdają sobie sprawę. W istocie strony mogą na podstawie zasady swobody umów ustanowić jako wzajemne dowolne świadczenia, byleby umowa mieściła się jeszcze w ramach odpłatnych czynności prawnych, do których zawsze należą umowy wzajemne. 3. Zakres zastosowania Umowami wzajemnymi mogą być zarówno umowy nazwane (typowe), jak i nienazwane (nietypowe).

54. Umowy realne

Dojście do skutku umowy realnej wymaga nie tylko złożenia zgodnego oświadczenia woli stron, ale także wręczenia rzeczy. Natomiast sposób złożenia oświadczenia woli nie jest tu istotny; może nastąpić konkludentnie lub w postaci wyraźnej (językowej). Rzecz może być wręczona wraz ze złożeniem oświadczenia woli o zawarciu umowy — co jest zjawiskiem typowym — albo później, lecz w związku ze złożonymi oświadczeniami woli stron. Jednakże i w takim przypadku umowa realna dochodzi do skutku dopiero po wręczeniu rzeczy. Zawarcie umowy realnej w przyszłości można sobie zapewnić poprzez umowę przedwstępną. Ustawodawca posługuje się konstrukcją umowy realnej głównie dla uchylenia wątpliwości co do faktu zawarcia umów zwłaszcza nieodpłatnych oraz aby ujawnić wobec osób trzecich przeniesienie prawa i osobę aktualnie uprawnioną.

55. Umowy kauzalne i abstrakcyjne

Podstawa podziału czynności prawnych na kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane) odnosi się także do umów zobowiązaniowych. Ważność czynności kauzalnych zależy od istnienia odpowiedniej podstawy prawnej świadczenia. Natomiast w czynnościach prawnych abstrakcyjnych okoliczność ta nie wpływa na ważność zobowiązania. W konsekwencji obrona dłużnika w zobowiązaniach abstrakcyjnych jest ograniczona; nie może on bowiem skutecznie podnieść zarzutów powołujących się na nieistnienie lub brak porozumienia stron co do celu prawnego świadczenia. Obowiązuje ogólna reguła kauzalności czynności prawnych, a zobowiązania abstrakcyjne można zaciągać tylko w przypadkach wyraźnie w ustawie wskazanych (weksel, czek, przekaz).

56. Zasada swobody umów.

W zakresie swobody umów powszechnie wyróżnia się: 1) swobodę kształtowania treści umów oraz 2) swobodę zawierania umów rozumianych w szerokim znaczeniu, a więc obejmującym możność decydowania o zawarciu albo niezawarciu umowy, o wyborze kontrahenta oraz o zmianie lub rozwiązaniu już istniejącego stosunku umownego. Zakres swobody umów. Jest to norma prawna przyznająca podmiotom prawa cywilnego generalną kompetencję do swobodnego kształtowania stosunków zobowiązaniowych poprzez umowy, a ponadto do interpretowania i stosowania konkretnych norm prawnych na rzecz tej kompetencji. Zasada swobody umów opiera się na etycznych założeniach państwa demokratycznego oraz swobody działalności gospodarczej stanowiącej przesłankę gospodarki rynkowej. Wartości te znalazły normatywny wyraz w postanowieniach Konstytucji RP. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Przyjęcie zasady swobody umów na obszarze prawa zobowiązań prowadzi do wniosku, że strony nie są tu związane ustanowionymi w KC lub w ustawach szczególnych typami umów. Są to zatem kompetencje (ustawowe upoważnienia) do kształtowania treści stosunków zobowiązaniowych całkowicie różnych od tych, jakie wyznaczone zostały w przepisach prawnych. Tym bardziej strony mogą częściowo tylko odstępować od typów ustawowych, modyfikując je, rozwijając lub w pewnych tylko fragmentach przejmując modele wskazane w umowach typowych. Skoro obowiązuje zasada swobody umów, to do wyznaczenia jej zakresu wystarczy wskazać jej ograniczenia. Istnieją one zawsze. Trzy ogólnie określone granice swobody umów to: 1) ustawa, 2) zasady współżycia społecznego i 3) właściwość (natura) stosunku zobowiązaniowego. Ponadto należy tu uwzględnić także niemożliwość świadczenia.

57. Ograniczenia swobody umów

Granice wyznaczone przez ustawę

Treść lub cel umowy nie mogą być sprzeczne z ustawą. Przez „ustawę” należy rozumieć tylko normy bezwzględnie wiążące (stosowalne). Natomiast w razie sprzeczności umowy z normą względnie wiążącą, norma ta nie znajduje zastosowania, a treść stosunku zobowiązaniowego reguluje umowa jako źródło indywidualnych norm ustanowionych przez strony. Granice wyznaczone przez zasady współżycia społecznego System prawny nie może dopuszczać także do tego, aby powstawały stosunki prawne o treści sprzecznej z powszechnie akceptowanymi w społeczeństwie regułami moralnymi. Uznaje się za bezwzględnie nieważne wszelkie czynności prawne sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Uznać za niedopuszczalne umowy sprzeczne z uczciwością i rzetelnością kupiecką (profesjonalistów) lub kształtujące wzajemne stosunki między stronami w sposób ewidentnie urągający słuszności. Sąd Najwyższy w szczególności uznaje za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego tzw. umowy dławiące. Polegają one na jednostronnie narzuconej formie zaspokajania potrzeb ludności na trudno dostępne dobra wraz z rażącą nieadekwatnością świadczeń wzajemnych. Granice wyznaczone przez naturę zobowiązania Wskaźnik ten każe respektować ogólne właściwości każdego stosunku zobowiązaniowego powstałego na podstawie umowy. W szczególności należy do nich reguła, że umowa wiąże jedynie strony, które ją zawarły lub wyraziły na nią swoją zgodę. W konsekwencji granicę swobody umów stanowi poszanowanie interesów osób trzecich i łącząca się z tym zasada bezpieczeństwa obrotu prawnego. Z ogólnych założeń prawa zobowiązań wynika także, że niedopuszczalne jest, aby stosunek umowny ukształtował sytuację stron w ten sposób, że jedna z nich mogłaby dowolnie określać swoje obowiązki lub obowiązki drugiej strony. Granica swobody umów zostanie przekroczona wówczas, gdy strony ukształtują stosunek prawny odmiennie, niż jednakowo ukształtowana przez ustawodawcę treść wszystkich zobowiązań bądź wszystkich zobowiązań określonego rodzaju. Pojęcie natury zobowiązania jako kryterium delimitującego swobodę umów trzeba wiązać z właściwościami każdego stosunku zobowiązaniowego albo tylko stosunku określonego rodzaju (a nie typu).

58. Wyzysk

Względy moralne każą kontrolować treść umowy w razie wyzysku, ograniczając tym samym swobodę kontraktową stron. Umowa jest wadliwa, gdy spełnione zostaną przesłanki natury: obiektywna - jedna strona w zamian za swoje świadczenie przyjmuje lub zastrzega dla siebie albo dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość majątkowa oceniana obiektywnie jest rażąco wysoka w stosunku do wartości świadczenia wzajemnego. przepisy o wyzysku odnoszą się więc wyłącznie do umów wzajemnych; subiektywna polega na tym, że strona, która zastrzega lub przyjmuje świadczenie niewspółmiernie wysokie, wyzyskuje dla osiągnięcia tego celu przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony. Skutki prawne Umowa zawarta dla wyzysku nie jest bezwzględnie nieważna. Prowadziłoby to bowiem do konsekwencji niekorzystnych dla wyzyskanego, ponieważ musiałby on zwrócić to, co już od drugiej strony otrzymał. Pokrzywdzony może żądać albo zmniejszenia swojego świadczenia, albo zwiększenia świadczenia wzajemnego, albo równoczesnego zmniejszenia własnego świadczenia i zwiększenia świadczenia wzajemnego. Kwalifikacja prawna Wyzysk należy uznać za wadliwość treści czynności, a nie za jedną z wad oświadczenia woli.

59. Culpa In contrahendo

culpa In contrahendo („wina w kontraktowaniu”). Zawinione naruszenie powszechnie obowiązujących w tej mierze reguł postępowania określonych w ustawach lub wskazanych w zasadach współżycia społecznego uzasadnia więc powstanie roszczenia o wyrównanie szkody wyrządzonej przez to, że zamierzona umowa nie doszła do skutku lub okazała się nieważna. Obejmuje ono odszkodowanie w granicach tzw. ujemnego interesu umownego. Pogląd ten nie wyklucza przypadków, gdy wina w kontraktowaniu polega na naruszeniu odpowiednich zobowiązań określonych w umowie. Jeżeli w toku negocjacji dochodzi do udostępnienia, przez jedną stronę drugiej, informacji z zastrzeżeniem poufności, wówczas strona, która taką informację uzyskała jest zobowiązana jej nie ujawniać, nie przekazywać innym osobom oraz nie wykorzystywać dla własnych celów. Jako dłużnik, strona ta ponosi odpowiedzialność za naruszenie owych obowiązków, czyli niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Ustawodawca przyznaje drugiej stronie (wierzycielowi) możliwość wyboru, albo może żądać naprawienia szkody (strata i utracone korzyści) wyrządzonej niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania (na zasadach określonych w KC — domniemanie winy dłużnika), albo może domagać się od zobowiązanego wydania korzyści, które ten uzyskał w skutek naruszenia zobowiązania; przy żądani zwrotu korzyści dłużnika należy domniemywać winę dłużnika.

60. Umowa przedwstępna - pojęcie i treść

W umowie przedwstępnej (pactum de contrahendo) jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy, którą ustawa określa mianem umowy przyrzeczonej. Użyteczność umowy przedwstępnej pojawia się w sytuacjach, gdy niezwłoczne zawarcie definitywnej umowy jest ze względu na istniejące przeszkody prawne lub faktyczne niemożliwe albo z jakichkolwiek powodów dla stron niedogodne, lecz chcą one zapewnić sobie zawarcie takiej umowy w przyszłości. Zawarcie umowy przyrzeczonej jest świadczeniem. Umowa przedwstępna może mieć charakter albo jednostronnie, albo dwustronnie zobowiązujący, zależnie od tego, czy zobowiązanie do zawarcia umowy przyrzeczonej zaciąga tylko jedna, czy obie strony. Dopuszczalna jest także umowa przedwstępna na rzecz osoby trzeciej. Na tej podstawie trzeci, nieuczestniczący w zawarciu umowy przedwstępnej, może żądać bezpośrednio od strony zobowiązanej, aby zawarła z nim umowę przyrzeczoną. Umowa przedwstępna zawsze bowiem zobowiązuje tylko do zawarcia w przyszłości umowy przyrzeczonej. Przesłanka ważności Umowa przedwstępna jest ważna, jeśli określa istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Przesłanka ta ma umożliwić sądowi — w razie sporu — ustalenie treści umowy definitywnej. Umowa przedwstępna powinna odpowiadać ogólnym przesłankom stawianym każdej czynności prawnej. Dla zawarcia umowy przedwstępnej ustawa nie wymaga zachowania formy szczególnej.

61. Znaczenie i oznaczenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej

Oznaczenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej nie stanowi przesłanki ważności umowy przedwstępnej. Zamieszczenie terminu w umowach przedwstępnych jest pożądane, ponieważ jasno wskazuje okres, w jakim strona ma pozostawać w gotowości do zawarcia umowy. Określony w umowie przedwstępnej termin zawarcia umowy przyrzeczonej jest terminem wykonania zobowiązania. Jego upływ powoduje wymagalność roszczenia uprawnionego. Wyznacza też początek biegu terminu przedawnienia. Strona uprawniona do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej może w ciągu jednego roku wyznaczyć odpowiedni termin zawarcia umowy definitywnej. W zależności, czy umowa przedwstępna jest jednostronnie, czy dwustronnie zobowiązująca, uprawniona może być jedna albo obie strony. Jeżeli obie strony są uprawnione i każda z nich oznaczy inny termin zawarcia umowy przyrzeczonej, wówczas wiążący dla stron jest termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli termin zawarcia umowy definitywnej nie został wyznaczony w sposób wyżej określony, nie można żądać zawarcia umowy przyrzeczonej, co oznacza, że termin roczny ma charakter zawity i po jego upływie zobowiązanie z umowy przedwstępnej wygasa. Niedopuszczalność żądania zawarcia umowy przyrzeczonej po upływie terminu zawitego, jest następstwem ustania obowiązku zawarcia takiej umowy, a tym samym zachodzi nie tylko niemożliwość dochodzenia zawarcia umowy przyrzeczonej, ale także niemożliwość żądania odszkodowania.

62. Skutki prawne zawarcia umowy przedwstępnej.

W umowie przedwstępnej (pactum de contrahendo) jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy, którą ustawa określa mianem umowy przyrzeczonej. Użyteczność umowy przedwstępnej pojawia się w sytuacjach, gdy niezwłoczne zawarcie definitywnej umowy jest ze względu na istniejące przeszkody prawne lub faktyczne niemożliwe albo z jakichkolwiek powodów dla stron niedogodne, lecz chcą one zapewnić sobie zawarcie takiej umowy w przyszłości. Zawarcie umowy przyrzeczonej jest świadczeniem. Z umowy przedwstępnej nie tylko wynika zobowiązanie zawarcia umowy przyrzeczonej, ale ponadto także instrumentalnie przyporządkowane mu obowiązki dokonania działań koniecznych do spełnienia świadczenia głównego Umowa przedwstępna może mieć charakter albo jednostronnie, albo dwustronnie zobowiązujący, zależnie od tego, czy zobowiązanie do zawarcia umowy przyrzeczonej zaciąga tylko jedna, czy obie strony. W pierwszym przypadku wyłącznie jednej stronie przysługuje uprawnienie do żądania od drugiej strony, by zawarła ona umowę (to znaczy, by złożyła oświadczenie woli określonej treści i dokonała ewentualnie innych działań koniecznych do zawarcia umowy definitywnej). W drugim przypadku uprawnienie takie ma każda ze stron względem drugiej strony. Dopuszczalna jest także umowa przedwstępna na rzecz osoby trzeciej. Na tej podstawie trzeci, nieuczestniczący w zawarciu umowy przedwstępnej, może żądać bezpośrednio od strony zobowiązanej, aby zawarła z nim umowę przyrzeczoną.

Na podstawie umowy przedwstępnej nie można domagać się spełnienia tych świadczeń, do których strony mają się dopiero zobowiązać w umowie przyrzeczonej. Czasami jednak z uwagi na zamierzona umowę definitywną strony zobowiązują się już w umowie przedwstępnej do dokonania pewnych czynności (np. przygotowania placu budowy). Jeżeli następnie umowa definitywna zostanie zawarta, dokonanie wspomnianych czynności zalicza się na poczet świadczeń określonych w umowie definitywnej. Natomiast, gdy umowa definitywna nie zostanie zawarta, stronie, która tych czynności dokonała służy roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia. Strony mogą w umowie przedwstępnej kwestię te uregulować odmiennie.

63. Skutek silniejszy i skutek słabszy w umowie przedwstępnej

Skutek słabszy wyraża się w obowiązku naprawienia szkody, jaką osoba uprawniona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Chodzi tu więc o odszkodowanie w granicach tzw. negatywnego interesu umownego. Strony mogą jednak w umowie przedwstępnej odmiennie ustalić zakres odszkodowania. Nie chodzi tu tylko o zastrzeżenie kary umownej, strony mogą także określić, za jakie następstwa niezawarcia umowy definitywnej dłużnik będzie ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą.

Skutek silniejszy polega na obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej. Uprawniony może więc żądać od strony zobowiązanej, aby złożyła oświadczenie woli określonej treści, stanowiące konieczny element dojścia do skutku umowy przyrzeczonej. Jeżeli strona zobowiązana nie złoży takiego oświadczenia woli, to prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające taki obowiązek zastępuje to oświadczenie. Skutek silniejszy dopuszczalny jest jedynie wtedy, gdy czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej. Odnosi się to zwłaszcza do formy szczególnej przewidzianej pod rygorem nieważności dla umowy przyrzeczonej. Jeżeli strona uprawniona skorzysta ze skutku silniejszego, nie może domagać się odszkodowania, a więc nie może realizować swojego uprawnienia w ramach tzw. skutku słabszego. Umowa przedwstępna nie uniemożliwia stronom zawarcia umowy przyrzeczonej w drodze negocjacji lub przyjęcia oferty, i to o treści innej, niż przewiduje to umowa przedwstępna.

64. Przedawnienie roszczeń z umowy przedwstępnej

Wynikające z umowy przedwstępnej roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej lub o naprawienie szkody przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Od tej reguły przewidziany jest wyjątek w razie, gdy sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej. W przypadku takim roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne. Takie swoiste przesunięcie momentu, od którego liczy się bieg terminu przedawnienia, umożliwia uprawnionemu realizację roszczenia odszkodowawczego wtedy, gdy jego roszczenie o zawarcie umowy okazało się bezzasadne. Dotyczy ono również roszczenia o zapłatę kary umownej albo podwójnego zadatku.

65. Wzorce umów i ich znaczenie

Wzorce umów pojawiają się pod różnymi nazwami (ogólne warunku umów, regulaminy, wzory umów, umowy typowe, formularze), stały się one trwałym elementem nowoczesnego obrotu gospodarczego z uwagi na wielorakie pozytywne funkcje gospodarcze jakie pełnią. Nie tylko bowiem przyspieszają procedurę zawierania umów, ale zarazem ułatwiają racjonalizację prowadzenia wielkich przedsiębiorstw, a w tym obniżenie ich kosztów własnych, planowanie działalności, kalkulację ryzyka i kontrolę wewnętrzną. W związku z szybkim pojawieniem się nowych typów umów, wzorce umów sprzyjają ponadto ujednoliceniu się ich treści. Powszechna praktyka stosowania wzorców umów nie może być przez ustawodawcę niezauważona. Wyrażenie wzorzec umowy należy odnieść do wszelkich jednostronnie przygotowanych z góry przed zawarciem umowy, gotowych klauzul umów. Wzorzec umowy ma być ustalony przez jedną ze stron umowy. Termin wzorzec oznacza, że jest on przeznaczony do wielokrotnego stosowania przez stronę, która go „ustaliła”. Wzorzec jest kwalifikowanym oświadczeniem woli, mającym szczególny reżim prawny przy spełnieniu przesłanek tego reżimu, kształtującym poza konsensem treść stosunku prawnego wynikającego z umowy i to na wzór określony w art. 56 KC. Poza tymi czynnikami wzorzec umowy nie jest częścią umowy i nie wymaga zgody kontrahenta.

66. Klauzule abuzywne i ich znaczenie

Klauzule, abuzywne czyli niewłaściwe, krzywdzące jedną ze stron. Za abuzywne uważane mogą być m.in. klauzule, które: 1) ograniczają bądź wyłączają odpowiedzialność przedsiębiorcy, 2) przekazują przedsiębiorcy kontrolę nad treścią postanowień i wykonaniem umowy, 3) kształtują lub umożliwiają przedsiębiorcy kształtować niekorzystnie dla konsumenta czas trwania umowy, 4) w inny sposób naruszają równowagę kontraktową. Charakter prawny tej listy wyjaśnia, że w razie wątpliwości uważa się, postanowienia umowne są niedozwolone. Sąd będzie mógł uznać klauzulę umowną o treści określonej za niedozwoloną dopiero wtedy, gdy przeprowadzona przez niego ocena klauzuli w konkretnej sprawie, a dokonana z uwzględnieniem kontekstu sytuacyjnego, nie pozwoli mu na jednoznaczną ocenę, czy jest ona sprzeczna z dobrymi obyczajami i czy narusza interes konsumenta w sposób rażący.

67. Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej

Umowa na rzecz osoby trzeciej (pactum In faworem tertio) nie jest odrębnym typem umowy wyróżnionej ze względu na swoistą treść lub przedmiot świadczenia. Nie jest umową samodzielną, ale stanowi zawsze dodatek, zastrzeżenie modyfikujące albo jakąś inną umowę. Do istotnej treści wspomnianego zastrzeżenia należy nie tylko zobowiązanie dłużnika, że będzie świadczył na rzecz osoby trzeciej, ale przede wszystkim przyznanie tej osobie prawa do żądania w imieniu własnym i bezpośrednio od dłużnika określonego świadczenia. Ze względu na osobę trzecią przyjęto nazywać wierzyciela — zastrzegającym, a dłużnika — przyrzekającym. Jeżeli zastrzeżono, że dłużnik wykona świadczenie do rąk osoby trzeciej z tym jednak ograniczeniem, że osoba trzecia nie nabędzie własnego prawa do żądania od dłużnika świadczenia, to taką umowę zwykło się określać nazwą niewłaściwej umowy na rzecz osoby trzeciej. Osoba trzecia uzyska w rezultacie wspomnianej umowy jedynie upoważnienie do odbioru świadczenia dłużnika, który, spełniając je do jej rąk, zwolni się z zobowiązania względem wierzyciela. Skutki a) Osoba trzecia nabywa zastrzeżone na jej korzyść prawo wprost z umowy, ale nabycie to ma charakter prowizoryczny. Nikt nie powinien być zmuszony do przyjęcia jakiejkolwiek korzyści i dlatego uzależnił definitywne nabycie prawa od oświadczenia osoby trzeciej, że chce ona z dokonanego na jej rzecz zastrzeżenia skorzystać. Może być ono złożone w dowolnej formie, chyba że umowa określa obowiązek zachowania formy szczególnej. Do tego czasu zastrzeżenie świadczenia na rzecz osoby trzeciej winno się zmienić albo odwołać. Traci ono ważność także wtedy, gdy osoba trzecia oświadczy, że z niego nie skorzysta. Dłużnikowi przysługują wobec osoby trzeciej wszystkie zarzuty wynikające ze stosunku prawnego łączącego go z wierzycielem (zastrzegającym). Rozwiązanie takie zapewnia ochronę interesów dłużnika, prowadząc do tego, że zastrzeżenie świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie pogarsza jego sytuacji prawnej. Ponadto dłużnik może powołać się także na zarzuty osobiście przysługujące mu względem osoby trzeciej. b) Zastrzeżenie świadczenia na rzecz osoby trzeciej, która je przyjęła, pozbawia wierzyciela możliwości domagania się tego świadczenia na swoją rzecz. Rozwiązanie takie zapewnia realizację roszczenia osoby trzeciej.

68. umowa o świadczenia przez osobę trzecią

Prawo cywilne, opierając się na zasadzie autonomiczności podmiotów, nie zezwala na to, aby strony, które zawarły umowę, mogły bez zgody osoby trzeciej nakładać na nią jakiekolwiek obowiązki. Jeżeli więc w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zachowa się w określony sposób, to nie wynika stąd dla niej żadne skutki prawne; natomiast powstają one między stronami takiej umowy. Jedna ze stron (przyrzekający, gwarant) przyrzeka drugiej stronie (beneficjentowi gwarancji), że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie. Zaciągnięcie zobowiązania polega na dokonaniu czynności prawnej, w następstwie czego powstaje nowy stosunek zobowiązaniowy. Natomiast obowiązek spełnienia określonego świadczenia odnosi się do istniejącego już stosunku zobowiązaniowego, powstałego z jakiegokolwiek tytułu prawnego, w obrębie którego wyznaczone zostało dane świadczenie. Umowa ta należy do grupy umów gwarancyjnych. Ich cechą charakterystyczną jest to, że gwarant przyjmuje w nich ryzyko związane z realizacją bądź niepowodzeniem określonego w umowie przedsięwzięcia.

69. Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia

W umowie tej występuje po jednej stronie osoba, która jest dłużnikiem, a po drugiej stronie podmiot, który w owym stosunku prawnym nie uczestniczy i dlatego nazywany jest osobą trzecią. Jeżeli osoba trzecia zobowiąże się wobec dłużnika, że zwolni go z obowiązku świadczenia na rzecz jego wierzyciela, to umowa taka w niczym nie zmienia pozycji prawnej dłużnika wobec wierzyciela, który — nie uczestnicząc w tej umowie — zachowuje nadal swoją wierzytelność wobec dłużnika. Natomiast osoba trzecia ponosi wówczas odpowiedzialność odszkodowawczą wobec dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie żądał od dłużnika spełnienia świadczenia. Umowa nie wymaga zachowania szczególnej formy. Dłużnik nie może żądać od osoby trzeciej, aby ta zaspokoiła wierzyciela, ale jeżeli osoba trzecia, celem wykonania swojego obowiązku, spełni świadczenie, do którego zobowiązany był dłużnik, z reguły dochodzi do wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela. Osoba trzecia ponosi odpowiedzialność za wszelką szkodę, która powstanie w majątku dłużnika wskutek niezapobieżenia żądaniu świadczenia przez wierzyciela. Umowa może przewidywać obowiązek zapłaty kary umownej w razie niewykonania zobowiązania przez osobę trzecią. Umowa o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią z obowiązku świadczenia ma na celu zabezpieczenie interesu dłużnika, przez ograniczenie ryzyka, jakie ponosi on w stosunkach ze swoimi wierzycielami.

70. Pojęcie czynu niedozwolonego. Delikt a czyn niedozwolony

Do czynów niedozwolonych ustawa zalicza zachowania ludzkie oraz zdarzenia, które nawet do tej klasy zjawisk nie należą. Podmiot odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym zobowiązany jest do jej naprawienia. Świadczenie polegające na naprawieniu szkody wynikłej z czynu niedozwolonego jest świadczeniem pierwotnym. Obowiązek naprawienia tej szkody powstaje wtedy, gdy poszkodowany doznał jej w następstwie czynu niedozwolonego, za który inny podmiot ponosi odpowiedzialność. Osoba odpowiedzialna za wyrządzenie szkody (dłużnik) od razu jest zobowiązana do jej naprawienia poszkodowanemu (wierzycielowi). Pod tym względem różni się system odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej. Przy odpowiedzialności kontraktowej wyrządzenie szkody następuje w ramach istniejącego stosunku zobowiązaniowego. Przy odpowiedzialności deliktowej trzeba poszukiwać dłużnika tego stosunku zobowiązaniowego, i to spośród nieograniczonego kręgu osób. Przesłanki odpowiedzialności muszą być tak sformułowane, aby pozwoliły zindywidualizować podmiot odpowiedzialny, a nie jedynie orzec, czy dany podmiot ponosi odpowiedzialność.

71. Przesłanki a zasady odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych

Do powstania odpowiedzialność odszkodowawczej konieczne są 3 przesłanki: 1. Zdarzenie, z którym system prawny łączy na określonych zasadach czyjś obowiązek naprawienia szkody; 2. Powstanie szkody; 3. Związek przyczynowy miedzy zdarzeniem a szkodą. Reguły, które decydują, komu należy przypisać odpowiedzialność za zdarzenie powodujące szkodę, zwykło określać się mianem zasad odpowiedzialności odszkodowawczej. Wyróżnia się wśród nich zasady:a) Zasada winy. Opiera się ona na etycznym założeniu, że ten, kto swoim zawinionym czynem (także zaniechaniem) wyrządził komuś szkodę, powinien ponosić konsekwencje swego zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę. Jeżeli odpowiedzialność odszkodowawcza oparta jest na zasadzie winy, inne niezawinione zachowania ludzkie lub zdarzenia nie wywołują konsekwencji prawnych. b) Zasada ryzyka. Odpowiedzialność oparta na zasadzie winy nie była już wystarczającym instrumentem ochrony tych dóbr. Doszło do zaakceptowania zasady odpowiedzialności, jaką stała się zasada ryzyka. Opiera się ona na założeniu, że ten, kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił. c) Zasada słuszności; ona polega na odejściu od zasady winy i przypisaniu odpowiedzialności odszkodowawczej podmiotowi ze wzg1ędu ba szczególnie silne motywy etyczne wskazane w zasadach współżycia społecznego. Przez swoją wyjątkowość w praktyce nie odgrywa donioślejszej roli. d) Zasada gwarancyjno-repartycyjna; Klasycznym jej przejawem są ubezpieczenia. Jedynym uzasadnieniem dla tej odpowiedzialności jest współuczestnictwo potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych w tworzeniu ogólnego funduszu, z którego wypłaca się odpowiednie odszkodowania. W przypadku ubezpieczeń funduszem tym zarządza zakład ubezpieczeń.

72. Przesłanki odpowiedzialności za czyn własne

Odpowiedzialność za czyny własne oparta jest na zasadzie winy. Wskazuje na to art., 415 KC, który stanowi, że kto z własnej winy wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Norma wysłowiona w tym przepisie odnosi się do wszystkich podmiotów prawa cywilnego, czyli do osób fizycznych oraz prawnych. W tym ostatnim przypadku bierze się pod uwagę winę osób sprawujących funkcje organu danej osoby prawnej. Za czyn zawiniony może uchodzić jedynie takie zachowanie, które jest zarazem bezprawne. Bezprawność pojmuje się jako niezgodność zachowania się sprawcy z porządkiem prawnym. Zakresem tego pojęcia nie są objęte tylko naruszenia wyrażonych w przepisach zakazów lub nakazów, adresowanych do ogółu, ale ponadto także naruszenia zasad współżycia społecznego. Przy ocenie bezprawności czyjegoś zachowania należy ustalić, czy nie zachodzą w danym przypadku szczególne okoliczności uchylające zasadność takiej kwalifikacji czynu.

73. Wyłączenia odpowiedzialności za czyn własne

Przy ocenie bezprawności czyjegoś zachowania należy ustalić, czy nie zachodzą w danym przypadku szczególne okoliczności uchylające zasadność takiej kwalifikacji czynu. Obowiązujące prawo polskie przewiduje bardzo różnorodne wyłączenia bezprawności działania, do których należą: Obrona konieczna polega na odparciu bezpośredniego i bezprawnego ataku na jakikolwiek dobro chronione prawem - własne, lub innej osoby. Źródłem zagrożenia jest w tym przypadku działalność człowieka („zamach”), która niekoniecznie musi być zawiniona. Dobrem zagrożonym może być nie tylko dobro majątkowe, ale i osobiste (życie, zdrowie, wolność). Zastosowane środki obronne powinny być konieczne, w tym sensie, że są one niezbędne do odparcia zamachu. Jeżeli przy zachowaniu tych przesłanek stosujący obronę konieczną wyrządzi napastnikowi szkodę, nie odpowiada za nią, ponieważ nie działał bezprawnie. Przekroczenie granic obrony koniecznej nie powoduje uchylenia bezprawności, lecz pociąga za sobą odpowiedzialność odpierającego zamach za wywołaną takim działaniem szkodę. W przypadku takim możliwe jest obniżenie odszkodowania na zasadzie przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody. Stan wyższej konieczności - tutaj źródłem zagrożenia nie jest zamach, lecz jakaś rzecz lub zwierzę (np. płonący dom, rzucający się na człowieka pies). Jeżeli w celu odwrócenia zagrożenia osoba zagrożona lub jakakolwiek inna zniszczyła lub uszkodziła rzecz, lub zraniła, zabiła zwierzę, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną w ten sposób szkodę. Do uchylenia tej odpowiedzialności koniczne jest, aby”: a) sama nie wywołała niebezpieczeństwa; b) niebezpieczeństwu nie można bylo inaczej zapobiec; c) ratowane było dobro oczywiście ważniejsze niż dobro zagrożone. Dozwolona samopomoc - działanie w tych granicach nie jest bezprawne, a jeżeli podprowadziło do wyrządzenia szkody, to sprawca nie jest za nią odpowiedzialny. Zgoda poszkodowanego na działania ingerujące w sferę jego dóbr uchyla bezprawność tych działań — w takim zakresie, w jakim poszkodowany może dysponować naruszonymi dobrami; w konsekwencji sprawca szkody niej odpowiedzialny za jej wyrządzenie. Wykonywanie własnych praw podmiotowych wyłącza bezprawność tych działań i zwalnia z odpowiedzialności za nie.

74. Wina i jej postacie

Wina jest pojęciem odnoszącym się do sfery zjawisk psychicznych sprawcy i dlatego określa się ją mianem podmiotowej strony czynu. Klasa czynów zawinionych mieści się w klasie czynów bezprawnych. Przez winę rozumie się naganną decyzję człowieka odnoszącą się do podjętego przez niego bezprawnego czynu (także zaniechania). Kwalifikacje psychiczne Winę może ponosić tylko człowiek działający z odpowiednim rozeznaniem, a więc poczytalny i już dojrzały psychicznie. Kodeks cywilny wskazuje okoliczności - niepoczytalność i brak wymaganego wieku, które nie pozwalają przypisać winy sprawcy szkody. Niepoczytalność zachodzi, gdy osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną. W szczególności może tu chodzić o chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo o przejściowe tylko zaburzenia czynności psychicznych. Brak dostatecznego rozeznania może być także następstwem niedojrzałości umysłowej, spowodowanej zbyt młodym wiekiem człowieka. Małoletni, który nie ukończył 13 lat, nie ponosi odpowiedzialności na zasadzie winy. Dla ustalenia winy sprawcy, poczytalność może być ustalona na podstawie domniemania faktycznego. Rodzaje i mierniki winy Rozróżnia się dwie postaci winy: winę umyślną i winę nieumyś1ną, nazywaną także niedbalstwem. Przy winie umyślnej naganność stanu psychicznego sprawcy polega na tym, że chce on (dolus directus) przez swoje bezprawne zachowanie (działanie lub zaniechanie) wyrządzić drugiemu szkodę lub co najmniej świadomie godzi się na to (dolus eventualis). Pojęcie niedbalstwa (wina nieumyślna) wiąże się w prawie cywilnym z niedołożeniem wymaganej staranności. Należy zachować staranność wymaganą w stosunkach danego rodzaju. Jest to miernik obiektywny (abstrakcyjny), formułowany jako wzorzec powinnego zachowania dla każdego, kto znajdzie się w określonej sytuacji. Podstawą do formułowania tych wzorców są ogólne reguły współżycia społecznego, określone zwyczaje dostosowane do pewnych typów czynności, zawodów lub nawet sytuacji. Zarzut niedbalstwa będzie uzasadniony wtedy, gdy dany sprawca szkody zachował się w sposób odbiegający od modelu wzorcowego, abstrakcyjnie ustalonego.

75. Współsprawstwo i współodpowiedzialność

Szkoda może być wyrządzona nie tylko przez jednego sprawcę, ale także przez kilku działających w porozumieniu lub nawet bez porozumienia. W przypadkach takich wszyscy ponoszą odpowiedzialność, i to solidarną, za wyrządzoną wspólnie szkodę, jeżeli, oczywiście, czyny ich były zawinione. KC wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą z następującymi trzema typami zachowań: 1) z nakłonieniem do wyrządzenia szkody (podżeganie), 2) z udzielaniem pomocy do jej wyrządzenia (pomocnictwo), 3) ze świadomym skorzystaniem z wyrządzonej drugiemu szkody. Podżeganie i pomocnictwo można ująć w kategorię szeroko pojętego współsprawstwa. Podżegacz oddziaływuje na sferę motywacyjną bezpośredniego sprawcy dążąc do wywołania u niego zamiaru lub utwierdzenia go w zamiarze popełnienia czynu niedozwolonego. Z kolei pomocnik wspiera sprawcę intelektualnie (np. przez udzielanie porad) lub fizycznie (przez dokonanie czynu niedozwolonego). Zachowania podżegacza i pomocnika zawsze wykazują znamiona winy umyślnej. Ponoszą oni solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną przez tego ostatniego szkodę, chociażby nawet żadnej me osiągnęli z tego korzyści. Odpowiedzialność ich ograniczona jest jednak tylko do tej szkody, do której powstania nakłaniali lub pomagali. Skorzystanie ze szkody Osoba, która świadomie skorzystała z wyrządzonej drugiemu szkody, pojawia się dopiero po wyrządzeniu szkody przez sprawcę. Odpowiada więc ona wyłącznie za czyn własny. Ta odpowiedzialność opiera się na winie umyślnej. Chodzić tu będzie nie tylko o czyny niedozwolone powodujące odpowiedzialność sprawcy, ale ponadto także o wyrządzenie szkody czynami bezprawnymi, za które bezpośredni sprawca nie ponosi odpowiedzialności (z braku poczytalności). Klasycznym, aczkolwiek nie jedynym tego przykładem, jest paserstwo.

76. Odpowiedzialność z tytułu nadzoru

Odpowiedzialność sprawującego nadzór Odpowiedzialność ponosi każdy, kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany o nadzoru nad osobą której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, jak również ten, kto wykonuje bez obowiązku ustawowego lub umownego stałą pieczę nad tymi osobami. Odpowiedzialność ta oparta jest na winie osoby zobowiązanej do nadzoru (lub sprawującej nadzór). Jednakże ustawa, chroniąc interesy poszkodowanego, ułatwia mu dochodzenie odszkodowania od osoby zobowiązanej przez ustanowienie dwóch korzystnych dla poszkodowanego domniemań prawnych: 1) co do winy w nadzorze, 2) co do związku przyczynowego między zawinionym zachowaniem się osoby zobowiązanej do nadzoru a szkodą wyrządzoną przez podopiecznego osobie trzeciej. Odpowiedzialność sprawcy Odpowiedzialność, za czyn cudzy, osób zobowiązanych do nadzoru nie zapewni poszkodowanemu naprawienia szkody w następujących trzech przypadkach: 1) jeżeli obalone zostanie domniemanie winy w nadzorze lub domniemanie związku przyczynowego; 2) jeżeli ściągnięcie wierzytelności (odszkodowania) od osoby odpowiedzialnej z tytułu winy w nadzorze jest niemożliwe lub bardzo utrudnione; 3) jeżeli brak jest osób zobowiązanych do nadzoru. W takich przypadkach KC przewiduje opartą na zasadzie słuszności odpowiedzialność bezpośredniego sprawcy, któremu z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie można przypisać winy. Czyn jego musi mieć cechę bezprawności.

77. Culpa in custodiendo

Wina polegająca na uchybieniu w wyborze właściwej osoby, która miała sprawować nadzór. Na mocy art.. 429 KC- ustawodawca obciąża powierzającego czynność odpowiedzialnością jedynie za dokonanie właściwego wyboru wykonawcy. Powierzający czynność powinien dokonać wyboru starannie w trosce o to, aby wykonawca nie wyrządził osobom trzecim szkody przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Odpowiedzialność oparta jest na winie w wyborze. Art. 429 KC konstruuje domniemanie tej winy. Szkoda musi być wyrządzona w funkcjonalnym związku z powierzeniem czynności (przy wykonaniu). Domniemanie winy w wyborze może być obalone, jeżeli wykażemy, że osoba, którą wybraliśmy trudni się daną dziedziną zawodowo (profesjonalista), albo wykazując brak winy w wyborze. W tym przypadku odpowiedzialność powierzającego czynność drugiemu nie zależy od tego, czy wykonawcy tej czynności można przypisać winę wobec osoby trzeciej. O odpowiedzialności wykonawcy względem osoby trzeciej decyduje ogólna zasada winy za czyn własny, a odpowiedzialność wykonawcy względem powierzającego czynność jest z reguły oparta na umowie łączącej te strony.

78. Odpowiedzialność za podwładnego

Art. 430 KC. Odnosi się on do szczególnej sytuacji, w której wykonawca powierzonej czynności występuje w roli podwładnego względem osoby powierzającej jej wykonanie określonej czynności. Osoba ta z kolei zajmuje względem wykonawcy pozycję zwierzchnika. Przez pojęcie zwierzchnictwa (podporządkowania) można rozumieć albo podporządkowanie (szerszy zakres) tylko organizacyjne, albo podległość (węższy zakres) wskazówkom przy wykonywaniu konkretnych czynności. Ustawodawca ustanowił bardzo surową, opartą, na zasadzie ryzyka odpowiedzialność zwierzchnika za szkody wyrządzone przez podwładnego. Zwierzchnik więc odpowiada za wszelkie szkody wyrządzone osobom trzecim przez podwładnego: 1) przy wykonywaniu przez niego powierzonych mu czynności, 2) i z jego winy. Zwierzchnik odpowiada wprawdzie na zasadzie ryzyka, jednakże tylko wtedy, gdy czyn podwładnego wyrządzający szkodę osobie trzeciej jest zawiniony. Jeżeli jednak okaże się, że podwładnemu, który wyrządził szkodę, nie można przypisać winy, bo jest np. niepoczytalny, wówczas poszkodowany może żądać odszkodowania od powierzającego czynność na zasadzie winy w wyborze.

Odpowiedzialność zwierzchnika uzależniona jest od odpowiedzialności bezpośredniego wykonawcy, z reguły obaj ponoszą solidarną odpowiedzialność wobec poszkodowanego. W razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do jej naprawienia jest wyłącznie pracodawca. Wobec pracodawcy pracownik odpowiada tylko do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia.

80. Konstytucyjna zasada wynagrodzenia szkody wyrządzonej niezgodnym z prawem działaniem organu władzy publicznej

Zasada ta, wyrażona w art. 77 ust. 1 Konstytucji RP z 1997 r., stanowi prawo jednostek do odszkodowania i reguluje odpowiedzialność odszkodowawczą organów władzy publicznej za działania niezgodne z prawem, w wyniku, których określony podmiot poniósł szkodę. Kręgiem podmiotów odpowiedzialnych za działania bezprawne objął - oprócz władzy wykonawczej - również władzę sądowniczą i ustawodawczą.

81. Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej za funkcjonowanie władzy publicznej

Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa. Występuje tu zasada ryzyka i odpowiedzialności solidarnej. W pojęciu władzy publicznej mieszczą się także inne instytucje niż państwowe lub samorządowe, o ile wykonują funkcje władzy publicznej w wyniku powierzenia czy przekazania im tych funkcji przez organ władzy państwowej lub samorządowej. Poszkodowanym może być każdy podmiot prawa cywilnego. Podmioty wskazane w art. 417 KC ponoszą odpowiedzialność odszkodowawczą za działanie własne a nie za cudze. Wyrządzona szkoda musi być niezgodna z prawem. Nie jest tu wymagane ustalenie winy w sensie subiektywnym, podmioty ponoszą odpowiedzialność wyłącznie za normalne następstwa działania lub zaniechania, którego szkoda wynikła (adekwatny związek przyczynowy), a naprawienie szkody obejmuje straty- oraz utracone korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć gdyby mu szkody nie wyrządzono. Ponadto poszkodowany może żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w przypadkach wskazanych w ustawie a w szczególności w razie uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia itd.

82. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem aktu normatywnego.

Żądanie naprawienia szkody uzależnione zostało od uprzedniego stwierdzenia tej niezgodności we właściwym postępowaniu ( postępowanie szczególne). Chodzi o stwierdzenie niezgodności aktów normatywnych niższego rzędu z aktami hierarchicznie wyżej usytuowanymi, dopiero po stwierdzenie w szczególnym postępowaniu niezgodności normy wyrażonej w przepisie prawnym z normą hierarchicznie wyższą poszkodowany może dochodzić przed sądem powszechny,, w drodze postępowania cywilnego, naprawienia poniesionej szkody. Do przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej należą dwie ogólne jej postacie - szkoda i związek przyczynowy. Ciężar dowodu tych przesłanek ciąży na poszkodowanym. Przez szkodę rozumiemy stratę, utracone korzyści oraz doznaną krzywdę w przypadkach określonych w ustawie. Związek przyczynowy między szkodą ( krzywdą) a działaniem normy uznanej za niezgodną z normą hierarchicznie wyższą powinien mieć postać normalnego następstwa ( adekwatny związek przyczynowy) - nie wystarczy wykazać potencjalną możliwość uzyskania korzyści, gdyby nie został wydany akt uznany za niezgodny z aktem hierarchicznie wyższym, trzeba wykazać, że w konkretnym przypadku z reguły tak by się stało. Pozwanym powinien być podmiot, który wydał zakwestionowaną normę prawną, w prawie Miejscowym jest nim jednostka samorządu terytorialnego, natomiast za wydanie normy stanowionej przez organy państwowe odpowiada Skarb Państwa (zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną - obowiązkowe, - gdy rozporządzenie/ustawę wydała RM, natomiast, gdy rozporządzenie wydał inny organ konstytucyjnie powołany do tego, czynności procesowe za Skarb Państwa podejmuje ten organ, chociaż Prokuratoria Generalna, z urzędu lub na wniosek może przyjąć zastępstwo procesowe).

83. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji.

Przepis art.. 417 § 2 KC wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą z wyrządzeniem szkody przez wydanie niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, a więc aktów władczych o charakterze indywidualnym, a nie normatywnym. Obejmuje on także przypadki, gdy akt indywidualny został wydany na podstawie aktu normatywnego, ale gdy akt ten był niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. Jeżeli prawomocne orzeczenie sądu lub ostateczna decyzja administracyjna jest niezgodna z prawem z innych przyczyn niż wadliwa podstawa prawna, w oparciu o którą zostały wydane, kompetencja do orzekania o tym należy wyłącznie da sądów. W odniesieniu do ostatecznych decyzji administracyjnych orzekają o tym sady administracyjne i na tej podstawie poszkodowany może żądać odszkodowania przed sądem powszechnym. W odniesieniu do spraw podlegających jurysdykcji sądów powszechnych zagadnienie to zostało uregulowane w kpc, które przewidują skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu. Z reguły chodzi o orzeczenia sadu II instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków nie było i nie jest możliwe. W wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego, wolności konstytucyjnych albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje od orzeczeń sadu I instancji. Skarga nie przysługuje od orzeczeń, od których wniesiono skargę kasacyjną oraz od orzeczeń SN, jednak orzeczenia te traktuje się jak orzeczenia wydane w postępowaniu skargowym. Takie uregulowanie powoduje, że skargę kasacyjną należy obecnie uznać także za „właściwe postępowanie” wymagane przez KC do stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem komplementarne w stosunku do skargi.

84. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem aktu normatywnego.

O zaniechaniu legislacyjnym możemy mówić, wtedy, gdy z przepisu prawa wynika w jakim terminie organ władzy publicznej ma wydać nakazaną ustawę czy rozporządzenie albo akt prawa miejscowego. W razie braku terminu organ jest obowiązany wydać akt niezwłocznie. Może chodzić tylko o akty normatywne określające pozycję prawną osób fizycznych i prawnych. Szkoda wywołana zaniechaniem legislacyjnym powinna być ustalona z uwzględnieniem konkretnej sytuacji podmiotu żądającego odszkodowania, a nie tylko abstrakcyjnej możliwości uzyskania utraconych korzyści. Trzeba rygorystycznie przestrzegać reguły ogólnej, że przesłanką uzyskania odszkodowania i określenia jego rozmiaru jest adekwatny związek przyczynowy.

Dla dochodzenia odszkodowania za zaniechanie legislacyjne art. 417 § 4 kc nie przewiduje przesądu. Niezgodne z prawem zaniechanie legislacyjne stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.

85. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem orzeczenia lub decyzji.

Odpowiedzialność odszkodowawcza organu powołanego do stosowania prawa może więc obejmować sytuacje w których organ był obowiązany do dokonania takiej czynności. Przepis art. 417'§3 KC reguluje skutki prawne wyrządzenia szkody spowodowanej niewydaniem orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa. Chodzi o szkodę spowodowana przewlekłością postępowania sadowego albo administracyjnego. W tym przypadku przesłanką żądania odszkodowania jest stwierdzenie we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem przewlekłości postępowania zarówno sądowego, jak i administracyjnego. Jednakże istnieje możliwość uchylenia tej przesłanki z mocy odrębnej ustawy.

86. Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej na zasadzie słuszności.

KC sięga po odpowiedzialność na zasadzie słuszności, gdy chodzi o łagodzenie szczególnie dotkliwych następstw wyrządzonej szkody, których usunięcie na podstawie przepisów ogólnych nie jest możliwe. Przepis art. 417 ² KC przewiduje naprawienie szkody, która jest następstwem wykonywania władzy publicznej w sposób zgodny z prawem, w sytuacji jednak gdy byłoby niesłuszne, aby skutki wyrządzenia szkody obciążały wyłącznie poszkodowanego. Taka odpowiedzialność oparta jest na zasadzie słuszności. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej, to ochrona udzielana poszkodowanemu jest ograniczona: a) Poszkodowany może żądać odszkodowania nie za każdą szkodę, lecz tylko za szkodna osobie, a nie za szkodę na mieniu. Szkoda na osobie powstaje wskutek uszkodzenia ciała Lu wywołania rozstroju zdrowia ( art. 444 § 1 KC). W takim przypadku poszkodowany może żądać nie tylko naprawienia szkody majątkowej lecz, także zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę ( art. 445 KC).Należy podzielić pogląd o możliwości uzupełniającego stosowania art. 448 KC i dopuścić, aby pokrzywdzony wykonywaniem władzy publicznej mógł alternatywnie żądać zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. B)Poszkodowanemu przysługuje roszczenie o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, istnieje po drugiej stronie obowiązek do spełnienia tych świadczeń. Nie jest ono uzależnione od swobodnego uznania sądu. Art. 417 ² KC in fine stanowi, że roszczenie przysługuje poszkodowanemu tylko wtedy, gdy okoliczności a zwłaszcza niezdolność do pracy lub jego ciężkie położenie materialne wskazują, że wymagają tego względy słuszności. Należy podkreślić, że wspomniane okoliczności nie tylko stanowią konieczną przesłankę uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia, ale mogą także wpłynąć na przyznanie tylko częściowego odszkodowania oraz na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego.

88.Przypadki i cechy odpowiedzialności na zasadzie ryzyka

Zasada ryzyka Opiera się ona na założeniu, że ten, kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił. Odpowiedzialność ta z reguły sięga do granic siły wyższej. Pojęcie to nie zostało bliżej określone w ustawie, a poglądy nauki nie są w tym względzie jednolite. Oscylują one między dwiema skrajnymi koncepcjami: 1)subiektywną w jej świetle za siłę wyższą uważa się zjawiska, którym nie można zapobiec przy dołożeniu nawet nadzwyczajnej staranności; 2)obiektywną, która za kryterium wyróżniające uznaje kwalifikację samego zdarzenia, a nie stopień staranności działającego człowieka. Teoria obiektywna - zwłaszcza przez wprowadzenie kryterium "zewnętrzności" zdarzenia - prowadzi do znacznie węższego zakresu - w porównaniu z teorią subiektywną - pojęcia siły wyższej.

90. Odpowiedzialność za zwierzęta

Odpowiedzialność za zwierzęta ponosi ten, kto je chowa lub nimi się posługuje ( art. 431 § 1 KC). Zgodnie z dominującym poglądem, zwierzę chowa ten, kto przez dłuższy czas sprawuje nad nim pieczę dla własnych niekoniecznie majątkowych potrzeb, dostarczając mu schronienia i utrzymania. Chodzi o zwierzęta domowe, także dzikie, przebywające pod pieczą człowieka, np. w zoo, zwierzyńcach, cyrkach, fermach hodowlanych. Chowający zwierzę nie musi być właścicielem lub mieć inne prawa do niego. Odpowiedzialność ponoszą także osoby ,które dorywczo posługują się zwierzęciem dla własnego celu. Art. 431 § 1 KC nie odnosi się do zwierząt żyjących w stanie wolnym - brak regulacji dot. szkód wyrządzonych przez te zwierzęta. Ustawa Prawo łowieckie- przewiduje, że dzierżawcy, zarządcy obwodów łowieckich, odpowiadają za szkody wyrządzone przez dziki, łosie, jelenie, daniele, sarny w uprawach i płodach rolnych; Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne objęte całoroczną ochroną; Ustawa o ochronie przyrody Skarb Państwa odpowiada za niektóre straty (z wyłączeniem utraconych korzyści ) wyrządzone przez inne zwierzęta: - żubry: odpowiada za szkody wyrządzone w uprawach, płodach rolnych lub gospodarstwie leśnym, - wilki, rysie: za szkody w pogłowiu zwierząt gospodarskich oraz uprawach rolnych, - niedźwiedzie: za szkody w pasiekach, pogłowiu zwierząt gospodarskich oraz uprawach rolnych, - bobrów: za szkody wyrządzone w gospodarstwach rolnych, leśnych, rybackich. Odpowiedzialność ogranicza się do szkód , wynikłych w związku przyczynowym z naturalnymi zachowaniami się zwierzęcia.

91. Odpowiedzialność za wyrzucenie, wylanie, lub spadnięcie przedmiotu.

Ten, kto zajmuje pomieszczenie, odpowiada za szkodę wyrządzoną w następstwie wyrzucenia, wylania, spadnięcia przedmiot z tego pomieszczenia. Chodzi o każdą osobę, która faktycznie włada wyodrębnionym pomieszczeniem - niekoniecznie na podstawie tytułu prawnego. Jeżeli pomieszczenie zajmuje łącznie kilka osób, ich odpowiedzialność jest solidarna ( art. 441 KC). Powstaje wtedy, gdy z pomieszczenia zostało coś wyrzucone, wylane lub spadło a następstwem tego faktu jest uszkodzenie ciała lub szkoda na mieniu innej osoby. Odpowiedzialność dotyczy przechodnia. Brak jednolitych uregulowań dotyczących pomieszczenia niżej położonego. Zajmujący pomieszczenie ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Uzasadnieniem jest ochrona osób trzecich. Od odpowiedzialności tej zajmujący pomieszczenie może się uwolnić jedynie wtedy, gdy wykazana zostanie: siła wyższa - wstrząs podziemny stracił doniczkę; wyłączna wina poszkodowanego - złodziej, wdzierający się po drabinie do cudzego mieszkania, potracił doniczkę, która spadła mu na głowę; wyłączna wina osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec - gdy doniczka spadła na przechodnia.

92. Odpowiedzialność za zawalenie się budowli

Na podstawie art.434 KC za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli. Odpowiedzialność ciąży na samoistnym posiadaczu budowli, tzn. osobie fizycznej lub prawnej, która włada nią jak właściciel (art. 336 KC). Niekoniecznie jest nim samoistny posiadacz gruntu (użytkownik wieczysty). Samoistny posiadacz odpowiada na zasadzie ryzyka za zawalenie się budowli. Zasada ryzyka ograniczona do 2 zdarzeń: 1. do braku utrzymania budowli w należytym stanie; 2. do wad w budowie. Za te 2 zdarzenia odpowiada samoistny ich posiadacz w chwili wypadku. Samoistny posiadacz nie odpowiada w razie wypadków będących następstwem innych okoliczności., np. wypadek spowodowany przez poszkodowanego, osoba trzecia lub wydarzenie mające cechy siły wyższej. Sens zaostrzonej odpowiedzialności z art.434 KC konstruuje domniemanie prawne, że zdarzenia1 i 2: brak utrzymania budowli w należytym stanie, wady w budowie stały się przyczyną zawalenia budowli. Samoistny posiadacz budowli jest zainteresowany obaleniem tego domniemania. Musi wykazać, ze inne zdarzenie było powodem zawalenia budowli. Zarazem to zdarzenie musi pozostawać w adekwatnym związku przyczynowym z zawaleniem się budowli. Na poszkodowanym ciąży ciężar dowodu, ze poniósł szkodę, jakiej wielkości w adekwatnym związku przyczynowym z zawaleniem się budowli.

93. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem przedsiębiorstwa lub zakładu poruszanego za pomocą sił przyrody.

W myśl art. 435 § 1 KC odpowiedzialność ciąży na każdym (os. fizycznej, prawnej), kto prowadzi na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiony w ruch za pomocą sił przyrody. Do zastosowania art.435 KC nie wystarczy, by przedsiębiorstwo lub zakład bezpośrednio wykorzystywał elementarne siły przyrody (np. energię słoneczną, elektryczną, gaz, parę, paliwa). Chodzi o procesy polegające na przetwarzaniu energii elementarnej na pracę lub inne postaci energii, co wymaga użycia maszyn lub innych urządzeń przetwarzających. Konieczne jest aby zakład był wprawiany w ruch przez maszyny lub urządzenia przetwarzające elementarne siły przyrody. ( przedsiębiorstwa wytwórcze, wydobywcze i transportowe ). Analogiczną odpowiedzialność ponoszą osoby prowadzące na własny rachunek przedsiębiorstwa lub zakłady które wytwarzają środki wybuchowe lub posługują się nimi ( art. 435 § 2 KC ). Prowadzący przedsiębiorstwo lub zakład o w\w cechach ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu ( art. 435 KC).

94. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem mechanicznych środków komunikacji.

Na mocy art. 436 KC odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ponosi posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Przepis odnosi się do posiadaczy samoistnych także do posiadaczy zależnych, które sprawują ograniczone władztwo nad rzeczą (art. 336 KC).Odpowiedzialność nie ciąży na dzierżycielach rzeczy, na osobach, które władającymi za kogoś innego (art. 338 KC). Konsekwencją oddania pojazdu do prowadzenia swojemu pracownikowi lub członkowi rodziny będzie solidarna odpowiedzialność posiadacza pojazdu na podstawie artykułu 436 KC oraz kierowcy na podstawie art. 415 KC za szkodę wyrządzoną ruchem tego pojazdu. Posiadaczem samoistnym samochodu jest z reguły właściciel, także złodziej, który na stałe zawładnął pojazdem. Do mechanicznych środków komunikacji, poruszanych za pomocą sił przyrody zalicza się wszelkie pojazdy napędzane własnymi urządzeniami mechanicznymi - bez względu na to, czy są przystosowane do poruszania się na ziemi, na wodzie lub w powietrzu, czy na szynach lub innych stałych przewodach trakcyjnych. Posiadacz mechanicznego środka komunikacji, poruszanego za pomocą sił przyrody, odpowiada za szkody wyrządzone przez ruch tych pojazdów (art. 436 § 1 KC).

95. Okoliczności egzoneracyjne.

Okoliczności egzoneracyjne są w świetle art. 435 i 436 KC takie same i obejmują: a) Siła wyższa Dla wyłączenia odpowiedzialności z art. 435 i 436 KC szkoda musi być następstwem siły wyższej, co oznacza, że brak jest adekwatnego związku przyczynowego między ruchem przedsiębiorstwa lub pojazdu a powstałą szkodą; b) Wina poszkodowanego jest wtedy, gdy nie okazał on należytej troski o swe własne interesy; że nie dołożył staranności, jaką powinien przejawiać człowiek rozważny. Nie można przypisać winy, gdy działał z pobudek altruistycznych, ratując cudze dobro, życie, zdrowie oraz gdy jest niepoczytalny lub psychicznie jeszcze niedorozwinięty (dziecko ). Działanie zawinione poszkodowanego traktuje się w aspekcie adekwatnego związku przyczynowego. Działanie zawinione poszkodowanego to czynnik sprawczy, stanowiący wyłączną przyczynę wypadku; c) Wina osoby trzeciej. Wyrządzenie szkody wyłącznie z winy osoby trzeciej. Są to osoby, za które prowadzący przedsiębiorstwo (zakład) lub posiadacz pojazdu nie ponosi odpowiedzialności. Odpowiedzialność z art. 435, 436 KC obejmuje wszelkie szkody spowodowane wadami fabrycznymi pojazdu lub innego urządzenia mechanicznego, choćby posiadacz nie mógł nich wiedzieć.

96. Obowiązek zapobieżenia szkodzie.

W ramach odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych prawo nakłada obowiązek naprawienia szkody także zobowiązuje do jej zapobieżenia. Z treści art. 439 wynika, że zagrożenie szkodą musi być następstwem zachowania się innej osoby, w szczególności wskutek braku należytego nadzoru nad ruchem kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub zakładu albo nad stanem posiadanego przez nią budynku lub innego urządzenia”. Formuła ta skłania ku przyjęciu koncepcji, że źródłem zagrożenia musi być czyjeś zachowanie ,i to zachowanie obiektywnie bezprawne. Trudno byłoby pogodzić z treścią tego art. Koncepcje, która łączy odpowiedzialność prewencyjną ze wszystkimi stanami faktycznymi uzasadniającymi odszkodowanie - także opartą na zasadzie ryzyka. Zacytowany fragment art. 439 KC nie uzasadnia poglądu, by zachowanie zobowiązanego musiało być zawinione. Zapobieżenie szkodzie to „ środki niezbędne do odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa”. W razie potrzeby osoba zagrożona może domagać się dania odpowiedniego zabezpieczenia, które z reguły powinno polegać na założeniu sumy pieniężnej do depozytu sądowego art. 364 KC.

97. Miarkowanie odszkodowania.

Wielkość należnego odszkodowania dla naprawienia szkody będącej następstwem czynu niedozwolonego ustala się według reguł ogólnych zawartych w art. 361-362 KC. Odstępstwo od tej zasady na obszarze czynów niedozwolonych wprowadza art. 440 KC, wskazując podstawę miarkowania wysokości odszkodowania, jeżeli „ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego". Jest to reguła, która wyraźnie powołuje się na względy słuszności. Każe przy tym mieć na uwadze nie tylko stosunki majątkowe stron, ale i zasady moralne. Z tego względu niedopuszczalne byłoby obniżanie odszkodowania w przypadku, gdy sprawcy szkody można przypisać wysoki stopień winy. Praktyczna doniosłość wspomnianej instytucji jest jednak znikoma, a to z uwagi na ograniczenia podmiotowe wskazane wart. 440 KC. Przepis ten bowiem odnosi się tylko do stosunków między osobami fizycznymi - z wyłączeniem więc stosunków między osobami fizycznymi a osobami prawnymi, gdzie mógłby odgrywać istotną rolę. W :zmienionym ustroju społeczno-politycznym Polski trudno znaleźć dla tak wyznaczonej sfery jego zastosowania jakieś racjonalne uzasadnienie.

98. Współodpowiedzialność deliktowa kilku osób.

Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna. Przesłanki współodpowiedzialności a) zdarzenia, z którym związana jest odpowiedzialność, b) szkody, c) związku przyczynowego. a) Artykuł 441 wymaga. aby kilka osób ponosiło odpowiedzialność z czynów niedozwolonych. Mogą to być osoby współodpowiedzialne za to samo zdarzenie i na tej samej zasadzie prawnej. Jednakże mogą to być także osoby odpowiedzialne na podstawie różnych zasad oraz w związku z różnymi zdarzeniami. b) Rezultatem czynu niedozwolonego lub czynów niedozwolonych jest jedna szkoda (majątkowa lub niemajątkowa). O jedności szkody decyduje jej niepodzielność (szkoda na osobie jest zawsze niepodzielna) lub takiego rodzaju łączne współdziałanie czynników szkodzących, że nie da się wyodrębnić uszczerbku, za który poszczególne osoby byłyby odpowiedzialne. np: Szajka przestępcza przywłaszczyła określoną sumę pieniężną; za zabite przez ruch samochodu zwierzę: (odpowiada posiadacz pojazdu, a ponadto także kierowca, który w wypadku zawinił. c) Między zdarzeniami, z którymi ustawa łączy odpowiedzialność kilku osób, a jedną szkodą musi istnieć adekwatny związek przyczynowy. Brak takiego związku wyłącza odpowiedzialność solidarną za szkodę finalną. Natomiast nie uchyla odpowiedzialności za ewentualną szkodę wyrządzoną w granicach adekwatnego związku przyczynowego. Roszczenia regresowe Jeżeli jeden z dłużników solidarnych naprawił szkodę, przysługuje mu regres w stosunku do pozostałych dłużników odpowiedzialnych za wyrządzoną szkodę. Sposób ustalania wysokości roszczeń regresowych w tych przypadkach został określony w przepisach szczególnych zawartych w art. 441 § 2 i 3 KC, które uchylają w tej mierze zastosowanie ogólnych reguł.

99. Szkoda na osobie i jej rodzaje.

W przeciwieństwie do szkody na mieniu (art. 435 KC), szkoda na osobie obejmuje uszczerbki wynikające z uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, pozbawienia życia, a także naruszenia innych dóbr osobistych człowieka (art. 23 KC). Szkody na osobie łączy ta cecha, że są one w szczególny sposób związane z człowiekiem - także jeszcze nienarodzonym. W myśl bowiem art. 446¹ KC z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem. Odszkodowanie przysługuje osobie bezpośrednio poszkodowanej czynem niedozwolonym, co oznacza, że to właśnie ona jest podmiotem wyłącznie legitymowanym do żądania pokrycia wszelkich szkód na osobie. Dotyczy to także wypadków, gdy koszty leczenia poniosła osoba trzecia, np. rodzice poszkodowanego. System prawny w różny sposób reguluje naprawienie szkody na osobie w zależności od tego, czy przybiera ona postać szkody majątkowej, czy niemajątkowej.

102. Zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę

Według obecnie obowiązującego art. 448 KC pieniężne zadośćuczynienie za doznaną krzywdę sąd może przyznać pokrzywdzonemu w razie naruszenia wszelkich dóbr osobistych. Zadośćuczynienia pieniężnego może żądać każdy, kto bezpośrednio został pokrzywdzony. Z całą pewnością uprawnienie to przysługuje osobom fizycznym. Natomiast pewne wątpliwości pojawiają się w odniesieniu do osób prawnych, które jako twory społeczne nie doznają ujemnych przeżyć psychicznych, podatnych na łagodzenie świadczeniami pieniężnymi. Jednakże mają one dobra osobiste (art. 43 KC), a ich interesy niemajątkowe, polegające w szczególności na dobrej sławie, powinny być w równej mierze chronione, co interesy osób fizycznych. Ponadto zadośćuczynienie pieniężne może podobnie jak u osób fizycznych lub w wyższej jeszcze mierze dopomóc w naprawieniu uszczerbku niemajątkowego. Pokrzywdzonemu służy wprawdzie roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne w razie spełnienia się ustawą określonych przesłanek odpowiedzialności deliktowej. Podstawą do odmowy przyznania zadośćuczynienia mimo spełnienia formalnie określonych przesłanek może być nieznaczny rozmiar krzywdy lub jakieś szczególne okoliczności towarzyszące jej wyrządzeniu, w świetle których przyznanie zadośćuczynienia budziłoby sprzeciw moralny. Wysokość zadośćuczynienia zależy przede wszystkim od wielkości doznanej krzywdy.

103. Przedawnienie roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.” Konstrukcja opiera się na współistnieniu dwóch terminów : 3 i 10 lat - 3-letni termin jest uruchamiany i może biec tylko w granicach terminu 10-letniego, który jest stały, ramowy). TERMIN 3-LETNI decydujący jest moment dowiedzenia się przez poszkodowanego o samej szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Dowiedzenie się o szkodzie - uzyskanie świadomości powstania szkody, rozmiar nie jest istotny (szkoda jest dynamiczna). Czasem bywają niejasne przypadki, gdy szkoda rozszerza się i nie wiadomo czy to ta sama czy nowa szkoda (istotne dla terminu) - dla nowej szkody liczy się nowy termin, odrębnie. Dowiedzenie się o osobie zobowiązanej do naprawienia - do poszkodowanego musi dotrzeć, że szkoda w takich a nie innych okolicznościach, że ktoś odpowiada za szkodę. Musi ustalić tę osobę tak, by było możliwe wytoczenie przeciwko niej powództwa. Jeśli obie te kwestie zostaną rozpatrzone, od tej chwili biegnie termin 3-letni. TERMIN 10-LETNI Termin sztywny (stały), liczony od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (nie dzień, w którym ujawniła się szkoda np. dzień napromieniowania). W ramach tego terminu może płynąć termin 3 letni (jest ruchomy). „Jeśli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dziesięciu od popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.” Termin 10-letni od dnia popełnienia przestępstwa - nie ma znaczenia moment dowiedzenia się przez poszkodowanego o szkodzie. Jak wskazać, że zostało popełnione przestępstwo - na ogół jest to w postępowaniu karnym. Od tego ustalenia zależy zakres ochrony poszkodowanego (nie 3 lata tylko 10 lat).

105. Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia

Zgodnie ze wspomnianymi założeniami instytucji bezpodstawnego wzbogacenia, art. 405 KC wskazuje cztery ogólne przesłanki powstania roszczenia z tego tytułu. Są nimi: Wzbogacenie Polega ono na uzyskaniu jakiejś korzyści majątkowej w dowolnej postaci. Może ono znaleźć wyraz w nabyciu jakichś praw lub powiększeniu ich, na umocowaniu istniejących praw. Korzyści te mogą więc polegać nie tylko na powiększeniu aktywów majątku, ale także na zmniejszeniu jego pasywów lub na oszczędzeniu wydatków. Zubożenie Zubożenie innej osoby musi przybrać postać majątkową, niekoniecznie ograniczoną do ubytku określonych przedmiotów z majątki zubożonego. Może ono polegać także na nieodpłatnym świadczeniu usług przez zubożonego lub na naruszeniu przysługujących mu praw. Pojęciem zubożenia objęte są również utracone korzyści. Nie ulega wątpliwości, że zubożenie może przejawiać się i w wykonaniu cudzego zobowiązania, jeżeli zubożony działał w błędnym przeświadczeniu, że spełnia własne zobowiązanie. Związek między wzbogaceniem a zubożeniem Między zubożeniem jednej osoby a wzbogaceniem drugiej musi istnieć związek, korzyść majątkowa ma być uzyskana „kosztem innej osoby”. Wzbogacenie po jednej stronie, a zubożenie po drugiej stronie — to jedynie współwystępujące zjawiska kauzalnie uzależnione od innych jakichś zdarzeń. Do zdarzeń powodujących z jednej strony zubożenie, a z drugiej strony wzbogacenie należą w szczególności: działanie samego zubożonego; działanie wzbogaconego; działanie osoby trzeciej; zdarzenie niebędące działaniem ludzkim. Bezpodstawność wzbogacenia Wzbogacenie kosztem zubożonego musi nastąpić bez podstawy prawnej. Podstawę prawną przesunięć majątkowych mogą stanowić czynności prawne, decyzje administracyjne lub inne zdarzenia prawne określone w przepisach prawnych (np. w przepisach o czynach niedozwolonych). Jeżeli w tym świet1e przesunięcie jakichś wartości z majątku jednej osoby do majątku innej osoby jest uzasadnione, to nie można na podstawie innych kryteriów (np. moralnych) uznać, że transfer taki nastąpił bezpodstawnie.

106. Świadczenie nienależne

Nienależne świadczenie skonstruowane zostało jako szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia. Wzbogacony uzyskuje w tym przypadku korzyść w następstwie działania zubożonego podjętego przez niego w celu wykonania określonego zobowiązania, a więc zaspokojenia wierzyciela. Świadczenie stanowi element stosunku zobowiązaniowego. Bezpodstawność wzbogacenia polega na tym, iż w rzeczywistości wzbogaconemu nie należy się korzyść otrzymana od zubożonego jako jego świadczenie. Kodeks reguluje te przypadki, wskazując następujące sytuacje, w których zubożonemu przysługuje roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia: Brak zobowiązania Chodzi tu o sytuacje, gdy świadczący w chwili spełniania świadczenia nie był względem odbiorcy w ogóle zobowiązany, albo świadczył ponad swoje zobowiązanie. Był przy tym w błędzie sądząc, że spełnione świadczenie się należy. Np. pomyłkowa wpłata na rachunek bankowy podmiotu, który nie był wierzycielem. Odpadnięcie podstawy prawnej Świadczenie jest nienależne także wówczas, gdy w chwili jego spełnienia miało podstawę prawną, która później odpadła. Np. w razie uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli. Nieosiągnięcie celu świadczenia Zubożony świadczy w tym przypadku na rzecz wzbogaconego w przeświadczeniu, że później, przy współudziale odbiorcy świadczenia, zostanie osiągnięty zamierzony cel, który stworzy podstawę prawną świadczenia, co jednak nie nastąpiło. Np. świadczenie na poczet przyszłego zobowiązania umownego, które jednak nie powstało, ponieważ umowa nie została zawarta. Nieważność czynności prawnej Chodzi tu o przypadki, gdy zubożony świadczył na podstawie zobowiązania wynikającego z nieważnej czynności prawnej. Przez „nieważność” należy rozumieć bezwzględną nieważność czynności prawnej, w której wyrażone zostało zobowiązanie do określonego świadczenia. Nie ma natomiast znaczenia, z jakiego względu czynność prawna jest nieważna.

107. Roszczenie o wydanie wzbogacenia

Przedmiot Zubożony może żądać od wzbogaconego zwrotu korzyści majątkowej, jaką wzbogacony uzyskał kosztem zubożonego. Roszczenie o zwrot mierzone jest zawsze wartością mniejszą, zubożony nie może więc żądać więcej, niż wynosi jego uszczerbek albo korzyść uzyskana przez wzbogaconego. Zwrot korzyści powinien z reguły nastąpić w naturze, a jeżeli przedmiot wzbogacenia został przez wzbogaconego zbyty, utracony lub uszkodzony, powinien on zwrócić wszystko, co uzyskał w zamian za ten przedmiot jako naprawienie szkody. Natomiast, gdyby zwrot w naturze nie był możliwy, wzbogacony powinien zwrócić wartość korzyści wyrażonej w pieniądzach. Wzbogacony może jednak żądać zwrotu nakładów koniecznych poczynionych na przedmiocie wzbogacenia o tyle, o ile nie znalazły one pokrycia w użytku, który z niego osiągnął. Natomiast zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści. Obowiązek wydania korzyści wygasa, jeżeli wzbogacony zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Obowiązek wydania korzyści obejmuje wyłącznie aktualne wzbogacenie. Wzbogacony obowiązany jest zwrócić całą uzyskaną korzyść zawsze wtedy, gdy wyzbywając się jej lub zużywając ją, powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Chwilą miarodajną dla ustalenia rozmiaru bezpodstawnego wzbogacenia jest (ze względu na funkcję jaką pelni), jest moment podniesienia roszczenia o zwrot wzbogacenia. Gdy zwrot wzbogacenia następuje w pieniądzu, należy ponadto uwzględnić jaką wartość ma wzbogacenie według cen w chwili wyrokowania. Trzeba mieć na względzie, iż świadczenia w pieniądzu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nie są sensu stricto świadczeniami pieniężnymi i dlatego nie odnosi się do nich zasada nominalizmu. Podmioty zobowiązane Zobowiązanym do zwrotu jest bezpodstawnie wzbogacony, albo jego następcy pod tytułem ogólnym, w szczególności spadkobiercy. Gdy bezpodstawnie wzbogacony bezpłatnie rozporządził uzyskaną korzyścią na rzecz osoby trzeciej, obowiązek zwrotu przechodzi na tę osobę trzecią, a bezpośrednio wzbogacony zostaje z mego zwolniony. Przedawnienie Roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia ulega przedawnieniu według zasad ogólnych, a więc po upływie 10 lat, lub 3 lat, jeżeli roszczenie związane jest z prowadzeniem działalności gospodarczej. Terminy te liczą się od spełnienia przesłanek roszczenia, np. roszczenie z tytułu nienależytego świadczenia, które ma taki charakter już w chwili jego spełnienia, staje się wymagalne od tej chwili

108. Wzbogacenie nie podlegające zwrotowi

W ściśle określonych w art. 411 KC przypadkach bezpodstawne wzbogacenie uzyskane w postaci nienależnego świadczenia nie podlega zwrotowi, pozostając w majątku wzbogaconego. Do wyjątków tych należą:1. Świadomość braku zobowiązania Nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający je wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, a więc gdy nie działał pod tym względem w błędzie. O świadomości spełniającego świadczenie można mówić nie tylko wtedy, gdy jest mu znany stan faktyczny uzasadniający brak obowiązku świadczenia, ale i wówczas, gdy ma on świadomość tego, że obowiązujące przepisy prawne uzasadniają brak obowiązku świadczenia. 2. Zgodność świadczenia z zasadami współżycia społecznego Nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego, chociaż brak jest podstawy prawnej. Na rzecz zachowania tych świadczeń przez wzbogaconego przemawiają względy moralne, które spełniający świadczenie powinien uznać również wtedy, gdy działał w błędnym przekonaniu, iż ciąży na nim prawny obowiązek świadczenia. 3. Zadośćuczynienie przedawnionemu roszczeniu oraz roszczeniu z gier i zakładów Roszczenia po upływie terminów przedawnienia nie wygasają, lecz nie mogą być przymusowo dochodzone. W konsekwencji zobowiązanie dłużnika nadal istnieje jako zobowiązanie prawne, lecz niezaskarżalne (niezupełne, naturalne). Dłużnik spełnia więc wówczas świadczenie należne i dlatego nie może żądać jego zwrotu, chociażby działał w przekonaniu, że zobowiązanie jego jest zaskarżalne. Jeżeli ktoś przegrał na przyjęciu towarzyskim określoną sumę pieniężną w brydża i ją zaraz wygrywającemu zapłacił mylnie sądząc, że jest to dług zaskarżalny, to następnie nie może żądać jej zwrotu. 4. Spełnienie niewymagalnego świadczenia

W myśl KC, jeżeli ktoś spełnił świadczenie zanim stało się ono wymagalne, nie może żądać jego zwrotu, chociażby błędnie sądził, że termin wymagalności już nadszedł.

109. Świadczenia niegodziwe- pojęcie, skutki prawne.

Świadczenie niegodziwe (art. 412): spełnienie świadczenie pod warunkiem, czy w zamian na czyn zabroniony, świadczenie w celu niegodziwym. Cel niegodziwy- stan rzeczy który narusza powszechnie akceptowane normy lub porządek społeczny. Realizacja takie stanu rzeczy musi być zamierzona choćby jednaj stronie i znana drugiej stronie (co nie zostało wysłowione). Przykłady: najem mieszkania na dom publiczny lub dla grupy przestępczej

-zakup wódki dla rozpijania nieletnich, dostarczanie broni dla celów przestępczych do krajów objętych embargiem. Skutki (409, 412): sąd wydaje konstytutywne orzeczenie o przepadku mienia na rzecz SP. gdy został zużyty lub utracony przepadkowi podlega jego wartość, sąd może też orzec przepadek świadczenia, znikoma szkodliwość społeczna czynu może przesądzić o nie orzekaniu przepadku świadczenia, roszczenie SP przedawnia o wydanie przedmiotu świadczenia przedawnia się po upływie terminu ogólnego 10 lat.

110. Klauzula Rebus sic stantibus

Strony zamierzając umowę dokonują tzw. „milczącego zastrzeżenia”, że wykonają umowę zgodnie z jej treścią tylko wtedy, gdy ogólne przesłanki jej zawarcia nie ulegną w przyszłości zmianie tzw. CLAUSULA REBUS SIC STANTIBUS. Zwrot ten stosowany jest obecnie w szerszym znaczeniu: na określenie wszelkich koncepcji lub rozstrzygnięć ustawowych, zmierzających do modyfikowania zobowiązania z uwagi na nieoczekiwane zmiany stosunków społecznych. Klauzula REBUS SIC STANTIBUS została wprowadzona do KC w 1990 roku i jest to art. 357¹KC. Artykuł ten nie podważa zasady PACTA SUNT SERWANDA, lecz jedynie łagodzi jej ostrość, pozwalając w sytuacjach prawem przewidzianych adaptować zobowiązane do zmienionych stosunków.

111. Miejsce spełnienia świadczenia

Miejsce spełnienia świadczenia określa przede wszystkim treść zobowiązania lub jego właściwość (np. położenie nieruchomości). Dopiero gdy brak jest tego rodzaju wskazań, zastosowanie znajduje względnie wiążąca norma, która tą kwestię reguluje różnie, w zależności od tego, czy przedmiotem zobowiązania jest świadczenie pieniężne, czy świadczenie innego rodzaju. Świadczenia pieniężne powinny być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia , przy czym jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa. W odniesieniu do świadczeń niepieniężnych właściwe jest miejsce zamieszkania lub siedziby dłużnika. Miejsce to może być przez strony inaczej oznaczone. W szczególności, jeżeli wierzyciel wskazał swój rachunek bankowy, a dłużnik dokonał zapłaty w postaci rozliczeń bezgotówkowych na ten rachunek, należy przyjąć, że miejscem wykonania zobowiązania pieniężnego jest siedziba banku prowadzącego rachunek wierzyciela.

112. Termin spełnienia świadczenia

O terminie spełnienia świadczenia decyduje treść lub właściwość zobowiązania. Dopiero, gdy na tej podstawie nie da się ustalić terminu świadczenia, znajduje zastosowanie przepis art. 455 KC, według którego świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Decyzja w tym względzie należy do wierzyciela. Realizuje on ją przez złożenie oświadczenia dłużnikowi, w którym wzywa go do spełnienia świadczenia. Wierzycielowi przysługuje z mocy ustawy uprawnienie do określenia nie tylko terminów ale także wielkości poszczególnych części świadczeń, jeżeli strony zastrzegły w umowie, że spełnienie świadczenia następować będzie częściami, ale nie ustaliły ani ich wielkości, ani terminów wykonania. Jednakże w interesie dłużnika wspomniane uprawnienie wierzyciela ograniczone jest trzema przesłankami: 1) oświadczenie wierzyciela ma być złożone w czasie właściwym — w szczególności więc z dostatecznym wyprzedzeniem, 2) uwzględniać powinno możliwości dłużnika — zwłaszcza jego zaangażowania w wykonywanie innych umów, 3) wierzyciel powinien rozważyć także sposób spełnienia świadczenia — tak, aby jego wykonanie było technicznie możliwe. Do wezwania tego dłużnik powinien się zastosować „niezwłocznie”, to znaczy bez zbędnej zwłoki, ale w okresie pozwalającym na wykonanie danego świadczenia w zwykłym trybie działań. W wyjątkowych sytuacjach, gdy interes wierzyciela jest zagrożony, może on żądać spełnienia świadczenia nawet przed nadejściem terminu zastrzeżonego w treści zobowiązania. Terminy spełnienia świadczenia mogą być zastrzeżone na korzyść: dłużnika, wierzyciela albo obu stron. 1) Zastrzeżenie terminu na korzyść dłużnika ma takie znaczenie, że dłużnik jest uprawniony do wcześniejszego świadczenia, natomiast wierzyciel nie może domagać się tego świadczenia przed upływem terminu. 2) Jeżeli termin zastrzeżony został na rzecz wierzyciela, wówczas nie ma on obowiązku przyjąć świadczenia wcześniej, natomiast sam może żądać wykonania go przed nadejściem terminu. 3) Jeżeli termin zastrzeżony został na korzyść obu stron, wówczas przed jego nadejściem ani dłużnik nie może spełnić świadczenia, ani wierzyciel nie może żądać jego spełnienia.

113. Zasady wykonania świadczeń wzajemnych.

1. Jednoczesność świadczeń W stosunkach zobowiązaniowych wynikających z umów wzajemnych każda ze stron zobowiązana jest do spełnienia świadczenia na rzecz drugiej strony. Między tymi świadczeniami istnieje związek polegający na tym, że świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony. Świadczenia te powinny być spełnione jednocześnie. Rozwiązanie takie jest najpewniejszym i wypróbowanym sposobem zabezpieczenia interesów stron i sprzyja szybkiemu osiągnięciu zamierzonych przez nie celów. Chodzi tu więc o tzw. świadczenie z ręki do ręki; np. wręczenie rzeczy za zapłatą ceny. W konsekwencji każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem swojego świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia. 2. Świadczenie wcześniejsze Norma wyznaczająca obowiązek jednoczesnego spełnienia świadczeń wzajemnych ma charakter względnie wiążący. Znajduje ona zastosowanie dopiero wtedy, gdy ani treść umowy, ani orzeczenie organu orzekającego, ani też decyzja kompetentnego organu administracyjnego nie wskaże, iż jedna ze stron zobowiązana jest do świadczenia wcześniejszego. W stosunkach zobowiązaniowych trwałych, gdzie jedna strona zobowiązana jest do świadczenia ciągłego, a druga do świadczenia jednorazowego lub okresowego, z natury rzeczy, świadczenia te nie mogą być wykonane jednocześnie. W przypadkach gdy jedno ze świadczeń wzajemnych ma być wykonane wcześniej niż drugie, strona zobowiązana do spełnienia wcześniejszego świadczenia narażona jest na ryzyko, że nie otrzyma następnie świadczenia wzajemnego, mającego być odpowiednikiem jej świadczenia. Jeżeli to ryzyko przybierze kształt realnego niebezpieczeństwa, ponieważ spełnienie świadczenia późniejszego jest wątpliwe z uwagi na stan majątkowy dłużnika, strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego spełnieniem. Zły stan majątkowy polega na ogólnym braku w majątku dłużnika dostatecznej ilości aktywów potrzebnych do spełnienia świadczenia bądź braku określonych składników majątku, jakie są niezbędne do należytego spełnienia świadczenia pieniężnego. Jest to więc pojęcie o szerszym zakresie niż niewypłacalność dłużnika.

114. dowody spełnienia świadczenia

Dłużnik spełniając świadczenie może żądać od wierzyciela pokwitowania. Wyraża ono ujęte w formie pisemnej oświadczenie wierzyciela lub upoważnionej przez niego osoby, że dłużnik spełnił świadczenie. Dłużnik, gdy ma w tym interes, może żądać wystawienia pokwitowania w szczególnej formie. Jeżeli nie umówiono się inaczej, jest on zobowiązany ponieść koszty sporządzenia takiego pokwitowania. Pokwitowanie stanowi nie tylko dowód wykonania świadczenia głównego określonego w jego treści, ale ponadto łączy się z nim domniemanie prawne, że spełnione zostało również świadczenie okresowe wymagalne wcześniej, oraz, że dłużnik uiścił także należności uboczne, w szczególności odsetki. Jeżeli dłużnik spełnił świadczenie do rąk osoby, która okazuje pokwitowanie wystawione przez wierzyciela, wówczas uznaje się tę osobę za upoważnioną do odbioru świadczenia, chyba że dłużnik działał w złej wierze, a więc wiedział, że tak nie jest, lub gdy zastrzeżono w treści zobowiązania, iż świadczenie ma nastąpić do rąk własnych wierzyciela.

115. Przesłanki odpowiedzialności ex contractu

System prawny łączy z naruszeniem zobowiązania odpowiedzialność odszkodowawczą dłużnika, określaną w języku prawniczym mianem odpowiedzialności kontraktowej. Jak w każdej odpowiedzialności odszkodowawczej, tak i w tym przypadku przesłankami jej są: 1) zdarzenie, z którym system prawny wiąże czyjąś odpowiedzialność; 2) związek przyczynowy między tym zdarzeniem a 3) powstałą szkodą. Dwie ostatnie przesłanki są wspólne dla odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej. Odpowiedzialność kontraktowa obejmuje tylko szkody majątkowe. Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę może być przyznane wyłącznie w przypadkach określonych w ustawie, która łączy je z odpowiedzialnością deliktową. Rekompensata obejmuje jedynie szkody bezpośrednio poniesione przez samego pokrzywdzonego, a nie szkody pośrednie doznane przez inne osoby. Dłużnik odpowiada zarówno za stratę, jak i za utracone przez wierzyciela korzyści. Na straty składa się przede wszystkim wartość utraconego przez wierzyciela świadczenia (najczęściej pomniejszona w umowach wzajemnych o niewykonanie własnego świadczenia wierzyciela) lub zmniejszona wartość świadczenia, wynikająca z nienależytego jego spełnienia. Ponadto mogą tu wchodzić w rachubę wydatki poniesione dla zrekompensowania szkody oraz tzw. szkody następcze, stanowiące rezultat niewłaściwego wykonania zobowiązania — zwłaszcza złej jakości przedmiotu świadczenia. Przy uwzględnianiu utraconych korzyści trzeba mieć na uwadze, czy istnieje dostatecznie wysoki stopień prawdopodobieństwa uzyskania spodziewanych korzyści. Sama szansa osiągnięcia zysku nie wystarczy do wykazania zasadności roszczenia odszkodowawczego. Typowy przykład stanowi utrata korzyści z dalszej umowy, jaką zrealizowałby wierzyciel, gdyby dłużnik należycie wykonał swoje zobowiązanie. Utracone korzyści mogą także być rezultatem pozbawienia wierzyciela pożytków z rzeczy lub tzw. szkody następczej.

116. Okoliczności, za które odpowiada dłużnik ex contractu

Dłużnik odpowiada z reguły za każdą winę. Mimo to dla pewnych szczególnych przypadków, także na obszarze odpowiedzialności kontraktowej, dokonuje się gradacji winy. Najwyższym stopniem winy jest wina umyślna. Wina umyślna polega na tym, że albo dłużnik chce naruszyć ciążące na nim obowiązki powinnego zachowania (dolus directus), albo przewidując możliwość takiego naruszenia na to się godzi (dolus eventualis). Wszystkie postacie winy nieumyślnej określa się w prawie cywilnym mianem niedbalstwa. Niedbalstwo można zarzucić temu, kto nie dochował należytej staranności w sytuacji, gdy powinien i zarazem mógł zachować się prawidłowo. Samo już jednak podjęcie się przez dłużnika działań przerastających jego kwalifikacje lub siły nosi zawsze znamiona winy. W obrębie niedbalstwa wyróżnia się z kolei rażące niedbalstwo. Jest to znaczne odchylenie się od wzorca należnego zachowania się dłużnika. Szereg przepisów prawnych regulujących szczególne stosunki zobowiązaniowe łagodzą odpowiedzialność dłużnika wiążąc ją tylko z winą umyślną lub rażącym niedbalstwem, najczęściej wymieniając łącznie obie te postacie winy. Niekiedy zaostrzają tę odpowiedzialność rozszerzając ją na tzw. przypadek (casus mixtus). Same strony mogą w umowie rozszerzyć zakres okoliczności, za które dłużnik nie będzie odpowiadał. W szczególności dłużnik może przejąć odpowiedzialność za zwykłe niedbalstwo w przypadkach, gdy ustawa ogranicza jego odpowiedzialność do winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa, albo w ogóle może wyjść poza zasadę winy. Strony mogą złagodzić odpowiedzialność dłużnika, postanawiając np. że dłużnik będzie odpowiadał jedynie za winę umyślną lub za rażące niedbalstwo w przypadkach, gdy zgodnie z regułą ogólną, odpowiada on za każdą winę. Jednakże niedopuszczalne jest uchylenie odpowiedzialności dłużnika za winę umyślną. Przesłankę odpowiedzialności kontraktowej stanowi poczytalność dłużnika, jeżeli jego odpowiedzialność opiera się na winie.

117. Opóźnienie a zwłoka

Niedotrzymanie terminu spełnienia świadczenia, czyli opóźnienie, może nastąpić wskutek okoliczności: 1) za które dłużnik ponosi odpowiedzialność — w szczególności więc za winę własną lub osób wskazanych w KC; sytuację taką Kodeks cywilny określa mianem zwłoki dłużnika (art. 476); 2) za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, kiedy to nazwa „opóźnienie” opatrywana jest często dodatkowymi omówieniami, takimi jak „zwykłe”, „proste”, sensu stricto, ponieważ Kodeks używa wyrazu „opóźnienie” na oznaczenie wszelkich postaci niewykonania świadczenia w terminie. Następstwa zwykłego opóźnienia Wierzyciel może zgodnie z ogólnymi zasadami domagać się ich wykonania, lecz nie ma z tego tytułu roszczeń odszkodowawczych. Natomiast, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, obowiązany jest zapłacić wierzycielowi odsetki za czas opóźnienia, chociażby wierzyciel nie poniósł żadnej z tego powodu szkody. Wierzyciel może domagać się odsetek ustawowych, a wyższych wtedy tylko, gdy zostały one przez strony ustalone. Następstwa zwłoki a) Zgodnie z regułami ogólnymi, wierzyciel może domagać się od dłużnika spełnienia świadczenia, tak jak zostało ono określone w treści zobowiązania. b) Natomiast swoiste następstwa prawne zwłoki — jako naruszenia zobowiązania wskutek okoliczności, za które dłużnik odpowiada — polegają przede wszystkim na zastosowaniu zasady, według której wierzyciel może domagać się naprawienia wynikłej dla niego stąd szkody. Jeżeli domaga się on spełnienia świadczenia, to odszkodowanie należy mu się tylko za szkodę wynikłą z nieterminowego wykonania zobowiązania. Jeżeli jednak wskutek zwłoki świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, to może go nie przyjąć i żądać wówczas naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Nieprzyjęcie świadczenia należy uznać za oświadczenie woli wierzyciela o charakterze prawo kształtującym, na mocy którego następuje zmiana przedmiotu świadczenia z pierwotnego na odszkodowanie. c) Konsekwencja zwłoki wyraża się w tym, że wierzycielowi przysługuje uprawnienie do wykonania zastępczego w razie niewykonania w trzech wskazanych niżej sytuacjach: 1) gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone co do gatunku, wierzyciel może nabyć na koszt dłużnika taką samą ilość rzeczy tego samego rodzaju albo może żądać od dłużnika ich wartości. Dla realizacji tego uprawnienia wierzyciel nie musi uzyskać decyzji sądowej; 2) gdy świadczenie polega na czynieniu tego rodzaju, że nie wymaga ono osobistego działania dłużnika, wierzyciel może żądać w takim przypadku upoważnienia przez sąd do wykonania należnej czynności na koszt dłużnika. Zastrzeżona tu kontrola sądu ma na względzie ochronę interesu dłużnika. SN uznał niedopuszczalność zastosowania wykonania zastępczego, jeżeli przyjmujący zamówienie nie usunął skutecznie wad dzieła w wyznaczonym terminie. 3) gdy świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może żądać upoważnienia sądu do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił, przy czym w przypadkach nagłych uprawniony jest do takiego działania nawet bez upoważnienia sądu.

118. Skutki prawne zwłoki dłużnika

a) Zgodnie z regułami ogólnymi, wierzyciel może domagać się od dłużnika spełnienia świadczenia, tak jak zostało ono określone w treści zobowiązania. b) Natomiast swoiste następstwa prawne zwłoki — jako naruszenia zobowiązania wskutek okoliczności, za które dłużnik odpowiada — polegają przede wszystkim na zastosowaniu zasady, według której wierzyciel może domagać się naprawienia wynikłej dla niego stąd szkody. Jeżeli domaga się on spełnienia świadczenia, to odszkodowanie należy mu się tylko za szkodę wynikłą z nieterminowego wykonania zobowiązania. Jeżeli jednak wskutek zwłoki świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, to może go nie przyjąć i żądać wówczas naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Nieprzyjęcie świadczenia należy uznać za oświadczenie woli wierzyciela o charakterze prawo kształtującym, na mocy którego następuje zmiana przedmiotu świadczenia z pierwotnego na odszkodowanie. c) Konsekwencja zwłoki wyraża się w tym, że wierzycielowi przysługuje uprawnienie do wykonania zastępczego w razie niewykonania w trzech wskazanych niżej sytuacjach: 1) gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone co do gatunku, wierzyciel może nabyć na koszt dłużnika taką samą ilość rzeczy tego samego rodzaju albo może żądać od dłużnika ich wartości. Dla realizacji tego uprawnienia wierzyciel nie musi uzyskać decyzji sądowej; 2) gdy świadczenie polega na czynieniu tego rodzaju, że nie wymaga ono osobistego działania dłużnika, wierzyciel może żądać w takim przypadku upoważnienia przez sąd do wykonania należnej czynności na koszt dłużnika. Zastrzeżona tu kontrola sądu ma na względzie ochronę interesu dłużnika. SN uznał niedopuszczalność zastosowania wykonania zastępczego, jeżeli przyjmujący zamówienie nie usunął skutecznie wad dzieła w wyznaczonym terminie. 3) gdy świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może żądać upoważnienia sądu do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił, przy czym w przypadkach nagłych uprawniony jest do takiego działania nawet bez upoważnienia sądu.

119. Ius retentionis - prawo zatrzymania

Prawo zatrzymania (ius retentionis) polega na tym, że osoba zobowiązana do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać do czasu zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej. Jednakże nie przysługuje ono, gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego, albo gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych. W sytuacjach tych ustawodawca uznał, że interes wierzyciela przemawiający za wydaniem rzeczy jest silniejszy niż interes dłużnika w uzyskaniu zaspokojenia lub zabezpieczenia jego roszczeń związanych z rzecz. Prawo zatrzymania gaśnie wtedy, gdy wierzyciel dokonał tych czynności.

120. Zwłoka wierzyciela - pojęcie i skutki prawne

Wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu: 1) albo uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego faktycznie, a nie tylko słownie, świadczenia, 2) albo odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, 3) albo oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie. Skutki Zwłoka wierzyciela nie zwalnia dłużnika z obowiązku spełnienia świadczenia i nie powoduje tym samym zgaśnięcia zobowiązania. Natomiast interes dłużnika doznaje ochrony w trojaki sposób. 1) Może on złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego, co jest dogodne dla niego z tego względu, że zwalnia go z obowiązku pieczy nad tym przedmiotem. 2) Może żądać od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Np. kosztów transportu rzeczy nieodebranych. 3) Niespełnienie w terminie świadczenia wskutek zwłoki wierzyciela powoduje uchylenie ujemnych dla dłużnika konsekwencji nie tylko związanych ze zwłoką, ale nawet z opóźnieniem dłużnika. W szczególności więc dłużnik nie jest odpowiedzialny za wynikłą stąd dla wierzyciela szkodę oraz nie obciąża go obowiązek płacenia odsetek za opóźnienie. Nie dotyczy to jednak odsetek za korzystanie z pieniędzy wierzyciela. Dla zwolnienia się z tego obowiązku dłużnik musiałby złożyć pieniądze do depozytu sądowego. Natomiast nadal ciąży na nim odpowiedzialność za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy, chyba że złoży przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

121. Zadatek

Przez zadatek rozumie się pewną sumę pieniężną lub rzecz daną przy zawarciu umowy. Strony mogą postanowić, że jest to zaliczka na poczet przyszłego świadczenia albo kaucja zabezpieczająca wierzytelność. Zadatek może być również na mocy zwyczaju uznany za znak zawarcia umowy. Zadatek to swoisty element czynności prawnej, o charakterze realnym, który wywołuje zespół określonych następstw prawnych. Wysokość zadatku nie jest obojętna dla kwalifikowania czynności prawnej. Suma wręczana tytułem zadatku stanowi zazwyczaj niewielki ułamek świadczenia pieniężnego, należnego z umowy. Trzeba jednak przychylić się do poglądu o dopuszczalności zastrzeżenia w umowie zadatku o wartości znaczącej, w stosunku do wielkości umówionego świadczenia. Wysokie zadatki mogą być treścią oświadczeń woli stron. Ich dopuszczalną wielkość wyznaczą granice swobody kontraktowej. Zastrzeżenie zadatku przewyższającego wartość należnego świadczenia można uznać za sprzeczne z naturą tego zobowiązania (właściwościami stosunku) i tym samym niedopuszczalne na podstawie art. 58 KC. Natomiast zadatek w wysokości niższej lub równej wartości świadczenia nie narusza granic, wyznaczonych jego funkcją. Możliwe jest podniesienie zarzutu nadużycia prawa, zwłaszcza w przypadku rażącej dysproporcji między wysokością zadatku a poniesioną szkodą. Skutki Szczególna rola zadatku ujawnia się w razie niewykonania umowy z powodu okoliczności, za które dłużnik ponosi wyłączną odpowiedzialność. W przypadku takim wierzyciel może bez wyznaczania terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli go sam dał, może żądać sumy dwukrotnie wyższej i to bez względu na to, czy poniósł szkodę i w jakiej wysokości. Roszczenie to ulega 10-letniemu przedawnieniu . Wierzyciel nie musi jednak korzystać z przysługującego mu prawa do odstąpienia od umowy i zachowania lub zapłaty zadatku, lecz może obstawać przy umowie, domagając się jej wykonania według reguł ogólnych. Stosownie do tego, dłużnikowi nie przysługuje prawo do zwolnienia się z zobowiązania przez rezygnację z przedmiotów danych tytułem zadatku. Zastrzeżenie zadatku pozwala więc łatwiej i skuteczniej stosować represję wobec dłużnika, który bezpodstawnie nie wykonuje zobowiązania. Zastrzeżenie to umacnia sytuację prawną wierzyciela, stanowiąc dla dłużnika silny bodziec do wykonania umowy.

122. Umowne prawo odstąpienia

Umowa prawidłowo zawarta w zasadzie nie może być z mocy decyzji jednej strony rozwiązana — poza przypadkami wyraźnie przez ustawę przewidzianymi. Celem złagodzenia tego rygoru, ustawa zezwala im na zastrzeżenie prawa odstąpienia. Prawo to polega na tym, że — stosownie do treści dokonanego zastrzeżenia — jedna albo każda ze stron umowy może od niej odstąpić bez konieczności uzasadniania tej decyzji. Tego rodzaju zastrzeżenie w istotny sposób osłabia łączący strony węzeł umowny, stwarzając zarazem stan niepewności co do tego, czy umowa utrzyma się. KC wymaga, aby w zastrzeżeniu o umownym prawie odstąpienia podany był termin, w ciągu którego uprawniony może odstąpić od umowy. Niespełnienie tego wymagania ustawy powoduje nieważność zastrzeżenia umownego. Strony mogą jednak zastrzec także, że prawo do odstąpienia przysługiwać będzie stronie lub obu stronom, jeżeli spełni się określone w umowie zdarzenie przyszłe i niepewne (warunek).

Prawo do odstąpienia ma charakter kształtujący. Uprawniony wykonuje je w ten sposób, że składa odpowiednie oświadczenie woli drugiej stronie. Skutki W razie wykonania prawa do odstąpienia umowę uważa się za niezawartą. Następuje więc zniesienie skutków prawnych z mocą wsteczną (ex tunc). Ponieważ uprawniony może od umowy odstąpić również po całkowitym lub częściowym jej wykonaniu, jeżeli oczywiście nie minął jeszcze zastrzeżony do odstąpienia termin, KC nakazuje stronom zwrócić to wszystko, co sobie świadczyły i to w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Ponadto za korzystanie z rzeczy należy się odpowiednie wynagrodzenie, podobnie jak i za świadczone usługi, które, nie mogą być zwrócone w naturze. Odstępne Szczególnym rodzajem umownego prawa odstąpienia jest odstępne (art. 396 KC). W zastrzeżeniu tym strony uzależniają prawo do odstąpienia od zapłaty określonej sumy pieniężnej, co łagodzi osłabienie umowy wynikające z zastrzeżenia prawa odstąpienia. Gwoli ochrony interesów strony przeciwnej oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.

123. Odstępne

Szczególnym rodzajem umownego prawa odstąpienia jest odstępne (art. 396 KC). W zastrzeżeniu tym strony uzależniają prawo do odstąpienia od zapłaty określonej sumy pieniężnej, co łagodzi osłabienie umowy wynikające z zastrzeżenia prawa odstąpienia. Gwoli ochrony interesów strony przeciwnej oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego. Ze względu na to, że odstępne stanowi szczególny rodzaj umownego prawa odstąpienia, stosuje się do niego wszystkie postanowienia art. 395 KC. Dotyczy to zwłaszcza konieczności zastrzeżenia terminu do wykonania prawa odstąpienia, sposobu odstąpienia i wynikających stąd skutków prawnych.

124. Kara umowna

Kara umowna zastępuje odszkodowanie przewidziane w razie niedopełnienia zobowiązania i dlatego dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. Jako surogat odszkodowania należy się ona tylko wtedy, gdy dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Nie jest więc zobowiązany do zapłaty kary umownej, gdy szkoda powstała z przypadku (zdarzenia losowego), a tym bardziej z siły wyższe. Zastrzeżenie kary umownej jest dla wierzyciela korzystne z tego względu, że zwalnia go z konieczności wykazywania istnienia i wysokości szkody, który to dowód ciąży na nim w myśl ogólnych zasad prawa odszkodowawczego. Dzięki temu zastrzeżenie kary umownej umacnia pozycję wierzyciela i przyczynia się do realnego wykonania zobowiązania przez dłużnika, ułatwiając zastosowanie wobec niego sankcji odszkodowawczej. Zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody. Dowód braku szkody zwalnia dłużnika z obowiązku zapłaty kary umownej. SN wyraził pogląd, że w żądaniu dłużnika nieuwzględnienia roszczenia o zapłatę kary umownej mieści się również żądanie zmniejszenia tej kary. Uznanie kary umownej za rażąco wygórowaną i w konsekwencji jej miarkowanie może nastąpić z uwzględnieniem przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody.

125. Datio In solutum - świadczenie w miejsce wykonania

Zobowiązanie wygasa, gdy dłużnik w celu zwolnienia się z niego spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie od pierwotnie ustalonego (tzw. datio in solutum; art. 453 KC). Zdarzenie to obejmuje dwa elementy: 1) umowę między dłużnikiem a wierzycielem co do zmiany przedmiotu świadczenia, 2) faktyczne spełnienie nowego świadczenia. Wydanie weksla nie jest wykonaniem świadczenia, lecz zobowiązaniem się do jego spełnienia. Jeżeli przedmiotem nowego świadczenia jest rzecz, która ma wady, dłużnik odpowiada za nie według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. W przypadku takim wierzyciel nie może więc żądać pierwotnego świadczenia, które w rezultacie datio in solutum definitywnie wygasło.

126. Novatio - odnowienie

Odnowienie jest to umowa zawarta między wierzycielem a dłużnikiem, w której strony postanawiają, że dotychczasowe zobowiązanie zostaje umorzone w związku z powstaniem nowego stosunku zobowiązaniowego. Ten nowy stosunek zobowiązaniowy powinien różnić się od dawnego: 1) innym świadczeniem, lecz już nie samym tylko zmienionym sposobem jego wykonania (np. miejscem), 2) inną podstawą prawną nawet przy niezmienionym świadczeniu dawnym. Umowa nowacji prowadzi do umorzenia dotychczasowego zobowiązania, lecz skutek ten nie następuje przez spełnienie świadczenia, lecz przez zaciągnięcie nowego zobowiązania. Związek nowego z dawnym zobowiązaniem Związek między dawnym a nowym zobowiązaniem stanowi cechę konstytutywną nowacji. Przy zawieraniu umowy nowacyjnej strony powinny jasno wyrazić, że nowe zobowiązanie powstało w celu umorzenia dawnego (tzw. animus novandi, to znaczy zamiar umorzenia dotychczasowego zobowiązania przez zaciągnięcie nowego zobowiązania). Nowacja nie wymaga zachowania formy szczególnej, chyba że właściwe przepisy ją przewidują dla tego zobowiązania, które ma powstać w wyniku nowacji (np. dla zobowiązania o przeniesienie własności nieruchomości). Przesłanką powstania nowego zobowiązania jest ważne istnienie dawnego zobowiązania. Może to być nawet zobowiązanie niezupełne, w szczególności obejmujące roszczenie już przedawnione. Skutki Wskutek odnowienia nie tylko wygasa dotychczasowe zobowiązanie, ale również związane z nim prawa akcesoryjne, jak zwłaszcza poręczenie, zastaw lub hipoteka. Jednakże mogą one być utrzymane w celu zabezpieczenia nowego zobowiązania, jeżeli poręczyciel lub osoba trzecia zgodzą się na to. Odnowienie dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia pozostałych współdłużników, chyba że wierzyciel zastrzegł, iż zachowuje przeciwko nim swe prawa. Z reguły nie ma powodu, aby odpowiadali oni za nowe zobowiązanie. Skutki nowacji może także wywołać umowa zawarta między wierzycielem a osobą trzecią, która zaciąga nowe zobowiązanie na miejsce dawnego. W przypadku takim nowacja jest więc połączona ze zmianą dłużnika. Pogląd ten opiera się na założeniu, że skoro osoba trzecia może zwolnić dłużnika przez spełnienie świadczenia, to może również zwolnić go przez nowację. Dłużnik powinien na taką nowację wyrazić zgodę, ponieważ osoba trzecia nie może sama decydować o zwolnieniu go z długu.

127. Compensatio - potrącenie

Potrącenie — zwane także kompensacją — polega na umorzeniu dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności w następstwie złożenia oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi. Terminów „potrącenia” lub „kompensacji” używa się także na określenie różnych postaci pomniejszenia wysokości świadczenia — niepolegających na przeciwstawianiu sobie dwóch wierzytelności. Uchyla ona konieczność realnego wykonania świadczeń przez obie strony; zostają one zaspokojone przez zwolnienie każdej z nich z obowiązku świadczenia na rzecz drugiej strony. Ponadto potrącenie pełni funkcję egzekucji świadczenia, i to bez udziału sądu i organów egzekucyjnych. Przesłanki Potrącenie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy spełnione zostają następujące cztery przesłanki: a) Dwie osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami. b) Przedmiotem świadczeń obu stron są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku. Wierzyciel powinien otrzymać takie świadczenie, jakie mu się należało, a nie innego rodzaju. Przesłanka ta z reguły eliminuje z kręgu dopuszczalnych potrąceń wierzytelności wynikające z umów wzajemnych, ponieważ ich sens społeczny polega właśnie na wymianie dóbr niejednorodnych. Również wierzytelności opiewające na różne waluty mogą być potrącane, ponieważ mają one charakter pieniądza. c) Obie wierzytelności są wymagalne, a więc musiały już upłynąć terminy ich spełnienia. Jednakże odroczenie wykonania zobowiązania udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela nie wyłącza dopuszczalności potrącenia. d) Wierzytelność osoby, która dokonuje potrącenia, jest zaskarżalna. Ktoś, komu przysługuje zaskarżalna wierzytelność, może potrącić ją ze skierowaną przeciwko niemu wierzytelnością niezaskarżalną, ponieważ działanie takie nie tylko nie narusza interesu drugiej strony, ale jest wręcz dla niej korzystne, jeśli się weźmie pod uwagę fakt, że nie ma ona szans realizacji swojego prawa za pomocą przymusu państwowego. Wyjątek od tej reguły przewiduje art. 502 KC dla wierzytelności przedawnionej, którą można przedstawić do potrącenia, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.

128. Złożenie co depozytu sądowego

Tryb Postępowanie w tych sprawach toczy się w drodze postępowania nieprocesowego. Do depozytu dłużnik może złożyć pieniądze, kosztowności, książeczki oszczędnościowe, dokumenty, a także inne rzeczy. Jeżeli jednak przechowywanie tych innych rzeczy pociągnęłoby za sobą znaczne trudności lub koszty albo powodowało obniżenie ich wartości, sąd na wniosek dłużnika postanowi sprzedać je, a sumę stąd uzyskaną złożyć do depozytu sądowego. Przedmioty przechowywane są we właściwym sądzie, banku albo w innym miejscu wyznaczonym przez sąd i pod opieką ustanowionego dozorcy. Skutki Złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia. W szczególności więc dłużnik pozwany o spełnienie świadczenia może odesłać wierzyciela do depozytu sądowego po odbiór złożonego tam przedmiotu świadczenia, a przy zobowiązaniach wzajemnych sam może domagać się należnego mu świadczenia. Ustaje jego obowiązek troski o rzeczy, obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie świadczenia pieniężnego oraz przechodzi na wierzyciela ryzyko przypadkowej utraty rzeczy. Nie mogą być również realizowane prawa akcesoryjne, zabezpieczające wierzytelność (poręczenie, zastaw).

129. Zwolnienie z długu

Oświadczenie wierzyciela w tym względzie wymaga przyjęcia przez dłużnika. Dzięki takiej konstrukcji ustawa zapewnia dłużnikowi udział również w takich czynnościach prawnych, które prowadzą do korzystnych dla niego skutków prawnych. Jest nim niewątpliwie wygaśnięcie zobowiązania, bez konieczności spełnienia świadczenia lub jego surogatu. Umowa o zwolnienie z długu niekoniecznie ma nieodpłatny charakter. Strony mogą się również umówić, że zwolnienie z długu nastąpi odpłatnie. Umowa ta nie wymaga zachowania formy szczególnej. Jako nieformalna może być zawarta także per facta conciudentia. Ma ona charakter rozporządzający, w wyniku czego wraz z jej zawarciem, ze skutkiem na przyszłość ex nunc, gaśnie dług. Jednakże może przybrać również charakter tylko zobowiązaniowy, wymagający dopiero wykonania przez czynność rozporządzającą. W takim przypadku, gdy jest to umowa nieodpłatna, wierzyciel powinien złożyć swoje oświadczenie woli w formie aktu notarialnego. Dominujący pogląd uznaje umowę o zwolnienie z długu za czynność kauzalną.

130. Cesja - pojęcie, skutki prawne

Przelew wierzytelności (cesja) jest umową zawieraną przez dotychczasowego wierzyciela (cedenta) z osoba trzecią (cesjonariuszem), na mocy której cesjonariusz nabywa od cedenta przysługującą mu wierzytelność. Ze względu na skutek prawny cesja należy do czynności prawnych rozporządzających, albowiem przenosi prawo podmiotowe (wierzytelność) z jednego podmiotu na inny podmiot. Skutek wobec wierzyciela. Przelew powoduje ten skutek, że cedent przestaje być wierzycielem, a staje się nim cesjonariusz. Nabywa on wierzytelność w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili dokonania przelewu. Wraz z wierzytelnością

przechodzą na cesjonariusza wszelkie związane z nią prawa. Na cesjonariusza przechodzą także wszelkie zabezpieczenia wierzytelności. Służą mu również roszczenia o zaległe odsetki. Brak wierzytelności czyni umowę o przelew prawnie nieskuteczną. Natomiast cesjonariusz może korzystać z ochrony dobrej wiary na podstawie art. regulującego skutki pozornej czynności prawnej wobec osób trzecich. Jeżeli cedent przelał wierzytelność, która mu nie przysługuje lub przysługuje w mniejszym zakresie, ponosi za to odpowiedzialność wobec cesjonariusza. Chodzi tu o odpowiedzialność za wady prawne cedowanej wierzytelności. Cedent nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika, chyba że ją na siebie przyjął. Skutek wobec dłużnika Sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie w następstwie cesji, z tym tylko zastrzeżeniem, że powinien on świadczyć cesjonariuszowi —jako swojemu aktualnemu wierzycielowi. Ustawa chroni dobrą wiarę dłużnika, stanowiąc, że dopóki zbywca (cedent) nie zawiadomi dłużnika o przelewie, dopóty spełnienie świadczenia do jego rąk ma skutek względem nabywcy (cesjonariusza), chyba że do chwili spełnienia świadczenia dłużni uzyskał w inny sposób wiarygodną wiadomość o przelewie. Najbardziej zainteresowany w przekazaniu takich informacji będzie cesjonariusz, a więc aktualny wierzyciel dłużnika. Dobra wiara dłużnika jest również chroniona w przypadku, gdy dłużnik świadczył cesjonariuszowi, który jednak nie stał się wierzycielem, ponieważ przelew okazał się nieważny. Dłużnik może wówczas skutecznie bronić się przed roszczeniem cedenta, jeżeli otrzymał od niego zawiadomienie na piśmie o dokonanym przelewie. Natomiast będzie zobowiązany do świadczenia do rąk cedenta, jeżeli ten udowodni, że dłużnik wiedział o nieważności przelewu lub o zarzutach wynikających z podstawy prawnej przelewu.

131. Wierzytelności nie podlegające cesji

Wierzycielowi przysługuje prawo (kompetencja) do przeniesienia w drodze przelewu każdej wierzytelności z następującymi jednak wyjątkami: 1) gdy przelewu zakazują szczególne normy prawne; 2) gdy przelew sprzeciwia się właściwości zobowiązania, chociaż nie był zakazany wyraźnym przepisem prawnym. W szczególności charakter taki mają wierzytelności typu akcesoryjnego, wynikające np. z umowy poręczenia; z uwagi na to, iż pełnią one funkcję pomocniczą wobec innej wierzytelności lub innego jakiegoś prawa, a także wierzytelności osobiste. 3) gdy przelew sprzeczny jest z odpowiednim zastrzeżeniem, zawartym w umowie między wierzycielem a dłużnikiem; w drodze wyjątku od ogólnej reguły art. 57 KC strony stosunku zobowiązaniowego mogą wykluczyć cesję wierzytelności lub uzależnić ją od zgody dłużnika, i to ze skutkiem wobec osób trzecich — a więc wobec ewentualnego cesjonariusza. Jeżeli jednak wierzytelność została stwierdzona pismem, zastrzeżenie jej niezbywalności jest tylko wtedy skuteczne, gdy pismo zawiera o nim wzmiankę, chyba że nabywca (cesjonariusz) o zastrzeżeniu tym wiedział w chwili przelewu. Strony mogą na podstawie art. 509 KC nie tylko wyłączyć dopuszczalność przelewu, ale tym bardziej — ją ograniczyć, uzależniając skuteczność cesji od spełnienia określonych przesłanek. Ograniczenia takie często ustanawiane są w umowach ubezpieczenia raz umowach zawieranych przez banki; 4) przeniesienia wierzytelności związanej z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym przez indos dokonuje się w odmienny sposób.

137. Sytuacja prawna dłużnika po przelewie wierzytelności

Sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie w następstwie cesji, z tym tylko zastrzeżeniem, że powinien on świadczyć cesjonariuszowi —jako swojemu aktualnemu wierzycielowi. Ustawa chroni dobrą wiarę dłużnika, stanowiąc, że dopóki zbywca (cedent) nie zawiadomi dłużnika o przelewie, dopóty spełnienie świadczenia do jego rąk ma skutek względem nabywcy (cesjonariusza), chyba że do chwili spełnienia świadczenia dłużni uzyskał w inny sposób wiarygodną wiadomość o przelewie. Najbardziej zainteresowany w przekazaniu takich informacji będzie cesjonariusz, a więc aktualny wierzyciel dłużnika. Dobra wiara dłużnika jest również chroniona w przypadku, gdy dłużnik świadczył cesjonariuszowi, który jednak nie stał się wierzycielem, ponieważ przelew okazał się nieważny. Dłużnik może wówczas skutecznie bronić się przed roszczeniem cedenta, jeżeli otrzymał od niego zawiadomienie na piśmie o dokonanym przelewie. Natomiast będzie zobowiązany do świadczenia do rąk cedenta, jeżeli ten udowodni, że dłużnik wiedział o nieważności przelewu lub o zarzutach wynikających z podstawy prawnej przelewu. Ustawodawca realizując zasadę, że sytuacja prawna dłużnika nie ulega pogorszeniu w następstwie cesji oraz chroniąc dobrą wiarę dłużnika, postanowił, iż dłużnikowi przysługują wobec cesjonariusza wszelkie zarzuty, które miał dłużnik przeciwko cedentowi w chwili powzięcia wiadomości o przelewie. Dłużnik może podnieść przeciwko cesjonariuszowi zarzut potrącenia, który mu przysługiwał wobec cedenta. Dłużnik może potrącić także wierzytelność, która stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy wierzytelność dłużnika względem cedenta stała się wymagalna później, niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu. Ograniczenie to ma zapobiec powstrzymywaniu się przez dłużnika cedowanej wierzytelności ze spełnieniem świadczenia do chwili, gdy jego wierzytelność stanie się wymagalna. Dopuszczalny jest przelew wierzytelności na zabezpieczenie. Powszechnie czynności takie zawierane są zwłaszcza dla zabezpieczenia kredytu bankowego. Instytucja ta może być realizowana w dwojaki sposób: 1) przez zastrzeżenie w umowie cesji warunku rozwiązującego. W przypadku takim, bez dokonywania późniejszej czynności prawnej — cedowana wierzytelność wraca do cedenta; 2) przez zastrzeżenie zobowiązania do zwrotu cedowanej wierzytelności. Zastrzeżenie takie bezpośrednio nie wywołuje skutku rozporządzającego w postaci ponownego nabycia wierzytelności przez pierwotnego cedenta. Skutek ten może być osiągnięty dopiero przez dokonanie czynności rozporządzającej, to jest zwrotnej cesji wierzytelności.

138. Skutki prawne zawarcia umowy przelewu wierzytelności przez osobę nieuprawnioną

139. Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela

Przesłanki i skutki Jeżeli osoba trzecia spłaca cudzy dług, a nie czyni tego na podstawie zawartej z dłużnikiem umowy, to w zasadzie przysługują jej wobec dłużnika tylko niepewne i ograniczone roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia dla zrekompensowania poniesionego wydatku. Jest to ochrona niedostateczna. Kodeks cywilny wzmacnia ja, przyznając wspomnianej osobie trzeciej pozycję prawną zaspokojonego wierzyciela. Stosunek zobowiązaniowy nie ulega więc, mimo zaspokojenia wierzyciela, wygaśnięciu, lecz trwa nadal ze zmienionym jednak podmiotem po stronie wierzyciela (tzw. subrogacja). Skutek ten realizuje się jednak nie w każdym przypadku spłaty cudzego długu. Ustawa wymaga aby: 1) zachowana była tożsamość zobowiązania mimo zmiany wierzyciela; Brak jest tej cechy, gdy ktoś płaci cudzy podatek; ze względu na publicznoprawny charakter tego zobowiązania niedopuszczalne jest bowiem wstąpienie na miejsce Państwa;2) osoba trzecia spłacająca cudzy dług odpowiada za niego osobiście (np. poręczyciel) lub pewnymi przedmiotami (zastaw, hipoteka). 3) osobie trzeciej przysługiwało prawo, przed którym spłacana wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia (np. hipoteka z wyższym pierwszeństwem wpisu w księdze wieczystej); 4) zapłata cudzego długu nastąpiła za zgodą dłużnika i w celu wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela. Zgoda dłużnika, pod sankcją nieważności, powinna być wyrażona na piśmie. Zwykle udziela jej dłużnik dlatego, aby uzyskać od osoby trzeciej — to znaczy swojego przyszłego wierzyciela korzystniejszą sytuację prawną. Jest to tzw. konwersja. Wstąpienie osoby trzeciej wprawa zaspokojonego wierzyciela dokonuje się tylko w zakresie rzeczywistego zaspokojenia wierzyciela. W razie częściowego zaspokojenia wierzyciela nie tylko zachowuje on wierzytelność co do pozostałej części, ale nawet przysługuje mu pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością, która przeszła na osobę trzecią wskutek częściowej zapłaty. Wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela realizuje się ex lege. Osoba trzecia może wstąpić w prawa zaspokojonego wierzyciela także na mocy umowy zawartej z wierzycielem, przy spełnieniu wymagań określonych dla cesji.

140. Sposoby przejęcia długu

Przejęcie długu KC konstruuje jako umowę dwustronną, która może przybrać dwojaką postać: a) umowy miedzy wierzycielem a przejemcą długu - za zgodą dłużnika; b) umowy między przejemcą długu a dłużnikiem - za zgodą wierzyciela. W obu postaciach umowy o przejęcie długu jej stroną jest przejemca długu. Jego bowiem sytuacja prawna ulega bezpośrednio niekorzystnej zmianie, powiększając długi przejemcy. Konieczne jest zatem wyraźne oświadczenie woli przejemcy, aby skutek ten mógł nastąpić. Umowa ta może także zagrażać interesom wierzyciela, w przypadku gdy przejemca jest niewypłacalny. Gdy wierzyciel występuje w roli strony tej umowy, jego oświadczenie woli współkonstytuujące dojście jej do skutku, z natury rzeczy, pozwala mu uwzględnić ryzyko związane ze zmianą dłużnika i stosownie do tego zawrzeć albo nie zawrzeć umowę o przejęcie długu. Interesy wierzyciela chroni także wymaganie udzielenia zgody przez wierzyciela na umowę przelewu zawartą między dłużnikiem a przejemcą długu. Zgoda taka jest bezskuteczna, gdy wierzyciel nie wiedział, iż przejemca jest niewypłacalny. Oświadczenia woli stron umowy o przejęcie długu powinny być pod sankcją nieważności złożone na piśmie. Przemawia za tym troska o pewność obrotu prawnego. W umowie o przejęcie długu jako strona zawsze występuje przejemca długu i dlatego jego oświadczenie woli w każdym przypadku wymaga zachowania wspomnianej formy. Natomiast, gdy zawiera on umowę z wierzycielem, wówczas, także oświadczenie woli wierzyciela musi być złożone w tej samej formie; a gdy zawiera tę umowę z dłużnikiem, to samo odnosi się do oświadczenia dłużnika. KC zastrzega formę pisemną pod sankcją nieważności dla zgody wierzyciela. U podstaw odmiennego uregulowania formy oświadczenia woli przez wierzyciela albo dłużnika — w postaci zgody na umowę o przejęcie długu — leży wzgląd na potrzebę silniejszego uwzględnienia interesu wierzyciela, który ponosi ekonomiczne ryzyko przejęcia długu.

141. Skutki prawne braku zgody dłużnika przy przejęciu długu

Osoba, której zgoda jest potrzebna do przejęcia długu, może ją wyrazić składając odpowiednie oświadczenie woli którejkolwiek ze stron umowy. Po zawarciu umowy każda ze stron może wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna, odpowiedni termin do wyrażenia zgody, przy czym bezskuteczny jego upływ jest jednoznaczny z odmówieniem zgody. Skutki odmowy zgody są różne w zależności od tego, kto tej zgody powinien udzielić. Jeżeli przejęcie długu następuje na podstawie umowy wierzyciela z przejemcą, wówczas brak zgody dłużnika powoduje nieważność umowy.

142. Skutki prawne braku zgody wierzyciela przy przejęciu długu.

Osoba, której zgoda jest potrzebna do przejęcia długu, może ją wyrazić składając odpowiednie oświadczenie woli którejkolwiek ze stron umowy. Po zawarciu umowy każda ze stron może wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna, odpowiedni termin do wyrażenia zgody, przy czym bezskuteczny jego upływ jest jednoznaczny z odmówieniem zgody. Skutki odmowy zgody są różne w zależności od tego, kto tej zgody powinien udzielić. Jeżeli przejęcie długu przyjmuje postać umowy między przejemcą długu a dłużnikiem, wówczas brak zgody wierzyciela prowadzi do tego, że umowa stron wywiera tylko ograniczone skutki między nimi samymi. Polegają

one na tym, że osoba, która miała przejąć dług, odpowiada względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie żądał od niej spełnienia świadczenia. Chodzi tu więc o tzw. ustawową konwersję przejęcia długu w umowę o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia. Cechy konstytutywne umowy o przejęcie długu powinny być wyrażone w jej treści. Jednakże reguła interpretacyjna każe przyjąć, że jeżeli w umowie o przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zwolnić zbywcę od związanych z własnością długów, to uważa się, iż strony zawarły umowę o przejęcie tych długów przez nabywcę, do jej skuteczności konieczna jest jeszcze zgoda wierzyciela. Gdyby wierzyciel odmówił swojej zgody, nabywca nieruchomości jest odpowiedzialny względem zbywcy za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia, do czego wierzyciel pozostaje nadal uprawniony.

143. Przejęcie długu z prawa uboczne zabezpieczające wierzytelność

Singularna sukcesja w dług oznacza, że przejemca wstępuje w całą sytuację prawną dotychczasowego dłużnika. Umowa może wszakże sukcesję tę ograniczyć w szczególności do długów przyszłych (zwłaszcza warunkowych lub terminowych), lub do niektórych tylko obowiązków składających się na dług (np. wykonywanie świadczeń naprawczych rzeczy sprzedanej). Ogólna reguła, w myśl której przejemca wstępuje w sytuację prawną dotychczasowego dłużnika, nie obejmuje praw ubocznych zabezpieczających wierzytelność, chyba że zabezpieczyciel wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia. Przepis ten ma na względzie ochronę interesów zabezpieczycieli. Od sytuacji majątkowej dłużnika zależy bowiem, czy zabezpieczyciele będą odpowiadać za dług zabezpieczony i czy w takim przypadku zaspokojone zastaną ich roszczenia regresowe do dłużnika. Przepis art. 525 KC stanowi wprawdzie tylko o zabezpieczeniach w postaci poręczenia lub ograniczonych praw rzeczowych (hipoteka, zastaw), to jednak należy rozumieć go szerzej przyjmując, że odnosi się on także do innych postaci zabezpieczeń obligacyjnych (np. gwarancji bankowych) i rzeczowych (np. przewłaszczenia na zabezpieczenie).

144. Zarzuty przysługujące przejemcy długu

Przejemca długu, wstępując w istniejący już stosunek zobowiązaniowy może w konsekwencji przedstawić zarzuty wynikające z treści tego stosunku według stanu istniejącego w chwili przejęcia. Zarzutem tego rodzaju nie jest jednak zarzut potrącenia, jaki miał wobec wierzyciela dotychczasowy dłużnik ponieważ stanowi on emanację jego własnego prawa nieobjętego treścią stosunku zobowiązaniowego, w obrębie którego nastąpiła zmiana dłużnika. Ponadto przejemca może podnieść zarzuty wynikające z umowy zawartej między nim a wierzycielem o przejęcie długu, jak również osobiste zarzuty przysługujące mu wobec wierzyciela z innego tytułu prawnego — w szczególności zarzut potrącenia. Przejemca nie może powoływać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego między przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawą prawną przejęcia długu. Czyni jednak od tej reguły poważny wyjątek, zastrzegając, że przejemcy przysługują z tego stosunku zarzuty, jeżeli wierzyciel o nich wiedział i to najpóźniej w chwili udzielenia zgody na przejęcie długu. Rozwiązanie to ma na względzie ochronę interesu wierzyciela. Gwarantuje, że bez jego wiedzy i woli nie ulegnie pogorszeniu jego sytuacja prawna w następstwie dokonanego przejęcia długu. W tych granicach chronione są interesy przejemcy długu.

146. Kumulatywne przystąpienie do długu

W razie kumulatywnego przystąpienia do długu dotychczasowy dłużnik nie zostaje zwolniony z długu; pozostaje

więc nadal dłużnikiem, przy czym obok niego pojawia się przystępujący do długu jako drugi dłużnik. W rezultacie więc następuje tu pomnożenie podmiotów po stronie długu w stosunku zobowiązaniowym o niezmienionej treści.Umowa o wspomnianej treści jest dopuszczalna na zasadzie swobody umów. Może ona być zawarta między dłużnikiem a przystępującym do długu; przyjmuje wówczas postać umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej albo między przystępującym a wierzycielem. W tym ostatnim przypadku zgoda dłużnika nie jest potrzebna, albowiem jego pozycja nie tylko nie ulega pogorszeniu, lecz z reguły poprawia się. Umowa ta nie wymaga formy szczególnej. Przystępujący do długu staje się dłużnikiem solidarnym wraz z dłużnikiem dotychczasowym, a to na podstawie dorozumianego wyrażenia woli w tym względzie w umowie kumulatywnego przystąpienia do długu. Jeżeli więc dotychczasowy dłużnik spełni świadczenia, służy mu wobec przystępującego roszczenie regresowe. Ustawowe kumulatywne przystąpienie do długu Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego staje się dłużnikiem solidarnym; obok zbywcy; w zakresie zobowiązań związanych z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, i to bez względu na to, z jakiego zdarzenia zobowiązania te powstały (umowy, bezpodstawnego wzbogacenia itp.). Przez nabywcę rozumie się tego, kto nabył przedsiębiorstwo lub grunt rolny stanowiący substrat gospodarstwa rolnego, w drodze umowy. Chodzi tu zatem o pochodne i translatywne nabycie. Dzięki tej instytucji wierzyciel uzyskuje silne zabezpieczenie wykonania swojej wierzytelności. Chroniąc jednak zarazem interesy nabywcy ustawa: 1) wyłącza przystąpienie do długu, o którego istnieniu nabywca nie wiedział mimo zachowania należytej staranności. Ustawa chroni więc w tym przypadku dobrą wiarę nabywcy; 2) ogranicza odpowiedzialność nabywcy do wartości nabytego gospodarstwa lub przedsiębiorstwa.

147. Skarga paulińska

Występują w przypadku nielojalnego zachowania się dłużnika przez doprowadzenie się do stanu niewypłacalności w następstwie czynności dokonanych na korzyść osoby trzeciej. Zastosowanie skargi paulińskiej prowadzi do orzeczenia względnej bezskuteczności czynności prawnej, dokonywanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela, podobnie jak w przypadku art. 59 który reguluje m.in. przypadki gdy wierzytelność opiewa na realne wykonanie jakiegoś zindywidualizowanego świadczenia, w szczególności polegającego na wydaniu określonej rzeczy. Pokrzywdzony wierzyciel może w obydwu przypadkach żądać zaspokojenia bezpośrednio od osoby trzeciej. Przesłanki ochrony paulińskiej -Wierzytelność musi być zaskarżalna, acz nie musi być już wymagalna, mówiąc krócej nie podlegają skardze pauliańskiej zobowiązania niezupełne. -Ochronie podlegają tylko wierzytelności pieniężne w szerokim tego słowa znaczeniu, a także wierzytelności publicznoprawne. Skarga pauliańska chroni wierzyciela wyłącznie przed skutkami czynności prawnej dłużnika, którą może być umowa oraz jednostronna czynność prawna np. zrzeczenie. Osobą dokonującą czynności prawnej powinien być dłużnik, jeden z dłużników solidarnych, lub poręczyciel. Czynność prawna dłużnika musi być dokonana z pokrzywdzeniem dla wierzyciela. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Niewypłacalność- wystarczy że egzekucja okazała się nieskuteczna do części majątku dłużnika (SN). Istotna jest także świadomość pokrzywdzenia wierzyciela. Jednak Art. 529. Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Konieczna jest korzyść osoby trzeciej i w przypadku odpłatnej korzyści majątkowej jej wiedza lub co najmniej przy zachowaniu należytej staranności to iż mogła się dowiedzieć że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Chodzi tu o połączenie kategorii złej lub dobrej wiary z powinnym zachowaniem jakie oczekuje się od osoby działającej (SN). Domniemanie-domniemywa się że osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem (oraz przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych) wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

152. Pojęcie niewypłacalności dłużnika

Stan niewypłacalności nie został bliżej określony w ustawie. Mając na względzie tryb dochodzenia roszczeń pieniężnych, należy przyjąć, że oznacza on stan majątku dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami KPC nie może przynieść zaspokojenia wierzyciela. W szczególności nie jest konieczne wykazanie, że nastąpiło ogłoszenie upadłości dłużnika. Wystarczy, że egzekucja okazała się nieskuteczna do części majątku. Chwilowy brak gotówki nie jest więc równoznaczny ze stanem niewypłacalności. Natomiast za niewypłacalnego można uznać dłużnika, którego aktywa majątkowe wprawdzie równoważą zobowiązania, ale są one niedostępne dla wierzyciela prowadzącego egzekucję roszczeń pieniężnych. Chodzi o przedmioty wyjęte spod egzekucji lub obciążone z pierwszeństwem dla innych osób. Pogłębienie niewypłacalności może polegać na wyzbyciu się aktywów, które potencjalnie tylko stwarzają możliwość otrzymania świadczeń pieniężnych od dłużnika. Ciężar udowodnienia tych okoliczności oraz związku przyczynowego między niewypłacalnością dłużnika a dokonaną przez niego czynnością prawną spoczywa na wierzycielu.

157. Cechy umowy sprzedaży jako czynności prawnej. Umowa sprzedaży jest to zobowiązanie jednej strony, a mianowicie sprzedawcy, do przeniesienia na drugą stronę ( kupującego) własności rzeczy oraz wydania rzeczy art. 535 KC. Uznaje się za sprzedaż umowy mające na względzie przeniesienie innych niż własność, zbywalnych praw podmiotowych (np. ograniczonych praw rzeczowych, praw na dobrach niematerialnych, wierzytelności, prawa od spadku). Zobowiązanie sprzedawcy dotyczy przeniesienia na kupującego określonego prawa podmiotowego oraz wydania rzeczy lub innego przedmiotu objętego umowa. Zobowiązanie drugiej strony jest t zobowiązanie kupującego do zapłaty ceny, tj. oznaczonej sumy pieniężnej. Art. 535 KC stanowi o obowiązku odebrania rzeczy od sprzedawcy. Zawarcie umowy - konsensualność. Umowa sprzedaży ma charakter konsensualny i czynności prawnej. Wydanie rzeczy nie jest więc konieczną przesłanką jej zawarcia lecz elementem wykonania zawartej umowy. Także wówczas, gdy wydanie następuje równocześnie z zawarciem umowy (tzw. sprzedaż odręczna), traktuje się je jako wykonanie zaciągniętego zobowiązania. Forma Kodeksowa przepisy o umowie sprzedaży nie zastrzegają dla niej żadnej formy szczególnej. Natomiast na mocy innych przepisów wymagana jest forma aktu notarialnego dla sprzedaży nieruchomości, użytkowania wieczystego oraz spadku. Tryb Do zawarcia umowy sprzedaży może dość w wyniku zastosowania różnych technik. Najczęściej zawiera się ją w sposób określony ogólnymi przepisami prawa cywilnego - przez przyjęcie oferty, w drodze rokowań lub przetargu. Szczególne znaczenie w obrocie konsumenckim ma przepis w myśl, którego wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży. Do zawarcia umowy sprzedaży niezbędne jest porozumienie stron w zakresie elementów konstytucyjnych jej treści, do których należą: określenie przedmiotu sprzedaży oraz ceny. Elementy te muszą być wyznaczone przez same strony; sąd nie ma kompetencji do ich ustalenia. Ograniczenia Zawieranie umów sprzedaży podlega z różnych przyczyn pewnym ograniczeniom. Przejawiają się one w wyłączeniu niektórych dóbr z obrotu cywilnoprawnego, reglamentacji towarów w obrocie krajowym (zezwolenia, koncesje) i zagranicznym (kontyngenty), w szczególnych przesłankach sprzedaży odnoszący się do niektórych przedmiotów i dóbr materialnych. Do obowiązków sprzedawcy należy wydanie rzeczy kupującemu: a) rzecz musi być oznaczona w umowie sprzedaży, a sprzedawca powinien wydać rzecz zgodnie z treścią umowy. Kupujący może jednak zastrzec, że dopiero po zawarciu umowy określi bliżej cechy rzeczy kupionej (np. kształt, kolor, wymiar oraz inne właściwości); b) termin i miejsce wydania rzeczy z reguły określa umowa stron. Dopuszczalne jest jednak zastrzeżenia kupującego, że elementy te zostaną przez niego wskazane po zawarciu umowy sprzedaży; c) wydanie rzeczy powinno nastąpić wraz z odpowiednimi dokumentami związanymi z rzeczą, a także z potrzebną do prawidłowego korzystania z rzeczy instrukcją, jak i z wszelkimi innymi niezbędnymi informacjami; d) z wydaniem rzeczy wiąże się obowiązek sprzedawcy należytego opakowania i zabezpieczenia rzeczy oraz zapewnienie odpowiedniego przewozu, stosownie do właściwości rzeczy; e) koszty wydania rzeczy (do których w szczególności należą koszty zmierzenia, zważenia, opakowania, ubezpieczenia na przewozu , koszty przesłania) obciążają sprzedawcę chybże co innego wynika z umowy albo z odrębnych przepisów; f) z momentem wydania rzeczy na kupującego przechodzą: 1. korzyści i ciężary związane z rzeczą, 2. niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy.

158. Wady fizyczne rzeczy sprzedanej-pojęcie, rodzaje. Wada fizyczna polega na tym, że: 1) rzecz ma cechy zmniejszające jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy, 2) rzecz nie ma właściwości o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, np. przez deklarowanie jakości w postaci oznaczania gatunku, dołączenie certyfikatu, zamieszczenia znaku bezpieczeństwa, 3) rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym, w tym także bez niezbędnej instrukcji obsługi lub innej informacji potrzebnej do prawidłowego korzystania z rzeczy.

159. Wady prawne rzeczy sprzedanej - pojecie, rodzaje. Wada prawna sprzedanej rzeczy istnieje wówczas, gdy rzecz: 1) stanowi własność osoby trzeciej, 2) jest obciążona prawem osoby trzeciej. Wada prawna nie występuje tylko wtedy, gdy sprzedawca nie jest właścicielem rzeczy, ale także gdy jest jedynie współwłaścicielem.

160. Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej - przesłanki i zasada odpowiedzialności. Odpowiedzialność: a) sprzedaż wadliwej rzeczy lub prawa zawsze należy ocenić jako nienależyte wykonanie zobowiązania, które naraża sprzedawcę na odpowiedzialność odszkodowawczą, jeżeli można sprzedawcy lub osobie, za którą on odpowiada przypisać winę. Odpowiedzialność sprzedawcy w razie sprzedaży przedmiotu wadliwego nazywamy rękojmią za wady, która opiera się na zasadzie ryzyka; sprzedawca nie może się zwolnić od niej wykazując, że ani on ani osoba za którą odpowiada nie ponosi winy spowodowania wady przedmiotu sprzedanego. Sprzedawca odpowiada więc nawet wtedy, gdy o wadzie nie mógł wiedzieć; b) rękojmią objęte są wady fizyczne, które powstały przed przejściem na kupującego niebezpieczeństwa utraty lub uszkodzenia rzeczy, a więc z reguły decydujące znaczenia ma chwila wydania rzeczy. Za wady powstałe później sprzedawca odpowiada wówczas, gdy wynikły one z przyczyny tkwiącej już poprzednio rzeczy sprzedanej. Wykazanie istnienia wad obciąża kupującego natomiast nie wymaga się od niego udowodnienia, że wada powstała z przyczyny tkwiącej już poprzednio rzeczy sprzedanej; c) odpowiedzialność sprzedawcy uzasadniona jest ochroną zaufania kupującego i dlatego sprzedawca nie odpowiada za wady, o których kupujący wiedział. Decyduje w tym względzie chwila zawarcia umowy chybże przedmiotem sprzedaży są rzeczy przyszłe lub oznaczone co do gatunku, których indywidualizacja następuje dopiero w momencie wydania ich kupującemu; d) odpowiedzialność z tytułu rękojmi nie powstaje w razie sprzedaży licytacyjnej w postępowaniu egzekucyjnym a także w postępowaniu upadłościowym.

161. Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedanej. Za wady fizyczne kupującemu przysługują uprawnienia: a) odstąpieniu od umowy, chybże sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na rzecz wolną od wad albo niezwłocznie wady usunie, jest to uprawnienie typu prawokształtującego, b) żądaniu obniżenia ceny, należy podzielić pogląd, że uprawnienie to ma postać roszczenia, c)dostarczeniu rzeczy wolnych od wad oraz naprawieniu szkody wynikłej z opóźnienia, roszczenie to ma zastosowanie wyłącznie do sprzedaży rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, d) usunięciu wady rzeczy, jeżeli przedmiotem sprzedaży jest rzecz oznaczona co do tożsamości, a sprzedawca jest jej wytwórcą.

162. Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej. W razie wady prawnej przedmiotu sprzedaży kupującemu przysługują wskazane wyżej uprawnienia. Kupujący może ich dochodzić choćby osoba trzecia nie wystąpiła przeciw niemu z tytułu przysługujących jej praw (art. 572¹KC). Odpowiedzialność sprzedawcy powstaje więc przez sam fakt istnienia wady prawnej.

163. Akty staranności i ich znaczenie prawne.

164. Terminy przy rękojmia wady rzeczy sprzedanej. Zawiadomienie o wadzie: a) w odniesieniu do wady fizycznej rzeczy jest to przesłanka bezwzględna dochodzenia uprawnień z tyt. rękojmi. Kupujący traci te uprawnienia, jeżeli nie zawiadomi sprzedawcy o wadzie w ciągu miesiąca od jej wykrycia, a gdy zbadanie rzeczy jest w danych stosunkach przyjęte - w ciągu miesiąca po upływie czasu, w którym przy zachowaniu należytej staranności mógł ją wykryć. Terminy te, zwane terminami reklamacyjnymi, mogą być krótsze w odniesieniu do art. żywnościowych. W sprzedaży między osobami prowadzącymi działalność gospodarczą stawia się bardziej rygorystyczne wymagania; kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi, jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach danego rodzaju i niezwłocznie nie zawiadomił sprzedawcę o dostrzeżonych wadach. Do zachowania terminów zawiadomień wystarczy wysłanie przed upływem termin listu poleconego. b) do dochodzenia uprawnień z tytułu wad prawnych nie jest konieczny akt staranności w postaci zawiadomienia o nich sprzedawcy. Jedynie gdy osoba trzecia dochodzi od kupującego roszczeń dotyczących rzeczy sprzedanych, powinien on niezwłocznie zawiadomić sprzedawcę, aby umożliwić mu wzięcie udziału w sprawie i wykazanie, że roszczenie osoby trzeciej nie jest uzasadnione. Jeżeli kupujący nie zawiadomił w tym przypadku sprzedawcy, to wprawdzie nie traci uprawnień z tytułu rękojmi, ale naraża się na zarzut ze strony sprzedawcy, że jego udział w postępowaniu doprowadziłby do wykazania, iż roszczenie osoby trzeciej było bezzasadne. Terminy Uprawnienia kupującego z tytułu wad fizycznych wygasają z upływem rocznego terminu, a przy wadach budynku po trzech latach; bieg tych terminów od dnia wydania rzeczy. Może się więc zdarzyć, że kupujący utraci uprawnienie, zanim dowie się o wadzie. Natomiast przy wadach prawnych przewidziany jest termin roczny, którego bieg liczy się od dowiedzenia się o wadzie. Jeżeli jednak wiadomość o istnieniu wady kupujący powziął na skutek powództwa osoby trzeciej termin ten biegnie od daty uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie. Wymienione terminy są terminami zawitymi.

165. Odpowiedzialność z tytułu gwarancji. Gwarancja odnosi się tylko do wad fizycznych, jeżeli w umowie nie zastrzeżono inaczej, gwarant odpowiada tylko wtedy, gdy wada powstała z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej. Odpowiedzialność wynikająca z gwarancji oparta jest na zasadzie ryzyk. Przesłankę odpowiedzialności gwarancyjnej stanowi ujawnienie się wady w ciągu terminu określonego w gwarancji jeżeli innego terminu nie zastrzeżono, w czasie jednego roku od dnia wydania rzeczy. Realizacji swych uprawnień kupujący może domagać się także po upływie terminu gwarancji, byleby udowodnił, że w okresie gwarancji wada się ujawniła.

166. Uprawnienia z tytułu gwarancji. Uprawnienia: a) z tyt. gwarancji przysługują kupującemu skromniejsze uprawnienia niż z tyt. rękojmi; nie może on bowiem odstąpić od umowy ani żądać obniżenia ceny. Gwarancja ma na celu zapewnienie niezakłóconego korzystania z rzeczy sprzedanej i obejmuje odpowiednie - ze względu na ten cel - uprawnienia na wypadek, gdyby okazała się wadliwa. Wg art. 577 § 1 KC wystawca dokumentu gwarancyjnego jest zobowiązany: do usunięcia wad fizycznych lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad. Obowiązku gwaranta mogą być inaczej określone w dokumencie gwarancyjnym. Kodeksowa regulacja tych kwestii nie zakłada minimalnego zakresu ochrony uprawnionego z gwarancji. W ujęcie KC o wyborze świadczeń z tyt. gwarancji nie decyduje kupujący, lecz gwarant. Niektóre umowy gwarancyjne precyzują, w jakich przypadkach, bądź po ilu naprawach gwarant zobowiązany jest wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad. Proponowane przez sprzedawcę albo wytwórcę warunki gwarancji stanowią zresztą istotny element marketingu i reklamy. b) w wypadku dostarczenia kupującemu rzeczy wolnych od wad zamiast wadliwej, wymiany części rzeczy albo dokonania istotnych naprawa rzeczy termin gwarancji biegnie na nowo od chwili dostarczenia rzeczy (jej części) wolnej od wad albo od chwili zwrócenia rzeczy naprawionej. Przy drobniejszych naprawach termin gwarancji ulega przedłużeniu o okres, w ciągu którego kupujący nie mógł z rzeczy korzystać.

167. Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej a gwarancja jakości. Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej to pyt. Nr 160. Gwarancja Udzielona kupującemu gwarancja co do jakości rzeczy sprzedanej polega na zobowiązaniu się gwaranta (sprzedawcy albo wytwórcy rzeczy) do spełnienia odpowiednich świadczeń na wypadek, gdyby w oznaczonym terminie (okres gwarancyjny) ujawniły się wady fizyczne rzeczy sprzedanej. W wypadku, gdy kupujący otrzymał od sprzedawcy dokument gwarancyjny co do jakości rzeczy sprzedanej, poczytuje się w razie wątpliwości, że wystawca dokumentu (gwarant) jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, jeżeli wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w gwarancji. Jeżeli w gwarancji nie zastrzeżono innego terminu, termin wynosi jeden rok od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana.

168. Sprzedaż na raty zawiera ją prowadzący przedsiębiorstwo (sprzedawca) i osoba fizyczna (kupujący), a przedmiot umowy stanowi rzecz ruchoma, nabyta na własne potrzeby kupującego. Cena płatna jest w ratach (w umowie występuje więc element kredytowania), przy czym rzecz sprzedana ma być wydana kupującemu przed całkowitym zapłaceniem ceny. Dopuszczalne jest zastrzeżenie natychmiastowej wymagalności całej ceny na wypadek uchybienia terminom płatności rat, ale jego skuteczność zależy od jej zachowania formy pisemnej, a ponadto kupujący musi być w zwłoce z zapłatą co najmniej dwóch rat na łączną sumę przewyższającą jedną piątą część ceny. Oprócz sprzedaży na raty zawierane są umowy sprzedaży, przy których kredytowanie kupującego odbywa się na innych zasadach. Kredytu na zakupy ratalne udziela bank na podstawie umowy kredytu, a kupujący zawiera ze sprzedawcą zwykłą umowę sprzedaży, płacą oddanymi mu do dyspozycji - jako kredytobiorcy środkami pieniężnymi. Przepisów o sprzedaży na raty nie stosuje się, gdy kupujący nabywa rzecz w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, a cena ma być płacona w ustalonych umową ratach.

169. Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa własności rzeczy sprzedanej. Ta postać sprzedaży może znaleźć zastosowanie w razie sprzedaży rzeczy ruchomej, gdy zapłata ceny ma nastąpić w przyszłości. Sprzedawca może wówczas zastrzec sobie własność rzeczy aż do uiszczenia ceny. Przy zastrzeżeniu własności rzeczy sprzedanej kupujący uzyskuje własność nie w chwili zawarcia umowy, lecz dopiero z momentem zapłaty całej ceny. Jeżeli rzecz zostaje kupującemu wydana, zastrzeżenie własności powinno być stwierdzone pismem. Jest ono skuteczne względem wierzycieli kupującego, jeżeli pismo ma datę pewną. W razie zastrzeżenia prawa własności sprzedawca odbierając rzecz może żądać odpowiedniego wynagrodzenia za zużycie lub uszkodzenie rzeczy.

170. Sprzedaż na próbę w ujęcie KC jest umową warunkową. Sprzedaż na próbę albo z zastrzeżeniem zbadania rzeczy przez kupującego poczytuje się w razie wątpliwości za zawartą pod warunkiem zawieszającym, że kupujący uzna przedmiot sprzedaży za dobry. W braku oznaczenia w umowie terminu próby lub zbadania rzeczy sprzedawca może wyznaczyć kupującemu odpowiedni termin. Jeżeli kupujący rzecz odebrał i nie złożył oświadczenia przed upływem umówionego przez strony lub wyznaczonego przez sprzedawcę terminu, uważa się, że uznał przedmiot sprzedaży za dobry.

171. Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa odkupu. Prawo odkupu może być zastrzeżone na czas nie przenoszący lat pięciu; termin dłuższy ulega skróceniu do lat pięciu. Wykonanie prawa odkupu polega na złożeniu przez sprzedawcę odpowiedniego świadczenia woli osobie, która od niego uprzednio rzecz kupiła. Przez wykonanie prawa odkupu dochodzi do skutki tzw. sprzedaż powrotna. Po stronie kupującego (z pierwotnej umowy sprzedaży) powstaje obowiązek przeniesienia własności rzeczy z powrotem na sprzedawcę. Ten zaś obowiązany jest do zwrotu ceny i kosztów sprzedaży oraz poczynionych przez kupującego nakładów. W umowie sprzedaży strony mogą ceną odkupu ustalić inaczej, przy czym w razie ceny zbyt wygórowanej uprawniony do odkupu może żądać jej obniżenia.

172. Prawo pierwokupu polega na tym, że określonemu podmiotowi przysługuje pierwszeństwo kupna oznaczonej rzeczy, w razie gdyby jej właściciel zawarł umowę sprzedaży z innym podmiotem. Źródłem prawa pierwokupu może być: 1) czynność prawna w szczególności umowa, 2) przepis ustawy. Rzecz, której dotyczy prawo pierwokupu, może być sprzedana osobie trzeciej tylko pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu swego prawa nie wykona. Jeżeli nie zastrzeżono innego terminu, uprawniony może skorzystać z prawa pierwokupu w ciągu jednego miesiąca - w razie sprzedaży nieruchomości, a jednego tygodnia, w razie sprzedaży rzeczy ruchomych, od zawiadomienia o sprzedaży. Podobnie jak prawo odkupu, również prawo pierwokupu jest niezbywalne i w zasadzie niepodzielne, ale jest ono dziedziczne. Jeżeli przysługuje kilku osobą, a niektóre z nich prawa tego nie wykonywają, inni uprawnieni mogą wykonać je w całości.

173. Cechy darowizny jako czynności prawnej Darowizna została w kodeksie cywilnym skonstruowana jako umowa, a nie jako jednostronne oświadczenie woli darczyńcy. W ten sposób wyłączona została możliwość obdarowania kogokolwiek wbrew jego woli. Do essentialia negotii umowy darowizny należy zobowiązanie darczyńcy do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (888§1). Darowizna jest umową konsensualną i zobowiązującą; może wywierać jednocześnie skutki rzeczowe. Świadczenie na rzecz obdarowanego może w szczególności polegać na przeniesieniu określonych praw z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego, zwolnienia obdarowanego z długu, zniesieniu prawa obciążającego rzecz należącą do obdarowanego (np hipoteki).

174. Zawarcie umowy darowizny. 1. Stronami umowy darowizny są darczyńca i obdarowany. Po stronie darczyńcy i obdarowanego mogą występować os fizyczne i prawne. Ma także zastosowanie art 33¹KC. Zgodnie z SN i poglądem doktryny, nie jest wyłączona możliwość rozporządzenia przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego drugiego małżonka, co w praktyce polega na dokonaniu darowizny. 2. Forma Z uwagi na nieodpłatny charakter umowy, ustawa zastrzega w interesie darczyńcy, ze jego oświadczenie woli powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Oświadczenie woli drugiej strony, wyrażające przyjęcie darowizny może przybrać formę w zasadzie dowolna. Art 890§1zd2 KC w myśl, którego mimo nie złożenia przez darczyńcę oświadczenia woli w wymaganej formie umowa darowizny staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Z reguły skutek rzeczowy następuje, gdy zobowiązanie do przeniesienia własności odnosi się do rzeczy oznaczonej, co do tożsamości (155§1). W takich sytuacjach nieformalna umowa darowizny jest ważna, chociażby nawet rzecz ruchoma stanowiąca przedmiot darowizny nie została obdarowanemu wydana. Gdy umowa darowizny wywołuje wyłącznie skutki zobowiązujące spełnienie świadczenia następuje dopiero przez przeniesienie posiadania rzeczy lub zapłatę darowanej sumy pieniężnej. Przedstawione zasady dotyczące formy umowy darowizny nie są jednak wystarczające, jeżeli inne przepisy ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron (890§2). Umowa darowizny nieruchomości zawsze wymaga zlodzenia oświadczenia woli przez obie strony w formie aktu notarialnego (158).

175. Odwołanie darowizny. 1. Niewdzięczność obdarowanego Dopuszczalne jest odwołanie darowizny w razie rażącej niewdzięczności obdarowanego w stosunku do darczyńcy (898). Uprawnienie to przysługuje: 1) darczyńcy, (który jednak nie może odwołać darowizny, jeżeli obdarowanemu przebaczył) 898§1 i 899§1; 2) spadkobiercom darczyńcy - po jego śmierci (899§2) z powołaniem na: - przyczyny, które mógł podnieść, darczyńca, jeżeli w chwili śmierci był on uprawniony do odwołania darowizny, - umyślne spowodowanie przez obdarowanego śmierci darczyńcy (pozbawienie życia albo wywołanie rozstroju zdrowia, wskutek czego darczyńca zmarł); oznacza to również rażąca niewdzięczność, na którą darczyńca nie mógł się powołać Uprawnienie do odwołania darowizny wygasa: 1) w razie przebaczenia obdarowanemu; 2) z upływem 1 roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Wskazany roczny termin dotyczy również spadkobierców i biegnie od dnia, w którym powzięli oni wiadomość o niewdzięczności obdarowanego. Jest to termin zawity (899§3). Odwołanie darowizny z powody rażącej niewdzięczności obdarowanego może nastąpić przed wykonaniem jak i po wykonaniu darowizny (898§1). Zwrot przedmiotu wykonanej juz darowizny następuje stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (898§2 w związku z, 405) przy czym obdarowany traktowany jest jak bezpodstawnie wzbogacony, który powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu - od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie darowizny. 2. Niedostatek darczyńcy. Z tej przyczyny darczyńca może odwołać darowiznę wówczas, gdy pogorszenie się jego sytuacji majątkowej nastąpiło po zawarciu umowy darowizny, a umowa nie została jeszcze wykonana (896). Jeżeli pozwala na to przedmiot darowizny odwołanie może dotyczyć części darowizny w zakresie potrzebnym do usunięcia stanu niedostatku.

3. Tryb odwołania i skutki Odwołanie darowizny następuje przez złożenie oświadczenia woli obdarowanemu na piśmie (900). Ma ono charakter prawno kształtujący.

176. Polecenie przy darowiźnie. 1. Pojecie W umowie darowizny można zamieścić postanowienie nakładające na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania (polecenie 893KC). Mogą one prowadzić do uszczuplenia nieodpłatnie uzyskanej korzyści, ale polecenie może tez wyznaczyć obowiązki o charakterze niemajątkowym. Wyrażone w oświadczeniu woli darczyńcy polecenie stanowi element umowy darowizny (accidentalia negotii). Obdarowany przyjmuje wtedy darowiznę obciążoną poleceniem (darowizna cum modo). Jego obowiązek wykonania polecenia wynika wiec z umowy. Polecenie charakteryzuje się tym ze nie czyni nikogo wierzycielem. Uprawnienie zadania wypełnienia polecenia (894) przysługuje darczyńcy z wyłączeniem przypadku, gdy polecenie ma na celu wyłącznie korzyść obdarowanego. Po śmierci zaś darczyńcy z zadaniem wypełnienia polecenia mogą wystąpić jego spadkobiercy a także właściwy organ państwowy, jeżeli wymaga tego interes społeczny. Przytoczone sformułowanie art 893 należy, zatem rozumieć, że: 1) odnosi się ono w pełni do takich jedynie poleceń, które maja wyłącznie na celu interes obdarowanego; 2) w pozostałych przypadkach wierzycielem nie staje się osoba trzecia - inna niż osoby wskazane w art 894, a odnosząca korzyść z polecenia. 2. Wypełnienie wypełnienia polecenia przez obdarowanego można domagać się dopiero po wykonaniu darowizny (894§1). Obdarowany może zwolnic się od obowiązku wypełnienia polecenia przez wydanie przedmiotu darowizny i to w takim stanie, w jakim przedmiot znajduje się w chwili zadania (895§2). Upoważnienie przemienne istnieje jednak tylko w sytuacji, gdy wykonania polecenia zada darczyńca lub jego spadkobiercy. Obdarowany zostanie zwolniony z obowiązku wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków (895§1). W takim wypadku obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia. W razie sporu o zasadności odmowy orzeka sąd.

177. Obowiązek utrzymania darczyńcy w razie niedostatku. Popadniecie darczyńcy w niedostatek po wykonaniu darowizny nie daje juz podstawy do jej odwołania. Darczyńca może żądać od obdarowanego środków utrzymania potrzebnych dla nie go samego i dla osób, wobec których ciąży wobec darczyńcy ustawowy obowiązek alimentacyjny (897). Obowiązek obdarowanego ograniczony jest w tym wypadku do istniejącego jeszcze wzbogacenia. Może on jednak zwolnic się z tego obowiązku przez zwrot darczyńcy wartości wzbogacenia (upoważnienie przemienne), tzn. przez wydanie przedmiotu darowizny albo sumy pieniężnej.

178 Cechy najmu jako czynności prawnej. Najem został skonstruowany jako umowa wzajemna, przez którą wynajmujący zobowiązuje się oddać rzecz najemcy do używania na czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. Przedmiotem najmu mogą być wszelkiego rodzaju rzeczy (ruchome i nieruchome), jak również ich części składowe. Z najmu wypływa uprawnienie najemcy do korzystania z rzeczy tylko w ograniczonym zakresie, a mianowicie do jej używania. Okres trwania najmu może być z góry oznaczony w treści umowy najmu, ustawodawca zastrzegł maksymalny czas związania na 10 lat a umowy zawarte na czas dłuższy poczytuje się po upływie tego terminu za zawarte na czas nieokreślony. Okres trwania najmu może nie być oznaczony w umowie najmu. W przypadku takim najem ulega zakończeniu przez wypowiedzenie przez każdą ze stron. Najmy zawarte na czas oznaczony i nieoznaczony stanowią dwa wzajemnie wyłączające się sposoby zakończania stosunku prawnego. W przypadku najmu na czas oznaczony nie odnosi się możliwość swobodnego decydowania przez strony o wypowiedzeniu stosunku prawnego, znamienna dla najmu, którego czas trwania nie jest oznaczony. Według art., 673 $3 KC, jeżeli czas trwania najmu jest oznaczony, zarówno wynajmujący jak i najemca mogą wypowiedzieć najem w wypadkach określonych w umowie. Mogą to być nie tylko ściśle, precyzyjnie opisane w umowie zdarzenia, ale również przyczyny wskazane w sposób ogólniejszy w tym za pomocą formuły "ważne powody". Ponadto w umowie można zdecydować, czy wypowiedzenie wymaga zachowania wyprzedzających terminów.

179 Obowiązki wynajmującego a) Wynajmujący jest obowiązany przede wszystkim wydać najemcy rzecz najętą, w stanie przydatnym do umówionego użytku; b) Następnie powinien tę rzecz utrzymywać w takim stanie przez cały czas trwania najmu z dwoma jednak ograniczeniami: 1) drobne nakłady połączone ze zwykłym używaniem rzeczy obciążają najemcę, a nie wynajmującego, 2) wynajmujący zwolniony jest od obowiązku przywrócenia rzeczy do stanu poprzedniego, jeżeli uległa ona zniszczeniu z powodu okoliczności, za które wynajmujący odpowiedzialności nie ponosi, c) Na wynajmującym ciąży obowiązek zapewnienia najemcy spokojnego używania rzeczy. d) Odpowiedzialność wynajmującego została uzupełniona szeregiem przepisów szczególnych, które wzmacniają pozycję prawną najemcy. - najemca może dokonywać napraw koniecznych na koszt wynajmującego. - wynajmujący ponosi także opartą na zasadzie ryzyka odpowiedzialność za wady rzeczy najętej.Skutki prawne z tytułu rękojmi zależą od wielkości i rodzaju wady, jeżeli jest ona tak znaczna, że czyni przewidziany w umowie użytek z rzeczy niemożliwym najemca może wypowiedzieć najem bez zachowania terminu wypowiedzenia, a gdy da się ona usunąć prawo wypowiedzenia przysługuje po bezskutecznym upływie czasu potrzebnego do naprawienia wady

180. Obowiązki najemcy. a) Najemca obowiązany jest do świadczenia wzajemnego w postaci czynszu

Jeżeli termin płatności czynszu nie został określony w umowie, czynsz powinien być płacony z góry

Płatność czynszu najem <1 rok to - za cały czas najmu; najem >1 rok lub umowa na czas nieokreślony to miesięcznie do 10tego dnia miesiąca, - wynajmujący może wypowiedzieć najem, gdy najemca zalega z czynszem za dwa pełne okresy płatności; b) Dla zabezpieczenia czynszu, oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega nie dłużej niż rok przysługuje wynajmującemu ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu. c) Najemca powinien używać rzeczy w sposób w umowie określony a jeżeli umowa o tym nie stanowi- w sposób odpowiadający właściwościom i przeznaczeniu rzeczy. - na najemcy ciąży obowiązek dokonywania drobnych nakładów, a o potrzebie innych napraw powinien zawiadomić wynajmującego; d), Jeżeli umowa najmu tego nie zabrania najemca może bez pytania o zgodę wynajmującego do oddania przedmiotu najętego osobie trzeciej w podnajem albo do bezpłatnego używania

- oprócz najemcy bezpośrednio przed wynajmującym odpowiada również osoba trzecia, za to, że rzecz będzie używana zgodnie z obowiązkami wynikającymi z umowy najmu. - stosunek najemcy z osobą trzecią rozwiązuje się najpóźniej w chwili zakończenia najmu. Zbycie rzeczy najętej

181. Zbycie rzeczy najętej. W razie zbycia rzeczy najętej w czasie trwania najmu nabywca wstępuje w stosunek najmu na miejsce zbywcy, może jednak wypowiedzieć najem z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia. Uprawnienie do wypowiedzenia najmu nie przysługuje nabywcy, jeżeli umowa najmu była zawarta a czas oznaczony z zachowaniem formy pisemnej i z data pewną, a rzecz została najemcy wydana. Jeżeli wskutek wypowiedzenia najmu przez nabywcę rzeczy najętej nabywca jest zmuszony zwrócić rzecz wcześniej, niż byłby zobowiązany wg umowy najmu może on żądać od zbywcy naprawienia szkody. Najemca powinien niezwłocznie powiadomić zbywcę o przedwczesnym wypowiedzeniu przez nabywcę, w przeciwnym razie przysługują zbywcy przeciwko najemcy zarzuty, których najemca nie podniósł, a których podniesienie pociągnęłoby za sobą bezskuteczność wypowiedzenia ze strony nabywcy.

182. Zakończenie najmu. a) Zgodnie z ogólną zasadą, każdy najem może być rozwiązany na podstawie umowy stron. Ponadto zakończenie stosunku najmu następuje; 1) jeżeli najem został zawarty na czas oznaczony - z nadejściem terminu końcowego; 2) jeżeli najem został zawarty na czas nieoznaczony - w skutek wypowiedzenia przez każdą ze stron z zachowaniem terminów umownych, a w ich braku z zachowaniem terminów ustawowych. 3) w razie kwalifikowanego naruszenia przez najemcę lub wynajmującego obowiązków wynikających z najmu - w skutek wypowiedzenia bez zachowania ustawowych terminów wypowiedzenia, ze skutkiem natychmiastowym występującym w chwili, gdy wypowiedzenie doszło do adresata. b) Upływ czasu lub wypowiedzenie nie spowoduje zakończenia najmu, jeżeli strony przedłużą go w drodze umowy. W razie wątpliwości należy uznać ze najem został przedłużony na czas nieokreślony. c) Po zakończaniu najmu najemca i inne osoby, które na podstawie umowy z nim zawartej władają rzeczą obowiązane są zwrócić rzecz wynajmującemu (art. 675 KC). (w stanie niepogorszonym). Jeżeli wynajmujący rzecz ulepszy to o wynikających z tego faktu skutkach decyduje umowa najmu, w przypadku nieuregulowania tej kwestii od decyzji wynajmującego zależy czy zatrzyma ulepszenia za zapłatą sumy odpowiadającej ich wartości czy zażąda przywrócenia rzeczy do stanu pierwotnego.

183. Ochrona najemcy.

Jedną z przesłanek ochrony najemcy przed wypowiedzeniem najmu w ustawowych terminach wypowiedzenia przez nabywcę rzeczy najętej, który wstępuje w stosunek najmu na miejsce dotychczasowego wynajmującego stanowi zachowanie formy pisemnej kwalifikowanej z datą pewną.

184. Cechy dzierżawy jako czynności prawnej. Dzierżawa to umowa wzajemna, w której wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz lub prawo do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu czynsz.694.1; 709; Ten typ umowy jest bardzo podobny do najmu i generalnie ustawodawca odsyła do przepisów o najmie. Różni się od najmu tym, iż dzierżawca ma nie tylko uprawnienie do używania przedmiotu dzierżawy, ale także do pobierania z niego pożytków, zarówno naturalnych jak i cywilnych. Przedmiotem dzierżawy mogą być tylko takie przedmioty, które dają pożytki Np. grunty rolne, przedsiębiorstwo, zwierzęta rolne itd. Czas-tak jak przy najmie, z jednym wyjątkiem maksymalny czas dzierżawy to 30 lat, przy najmie było to 10 lat. Dzierżawę zawartą na czas dłuższy, poczytuje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nieoznaczony.

185. Prawa i obowiązki stron w umowie dzierżawy.

Dzierżawca powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki i nie może zmieniać przeznaczenia przedmiotu dzierżawy bez zgody wydzierżawiającego. Dzierżawca ma obowiązek dokonywania napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu dzierżawy w stanie niepogorszonym. Jeżeli dzierżawca używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową lub z przeznaczeniem rzeczy i mimo upomnienia nie przestaje jej używać w taki sposób albo, gdy rzecz zaniedbuje do tego stopnia, że zostaje ona narażona na utratę lub uszkodzenie, wydzierżawiający może wypowiedzieć dzierżawę bez zachowania terminów wypowiedzenia. Inaczej niż w najmie bez zgody wydzierżawiającego dzierżawca nie może oddawać przedmiotu dzierżawy osobie trzeciej do bezpłatnego używania ani go poddzierżawiać. W razie naruszenia powyższego obowiązku wydzierżawiający może dzierżawę wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia. Może, ale nie musi, jeżeliby doszło do poddzierżawy to nie stosuje się do niej przepisu 668.2 o rozwiązaniu podnajmu najpóźniej z chwilą ustania stosunku podstawowego- najmu. W razie wygaśnięcia dzierżawy, umowa poddzierżawy utrzymuje się i podlega ogólnemu reżimowi prawnemu dzierżawy (SN)-sporne. Ze względu na uprawnienie dzierżawcy do pobierania pożytków, czynsz dzierżawny może być ustalony także do ułamkowej części pożytków. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że oprócz czynszu dzierżawca będzie obowiązany uiszczać podatki i inne ciężary związane z własnością lub z posiadaniem przedmiotu dzierżawy oraz ponosić koszty jego ubezpieczenia, ustawowe prawo zastawu przysługujące wydzierżawiającemu zabezpiecza również roszczenie wydzierżawiającego względem dzierżawcy o zwrot sum, które z powyższych tytułów zapłacił. Terminy wypowiedzenia określa umowa a w braku odmiennej umowy dzierżawę gruntu rolnego można wypowiedzieć na jeden rok naprzód na koniec roku dzierżawnego, inną zaś dzierżawę na sześć miesięcy naprzód przed upływem roku dzierżawnego. Po zakończeniu dzierżawy dzierżawca obowiązany jest, w braku odmiennej umowy, zwrócić przedmiot dzierżawy w takim stanie, w jakim powinien się znajdować przy prowadzeniu prawidłowej gospodarki. Jeżeli dzierżawa kończy się przed upływem roku dzierżawnego, dzierżawca obowiązany jest zapłacić czynsz w takim stosunku, w jakim pożytki, które w tym roku pobrał lub mógł pobrać, pozostają do pożytków z całego roku dzierżawnego. W razie zbycia rzeczy wydzierżawionej w czasie trwania dzierżawy w stosunek ten wstępuje nabywca według reguł właściwych dla najmu.

186. Ustanie dzierżawy. Dzierżawa zawarta jest na czas oznaczony gaśnie - podobnie jak najem - z nadejściem terminu końcowego, chybże nastąpiło tzw. milczące jej przedłużenie wg tych samych co przy najmie reguł. Jeżeli dzierżawę zawarto na czas dłuższy niż 30 lat, poczytuje się ją po upływie tego terminu na czas ni oznaczony. Dzierżawa zawarta na czas nie oznaczony kończy się na skutek wypowiedzenia przez każdą ze stron. Terminy wypowiedzenia określa umowa,, a w braku odpowiednich postanowień umowy, można ją wypowiedzieć na 6 miesięcy. Po ustaniu dzierżawy dzierżawca obowiązany jest zwrócić wydzierżawiającemu przedmiot w takim stanie, w jakim powinien się on znajdować przy prowadzeniu odpowiedniej gospodarki.

187. Różnice między najmem a dzierżawą.

Podstawowa różnica między najmem a dzierżawą polega na tym, że przedmiotem najmu mogą być wyłącznie rzeczy (ruchome i nieruchomości), natomiast dzierżawione mogą być zarówno rzeczy, jak i prawa (np. prawo użytkowania wieczystego). Co więcej, najemca ma prawo tylko do używania rzeczy, natomiast dzierżawca jest uprawniony również do pobierania z niej pożytków. Umowy najmu i dzierżawy różnią się zakresem przedmiotu umów oraz zakresem praw wynajmującego i wydzierżawiającego, a także funkcją umowy. Umowa dzierżawy ma wyłącznie funkcję gospodarczą. Zgodnie z art. 693 kc „wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz.” Zaś w przypadku najmu przedmiotem umowy mogą być zgodnie z art. 659 kc „przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz”. Przedmiotem dzierżawy mogą być tylko rzeczy przynoszące pożytki. Ponadto zgodnie z art. 709 kc przedmiotem dzierżawy mogą być również prawa.

188. Cechy użyczenia jako czynności prawnej. Użyczenie to umowa, przez którą użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu na czas oznaczony albo nieoznaczony na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy-710. Świadczenie użyczającego polegającego na znoszeniu tego, że biorący używa rzeczy, zbliża użyczenie do najmu. W odróżnieniu od najmu użyczenie jest umową nieodpłatną, ale inną niż darowizna. Użyczający nie dokonuje bezpłatnego świadczenia kosztem swojego majątku, ponieważ rzecz użyczona nadal pozostaje w jego majątku. Użyczenie skonstruowane zostało jako umowa realna, w związku z tym dochodzi ona do skutku dopiero po wydaniu rzeczy użyczonej.

189. Prawa i obowiązki stron w umowie użyczenia. Użyczający- zobowiązuje się jedynie do znoszenia tego, że biorący używa rzeczy już mu wydanej. Odpowiada on tylko za takie wady rzeczy, które wyrządziły biorącemu, szkodę przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich, chyba, że biorący rzecz sam mógł je z łatwością zauważyć. Odpowiedzialność na zasadzie winy. Biorący w używanie -Jeżeli umowa nie określa sposobu używania rzeczy, biorący może rzeczy używać w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu. Bez zgody użyczającego biorący nie może oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania. Stosunek użyczenia ma charakter osobisty. Jeżeli biorący używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy, jeżeli powierza rzecz innej osobie nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności(wyjątek), albo, jeżeli rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z powodów nieprzewidzianych w chwili zawarcia umowy, użyczający może żądać zwrotu rzeczy, chociażby umowa była zawarta na czas oznaczony. Art. 713. Biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Jeżeli poczynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.-752-757. Natomiast nie może żądać od użyczającego dokonania żadnych nakładów na rzecz użyczoną. Art. 714. Biorący do używania jest odpowiedzialny za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy, jeżeli jej używa w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy, albo, gdy nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności powierza rzecz innej osobie, a rzecz nie byłaby uległa utracie lub uszkodzeniu, gdyby jej używał w sposób właściwy albo gdyby ją zachował u siebie. Roszczenie użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

190. Ustanie użyczenia. Użyczenie kończy się z upływem terminu określonego w umowie. Użyczenie zawarte na czas nie oznaczony wygasa, gdy biorący uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie albo gdy upłynął czas, w ciągu którego ten użytek uczynił. Umowa może wskazywać także inne zdarzenia powodujące zakończenie użyczenia. Niezwłocznego wydania rzeczy użyczający może w każdym czasie żądać, jeżeli: a) rzecz jest niewłaściwie używanie, b) została bezpodstawnie powierzona osobie trzeciej, c) stała się użyczającemu potrzebna z powodów nie przewidzianych w chwili zawarcia umowy. Biorący w używanie obowiązany jest zwrócić rzecz użyczającemu w stanie nie pogorszonym, przy czym nie ponosi odpowiedzialności za normalne jej zużycie. Obowiązek powyższy ciąży także na osobie, której biorący w użyczenie rzecz powierzył.

191. Cechy pożyczki jako czynności prawnej. Pożyczka jest umową, przez którą dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego pożyczkę określoną ilość pieniędzy, albo rzeczy oznaczonych tylko, co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tej samej jakości. Biorący pożyczkę uzyskuje możliwość korzystania przez pewien czas z wartości majątkowych przekazanych mu przez dającego pożyczkę. Umowa pożyczki jest umową konsensualną (nie realną-ważne). Jej zawarcie, gdy przekracza 500 zł powinno być stwierdzone pismem- ad probationem (wyjątek- między przedsiębiorcami). Jest czynnością prawną dwustronnie zobowiązującą, lecz nie wzajemną, ponieważ obowiązek zwrotu pożyczki nie stanowi ekwiwalentu jej dania. Może być daremna lub odpłatna. Z odsetkami lub bez. Zawsze polega na przeniesieniu własności (różnica od najmu i użyczenia).

192. Prawa i obowiązki stron w umowie pożyczki. Obowiązek wydania przedmiotu pożyczki ustaje w 2 przypadkach:1) Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to nie przysługuje dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć. (Pogorszenie się stanu majątkowego dającego pożyczkę po zawarciu umowy, co powoduje jego odstąpienie i nie wydanie przedmiotu pożyczki);2)Przedawnienie- Roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany. Dający pożyczkę ponosi odpowiedzialność za wady fizyczne i prawne wydanej rzeczy 724. Biorący pożyczkę jest zobowiązany do odebrania przedmiotu pożyczki, przysługuje mu natomiast roszczenie o wydanie. Powinien on wrócić przedmiot pożyczki w terminie umówionym. Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.

193. Odpowiedzialność za wady rzeczy pożyczonych. Art. 724 KC jeżeli rzeczy otrzymane przez biorącego pożyczkę mają wady, dający pożyczkę obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu powyższego nie stosuje się w wypadku, gdy biorący mógł z łatwością wadę zauważyć.

194. Pożyczka a użyczenie.

Pożyczka jest umową na mocy której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
Umowa pożyczki może zostać zawarta ustnie, ale gdy wartość przedmiotu pożyczki przekracza 500 zł, powinna ona zostać zawarta na piśmie. Mimo podpisania umowy dający pożyczkę może od niej odstąpić /nie wydawać przedmioty pożyczki/, gdy jej zwrot jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony.
W przypadku pożyczania rzeczy, jeśli okaże się, że otrzymana przez biorącego pożyczkę rzecz posiada wady, dający pożyczkę jest zobowiązany do naprawienia szkody jaką wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Termin zwrotu pożyczki może być oznaczony lub też nieoznaczony. Jeśli termin został nieoznaczony, biorący jest zobowiązany do wydania przedmiotu pożyczki z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany. Roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany.
Użyczenie jest umową na mocy której użyczający zezwala biorącemu, przez oznaczony lub nie oznaczony czas, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. W przypadku utraty, uszkodzenia, lub używania rzeczy niezgodnie z umową /jej właściwościami lub przeznaczeniem/ biorący może ponieść odpowiedzialność, którą można określić w umowie użyczenia. Również wówczas użyczający może żądać zwrotu rzeczy, chociażby umowa była zawarta na czas oznaczony. Użyczający może także zażądać zwrotu rzeczy jeśli okaże się mu potrzebna z powodów nie przewidzianych w chwili zawarcia umowy. Gdy umowa o użyczenie jednej rzeczy została podpisana z kilkoma osobami ich odpowiedzialność jest solidarna. Po zakończeniu użyczenia biorący do używania obowiązany jest zwrócić użyczającemu rzecz w stanie nie pogorszonym. Jednakże biorący nie ponosi odpowiedzialności za zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego używania. Roszczenie użyczającego w stosunku do biorącego do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. Umowa użyczenia może dotyczyć tylko rzeczy. Jeśli umowa będzie dotyczyć pieniędzy, to gdy nawet strony podpiszą umowę użyczenia, będzie to umowa pożyczki.

195. Cechy umowy zlecenie jako czynności prawnej. W umowie zlecenia występują dwie strony: dający zlecenie i przyjmujący zlecenie. Do essentialia negotii tej umowy należy zobowiązanie przyjmującego zlecenie do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie 734.1. Np. Zawarcie umowy, złożenie oferty, prowadzenie przez adwokata sprawy przed sądem. Zlecenie w ujęciu KC nie obejmuje umów, w których przedmiotem świadczenia jest spełnienie usługi polegającej na czynności faktycznej. Jednakże na mocy art.750 do umów takich stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu, gdy nie podlegają one przepisom innej umowy nazwanej. Umowy takie to Np. umowy o leczenie, pielęgnowanie, o wychowywanie, o naukę. Zobowiązanie biorącego zlecenie polega na świadczeniu określonych, a więc zindywidualizowanych czynności prawnych i to w sposób pozwalający mu na samodzielne organizowanie odpowiednich działań. Cecha ta. M.in. odróżnia ten typ stosunku prawnego od stosunku pracy. Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się jedynie do dokonania umówionych czynności, nie odpowiada natomiast za to, że pożądany przez dającego zlecenie rezultat zostanie osiągnięty. Np. adwokat za wygranie sprawy. Przyjmujący zlecenie powinien dokonać należytej staranności, aby cel ten osiągnąć. Z uwagi na to, że miarą wykonania zobowiązania nie jest osiągnięcie ściśle oznaczonego rezultatu, lecz samodzielne staranne działanie, będące zawsze przedmiotem nieostrych ocen, zatem stosunek zlecenia znamionuje w silnym stopniu zaufanie, jakie powinien dający do przyjmującego zlecenie. Umowa zlecenia Może być czynnością odpłatną jak i nieodpłatną. Wśród umów o świadczenie usług zasadą jest nieodpłatność. Jeżeli nieodpłatność nie została zastrzeżona w umowie ani nie wynika z okoliczności, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. W odniesieniu do zlecenia odpłatnego jest kwestią sporną czy należy ono do umów wzajemnych. Zlecenie jest umową konsensualną i dwustronnie zobowiązującą, także wtedy, gdy nie ma charakteru odpłatnego. Forma umowy zlecenia może być dowolna, chyba, że zlecenie łączy się z pełnomocnictwem, dla którego wymagana jest forma szczególna.

196. Zlecenie a pełnomocnictwo. Spełnienie określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie oznacza dokonanie czynności dotyczącej jego sfery prawnej. Może ono przybrać różną postać. 1) Działanie przyjmującego zlecenie może polegać na dokonaniu czynności w imieniu dającego zlecenie, a więc z tym skutkiem, że odpowiednie prawa lub obowiązki nabywa bezpośrednio dający zlecenie. W takim przypadku dokonujący czynności działa jako pełnomocnik dającego zlecenie. Odrębne tzn. obok zlecenia, udzielenie pełnomocnictwa 95 nie jest jednak potrzebne, ponieważ art. 734.2 W braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Przyjmujący zlecenie występuje wówczas w roli pełnomocnika, a dający zlecenie w roli mocodawcy. Dopiero innego rodzaju postanowienie zawarte w umowie zlecenie uchyla domniemanie pełnomocnictwa. Połączenie zlecenia z pełnomocnictwem stwarza taką sytuację prawną, że przyjmujący zlecenie jest nie tylko upoważniony, ale i zobowiązany do działania w imieniu dającego zlecenie. Zlecenie w tym wypadku oznacza stosunek będący podstawą pełnomocnictwa w rozumieniu 101 i 106. 2)Zgodnie z treścią zlecenia, działanie dla dającego zlecenie może polegać na dokonaniu przez przyjmującego zlecenie czynności prawnej w imieniu własnym, lecz na rachunek dającego zlecenie. Nabywa on wtedy określone prawo na swoje nazwisko z tym, że ma obowiązek przenieść to prawo na dającego zlecenie. Przyjmujący zlecenie występuje wówczas w roli tzw. zastępcy pośredniego.

197. Prawa i obowiązki zleceniodawcy. Po stronie dającego istnieje obowiązek pokrycia wydatków przyjmującego zlecenie związanych z należytym wykonaniem zlecenia oraz zwolnienia go z zaciągniętych w tym celu zobowiązań, np. przez zapłatę, przejęcie długu. Jeżeli zlecenie jest odpłatne najważniejszym obowiązkiem dającego zlecenie jest zapłata wynagrodzenia. Należy się ono przyjmującemu zlecenie dopiero po jego wykonaniu, a więc z dołu, ale terminy zapłaty mogą być w umowie inaczej ustalone. W razie wspólnego udzielenia zlecenia przez kilka osób, odpowiadają one solidarnie względem przyjmującego zlecenia.

198. Prawa i obowiązki zleceniobiorcy. Podstawowym obowiązkiem przyjmującego zlecenie jest dokonanie przewidzianej w umowie czynności z należytą starannością. Bez względu czy umowa będzie płatna czy nieodpłatna to on odpowiada nawet za szkodę wyrządzoną nieumyślnie. Przyjmujący zlecenie powinien wykonać je osobiście, chyba, że umowa lub zwyczaj stanowią inaczej lub zmuszają go ku temu okoliczności, jednak wtedy zawiadamia o tym dającego zlecenie i odpowiada za niewłaściwe działania, substytuta tylko w razie winy w wyborze. W pozostałych przypadkach odpowiada na zasadzie ryzyka. Przyjmujący zlecenie powinien udzielać dającemu zlecenie potrzebnych wiadomości o przebiegu sprawy, a po wykonaniu zlecenia lub po wcześniejszym rozwiązaniu umowy złożyć mu sprawozdanie. Powinien mu wydać wszystko, co przy wykonaniu zlecenia dla niego uzyskał, chociażby w imieniu własnym. Przyjmującemu zlecenie nie wolno używać we własnym interesie rzeczy i pieniędzy dającego zlecenie. Jeżeli kilka osób dało lub przyjęło zlecenie wspólnie, ich odpowiedzialność względem drugiej strony jest solidarna.

199. Ochrona zaufania w stosunku zlecenia.

200. Zlecenie a substytucja.

201. Ustanie zlecenia. Z reguły stosunek zlecenia ustaje przez jego wykonanie. Każda ze stron może stosunek ten w dowolnym czasie wypowiedzieć ze skutkiem natychmiastowym. Nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów. Śmierć dającego zlecenie albo utrata przez niego zdolności do czynności prawnych nie powoduje w braku odmiennej umowy wygaśnięcia zlecenia. Na odwrót jest w przypadku śmierci przyjmującego zlecenie. W razie wypowiedzenia przez dającego zlecenie jest on obowiązany do zwrotu wydatków, a jeśli zlecenie miało charakter odpłatny do zapłaty części wynagrodzenia. Ponadto z wypowiedzeniem bez ważnego powodu, przez którąkolwiek ze stron łączy się obowiązek naprawienia szkody. Roszczenia z umowy zlecenia przedawniają się w zasadzie według przepisów ogólnych, 117 ale: Art. 751. Z upływem lat dwóch przedawniają się: 1) roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom;

2)roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone.

202. Cechy umowy o dzieło jako czynności prawnej. W umowie o dzieło występują dwie strony przyjmujący zamówienie i zamawiający. Do essentialia negotii tej umowy należy zobowiązanie się przyjmującego zamówienie do wykonania oznaczonego dzieła a zamawiającego do zapłaty wynagrodzenia. Świadczenia te są ze sobą powiązane w ten sposób, że umowa przybiera postać umowy wzajemnej. W odróżnieniu od umowy zlecenia i umowy o pracę wykonanie dzieła polega nie na samym tylko prowadzeniu działalności, ale i na doprowadzeniu do oznaczonego rezultatu. A zatem rezultat ten powinien być z góry to znaczy w umowie dokładnie i według obiektywnie sprawdzalnych cech określony, zaś jego osiągnięcie musi być przez strony uważane za pewne-ważne, nie jedynie prawdopodobne. Nie może być przedmiotem takiej umowy dzieło literackie. Rezultat w postaci dzieła jest zawsze wytworem przyszłej indywidualnej działalności człowieka, co odróżnia umowę o dzieło od sprzedaży. Działalność w umowie o dzieło na podobieństwo umowy zlecenia a w przeciwieństwie do umowy o pracę-samodzielnie realizuje przyjmujący zamówienie. Charakteru dzieła nie mają takie dokonania jak Np. nauczanie kogoś języka obcego, wygłoszenie wykładu, wykonanie określonej produkcji artystycznej- koncertu, przedstawienia teatralnego, (Choć SN orzekał różnie). W umowie o dzieło zamawiający zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia, ale do zawarcia tej umowy nie jest konieczne, aby strony określiły w niej wysokość należnego wynagrodzenia- nawet przez wskazanie tylko podstaw do jego ustalenia. Art. 628. § 1. Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie. Umowa o dzieło jest umową dwustronnie zobowiązującą interes zamawiającego polega na uzyskaniu odpowiadającego jego indywidualnym potrzebom rezultatu, w związku, z czym konieczna jest rozbudowana regulacja dotycząc fazy wykonawstwa a także odpowiednia ochrona na wypadek niewłaściwej jakości dzieła. Przepisy KC nie przewidują obowiązku osobistego wykonania dzieła przez przyjmującego zamówienie. Sposób wykonania dzieła określa umowa, a przyjmujący zamówienie nie jest pyzatym obowiązany stosować się do wskazówek dawanych przez zamawiającego. Natomiast zamawiającemu służy uprawnienie do kontrolowania wykonania dzieła, a mianowicie, co do terminowości prowadzonych prac oraz prawidłowości wykonawstwa art. 635 i 636 KC. W pierwszym przypadku stwierdziwszy takie opóźnienie z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła, że nie jest prawdopodobne ukończenie dzieła w czasie umówionym może on od umowy natychmiast odstąpić. Również wadliwe albo sprzeczne z umową wykonywanie dzieła upoważnia zamawiającego do odstąpienia od umowy albo do powierzenia dalszych prac innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie, ale dopiero po jego wezwaniu do zmiany sposobu wykonywania działa we wskazanym odpowiednim terminie

202. Cechy umowy o dzieło jako czynności prawnej.

W umowie o dzieło występują dwie strony : przyjmujący zamówienie i zamawiający. Do essentiallia negotii tej umowy należy zobowiązanie się przyjmującego zamówienie do wykonania oznaczonego dzieła a zamawiającego do zapłaty wynagrodzenia. Jest to umowa wzajemna. Wykonanie działa polega nie na samym tylko prowadzeniu działalności ,ale i na doprowadzeniu do oznaczonego rezultatu. Rezultat ten powinien być z góry w umowie określony a jego osiągnięcie powinno być uważane przez strony za pewne. Rezultat w postaci dzieła jest zawsze wytworem przyszłej indywidualnej działalności człowieka. Działalność taką samodzielnie organizuje przyjmujący zamówienie.

203. Ustalanie wynagrodzenia w umowie o dzieło.

Zamawiający obowiązany jest uiścić należne wynagrodzenie w chwili oddania dzieła ,jeżeli w umowie nie zastrzeżono innego terminu. W praktyce są dwa rodzaje ustalania wynagrodzenia: ryczałtowe - polega na określeniu z góry wysokości wynagrodzenia w oznaczonej kwocie, Wynagrodzenie to należy się przyjmującemu zamówienie bez względu na rzeczywiste koszty. Kosztorysowe - obejmuje jedynie zestawienie potrzebnych do wykonania dzieła materiałów i planowanych prac z podaniem cen jednostkowych. Na tej podstawie po wykonaniu dzieła określa się należne wynagrodzenie. Ustalenie wynagrodzenia kosztorysowego ma charakter elastyczny : - zmiana cen lub stawek dokonana w toku wykonywania dzieła jest uwzględniona przy ustaleniu wynagrodzenia, - plan zamierzonych prac może ulec modyfikacji w toku wykonywania dzieła. Wyjątek-Jeżeli wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę. Przyjmujący zamówienie nie może jednak żądać rozwiązania umowy w skutek zmiany stosunków, jeżeli zmiana nastąpiła w okresie, gdy był on w zwłoce z wykonaniem dzieła. Mimo niewykonania dzieła ciąży na zamawiającym obowiązek zapłacenia wynagrodzenia także w następujących przypadkach:1)Jeżeli wykonanie dzieła doznało przeszkody z przyczyn dotyczących zmawiającego 639 nawet przez niego niezawinionych. 2)Jeżeli dzieło uległo zniszczeniu lub uszkodzeniu wskutek wadliwości materiału dostarczonego przez zamawiającego lub następstwie wykonania dzieła wg jego wskazówek. 3)jeżeli zamawiający bez uzasadnionej przyczyny odstępuje od umowy. W przypadkach 1 i 3 zamawiający może jednak odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.(Wartość materialna, koszt robocizny)

204. Prawa i obowiązki wykonawcy dzieła

Zasadniczym obowiązkiem przyjmującego zamówienie jest wykonanie dzieła w sposób prawidłowy i w oznaczonym terminie , a zamawiającego- zapłata wynagrodzenia. Jeżeli termin nie został wskazany w umowie , świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Nie ma osobistego obowiązku wykonania dzieła przez przyjmującego zamówienie. Sposób wykonania określa umowa ,a przyjmujący zamówienie nie jest obowiązany stosować się do wskazówek zamawiającego. Może się do nich zastosować na ryzyko zamawiającego. Natomiast zamawiającemu służy uprawnienie do kontrolowania wykonania dzieła a mianowicie do terminowości oraz prawidłowości wykonawstwa. Gdy stwierdzi on opóźnienie może od umowy natychmiast odstąpić. Wadliwe albo sprzeczne z umową wykonanie uprawnia zamawiającego do odstąpienia od umowy.

Przyjmujący obowiązany jest z reguły dostarczyć odpowiednie materiały do wykonania dzieła. Obowiązek może jednak przyjąć zamawiający. Przyjmujący obowiązany jest użyć dostarczony materiał ,przedstawić rachunek i zwrócić nie zużytą część.

Do wykonania dzieła potrzebne jest często współdziałanie stron. Jeżeli zamawiający mimo wezwania i wyznaczenia terminu odmawia współdziałania ,przyjmujący zamówienie może odstąpić od umowy.

Gotowe dzieło przyjmujący ma obowiązek wydać a zamawiający odebrać ale tylko wtedy gdy przyjmujący zamówienie wydaje je zgodnie ze swoim zobowiązaniem.

205. Prawa i obowiązki zamawiającego

W umowie o dzieło występują dwie strony przyjmujący zamówienie i zamawiający. Do essentialia negotii tej umowy należy zobowiązanie się przyjmującego zamówienie do wykonania oznaczonego dzieła a zamawiającego do zapłaty wynagrodzenia. W umowie o dzieło zamawiający zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia, ale do zawarcia tej umowy nie jest konieczne, aby strony określiły w niej wysokość należnego wynagrodzenia- nawet przez wskazanie tylko podstaw do jego ustalenia. Zamawiającemu służy uprawnienie do kontrolowania wykonania dzieła, a mianowicie, co do terminowości prowadzonych prac oraz prawidłowości wykonawstwa art. 635 i 636 KC. Z reguły przyjmujący zamówienie obowiązany jest dostarczyć odpowiednie materiały potrzebne do wykonania dzieła. Obowiązek taki może przyjąć zamawiający w przypadku takim przyjmujący zamówienie powinien zbadać przydatność dostarczonego materiału i niezwłocznie zawiadomić zamawiającego, jeżeli materiał jest nieodpowiedni, gdy mimo to zamawiający obstaje przy wykorzystaniu dostarczonego materiału ponosi ryzyko z wynikających stąd skutków. Zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego. Jednakże w wypadku takim zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła. Art. 634. Jeżeli materiał dostarczony przez zamawiającego nie nadaje się do prawidłowego wykonania dzieła albo, jeżeli zajdą inne okoliczności, które mogą przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu, przyjmujący zamówienie powinien niezwłocznie zawiadomić o tym zamawiającego. Przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli wykonał prace dodatkowe bez uzyskania zgody zamawiającego. Zamawiający obowiązany jest odebrać dzieło, które przyjmujący zamówienie wydaje mu zgodnie ze swym zobowiązaniem. Jeżeli zamawiający nie odebrał gotowego działa z powodu wady może także powierzyć poprawieni go innej osobie na koszt przyjmującego zamówienie. Gdy wady usunąć się nie dadzą albo, gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć w czasie odpowiednim, zamawiający może od umowy odstąpić, jeżeli wady są istotne; jeżeli wady nie są istotne, zamawiający może żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiednim stosunku. To samo dotyczy wypadku, gdy przyjmujący zamówienie nie usunął wad w terminie wyznaczonym przez zamawiającego.

206. Rękojmia za wady dzieła. Za wady dzieła zarówno fizyczne jak i prawne, przyjmujący zamówienie odpowiada wg zasad określonych w przepisach o rękojmi przy sprzedaży. Przyjmujący zamówienie odpowiada za wady prawne Np. za zużycie cudzego materiału, przy wadach fizycznych odpowiedzialność ta obejmuje także wadliwości użytych materiałów lub części zamiennych wyprodukowanych przez osoby trzecie. W odróżnieniu od rękojmi przy sprzedaży, należy mieć na względzie czy wady dadzą się, czy nie dadzą usunąć. Jeżeli zamawiający nie odebrał gotowego działa z powodu wady może także powierzyć poprawieni go innej osobie na koszt przyjmującego zamówienie. Gdy wady usunąć się nie dadzą albo, gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć w czasie odpowiednim, zamawiający może od umowy odstąpić, jeżeli wady są istotne; jeżeli wady nie są istotne, zamawiający może żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiednim stosunku. To samo dotyczy wypadku, gdy przyjmujący zamówienie nie usunął wad w terminie wyznaczonym przez zamawiającego. W braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła.

207. Cechy pożyczki jako czynności parwnej

Pożyczka jest umową, przez którą dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego pożyczkę określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości (art. 720 KC). W wyniku spełnienia świadczenia przez dającego pożyczkę określone przedmioty majątkowe stają się własnością biorącego pożyczkę. Zasilają one jednak tylko czasowo majątek biorącego pożyczkę, który zobowiązany jest do zwrotu, tzn. do przeniesienia na drugą stronę własności tej samej ilości pieniędzy albo rzeczy tego samego rodzaju. W ramach tej konstrukcji pieniądze traktowane są jak rzeczy ruchome oznaczone tylko co do gatunku. Umowa pożyczki to umowa konsensualna, a nie realna. Jej zawarcie, gdy wartość przedmiotu pożyczki przekracza 500 zł, powinno być stwierdzone pismem (forma ad probationem, art. 720 § 2 KC), co jednak nie ma zastosowania do umowy zawartej między przedsiębiorcami (art. 74 § 3 KC). Pożyczka jest czynnością prawną dwustronnie zobowiązującą, ale nie wzajemną, ponieważ obowiązek zwrotu przedmiotu pożyczki nie stanowi ekwiwalentu jego dania. Pożyczka może przybrać postać bądź to umowy darmej, bądź odpłatnej, co zależy od woli stron. W tym ostatnim przypadku świadczenie biorącego pożyczkę polega zwykle na zapłacie odsetek. Również wtedy umowa pożyczki nie ma charakteru wzajemnego; odsetki nie stanowią świadczenia wzajemnego za przeniesienie własności przedmiotu pożyczki, który w myśl umowy podlega zwrotowi. Pożyczka polega zawsze na przeniesieniu własności pieniędzy lub innych rzeczy ruchomych z równoczesnym obowiązkiem zwrotu nie tych samych, lecz takich samych przedmiotów, w tej samej ilości. Do pożyczek, których przedmiotem są pieniądze, znajdują zastosowanie przepisy o zobowiązaniach pieniężnych. Zgodnie z zasadą walutowości, pożyczki pieniężne mogą być na obszarze RP zaciągane tylko w pieniądzu polskim (art. 358 KC), z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie (zwłaszcza PrDew). Zwrot ich, stosownie do zasady nominalizmu (art. 358' § l KC), powinien nastąpić przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że umownie zastrzeżono waloryzację (art. 358¹ § 2 KC) albo doszło do waloryzacji sądowej (art. 358¹ § 3 KC).

208. Prawa i obowiązki dającego pożyczkę

Dający pożyczkę zobowiązany jest do dokonania wszelkich czynności niezbędnych do przeniesienia na własność biorącego przedmiotu pożyczki, w szczególności do wydania znaków pieniężnych (gotówki) lub rzeczy zamiennych (por. art. 155 § 2 KC). Jako wydanie przedmiotu pożyczki pieniężnej należy też traktować zapłatę bezgotówkową. Jeżeli termin wydania przedmiotu pożyczki nie został inaczej określony (w szczególności przez umowę stron), znajdzie zastosowanie ogólna zasada spełnienia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 KC). Obowiązek wydania przedmiotu pożyczki ustaje w dwóch przypadkach: 1) jeżeli dający pożyczkę odstępuje od umowy, co może uczynić, gdy zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego z drugiej strony; uprawnienie do odstąpienia nie przysługuje mu jednak, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć (art. 721 KC); Pogorszenie stanu majątkowego biorącego pożyczkę po zawarciu umowy pożyczki zawsze więc uzasadnia odstąpienie od umowy i nie wydanie przedmiotu pożyczki. 2) jeżeli roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki uległo przedawnieniu, co następuje z upływem sześciu miesięcy od chwili, kiedy przedmiot pożyczki miał być wydany (art. 722 KC), a dający pożyczkę powołał się na upływ terminu przedawnienia. Przepis ten chroni interesy dającego pożyczkę, który nie powinien zbyt długo pozostawać w niepewności co do tego, czy biorący pożyczkę skorzysta ze swego uprawnienia i weźmie przedmiot pożyczki. Dający pożyczkę ponosi odpowiedzialność za wady fizyczne i prawne wydanej rzeczy (art. 724 KC). Odpowiedzialność ta ukształtowana została według łagodnych zasad przyjętych także przy użyczeniu (art. 711 KC) i darowiźnie (art. 892 KC). Dający pożyczkę odpowiada więc tylko za szkodę, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich, przy czym zwolniony jest i z tej odpowiedzialności, gdy biorący pożyczkę mógł z łatwością wadę zauważyć.

209. Prawa i obowiązki pożyczkobiorcy

Biorący pożyczkę nie jest zobowiązany do odebrania przedmiotu pożyczki; przysługuje mu natomiast roszczenie o jego wydanie (art. 722 KC). Jeżeli przedmiot pożyczki został przez niego odebrany, powinien go zwrócić w terminie umówionym. W razie nieoznaczenia terminu zwrotu, znajduje zastosowanie art. 723 KC, który przewiduje zwrot w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę. Nie stosuje się więc do obowiązku zwrotu pożyczki art. 455 KC o niezwłocznym spełnieniu świadczenia po wezwaniu dłużnika do wykonania. Termin oznaczony przez czynność prawną (umowa stron, wypowiedzenie przez dającego pożyczkę) poczytuje się w zasadzie za zastrzeżony na korzyść biorącego pożyczkę (por. art. 457 KC); może on zatem zwrócić pożyczkę przed czasem. Obowiązek wcześniejszego zwrotu przedmiotu pożyczki powstaje wówczas, gdy dający pożyczkę stosownie do zasad ogólnych (art. 458 KC) może żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin. Przypadki natychmiastowej wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki wiążą się z niewypłacalnością biorącego pożyczkę oraz znacznym zmniejszeniem zabezpieczenia wierzytelności wskutek okoliczności, za które biorący pożyczkę ponosi odpowiedzialność. Obowiązek płacenia odsetek (albo odpłaty w innej postaci) ciąży na biorącym pożyczkę tylko wtedy, gdy zastrzeżony został w umowie albo w przepisach pozakodeksowych. Jeżeli w treści umowy pożyczki nie została zamieszczona wyraźna klauzula o jej odpłatności, nie przesądza to jeszcze o darmym charakterze pożyczki. Przypomnieć bowiem należy, że treść czynności prawnej ustala się biorąc pod uwagę cały kontekst sytuacyjny oraz reguły wykładni wskazane w art. 65 KC.

210. Cechy poręczenia jako czynności prawnej

Poręczenie stanowi klasyczną postać zabezpieczenia osobistego wierzytelności. Zostało ono skonstruowane jako umowa nazwana. Poręczyciel zobowiązuje się w niej względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał (art. 876 § l KC). Poręczenie ma charakter akcesoryjny i subsydiarny. Najogólniej rzecz ujmując oznacza to, że dług poręczyciela staje się wymagalny dopiero po bezskutecznym podjęciu wobec dłużnika głównego określonych, szczególnych działań zmierzających do uzyskania od niego świadczenia. Poręczenie ma charakter kauzalnej czynności prawnej. Przysporzenie uzyskuje tu wierzyciel w postaci umocnienia swojej wierzytelności przez zobowiązanie poręczyciela, który zaciąga je w celu zabezpieczenia wierzytelności (szczególna kauza zabezpieczająca, tzw. causa cavendf). Poręczenie zostało skonstruowane jako umowa dwustronna między wierzycielem a poręczycielem. Może ona być zawarta nie tylko bez zgody, ale nawet wiedzy dłużnika. Po stronie wierzyciela, jak i poręczyciela może występować każda osoba - zarówno fizyczna, jak i prawna. Z art. 876 § l KC wynika, że umowa poręczenia ma charakter umowy konsensualnej, która dochodzi do skutku przez samo zgodne oświadczenie woli stron, to znaczy wierzyciela i poręczyciela.

211. Akcesoryjność poręczenia

Poręczenie sprzężone jest zawsze z jakimś innym stosunkiem zobowiązaniowym. W tym związku dwóch stosunków prawnych poręczenie ma charakter akcesoryjny (zawisły), co w szczególności znajduje wyraz w tym, że istnienie i rozmiar długu głównego rozstrzyga o istnieniu i rozmiarze długu akcesoryjnego. Z punktu widzenia podmiotowego elementem wiążącym oba stosunki zobowiązaniowe jest wspólna osoba wierzyciela, który w żadnym razie nie może występować zarazem w roli poręczyciela. Akcesoryjność należy do essentialia negotii umowy poręczenia. dkreślić należy, że poręczenie powoduje nie tylko powstanie odpowiedzialności osobistej, ale i długu, a więc obowiązku świadczenia po stronie poręczyciela. Poręczyciel świadcząc wierzycielowi spełnia zatem własne zobowiązanie, chociaż zależne od głównego. Świadczenie to, zaspokajając interes wierzyciela, pozbawia go prawa dochodzenia wierzytelności nie tylko wobec poręczyciela, ale i dłużnika głównego.

212. Charakter odpowiedzialności poręczyciela

Poręczyciel odpowiada wobec wierzyciela jak współdłużnik solidarny (art. 881 KC), co uzasadnia pogląd, że jego odpowiedzialność ma charakter nie subsydiarny, lecz równorzędny. Norma art. 881 KC kreująca surową, solidarną odpowiedzialność poręczyciela ma charakter względnie obowiązujący. Strony mogą więc w umowie poręczenia (lub w odpowiednich ogólnych warunkach umów) inaczej określić przesłanki odpowiedzialności poręczyciela - w szczególności wprowadzając do niej postanowienia swoiste dla subsydiarnego modelu poręki.

O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny rozmiar zobowiązania głównego (art. 879 § l KC). Poręczyciel odpowiada więc nie tylko w zakresie długu pierwotnego (np. za sumę udzielonej pożyczki), ale także za wszelkie skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika głównego, które przewidziane zostały w ustawie (np. odsetki, odszkodowanie) albo w umowie (np. kary umowne). Jednakże umowa zawarta przez dłużnika głównego z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela (art. 879 § 2 KC), ponieważ nie wolno nakładać na nikogo dodatkowych obowiązków bez jego woli. Natomiast jeżeli w późniejszej umowie wierzyciela z dłużnikiem nastąpi zmniejszenie zobowiązania głównego, odpowiednio zmniejszy się także zobowiązanie poręczyciela. Jeżeli strony w umowie poręczenia ograniczyły zakres odpowiedzialności, poręczyciel odpowiada tylko do tej wysokości. Zmniejszenie zobowiązania dłużnika głównego może być wynikiem układu zawartego z wierzycielami w postępowaniu upadłościowym. Na przyznane dłużnikowi w tym trybie ulgi poręczyciel nie mógłby się jednak powołać. Układ między dłużnikiem a wierzycielami nie narusza uprawnień wierzyciela wobec poręczyciela, z jego zawarciem nie łączy się więc ograniczenie odpowiedzialności poręczyciela. Poręczyciel odpowiada w myśl art. 881 KC jak współdłużnik solidarny. Znaczy to, że jego dług staje się wymagalny z chwilą, gdy dłużnik główny opóźni się ze spełnieniem swego świadczenia (art. 876 § l KC). Od tego momentu poręczyciel może być od razu pozwany sam lub razem z dłużnikiem głównym o wykonanie całości lub części zobowiązania (art 881 w zw. z art. 366 § l KC). Ta sama zasada odnosi się do kilku poręczycieli. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powinien niezwłocznie zawiadomić o tym poręczyciela (art. 880 KC). Trudno bowiem wymagać od niego, aby dowiadywał się, czy dłużnik główny spełnił świadczenie. Poza tym normalnie strony zawierając umowę poręczenia wychodzą z założenia, że dłużnik wykona zobowiązanie.

213. Podporęczenie

Dopuszczalne jest, chociaż Kodeks tego nie reguluje, udzielenie poręczenia za zobowiązanie poręczyciela (tzw. podporęczenie). Podporęczyciel poręcza wówczas za dług poręczyciela, a w konsekwencji w granicach wskazanych zobowiązaniem poręczyciela. Odpowiada on - wraz z poręczycielem - bezpośrednio wobec wierzyciela, a jedynie roszczenie regresowe przysługuje mu wyłącznie wobec poręczyciela.

214. Zarzuty przysługujące poręczycielowi

a) W odróżnieniu od długu solidarnego zobowiązanie poręczyciela pozostaje do końca zobowiązaniem akcesoryjnym. Z tego względu poręczycielowi służą wszelkie zarzuty - zarówno peremptoryjne, jak i dylatoryjne -jakie podnieść może dłużnik główny przeciwko wierzycielowi (art. 883 § l KC). Zasada ta miałaby ograniczoną tylko doniosłość praktyczną, gdyby poręczyciel nie dysponował środkiem skłaniającym dłużnika do ujawnienia przysługujących mu zarzutów. Instrument taki konstruuje art. 884 KC w postaci wezwania dłużnika do sprawy przez poręczyciela - opatrując bierność dłużnika niekorzystnymi dla niego konsekwencjami. Dla ochrony interesów poręczyciela przed nielojalnym działaniem dłużnika głównego art. 883 § 2 KC zastrzega, że poręczyciel nie traci wspomnianych zarzutów, chociażby dłużnik główny zrzekł się ich albo uznał roszczenie wierzyciela - po udzieleniu poręczenia. b) W razie śmierci dłużnika głównego dług przechodzi na jego spadkobierców, a poręczenie utrzymuje się nadal. Prawo spadkowe przewiduje w pewnych sytuacjach ograniczenie odpowiedzialności spadkobierców, zapisobierców i nabywców spadku (art. 998-1000, 1030-1034, 1055 KC). Otóż poręczyciel nie może powołać się wobec wierzyciela na ograniczenia odpowiedzialności wynikające z tych przepisów (art. 883 § 3 KC). Zakres jego zobowiązania - z korzyścią dla wierzyciela - nie ulega więc zmniejszeniu. c) Oprócz zarzutów, jakie może podnieść dłużnik główny, poręczycielowi - zgodnie z ogólnymi zasadami prawa zobowiązań - przysługują zarzuty wywodzące się z jego własnego prawa (ex iure proprio). Określa się je także mianem „zarzutów osobistych" dla podkreślenia, że przysługują one wyłącznie poręczycielowi, a nie także dłużnikowi głównemu. Wśród nich dadzą się wyodrębnić różnego rodzaju zarzuty związane z umową poręczenia. W szczególności poręczycielowi przysługuje zarzut przedawnienia, jeżeli wierzyciel nie dochodzi wobec niego roszczenia z tytułu umowy poręczenia w terminach przewidzianych ogólnymi przepisami prawa cywilnego (art. 118 KC). Do osobistych zarzutów poręczyciela należą ponadto zarzuty oparte na innym stosunku prawnym łączącym poręczyciela z wierzycielem. Poręczyciel może więc podnieść zarzut potrącenia, ze względu na to, że przysługuje mu wobec wierzyciela jakaś wierzytelność odpowiadająca cechom wskazanym w art. 498 i n. KC. d) Natomiast nieskuteczne są wobec wierzyciela zarzuty poręczyciela wynikające z umowy zawartej przez poręczyciela z dłużnikiem głównym lub osobą trzecią. Ów „stosunek wewnętrzny" jest obojętny dla stosunku poręczyciela i wierzyciela.

215. Cechy spółki cywilnej jako czynności parwnej

Spółka cywilna powstaje w drodze umowy co najmniej dwóch osób, fizycznych lub prawnych. Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów (art. 860 § l KC). Do elementów przedmiotowo istotnych tej umowy należy określenie wspólnego celu gospodarczego, a także zobowiązanie się każdego ze wspólników do oznaczonych działań, funkcjonalnie związanych z realizacją celu ustalonego w umowie spółki. Zamierzony wspólny cel (affectio societatis) stanowi najbardziej znamienną jej cechę, odróżniającą umowę spółki od innych umów zobowiązaniowych. Umowa spółki jest czynnością prawną konsensualną, a do jej zawarcia została przewidziana forma pisemna dla celów dowodowych (art. 860 § 2 KC w zw. z art. 74 KC). Umowa spółki ma cechy umowy odpłatnej, jako że każdy ze wspólników powinien przyczyniać się do osiągnięcia wspólnego celu w sposób oznaczony w umowie, a w szczególności przez wniesienie wkładu. Uczestniczącymi w umowie spółki podmiotami mogą być osoby fizyczne lub prawne, przy czym wspólników może być więcej niż dwóch. Umowa spółki zawsze tworzy między stronami trwałe stosunki zobowiązaniowe, nie kreuje natomiast osoby prawnej, którą można by przeciwstawić podmiotowości prawnej wspólników. Zgodnie z konstrukcją spółki cywilnej jako stosunku zobowiązaniowego, wykonywanie na podstawie umowy spółki działalności gospodarczej nie oznacza, że spółka cywilna uzyskuje status przedsiębiorcy. .Z racji tego rodzaju działalności przedsiębiorcami są wspólnicy - osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 33' KC - te kategorie podmiotów obejmuje bowiem definicja przedsiębiorcy z art. 43' KC.

216. Stosunki majątkowe miedzy wspólnikami

Każdy ze wspólników powinien przyczyniać się do osiągnięcia wspólnego celu w sposób oznaczony w umowie, w szczególności przez wniesienie wkładu. Obowiązek wniesienia wkładu nie musi obciążać wszystkich wspólników; jedni mogą zobowiązać się do wniesienia wkładu, a pozostali do innych określonych w umowie świadczeń. Zgodnie z art. 861 § l KC, wkład może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo świadczeniu usług. Spółka cywilna, niebędąca odrębnym podmiotem prawnym, nie ma wydzielonego, do niej należącego majątku. Z wkładów wspólników oraz z dalszej ich działalności tworzy się natomiast majątek, który - jak trafnie formułuje to art. 863 KC - jest wspólnym majątkiem wspólników. Stanowi on pewną całość, wyodrębnioną od pozostałych elementów składających się na majątki indywidualne poszczególnych wspólników. W majątku wspólnym każdy ze wspólników ma udział, który jednak w przeciwieństwie do wspólności (współwłasności) w częściach ułamkowych - nie jest oznaczony ułamkiem. Wspólny majątek wspólników tworzy wspólność typu łącznego (por. art. 196 KC). Konsekwencją nieoznaczenia udziałów jest to, że wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku ani w poszczególnych jego składnikach, a także nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników w czasie trwania spółki. Przejawem wyodrębnienia majątku wspólnego wspólników oraz łącznego charakteru wspólności jest również niedopuszczalność żądania zaspokojenia z udziału wspólnika przez jego wierzycieli (art. 863 § 3 KC). Wierzyciel (osobisty) wspólnika może jedynie uzyskać zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania (art. 870 KC).

217. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki cywilnej

Zobowiązania spółki - wspólne zobowiązania wspólników, tzn. pozostające w związku z działalnością spółki, a odrębne od ich indywidualnych zobowiązań powstających poza tą sferą. Zobowiązania spółki mogą wynikać z różnych zdarzeń prawnych, w szczególności z umów, z czynów niedozwolonych (np. na podstawie art. 435, 436 KC), z bezpodstawnego wzbogacenia. Za zobowiązania te wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie (art. 864 KC), to znaczy nie tylko wyodrębnionym majątkiem wspólnym, ale i każdy z nich swym indywidualnym majątkiem nienależącym do wspólności. Wybór należy do wierzyciela, przy czym do egzekucji ze wspólnego majątku wspólników konieczny jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko wszystkim wspólnikom (art. 778 KPC). Odpowiedzialność solidarna dotyczy zobowiązań powstałych w okresie istnienia spółki, a rozwiązanie spółki albo wystąpienie wspólnika ze spółki odpowiedzialności tej nie uchyla. Natomiast majątkiem osobistym nie odpowiada wspólnik za zobowiązania powstałe przed jego przystąpieniem do spółki. Umowa wspólników nie może wyłączyć przewidzianej w art. 864 KC odpowiedzialności solidarnej za zobowiązania spółki; wyznaczona tym przepisem norma ma charakter bezwzględnie obowiązujący.

218. Prowadzenie spraw spółki cywilnej i zasady reprezentacji

Stanowiąc o uprawnieniu i zobowiązaniu każdego ze wspólników do prowadzenia spraw spółki, art. 865 KC wyraża zasadę łącznego dokonywania tych działań. Formalnym tego przejawem będą uchwały wspólników wymagające ich jednomyślności. W umowie spółki lub późniejszej uchwale wspólnicy mogą jednak przyjąć inny sposób prowadzenia spraw spółki, np. powierzyć ich prowadzenie jednemu albo kilku wspólnikom, a nawet osobie trzeciej. Wspólnicy prowadzący sprawy spółki nie mogą żądać z tego tytułu wynagrodzenia, ponieważ działania takie objęte są ich obowiązkiem wynikającym z uczestnictwa w spółce. Należną wspólnikom korzyścią jest udział w zyskach spółki lub inna korzyść gospodarcza. Prowadzenie spraw spółki oznacza dokonywanie czynności faktycznych i prawnych potrzebnych do zrealizowania celu spółki. Każdy wspólnik bez uprzedniej uchwały wspólników może prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki (art. 865 § 2 KC, np. zawieranie standardowych umów). W razie sprzeciwu innego wspólnika potrzebna jest jednak uchwała wspólników. Uprzednia uchwała wspólników nie jest wymagana do podjęcia przez któregokolwiek ze wspólników czynności nagłej, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty (art. 865 § 3 KC). Z prowadzeniem spraw spółki łączy się jej reprezentowanie na zewnątrz, a więc dokonywanie w imieniu wspólników czynności prawnych z osobami trzecimi. Umocowany do działania w charakterze przedstawiciela jest ex legę każdy wspólnik w takich granicach, w jakich jest on uprawniony do prowadzenia spraw spółki (art. 866 KC). Umowa spółki albo uchwała wspólników może jednak inaczej określić zakres reprezentacji, wyłączyć lub ograniczyć uprawnienie wspólnika do reprezentowania spółki, powierzyć reprezentację osobie trzeciej prowadzącej sprawy spółki. Poza tym - na zasadach ogólnych - umocowanie do reprezentacji spółki może opierać się na udzieleniu wspornikowi albo osobie trzeciej pełnomocnictwa.

219. Rozwiązanie umowy spółki

Rozwiązanie spółki, a tym samym zakończenie jej działalności, następuje przede wszystkim z przyczyn określonych w umowie spółki. Jeżeli mimo to spółka za zgodą wspólników trwa nadal, poczytuje się ją za przedłużoną na czas nieoznaczony (art. 873 KC); w pozostałym zakresie opiera się ona na uprzedniej umowie. Spółka ulega także rozwiązaniu przez zgodną uchwałę wspólników; gdy pozostał w niej tylko jeden wspólnik; gdy osiągnięcie zamierzonego celu stało się niemożliwe. Ponadto każdy wspólnik może żądać rozwiązania spółki przez sąd, z powołaniem się na ważne powody (art. 874 KC). Żądanie rozwiązania spółki jest dalej idące, niż wystąpienie wspólnika ze spółki z ważnych powodów. Dlatego też, gdyby wypowiedzenie udziału zaspokajało uzasadnione interesy wspólnika, żądanie rozwiązania spółki mogłoby być uznane za nadużycie (art. 5 KC). Rozwiązanie spółki jest także konsekwencją ogłoszenia upadłości wspólnika (art. 874 § 2 KC).

220. Prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku

KC nie określa pojęcia „spadek”, a jedynie wskazuje, jakie prawa i obowiązki wchodzą, a jakie nie wchodzą w skład spadku. Zgodnie z art. 922 do spadku wchodzą prawa i obowiązki: - mające charakter cywilnoprawny, - mające charakter majątkowy, - niezwiązane z osobą zmarłego w sposób ścisły, - nieprzechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Prawa i obowiązki mające charakter cywilnoprawny:

Prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym to przede wszystkim te prawa i obowiązki, które uregulowane zostały w KC lub w innych ustawach z tej dziedziny prawa. Zatem w skład spadku mogą wchodzić Np. prawa i obowiązki pracownicze, wynikające z takich stosunków, w których pracownik nie jest podporządkowany pracodawcy. Chodzi może Np. o roszczenie o wypłatę zaległego wynagrodzenia. Prawa i obowiązki mające charakter majątkowy: PRAWA I Prawa rzeczowe - w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe, czyli własność ruchomości i nieruchomości; użytkowanie wieczyste i związaną z tym prawem własność budynków i innych urządzeń oraz większość praw rzeczowych ograniczonych, a przede wszystkim spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. W skład spadku wchodzi także zastaw i hipoteka, ale tylko łącznie z wierzytelnością, którą zabezpieczają. W skład spadku wchodzi również posiadanie. II Prawa z zakresu zobowiązań - Stosunki zobowiązaniowe, których podmiotem był spadkodawca, nie wygasają w chwili jego śmierci. Wynikające z nich prawa wchodzą w skład spadku. Ta zasada odnosi się, zatem do roszczeń odszkodowawczych, jak i do wierzytelności wynikających z umów, a także z bezpodstawnego wzbogacenia. Roszczenia odszkodowawcze - w skład spadku wchodzi roszczenie o naprawienie szkody, także szkody spowodowanej uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia. Prawa wynikające z umów - na spadkobierców przechodzą roszczenia wynikających z umów zawartych przez spadkodawcę. Np., Jeżeli spadkodawca zawarł umowę sprzedaży, która nie została przed jego śmiercią wykonana, spadkobierca ma prawo domagać się wydania rzeczy i spełnienia innych świadczeń wynikających z umowy. W skład spadku wchodzi uprawnienie darczyńcy do odwołania wykonanej już darowizny. Prawo takie wchodzi w skład spadku pod warunkiem, iż zdarzenia powodujące powstanie takiego uprawnienia miały miejsce przed śmiercią darczyńcy. III Ekspektatywa, - czyli oczekiwanie prawne - jest prawem podmiotowym, którego zasadnicza funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu nabycia prawa, umożliwiającego pełne i ostateczne zaspokojenie określonych potrzeb. Oczekiwanie takie, co do zasady wchodzi w skład spadku. OBOWIĄZKI Inaczej długi spadkowe czy pasywa spadku. Obowiązki te można podzielić na trzy grupy: Obowiązki, których podmiotem był spadkodawca; Obowiązki, które nie ciążyły na spadkodawcy; Obowiązki związane z otwarciem spadku. I Obowiązki, których podmiotem był spadkodawca - obowiązki majątkowe, których podmiotem był spadkodawca z reguły przechodzą na spadkobierców. Obowiązki te muszą mieć charakter majątkowy, nie mogą pozostawać w ścisłym związku z osobą spadkodawcy i nie mogą przechodzić na określone osoby, niezależnie od tego czy są one spadkobiercami. Np. obowiązki wynikające z działania spadkodawcy jako rzekomego pełnomocnika. Obowiązki prawonorzeczowe - Np. obowiązki współwłaścicieli, obowiązki wynikające z prawa sąsiedzkiego.

221. Prawa i obowiązki wyłączone ze spadku

I Prawa i obowiązki mniemające charakteru cywilnoprawnego - nie mają charakteru cywilnoprawnego prawa i obowiązki wynikające ze stosunków prawnoadministracyjnych, prawnofinansowych, prawnokarnych. W skład majątku nie wchodzą także Np. orzeczone w postępowaniu karnym i nieziszczone przez spadkodawcę grzywny. W razie śmierci skazanego sąd umarza postępowanie wykonawcze. Nie wchodzą również w skład spadku m.in. pewne uprawnienia niemające charakteru cywilnoprawnego Np. prawo nabycia nieruchomości położonej za granicą. II Prawa i obowiązki o charakterze niemajątkowym - prawa i obowiązki o charakterze niemajątkowym nie przechodzą na spadkobierców. Prawami niemajątkowymi są prawa niezwiązane w sposób bezpośredni ze sferą ekonomicznych interesów uprawnionego. Do takich praw oraz odpowiadających im obowiązków należą dobra osobiste oraz niektóre prawa rodzinne. W skład spadku nie wchodzą, zatem prawa osoby fizycznej takie jak m.in. prawo do ochrony zdrowia, czci, wolności, tajemnicy korespondencji, autorskie prawa osobiste. Część praw i obowiązków wynikających ze stosunków prawnorodzinnych pozostaje w bezpośrednim związku ze sferą ekonomicznych interesów uprawnionego lub zobowiązanego (Np. obowiązek alimentacyjny). Z reguły nie wchodzą one jednak w skład spadku z uwagi na ścisły związek z osobą uprawnionego lub zobowiązanego. III Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy.

222. Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy

Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy nie wchodzą w skład spadku. Ścisły związek z osobą zmarłego może mieć przede wszystkim charakter ekonomiczny, gdy cywilnoprawne prawo majątkowe ma na celu zaspokojenie indywidualnego interesu samego spadkodawcy. Cel ten odpada z chwilą śmierci spadkodawcy i dlatego te prawa i obowiązki nie przechodzą na spadkobierców. Ścisły związek praw czy obowiązków z osobą zmarłego może również wynikać z faktu, iż stosunek cywilnoprawny, którego treścią są określone prawa i obowiązki majątkowe opiera się na osobistym zaufaniu stron tego stosunku. Prawami i obowiązkami ściśle związanymi z osobą spadkodawcy są: - prawo do alimentacji i obowiązek alimentacyjny; - prawa majątkowe, mające na celu zaspokojenie indywidualnego interesu ekonomicznego uprawnionego w szczególności: a) użytkowanie; b) służebność osobista; c) prawo do renty; d) prawo do żądania wyłożenia z góry określonej sumy na koszty leczenia lub koszty przygotowania do innego zawodu (na żądanie pokrzywdzonego); e) prawo dożywocia - dożywotnie utrzymanie; powstaje wówczas, jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie; Nie przechodzi na spadkobierców prawo do zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Roszczenie o zadośćuczynienie wygasa z chwilą śmierci uprawnionego, chyba, że roszczenie to zostało uznane przez dłużnika na piśmie oraz powództwo o to roszczenie zostało wytoczone za życia poszkodowanego. Ścisły związek praw czy obowiązków z osobą zmarłego może również wynikać z faktu, iż stosunek cywilnoprawny, którego treścią są określone prawa i obowiązki majątkowe opiera się na osobistym zaufaniu stron tego stosunku Np.: - umowa o dzieło; - umowa zlecenia - zlecenie wygasa wskutek śmierci przyjmującego zlecenie zaś śmierć zleceniodawcy nie powoduje wygaśnięcia zlecenia; - umowa agencyjna; - umowa spółki cywilnej - ulega ona rozwiązaniu w stosunku do zmarłego wspólnika, pod warunkiem, że wspólników było tylko dwóch;

- stosunek pełnomocnictwa.

223. Prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami.

Prawa te przechodzą na określone osoby poza porządkiem dziedziczenia oraz braku ścisłego związku z osobą spadkodawcy. Jest to następstwo pod tytułem szczególnym (sukcesja syngularna). Do takich praw należą: - prawo najmu lokalu mieszkalnego - w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu wstępują, o ile stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci ściśle określone podmioty: małżonek, dzieci najemcy i jego współmałżonka, osoby, wobec których najemca był zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych a także osoba, która pozostała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą. - służebność mieszkania - w umowie o ustanowienie tego ograniczonego prawa rzeczowego można zastrzec, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania przysługiwać będzie jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi. - uprawnienie do otrzymania sumy ubezpieczenia - ubezpieczony może wskazać w umowie jedną lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia na wypadek jego śmierci. - tzw. zapis bankowy - posiadacz rachunku oszczędnościowego, oszczędnościowo - rozliczeniowego lub lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie po swojej śmierci wypłaty z rachunku określonej kwoty pieniężnej wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu. Dyspozycja taka może być w każdym czasie zmieniona lub odwołana na piśmie. - prawa majątkowe ze stosunku pracy - przechodzą one po śmierci pracownika w równych częściach na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. - prawo do uzyskania środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego. Członek takiego funduszu może wskazać imiennie jedną lub klika osób fizycznych, którym po jego śmierci zostaną wypłacone środki zgromadzone na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym. - roszczenie o naprawienie szkody i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. - prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie - w razie śmierci oskarżonego prawo to przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary lub niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił należne mu od uprawnionego utrzymanie oraz stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie.

224. Powołanie do spadku

Określenie powołanie do spadku oznacza źródło, z którego wynika prawna możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków zmarłej osoby fizycznej. Prawo polskie przewiduje dwa źródła powołania do spadku: ustawę i testament. Pierwszeństwo ma testament. Dziedziczenie ustawowe, co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo, gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Prawo polskie przewiduje możliwość powołania do tego samego spadku częściowo na podstawie ustawy częściowo na podstawie testamentu. Odnosi się to jednak wyłącznie do ułamkowych części spadku, co, do których spadkodawca nie powołał spadkobiercy lub też spadkobiercy powołanie do tych części nie chcą lub nie mogą dziedziczyć. Np. spadkodawca sporządził testament, w których powołuje spadkobiercę, „ co do połowy mojego majątku”. Co do drugiej połowy nie nastąpiło powołanie spadkobiercy w testamencie i podlega ona dziedziczeniu ustawowemu. Jeżeli natomiast spadkodawca powołał dwóch współspadkobierców w częściach równych, a jedne z nich odrzucił spadek, połowa spadku podlega dziedziczeniu ustawowemu, a połowa - testamentowemu. Ta reguła działa, o ile ustawa nie przewiduje wyjątków. Przewidziane ustawą wyjątki to podstawienie zwykł oraz przyrost.

225. Otwarcie spadku.

I Śmierć spadkodawcy Pojęcia „otwarcie spadku” używa się dla określenia zdarzenia, z którym ustawa łączy skutek w postaci przejścia ogółu praw i obowiązków majątkowych zmarłego na jego następcę prawnego. Chwilą otwarcia spadku jest chwila śmierci spadkodawcy. Otwarcie spadku określa się nie tylko datą dzienną, ale także godziną, w której nastąpiła śmierć spadkodawcy. Można także oznaczyć minuty. Spadkobiercą może być osoba fizyczna żyjąca w chwili otwarcia spadku. Do aktu zgonu wpisuje się datę i godzinę zgonu. Jeżeli godziny zgonu nie da się oznaczyć w sposób precyzyjny Np. w razie znalezienia zwłok, należy wpisać moment najbardziej prawdopodobny lub granice czasowe chwili gonu Np. między godziną… Osoby, które zmarły w tej samej chwili, nie mogą po sobie dziedziczyć. II Uznanie za zmarłego W przypadku uznania osoby fizycznej za zmarłą chwilę jej śmierci oznacza się w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Jako chwilę domniemanej śmierci, oznacza się chwilę najbardziej prawdopodobną, a w braku wszelkich danych - pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie stało się możliwe,. W orzeczeniu sąd powinien oznaczyć także godzinę domniemanej śmierci. Jeżeli jednak chwila ta w orzeczeniu została oznaczona tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci uważa się koniec tego dnia. Ta chwila jest chwilą otwarcia spadku po osobie uznanej za zmarłą. III Sądowe stwierdzenie zgonu, akt zgonu Akt zgonu wystawiany jest na podstawie karty zgonu, bądź też na podstawie pisemnego zgłoszenia dokonanego przez organ prowadzący postępowanie, co do okoliczności zgonu. Jeżeli mimo braku takiego aktu śmierć osoby fizycznej jest niewątpliwa, możliwe jest przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie zgonu. W postanowieniu stwierdzającym zgon sąd ściśle oznacza chwilę śmierci. Chwila oznaczona w postanowieniu stwierdzającym zgon jest chwilą otwarcia spadku.

226. Nabycie spadku.

I Nabycie ex lege Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia. Nabycie to następuje z mocy prawa i nie jest uzależnione od złożenia oświadczenia woli przez spadkobiercę, ani nawet od jego wiedzy o fakcie i tytule powołania. Nabycie spadku ex lege w chwili jego otwarcia nie ma jednak charakteru definitywnego. Spadkobierca może, bowiem odrzucić spadek i jest wówczas traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Jeżeli jednak w terminie 6 miesięcy od chwili, w której dowiedział się o tytule swego powołania, spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia, co do spadku jest traktowany tak, jakby przyjął spadek wprost, chyba, że jest osobą niemającą zdolności do czynności prawnych lub jest osobą ubezwłasnowolnioną lub osobą prawną. Taki spadkobierca traktowany jest jakby złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. II Sukcesja generalna Ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzi bezpośrednio na spadkobiercę. Jest to przypadek sukcesji generalnej. Spadkobierca nabywa, zatem, w drodze jednego zdarzenia prawnego, jakim jest śmierć spadkodawcy, ogół praw i obowiązków majątkowych należących do spadku. Na spadkobiercę przechodzi całość praw i obowiązków należących do spadku. Konsekwencje takiego nabycia: - spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe należące do spadku, niezależnie od ich charakteru; - jeżeli do dziedziczenia dochodzi kilku współspadkobierców, nabywają oni wspólnie cały spadek. Udział każdego z nich, określany ułamkiem, jest udziałem zarówno w całości spadku, jak i w poszczególnych przedmiotach należących do spadku; - nabycie w drodze sukcesji jest nabyciem pochodnym; - na spadkobiercę przechodzą także te przedmioty majątkowe, które stanowią przedmiot zapisu.

227. Zdolność do dziedziczenia.

Możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego określana jest jako zdolność do dziedziczenia, inaczej jako zdolność do bycia spadkobiercą. Podmioty, które mogą posiadać zdolność do dziedziczenia: dziecko poczęte, osoba prawna. Dziecko poczęte - zdolność do dziedziczenia ma nasciturus, a więc dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku. Jest to jednak zdolność warunkowa, ponieważ dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. Spełnienie tego warunku, powoduje, że nasciturus dziedziczy tak, jak pozostali spadkobiercy. Spełnienie wymaganego ustawą warunku rodzi skutki ex tunc. Osoba prawna - zdolność do dziedziczenia mają także osoby prawne istniejące w chwili otwarcia spadku. Jednak osoba prawna nie może nabyć spadku na podstawie ustawy. Nie może, zatem należeć do kręgu spadkobierców ustawowych, z wyjątkiem Skarbu Państwa i gminy. Prawo polskie przyznaje w pewnych sytuacjach zdolność dziedziczenia przyszłym osobom prawnym. Chodzi o fundacje, które w chwili otwarcia spadku jeszcze nie istnieją z uwagi no to, że ustanowione zostały w testamencie. Fundacja ustanowiona przez spadkodawcę w testamencie może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu. Jej zdolność do nabycia spadku zależy od spełnienia powyższego warunku. Zdolność do dziedziczenia musi istnieć w chwili otwarcia spadku. Tylko ten moment decyduje o kręgu spadkobierców. Osoba fizyczna dochodząca do spadku musi, zatem być przynajmniej poczęta i musi przeżyć spadkodawcę. Jeżeli tylko śmierć osoby fizycznej nastąpiła później niż śmierć spadkodawcy, osoba taka dochodzi do dziedziczenia. Osoba prawna musi zaś istnieć w chwili otwarcia spadku. Chodzi o to, że w chwili śmierci spadkodawcy osoba prawna została już wpisana do rejestru, a nie została z niego wykreślona. Jedyny wyjątek stanowi fundacja.

228. Niezdolność do dziedziczenia bezwzględna i względna.

Zdolność do dziedziczenia nie podlega ograniczeniom zarówno w odniesieniu do osób fizycznych jak i osób prawnych. Nie może być spadkobiercą jedynie osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku oraz osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. Podmioty te określane są jako osoby niezdolne do dziedziczenia. W doktrynie wyróżnia się przy tym niezdolność bezwzględną, czyli niemożliwość dziedziczenia w ogóle oraz niezdolność względną, tzn. niemożliwość dziedziczenia po określonej osobie, jak w przypadku spadkobiercy niegodnego, osoby, która zrzekła się dziedziczenia. Zdolność dziedziczenia o charakterze względnym oznacza jedynie, że dana osoba nie może stać się podmiotem praw i obowiązków należących do spadku ze względu na osobę spadkodawcy, precyzyjniej ze względu na relacje występujące w konkretnych okolicznościach pomiędzy spadkodawcą a potencjalnym spadkobiercą. Nie jest równoznaczna z ograniczeniem zdolności do dziedziczenia.

229. Niegodność dziedziczenia.

Instytucja niegodności dziedziczenia ma na celu niedopuszczenie do sytuacji, w której podmiot działający przeciwko osobie spadkodawcy lub działający przeciwko sporządzonemu już testamentowi, dochodziłby do dziedziczenia po spadkodawcy. Np. dziedziczenie przez zabójcę po swojej ofierze. Niegodność powoduje powstanie względnej niezdolności do dziedziczenia. Niegodność dziedziczenia może zostać ukształtowana w dwojaki sposób: po pierwsze osoba należąca do kręgu spadkobierców, która dokonała czynu pociągającego za sobą niegodność, jest wyłączona od dziedziczenia z mocy samego prawa bez konieczności wydania przez sąd stosownego orzeczenia. Po drugie dla uznania spadkobiercy za niegodnego ustawa może wymagać, aby sąd wydał orzeczenie o charakterze konstytutywnym. Za niegodnego może być uznany zarówno spadkobierca ustawowy jak i testamentowy. Ponadto za niegodnego może być uznany także zapisobierca. Stwierdzenie niegodności następuje w trybie procesowym. Oznacza to, że dla osiągnięcia skutku w postaci wyłączenia spadkobiercy od dziedziczenia niezbędne jest wytoczenie powództwa zawierającego stosowne żądanie. Legitymację czynną do wystąpienia z powództwem ma każdy, kto ma w tym interes, zarówno prawny jak i majątkowy. Legitymowany czynnie jest również prokurator. Sąd Najwyższy uznał, że legitymacja czynna służy osobie należącej do kręgu spadkobierców ustawowych, która w konkretnym stanie faktycznym nie zostałaby powołana do dziedziczenia. Możliwość wystąpienia z powództwem o uznanie za niegodnego ograniczone zostało terminem zawitym. Z żądaniem można wystąpić w ciągu roku od powzięcia wiadomości o przyczynie niegodności, jednak nie później niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku. Upływ terminu pociąga za sobą niemożliwość wytoczenia powództwa o uznanie za niegodnego. Uznanie spadkobiercy za niegodnego oznacza wyłączenie go od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. W jego miejsce wejdą, zatem, przy dziedziczeniu ustawowym, spadkobiercy powołani w dalszej kolejności. Przy dziedziczeniu testamentowym do dziedziczenia może dojść spadkobierca podstawiony, zaś, jeżeli jest kliku spadkobierców udział niegodnego może przypaść pozostałym spadkobiercom w drodze przyrostu.

230. Przyczyny niegodności.

Przyczyny niegodności dziedziczenia zostały wyliczone wyczerpująco a art. 928 KC. Nie jest możliwe stosownie instytucji niegodności w odniesieniu do stanów faktycznych niebieszczących się w dyspozycji art. 928. I Umyślne, ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy Nie ma wątpliwości, co do określenia pojęcia umyślne oraz pojęcia przestępstwo. Wątpliwości pojawiają się przy określeniu pojęcia „ciężkie”. KK pojęcia takiego nie używa, dokonując jedynie podziału przestępstw na zbrodnie i występki. Zarówno zbrodnia jak i występek, w konkretnym stanie faktycznym może stanowić podstawę niegodności. Przestępstwo musi być skierowane przeciwko spadkodawcy. Przyczynę niegodności może także stanowić usiłowanie popełnienia przestępstwa oraz podżeganie i pomocnictwo, o ile chodzi o przestępstwo ciężkie. II Naruszenie swobody testowania Spadkobierca może być uznany za niegodnego, gdy podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Z podstępem będziemy mieli do czynienia, gdy u spadkodawcy zostanie w sposób zamierzony wywołane mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy lub spraw. Np. nakłonienie spadkodawcy do sporządzenia testamentu w taki sposób, że będzie on nieważny. Groźba musi mieć charakter poważny i bezprawny. Możliwość uznania za niegodnego uzależniona jest od wystąpienia skutku w postaci sporządzenia lub odwołania testamentu wbrew woli spadkodawcy. Koniecznym warunkiem jest także to, aby spadkodawca do ostatnich chwil życia pozostawał w błędzie lub w stanie zagrożenia i nie dokonał rozrządzeń zgodnych ze swą rzeczywistą wolą. III Działania przeciwko testamentowi Dzielimy je na 3 grupy: - ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy; (podjęte przed i po otwarciu spadku), - jego podrobienie lub przerobienie; (podjęte przed i po otwarciu spadku), - świadome korzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę. (Po otwarciu spadku). Ukrycie lub zniszczenie testamentu, a także jego podrobienie lub przerobienie musi zostać dokonane w zamiarze dokonania zmian w porządku dziedziczenia ukształtowanym przez spadkodawcę. Działania spadkobiercy muszą być podejmowane tyko i wyłącznie w przekonaniu, że chodzi o ważny testament. Skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez osobę trzecią musi być świadome. Spadkobierca musi mieć świadomość, że rozrządzenia, z których wynikają dla niego określone korzyści, nie pochodzą od spadkodawcy, nie odzwierciedlają jego rzeczywistej woli

231. Zrzeczenie się dziedziczenia.

Prawo polskie zawiera zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest umowa o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego zawierana pomiędzy przyszłym spadkodawcą i spadkobiercą ustawowym. Dla ważności tej umowy niezbędne jest zachowanie formy aktu notarialnego. Podmiotami umowy mogą być przyszły spadkodawca oraz spadkobierca ustawowy. Podmiotem takiej umowy może być, zatem małżonek spadkodawcy, jego zstępni, rodzice rodzeństwo i zstępni rodzeństwa. Stroną umowy nie może być natomiast Skarb Państwa ani gmina. Podmioty te nie mogą zrzec się dziedziczenia, podobnie jak nie mogą odrzucić spadku, ponieważ z założenia spadek nie może pozostać bez spadkobiercy. Przedmiotem takiej umowy jest „ podmiotowe prawo dziedziczenia”. Zrzeczenie się dziedziczenia powoduje, że zrzekający się i w zasadzie jego zstępni, zostają wyłączeni od dziedziczenia tak jakby nie dożyli otwarcia spadku. Umowa może jednak stanowić, że skutki zrzeczenia się obejmują jedynie zrzekającego się. Z uwagi na to, że zrzekający się jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku traci on także prawo do zachowku, gdyż uprawnionym do zachowku jest ten, kto w braku testamentu dziedziczyłby z ustawy. Osoba, która zrzekła się dziedziczenia może dziedziczyć na podstawie testamentu, niezależnie od tego czy testament sporządzany został przed czy po zawarciu umowy. Skutki zrzeczenia się dziedziczenia mogą zostać zniweczone w drodze ich umownego uchylenia. Tak umowa musi również być zawarta w formie aktu notarialne

232. Krąg spadkobierców ustawowych

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu wyłączającego lub modyfikującego reguły ustawowe albo też, gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. Dziedziczenie ustawowe, co do części spadku ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo, gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku nie chce lub nie może być spadkobiercą. Ustawowy porządek dziedziczenia może być uważany za oparty na dorozumianej woli spadkodawcy, ponieważ wie on jak kształtuje się ustawowy porządek dziedziczenia i świadomie rezygnuje ze sporządzenia testamentu. Krąg spadkobierców ustawowych wyznaczany jest przez związki rodzinne tzn. wynikające z więzów krwi, małżeństwa lub przysposobienia. KC przewiduje ustawowe dziedziczenie następujących bliskich spadkodawcy: małżonka, zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki), rodziców, rodzeństwa oraz zstępnych rodzeństwa. Wyłączeni od dziedziczenia ustawowego są dalsi wstępni niż rodzice spadkodawcy. Dziedziczenie krewnych nie charakteryzuje się, zatem wzajemnością: wnuk dziedziczy po swoim dziadku, natomiast dzidek nie dziedziczy po swoim wnuku. Podobnie dziecko lub wnuk brata albo siostry spadkodawcy dziedziczy po swoim wuju lub wujecznym dziadku. Wuj nie dziedziczy natomiast po swoim siostrzeńcu. KC dzieli spadkobierców ustawowych na 3 grupy: do pierwszej należą małżonek i dzieci spadkodawcy, a jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku w jego miejsce wchodzą jego zstępni; do drugiej grupy spadkobierców ustawowych należą: małżonek spadkodawcy, jego rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa; w braku spadkobierców należących do pierwszej i drugiej grupy, do dziedziczenia z ustawy dochodzi gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa.

233. Dziedziczenie spadkobierców ustawowych pierwszej grupy

Małżonek i dzieci - dziedziczą oni w częściach równych, jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼. Oznacza to, że w sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił małżonka i czworo dzieci ich udziały w spadku będą wynosić: małżonek - ¼, każde z dzieci po 3/16 całości spadku. W chwili śmierci jednego z małżonków wspólność majątkowa ustaje a do majątku nią objętego stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Udziały małżonków są równe, co oznacza, że w skład spadku wchodzi z reguły połowa dotychczasowego majątku wspólnego. Małżonek pozostaje jedynym uprawnionym, co do drugiej połowy stanowiącej jego udział w dotychczasowym majątku wspólnym, a ponadto uzyskuje, co najmniej ¼ ze spadku, czyli drugiej połowy dotychczasowego majątku wspólnego. Dzieci i dalsi wstępni - Jeżeli spadkodawca w chwili śmierci nie pozostawał w związku małżeńskim lub orzeczono prawomocnie separację, jeżeli jego małżeństwo zostało unieważnione po jego śmierci, a także, gdy małżonek został wyłączony od dziedziczenia do dziedziczenia dochodzą dzieci. Dziedziczą one w częściach równych. Jeżeli jedno z dzieci nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom (wnukom spadkodawcy) w częściach równych. Osoby przysposobione, zarówno w przysposobieniu pełnym jak i niepełnym dziedziczą w taki sam sposób po przysposabiającym jak dzieci i dalsi zstępni.

234. Dziedziczenie spadkobierców drugiej grupy

Do drugiej grupy spadkobierców ustawowych należą: małżonek spadkodawcy, jego rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa. Spadkobiercy należący do drugiej grupy dochodzą do dziedziczenia, jeżeli spadkodawca nie pozostawił zstępnych lub żyjący zstępni są traktowani tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku (zrzekli się dziedziczenia, zostali uznani za niegodnych, odrzucili spadek). Sytuacja małżonka jest uregulowana odmiennie, gdyż dochodzi on do dziedziczenia zarówno w pierwszej, jak i w drugiej grupie spadkobierców. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem lub zstępnymi rodzeństwa wynosi zawsze połowę spadku. Wielkość udziału małżonka określona jest ułamkiem stałym. Pozostaje on niezmienny niezależnie od tego, ilu współspadkobierców dochodzi do dziedziczenia drugiej połowy spadku. Wielkość udziałów rodziców i rodzeństwa dochodzących do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem przedstawia się następująco: każde z rodziców otrzymuje ¼ tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa, pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych. Rodzeństwo przyrodnie dziedziczy tak, jak rodzone, a rodzice dochodzą do dziedziczenia niezależnie od tego czy pozostają w związku małżeńskim. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy. Jeżeli do spadku powołani są obok małżonka tylko rodzice albo tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada zstępnym. Jeżeli spadkodawca nie pozostawił rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa, cały spadek przypada małżonkowi. Małżonek dochodzący do dziedziczenia w zbiegu z innymi spadkobiercami niż zstępni spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam.

235. Dziedziczenie gminy

W braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Gmina stała się spadkobiercą ustawowym dopiero z dniem wejścia w życie ustawy z 14.2.2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw tj. z dniem 25.9.2003 r. Nowela ta powróciła do rozwiązań przyjętych w dekrecie - Prawo spadkowe. Przed wejściem w życie tej nowelizacji Kodeksu cywilnego jedynym spadkobiercą ustawowym III grupy był Skarb Państwa. Jeżeli spadkobiercą ustawowym jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, to spadek przypada jej w całości, nawet jeżeli w skład spadku wchodzą prawa do nieruchomości położonych na obszarze innej gminy. Ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy określa się na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.

236. Dziedziczenie Skarbu Państwa

Jeżeli miejsca ostatniego zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić lub ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. Ani gmina, ani Skarb Państwa nie mogą odrzucić spadku, który dziedziczą z ustawy. Nie składają również oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Artykuł 935 § 3 KC ma zastosowanie tylko wtedy, gdy prawem właściwym dla dziedziczenia ustawowego jest prawo polskie. Prawo polskie będzie właściwe, jeżeli spadkodawca w chwili śmierci był obywatelem polskim. Jeżeli nie miał żadnego obywatelstwa albo obywatelstwa nie można ustalić, a zamieszkiwał na terytorium Polski, właściwe będzie również prawo polskie.

237. Sytuacja dziadków spadkodawcy

Dziadkowie spadkodawcy nie należą do kręgu spadkobierców ustawowych. Ustawa przewiduje jednak pewne uprawnienia dziadków o charakterze quasi - alimentacyjnym, skuteczne zarówno w stosunku do spadkobierców ustawowych jak i testamentowych. Mogą oni domagać się od spadkobierców ustawowych dostarczenia środków utrzymania, jeżeli zostaną spełnione następujące przesłanki: dziadkowie znajdują się w niedostatku; dziadkowie nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny; dziadkowie nie zostali powołani do dziedziczenia; spadkobierca nie jest obciążony wobec dziadków obowiązkiem alimentacyjnym. Takie same roszczenia przysługują dziadkom spadkodawcy przeciwko spadkobiercom testamentowym

238. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia

Jeżeli w trakcie postępowania o rozwód lub separację umrze jedna ze stron postępowania, to postępowanie ulega umorzeniu. Co do zasady, małżonek pozostający przy życiu dojdzie do dziedziczenia z ustawy. Gdyby jednak małżonek pozostający przy życiu ponosił winę rozkładu pożycia, to można go wyłączyć od dziedziczenia na podstawie art. 940 KC. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie od dziedziczenia w takim przypadku nie następuje z mocy ustawy, tylko w drodze orzeczenia sądu. Zwykle z powództwem o wyłączenie od dziedziczenia występuje się przeciwko małżonkowi, który był wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Powództwo takie jest uzasadnione również wtedy, jeżeli winę rozkładu pożycia ponoszą obydwoje małżonkowie. Legitymacja czynna w procesie o wyłączenie małżonka od dziedziczenia ustawowego przysługuje każdemu ze spadkobierców ustawowych dziedziczących w zbiegu z małżonkiem. Z roszczeniem o wyłączenie małżonka od dziedziczenia można wystąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż rok od otwarcia spadku. Sądem wyłącznie właściwym miejscowo w postępowaniu o wyłączenie małżonka od dziedziczenia jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, to sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Natomiast właściwość rzeczowa sądu zależy od wartości przedmiotu sporu, tzn. wartości udziału pozwanego małżonka w spadku. Można przyjąć, że proces o wyłączenie małżonka od dziedziczenia stanowi kontynuacje procesu rozwodowego, ale w ograniczonym zakresie. Sąd w procesie o wyłączenie małżonka od dziedziczenia ustawowego bada przesłanki rozwodu lub separacji. Wydanie wyroku zgodnego z żądaniem pozwu będzie możliwe jedynie wtedy, kiedy sąd uzna, że żądanie rozwodu lub separacji było uzasadnione, a jedyną przeszkodą do wydania wyroku rozwodowego lub orzekającego separację była śmierć jednego z małżonków. Małżonek wyłączony od dziedziczenia jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.

239. Dziedziczenie w przypadku przysposobienia

Reguły dziedziczenia ustawowego między przysposobionym a przysposabiającym uzależnione są od tego czy mamy do czynienia z przysposobieniem pełnym, czy też z przysposobieniem niepełnym. Przy przysposobieniu pełnym przysposobiony i przysposabiający dziedziczą tak, jakby przysposobiony był dzieckiem przysposabiającego, ponieważ przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim. Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, reguły dziedziczenia ukształtowane zostały następująco:1) przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach, co dalsi zstępni spadkodawcy. 2) przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych. 3) rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający. Poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.

240. Wpływ separacji małżonków na dziedziczenie

Ustawą z 21.5.1999 r. o zmianie ustaw Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks Cywilny, Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw została do polskiego porządku wprowadzona separacja małżonków. Prawomocne orzeczenie separacji pociąga za sobą m.in. wyłączenie stosowania przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy pozostającego w separacji małżonka spadkodawcy. Małżonek taki nie dochodzi do dziedziczenia z ustawy. Jeżeli zaś spadkodawca wystąpił o orzeczenie separacji z winy małżonka, a żądanie było uzasadnione - sąd może wyłączyć takiego małżonka od dziedziczenia. Legitymacja czynna w procesie o wyłączenie małżonka od dziedziczenia ustawowego przysługuje każdemu ze spadkobierców ustawowych dziedziczących w zbiegu z małżonkiem. Z roszczeniem o wyłączenie małżonka od dziedziczenia można wystąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż rok od otwarcia spadku. Sądem wyłącznie właściwym miejscowo w postępowaniu o wyłączenie małżonka od dziedziczenia jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, to sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Natomiast właściwość rzeczowa sądu zależy od wartości przedmiotu sporu, tzn. wartości udziału pozwanego małżonka w spadku. Sąd w procesie o wyłączenie małżonka od dziedziczenia ustawowego bada przesłanki separacji. Wydanie wyroku zgodnego z żądaniem pozwu będzie możliwe jedynie wtedy, kiedy sąd uzna, że żądanie separacji było uzasadnione, a jedyną przeszkodą do wydania wyroku orzekającego separację była śmierć jednego z małżonków. Małżonek wyłączony od dziedziczenia jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.

241. Testament jako czynność prawna

Określenie testament rozumie się dwojako: 1) oznacza on czynność, przez którą osoba fizyczna określa losy swego majątku na wypadek śmierci; 2) jest to dokument, w którym zawarte zostaje oświadczenie woli testatora. Testament jest czynnością prawną pozwalającą uregulować sytuację prawną majątku należącego do osoby fizycznej na wypadek śmierci. Wskazuje się na trzy cechy charakterystyczne dla testamentu: jest to czynność prawna jednostronna, mortis causa, odwołalna. Wystąpienie tych trzech cech jest konieczne, aby dana czynność mogła być uznana za testament. Testament może ponadto charakteryzować się innymi cechami, które nie mogą jednak zmienić ani modyfikować trzech zasadniczych, wskazanych wyżej. Testament to czynność prawną o następujących cechach: charakter mortis causa, odwołalność, jednostronność i ściśle osobisty charakter oraz poddanie daleko posuniętym rygorom formalnym, których niedopełnienie powoduje nieważność testamentu. Z faktu, że testament jest czynnością prawną mortis causa wynikają dwie podstawowe konsekwencje. Po pierwsze, testament nie wywołuje żadnych skutków prawnych w chwili jego sporządzenia, w szczególności nie powoduje powstania jakichkolwiek praw ani obowiązków zarówno dla testatora, jak i innych osób. Po drugie, testator może swój testament w dowolnej chwili odwołać w całości lub w części. Ściśle osobisty charakter wyraża się w ustawowym zakazie sporządzania oraz odwoływania testamentu przez przedstawiciela. Natomiast tzw. formalizm testamentu oznacza niemożliwość sporządzenia go w innej formie niż przewidziana ustawą. Dla ważności tej czynności prawnej niezbędne jest także ścisłe przestrzeganie formalnych wymagań ustawowych.

242. Zdolność testowania

Zdolność testowania to możliwość sporządzenia przez osobę fizyczną ważnego testamentu. W każdym systemie prawnym jest to uzależnione od posiadania przez osobę fizyczną pewnych cech osobistych, takich jak odpowiedni wiek, pełna lub przynajmniej ograniczona zdolność do czynności prawnych. Zdolność testowania należy, zatem uznać za wycinek zdolności do czynności prawnych. Zdolność do czynności prawnych to możliwość nabywania praw i obowiązków za pomocą czynności prawnych dokonywanych przez samego zainteresowanego. W ramach zdolności do czynności prawnych pozostaje możliwość rozporządzania swoim majątkiem zarówno w drodze czynności inter vivos, jak i mortis causa. Zdolność testowania nabywa się z chwilą uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnych. Zdolność testowania zgodnie z prawem polskim ma, zatem osoba, która ukończyła 18 lat lub przed ukończeniem tego wieku zawarła związek małżeński oraz nie została ubezwłasnowolniona. Zdolność dziedziczenia traci osoba ubezwłasnowolniona (całkowicie lub częściowo), a także osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego. Kodeks cywilny nie przyjął rozwiązania zawartego w art. 75 PrSp pozwalającego sporządzić testament osobie, która ukończyła 16 lat. Testament taki mógł jednak zostać sporządzony jedynie w formie notarialnej lub szczególnej. Nie wymagał natomiast zgody przedstawiciela ustawowego. Kodeks cywilny unormowania tego nie przejął, uzależniając istnienie zdolności testowania od pełnej zdolności do czynności prawnych. Osoby w wieku pomiędzy 13. a 18. rokiem życia i osoby ubezwłasnowolnione częściowo nie mogą, zatem rozrządzić na wypadek śmierci nawet swoim zarobkiem ani przedmiotami majątkowymi oddanymi im do swobodnego użytku. Spadkodawca musi mieć zdolność testowania w chwili sporządzenia testamentu. Późniejsza utrata lub nabycie zdolności testowania pozostaje bez wpływu na ważność testamentu sporządzonego wcześniej.

243. Wady oświadczenia woli przy testamencie

Wola rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci musi być powzięta i wyrażona niewadliwie. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony: 1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli; 2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści; 3) pod wpływem groźby. Stan określany jako brak świadomości lub swobody musi występować w chwili sporządzania testamentu. Sama choroba psychiczna spadkodawcy nie pociąga za sobą automatycznie nieważności sporządzonego testamentu, gdyż osoba chora psychicznie, pełnoletnia a nieubezwłasnowolniona, nie traci zdolności testowania. Ważny jest testament takiej osoby sporządzony w okresie tzw. lucidum intervallum. Samo stwierdzenie u spadkodawcy choroby psychicznej nie powoduje automatycznie nieważności testamentu. Konieczne jest przeprowadzenie dowodu czy w chwili sporządzania testamentu spadkodawca działał z rozeznaniem. Przy błędzie należy brać pod uwagę każdy błąd istotny subiektywnie. Decydujące znaczenie ma jedynie okoliczność czy spadkodawca sporządziłby testament określonej treści, gdyby znał rzeczywisty stan rzeczy lub spraw. Nie ma także znaczenia czy błąd dotyczył treści testamentu, czy innych okoliczności. Błąd spadkodawcy pociąga za sobą nieważność bezwzględną testamentu. Groźba nie musi stanowić jedynej przyczyny sporządzenia testamentu. Wystarczy, aby miała poważny wpływ na decyzję spadkodawcy. Groźba nie musi być obiektywnie poważna. Podobnie jak błąd należy ją oceniać z punktu widzenia testatora - wg kryteriów subiektywnych. Groźba także pociąga za sobą bezwzględną nieważność testamentu.

244. Problem testamentów wspólnych

Zgodnie z art. 942 KC testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Sformułowanie ustawy oznacza zakaz sporządzania testamentów wspólnych. Z testamentem wspólnym mamy do czynienia, gdy treść dokonanej czynności prawnej obejmuje rozrządzenia więcej niż jednego spadkodawcy. Zakaz sporządzania takich testamentów obejmuje zarówno testamenty zawierające rozrządzenia powiązane ze sobą, jak i całkowicie niezależne. Zakaz testamentów wspólnych wynikający z art. 942 KC nie odnosi się do testamentu ustnego oraz do pisma stwierdzającego treść takiego testamentu. Zakaz zawarty w art. 942 KC używa, bowiem pojęcia „testament" w znaczeniu dokumentu. Oznacza to, że nie jest dopuszczalne zawarcie w jednym akcie notarialnym, protokóle przy testamencie allograficznym czy też w piśmie przy testamencie holograficznym rozrządzeń dwóch lub więcej osób. Wprowadzenie do systemu prawnego zakazu sporządzania wspólnych testamentów uzasadniane jest argumentem, że testament taki ogranicza swobodę testowania w ten sposób, iż utrudnia lub wręcz uniemożliwia swobodne odwołanie raz sporządzonego testamentu. Naruszenie zakazu i sporządzenie wspólnego testamentu pociąga za sobą jego bezwzględną nieważność.

245. Sposoby i skutki odwołania testamentu

Oświadczenie spadkodawcy zawarte w testamencie nie jest skierowane do określonego adresata i, jako czynność mortis causa, nie wywiera żadnych skutków prawnych za życia testatora. Stąd możliwość odwołania sporządzonego już testamentu w każdej chwili. Jedyne ograniczenia w tym zakresie wynikają z istnienia wymogu, aby spadkodawca miał zdolność testowania, odwołania dokonał osobiście i aby wola odwołania powzięta była niewadliwie. Odwołanie testamentu może dotyczyć - wszystkich lub tylko niektórych rozrządzeń. Odwołanie testamentu może zostać dokonane na kilka sposobów. Spadkodawca może: 1) sporządzić nowy testament; 2) w zamiarze odwołania zniszczyć dokument zawierający jego oświadczenie lub pozbawić go cech, od których zależy jego ważność (podarcie testamentu własnoręcznego lub oddarcie podpisu); 3) dokonać w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień (Np. przekreślenie testamentu, może temu towarzyszyć napis uchylony odwołany lub nieważny). Pewne kontrowersje budzi kwestia czy w sytuacji, gdy spadkodawca odwołał dokonane już odwołanie testamentu, moc prawną odzyskuje najwcześniejszy testament. Większość doktryny wyraża przekonanie, że testament wcześniejszy nie odzyskuje mocy prawnej. Natomiast Sąd Najwyższy wskazuje, że ocena powinna zostać dokonana z uwzględnieniem okoliczności konkretnego wypadku. Jeżeli z treści testamentu, w którym dokonano odwołania, wynika, że wolą testatora było przywrócenie mocy odwołanemu testamentowi, wolę tę należy uszanować. Skutki prawne odwołania testamentu, a także odwołania testamentu, w którym odwołano testament wcześniejszy, następują z chwilą otwarcia spadku. Odwołanie dokonane w testamencie szczególnym, który następnie utracił moc, jest bezskuteczne.

246. Nieważność testamentu

W określonych sytuacjach ustawa przewiduje sankcję w postaci nieważności testamentu. Przyczyny nieważności mogą być związane z treścią testamentu. Testament, jak każda czynność prawna, jest nieważny, jeżeli jest sprzeczny z ustawą, zasadami współżycia społecznego lub ma na celu obejście ustawy. Sprzeczność z ustawą wystąpi przede wszystkim wtedy, gdy naruszone zostaną przepisy Księgi IV KC. Nieważny jest także testament wspólny. Ponadto nieważność testamentu może stanowić skutek naruszenia przepisów o formie. Wreszcie nieważny jest testament sporządzony przez osobę niemającą zdolności testowania, sporządzony przez przedstawiciela oraz obarczony wadą oświadczenia woli. Sporządzenie testamentu pod wpływem wady oświadczenia woli pociąga za sobą bezwzględną jego nieważność. Taki wniosek wypływa w sposób jedno znaczny z art. 945 § l KC, który wyraźnie stanowi „Testament jest nieważny..." Na nieważność testamentu sporządzonego pod wpływem wady nie można się powoływać po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

247. Problem konwersji testamentu

Konwersja testamentu, czyli możliwość potraktowania testamentu nieodpowiadającego wymogom określonej formy jako testamentu sporządzonego w innej przewidzianej prawem formie. Konwersja polega na tym, że w miejsce zamierzonej czynności prawnej zostaje substytuowana inna czynność prawna, o ile zamierzona czynność odpowiada wszystkim wymogom owej, innej, zastępczej czynności prawnej. Zastępcza czynność prawna umożliwia realizację tego samego lub podobnego celu. Konwersja taka charakteryzuje się następującymi cechami: dokonuje się na podstawie szczególnego przepisu ustawy odnoszącego się do konkretnego stanu faktycznego; następuje z mocy prawa; rezultat jest ściśle określony przez normę prawną. W odniesieniu do testamentu konwersja jest również ujmowana jako wynik wykładni prawa. W odniesieniu do testamentu termin „konwersja" nie jest używany w ścisłym znaczeniu, gdyż do skutku dochodzi ta sama czynność prawna, tzn. testament, jakkolwiek dokonana w innej formie. W odniesieniu do testamentów dopuszcza się możliwość konwersji mimo pewnych zastrzeżeń teoretycznych. Oparte jest to na założeniu, że należy - w miarę możliwości - dążyć do utrzymania w mocy raz dokonanej czynności prawnej, zwłaszcza czynności mortis causa. Kwestia dopuszczalności konwersji jest szczególnie istotna przy testamentach allograficznych gdyż przy tej formie szczególnie często występowało nieprzestrzeganie prawa przez funkcjonariuszy uprawnionych do przyjmowania oświadczeń spadkodawców. Sąd Najwyższy wielokrotnie wyrażał pogląd, że testament allograficzny nieważny z powodu braków formalnych, może być uznany za ważny testament ustny. Nieumiejętność właściwego funkcjonariusza w zakresie sporządzenia testamentu allograficznego w sposób zgodny z przepisami może stanowić przesłankę uzasadniającą sporządzenie testamentu ustnego.

248. Testamenty zwykłe i szczególne

Prawo polskie wyróżnia dwie kategorie testamentów: zwykłe i szczególne. Testamenty zwykłe (holograficzny, notarialny, allograficzny) mogą być sporządzone przez każdą osobę mającą zdolność testowania w dowolnie wybranej chwili i - jeżeli nie zostaną odwołane przez testatora - określają porządek dziedziczenia niezależnie od tego, ile czasu upłynęło pomiędzy sporządzeniem testamentu a otwarciem spadku. Testamenty szczególne (ustny, sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym, wojskowy) mogą być sporządzone tylko wtedy, gdy zostały spełnione dodatkowe przesłanki przewidziane ustawą. Przykładowo testament ustny może zostać sporządzony tylko wówczas, gdy niemożliwe lub znacznie utrudnione jest skorzystanie ze zwykłej formy lub występuje obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Testamenty szczególne charakteryzują się ponadto czasowo ograniczoną mocą. Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy do ustania okoliczności, które uzasadniały nie zachowanie formy testamentu zwykłego, chyba, że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.

249. Testament holograficzny

Przesłanki ważności testamentu własnoręcznego (holograficznego): własnoręczne pismo, data i podpis. Dla ważności takiego testamentu wystarczy napisanie go w całości pismem ręcznym przez spadkodawcę, położenie podpisu i opatrzenie datą. Testament musi zostać w całości napisany własnoręcznie przez testatora. Sfałszowanie całego pisma jest bardziej utrudnione niż sfałszowanie samego podpisu. Wyłączone jest posługiwanie się jakimikolwiek urządzeniami do pisania (Np. maszyną), gdyż pismo powinno wykazywać indywidualne cechy testatora. Możliwe jest natomiast napisanie testamentu protezą czy nawet nogą, jeżeli spadkodawca był inwalidą. Takie pismo zachowuje, bowiem indywidualne cechy piszącego. Nieistotne jest, jakim narzędziem piszącym posługuje się spadkodawca i na jakim podłożu utrwala pismo. Testament może być, zatem napisany ołówkiem lub piórem na papierze, kredą na murze. Spisane własnoręcznie przez spadkodawcę rozrządzenia muszą zostać podpisane. Podpis pod testamentem holograficznym odgrywa istotną rolę. Ma na celu ułatwić stwierdzenie, że sporządzone pismo jest ukończonym testamentem. Podpis pod testamentem w zasadzie powinien składać się z imienia i nazwiska lub przynajmniej nazwiska. Nazwisko nie musi być napisane w pełnym brzmieniu, Np. osoba nosząca nazwisko dwuczłonowe może posłużyć się tylko jednym z nich; można także użyć skrótu nazwiska, jeżeli testator stale się tym skrótem posługiwał. Równoznaczne z umieszczeniem nazwiska jest podpisanie się pseudonimem. Podpis powinien zostać umieszczony pod pismem zawierającym rozrządzenia spadkodawcy. Umieszczenie go w innym miejscu (Np. na kopercie, w której znajduje się testament), pociąga za sobą nieważność testamentu. Umieszczenie w testamencie daty służy osiągnięciu dwóch celów: ustalenia czy testator w chwili sporządzania testamentu miał zdolność testowania oraz ustalenia kolejności kilku sporządzonych testamentów. Data powinna zawierać: dzień, miesiąc i rok sporządzenia testamentu. Brak daty w zasadzie powoduje nieważność testamentu, chyba, że nie ma wątpliwości, co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu.

250. Testament allograficzny

Ta forma testamentu określana jest czasami jako forma testamentu urzędowego z uwagi na to, że przy jego sporządzaniu wymagana jest obecność osoby pełniącej funkcje publiczne. Dla jego ważności niezbędne jest dopełnienie następujących formalności: 1) ustne oświadczenie woli przez spadkodawcę wobec odpowiedniej osoby urzędowej i dwóch świadków; 2) spisanie woli testatora w protokole z podaniem daty jego sporządzenia; 3) odczytanie spadkodawcy protokołu w obecności świadków; 4) podpisanie odczytanego protokołu przez spadkodawcę, osobę urzędową i świadków testamentu. Sporządzając testament allograficzny spadkodawca ma obowiązek oświadczyć swoją ostatnią wolę ustnie. Taki testament nie może być sporządzony przez osoby nieme i głuche. Chodzi o to, aby wola ta była powzięta swobodnie i świadomie. W czasie ustnego oświadczania woli przez spadkodawcę niezbędna jest obecność osoby urzędowej i świadków. Spadkodawca powinien swoją wolę oświadczyć wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy zostaje spisane w protokole. Może on zostać sporządzony przez osobę urzędową lub przez inną osobę, ręcznie lub na maszynie. Nie ma przeszkód, aby protokół taki został sporządzony przez jednego ze świadków testamentu. W protokole należy podać datę jego sporządzenia. Wymogowi temu odpowiada podanie dnia, miesiąca i roku sporządzenia protokołu. Data ta powinna być także zgodna z prawdą. Data nieprawdziwa lub brak daty sporządzenia protokołu pociąga za sobą nieważność testamentu. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków a następnie zostaje on podpisany przez spadkodawcę, osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Oświadczenie spadkodawcy musi być złożone w obecności dwóch świadków. Obecność większej ich liczby nie wpływa na ważność testamentu. Świadkiem może być osoba sporządzająca protokół zapierający rozrządzenia spadkodawcy. Niedopełnienie któregokolwiek wymogu formalnego pociąga za sobą nieważność testamentu. Dopuszcza się natomiast możliwość dokonania tzw. konwersji testamentu allograficznego i potraktowanie go jako ważnego testamentu ustnego.

251. Testament ustny

Testament ustny jest testamentem szczególnym. Nie może być sporządzony w każdej, dowolnie wybranej przez spadkodawcę chwili tylko, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy; zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe; zachowanie zwykłej formy testamentu jest znacznie utrudnione. Wymóg wystąpienia obawy rychłej śmierci spadkodawcy powoduje konieczność dokonania oceny czy śmierć rzeczywiście groziła spadkodawcy w najbliższym czasie po sporządzeniu testamentu. Ocena ta może być dokonywana z punktu widzenia wiedzy lekarskiej i doświadczenia życiowego lub jedynie pod kątem subiektywnych odczuć spadkodawcy. Muszą wystąpić takie stany chorobowe lub skutki nagłych wypadków, które w świetle wiedzy lekarskiej oraz doświadczenia życiowego mogą spowodować rychły zgon. Obawa rychłej śmierci musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu. Okoliczności uniemożliwiające lub znacznie utrudniające skorzystanie ze zwykłej formy testamentu - należy przyjąć, że chodzi o okoliczności niecodzienne, odbiegające od normalnego stanu rzeczy. Mogą to być zdarzenia o charakterze obiektywnym (powódź, przerwanie komunikacji), ale mogą także leżeć po stronie spadkodawcy i pozostawać w związku Np. z jego stanem zdrowia. Okoliczności szczególne muszą prowadzić do powstania niemożliwości sporządzenia testamentu zwykłego lub do znacznych utrudnień w tym zakresie. Taka sytuacja wystąpi, gdy spadkodawca nie jest w stanie udać się do osoby urzędowej uprawnionej do odebrania oświadczenia przy testamencie allograficznym lub do notariusza i nie jest możliwe przywołanie tych osób. Testament ustny zostaje sporządzony w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie przy jednoczesnej obecności, co najmniej trzech świadków. Spadkodawca musi zatem w obecności świadków wyraźnie wskazać, co i komu przeznacza na wypadek swojej śmierci. Może także posłużyć się innym systemem znaków, (Np. językiem migowym). System znaków, jakiego używa spadkodawca musi jednak być znany nie tylko jemu samemu, ale także świadkom testamentu. Testament ustny zostaje sporządzony w chwili złożenia przez spadkodawcę oświadczenia przy jednoczesnej obecności, co najmniej 3 świadków. Dla jego skuteczności niezbędne jest jednak stwierdzenie treści dokonanych rozrządzeń w sposób określony prawem: KC przewiduje dwa sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego: spisanie treści testamentu przed upływem roku od jego sporządzenia lub po przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem w terminie 6 miesięcy od otwarcia spadku.

252. Niezdolność bezwzględna pełnienia roli świadka testamentu

Wyróżniamy dwa rodzaje niezdolności do bycia świadkiem: bezwzględną, czyli niemożliwość pełnienia roli świadka przy każdym testamencie oraz względną, polegającą na niemożliwości bycia świadkiem przy sporządzaniu testamentu przez określone osoby lub przy dokonywaniu pewnych rozrządzeń. Zgodnie z art. 956 KC, nie mogą być świadkami testamentu: 1) osoby niemające pełnej zdolności do czynności prawnej. Nie mają zdolności do bycia świadkiem osoby niepełnoletnie, ubezwłasnowolnione oraz takie, dla których ustanowiono doradcę tymczasowego. Należy także przyjąć, że nie mogą być świadkami testamentu osoby pełnoletnie, które nie zostały ubezwłasnowolnione, ale które z uwag na stan zdrowia nie są w stanie pojąć znaczenia czynności dokonywanych w ich obecności; 2) osoby niewidome, głuche lub nieme. Ich kalectwo powoduje, że nie są w stanie należycie wypełnić roli świadka; 3) osoby niemogące czytać i pisać. Wyłączenie to odnosi się zarówno do osób, które nie są w stanie czytać i pisać z uwagi na stan zdrowia, jak i do osób, które nie potrafią czytać i pisać; 4) osoby niewładające językiem, w którym spadkodawca sporządza testament. Okoliczność ta została wymieniona wśród powodujących bezwzględną niezdolność do pełnienia roli świadka testamentu. Tymczasem jest to przypadek niezdolności jedynie względnej. Osoba niewładająca językiem, w którym spadkodawca sporządza testament może, bowiem pełnić rolę świadka przy testamentach sporządzanych przez innych spadkodawców, a nawet tego samego spadkodawcę, jeżeli sporządza testament w innym języku, znanym świadkowi; 5) osoby skazane prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania. Świadectwo osoby skazanej za fałszywe zeznania przestaje być wiarygodne i to zadecydowało o pozbawieniu takich osób zdolności do bycia świadkiem testamentu. Niezdolność spowodowana skazaniem za fałszywe zeznania trwa od chwili uprawomocnienia się wyroku skazującego do zatarcia skazania.

253. Niezdolność względna pełnienia roli świadka testamentu

Wyróżniamy dwa rodzaje niezdolności do bycia świadkiem: bezwzględną, czyli niemożliwość pełnienia roli świadka przy każdym testamencie oraz względną, polegającą na niemożliwości bycia świadkiem przy sporządzaniu testamentu przez określone osoby lub przy dokonywaniu pewnych rozrządzeń. Nie może być świadkiem testamentu osoba, dla której w testamencie przewidziana została jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek takiej osoby, jej krewni i powinowaci pierwszego lub drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Naruszenie jednak zakazu ustawowego pociąga za sobą jedynie nieważność tych postanowień testamentu, które przysparzają korzyść świadkowi, jego małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej w stosunku przysposobienia. Obecność świadka wyłączonego może także pociągnąć za sobą nieważność całego testamentu, jeżeli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści. Przepis art. 957 § l KC wyłącza możliwość pełnienia roli świadka przez osobę fizyczną, będącą organem osoby prawnej, dla której została przewidziana w testamencie jakaś korzyść. Osoba prawna działa zaś przez swoje organy. Działanie organu jest działaniem osoby prawnej. Pełnienie roli świadka przez osobę fizyczną będącą organem osoby prawnej oznacza, że w istocie świadkiem testamentu jest ta osoba prawna, a więc podmiot, dla którego w testamencie przewidziana została korzyść majątkowa.

254. Testament negatywny

W języku potocznym określeniem „wydziedziczenie" obejmuje się wszystkie sytuacje, w których spadkodawca pozbawia swoich spadkobierców ustawowych udziału w spadku. Kodeks cywilny jednak terminem tym posługuje się jedynie w odniesieniu do pozbawienia spadkobiercy ustawowego prawa do zachowku. Można, zatem mówić w takich sytuacjach o wydziedziczeniu sensu stricto. Pozbawienie spadkobiercy ustawowego jego udziału w spadku (wydziedziczenie w języku potocznym) występuje przy dziedziczeniu testamentowym stosunkowo często. Wyłączenie od dziedziczenia może zostać dokonane w sposób dorozumiany polegający na tym, że spadkodawca powoła do dziedziczenia całego majątku inną osobę. Może także nastąpić w tzw. testamencie negatywnym. Pod tym pojęciem rozumie się testament, którego treść obejmuje jedynie wyłączenie spadkobiercy ustawowego (lub spadkobierców) od dziedziczenia. Testament taki może przykładowo brzmieć: „Moją wolą jest, aby najstarszy syn nie dziedziczył po mnie". W takiej sytuacji do dziedziczenia dochodzą pozostałe dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, z wyłączeniem najstarszego syna.

Dopuszczalność sporządzenia testamentu negatywnego nie została wyraźnie przewidziana w prawie polskim. Zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie jego dopuszczalność nie budzi jednak wątpliwości.

255. Wydziedziczenie - przyczyny i skutki

Wydziedziczenie sensu stricto to pozbawienie zstępnych, małżonka i rodziców prawa do zachowku. Wydziedziczenie w znaczeniu potocznym takich skutków za sobą nie pociąga - odsunięty od dziedziczenia może realizować roszczenie o zachowek. Pozbawienie prawa do zachowku stanowi najsurowszą sankcję w stosunku do spadkobiercy ustawowego, który postępuje w sposób naganny. Przyczyny wydziedziczenia to: 1) uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy. 2) dopuszczenie się przez spadkobiercę względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. 3) uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych musi mieć charakter trwały. Chodzi tu nie tylko o obowiązek alimentacyjny, ale także Np. obowiązek opieki i pomocy niedołężnemu rodzicowi. Jeżeli przyczynę wydziedziczenia stanowi pewien stan trwały musi on istnieć w chwili sporządzania testamentu. Zdarzenie jednorazowe musi nastąpić przed wydziedziczeniem. Wydziedziczenie może być dokonane wyłącznie w testamencie, a przyczyna wydziedziczenia musi być określona w treści testamentu. Wydziedziczenie jest bezskuteczne, jeżeli spadkodawca przebaczył spadkobiercy. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, jeżeli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Przebaczenie dokonane po sporządzeniu testamentu może nastąpić tylko w drodze sporządzenia nowego testamentu

256. Podstawienie

Podstawienie (substytucja) to zastąpienie jednej osoby (lub rzeczy) inną osobą (rzeczą). Prawo polskie dopuszcza możliwość powołania w testamencie spadkobiercy na wypadek, gdyby osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą. Kodeks dopuszcza, zatem możliwość dokonania w testamencie tzw. podstawienia zwykłego. Niedopuszczalne jest natomiast dokonanie podstawienia powierniczego. Polega ono na zobowiązaniu spadkobiercy do zachowania nabytego spadku i do pozostawienia go innej osobie. Takie postanowienie testamentu ma tylko ten skutek, że ta inna osoba jest powołana do spadku na wypadek, gdyby spadkobierca nie chciał lub nie mógł być spadkobiercą. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że spadkobierca bez takiego ograniczenia nie byłby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne. Ustawa nakazuje, zatem traktować podstawienie powiernicze jak podstawienie zwykłe. Rozgraniczenie rodzajów podstawienia dokonywane jest przy uwzględnieniu treści dyspozycji: czy w testamencie przeznaczono określonej osobie spadek z braku innej osoby (podstawienie zwykłe), czy też po innej osobie (podstawienie powiernicze).

Spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chce dziedziczyć, jeżeli odrzuci spadek, natomiast nie może dziedziczyć, jeżeli nie dożyje otwarcia spadku lub jest tak traktowany (niegodność).

257. Przyrost

Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów (przyrost). Instytucja przyrostu działa jedynie wówczas, gdy spadkodawca nie wyraził odmiennej woli. Testator może, zatem skutecznie wyłączyć przyrost i wówczas część przypadająca osobie, która nie chce lub nie może być spadkobiercą podlega dziedziczeniu ustawowemu. Wyłączenie przyrostu może także nastąpić w ten sposób, że spadkodawca dokona podstawienia.

258. Zapis

Zapisem określa się dyspozycję spadkodawcy, którą nakłada on na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek dokonania pewnego przysporzenia majątkowego na rzecz innej osoby. Osoba ta nie staje się spadkobiercą a jedynie z chwilą otwarcia spadku uzyskuje roszczenie o wykonanie zapisu. Z reguły otrzymuje ona pewną korzyść z majątku spadkowego. Z chwilą otwarcia spadku powstaje stosunek zob., w którym zapisobierca jest wierzycielem a spadkobierca lub zapisobiorca - dłużnikiem. Cechy zapisu: 1) może zostać ustanowiony jedynie w testamencie, jego źródłem nie może być inna czynność prawna; 2) musi zostać dokonany na rzecz oznaczonej osoby; 3) istota zapisu wyraża się w nałożeniu na podmiot obciążony obowiązku spełnienia określonego świadczenia majątkowego. Zapisobiercą może być zarówno osoba fizyczna jak i prawna, byleby żyła lub istniała w chwili otwarcia spadku. Zapisobiercą może być także nasciturus, pod warunkiem, że urodzi się żywy. W razie ustanowienia zapisu dla kilku osób bez określenia wielkości ich udziałów, zapis przypadnie im w częściach równych. Zapis może być ustanowiony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Treść zapisu może być bardzo zróżnicowana. Może obejmować zob. obciążonego do przeniesienia własności i wydania rzeczy. Spadkodawca Może nałożyć na obciążonego zapisem obowiązek ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na korzyść zapisobiercy. Przedmiotem zapisu może być także świadczenie polegające na wypłaceniu zapisobiorcy pewnej sumy pieniędzy. Wysokość sumy może zostać określona jako równowartość Np. części nieruchomości, może także przybrać postać renty miesięcznej w wysokości określonej w testamencie. Przedmiotem zapisu może być własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu lub inne prawa spółdzielcze mające charakter ograniczonych praw rzeczowych. Roszczenie o wykonanie zapisu staje się wymagalne, w braku odmiennej woli spadkodawcy, niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Roszczenie o wykonanie zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu.

259. Polecenie

Rozrządzenie testamentowe, które nakłada na spadkobiercę lub zapisobiorcę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania bez czynienia kogokolwiek wierzycielem to polecenie. Cechy polecenia: 1) jest rozrządzeniem dokonanym przez spadkodawcę w testamencie; 2) obciążonym może być spadkobierca lub zapisobiorca, który zostaje zob. do pewnego działania lub zaniechania; 3) brak jest wierzyciela w rozumieniu prawa zob. 4) uprawnienia i obowiązki wynikające z polecenia nie są między sobą korelatywne. W chwili otwarcia spadku powstaje stosunek prawny, w którym istnieje obowiązek określonego zachowania się, ale zachowania tego nie musi wynikać korzyść dla innego podmiotu; 5) tylko określony krąg podmiotów może żądać wypełnia polecenia; 6) celem polecenia jest dokonanie przez spadkobiercę lub zapisobiercę określonej czynności; 7) nie wykonanie polecenia nie pociąga za sobą żadnych sankcji w stosunku do obciążonego; 8) polecenie może mieć zarówno charakter majątkowy jak i niemajątkowy. Polecenie może być nałożone tylko na spadkobiercę lub zapisobiorcę. Nieskuteczne jest obciążenie poleceniem osoby niezdolnej do dziedziczenia a także niegodnego. Jeżeli poleceniem został obciążony zapisobiorca, może ona wstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę. Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis z obowiązkiem wykonania polecenia, nie chce lub nie może być zapisobiercą, spadkobierca zostaje zwolniony z obowiązku wykonania zapisu, ale powinien w braku odmiennej woli spadkodawcy, wykonać polecenie. Treść polecenia może być różna. Często treścią polecenia jest nałożenie na obciążonego obowiązku użycia w określony sposób uzyskanej wartości majątkowej. Celem polecenia może być zapewnienie korzyści określonej osobie, grupie osób lub zbiorowości. Obowiązek może zostać nałożony w interesie samego spadkodawcy. Zachowanie się obciążonego może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Treść obowiązku musi zostać określona osobiście przez spadkodawcę. Dopuszczalne jest natomiast nałożenie obowiązku spełnienia świadczenia na określony cel, bez wskazywania jakiegokolwiek podmiotu. Wykonania polecenia mogą żądać: każdy ze spadkobierców, a także wykonawca testamentu, chyba, że polecenia na celu wyłącznie korzyść obciążonego poleceniem. Jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy.

261. Wykonawca testamentu

Do pełnienia funkcji wykonawcy testamentu można powołać każdą osobę, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Spadkodawca musi wyraźnie wskazać, komu powierza pełnienie takiej funkcji. Nie jest możliwe wskazanie wykonawcy przez inną osobę. Nie ma natomiast przeszkód, aby wykonawcą był jeden ze spadkobierców albo zapisobierca. Powołanie wykonawcy testamentu stwarza większy stopień prawdopodobieństwa, że wola spadkodawcy zostanie w należyty sposób wypełniona. Osobie powołanej do pełnienia obowiązków wykonawcy testamentu sąd wydaje odpowiednie zaświadczenie. Osoba powołana do pełnienia obowiązków wykonawcy testamentu może tego obowiązku nie przyjąć. Musi jednak złożyć stosowne oświadczenie przed sądem. Ustawa nie określa terminu, w jakim osoba powołana do pełnienia obowiązków wykonawcy testamentu powinna złożyć oświadczenie. Powinno ono zostać jednak złożone przed podjęciem obowiązków przez wykonawcę. Zakres obowiązków wykonawcy określa przede wszystkim sam spadkodawca. Jeżeli spadkodawca inaczej nie postanowił, wykonawca testamentu powinien zarządzać majątkiem spadkowym, spłacić długi spadkowe, w szczególności wykonać zapisy i polecenia, a następnie wydać spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i ustawą. Wykonawca testamentu może pozywać i być pozywanym w sprawach wynikających z zarządu spadkiem. Może także pozywać w sprawach o prawa należące do spadku i być pozywanym w sprawach o długi spadkowe. Wykonawca testamentu powinien przede wszystkim zarządzać spadkiem. Wykonawca ma obowiązek płacić długi spadkowe, realizuje także wierzytelności należące do spadku. Po wypełnieniu swoich obowiązków wykonawca testamentu wydaje majątek spadkowy spadkobiercom, zgodnie z wolą spadkodawcy. Wykonawcy testamentu należy się wynagrodzenie, a także zwrot kosztów zarządu majątkiem spadkowym, jeżeli takie koszty poniósł. Koszty te oraz wynagrodzenie wykonawcy należą do długów spadkowych. Uprawnienia i obowiązki wykonawcy testamentu wygasają z chwilą wykonania przez niego zadań określonych przez spadkodawcę. Gasną także z chwilą śmierci wykonawcy oraz po zwolnieniu go przez sąd z obowiązków.

262. Przyjęcie spadku

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy z mocy prawa. Nabycie praw i obowiązków spadkowych nie jest uzależnione od uprzedniego złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku. Jednak nabycie to nie ma charakteru definitywnego. W określonym terminie może bowiem złożyć oświadczenie, co do spadku. Spadkobierca może przyjąć spadek wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Może też spadek odrzucić. Oświadczenie o przyjęciu spadku może samodzielnie złożyć osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Za osoby niemające pełnej zdolności w tym zakresie działają ich przedstawiciele ustawowi. Na przyjęcie spadku wprost w imieniu osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego. Brak takiej zgody pociąga za sobą nieważność oświadczenia złożonego przez przedstawiciela ustawowego. Osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych może złożyć oświadczenie osobiście lub przez pełnomocnika. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym. Z jego treści powinno jednoznacznie wynikać upoważnienie do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku w określony sposób. Oświadczenie o przyjęciu spadku może zostać złożone w terminie sześciu miesięcy od chwili dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule swego powołania. Do chwili upływu terminu i przed złożeniem oświadczenia nabycie spadku ma charakter tymczasowy. W okresie tym sytuacja spadkobiercy charakteryzuje się pewnymi cechami szczególnymi: 1) spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe jedynie ze spadku. Jego majątek osobisty pozostaje oddzielony od majątku spadkowego; 2) spadkobierca nie może zbyć spadku ani udziału w spadku. Nie może także zbyć przedmiotu należącego do spadku ani udziału w takim przedmiocie; 3) spadkobierca nie może uzyskać postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, gdyż złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku stanowi konieczną przesłankę takiego stwierdzenia. Oświadczenie o przyjęciu spadku składa się przed sądem albo przed notariuszem. W wyniku złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku nabycie praw i obowiązków przez spadkobiercę staje się definitywne. W szczególności spadkobierca, który złożył oświadczenie o przyjęciu spadku nie może go już odrzucić. Jego majątek osobisty ulega połączeniu z majątkiem spadkowym.

263. Odrzucenie spadku

Oświadczenie o odrzuceniu spadku powoduje, że spadkobierca traci prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku ze skutkiem ex tunc. Jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Oznacza to, że jeżeli Np. syn spadkodawcy odrzuci spadek przypadający mu z mocy ustawy, jego udział przechodzi na jego dzieci. Przepisy nie przewidują natomiast możliwości odrzucenia spadku na korzyść innej osoby. Odrzucenie spadku może prowadzić m.in. do: 1) zmiany tytułu powołania do spadku. Jeżeli jedyny spadkobierca testamentowy odrzucił spadek, do dziedziczenia dojdą spadkobiercy ustawowi; 2) zmiany wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców, Np. w drodze przyrostu; 3) zmiany kręgu osób dochodzących do dziedziczenia. Jeżeli Np. odrzuci spadek jedyny spadkobierca dochodzący do dziedziczenia w pierwszej kolejności do dziedziczenia dojdą spadkobiercy powołani w dalszej kolejności. Jeżeli odrzucą spadek małżonek i krewni powołani z ustawy, do dziedziczenia dojdzie gmina ewentualnie Skarb Państwa. Jeżeli istnieje spadkobierca podstawiony, dojdzie on do dziedziczenia, jeżeli powołany w pierwszej kolejności odrzuci spadek. Spadkobierca, który objął w posiadanie majątek spadkowy i zaczął nim zarządzać, może go następnie odrzucić. Podjęcie pewnych czynności w stosunku do majątku spadkowego nie jest równoznaczne z przyjęciem spadku. Jeżeli taki spadkobierca następnie spadek odrzucił, do stosunków między nim a spadkobiercami, którzy zamiast niego doszli do spadku, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Przy dokonywaniu rozliczeń między takimi osobami ma jednak znaczenie fakt, że spadkobierca, dopóki nie odrzuci spadku, prowadzi własne sprawy.

264. Transmisja

Mogą wystąpić sytuacje, kiedy spadkobierca umrze przed złożeniem oświadczenia, co do spadku i przed upływem terminu do złożenia takiego oświadczenia. Jego spadkobiercy wstępują wówczas w sytuację prawną, w jakiej znajdował się ich poprzednik i mogą złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu przypadającego mu spadku. Sytuacja taka określana jest jako transmisja. Zmarły spadkobierca jest transmitentem, natomiast osoba powołana do dziedziczenia po nim - transmitariuszem. Zgodnie z podstawową konstrukcją prawa spadkowego spadkobierca wchodzi w sytuację prawną, w jakiej znajdował się spadkodawca. Uprawnienie transmitariusza do przyjęcia lub odrzucenia spadku po spadkodawcy transmitenta uwarunkowane jest definitywnym nabyciem spadku po transmitencie, gdyż wchodzi skład tego spadku. Złożenie oświadczenia, co do spadku po spadkodawcy transmitenta możliwe jest po uprzednim złożeniu oświadczenia o przyjęciu spadku po transmitencie lub równocześnie z takim oświadczeniem. Niedopuszczalne jest odrzucenie spadku po transmitencie, a przyjęcie spadku po spadkodawcy transmitenta. Możliwa jest natomiast sytuacja odwrotna, tzn. przyjęcie spadku po transmitencie, a odrzucenie spadku po spadkodawcy transmitenta.

265. Bezskuteczność oświadczenia o odrzuceniu spadku

Odrzucenie spadku przez spadkobiercę może prowadzić do pogorszenia sytuacji jego wierzycieli. Sytuacja taka ma miejsce, kiedy majątek osobisty spadkobiercy jest obciążony długami, a majątek spadkowy ma znaczną wartość. Odrzucenie spadku przez spadkobiercę powoduje, że do jego majątku nie wchodzą przedmioty majątkowe, z których wierzyciele mogliby egzekwować swoje należności. Dlatego też jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili otwarcia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika. Przesłanki uzasadniające wystąpienie za stosownym żądaniem: l) z żądaniem może wystąpić wierzyciel tego spadkobiercy, który odrzucił spadek, dowodząc, że wskutek tej czynności spadkobierca dłużnik stał się niewypłacalny w większym stopniu niż był przed dokonaniem czynności; 2) żądanie kierowane jest do spadkobiercy, który odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli; 3) treścią żądania wierzyciela jest uznanie za bezskuteczne w stosunku do niego oświadczenia spadkobiercy o odrzuceniu spadku; 4) z żądaniem nie może wystąpić osoba, która w chwili odrzucenia spadku nie jest jeszcze wierzycielem spadkobiercy odrzucającego spadek. Uznanie oświadczenia spadkobiercy o odrzuceniu spadku za bezskuteczne w stosunku do wierzyciela oznacza, że wierzyciel taki może kierować egzekucję do przedmiotów spadkowych, tak jakby spadek został przyjęty przez dłużnika. Stwarza to dla spadkobierców dochodzących do dziedziczenia w miejsce odrzucającego dolegliwość polegającą na umniejszeniu realnej wartości przypadającego im spadku. Powstaje także stan niepewności, gdyż nie wiadomo czy wierzyciel skorzysta z możliwości stwarzanych przez prawo. Stąd możliwość wystąpienia z żądaniem uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne ograniczona została terminem. Wierzyciel może wystąpić z żądaniem w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku

266. Wady oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest oświadczeniem woli mają do niego zastosowanie ogólne przepisy o czynnościach prawnych, w tym o wadach oświadczenia woli. W KC wymieniono jedynie błąd i groźbę. Ale oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może zostać złożone także w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może być obarczone wadą w postaci pozorności. Błąd lub groźba nie pociąga za sobą nieważności bezwzględnej, a jedynie możliwość uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Jednak uchylenie się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia możliwe jest w drodze złożenia stosownego oświadczenia przed sądem. Jednocześnie z uchyleniem się od skutków prawnych złożonego oświadczenia spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Jeżeli spadkobierca pod wpływem błędu lub groźby nie złożył w terminie żadnego oświadczenia, spadkobierca może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Ponadto uchylenie się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd. Błąd musi dotyczyć treści oświadczenia (Np. co do osoby spadkodawcy, tytułu powołania) i być istotny. Groźba powinna być poważna, a niebezpieczeństwo musi grozić osobie lub dobrom majątkowym składającego oświadczenie lub osobie trzeciej. Nie jest istotne, od kogo groźba pochodzi. Musi mieć ona charakter poważny. Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wygasa po upływie roku od chwili, w której spadkobierca wykrył błąd lub, w której ustał stan zagrożenia.

267. Skutki prawne stwierdzenia nabycia spadku

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku ma istotne znaczenie. W pewnych okolicznościach jest ono jedynym dowodem, że określona osoba jest spadkobiercą, a także stanowi jeden z elementów, od których uzależniona została ochrona osób trzecich. Względem osoby, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku. Chodzi o takie sytuacje, jak Np. żądanie przez spadkobiercę spełnienia świadczenia od dłużnika spadkowego. Jedynym dowodem, że z żądaniem występuje osoba legitymowana materialnie, jest stwierdzenie nabycia spadku. Stwierdzenie nabycia spadku niezbędne jest dla ujawnienia praw spadkobiercy w księdze wieczystej. Jeżeli osoba trzecia rości sobie prawo do spadku wtedy niezbędne jest ustalenie rzeczywistego kręgu spadkobierców, a to może zostać dokonane jedynie w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. W toku tego postępowania możliwe jest przedstawianie wszelkich dowodów. Osoba nabywająca prawo należące do spadku od osoby legitymującej się stwierdzeniem nabycia spadku, jeżeli działa w dobrej wierze, jest chroniona. Podobnie, gdy osoba taka zostaje zwolniona od ciążącego na niej obowiązku (Np. zostaje zwolniona z długu). Nabycie prawa lub zwolnienie z obowiązku pozostaje skuteczne wobec rzeczywistego spadkobiercy. Spadkobierca taki może jedynie dochodzić od osoby, która dokonała rozporządzenia, roszczeń odszkodowawczych lub roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Ochrona osoby dokonującej czynności z legitymującym się stwierdzeniem nabycia spadku obejmuje zarówno czynności pod tytułem odpłatnym, jak i darmym. Nie działa jedynie wówczas, gdy nabywca pozostaje w złej wierze. Ochrona osoby trzeciej działającej w dobrej wierze uzasadniona jest faktem, że dokonujący rozporządzenia legitymuje się prawomocnym orzeczeniem sądu. Brak jest natomiast uzasadnienia dla udzielenia ochrony osobie podejmującej czynności ze spadkobiercą, który nie uzyskał jeszcze stwierdzenia nabycia spadku. W takiej sytuacji osoba taka działa „na własne ryzyko", gdyż powinna liczyć się Np. z możliwością, że spadkobierca odrzuci spadek.

268. Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku

Stwierdzenie nabycia spadku następuje w postępowaniu prowadzonym w trybie nieprocesowym. Uczestnikami postępowania powinny być wszystkie osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Poza tym osoba, której praw dotyczy wynik postępowania, może wziąć udział w każdym stanie sprawy - aż do zakończenia postępowania w II instancji. W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku sąd bada z urzędu, kto jest spadkobiercą, w szczególności bada czy spadkodawca pozostawił testament oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co, do której będzie uprawdopodobnione, że testament się u niej znajduje. Jeżeli powstanie spór, co do ważności testamentu, sąd rozstrzyga go w toku postępowania. Nie może natomiast orzec o niegodności spadkobiercy. W toku postępowania sąd nie bada także, jakie składniki wchodzą w skład spadku. Jedynie przy dziedziczeniu ustawowym ma obowiązek badać czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne lub wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej oraz którzy spadkobiercy odpowiadają warunkom przewidzianym dla dziedziczenia takiego gospodarstwa. Stwierdzenie nabycia spadku powinno określać sytuację prawną danego majątku w sposób całościowy. Stąd w postanowieniu stwierdzającym nabycie spadku sąd ma obowiązek wymienić wszystkich spadkobierców, którzy nabyli spadek oraz określić wysokość przypadających im udziałów. Niedopuszczalne jest stwierdzenie nabycia spadku względem części majątku spadkowego albo tylko w stosunku do niektórych spadkobierców Stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, chyba, że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Postanowienie o stwierdzaniu nabycia spadku ma charakter deklaratywny. Nabycie spadku następuje ex lege i orzeczenie sądowe jedynie dokumentuje ten fakt.

269. Domniemania związane ze stwierdzeniem nabycia spadku

Domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, jest spadkobiercą. Domniemanie to odnosi się nie tylko do osoby lub osób spadkobierców, lecz także do wielkości przypadających im udziałów. W doktrynie istnieje jednakże spór czy mamy tutaj do czynienia z domniemaniem sensu stricto. Niezależnie od zajętego w tej kwestii stanowiska należy podkreślić, że Kodeks postępowania cywilnego wyraźnie wskazuje szczególny sposób obalenia domniemania związanego ze stwierdzeniem nabycia spadku. Wystąpienie z wnioskiem o uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku możliwe jest, gdy osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą albo przypada jej inny udział w spadku niż stwierdzono. Stosowny wniosek może być złożony przez każdego zainteresowanego i w zasadzie jego złożenie nie jest ograniczone terminem. Jedyne ograniczenia dotyczą uczestników postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. W razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku zmienia to postanowienie i stwierdza nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

270. Ochrona dziedziczenia

Spadkobiercy służy prawo żądania wydania spadku lub poszczególnych przedmiotów należących do spadku. Żądanie to kierowane jest do podmiotu, który włada spadkiem jako spadkobierca, lecz spadkobiercą nie jest. W grę wchodzić mogą dwie sytuacje. Pierwsza, kiedy osoba władająca spadkiem uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, które następnie zostało uchylone. Druga, kiedy osoba władająca spadkiem nie uzyskała w ogóle stwierdzenia nabycia spadku. Roszczenie o wydanie spadku stanowi swoiste roszczenie „nieposiadającego spadkobiercy" przeciwko „posiadającemu rzekomemu spadkobiercy". Przesłankami umożliwiającymi wystąpienie z takim roszczeniem są: tytuł spadkobiercy; pozbawienie władania całością spadku lub niektórymi przedmiotami należącymi do spadku; pozostawanie tych przedmiotów we władaniu spadkodawcy. Spadkobierca występujący z żądaniem wydania mu spadku nie ma natomiast obowiązku wykazywania, że spadkodawcy przysługiwał tytuł prawny do określonego przedmiotu. Żądanie wydania spadku lub przedmiotów należących do spadku kierowane jest do osoby, która włada spadkiem (przedmiotami spadkowymi) jako spadkobierca. Osoba taka musi, zatem uważać się za spadkobiercę i z tego tytułu wywodzić swoje prawo do władania spadkiem lub poszczególnymi przedmiotami do niego należącymi. Roszczenie o wydanie spadku lub przedmiotów należących do spadku przedawnia się, zgodnie z ogólnymi zasadami, z upływem dziesięciu lat. Termin ten należy liczyć od chwili, w której spadkobierca został pozbawiony władania spadkiem, a jeżeli spadkobierca taki nie władał spadkiem, od chwili otwarcia spadku.

271. Rozliczenia między spadkobiercą a władającym spadkiem

Korzystanie z przedmiotów należących do spadku przez osobę nieuprawnioną pociąga za sobą konieczność uregulowania kwestii rozliczeń z tego tytułu pomiędzy spadkobiercą a władającym spadkiem. Art.1029 KC odsyła w tym względzie do przepisów o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy, stosowanych odpowiednio, czyli przy uwzględnieniu faktu, że chodzi nie tylko o rzeczy, ale także inne przedmioty majątkowe. Spadkobiercy służyć będą roszczenia: o wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku, o zwrot pobranych pożytków lub zapłatę ich wartości, o naprawienie szkody powstałej na skutek zużycia, pogorszenia lub utraty przedmiotów spadkowych. Jednocześnie spadkobierca będzie zobowiązany do zwrotu nakładów poczynionych przez władającego spadkiem. Przepis art. 1029 KC nie będzie miał zastosowania w sytuacji, gdy spadkobierca posiadał spadek, a następnie go odrzucił. Rozliczenia między taką osobą a spadkobiercą dokonywane są zgodnie z przepisami o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Uprawnienia określone w art. 1029 KC przysługują także osobie, w stosunku, do której uchylono postanowienie o uznaniu za zmarłego. Osoba taka może żądać zwrotu majątku należącego do niej, a uważanego za spadek. Te same zasady, choć nie wynika to wyraźnie z brzmienia przepisu, należy stosować w przypadku uchylenia orzeczenia stwierdzającego zgon osoby fizycznej

272. Fazy odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe.

Wejście w ogół praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy powoduje min. że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za zobowiązania, których podmiotem był zmarły. Ponadto z otwarciem spadku ustawa łączy powstanie innych jeszcze zobowiązań, których podmiotem staje się spadkobierca. Zobowiązanie te nazywamy długami spadkowymi. Odpowiedzialność ta kształtuje się w różny sposób. Zależy od złożenia i treści oświadczenia o przyjęciu spadku, od tego czy chodzi o okres przez przyjęciem spadku czy po jego przyjęciu a gdy do dziedziczenia dochodzi więcej niż jeden spadkobierca także od tego czy nastąpił dział spadku.

Odpowiedzialność będzie rozumiana jako normatywna możliwość zaspokojenia się wierzyciela z majątku dłużnika w drodze postępowania egzekucyjnego. Odpowiedzialność spadkobiercy polega na tym, że wierzyciel spadkowy ma możliwość skierowania do majątku spadkobiercy egzekucji na wypadek gdyby ten nie spełnił dobrowolnie ciążącego na nim obowiązku świadczenia.

Odpowiedzialność spadkobiercy ma charakter odp. osobistej, polega na tym, że jeśli dłużnik nie wykona swojego zobowiązania, wierzyciel może poszukiwać zaspokojenia na całym majątku dłużnika, obecnym i przyszłym ale tylko na jego majątku.

Ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy mogą występować w dwóch postaciach: może zostać ograniczona do masy majątkowej, w przypadku spadkobrania- do majątku spadkowego. Może też przybrać postać ograniczenia kwotowego (spadkobierca odpowiada całym swoim majątkiem ale tylko w granicach określonej wartości).

273. Odpowiedzialność za długi spadkowe przed przyjęciem spadku

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, jednak nie jest to nabycie definitywne z uwagi na możliwość odrzucenia spadku. Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Z punktu widzenia odpowiedzialności majątek spadkowy pozostaje zatem oddzielony od osobistego majątku spadkobiercy. Spadkobierca ponosi odpowiedzialność jedynie z przedmiotów należących do spadku. Do przedmiotów wchodzących w skład jego majątku osobistego egzekucja nie może być kierowana. W praktyce przypadki odpowiedzialności jedynie majątkiem spadkowym są raczej rzadkie. W toku postępowania wszczętego przez wierzycieli spadkowych przed przyjęciem spadku przez spadkobiercę, pozwany może żądać zawieszenia postępowania do czasu złożenia oświadczenia, co do spadku. Wniosek spadkobiercy musi zostać uwzględniony przez sąd. Jeżeli zaś wierzyciel dysponował już tytułem egzekucyjnym przeciwko spadkodawcy musi uzyskać klauzulę wykonalności przeciwko spadkobiercy. Spadkobierca zaś będzie mógł żądać zawieszenia postępowania do czasu złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku. Odpowiedzialność spadkobiercy cum viribus hereditatis realizowana będzie, zatem przede wszystkim wówczas, gdy spadkodawca zmarł w toku postępowania egzekucyjnego, a spadkobiercy nie są znani. Na wniosek wierzyciela sąd ustanowi wówczas kuratora dla nieznanych spadkobierców, co umożliwi prowadzenie egzekucji do przedmiotów należących do majątku spadkowego.

274. Odpowiedzialność za długi spadkowe po przyjęciu spadku.

Przyjęcie spadku w drodze złożenia określonego oświadczenia lub w wyniku działania fikcji prawnej w art. 1015par.2KC, powoduje, że nabycie spadku traci swój dotychczasowy charakter. Od tej chwili spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim majątkiem. Spadkobierca może ponosić odpowiedzialność ze względu na obciążającą jego nieruchomość hipotekę lub zastaw na rzeczach ruchomych. Zakres odpowiedzialności jest zależny od treści oświadczenia. Może być to odpowiedzialność nieograniczona i ograniczona (opisane w kolejnych pytaniach.)

275. Odpowiedzialność za długi spadkowe w razie prostego przyjęcia spadku.

Przyjęcie spadku wprost powoduje, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim majątkiem - zarówno spadkowym jak i osobistym, bez ograniczenia. Nieograniczona odpowiedzialność występuje w dwóch sytuacjach: gdy spadkobierca złożył wyraźne oświadczenie, że przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności oraz gdy nie złożył żadnego oświadczenia co do spadku w terminie 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o tytule swego powołania i jest traktowany jako osoba, która przyjęła spadek wprost. Ustanowienie nieograniczonej odpowiedzialności spadkobierców ma na celu ochronę interesów wierzycieli spadkowych, jednak w wyjątkowych przypadkach działanie wierzyciela może zostać uznane za nadużycie prawa. Nieograniczona odpowiedzialność powoduje, że w konkretnych przypadkach gdy spadek obciążony długami przekraczającymi wartość aktywów, spadkobierca będzie zmuszony spłacić długi spadkowe kosztem swojego majątku osobistego. Aby zminimalizować to niebezpieczeństwo ustawa wprowadza możliwość ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy (spadkobierca może przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza ograniczając swoją odpowiedzialność do wysokości wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.)

276. Odpowiedzialność za długi spadkowe w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, podobnie jak przyjęcie wprost, może nastąpić w drodze złożenia wyraźnego oświadczenia przez spadkobiercę lub w wyniku działania fikcji prawnej z art. 1015par. 2 zd. 2 i art. 1016 KC. Odpowiedzialność za długi spadkowe ograniczona jest kwotowo- do wysokości wartości stanu czynnego spadku. „Stan czynny spadku” to wartość należących do majątku spadkowego aktywów. Dla ustalenia, jakie aktywa należą do spadku i jaka jest ich wartość, sporządza się spis inwentarza. Jest on sporządzany na wniosek lub z urzędu. Sąd postanawia spis inwentarza na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo na wniosek wykonawcy testamentu, wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy lub właściwego urzędu skarbowego. Z urzędu natomiast sąd wydaje postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza, gdy złożone zostało oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a inwentarz nie był przedtem sporządzony lub gdy ustanowiono kuratora spadku. Sąd nie jest natomiast obowiązany wydać z urzędu postanowienie o sporządzeniu inwentarza, gdy spadkobierca jest traktowany tak, jakby przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Wartość stanu czynnego spadku ustalona w spisie inwentarza wyznacza granicę odpowiedzialności spadkobiercy. Jeżeli po sporządzeniu spisu powstanie wątpliwość, czy zostały w nim zamieszczone wszystkie przedmioty należące do spadku lub czy istnieją długi umieszczone w spisie, sąd na wniosek spadkobiercy, wykonawcy testamentu, wierzyciela, który uprawdopodobni ,że ujawniony w spisie stan czynny spadku nie wystarczy na zaspokojenie długów, na wniosek administracji finansowej lub z urzędu może nakazać spadkobiercy złożenie: - oświadczenia, że żadnego przedmiotu nie zataił ani nie usunął, oraz że nie podał do spisu nieistniejących długów; wykazu przedmiotów spadkowych nieujawnionych w spisie inwentarza, jeżeli są mu wiadome, z podaniem miejsca przechowania ruchomości i dokumentów dotyczących praw majątkowych, z wyjaśnieniem ich podstawy prawnej, zapewnienia , że złożone oświadczenie lub wykaz są prawidłowe i zupełne.

277. Odpowiedzialność za długi spadkowe po dziale spadku

Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność w stosunku do wielkości przypadających im udziałów. Z chwilą dokonania działu spadku ustają związki współspadkobierców z tytułu wspólności majątku spadkowego i przestaje istnieć uzasadnienie do solidarnej odpowiedzialności za długi spadkowe. Zobowiązania podzielne dzielą się między współspadkobierców w stosunku do wielkości przypadających im udziałów (spadkobierca dziedziczący w 2/3 odpowiada za 2/3 należnego wierzycielowi świadczenia pieniężnego). Jeżeli jednak, świadczenie należne wierzycielowi spadkowemu jest niepodzielne, współspadkobiercy także po dziale spadku będą odpowiadać tak jak dłużnicy solidarni.

278. Odpowiedzialność spadkobiercy cum viribus hereditatis

Oznacza odpowiedzialność ograniczoną do masy majątkowej- w przypadku spadkobrania - do majątku spadkowego. Odpowiedzialność ta będzie realizowana przede wszystkim wówczas, gdy spadkodawca zmarł w toku postępowania egzekucyjnego a spadkobiercy nie są znani. Na wniosek wierzyciela sąd ustanowi wówczas kuratora dla nieznanych spadkobierców, co umożliwi prowadzenie egzekucji do przedmiotów należących do majątku spadkowego.

279. Odpowiedzialność spadkobiercy pro viribus hereditatis

To nic innego jak odpowiedzialność spadkobiercy całym swoim majątkiem, ale tylko w granicach określonej wartości (do wysokości aktywów spadku). Ograniczenie odpowiedzialności w tej sytuacji nie zmienia charakteru odpowiedzialności, która pozostaje odpowiedzialnością majątkowo-osobistą. Odpowiedzialność nadal bowiem ciąży na pewnej masie majątkowej, a nie na poszczególnych przedmiotach. Ponadto z tego rodzaju odpowiedzialnością nie łączy się powstanie dla właściciela żadnego prawa o charakterze bezwzględnym. Odpowiedzialność spadkobiercy ograniczona pro viribus hereditatis może rodzić trudności przy jej realizacji. W szczególności rodzi się pytanie co będzie gdy pasywa spadkowe przewyższają aktywa, a spadkobierca spełni niektóre świadczenia w całości. 2 sytuacje: gdy spadkobierca spłaca niektóre długi spadkowe nie wiedząc o istnieniu innych długów oraz gdy spadkobierca spłaca niektóre długi spadkowe wiedząc o istnieniu innych. Pierwszą sytuację normuje art. 1032par. 1 KC - jeśli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacił niektóre długi spadkowe nie wiedząc o istnieniu innych długów, ponosi on odpowiedzialność tylko do wysokości różnicy między wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił. Jeżeli natomiast spadkobierca miał świadomość istnienia innych długów, ponosi on odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Brak staranności spadkobiercy przy spłacaniu znanych mu długów pociąga zatem sankcję w postaci rozszerzenia odpowiedzialności.

280. Rezerwa a zachowek

Przy systemie rezerwy spadek zostaje podzielony na dwie części: rozrządzaną, którą spadkodawca może swobodnie dysponować oraz nierozrządzalną , czyli rezerwę, do dziedziczenia, której dochodzą określone osoby z kręgu najbliższych krewnych (tzw. spadkobiercy konieczni). Rozrządzenia spadkodawcy wykraczające poza część rozrządzalną ulegają stosownemu zmniejszeniu. System zachowku pozwala na swobodne rozrządzanie całością majątku. Osoby najbliższe mogą w ogóle nie dojść do dziedziczenia. Uzyskują jedynie roszczenie pieniężne skierowane przede wszystkim do powołanego spadkobiercy. Rozmiar tego roszczenia uzależniony jest od wielkości udziału spadkowego, jaki przypadłby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym. Po II wojnie światowej prawo polskie przyjęło system zachowku. Osobom uprawnionym przysługuje roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej nazywanej zachowkiem. Obowiązek taki powstaje w chwili śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych. Osoby uprawnione nie mogą natomiast domagać się określonej części majątku spadkowego. Obydwa systemy mają swoje wady i zalety. Do zalet systemu rezerwy należy silniejsza ochrona najbliższych krewnych zmarłego, gdyż zapewnia powołanie do określonej części spadku. Może jednak prowadzić do ujemnych skutków praktycznych, m.in. do dzielenia większych całości gospodarczych. Ale spadkobiercy konieczni, jak wszyscy pozostali, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe. Zachowek nie daje osobie uprawnionej statusu spadkobiercy, ale też nie ponosi ona takiej odpowiedzialności. Ponadto przy ustalaniu zachowku doliczeniu podlegają darowizny uczynione przez spadkodawcę, a w określonych przypadkach odpowiedzialność za zachowek ponoszą także obdarowani przez spadkodawcę.

281. Osoby uprawnione do zachowku

Uprawnienie do zachowku wywodzone jest z bliskiej więzi między spadkodawcą a uprawnionym. Ustawa zakreśla w związku z tym krąg osób uprawnionych do zachowku stosunkowo wąsko, węziej niż krąg spadkobierców ustawowych. Do zachowku uprawnieni są małżonek i rodzice spadkodawcy, o ile byliby oni powołani do spadku z ustawy. Przykładowo wskazać można sytuację, w której spadkodawca pozostawił dwoje dzieci i jedno z rodziców. Przy dziedziczeniu ustawowym do spadku doszłyby jedynie dzieci spadkodawcy, wyłączając jego rodziców. Jeżeli spadkodawca pozostawił testament, w którym powołał do dziedziczenia całości spadku inną osobę, uprawnienie do żądania zachowku służy jedynie dzieciom spadkodawcy. Rodzic uzyskałby prawo do zachowku jedynie w sytuacji, gdyby spadkodawca nie pozostawił dzieci. Uprawnionymi do zachowku mogą być także w pewnych sytuacjach spadkobiercy dochodzący do dziedziczenia, jeżeli ich udział w spadku nie pokrywa należnego im zachowku. Przykładowo wskazać można sytuację, w której do dziedziczenia dochodzi zdolny do pracy małżonek spadkodawcy w zbiegu z jego rodzeństwem, a do substratu zachowku należy doliczyć znaczne darowizny.

282. Umowny dział spadku

Jeżeli spadek przypadł więcej niż jednej osobie, to od momentu śmierci spadkodawcy jego majątek staje się współwłasnością wszystkich dziedziczących osób. Z testamentu lub — w przypadku jego braku — z ustawy wynika, kto jaką część majątku otrzyma. By spadkobierca mógł skorzystać przypadającej mu części, musi nastąpić podział spadku. Podział taki może być dokonany bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź w formie orzeczenia sądu. Gdy spadkobiercy potrafią się porozumieć w kwestii spadku i nie występują z roszczeniami sądowymi, wówczas mówimy o tzw. umownym podziale spadku. W porównaniu z działem sądowym jest on szybszy i przede wszystkim tańszy. Umowny dział spadku jest to porozumienie (umowa) spadkobierców, co do tego, jakie składniki majątkowe, wchodzące w skład całości spadku (tzw. masy spadkowej), mają przypaść poszczególnym osobom w ramach przyznanych im udziałów. Dokonanie podziału majątku spadkowego w drodze zawarcia umowy jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje zgoda wszystkich spadkobierców. Jeśli jeden ze spadkobierców sprzeciwia się przeprowadzeniu podziału w sposób ustalony przez pozostałe osoby, wówczas ma miejsce tzw. sądowy dział spadku — sąd przeprowadza podział w drodze wydania stosownego orzeczenia. Gdyby jeden ze współspadkobierców zbył (Np. sprzedał lub podarował) przysługujący mu udział w masie spadkowej, stroną umowy o dział spadku będzie nabywca udziału. Sposób i warunki dokonania podziału określają same strony. Spadkobiercy nie mogą jednak określić w umowie wielkości przysługujących im udziałów w odmienny sposób, niż wynika to z ustawy lub z treści testamentu. Próba zmiany postanowień testamentowych lub naruszenie przepisów wynikających z ustawy sprawią, że umowa będzie nieważna. Nie ma natomiast przeciwwskazań, by spadkobiercy objęli umownym działem spadku tylko jego część, a nie całość. Ważne jest, by w umowie uregulować sprawy związane z zaliczeniem darowizn oraz kwestie wzajemnych roszczeń pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, poczynionych nakładów, pobranych pożytków. Wymagania formalne samej umowy zależą od rodzaju przedmiotów należących do spadku. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, to umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. W innych sytuacjach umowa o dział spadku może być zawarta w formie dowolnej, także ustnej.

283. Sądowy dział spadku

Sądowy dział spadku może nastąpić tylko na wniosek. Sąd nie może dokonać działu spadku z urzędu. Postępowanie o dział spadku toczy się w trybie nieprocesowym. Sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek i tylko z ważnych powodów może być ograniczony do części spadku. Wniosek o sądowy dział spadku może złożyć każdy ze spadkobierców oraz nabywca udziału w spadku. Legitymacji do złożenia wniosku nie ma nabywca udziału w przedmiocie należącym do spadku. Sądem właściwym w postępowaniu o dział spadku jest rejonowy - sąd spadku, czyli sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli tego miejsca w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Na żądanie uczestnika działu, zgłoszone nie później niż na pierwszej rozprawie, sąd spadku może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się spadek lub jego znaczna część albo sądowi rejonowemu, w którego okręgu mieszkają wszyscy współspadkobiercy. We wniosku należy określić: 1) skład i wartość majątku spadkowego; 2) osoby spadkobierców; 3) proponowany sposób dokonania działu spadku. Sąd ustala skład majątku spadkowego i jego wartość. Od prawidłowego ustalenia składu i wartości ulegającego podziałowi spadku zależy określenie wartości udziałów poszczególnych spadkobierców, mogące mieć wpływ na układ sched spadkowych tych spadkobierców, a ponadto decydujące o wysokości przysługujących spadkobiercom spłat lub dopłat. Sąd decyduje również o sposobie podziału tego majątku. Dla ustalenia stanu majątku spadkowego decydujące znaczenie ma chwila otwarcia spadku, a dla ustalenia wartości poszczególnych przedmiotów - chwila dokonywania działu. Jeżeli uczestnicy postępowania zgodnie ustalają wartość przedmiotu podlegającego podziałowi, wartość ta jest dla sądu wiążąca. W razie rozbieżności sąd dokonuje ustaleń samodzielnie lub opierając się na opinii biegłego. W postępowaniu działowym koniecznym i jednocześnie wystarczającym rozstrzygnięciem jest ustalenie i przyznanie poszczególnym spadkobiercom należnych im sched spadkowych. W postępowaniu działowym sąd rozstrzyga również o: 1) istnieniu zapisów, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku; 2) wzajemnych roszczeniach między współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych.

284. Sposoby działu spadku

Po ustaleniu składu i wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku spadkowego sąd wybiera sposób podziału tego majątku. Podział majątku między współspadkobierców może nastąpić w ten sposób, że poszczególne przedmioty zostaną podzielone fizycznie i przyznane poszczególnym spadkobierca w stosunku do wielkości ich udziałów. W ramach tego sposobu podziału możliwe jest ustalenie dopłat, jeżeli wartość przyznanych części nie odpowiada wielkości udziałów osób uprawnionych. Ponadto możliwe jest przyznanie pewnych przedmiotów w całości jednemu lub niektórym spośród spadkobierców. Zostają oni z reguły obciążeni obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych. Ten sposób podziału określany jest jako fizyczny podział majątku spadkowego. W obrębie takiego podziału mieści się także przyznanie pewnego przedmiotu lub pewnych przedmiotów dwóm lub więcej współspadkobiercom jako ich współwłasności w częściach ułamkowych. Dokonanie takiego podziału uzależnione jest jednak od woli spadkobierców. Drugim sposobem dokonania podziału jest tzw. podział cywilny. Przedmioty należące do spadku zostają sprzedane, a uzyskana suma podzielona między współspadkobierców w stosunku do wielkości przysługujących im udziałów. W przypadku, gdy w skład spadku wchodzi przedmiot z istoty swej niepodzielny, podział cywilny stanowi alternatywę dla podziału polegającego na przyznaniu przedmiotu w całości jednemu ze współspadkobierców z obowiązkiem dokonania spłat. W toku postępowania sąd dokonuje oceny, który ze sposobów podziału należy wybrać w konkretnych okolicznościach. Jeżeli jednak uczestnicy postępowania wskazują sposób podziału, sąd jest związany takim zgodnym wnioskiem, chyba, że podział taki jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub naruszałby uzasadniony interes osób uprawnionych.

285. Skutki prawne działu spadku

Dział spadku rodzi określone skutki materialnoprawne. Przede wszystkim ustaje wspólność istniejąca między współspadkobiercami. Każdy z nich staje się wyłącznym podmiotem praw, które przypadły mu w drodze działu. Własność rzeczy wchodzących w skład spadku przechodzi na tych spadkobierców, którym zostały przyznane. Dlatego też przy dokonywaniu działu sądowego plan podziału stanowi integralną część sentencji orzeczenia. W wypadku braku planu podziału lub jego niedokładności, uniemożliwiającej wykonanie orzeczenia, jest ono wadliwe. Jeżeli dział został dokonany postanowieniem sądu istotne znaczenie będzie miało późniejsze uchylenie lub zmiana postanowienia stwierdzającego nabycie spadku. Zmiana kręgu spadkobierców, a także wielkość przysługujących im udziałów spowoduje, że dokonany dział stanie się niezgodny z porządkiem dziedziczenia. Zainteresowany z reguły będzie mógł żądać wznowienia postępowania bądź też domagać się ustalenia, że dokonany dział jest bezskuteczny. Podział majątku spadkowego jest podziałem aktywów. Skutkiem takiego działu jest dokonujący się ex lege podział pasywów. Kończy się okres solidarnej odpowiedzialności współspadkobierców. Jeżeli w umowie działowej strony zawarły pewne postanowienia dotyczące podziału długów są one skuteczne jedynie w stosunkach między spadkobiercami. Może się zdarzyć, że przedmioty przypadające poszczególnym spadkobiercom obciążone są wadami. Po dokonaniu działu spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. Rękojmia, co do wierzytelności rozciąga się także na wypłacalność dłużnika. Wydaje się, że ujawnienie wady (fizycznej lub prawnej) pociąga za sobą możliwość domagania się przez spadkobiercę, któremu przypadł wadliwy przedmiot, wyrównania pieniężnego od pozostałych spadkobierców. W przypadku dokonania działu umownego, może on także żądać uznania umowy za bezskuteczną. W sytuacji, gdy dokonano działu sądowego może wchodzić w grę wznowienie postępowania.

286. Umowa o zbycie spadku lub udziału w spadku

Umowa ta jest umową o podwójnym skutku (zobowiązująco - rozporządzającym). Ma ona również charakter kazualny. Dla ważności tej umowy ustawa wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Niezachowanie takiej formy powoduje nieważność dokonanego rozporządzenia. Umowa o zbycie spadku lub udziału w spadku może zostać zawarta zarówno między spadkobiercami jak i między spadkobiercą a osobą trzecią. Zawarcie takiej umowy musi być jednak poprzedzone złożeniem przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku lub upływem terminu złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Przedmiotem umowy może być: 1) cały majątek spadkowy, gdy do dziedziczenia doszła jedna osoba; 2) ułamkowa część spadku, gdy jedyny spadkobierca wyraża wolę zbycia takiej jedynie części; 3) udział w spadku, gdy zbywca jest jednym ze współspadkobierców; 4) część ułamkowa udziału spadkowego, gdy współspadkobierca wyraża wolę przeniesienia na nabywcę jedynie części należnego mu udziału. Przedmiotem umowy są prawa majątkowe wchodzące w skład spadku. Zbycie spadku lub udziału w spadku może nastąpić odpłatnie lub pod tytułem dartym. Umowa może przybrać postać umowy sprzedaży, zamiany lub darowizny. Podstawowym skutkiem zawarcia takiej umowy jest wstąpienie nabywcy w prawa i obowiązki spadkobiercy nabywca jest uprawniony do podejmowania działań, które mógł podjąć spadkobierca. Może on, zatem wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku oraz z wnioskiem o dokonanie działu. Zbycie spadku lub udziału w spadku nie zwalnia spadkobiercy od odpowiedzialności za długi spadkowe. Nabywca staje się jednak, obok spadkobiercy współdłużnikiem solidarnym z tytułu takich długów.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawo cywilne II - wyklad IV, Materiały - studia, I stopień, Prawo cywilne i umowy w administracji
Prawo cywilne II - wyklad III, Materiały - studia, I stopień, Prawo cywilne i umowy w administracji
Prawo cywilne II - wyklad I, Materiały - studia, I stopień, Prawo cywilne i umowy w administracji
Kazus cywilny II, prawo III, Postępowanie karne
Prawo Cywilne II wykłady
Prawo cywilne II
Prawo administracyjne, ochrona osób i mienia, Blok prawny, Sktyp z prawa karnego, administracyjnego
prawo cywilne II - umowy, PRAWO UŁ, III rok, Zobowiązania - Cywilne cz II
Prawo cywilne II
prawo cywilne II - spadki(1), PRAWO UŁ, III rok, Zobowiązania - Cywilne cz II
CYWILNE II OPRACOWANIE
ZASADY PROCEDURY CYWILNEJ W II RP
ZASADY PRAWA CYWILNEGO W II RP
PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA II (NOTATKI Z RADWAŃSKIEGO)
Prawo rzymskie cz II Proces cywilny
PRZYROST, prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania
Odpowiedzialność hotelarzy, prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania

więcej podobnych podstron