Postępowanie cywilne

Prof. Andrzej Marciniak

O 10 będziemy zamykać drzwi!

Wykład 1 08.10.07

Witold Broniewicz „Postępowanie cywilne w zarysie” wydanie IX

Andrzej Marciniak „Postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych” 2005 r.

Postępowanie cywilne jest zorganizowanym działaniem ludzkim służącym załatwianiu spraw cywilnych. Słowo „załatwianie” ma zły wydźwięk, ale nie możemy powiedzieć, że postępowanie cywilne służy rozpoznawaniu spraw cywilnych, gdyż służy ono również egzekucji następującej po wydaniu wyroku. Zatem obejmuje ono rozpoznanie i wykonanie spraw cywilnych, czyli załatwianie spraw cywilnych. Praźródłem słowa postępowanie jest termin procesus (łac.). W języku przedrozbiorowym korzystano z trzech terminów: prza, postępek sądowy, proces. W XIX w. pojawia się termin postępowanie cywilne. Został on zaczerpnięty z Kodeksu Napoleona.

Posługiwanie się pojęciem proces na oznaczenie postępowanie jest niewłaściwe, gdyż według kpc proces oznacza tylko jeden z trybów postępowania rozpoznawczego (drugi to postępowanie nieprocesowe).

Mówiąc o sprawie cywilnej mamy na uwadze definicję kodeksową.

Art.1 Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sadowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

Mamy, zatem tutaj definicję sprawy cywilnej. Pojęcie sprawy cywilnej w rozumieniu kpc jest znacznie szersze niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka (również sprawy z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych).

Rodzaje postępowania cywilnego

Postępowanie cywilne nie ma jednolitego charakteru. Nie ma jednej procedury. W ramach postępowania cywilnego możemy wyróżnić 9 rodzajów postępowań:

1. proces

2. postępowanie nieprocesowe

3. postępowanie zabezpieczające

4. postępowanie egzekucyjne

5. postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt

6. postępowanie o uznanie orzeczeń sądów zagranicznych

7. postępowanie upadłościowe

8. postępowanie naprawcze

9. postępowanie przed sądem polubownym

Widać, że każde z tych postępowań czym innym się zajmuje, ma inny cel. Sama nazwa wskazuje, co jest przedmiotem tej procedury.

Ad 1.

Proces jest zasadniczym trybem postępowania rozpoznawczego służącego rozpoznawaniu spraw cywilnych. Do tego procesu są w zasadzie kierowane wszystkie sprawy cywilne, ale proces (regulowany od art. 15 do 505¹⁴) nie ma charakteru jednolitego. W jego ramach wyróżniamy

a)postępowanie zwykłe

b)15 postępowań odrębnych

c)postępowanie pojednawcze

d)postępowanie mediacyjne

Sprawy cywilne załatwiane w trybie procesu są bardzo zróżnicowane: o zwrot pożyczki, o rozwód, sprawa z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Ta różnorodność spraw doprowadziła do tego, że ustawodawca uznał, iż dla pewnej kategorii spraw trzeba wprowadzić odrębne przepisy. Stąd 15 postępowań odrębnych. Niektórzy uważają, że procedur tych jest mniej, ale to tylko kwestia systematyki. Liczba tych odrębności doszła do takiego poziomu, że mocno dyskutuje się nad zlikwidowaniem tych odrębnych procedur i pozostawieniem tylko niektórych z nich.

Ad. b.

postępowanie w sprawach małżeńskich, ze stosunku między rodzicami a dziećmi, sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, o naruszenie posiadania, zwykłe postępowanie w sprawach gospodarczych, postępowanie w sprawach z zakresu ochrony konkurencji, o uznaniu postanowień wzorca umowy za niedozwolone, post. w sprawach z zakresu regulacji energetyki, telekomunikacji i poczty, transportu kolejowego, postępowanie nakazowe, postępowanie upominawcze, postępowanie uproszczone

Postępowania odrębne różnią się nieco odmiennymi zasadami postępowania. Jeżeli weźmiemy np. postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania odrębność zamyka się w dwóch artykułach.

Art. 478 W sprawach o naruszenie posiadania sąd bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpoznając samego prawa ani dobrej wiary pozwanego.

Art. 479 W sprawach o naruszenie posiadania powództwo wzajemne nie jest dopuszczalne.

Wszystkie sprawy cywilne są rozpoznawane w postępowaniu zwykłym natomiast do postępowania odrębnego należą tylko te sprawy, które przepis wyraźnie kieruje do tego postępowania. Sprawy, które nie są w sposób szczególny przeznaczone do poszczególnych trybów podlegają postępowaniu zwykłemu.

Ad. c. Postępowanie pojednawcze

Ma na celu pojednanie przeciwników procesowych. To postępowanie można wszcząć w zasadzie w każdej sprawie cywilnej na podstawie przepisów ogólnych. Jest ono jednak nieraz przewidziane w przepisach odrębnych, np. w sprawach ze stosunku między rodzicami a dziećmi. Pojednanie jest skuteczne, jeżeli kończy się ugodą sądową. Zawezwanie do próby ugodowej powoduje przerwę biegu terminu przedawnienia.

Zatem postępowanie pojednawcze jest aktualne w zasadzie w każdej sprawie cywilnej, a w niektórych przypadkach jest obowiązkowe.

Ad. d. Postępowanie mediacyjne

Służy załatwieniu sprawy cywilnej przed mediatorem na mocy umowy stron, lub na mocy orzeczenia sądu. Praktyka wskazuje, że wprowadzenie możliwości mediacji nie daje rezultatu. Przyczyn tego upatruje się w braku kultury prawnej społeczeństwa. Strony stosunku cywilnego, w momencie wnoszenia sprawy do sądu, są zazwyczaj tak skonfliktowane, że o żadnej ugodzie mowy być nie może. („Nicea albo śmierć”). Mediacja jest w tej chwili wprowadzana na całym świecie, w Polsce jednak idzie to naprawdę opornie.

Ad. 2.

Postępowanie nieprocesowe.

Gdybyśmy sięgnęli do dawnej terminologii to różnica między postępowaniem procesowym i nieprocesowym była dość wyraźna. Proces to był spór, a postępowanie nieprocesowe miało swoją nazwę ustawową - postępowanie bezsporne. Postępowanie nieprocesowe to może być np. zezwolenie na zawarcie związku małżeńskiego osobie, która nie ukończyła 18 roku życia, czy też uznanie za zmarłego.

Trzeba było stworzyć procedurę, która uwzględniałaby odmienność tych spraw. Rozważamy oczywiście modelowe rozwiązanie. W postępowaniu nieprocesowym również mogą pojawić się spory, np. podczas postępowania o stwierdzenie nabycia spadku - między spadkobiercami może pojawić się spór, co do ważności testamentu, nie zmienia to jednak charakteru postępowania, nadal jest to postępowanie nieprocesowe. To postępowanie nieprocesowe (art. 506 do 694⁸) również nie ma charakteru jednolitego.

Wyróżniamy:

a) postępowanie zwykłe regulowane przepisami ogólnymi o postępowaniu nieprocesowym (506 do 526)

b) wiele postępowań odrębnych - te postępowania odrębne są z jednej strony wymienione w kpc, ale jest szereg postępowań odrębnych regulowanych przepisami pozakodeksowymi np. przepisy o wyborach do sejmu i senatu RP.

Ad. 3.

Postępowanie zabezpieczające.

Jest procedurą bardzo często wykorzystywaną. Należy zwrócić uwagę na dwa rodzaje zabezpieczeń:

- zabezpieczenie nowacyjne

- zabezpieczenie konserwacyjne

Zabezpieczenie ma najczęściej charakter konserwacyjny. Polega ono na tym, aby na czas trwania procesu zabezpieczyć roszczenie wierzyciela, aby ten majątek zabezpieczony czekał na wyrok zasądzający. Jeżeli wyroku takiego nie będzie zabezpieczenie będzie cofnięte.

Drugi rodzaj zabezpieczenia polega na tzw. tymczasowym uregulowaniu stosunków prawnych na czas trwania procesu, np. matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa i alimentów. Ten proces może trwać kilkanaście miesięcy, tymczasem mamy do czynienia z dobrem dziecka, zatem sąd może zobowiązać domniemanego ojca do łożenia alimentów przez czas trwania procesu. Jeżeli proces potwierdzi twierdzenia powódki sąd zasądzi alimenty, jeżeli nie potwierdzi, będziemy mieli do czynienia z roszczeniami regresowymi.

Zatem celem postępowania zabezpieczającego jest zabezpieczeniem roszczeń powoda.

Ad. 4.

Postępowanie egzekucyjne.

Regulowane w kpc w części III również nie ma charakteru jednolitego.

Wyróżniamy:

a) postępowanie klauzulowe - postępowanie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. W jego ramach możemy wyróżnić w szczególności postępowanie o nadanie zagranicznemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności

b) właściwe postępowanie egzekucyjne

c) postępowanie podziałowe

Najistotniejszą częścią jest właściwe postępowanie egzekucyjne. W tym przypadku musi istnieć podstawa egzekucji. Wierzyciel, który zgłosi się do komornika, albo do sądu, musi przedstawić komornikowi tzw. tytuł wykonawczy - tytuł egzekucyjny wyposażony w klauzulę wykonalności.

Postępowanie podziałowe jest aktualne przy egzekucji świadczeń pieniężnych w zasadzie, kiedy suma z egzekucji nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli.

Ad. 5.

Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt.

O to postępowanie nie będą nas męczyć na egzaminie!!!

Procedura ta ma na celu odtworzenie akt, które zaginęły lub zniszczyły się w sądzie.

Ad 6.

Postępowanie o uznanie orzeczeń sądów zagranicznych.

Głównie dotyczy sądów pozaeuropejskich. Chodzi o kwestię skuteczności wyroku sądowego wydanego za granicą.

Ad. 7.

Postępowanie upadłościowe.

Postępowanie upadłościowe ma na celu usunięcie z rynku przedsiębiorcy, który zbliża się do bankructwa i nie reguluje swoich zobowiązań. Powołuje się syndyka, który likwiduje przedsiębiorstwo i uzyskaną masę przeznacza na zaspokojenie wierzycieli. Egzekucja sądowa ma charakter syngularny, natomiast postępowanie upadłościowe obejmuje całość, stąd nieraz nazywa się je egzekucją ogólną.

Ad. 8.

Postępowanie naprawcze ma na celu zapobieżenie upadłości.

Ad. 9.

Postępowanie przed sądem polubownym.

Ciągle mało popularne, tak jak przy mediacji. Są stałe sądy polubowne działające przy różnych zrzeszenia np. producentów drobiu. Głównie operują w handlu międzynarodowym. Można powołać taki sąd ad hoc. Są one dobre do momentu wydania orzeczenia. Potem jedna strona zazwyczaj podważa wyrok. Dużą rolę odegrało ono w czasach rozbiorów. Ludność polska uciekała spod jurysdykcji zaborców oddając sprawy pod polskie sądy polubowne.

Wykład 2 15.10.07r.

Dwa postępowania mają zasadnicze znaczenie: proces i postępowanie egzekucyjne.

Dlaczego proces? Z dwóch powodów. Po pierwsze jest on zasadniczym trybem postępowania rozpoznawczego. Ustawa przekazuje bowiem generalnie sprawy do rozpoznania w trybie procesu, podczas gdy do rozpoznania spraw w innym trybie sprawa musi być przekazana na mocy przepisu szczególnego (art. 13 §1). Stosownie do art. 13 §2 przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych postępowań cywilnych. Przepisy o procesie to najszersza regulacja. Natomiast postępowania szczególne są uregulowane tylko w sposób szczątkowy. We wszystkich kwestiach nieuregulowanych stosujemy przepisy dotyczące procesu.

Postępowanie egzekucyjne służy przymusowemu wykonaniu orzeczeń zapadłych w postępowaniu cywilnym rozpoznawczym, a również na mocy przepisów szczególnych służy wykonaniu pewnych orzeczeń zapadłych w innym trybie.

Podział postępowań ze względu na cel:

1. postępowanie rozpoznawcze - służy rozpoznaniu sprawy cywilnej, służy ustaleniu istnienia pewnej normy indywidualno-konkretnej przytoczonej w powództwie. To postępowanie obejmuje wszystkie postępowania, które służą rozpatrzeniu sprawy wniesionej do sądu.

2. postępowanie wykonawcze - służy przymusowemu wykonaniu orzeczeń. Nazwa wskazuje, że pojęcie jest znacznie szersze niż postępowanie egzekucyjne. Zatem postępowanie wykonawcze obejmuje postępowanie egzekucyjne i inne przymusowe sposoby wykonania orzeczeń, które egzekucją nie są. Np. Osoba, która jest wierzycielem alimentacyjnym nie musi tego świadczenia egzekwować w trybie egzekucji. W pewnych warunkach, jeżeli dłużnik przebywa w zakładzie karnym, wystarczy że wierzyciel alimentacyjny złoży ten wyrok do zakładu karnego i ma on obowiązek dokonywania potrąceń z pensji więźnia lub z jego konta depozytowego. Wierzyciel alimentacyjny może również złożyć wyrok pracodawcy i domagać się potrącania części wynagrodzenia w celu zaspokojenia świadczenia. W tym postępowaniu nie występują organy egzekucyjne.

Trójpodział:

1. postępowanie w sprawie (główne)

2. postępowanie wpadkowe (incydentalne)

3. postępowanie uboczne

Postępowanie w sprawie jest to postępowanie w sprawie, w której zostało wszczęte, zatem postępowanie o rozwód, o uznanie wzorca umowy za niedozwolony. Obok tego postępowania głównego pojawiają się jakieś dodatkowe, uboczne postępowania, które ze sprawą merytoryczną nie mają związku, ale mają jakieś znaczenie. Postępowanie wpadkowe dotyczy kwestii, które mają wpływ na możliwość dalszego prowadzenia postępowania, np. kwestia badania przywrócenia terminu do wniesienia apelacji - to rozstrzygnięcie warunkuje dalsze rozstrzyganie sprawy. W postępowaniu ubocznym również pojawia się pewna kwestia proceduralna, nie warunkuje ona jednak możliwości przeprowadzenia postępowania w sprawie, np. powód wnosi wniosek o zwolnienie z opłat sądowych. Jeżeli sąd zwolni od opłaty to postępowanie będzie biegło dalej, jeśli oddali wniosek nie będzie to tamowało postępowania, tylko że powód będzie musiał wnieść opłatę.

Prawo postępowania cywilnego

Zasadniczym aktem prawnym regulującym postępowanie cywilne jest kpc. Nie jest to jednak jedyny akt, który reguluje postępowanie cywilne.

Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z 2005 r.

KPC - ustawa z 17 X 1964 r. W okresie rozbiorowym na terenie polski obowiązywały trzy obce ustawodawstwa. Rosyjska ustawa z 1864r., austriacki kodeks postępowania cywilnego z 1895r. wraz z austriacką ordynacją egzekucyjną i niemiecki kodeks postępowania cywilnego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Komisja Kodyfikacyjna podjęła pracę dotyczące m.in. postępowania cywilnego. W latach 30-tych, w 1930 ogłoszono projekt kpc, a w 1932 przyjęto prawo o sądowych postępowaniu egzekucyjnym. Komisja Kodyfikacyjna skupiała prof. prawa z różnych systemów. Ścierały się tam różne pomysły, jednak Ksawery Fierych uważał, że, tak jak w Austrii, powinny być dwa akty. W 1932 połączono te dwa akty prawne w jeden kpc, który zaczął obowiązywać od 1 I 1933 r. Ten kodeks obowiązywał do 1965 r. Był oczywiście nowelizowany. W latach 50-tych podjęto prace nad nowym kpc, co doprowadziło do uchwalenia kodeksu 17 X 1964 r. Był on oczywiście wielokrotnie nowelizowany. Ten kodeks jest najdłuższą pod względem ilości artykułów ustawą w Polsce. Budowa tego kodeksu na przestrzeni lat ulegała zmianie. Obecnie składa się ona z:

-tytułu wstępnego (art. 1-13)

-post. rozpoznawcze

-post. zabezpieczające

-post. egzekucyjne

-przepisy z zakresu międzynarodowego post. cywilnego

-sąd polubowny (arbitraż)

Stosunek między prawem cywilnym materialnym a postępowaniem cywilnym

Proceduraliści stosują nazwę prawo cywilne materialne,np. art. 398³. Jest to podział oparty o kryterium formy(prawo materialne i prawo formalne).Ten dwupodział jest niewłaściwy, nie charakteryzuje tych dwóch gałęzi. W prawie cywilnym materialnym znajdziemy wiele przepisów dotyczących formy, w kpc znajdziemy przepisy o charakterze materialnym i formalny. Prawo post. cywilnego jest instrumentem, który służy do realizacji norm prawa materialnego.

Jakie są różnice?

Prawo procesowe trzeba znać, prawo materialne niekoniecznie. Do każdej sprawy cywilnej można się przygotować z zakresu prawa materialnego, nie można się jednak przygotować pod względem proceduralnym.

Funkcje postępowania cywilnego

1. ustalanie i urzeczywistnianie norm prawnych indywidualno-konkretnych z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego i prawa pracy

2. wydawanie zarządzeń i zezwoleń mających znaczenie prawne

3. prowadzenie działalności dokumentacyjno-rejestrowej mającej znaczenie prawne

4. dokonywanie innych czynności określonych w ustawie

ad. 1.

Realizacja norm prawa cywilnego odbywa się zazwyczaj w zwykłym obrocie prawnym. Sądowa realizacja tych norm prawnych wchodzi w rachubę, gdy strony stosunków cywilnych nie wywiązują się ze swoich obowiązków. Mówimy o normach prawnych indywidualno-konkretnych. Z punktu widzenia podmiotowego dzielimy normy na indywidualne i generalne, z punktu widzenia przedmiotowego wyróżniamy normy abstrakcyjne i konkretne. Z normą indywidualno konkretną mamy do czynienia, gdy np. osoba A ukradła osobie B 1000 zł. W rachubę wchodzi art. 415. Jest to zatem zastosowanie normy generalno-abstrakcyjnej do konkretnego przypadku. Zadaniem sądu jest ustalenie i urzeczywistnienie normy indywidualno-konkretnej. Sąd będzie musiał ustalić, czy osoba A rzeczywiście ukradła osobie B 1000 zł. W ten sposób ta norma zostanie przez sąd ustalona. Jeżeli osoba B nie dostosuje się do wyroku dojdzie do egzekucji. To ustalanie i urzeczywistnianie norm prawnych będzie wyglądało różnie w zależności od tego, z jakimi normami będziemy mieli do czynienia. Wyróżniamy:

- normy nakazujące - przykładem takiej normy jest norma z art. 415 kc. Norma ta może być realizowana albo w zwykłym obrocie prawnym albo w postępowaniu cywilnym. To samo dotyczy norm zakazujących.

- normy zakazujące - mogą być realizowane w zwykłym obrocie prawnym albo w postępowaniu cywilnym.

- normy zezwalające - mają dwojaką naturę. Z jednej strony mogą być one urzeczywistnione tylko w zwykłym obrocie prawnym (np. uchylenie się od skutków złożenia oświadczenia woli pod wpływem błędu). Drugi rodzaj to normy, które można zrealizować tylko w postępowaniu cywilnym, np. zezwolenie dziewczynie niepełnoletniej na zawarcie związku małżeńskiego.

Jak ustalanie tych norm może przebiegać?

Ustalanie norm prawnych indywidualno-konkretnych może nastąpić w trojaki sposób:

- ustalenie zwykłe - ustalenie, którego celem jest ustalenie istnienia normy indywidualno-konkretnej, np. między stronami istnieje spór, co do tego, czy pozostają w związku małżeńskim, więc wytaczają powództwo o ustalenie istnienia bądź nieistnienia małżeństwa.

- ustalenie zasądzające - Np. jest powództwo o zasądzenie świadczenia z tytułu czynu niedozwolonego. Zadaniem sądu jest ustalenie, czy norma indywidualno-konkretna istnieje w rzeczywistości. To ustalenie normy ma w tym wypadku charakter zasądzający.

- ustalenie kształtujące - są to ustalenia, które same przez się urzeczywistniają tę normę bez dalszego postępowania. Np. jeżeli mamy powództwo o ustalenie ojcostwa. Na razie między dzieckiem, a domniemanym ojcem nie ma stosunku prawnego, w trakcie postępowania dowodowego sąd ma ustalić, czy mężczyzna jest ojcem dziecka. Jeśli wyrok będzie potwierdzający sąd utworzy prawny stosunek ojcostwa.

ad.2.

Wydawanie zarządzeń i zezwoleń mających znaczenie prawne.

Są to przede wszystkim zezwolenia z zakresu stosunków rodzinnych, np. zezwolenie na zawarcie związku małżeńskiego kobiecie niemającej lat 18.

ad.3.

Działalność dokumentacyjno-rejestrowa

Krajowy Rejestr Sądowy, gdzie rejestruje się wszystkich przedsiębiorców, fundacje, stowarzyszenia itd. Także rejestr dłużników.

Księgi Wieczyste

ad.4.

Tych innych czynności jest sporo. Głównie można wymienić czynności z zakresu prawa spadkowego, np. ogłoszenie testamentu, oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Dopuszczalność drogi sądowej

Jest to instytucja właściwa tylko dla postępowania cywilnego. Jest to pewna okoliczność, która decyduje o tym, czy dana sprawa może być załatwiana w postępowaniu cywilnym. Dopuszczalność drogi sądowej zachodzi wtedy, gdy mamy do czynienia ze sprawą cywilną i podlega ona załatwieniu przez sąd powszechny.

Sprawa cywilna

Różnorodność spraw jest tak duża, że niejednokrotnie trudno jest ocenić, czy jest to sprawa cywilna, czy nie, np. w pozwie skierowanym do Sądu Rejonowego powod domagał się zasądzenia od pozwanego 1 mln starych złotych. Według powoda pozwany głosił podczas kampanii, że każdy otrzyma 100 mln. złotych, jeżeli obejmie on funkcję prezydenta.

wykład 3 22.10.2007r.

Powód wystąpił o zmianę wystawionej na świadectwie szkolnym oceny ze sprawowania. Powód pozwał kuratorium.

Sprawa dotycząca roszczeń dotyczących składek sądowych. Czy dopuszczalna jest droga sądowa w przypadku pozwania radcy prawnego o niepłacenie składek przez korporację prawną?

Sprawa musi być sprawą cywilną

Art. 1.  Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

Możemy wyróżnić dwie kategorie spraw cywilnych:

- sprawy cywilne w znaczeniu materialnym - sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy

- sprawy cywilne w znaczeniu formalnym - sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych i inne sprawy, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (np. egzekucja pewnych grzywien, kar pieniężnych orzeczonych w postępowaniu karnym odbywa się według przepisów post. cywilnego)

Sprawa cywilna musi podlegać załatwieniu prze sąd powszechny

art. 2 kpc - Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy przekazują je do właściwości innych organów. Jeżeli takiego odesłania nie ma przyjmuje się, że właściwy jest sąd powszechny.

Jeżeli do sądu wpływa jakakolwiek sprawa sąd musi zbadać, czy jest droga sądowa. Jeżeli sąd stwierdzi, że droga sądowa jest dopuszczalna, to sąd po prostu przystępuje do rozwiązania sprawy. Jeżeli wynik tego badania będzie negatywny to sąd musi stwierdzić to odpowiednim postanowieniem.

Art. 199. § 1. Sąd odrzuci pozew:

1) jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;

Z niedopuszczalnością drogi sądowej mamy do czynienia, gdy:

a)sprawa nie jest sprawą sądową w znaczeniu materialnym, albo formalnym

b)jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym, jednak mocą przepisu szczególnego została przekazana do rozpoznania innemu organowi.

Rozróżniamy dwa rodzaje niedopuszczalności drogi sądowej:

1. niedopuszczalność bezwzględną

2. niedopuszczalność względną

ad. 1.

Zachodzi, jeżeli sprawa nie jest sprawą cywilną ani w znaczeniu materialnym, ani w znaczeniu formalnym, albo jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym, ale została przekazana.

ad. 2.

1. czasowa

2. wynikająca z przemienności dróg (trybów) postępowania

ad. a.

W danej sprawie droga sądowa stanie się otwarta po zastosowaniu innego sposobu jej załatwienia, a zwłaszcza po wyczerpaniu innego postępowania.

ad. b.

np. sprawy o roszczenia ze stosunku pracy - pracownik może wytoczyć powództwo przed sądem, albo wystąpić do komisji pojednawczej, jeżeli taka u pracodawcy jest powołana. Jeżeli pracownik wybierze drogę pojednawczą, to nie wolno mu w tym czasie wytaczać powództwa przed sądem.

Skutki niedopuszczalności drogi sądowej zależą od tego czy jest to niedopuszczalność o charakterze:

- pierwotnym - niedopuszczalność istniała, powstała w chwili wszczęcia postępowania przed sądem - ta niedopuszczalność powoduje odrzucenie pozwu. W sprawach ze stosunku pracy na mocy art. 464 sąd nie odrzuca pozwu, tylko przekazuje sprawę do właściwej komisji pojednawczej.

- następczym - z taką niedopuszczalnością mamy do czynienia, jeżeli pojawi się ona w trakcie postępowania. Gdy postępowanie było wszczęte droga sądowa była dopuszczalna, a nagle sytuacja się zmieniła i droga sadowa jest niedopuszczalna. Jest to raczej wypadek teoretyczny, ale zdarzający się. Skutkiem jest umorzenie postępowania cywilnego na mocy art. 355 §1 kpc.

Niedopuszczalność drogi sadowej jest brana przez sąd pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy.

Jeżeli sąd rozpoznał sprawę przy zachodzącej niedopuszczalności drogi sądowej to postępowanie to dotknięte jest nieważnością (art. 379 pkt. 1).

Uchwała SN z 1996 r. - nie jest dopuszczalne dochodzenie na drodze sądowej spełnienia obietnic wyborczych

wyrok SN - niedopuszczalne jest w drodze sądowej dokonanie zmiany świadectwa sądowego.

Dopuszczalna jest droga sądowa do dochodzenia przez Okręgową Izbę Radców Prawnych od radcy prawnego składek.

Jeżeli chodzi o postępowanie rozpoznawcze, to mamy dwa podstawowe tryby: proces i nieproces.

Do trybu nieprocesowego są przekazane tylko niektóre sprawy, wymienione w ustawie. W zasadzie podział spraw między proces, a postępowanie nieprocesowe ma charakter bezwzględny. Są jednak sprawy, które mogą być załatwiane w obu trybach, np. sprawy o podział majątku wspólnego są załatwiane w trybie nieprocesowym, jednak ustawodawca dopuszcza załatwienie tej sprawy w trybie procesowym, w postępowaniu o rozwód.

Sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej są załatwiane w postępowaniu nieprocesowym. Art. 579.

Jeżeli decydujemy, że sprawa rozpoznawana jest w procesie, to trzeba rozstrzygnąć, w jakim trybie. Zasada jest taka, że w zasadzie wszystkie sprawy są załatwiane w trybie zwykłym, w trybach odrębnych są sprawy wyraźnie do tych trybów przekazane.

Sąd musi rozpoznać sprawę w trybie dla niego właściwym. Jeżeli zorientuje się, że rozpoznaje sprawę w trybie niewłaściwym, powinien zmienić ten tryb. Rozpoznanie sprawy w trybie niewłaściwym będzie stanowić uchybienie procesowe, które może być podstawą środka zaskarżenia. Rozpoznanie sprawy w trybie niewłaściwym może powodować nieważność postępowania, np. w sprawie ubezwłasnowolnienia. Wszystko zależy od charakteru naruszonych przepisów.

Stosunek postępowania cywilnego do innych postępowań

1. stosunek postępowania cywilnego do postępowania pojednawczego w sprawach z zakresu prawa pracy

Pracownik może dochodzić swoich roszczeń z zakresu prawa pracy przed komisjami pojednawczymi. Postępowanie pojednawcze nie ma charakteru obligatoryjnego. Pracownik może dokonać wyboru, może iść na drogę sądową, albo wybierze drogę przed komisją pojednawczą. Jeżeli pracownik wybierze drogę przed komisja pojednawczą, nie może w tym czasie wnieść pozwu do sądu. Celem tego postępowania pojednawczego jest zawarcie ugody. Jeżeli zostanie zawarta ugoda, to postępowanie się kończy, ta ugoda z punktu widzenia prawa egzekucyjnego jest tytułem egzekucyjnym, może być, po nadaniu jej przez sąd klauzuli wykonalności, podstawą egzekucji. Sąd bada zgodność z prawem tej ugody. Pracownik, który zawrze ugodę, może ją zawsze wzruszyć, w szczególności może wystąpić do sądu o uznanie ugody za naruszającą jego interes/bezskuteczną. Komisja pojednawcza musi zakończyć postępowanie w określonym terminie. Jeżeli komisja nie doprowadzi do zawarcia ugody to pracownik, może żądać od komisji przekazania wniosku o pojednanie do sądu i wówczas to pismo będzie zastępowało pozew. Pracownik może również sam wytoczyć powództwo do sądu powszechnego.

2. stosunek postępowania cywilnego do postępowania karnego

Postępowanie cywilne służy załatwiania spraw cywilnych. Postępowanie karne służy załatwianiu spraw karnych. Podział ten nie ma charakteru bezwzględnego. Są w przepisach prawa przewidziane wypadki, w których postępowanie cywilne może służyć załatwieniu sprawy karnej lub postępowanie karne służy załatwieniu sprawy cywilnej.

Kiedy postępowanie cywilne może służyć załatwieniu sprawy karnej?

Egzekucja kar grzywny, kosztów odbywa się w trybie kpc.

Jeżeli chodzi o sytuację odwrotną (załatwieniu sprawy cywilnej w postępowaniu karnym) to wyróżniamy trzy takie wypadki:

1. powództwo cywilne w postępowaniu karnym (powództwo adhezyjne)

2. zasądzenie odszkodowania cywilnego z urzędu na rzecz pokrzywdzonego

3. sprawy o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie

ad. a.

Dotyczy roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa. Wychodzimy od art. 12 kpc. Poszkodowany może albo pójść drogą cywilną, albo wytoczyć powództwo cywilne w postępowaniu karnym. On może korzystać tylko z jednej z tych dróg. Wybór jednej drogi powoduje powstanie tzw. zawisłości sporu.

Wzajemny wpływ orzeczeń

Swoistość konsekwencji prawnych danego czynu powoduje, że toczące się postępowania cywilne i karne są ze sobą ściśle związane i trzeba mieć na uwadze, że na tle tego samego czynu mogą zapaść różne orzeczenia. Ustawodawca wprowadził do kpc i kpk przepisy o tzw. mocy prejudycjalnej (wiążącej) pewnych orzeczeń. Jeżeli chodzi o postępowanie cywilne to ta moc wiążąca została uregulowana w art. 11. Sąd cywilny nie może badać pewnych kwestii, które zostały w postępowaniu karnym ustalone. Jakie orzeczenia wiążą? Z art. 11 wynika, że chodzi o wyroki prawomocne, skazujące w zakresie ustaleń, co do popełnienia przestępstwa.

W postępowaniu karnym mamy art. 8, wg którego wiążą w postępowaniu karnym rozstrzygnięcia sądu cywilnego kształtujące stosunek prawny lub prawo. Wynika z tego, że jeśli przyjmujemy podział orzeczeń na kształtujące, zasądzające i ustalające, to nie wiążą w postępowaniu karnym orzeczenia zasądzające świadczenie i ustalające stosunek prawny lub prawo. Np. Oskarżenie o przestępstwo bigamii. Oskarżony o przestępstwo bigamii przedkłada sądowi wyrok rozwiązujący jego pierwsze małżeństwo przez rozwód. Sąd jest tym wyrokiem związany. Jeżeli oskarżony przedłoży wyrok ustalający nieistnienie jego pierwszego małżeństwa, sąd karny jest tym wyrokiem związany. Przyjmujemy, że wbrew literalnemu zapisowi art. 8 kpk, w postępowaniu karnym wiążą sąd pewne wyroki ustalające stosunek prawny lub prawo.

wykład 4 29.10.2007 r.

Może zdarzyć się tak, że postępowanie karne się toczy i na podstawie tego samego czynu osoba poszkodowana wytacza powództwo cywilne. Nie ma przeszkód, aby te dwa postępowania toczyły się równocześnie. Jeżeli na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej mogą mieć wpływ ustalenia z post. karnego sąd cywilny może zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli pojawi się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej (art. 177 §1 pkt. 4).

Jeżeli przy rozpatrywaniu sprawy cywilnej okaże się, że mamy do czynienia z czynem, który może być kwalifikowany jako przestępstwo, to sąd cywilny powinien zwrócić się do właściwego organu o wszczęcie postępowania karnego. Jeżeli wszczęcie postępowania karnego zależy od wniosku to w takim wypadku powinien wyznaczyć termin do (złożenia odpowiedniego wniosku) wszczęcia takiego postępowania.

Zawieszenie postępowania trwa do momentu prawomocnego zakończenia postępowania karnego. Jeżeli postępowanie karne zakończy się uniewinnieniem nie będzie on wiązał sądu cywilnego.

Może się tak zdarzyć, że sąd cywilny oparł swoje orzeczenia na prawomocnym skazującym wyroku karnym, a następnie wyrok karny został uchylony. To daje podstawę do wznowienia postępowania cywilnego w drodze skargi o wznowienie postępowania (art. 403 §1 kpc).

3. Stosunek postępowania cywilnego do postępowania administracyjnego

Postępowanie cywilne służy załatwianiu spraw cywilnych, postępowanie administracyjne - spraw administracyjnych. Ten podział nie ma charakteru bezwzględnego. Przykładem sprawy administracyjnej załatwianej w postępowaniu cywilnym jest przekazanie do rozpoznania w postępowaniu cywilnym sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Są to również sprawy dotyczące sprostowania treści aktów stanu cywilnego.

Na tle tych relacji między postępowaniem cywilnym a administracyjnym zasadnicze problemy pojawiają się na tle sporów kompetencyjnych między organami sądowymi a administracyjnymi dotyczące trybu załatwiania danej sprawy.

Mogą wystąpić spory negatywne i dana osoba nie uzyska ochrony prawnej. Te spory kompetencyjne są uregulowane zarówno w kpa, jak i w ustawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, jak również w kpc. Według postanowień przepisów kpa (art. 66§4 i 68§4) o właściwości danego organu decyduje uprzednie uznanie się za niewłaściwy przez drugi organ. Wyraz tej zasadzie daje równie kpc w art. 199¹ - sąd nie może odrzucić pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy jest organ lub sąd administracyjny, jeżeli uznał już on, że jest niewłaściwy.

Organ administracyjny nie może zwrócić podania, a sąd administracyjny nie może odrzucić skargi z tego powodu, że sprawa należy do sadu, jeżeli sąd ten uznał się za niewłaściwy.

Kwestia mocy wiążącej orzeczeń

Art. 365. §  Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

Przyjmujemy również, że decyzja administracyjna również wiąże sąd powszechny.

art. 177 §1 pkt. 3 - sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej.

W ustawie o post. przed sądami adm. - sąd może zawiesić postępowanie, jeżeli rozstrzygnięcie zależy od wyniku sprawy cywilnej.

Pomijamy problem jurysdykcji krajowej

Zasady postępowania cywilnego

Jeżeli mówimy o zasadach to możemy je zdefiniować jako pewne generalne założenia, które przyjmuje ustawodawca w celu zapewnienia najpełniejszej realizacji funkcji postępowania cywilnego. Żeby postępowanie cywilne mogło wypełniać swoje funkcje to wszystkie jego elementy muszą odpowiadać pewnym cechom.

Jeżeli chodzi o rodzaje, kwalifikacje tych zasad to nie ma jednolitego ujęcia. Można powiedzieć, że każdy autor inaczej definiuje pojęcie zasad i przedstawia inny katalog tych zasad.

Zasady postępowania cywilnego to wyrażone w normach prawnych idee przewodnie odnoszące się do całości postępowania cywilnego i wskazujące sposoby realizacji jego celów. Te zasady nie mają charakteru jednolitego na przestrzeni wieków, zmieniają się wraz ze zmianą ustroju społecznego, gospodarczego.

Wyróżniamy:

1. zasady naczelne wymiaru sprawiedliwości

2. zasady naczelne postępowania cywilnego jako takiego

3. zasady dotyczące wycinkowych zagadnień postępowania cywilnego

ad. 1.

Te zasady wynikają nie tyle z przepisów kpc, ale wynikają przede wszystkim z konstytucji, z prawa o ustoju sądów powszechnych, z ustawy o SN.

np. dwuinstancyjność postępowania

ad. 2.

Wynikają z norm prawa procesowego zawartych w kpc.

ad. 3.

Takich zasad jest kilka, można je mnożyć, dzielić, dodawać. Na pewno jest to zasada swobodnej oceny dowodów. Jest to również zasada wyrokowania.

Zasady naczelne postępowania cywilnego

Zasady te mogą wynikać z normy ogólnej (całokształtu przepisów) lub z konkretnego przepisu.

1. zasada prawdy materialnej

2. zasada kontradyktoryjności

3. zasada dyspozycyjności

4. zasada równouprawnienia (równości stron)

5. zasada bezpośredniości

6. zasada koncentracji materiału procesowego

7. zasada ustności

8. zasada jawności

9. zasada formalizmu postępowania

10. zasada inicjatywy procesowej organów procesowych i egzekucyjnych co do toku postępowania

Zasada prawdy materialnej

Są problemy z nazwą tej zasady. Niektórzy uważają, że należy mówić tylko o zasadzie prawdy, inni tradycyjnie odnoszą się do pojęcia prawdy materialnej.

W nauce, w doktrynie, w orzecznictwie według zasady prawdy materialnej ustalenia sądu powinny być zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy. Tak brzmiał art. 3, który został uchylony. Według zasady prawdy formalnej ustalenia sądu, co do stanu faktycznego i prawnego sprawy powinny być zgodne tylko z materiałem przedstawionym przez uczestników postępowania. Tam gdzie mamy do czynienia z ustawodawstwem liberalnym dominuje zasada prawdy formalnej. Reprezentanci tego nurtu mówią, że najlepszą gwarancję prawidłowego rozstrzygnięcia dają strony.

Mimo uchylenia art. 3 w orzecznictwie, w doktrynie przyjmuje się, że polskie postępowanie cywilne jest oparte na zasadzie prawdy materialnej.

Art. 3, art. 213, Art. 232

Często w literaturze funkcjonuje pojęcie zasady prawdy obiektywnej. Pojęcie to nawiązuje do filozofii marksistowskiej.

Istotnym przepisem jest również art. 6 kpc.

art. 210

Zasada kontradyktoryjności (sporności)

Zasada ta rządzi kwestią, kto w postępowaniu cywilnym gromadzi materiał procesowy. Jeżeli materiał dowodowym gromadzą strony - mówimy o zasadzie kontradyktoryjności, jeżeli sąd - o zasadzie inkwizycyjnej, albo o zasadzie śledczej.

Ta sporność postępowania wynika przede wszystkim z przepisów posługujących się pojęciem „sporu”, „spór”, „sporem”, „w sporze”... Ciężar gromadzenia materiału dowodowego ciąży na uczestnikach postępowania cywilnego. Nie ma obowiązku gromadzenia! Nie da się tego wymusić. art. 187 - ciężar przytoczenia okoliczności faktycznych dla uzasadnienia pozwu.

art. 210§1 - ciężar udowodnienia twierdzeń

Strona przedstawia okoliczności faktyczne i dowody na ich poparcie.

Jakie wynikają ograniczenia tej zasady?

Są pewne ograniczenia na rzecz zasady śledczej:

- gdy sąd bierze pod uwagę pewne fakty z urzędu, chodzi głównie o fakty notoryjne

- wszystkie wypadki, gdy sąd może wszcząć postępowanie z urzędu

- gdy sąd może z urzędu uzupełnić materiał dowodowy przedstawiony przez uczestników postępowania (art. 232 zd. 2)

wykład 5 05.11.2007r.

Przejawem zasady kontradyktoryjności jest rozprawa, na której każda ze stron zgłasza wnioski, prezentuje dowody. art. 210

Przejawem kontradyktoryjności są te sytuacje, w których strona może wnieść odpowiedź na pozew, a w niektórych przypadkach strona jest zobowiązana do wniesienia odpowiedzi na pozew.

Zasada dyspozycyjności (rozporządzalności)

Rządzi kwestią, komu przysługuje możliwość rozporządzania przedmiotem postępowania i czynnościami postępowania. Jeżeli służy ona stronom procesu, mówimy, że jest on oparty na zasadzie dyspozycyjności. Jeżeli przysługuje ona czynnikom oficjalnym (sądowi, prokuratorowi) mówimy, że tym postępowaniem rządzi zasada oficjalności.

Ta dyspozycyjność jest wywodzona z autonomii woli podmiotów postępowania cywilnego w sferze stosunków cywilnych. Może mieć ona charakter dyspozycyjności materialnej, albo dyspozycyjności formalnej. Dyspozycyjność materialna odnosi się do przedmiotu postępowania; do zakresu tej dyspozycyjności należy np. wszczęcie postępowania cywilnego, zakreślenie granic poszukiwanej ochrony prawnej/kognicji sądu, cofnięcie pozwu, zrzeczenie się roszczenia, zawarcie ugody sądowej. Do zakresu dyspozycyjności formalnej należą wszelkie czynności procesowe uczestników postępowania, np. podniesienie zarzutu, zaprzeczenie, wniesienie środka zaskarżenia.

Polskie postępowanie cywilne jest oparte na zasadzie dyspozycyjności, ale nie ma ona nieograniczonego zakresu. Jest ona kontrolowana, ma ona pewne ograniczenia na rzecz zasady oficjalności. W jakim celu ustawodawca wprowadza te ograniczenia? Przede wszystkim w interesie społecznym - chodzi o ochronę pewnych wartości, praw w taki sposób, aby zachowania uczestników postępowania nie były niezgodne z tym interesem społecznym. Najdalej idące ograniczenia „idą w postępowaniu nieprocesowym”, bo jest ono przykładem postępowania, które może być wszczęte z urzędu. Te ograniczenia dyspozycyjności spotykamy także w procesie. Najbardziej dyspozycyjne jest postępowanie egzekucyjne, tam te ograniczenia są zupełnie wyjątkowe. Jeżeli chodzi o wszczęcie procesu, inicjatywa leży po stronie powoda. Pewnym ograniczeniem w tym zakresie jest możliwość wszczęcie postępowania cywilnego z inicjatywy prokuratora, RPO i innych podmiotów działających na tych zasadach, np. RPKonsumenta oraz organizacji społecznych. Drugą kwestią jest zakreślenie granic kognicji sądu. 321§1. Sąd nie może zasądzić więcej, niż powód się tego domaga. Pewnym wyjątkiem od zakreślenia tych granic jest przepis art. 477.

Art. 477¹.  Jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne.

Kwestia cofnięcia powództwa - o tym czy proces będzie kontynuowany decyduje powód, ale powód może z tego procesu zrezygnować. Tę rezygnację powód wyraża w taki sposób, że cofa powództwo, w skutego czego sąd umarza postępowanie.

Art. 203. § 1. Pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku.

§ 2. Pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa. Na żądanie pozwanego powód zwraca mu koszty, jeżeli sąd już przedtem nie orzekł prawomocnie o obowiązku ich uiszczenia przez pozwanego.

§ 3. W razie cofnięcia pozwu poza rozprawą przewodniczący odwołuje wyznaczoną rozprawę i o cofnięciu zawiadamia pozwanego, który może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów. Gdy skuteczność cofnięcia pozwu zależy od zgody pozwanego, niezłożenie przez niego oświadczenia w tym przedmiocie w powyższym terminie uważa się za wyrażenie zgody.

§ 4.  Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa.

Tam gdzie proces podlega zasadzie dyspozycyjności, decyzja dotycząca cofnięcia powództwa nie powinna podlegać kontroli. Jednakże kpc wprowadza pewne ograniczenia, art. 203§4. Klasycznym przykładem są sprawy o rozwód. Powódka wytacza powództwo o rozwód, w pozwie opisuje rozkład pożycia, podaje przykłady bardzo drastycznych zachowań męża. Na terminie rozprawy powódka cofa powództwa. Okazuje się, że pozwany po otrzymaniu powództwa groził jej. W takim przypadku sąd nie wyrazi zgody na cofnięcie pozwu. To samo dotyczy ugody sądowej, art. 223 - sąd może nie wyrazić zgody na ugodę.

Oficjalność w postępowaniu nieprocesowym dochodzi w szerszym zakresie.

Zasada równouprawnienia (równości stron w procesie)

Cechą charakterystyczną procesu cywilnego jest dwustronność. Proces toczy się pomiędzy dwiema przeciwstawnymi stronami. Obie te strony są równouprawnione, mają równe prawa i obowiązki procesowe, mimo że ich interesy są sprzeczne. Powód nie ma większych uprawnień niż pozwany. Ta zasada przejawia się w dwóch aspektach. Po pierwsze chodzi o aspekt równości, po drugie chodzi o wysłuchanie stron. Zatem istnieje zasada równości uprawnień procesowych stron oraz sąd może wydać wyrok po wysłuchaniu jednej i drugiej strony. Musimy patrzeć na postępowanie cywilne z punktu widzenia sytuacji ekonomicznej, poziomu intelektualnego, wykształcenia stron. Z tych przyczyn ta pozycja stron jest nierówna, w związku z tym ustawodawca tę sytuację dostrzega i wprowadza do kpc pewne rozwiązania, które te różnice mają niwelować.

Art. 5.  W razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych.

Strony często nie zdają sobie sprawy z tego, co zgłaszają podczas rozprawy. Jakiekolwiek pouczanie stron o uprawnieniach procesowych, wywołuje u drugiej strony poczucie, że sąd nie jest bezstronny. Podstawowymi normami prawnymi, które niwelują różnice ekonomiczne pomiędzy stronami jest zwolnienie od kosztów. Strona, która nie jest w stanie ponieść kosztów procesu na mocy ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych może wystąpić do sądu o jej zwolnienie, niektóre osoby są zwolnione z mocy ustawy, np. osoba występująca o alimenty. Strona zwolniona od kosztów częściowo lub całkowicie, ma prawo wnieść wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu.

Actor sequitor forum rei - powód idzie za sądem - art. 27

Przykład właściwości przemiennej - art. 32

Naruszenie tej zasady może być traktowane jako pozbawienie strony możliwości obrony jej praw. Pozbawienie strony możności ochrony jej praw jest przyczyną nieważności postępowania zgodnie z postanowieniami art. 379 pkt. 5.

Zasada bezpośredniości

Sąd, który orzeka w sprawie powinien bezpośrednio zapoznać się z materiałem procesowym. Ta zasada doznaje pewnych wyjątków.

a)ze względu na brak ciągłości rozprawy

b)ze względu na możliwość przeprowadzenia dowodów poza składem orzekającym

W postępowaniu cywilnym obowiązuje inna zasada niż post. karnym. Wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku. Istotne w świetle postanowień art. 323 jest to, aby skład sądowy wydający wyrok był zgodny ze składem z rozprawy poprzedzający. Jeżeli na ostatniej rozprawie sędzia odroczył wyrok, a sędzia np. umrze, rozprawa będzie musiała być otworzona na nowo.

art. 235 - postępowanie dowodowe

Art. 235. Postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym, chyba że sprzeciwia się temu charakter dowodu albo wzgląd na poważne niedogodności lub niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu sporu. W takich wypadkach sąd orzekający zleci przeprowadzenie dowodu jednemu ze swych członków (sędzia wyznaczony) albo innemu sądowi (sąd wezwany).

Funkcjonuje tu instytucja sędziego wyznaczonego i sądu wezwanego.

Zasada ustności

Ma ona bardzo silne ograniczenia na rzecz zasady pisemności. Widać, że ta forma ustana zaczyna tracić na swoim znaczeniu. Zasada ustności jest widoczna przede wszystkim na rozprawie. Ustana prezentacja materiału dowodowego zapewnia bezpośrednio kontakt sądu ze stronom. Zasada ustności jednak w większym zakresie prowadziłaby do przewlekłości postępowania. Dzisiaj postępowanie może być wszczęte tylko pisemnie. Nie ma możliwości ustnego zaskarżenia wyroku. Niektóre czynności procesowe wymagają połączenia jednej i drugiej formy, np. wydanie wyroku.

O ile rozprawa jest ustna, to z tej ustnej rozprawy sporządza się protokół, który dokumentuje przebieg rozprawy. Ten protokół ma bardzo istotne znaczenie.

Zasada koncentracji materiału procesowego (skupienia materiału procesowego)

Historia postępowania cywilnego to historia walki o jego skrócenie. Z tym niestety różne społeczności światowe nie uporały się do tej pory. Art. 45 konstytucji, który mówi o rozpatrzeniu sprawy przez sąd bez nieuzasadnionej zwłoki. Ten postulat konstytucyjny znajduje odzwierciedlenie w art. 6 konwencji o ochronie praw człowieka. W kpc mamy art. 6. Są to postulaty. Pod wpływem unijnych rozwiązań mamy w Polsce ustawę o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznawania sprawy bez zbędnej zwłoki (17.06.2006r.). Teraz czytamy „Pana Tadeusza”…

Przewlekłość postępowania.

Istnieją dwa sposoby skrócenia postępowania:

1.system prekluzji (zasada ewentualności)

2.system władzy dyskrecjonalnej sędziego

ad.1.

Ustawa wyraźnie stanowi, do jakiego momentu strony mogą gromadzić materiał dowodowy. W polskim kpc ta zasada jest w wielu przypadkach przewidziana, np. art. 25§2, art. 202, art. 479¹², art. 843§3.

ad.2.

W pewnych sytuacjach ustawodawca daje sędziemu możliwość wydawania dyspozycji co do czasu gromadzenia materiału dowodowego. Jeżeli chodzi o pierwsza instancję to zarzuty, dowody można zgłaszać do końca rozprawy (art. 217). Sąd może jednak ograniczyć możliwość gromadzenia materiału dowodowego aż do zamknięcia rozprawy, w szczególności przewodniczący może ogłosić, że wszystkie zarzuty i dowody należy zgłosić w terminie tygodniowym. Zarządzenie to wydaje się zwłaszcza w sytuacji, gdy na każdej rozprawie zgłaszane są nowe wnioski dowodowe.

Zasada jawności

art. 45 konst., art. 6 KPCz, Art. 9 kpc. Jest ona gwarancją dobrego wymiaru sprawiedliwości.

Wyróżniamy:

- jawność wewnętrzną - jawność wobec stron i uczestników postępowania

- jawność zewnętrzną - jawność wobec osób postronnych

Posiedzenia sądowe mogą być jawne, albo niejawne. Jaka jest różnica? Na posiedzenie jawne wstęp na salę sądową, poza stronami ma każda osoba pełnoletnia. Na posiedzenia niejawne wstęp mają tylko osoby wezwane przez sąd. Rozprawa jest przykładem posiedzenia jawnego, niejawne to tylko wyjątki przewidziane w ustawie, art. 148 kpc.

Posiedzenia przy drzwiach zamkniętych - traktujemy jako posiedzenia jawne, przy czym jawność tych posiedzeń jest ograniczona, albowiem na posiedzeniach tych oprócz osób wezwanych przez sąd mogą być obecne tylko określone w ustawie osoby oraz osoby zaufania (po dwie osoby z każdej strony). To posiedzenie może nastąpić na mocy decyzji sądu (art. 153§2), również na wniosek strony.

wykład 6 12.11.2007r.

Zasada formalizmu postępowania

Postępowanie cywilne cechuje się pewnym formalizmem. Gdyby nie obowiązywała zasada formalizmu, mielibyśmy do czynienia z zasadą dowolności postępowania. Taka możliwość istnieje w postępowaniu przed sądem polubownym, gdzie strony mogą określić tryb, w jakim toczyć się będzie postępowanie.

Czynności procesowe powinny być dokonywane w przepisanej przez ustawę formie, miejscu i czasie. Po drugie tryb postępowania w sprawach cywilnych jest ściśle określony przez ustawę. Szereg przepisów kpc określa formę czynności procesowych, np. art. 187. Mogą wystąpić również przepisy dotyczące formy czynności organów procesowych, art. 325. Jeżeli chodzi o formalizm związany z miejscem dokonywania czynności, to miejscem dokonywania czynności jest oczywiście sąd, ale pewne przepisy przewidują inną możliwość, np. art. 165§2. Jeżeli chodzi o czas dokonywania czynności procesowych, jest on również wielokrotnie określony w sposób ścisły, dotyczy to głównie wnoszenia środków zaskarżenia, ale także zarzut dotyczący niewłaściwości sądu i inne.

Zasada inicjatywy procesowej organów procesowych i egzekucyjnych

Postępowanie cywilne, w zasadzie, wszczyna się z inicjatywy zainteresowanego. Jeżeli już taka decyzja zostanie podjęta, to wówczas o dalszym biegu tego postępowania decydują, w zasadzie, organy procesowe i egzekucyjne. Przejawem tej inicjatywy procesowej jest przede wszystkim art. 6. Z urzędu organy procesowe i egzekucyjne dokonują doręczeń. Wszelkie terminy czynności procesowych wyznaczają organy procesowe. Sąd podejmuje wielokrotnie decyzje, co do zawieszenia, albo umorzenia postępowania (art. 174, art. 180). Zatem o toku postępowania decyduje w zasadzie sąd. W przepisach kpc można znaleźć szereg rozwiązań stanowiących wyjątki od tej zasady, np. art. 178.

Tyle na temat zasad postępowania cywilnego!!!

Ze względu na ograniczenia czasowe prof. dokonuje selekcji materiału…Pomijamy zagadnienia dotyczące udziału prokuratora i innych organów działających na tych samych zasadach oraz organizacji społecznych, zagadnienia dotyczące czynności procesowych (pism procesowych, doręczeń, posiedzeń sądowych, terminów), zagadnienia dotyczące kosztów postępowania.

Podmioty postępowania

Podmioty postępowania cywilnego, są to podmioty uprawnione do dokonywania czynności postępowania: we własnym imieniu (np. powód, poszkodowany), jeżeli zaś chodzi o sąd - przy wyrokowaniu i przy nadawaniu klauzuli wykonalności - w imieniu państwa. Do tej grupy NIE możemy zaliczyć następujących podmiotów:

-osób, które nie są uprawnione do dokonywania czynności postępowania, np. świadkowie, czy biegli

-osób, które dokonują czynności procesowych w cudzym imieniu, np. przedstawiciel ustawowy, pełnomocnik

Podmioty postępowania cywilnego dzielimy na dwie grupy:

1.organy procesowe i egzekucyjne

2.uczestnicy postępowania

ad.1.

-przewodniczący

-sąd

-sędzia

-referendarz sądowy

organy egzekucyjne:

-sąd rejonowy i komornik

-zarządca w toku egzekucji przeciwko przedsiębiorcy

ad.2.

- w procesie:

powód i pozwany (strony)

-interwenient uboczny

-prokurator, w razie wzięcia udziału w postępowaniu oraz inny podmiot działający na takich samych zasadach, jak prokurator (np.RPO) - najczęściej podmiotem, który wstępuje do postępowania jest prokurator

-organizacja społeczna, w razie wzięcia udziału w postępowaniu

Jeżeli mówimy o uczestnikach postępowania, to prof. mówił o stronach mając na myśli proces. W postępowaniu nieprocesowym nie ma stron, są uczestnicy postępowania.

W jaki sposób można stać się uczestnikiem postępowania:

1. z własnej inicjatywy, np. powód wytacza powództwo, wnioskodawca składa wniosek w postępowaniu nieprocesowym

2. z inicjatywy innego podmiotu, np. pozwany

3. można stać się uczestnikiem postępowania na skutek czynności sądu, np.dopozwanie

4. z mocy samego prawa, art.546

Organy procesowe

Przewodniczący

Przewodniczący jest organem procesowym. Przepisy kpc posługują się tym pojęciem w dwóch znaczeniach: w znaczeniu ustrojowym - chodzi o przewodniczącego wydziału oraz na oznaczenie przewodniczącego posiedzenia sądowego. /art.130, art. 224/

Funkcje przewodniczącego:

- zaznajamianie się z pismami, które wpływają do sądu. Przewodniczący bada te pisma pod względem formalnym i nadaje im bieg

- bada, w jakim trybie dana sprawa ma być rozpoznana

- bada wartość przedmiotu sprawy

- wydawanie zarządzeń mających na celu przygotowanie rozprawy, art. 208 kpc

- prowadzenie rozprawy

- rozstrzyga wnioski o sprostowanie, albo uzupełnienie protokołu

- wiele innych czynności, których nie sposób tutaj wyliczyć

Przewodniczący, jako organ procesowy, wydaje swoje decyzje w formie zarządzeń. Niektóre z tych zarządzeń są zaskarżalne - w drodze zażalenia, albo w drodze odwołania.

Zarządzeniem, na które przysługuje zażalenie jest zarządzenie o zwrocie pozwu. Na to zarządzenie przysługuje zażalenie na mocy art. 394§1 kpc. Natomiast niektóre z zarządzeń są zaskarżalne poprzez odwołanie się do sądu, np. art. 226.

Art. 226 Od zarządzeń przewodniczącego wydanych w toku rozprawy strony mogą odwołać się do sądu.

Sąd

Sądami, przed którymi toczy się postępowanie są sądy czterech rzędów i dwóch instancji. W pierwszej instancji orzekają sądy rejonowe, albo okręgowe. Druga instancja to sądy okręgowe, albo apelacyjne. Od wyroków sądu apelacyjnego możemy wnosić skargę kasacyjną do SN. Z punktu widzenia przepisów postępowania interesują nas dwie kwestie: właściwości sądu i składu sądu.

Właściwość sądu - przez właściwość sądu rozumieć należy zakres spraw przekazanych sądowi do rozpoznania i rozstrzygnięcia w postępowaniu cywilnym. Rozróżniamy trzy rodzaje właściwości:

a)właściwość rzeczowa

b)właściwość miejscowa

c)właściwość funkcjonalna (funkcyjna)

ad.a. /właściwość rzeczowa/

Właściwość rzeczowa oznacza zakres spraw, jakie rozpoznają poszczególne sądy pierwszej instancji, ale różnego rzędu. W pierwszej instancji sprawy cywilne mogą być rozstrzygane albo przez sąd rejonowy, albo przez sąd okręgowy.

Sądy rejonowe rozstrzygają wszystkie sprawy, z wyjątkiem zastrzeżonych dla sądów okręgowych.

Jakie sprawy należą do sądu okręgowego?art. 17

Art. 17 Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:

1)o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka oraz o rozwiązanie przysposobienia,

2)o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych,

3)o roszczenia wynikające z prawa prasowego,

4)o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, a w postępowaniu w sprawach gospodarczych sto tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania i o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,

4¹)o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni,

4²)o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną,

4³)zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji.

Właściwość rzeczowa ma wpływ na to, który sąd jest sądem II instancji.

Analizując art. 17 można powiedzieć, że zastosowane dwa kryteria: charakter sprawy, np. ochrona dóbr osobistych oraz wartość przedmiotu sporu.

Przepis art. 18 kpc przewiduje możliwość przekazania sprawy z sądu rejonowego do sądu okręgowego - ze względu na poważne wątpliwości/zawiłość sprawy.

Wartość przedmiotu sporu

Jeżeli chodzi o świadczenia pieniężne to obowiązuje zasada - podana przez powoda kwota, której się domaga stanowi wartość przedmiotu sporu. Tam gdzie powód nie domaga się roszczenia pieniężnego, to powód w pozwie obowiązany jest podać wartość przedmiotu sporu. (art. 20-26). Jeżeli powód dochodzi kilku roszczeń zlicza się ich wartość. W przypadku świadczeń powtarzających się wartością przedmiotu sporu będzie suma tych świadczeń za rok, albo krócej niż za rok, jeżeli okres był krótszy. Jeżeli sąd dojdzie do wniosku, że wartość określona przez powoda jest niższa niż faktyczna, sąd przekazuje sprawę właściwemu sądowi (jeżeli różnica wpływa na zmianę właściwości).

ad.b. /właściwość miejscowa/

Właściwość miejscowa - oznacza zakres spraw, które mogą rozpoznać sądu poszczególnych okręgów sądowych. Terytorium Polski podzielone jest na okręgi sądowe. Nie pokrywa się to z podziałem administracyjnym, ale jest mniej więcej zbieżne.

Każdy sąd rejonowy ma pewne terytorium, na którym działa. Rozróżniamy trzy rodzaje właściwości miejscowej:

- ogólna - powództwo należy wytoczyć przed sąd I instancji, w której pozwany ma miejsce zamieszkania/siedzibę <actor sequitur forum rei>

- przemienna - w pewnych kategoriach spraw wymienionych w ustawie do ich rozpoznania powołany jest sąd właściwości ogólnej lub sąd wskazany w ustawie - powód ma możliwość wyboru<31-37¹> np. powództwo o roszczenie alimentacyjne lub ustalenie ojcostwa - można w miejscu zamieszkania zainteresowanego; powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego można przed sąd, w okręgu którego zaszło zdarzenie wyrządzające szkodę

- wyłączna - w pewnych kategoriach spraw ustawa reguluje właściwość odmiennie niż miałoby to miejsce zgodnie z właściwością ogólną (art. 38 - 42)

wykład 7 19.11.2007r.

Wyróżniamy trzy rodzaje właściwości miejscowej:

a)ustawowa

b)umowna

c)delegacyjna

ad.a.

Jest to właściwość, która wynika z przepisów ustawy.

ad.b.

Jest to właściwość, której źródłem jest umowa stron. Chodzi o tzw. umowę o właściwość (umowę prorogacyjną) przewidzianą w art. 46 kpc.

Z przepisu tego wynika, że strony mogą zawrzeć umowę, na mocy której określają, jaki sąd będzie właściwy do rozpoznania wszelkich sporów, które mogą powstać na tle danego stosunku prawnego, albo mogą się umówić co do sporu, który już powstał. Ta umowa musi być zawarta na piśmie. Najczęściej stanowi ona jeden z elementów umowy cywilno-prawnej. Ta umowa oznacza, że strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie innemu sądowi, niż wynika z przepisów. Nie można jednak zmienić właściwości wyłącznej. Jest to jeden z przykładów, gdy dopuszczane są tzw. umowy procesowe, są to bardzo rzadkie wypadki. Będzie to również np. ugoda sądowa.

Jeżeli zawarta jest ta umowa, to wytaczając powództwo przed inny sąd, należy wyjaśnić sądowi, dlaczego np. sprawa z Łodzi trafia do Krakowa.

ad.c.

Jest oparta na orzeczeniu sądowym. Może to nastąpić, gdy:

- jeżeli sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności, sąd nad nim przełożony na posiedzeniu niejawnym wyznaczy inny sąd

- jeżeli okoliczności sprawy są tak skomplikowane, że na podstawie przepisów kpc nie można ustalić właściwości sądu, można zwrócić się do SN i na posiedzeniu niejawnym wskaże on, przed który sąd powództwo powinno być skierowane.

- w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Na zgodny wniosek stron sąd przekaże sprawę innemu sądowi

ad.c. /właściwość funkcyjna(funkcjonalna)/

Właściwość funkcyjna (funkcjonalna)

Określa ona jakie funkcje pełnią poszczególne sądy, inaczej oznacza ona zakres czynności pełnionych przez dany sąd. Omijamy tą właściwość.

Niewłaściwość sądów i jej skutki

Przepisy regulujące właściwość sądu muszą być przestrzegane. Trzeba sprawdzić tę właściwość wg kryteriów określonych w ustawie. Zdarzyć się może, że sprawa cywilna trafi do sądu niewłaściwego. W takim wypadku mamy do czynienia z niewłaściwością sądu.

Niewłaściwość sądu ma w zasadzie charakter pierwotny, tzn. ona może istnieć, powstać tylko od momentu wszczęcia postępowania, natomiast nie może powstać w toku postępowania. Wiąże się to z postanowieniami art. 15 kpc, który przewiduje tzw. utrwalenie właściwości albo ciągłość właściwości (perpetuacio fori).

Chodzi o sytuacje, gdy po wniesieniu sprawy do sądu, po wytoczeniu powództwa nastąpi zmiana okoliczności sprawy stanowiących podstawę oznaczenia właściwości sądu, np. powód mieszkający w Łodzi wytoczył powództwo przeciwko mieszkańcowi Torunia. W trakcie procesu pozwany zmienia miejsce zamieszkania. Zarzut niewłaściwości w tej sytuacji jest nietrafny. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest wypadek, kiedy w trakcie postępowania nastąpi zmiana powództwa. Sąd najpierw żąda jakiegoś świadczenia, zmienia na inne, dokonuje przekształceń podmiotowych - te zmiany mogą mieć wpływ na zmianę właściwości.

Jaki jest skutek, jeżeli sprawa trafia do sądu niewłaściwego?

Sąd przekazuje sprawę do sądu właściwego, ale mamy tu problem, czy tę niewłaściwość sąd bierze pod rozwagę z urzędu, czy tylko na zarzut pozwanego? Art. 202 kpc

Art. 202.  (167) Niewłaściwość sądu dającą się usunąć za pomocą umowy stron sąd bierze pod rozwagę tylko na zarzut pozwanego, zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Sąd nie bada z urzędu tej niewłaściwości również przed doręczeniem pozwu. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu, jak również niewłaściwy tryb postępowania, brak należytego umocowania pełnomocnika, brak zdolności procesowej pozwanego, brak w składzie jego organów lub niedziałanie jego przedstawiciela ustawowego sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy.

W pierwszym zdaniu chodzi o właściwość miejscową o charakterze ogólnym lub przemiennym, bo w tym zakresie strony mogą zawierać umowy prorogacyjnej. A contrario niewłaściwość sądu, której nie można usunąć za pomocą umowy stron, a więc miejscowa o charakterze wyłącznym i właściwość rzeczowa, jest brana pod rozwagę z urzędu, w każdym stanie postępowania. W pozostałych wypadkach wymagany jest zarzut, który zostanie wniesiony przed wdaniem się w spór, co do istoty sprawy. Jeżeli sąd doręczył odpis pozwu, a pozwany ustosunkuje się, co do istoty sprawy, będzie już za późno na wniesienie zarzutu.

Odnośnie do zd. drugiego. Zapis ten został wprowadzony w VII 2005 r., zmieniony w 2007r. W latach 50-tych ukazało się orzeczenie SN, które wprowadziło praktykę, że przed doręczeniem odpisu pozwu pozwanemu sąd bierze pod uwagę każdą niewłaściowość. Taka była praktyka przez 50 lat. Przełamanie tej praktyki kolejnym orzeczeniem SN okazało się nieskuteczne. W związku z tym wprowadzono to zdanie drugie. Jeżeli zarzut okazał się właściwy to wówczas sąd na podstawie art. 200 kpc przekaże sprawę sądowi właściwemu. To przekazanie sprawy sądowi właściwemu następuje mocą postanowienia. Sąd, któremu sprawa została przekazana jest tym postanowieniem związany, nawet gdyby ten sąd pierwszy pomylił się. Jedyny wyjątek dotyczy wypadku, gdy sąd niższego rzędu przekazuje sprawę sądowi wyższego rzędu. Sąd ten w razie stwierdzenia swej niewłaściwości, przekaże sprawę sądowi, który uzna za właściwy, nie wykluczając sądu, który sprawę mu przekazał. Na to postanowienie sądu przysługuje stronom zażalenie, na podstawie art. 394§1 kpc. Jest to postanowienie niekończące postępowania, ale wymienione w tym artykule.

Wypadek, kiedy sąd niewłaściwy rozpozna sprawę, nie nastąpiło przekazanie, dlatego, że nikt nie zauważył.

Jest to niewątpliwie uchybienie procesowe. To uchybienie może powodować różne skutki prawne. W jednym wypadku niewłaściwość sądu powoduje nieważność postępowania.(art. 379) Ta nieważność zachodzi, jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy, bez względu na wartość przedmiotu sporu. Np. sąd rejonowy orzekł w sprawie rozwodowej. Natomiast, jeżeli sprawa będzie dotyczyła powództwa o zasądzenie świadczenia 150 tys. zł postępowanie będzie ważne, jest to natomiast niewątpliwie uchybienie procesowe. Wyrok wydany przez niewłaściwy sąd podlega uchyleniu, ale oczywiście wymaga to apelacji, bo w przeciwnym wypadku wyrok ten się uprawomocni.

Orzeczenie, które zostało wydane w nieważnym postępowaniu dopóki nie zostanie uchylone, będzie funkcjonować. W wypadku, gdy sąd apelacyjny stwierdzi, że występuje nieważność postępowania, sąd musi uchylić ten wyrok i przekazać do ponownego rozpatrzenia. Jeżeli sąd apelacyjny nie uchyli wyroku istnieje możliwość wniesienia kasacji.

Jeżeli mamy do czynienia z innymi uchybieniami, które nie powodują nieważności postępowania zaskarżyć to można, ale efektu pozytywnego się raczej nie uzyska, chyba, że skarżący wykaże, że inny sąd rozstrzygnąłby inaczej.

Skład sądu

art. 47§1, ale nie tylko. Przepisów o składzie sądu jest więcej. Jeśli weźmiemy pod uwagę całokształt tych przepisów, to możemy wyróżnić składy:

- jednoosobowe (jednego sędziego zawodowego)

- trzyosobowy (sędzia zawodowy + dwóch ławników)

- trzech sędziów zawodowych

Od tego roku mamy nowelizację tych przepisów dotyczących składu sądzącego.

W zasadzie, jeżeli chodzi o pierwszą instancję, to może to być sąd w składzie:

- jeden sędzia

- sędzia + 2 ławników

- 3 sędziów zawodowych

Jako zasadę kodeks przyjmuje skład jednoosobowy. Od tej zasady są wyjątki, w pewnych kategoriach spraw właściwy będzie skład sędzia + 2 ławników. Dotyczy to:

- niektórych spraw z zakresu prawa pracy (pkt. 1 art. 47 §2)

- sprawy ze stosunków rodzinnych (rozwód, separacja, unieważnienie uznania dziecka, rozwiązanie przysposobienia)

Skład trzech sędziów zawodowych w pierwszej instancji występuje:

- na zarządzenie prezesa sądu, jeżeli uzna on, że sprawa jest szczególnie zawiła lub precedensowa (art. 47§4)

- w wypadku, jeżeli sąd okręgowy odmawia przyjęcia sprawy przekazanej mu przez sąd rejonowy do rozpoznania (art. 18)

- rozstrzygnięcie o wyłączeniu sędziego (art. 52)

W drugiej instancji jako zasadę należy przyjąć skład trzech sędziów zawodowych. (art. 367§3). Od tej zasady są wyjątki:

- w postępowaniu uproszczonym mamy skład jednoosobowy

- pewne postanowienia dowodowe są również wydawane w składzie jednego sędziego

Jeżeli chodzi o SN (art. 398¹⁰) rozpoznaje on skargę kasacyjną w składzie trzech sędziów. Zasadą jest więc skład trzech sędziów zawodowych. Są tam również możliwe inne składy. Mianowicie skład orzekający, jeżeli dostrzeże, że istnieje potrzeba wykładni prawa, może przedstawić zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia sądowi w składzie siedmiu sędziów. Jeżeli natomiast skład siedmiu sędziów uzna, że sprawa jest niezwykle ważna dla praktyki sądowej, to może przedstawić to zagadnienie składowi całej izby cywilnej, natomiast izba może przedstawić to składowi 2 lub więcej izb lub pełnemu składowi (88 sędziów). Ostatnio była taka uchwała dotycząca delegowania do innego sądu sędziów przez ministrów i sekretarza stanu.

Mogą być również składy jednoosobowe, mianowicie tzw. przedsądy, czyli kwestia wstępnego dopuszczenia kasacji.

Jakie skutki pociąga za sobą rozpoznanie sprawy przez sąd w niewłaściwym składzie?

art. 379 dotyczący nieważności postępowania stanowi, że nieważność postępowania zachodzi, jeżeli skład sądu był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z ustawy. W praktyce pojawiły się wątpliwości, czy ta nieważność zachodzi w każdym wypadku, czy też niektóre wypadki można z tej nieważności wyeliminować. Jeżeli skład jest trzyosobowy i nastąpi rozpoznanie sprawy przez skład jednoosobowy to jest to bardzo poważne naruszenie, ale jeżeli zdarzy się, że sprawa, która miała być rozpoznana w składzie jednoosobowym, została rozpoznana w składzie trzyosobowym? SN w jednym ze swoich orzeczeń powiedział, że nie ma składów lepszych i gorszych, są tylko zgodne z przepisami prawa i niezgodne z przepisami prawa i każda niezgodność powoduje nieważność postępowania.

Sędzia jako organ procesowy

Jeżeli mówimy o sędzim, jako organie procesowym, to mamy na uwadze sędziego, który jako samodzielny organ procesowy występuje w postępowaniu cywilnym w dwóch wypadkach:

- jako sędzia sprawozdawca - jest to sędzia, któremu przekazano sprawę do referatu. Ten sędzia tę sprawę prowadzi od początku do końca. Jego rolę widać szczególnie w postępowaniu przed sądem drugiej instancji, gdzie skład jest trzyosobowy. Przewodniczący prowadzi posiedzenie, ale rozprawa rozpoczyna się od głosu sprawozdawcy (referenta).

Po drugie sędzią sprawozdawcą jest członek składu sądzącego, któremu przewodniczący zlecił, w skutek nieobecności strony, przedstawienie wniosków, twierdzeń tej strony i dowodów znajdujących się w aktach sprawy.

- jako sędzia wyznaczony - występuje w dwóch zasadniczych wypadkach:

1.sędzia któremu sąd orzekający zlecił przeprowadzenie dowodów, zwłaszcza poza salą sądową (224§2)

2. sędzia, któremu przewodniczący powierzył przeprowadzenie postępowania pojednawczego albo wstępnego badania sprawy w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art.467)

wykład 8 26.11.2076r.

Wyłączenie sędziego

1 - wyłączenie sędziego z mocy ustawy z przyczyn, które powodują, że sędzia jest nieodpowiedni do orzekania w sprawie (iudex inhabilis)

2 - wyłączenie z mocy postanowienia sądu (orzeczenia sądu) - jest ono aktualne, jeżeli między sędzią, a jedną ze stron postępowania zachodzi stosunek osobisty, tego rodzaju, że mógłby wywoływać wątpliwości, co do bezstronności sędziego (iudex suspectus)

ad.1.

Jest ono przewidziane w art. 48 kpc. Jeżeli mimo istnienia tych przyczyn sędzia bierze udział w postępowaniu, to jego udział powoduje nieważność postępowania. Nieważność ta może stanowić podstawę apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej. Jeżeli sąd stwierdzi, że taka okoliczność zaistniała, sąd odwoławczy musi wyrok uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

ad.2.

Uregulowana w art. 49. Jest to wyłączenie na wniosek strony, która powinna go złożyć na piśmie albo ustnie do protokołu. Trzeba wskazać, jakie są przyczyny tego wyłączenia. Sędzia, którego dotyczy ten wniosek nie może dokonywać żadnych czynności, poza czynnościami niecierpiącymi zwłoki. Wniosek ten rozpoznaje sąd, w którym sprawa się toczy w składzie trzech sędziów zawodowych. Jeżeli nie ma tylu sędziów, wniosek trzeba przekazać sądowi wyższego rzędu. Sąd albo uwzględnia wniosek, albo wniosek oddala, jeżeli nie znajduje podstaw do wyłączenia sędziego. Ten wniosek może być zgłoszony ponownie w toku postępowania, ale wniosek oparty na tych samych okolicznościach podlega odrzuceniu. Na postanowienie o oddaleniu wniosku przysługuje zażalenie.

Wniosek musi dotyczyć wyłączenia sędziego, a nie wyłączenia sądu!

Te przepisy o wyłączeniu sędziego mają zastosowanie do wyłączenia ławnika, komornika, referendarza, protokolanta, prokuratora, biegłego, tłumacza.

Referendarz sądowy

Jest to instytucja stosunkowo nowa. Został on wprowadzony kilka lat temu, a wzorcem dla tej instytucji był niemiecki Rechtfleger. Dzisiaj referendarz ma dosyć szeroki wachlarz kompetencji. Referendarz sądowy podejmuje czynności we wszystkich postępowaniach: w procesie, w postępowaniu nieprocesowym, w postępowaniu egzekucyjnym. Najszersza sfera kompetencji dotyczy orzekania o kosztach postępowania.

Art. 108. § 1.  Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Sąd może jednak rozstrzygnąć jedynie o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu; w tej sytuacji, po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, referendarz sądowy w sądzie pierwszej instancji wydaje postanowienie, w którym dokonuje szczegółowego wyliczenia kosztów obciążających strony.

Z czynności orzeczniczych w procesie do referendarza należy wydawanie nakazów zapłaty w postępowaniu upominawczym. W zakresie postępowania nieprocesowego referendarz sądowy podejmuje szereg czynności w postępowaniu rejestrowym oraz w postępowaniu wieczysto - księgowym. Wreszcie w postępowaniu egzekucyjnym referendarz sądowy nadaje niektórym tytułom egzekucyjnym klauzulę wykonalności.

Referendarz sądowy podejmuje te czynności, które są wymienione wyraźnie w przepisie ustawy. W zakresie, w jakim ustawa przyznaje mu pewne kompetencje, ma on kompetencje sądu. Na orzeczenie referendarza sądowego przysługuje skarga (art. 398²²). Ta skarga na orzeczenie referendarza sądowego jest klasyfikowana jako szczególny środek zaskarżenia, cechą bowiem specyficzną tej skargi jest to, że wniesienie skargi nie powoduje przeniesienia skargi do wyższej instancji. Jeżeli orzeczenie podejmie referendarz w sądzie okręgowym, to skarga będzie rozpoznawana przez sąd okręgowy. Nie ma cechy dewolutywności.

Uczestnicy postępowania

Uczestnikami postępowania procesowego są strony procesowe. Proces cywilny tym się charakteryzuje, że ma on cechę dwustronności. Proces może się toczyć tylko z udziałem dwóch przeciwstawnych stron. Stronom czynną jest powód, bierną - pozwany. Jeżeli mówimy o stronach procesu, mamy na uwadze dwa różne podmioty. Rola tych stron jest różna. Powód występuje do sądu ze swoim roszczeniem, wykazuje zasadność tego roszczenia i w związku z tym domaga się wydania wyroku uwzględniającego jego powództwo. Odmienna jest rola pozwanego - on przeciwdziała czynnością powoda, domaga się od sądu, aby powództwo zostało oddalone. Mimo tej odmiennej roli powoda i pozwanego obowiązuje zasada równouprawnienia stron w procesie.

Kiedy będziemy mieć do czynienia z brakiem stron?

- w wypadku nie oznaczenia w procesie jednej ze stron - jest to rzadki wypadek. Występuje najczęściej, gdy powód nie wskazuje, od kogo ma sąd zasądzić określone świadczenie (taki wypadek będziemy kwalifikować jako brak formalny pozwu. Jeżeli pozwany w terminie tygodniowym nie uzupełni tego braku pozew ulega zwrotowi.).

- w trakcie postępowania jedna ze stron przestaje istnieć - ten brak strony będzie zachodził tylko w takim wypadku, jeżeli jedna ze stron utraci swój byt w warunkach wyłączających następstwo procesowe. Jeżeli mówimy, że brak strony o charakterze następczym występuje w warunkach wyłączających następstwo, to chodzi o procesy, gdy brak podmiotu, który miałby jakiekolwiek uprawnienia do wstąpienia w miejsce strony, np. śmierć jednego z małżonków w trakcie procesu rozwodowego - w takim wypadku następuje umorzenie postępowania. Nie jest brakiem strony sytuacja, w której powód wytoczył powództwo i oznaczył pozwanego, a pozwany w rzeczywistości jest osobą nieistniejącą. Najczęściej w takiej sytuacji sąd zarządza doręczenie odpisu pozwu pozwanemu, listonosz czyni adnotacje, że adresat nie żyje. Sytuacje tego rodzaju ustawodawca nie traktuje jako braku strony, a kwalifikuje to jako wypadek braku zdolności sądowej. Wówczas proces ma strony, tylko jedna strona jest pozbawiona zdolności sądowej i taki wypadek prowadzi do nieważności postępowania.

- gdy oznaczymy jako strony dwa organy tej samej osoby prawnej

Jeżeli proces toczył się bez udziału jednej strony to w takim wypadku mamy do czynienia z procesem nieistniejącym. Orzeczenie w takiej sprawie jest orzeczeniem nieistniejącym (sentencia non egsistens).

W doktrynie prawa cywilnego wyróżniamy:

- stronę w znaczeniu procesowym - podmiot oznaczony, jako strona danego procesu. Chodzi o jednostkę, która w danym procesie występuje we własnym imieniu.

- stronę w znaczeniu materialnym - podmiot/jednostka objęty działaniem normy indywidualno-konkretnej przytoczonej w powództwie.

Na ogół jest tak, że te pojęcia się pokrywają. Gdyby tak zawsze było to w ogóle ten podział był by zawracaniem głowy. To rozróżnienie jest konieczne dla tych wypadków, w których te pojęcia się nie pokrywają, np. jeżeli powództwo na rzecz wierzyciela wytoczy prokurator i pozwie dłużnika to w procesie tym będą występować dwa podmioty - prokurator i dłużnik. Wierzyciel w tym procesie nie jest stronom, ale jest on w tym procesie oznaczony jako podmiot normy indywidualno-konkretnej przytoczonej w powództwie. W tym wypadku widzimy, że te pojęcia się nie pokrywają. W tym procesie prokurator będzie stronom w znaczeniu procesowym, a wierzyciel będzie stronom w znaczeniu materialnym.

Żeby strona mogła występować jako strona, osiągać zakładane cele tych czynności, to musi ona korzystać z pewnych przymiotów. Strona musi posiadać zdolność sądową, zdolność procesową i legitymację procesową.

Zdolność sądowa - pojęcie zdolności sądowej zostało wprowadzone do kpc, aby dać nam odpowiedź na pytanie, kto ma być stronom w procesie cywilnym, przy czym nie chodzi tutaj o konkretny proces mamy tu do czynienia z pewną właściwością ogólną.

Ta zdolność sądowa jest atrybutem zdolności prawnej. Mianowicie, podmioty muszą mieć możność realizacji ich uprawnień w drodze sądowej. Można powiedzieć, że zdolność prawna nie mogłaby istnieć bez zdolności sądowej, czyli bez możliwości dochodzenia praw i obowiązków w drodze procesu. Ta zależność jest również odwrotna. Tam gdzie nie ma zdolności prawnej niepotrzebna jest zdolność sądowa. W praktyce dopuszcza się do obrotu gospodarczego pewne jednostki organizacyjne, mimo że nie mają one zdolności prawnej. Dopuszczenie do obrotu prawnego oznacza przyznanie zdolności sądowej.

Art. 64. § 1. Każda osoba fizyczna i prawna ma zdolność występowania w procesie jako strona (zdolność sądowa).

§ 1¹.  ⁽⁴⁶⁾ Zdolność sądową mają także jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

§ 2.  ⁽⁴⁷⁾ Zdolność sądową mają także organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej.

Gdyby pokusić się o zbudowanie definicji zdolności sądowej byłyby problemy. Osoba fizyczna i prawna ma zdolność sądową, a więc gdybyśmy posłużyli się wyłącznie art. 64 to powiedzielibyśmy, że jest to zdolność występowania w procesie jako strona. W konsekwencji należałoby uznać, że jeśli dana jednostka nie ma zdolności sądowej nie może być stronom procesu. W razie wytoczenia powództwa przez taką jednostkę proces byłby dotknięty brakiem jednej ze stron. Ten wniosek nie da się pogodzić z innymi przepisami kpc, które traktują możliwość udziału w procesie strony pozbawionej zdolności sądowej. Art. 199. § 1. Sąd odrzuci pozew:

  3)   jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

Wynika z tego, że przepisy prawa procesowego wyraźnie stanowią, że można być stronom w procesie nie mając zdolności sądowej. Proces toczący się z udziałem podmiotu, który nie ma zdolności sądowej nie jest dotknięty brakiem jednej ze stron, postępowanie takie dotknięte jest nieważnością (art. 379). Z zestawienia tych przepisów wynika, że między tymi przepisami zachodzi pewna sprzeczność. W związku z tym tę kolizję trzeba jakoś rozstrzygnąć. Brak zdolności sądowej danej strony nie oznacza braku strony w procesie. Można powiedzieć, że brak strony i brak zdolności sądowej to dwa różne zjawiska. Brak strony w procesie będzie zachodził tylko, gdy podmiot wytaczający powództwo nie oznaczy jednej ze stron i gdy strona powodowa jest identyczna ze stronom pozwaną (dwa organy tego samego przedsiębiorstwa).

Zdolność sądową należy traktować jako przymiot danej jednostki pozwalający na przeprowadzenie z jej udziałem, jako strony, ważnego procesu. Ustawa nie określa, na czym ten przymiot polega, ona tylko wskazuje podmioty, którym ta zdolność przysługuje.

Do podmiotów tych należą (art. 64):

- osoby fizyczne

- osoby prawne

- jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, np. w sprawach gospodarczych przedsiębiorcy, którzy nie posiadają osobowości prawnej

- organizacją społecznym dopuszczonym do działania na podstawie obowiązujących przepisów mimo nie posiadania osobowości prawnej, np. stowarzyszenia

- prokuratorowi i innym organom działającym na tych samych zasadach, co prokurator

- wspólnota mieszkaniowa

Oznacza ona w okresie od wytoczenia powództwa do zamknięcia rozprawy poprzedzającej bezpośrednio wydanie orzeczenia, istnienie jednostki nie będącej osobą fizyczną wyposażonej w przymiot zdolności.

Kiedy zachodzi brak zdolności sądowej?

Może mieć charakter

- pierwotny - będzie miał miejsce, gdy jako strona oznaczona w powództwie będzie jednostka nieposiadająca zdolności sądowej. Także, gdy jako strona będzie wyznaczona jednostka nieistniejąca.

- następczy - następczy brak zdolności sądowej odnosi się tylko do strony niebędącej osobą fizyczną. Art. 174 - ustawodawca wprowadza rozróżnienie - oddzielnie mówi o śmierci strony i oddzielnie o utracie zdolności sądowej.

Brak zdolności sądowej jest brany pod uwagę z urzędu w każdym stanie postępowania. Wynika to z postanowień art. 202. Pierwotny brak zdolności sądowej ma charakter usuwalny.

Następczy brak może być usunięty przez wstąpienie ogólnego następcy prawnego. Jeżeli ma on charakter nieusuwalny to wówczas następuje odrzucenie pozwu.

Następczy brak zdolności sądowej, czyli właściwy dla osób niebędących osobami prawnymi. W takim wypadku sąd zawiesza postępowanie i to postępowanie zawieszone podejmuje się z chwilą ustalenia ogólnego następcy prawnego. Jeżeli stwierdzenie tego ogólnego następcy nie nastąpi w okresie 3 lat sąd jest zobowiązany umorzyć postępowanie.

Postępowanie, które toczy się z udziałem strony nieposiadającej zdolności dotknięte jest nieważnością. (art. 379)

wykład 9 03.12.1985r.

Uzupełnienie braku zdolności sądowej nastąpi najczęściej przez dokonanie odpowiedniego wpisu. Jeżeli to uzupełnienie nie nastąpi to pierwotny brak zdolności spowoduje odrzucenie pozwu.

W przypadku braku następczego postępowanie zawiesza się. Postępowanie jest podejmowane, gdy ustanie przyczyna zawieszenia.

Postępowanie toczące się ze stronom niemającą zdolności sądowej dotknięte jest nieważnością.

Zdolność procesowa

Jest to zdolność do czynności procesowych. To wynika z postanowień art. 65§1 kpc. Jest to zdolność do dokonywania czynności procesowych ze skutkiem procesowym.

Art. 65. § 1.  Zdolność do czynności procesowych (zdolność procesową) mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne, inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne, o których mowa w art. 64.

§ 2. Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie.

Pojęcie zdolności procesowej pokrywa się z pojęciem zdolności do czynności prawnych (w przypadku osób fizycznych). Jeżeli chodzi o osoby prawne, czy też inne jednostki organizacyjne, czy też organizacje społeczne, to przesłanką ich zdolności jest zdolność sądowa.

O zakresie zdolności procesowej osób fizycznych decydują przepisy kodeksu cywilnego, które określają, kto ma zdolność do czynności prawnych.

Zdolność do czynności prawnych mają osoby, które są pełnoletnie i nie są ubezwłasnowolnione. Nie mają tej zdolności osoby, które nie ukończyły 13 lat i są całkowicie ubezwłasnowolnione, natomiast zdolność ograniczoną mają osoby częściowo ubezwłasnowolnione oraz osoby między 13 a 18 rokiem życia.

Możemy wyróżnić pełną zdolność do czynności procesowych i ograniczoną zdolność do czynności procesowych. Pełną zdolność procesową będą mieć osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych. Nie mają zatem zdolności procesowej osoby, które nie ukończyły lat 13, albo są ubezwłasnowolnione całkowicie. Ograniczoną zdolność procesową będą miały osoby od lat 13 do 18 bądź osoby częściowo ubezwłasnowolnione.

Na czym polega ograniczona zdolność procesowa?

Pełna zdolność oznacza możliwość dokonywania wszystkich czynności procesowych. Natomiast ograniczona zdolność procesowa nie oznacza, że strona może wykonywać tylko niektóre czynności procesowe. Ograniczona zdolność procesowa polega na tym, że ta osoba może dokonywać czynności procesowych wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie. Np. Jeżeli osoba zawrze umowę należącą do kategorii umów zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego, to osoba ta może występować w procesie od początku do końca i dokonywać w tej sprawie wszystkich czynności procesowych. Można powiedzieć, że w tym zakresie ma pełną zdolność procesową. W innych sprawach nie może podjąć żadnej czynności procesowej.

Pojęcie ograniczonej zdolności do czynności procesowych odnosimy wyłącznie do osób fizycznych, ponieważ przesłanką ich zdolności procesowej jest zdolność do czynności prawnych. Jeżeli chodzi o osoby niefizyczne, przesłanką zdolności procesowej jest zdolność sądowa, zatem nie ma żadnych ograniczeń - albo się ją ma albo nie!

Brak zdolności procesowej może być usunięty, np. gdy dziecko 12 letnie wytoczy powództwo. Ten brak może być usunięty w ten sposób, że do procesu wstąpi jego przedstawiciel ustawowy. Jeżeli nie ma przedstawiciela ustawowego, to sąd na wniosek strony przeciwnej ustanowi kuratora. To usunięcie braku zdolności procesowej regulowane jest przez przepisy art. 67,69 i 70.

Skutki, jakie wywołuje brak zdolności procesowej.

a - brak o charakterze pierwotnym

b - brak o charakterze następczym

ad.a.

Skutki tego braku zależą od tego, czy brak zdolności procesowej występuje po stronie powoda, czy po stronie pozwanego. Jeżeli chodzi o brak zdolności procesowej po stronie powoda, to wg art. 199§1 pkt.3 sąd odrzuci pozew, jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy.

Jeżeli powództwo wytoczone zostało, np. przeciwko dziecku to ten brak będzie mógł być naprawiony w trybie art. 130, tzn. sąd wyznaczy powodowi termin do usunięcia tego braku przez wskazanie osoby, która może działać w tym procesie. Jeżeli tego braku się nie uzupełni w terminie 7 dniowym, wówczas następuje zwrot pozwu.

ad.b.

Mamy do czynienia ze skutkiem w postaci zawieszenia postępowania (art. 174 §1 pkt.1).

Brak zdolności procesowej powoduje nieważność postępowania, która może być podstawą apelacji, skargi kasacyjnej…

Legitymacja procesowa

Nie jest w przepisach kpc regulowana. Mamy do czynienia z pojęciem o charakterze doktrynalnym.

Legitymacja procesowa jest to uprawnienie do występowania w danym procesie w charakterze powoda (czynna) albo pozwanego (bierna).

Jest to szczególne uprawnienie, to nie jest przymiot danej osoby, jest to uprawnienie wynikające z sytuacji materialno-prawnej tego podmiotu.

Jeżeli mówimy o zdolności sądowej to mamy na uwadze pewien podmiot, który może być stroną w każdym procesie. Legitymacja procesowa jest natomiast kwalifikacją szczególną, jest to uprawnienie do występowania w konkretnym procesie. Ta legitymacja przysługuje podmiotowi, w stosunku do którego sąd może rozstrzygnąć o istnieniu pewnej normy indywidualno-konkretnej przytoczonej w powództwie.

Pięć kategorii tych podmiotów:

1. podmiot objęty działaniem normy indywidualno-konkretnej przytoczonej w powództwie

2. podmiot podstawiony w miejsce podmiotu z pkt.1

3. podmiot, który posiada interes prawny w ustaleniu jakiegoś stosunku prawnego lub prawa w sytuacji, w której nie jest podmiotem tego stosunku prawnego lub prawa.

4. prokurator oraz inne podmioty działające na tych samych zasadach co prokurator

5. podmiot wskazany w szczególnym przepisie ustawy

ad.1.

Na posiadanie tej legitymacji nie ma żadnego wpływu, czy ta norma istnienie, czy też nie istnieje w rzeczywistości. Chodzi o sytuację, w której powód przytoczył normę indywidualno-konkretną - podmioty przytoczone w powództwie mają legitymację procesową. Może się w procesie okazać, że ta norma w rzeczywistości nie istnieje. W takim wypadku strony wskazane jako podmioty tej normy również mają legitymację procesową w tej sprawie. O legitymacji w danej sprawie decyduje norma indywidualno-konkretna przytoczona w powództwie, niezależnie od tego, czy ona istnieje w rzeczywistości.

Jest teoria tzw. legitymacji materialno-prawnej (legitymacji do sprawy) - o legitymacji decyduje prawo materialne. Nie decyduje to, co przytoczył powód w powództwie, ale norma prawa materialnego. Zwolennicy tej teorii twierdzą, że legitymację ma tylko podmiot, który rzeczywiście jest stroną danego stosunku. Ta teoria ma sens tylko, gdy proces potwierdzi istnienie normy przytoczonej przez powoda. Jeżeli sąd dojdzie do wniosku, że taka norma nie istnieje, to należy zapytać, co w takim wypadku było przedmiotem procesu? Przedmiotem procesu jest roszczenie. Jeżeli przyjmiemy, że jest to roszczenie w znaczeniu materialno-prawnym, to w takich wypadkach proces byłby bezprzedmiotowy. Teoria legitymacji do sprawy nie sprawdza się w przypadkach, gdy norma przytoczona przez powoda nie istnieje, gdy sąd oddala powództwo.

ad.2.

Podstawienie procesowe zachodzi wówczas, gdy dany podmiot posiada uprawnienie do wystąpienia we własnym imieniu w charakterze strony procesowej zamiast podmiotu objętego działaniem normy prawnej przytoczonej w powództwie.

To podstawienie procesowe może mieć:

a - charakter bezwzględny

b - charakter względny

ad.a.

Legitymacja procesowa przysługuje tylko podmiotowi podstawionemu, nie ma jej natomiast podmiot objęty działaniem normy przytoczonej w powództwie.

np.

Art. 935. § 1. Zarządca zajętej nieruchomości obowiązany jest wykonywać czynności potrzebne do prowadzenia prawidłowej gospodarki. Ma on prawo pobierać zamiast dłużnika wszelkie pożytki z nieruchomości, spieniężać je w granicach zwykłego zarządu oraz prowadzić sprawy, które przy wykonywaniu takiego zarządu okażą się potrzebne. W sprawach wynikających z zarządu nieruchomością zarządca może pozywać i być pozywany.

Egzekucja świadczeń pieniężnych może być skierowana do nieruchomości dłużnika. Komornik przystępuje do egzekucji z nieruchomości przez zajęcie nieruchomości. Następnie komornik ustanawia zarządcę tej nieruchomości, który będzie nią zarządzał przez okres trwania postępowania egzekucyjnego. Zarządca prowadzi czynności potrzebne do prawidłowej gospodarki. We wszystkich sprawach, które wynikają z zarządu, wszystkie czynności, które na tym tle powstaną to tylko zarządca może być pozywany, z wyłączeniem właściciela nieruchomości. W tej sytuacji zarządca jest podmiotem podstawionym i jest to podstawienie o charakterze bezwzględnym.

ad.b.

Przy podstawieniu o charakterze względnym legitymacja procesowa przysługuje zarówno podmiotowi podstawionemu jak i podmiotowi objętemu działaniem normy indywidualno-konkretnej przytoczonej w powództwie. Możemy to zilustrować przykładem zaczerpniętym z prawa egzekucyjnego - 887 §2.

Wierzyciel dysponujący tytułem wykonawczym prowadzi egzekucję świadczenia pieniężnego z wynagrodzenia za pracę. Dłużnik nie płaci. Komornik dokonuje zajęcia wynagrodzenia za pracę dłużnika i na mocy tego zajęcia pracodawca będzie musiał część wynagrodzenia przekazywać wierzycielowi, a nie dłużnikowi. Mamy tu trzy podmioty: wierzyciela, dłużnika, który jest jednocześnie wierzycielem pracodawcy oraz pracodawcę.

Często jest tak, że to zajęcie jest realizowane w sposób prawidłowy. Zdarza się jednak, że pracodawca odmawia pracownikowi wypłaty wynagrodzenia. Jeżeli są problemy z płatnością, to co normalnie robi pracownik? Występuje na drogę sądową. W wypadkach, kiedy mamy do czynienia z zajęciem wynagrodzenia za pracę to pracownik nie jest skłonny wystąpić z powództwem. Wierzyciel może wystąpić do pracodawcy z powództwem o wypłacenie wynagrodzenia. Na mocy przepisów szczególnych art. ten może mieć zastosowanie do egzekucji z rachunku bankowego.

ad.3.

Podstawą takiego powództwa jest art. 189 kpc. To powództwo może wytoczyć również osoba, która nie jest stroną tego stosunku prawnego, np. powództwo o ustalenie nieistnienia małżeństwa może wytoczyć spadkobierca jednego z małżonków.

ad.4.

Wystarczy odwołać się do art. 7 kpc.

Art. 7.  Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie.

ad.5.

Np. art.57

wykład 10 10.12.2007r.

a) Legitymacja procesowa indywidualna

b) Legitymacja procesowa grupowa/łączna

ad.a.

Jeden podmiot uprawniony jest do występowania w roli strony w procesie.

ad.b.

Do występowania w roli strony danego procesu uprawnionych jest łącznie kilka podmiotów.

Może mieć charakter bezwzględny - w roli strony procesu musi występować kilka podmiotów, np. prokurator wytacza powództwo o unieważnienie małżeństwa to musi on pozwać obojga małżonków. Jeżeli pozwie jednego z nich to po stronie pozwanej będziemy mieli do czynienia z brakiem legitymacji procesowej. Pokrywa się to ze współuczestnictwem.

Charakter względny - w roli strony może występować kilka podmiotów. Mówimy wówczas o współuczestnictwie dowolnym, np. wierzyciel może pozwać jednego z dłużników solidarnych, kilku, wszystkich.

Kiedy będziemy mieć do czynienia z brakiem legitymacji procesowej? Ten brak będzie zachodził w trzech zasadniczych wypadkach:

- gdy powództwo wytoczy podmiot nie powołany do wytaczania powództw, np. powództwo w imieniu obywatela wytoczy poseł

- przy zachodzącym podstawieniu procesowym o charakterze bezwzględnym wystąpi z powództwem podmiot objęty działaniem normy przytoczonej w powództwie, zamiast podmiotu legitymowanego z mocy ustawy (art.935)

- w przypadku, gdy mamy do czynienia z legitymacją zbiorową o charakterze bezwzględnym i nie wystąpią wszystkie podmioty objęte legitymacją zbiorową

Brak legitymacji procesowej prowadzi do oddalenia powództwa, czyli taki sam skutek prawny, jak w przypadku nie istnienia przytoczonej normy indywidualno-konkretnej.

Czy można uzupełnić ten brak w trakcie procesu?

Brak legitymacji ma charakter usuwalny. To usunięcie braku legitymacji procesowej może nastąpić:

- w drodze następstwa procesowego podmiotu legitymowanego w miejsce podmiotu nielegitymowanego (art. 194)

- przy braku legitymacji procesowej o charakterze grupowym bezwzględnym to uzupełnienie braku będzie polegało na wstąpieniu brakujących osób (art. 195)

Oddalenia powództwa sąd dokonuje mocą WYROKU, bo jest to rozstrzygnięcie merytoryczne, co do istoty sprawy!

Współuczestnictwo procesowe (współuczestnictwo w sporze)

Polega na występowaniu w charakterze strony kilku podmiotów.

Ze współuczestnictwem procesowym mamy do czynienia tylko w takich trybach postępowania, w których występują strony, więc jest to charakterystyczne dla procesu. Natomiast z instytucją współuczestnictwa nie będziemy mieć do czynienia w postępowaniu nieprocesowym. Tam wszystkie osoby, które biorą udział w postępowaniu są uczestnikami postępowania.

O powstaniu współuczestnictwa decydują stosunki materialno-prawne. W zależności od charakteru więzi materialno-prawnej powstają różnego rodzaju współuczestnictwa, np. współuczestnictwo materialne, formalne, jednolite, zwykłe.

Rodzaje współuczestnictwa:

1. współuczestnictwo czynne

bierne

2. materialne

formalne

3. jednolite

zwykłe

4. konieczne

dowolne

5. pierwotne

następcze

1.

a - po stronie powodowej

b - po stronie pozwanej

2./materialne - formalne/

a. - wg art. 72§1 pkt.1 kpc zachodzi ono wówczas, jeżeli przedmiotem sporu są:

- prawa i obowiązki wspólne dla współuczestników

- prawa i obowiązki oparte na tej samej podstawie faktycznej lub prawnej

Wspólne prawa i obowiązki - mówimy o wspólności materialno-prawnej, przykładem takiej wspólności będzie solidarność zobowiązań. Podstawą może być również współwłasność, małżeńska wspólność majątkowa.

Ta sama podstawa faktyczna i prawna - nie taka sama! Np. ginie w wypadku osoba, na której ciążył obowiązek alimentacyjny wobec rodziców, małżonka i dzieci. W procesie o odszkodowanie, jeżeli wystąpią wszyscy, powiemy, że jest to współuczestnictwo materialne.

Te dwie przesłanki mogą występować samodzielnie, o czym świadczy spójnik „lub” w treści przepisu. W takim procesie występuje jedno roszczenie, jest jeden przedmiot sporu.

b. - art. 72§1 pkt.2; zachodzi, gdy będące przedmiotem sporu roszczenia współuczestników są jednego rodzaju i opierają się na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej. Np. właściciel kamienicy może wytoczyć proces przeciwko niepłacącym lokatorom. Będzie się domagał zasądzenia od każdego z nich, ale innej wysokości. Mamy jednakowe roszczenie, taką samą podstawę faktyczną. W takim wypadku po stronie pozwanej będziemy mieć do czynienia ze współuczestnictwem formalnym po stronie pozwanej. Charakterystyczne jest, że przedmiotów sporu jest tyle, ilu współuczestników.

3./jednolite - zwykłe/

a. - Zachodzi wówczas, jeżeli z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisów ustawy wynika, że wyrok, jaki ma w danej sprawie zapaść dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich współuczestników. Np. proces o rozwiązanie spółki. Może pokrywać się z wypadkami współuczestnictwa materialnego.

Drugą podstawą są przepisy ustawy - wyrok uchylający uchwałę walnego zgromadzenia spółdzielni ma moc prawną względem wszystkich członków.

Współuczestnictwo jednolite jest zawsze współuczestnictwem materialnym.

b. - Zwykłe jest wtedy, gdy nie jest jednolite.

4./konieczne - dowolne/

a.- Gdy z istoty spornego stosunku lub z przepisów ustawy wynika, że w charakterze danej strony musi wystąpić kilka podmiotów (art. 72§2).

b.- gdy z istoty spornego stosunku lub z przepisów ustawy wynika, że w charakterze danej strony może wystąpić kilka podmiotów.

5./pierwotne - następcze/

a. - zachodzi wtedy, jeżeli w chwili wytoczenia powództwa po jednej lub drugiej strony procesu występuje kilka podmiotów.

b. - gdy w trakcie procesu zamiast jednego powoda/pozwanego pojawi się kilku powodów/pozwanych, np. umiera powód, w jego miejsce wstępują spadkobiercy

Kto może dokonywać czynności w toku postępowania?

Zgodnie z art. 74 kpc, każdy ze współuczestników może samodzielnie popierać sprawę. Należy to rozumieć w ten sposób, że każdy ze współuczestników może działać w procesie bez zgody innych współuczestników. Przy współuczestnictwie jednolitym zawarcie ugody, zrzeczenie się roszczenia albo uznanie powództwa może nastąpić za zgodą wszystkich współuczestników.

Czy współuczestnik występujący w procesie działa we własnym imieniu, czy też podejmuje czynności w imieniu pozostałych współuczestników?

Art. 73 stanowi, iż każdy współuczestnik działa w imieniu własnym. Może działać w ich imieniu, gdy będzie miał pełnomocnictwo.

Przy współuczestnictwie zwykłym każdy działa na własną rzecz, czyli jego działania są skuteczne tylko wobec niego. Jedyny wyjątek dotyczy wniesienia środka odwoławczego, zgodnie z art. 378§2 w granicach zaskarżenia sąd II instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy będące przedmiotem sporu prawa i obowiązki są dla nich wspólne.

Przy współuczestnictwie jednolitym działania jednego ze współuczestników jest skuteczne wobec pozostałych.

Jeżeli mówimy o współuczestnictwie to mamy na uwadze podmioty, których sfery prawnej dotyczy postępowanie.

Rozwiązania procesowe zawarte w ustawach powodują, że w procesie pojawiają się podmioty, które działają obok podmiotów, których dotyczy postępowanie.

Jakie są relacje między np. prokuratorem a podmiotem, w imieniu którego wytoczono powództwo?

Do udziału prokuratora stosujemy odpowiednio przepisy o współuczestnictwie.

Art. 56§1

Sytuacja, gdy pojawia się interwenient uboczny

Do relacji tych stosujemy odpowiednio przepisy o współuczestnictwie.

Jeżeli nastąpi podmiotowa zmiana powództwa polegająca na tym, że do procesu przystępują nowe podmioty, to w stosunku do osób wezwanych do udziału i zawiadomionych o sprawie, stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie.

wykład 11 17.12.2007r.

Następstwo procesowe

Polega na wstąpieniu do procesu na miejsce podmiotu, który był stroną procesu

Następstwo inter vivos

- następstwo wynikające ze zbycia w toku sprawy rzeczy lub prawa będącego przedmiotem sporu

Np. wierzyciel wytacza powództwo przeciwko dłużnikowi. Powództwo będzie opiewać na zasądzeniu odpowiedniej kwoty. Ten proces nie przeszkadza temu, aby wierzyciel mógł zbyć tę wierzytelność na osobę trzecią. Proces toczy się dalej między dłużnikiem a dotychczasowym wierzycielem. Nabywca wierzytelności może wejść do procesu, ale potrzebna jest zgoda strony przeciwnej. Jeżeli taką zgodę wyrazi to mamy do czynienia z następstwem procesowym. Jeżeli pozwany nie wyrazi zgody na zmianę, to w takim wypadku proces nadal będzie się toczył między dotychczasowym powodem a pozwanym, mimo że do sądu trafi informacja, że ta wierzytelność już nie istnieje. W związku z tym wyrok w tej sprawie będzie wyrokiem zasądzający od dłużnika na rzecz zbywcy wierzytelności.

Co jeżeli dłużnik nie będzie chciał wykonać wyroku? Na mocy art. 788§2 będzie mógł być zaopatrzony w klauzulę wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności.

- następstwo interwenienta ubocznego na miejsce strony, do której ten interwenient przystąpił

Art. 83. Za zgodą stron interwenient uboczny może wejść na miejsce strony, do której przystąpił.

- w wypadkach tzw. podmiotowej zmiany powództwa, w wyniku której do procesu wstępuje inny podmiot niż dotychczasowy (art. 194-196)

po stronie pozwanej

po stronie powodowej

Następstwo mortis causa

- śmierć osoby fizycznej, albo ustanie innej osoby niż osoba fizyczna powoduje, że następcy prawni mogą wstąpić do tego procesu

Śmierć wywołuje zawieszenie postępowania.

- wstąpienie kuratora, zarządcy masy majątkowej lub wykonawcy testamentu

Wstąpienie do procesu następcy procesowego powoduje, że proces toczy się dalej a następca procesowy jest związany czynnościami procesowymi swojego poprzednika.

Interwencja główna i uboczna

Mamy tu do czynienia z dwiema instytucjami procesowymi. Nazwa sygnalizowałaby, że są to podobne instytucje, okazuje się jednak, że są to dwie różne instytucje.

1. interwencja główna

Jest to powództwo wytoczone przez podmiot trzeci (interwenienta głównego) przeciwko obu stronom toczącego się postępowania (procesu) o ten sam przedmiot.

Art. 75. Kto występuje z roszczeniem o rzecz lub prawo, o które sprawa toczy się pomiędzy innymi osobami, może aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji wytoczyć powództwo o tę rzecz lub prawo przeciwko obu stronom przed sąd, w którym toczy się sprawa (interwencja główna).

Np. Osoba A wytacza powództwo windykacyjne przeciwko osobie B. Osoba C wytacza powództwo o wydanie tej samej rzeczy i pozywa osobę A i B.

Można wystąpić od momentu doręczenia odpisu pozwu pozwanemu, do momentu zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji. Można powiedzieć, że te dwa procesu mogą się toczyć niezależnie od siebie. Przyjmujemy, że może wystąpić zawieszenie postępowania (art. 177§1). Powództwo należy wytoczyć przed sąd, w którym toczy się postępowanie pierwotne. Między stronami pierwotnego procesu mamy do czynienia ze współuczestnictwem pierwotnym.

2. interwencja uboczna

Interwencja uboczna polega na przystąpieniu do procesu obok danej strony procesowej podmiotu mającego interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść tej strony.

Jest ona regulowana w art. 76-83 kpc.

Można przystąpić aż do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji.

Np. art. 573 kc. Osoba A sprzedaje rzecz osobie B, która otrzymuje odpis pozwu, z którego dowiaduje się, że jest pozwana przez osobę C, która uważa, że jest właścicielem rzeczy sprzedanej. C domaga się wydania od B rzeczy. Osoba A najczęściej jest zawiadamiana przez osobę B. Osobie A zależy na tym, żeby osoba B proces wygrała, bo jeżeli B zostanie zobowiązany do wydania rzeczy, to będzie miała roszczenia przeciwko osobie A.

Wierzyciel, dłużnik, poręczyciel. Wierzyciel, którego dług nie został przez dłużnika zaspokojony może dochodzić tej wierzytelności albo od dłużnika albo od poręczyciela albo od nich obu. Jeżeli sąd zasądzi roszczenie od poręczyciela dla wierzyciela, poręczyciel ma roszczenie zwrotne przeciwko dłużnikowi. Do procesu między wierzycielem, a poręczycielem może wstąpić po stronie poręczyciela dłużnik, który, z racji ewentualnych roszczeń regresowych, ma interes prawny w tym, aby poręczyciel wygrał proces.

Przesłanką interwencji ubocznej jest interes prawny.

Interes prawny zachodzi wtedy, kiedy rozstrzygnięcie w procesie może wywrzeć skutki w sferze prawnej interwenienta. Nie ma znaczenia jakiś interes emocjonalny.

Niewątpliwie interes prawny zachodzi w przypadkach regresu, unieważnienia uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni. Zasadnicza kwestia, jaka pojawiła się w literaturze i orzecznictwie w latach 50-tych, 60-tych to kwestia dopuszczalności interwencji ubocznej w sprawach o prawa stanu, np. sprawy o rozwód, zaprzeczenie ojcostwa. Jedni mówią, że interwencja jest dopuszczalna, albowiem nie ma przepisów, które by taką interwencję wyłączały. Inni mówią, że w tych sprawach mamy do czynienia z prawami osobowymi wynikającymi ze stosunków między rodzicami, a dziećmi, w związku z tym wyroki w tych sprawach nie mogą oddziaływać na sferę prawną osób trzecich.

Np. Toczy się proces o zaprzeczenie ojcostwa. Powództwo wytacza matka dziecka. Do tego procesu po stronie tej matki zgłasza się inny mężczyzna i mówi tak: „Mam interes prawny, aby sąd uwzględnił powództwo tej kobiety. Z chwilą, kiedy sąd uwzględni powództwo, to on, jako biologiczny ojciec dziecka, złoży oświadczenie o uznaniu dziecka. W takim wypadku SN powiedział, że nie ma interesu prawnego.

SN przyjął, że dopuszczalna jest interwencja uboczna ze strony naturalnych rodziców w sprawie o rozwiązanie przysposobienia ich dziecka, dlatego, że powoduje to, że odżywają ich prawa i obowiązki przed orzeczeniem przysposobienia.

Interwencja uboczna powinna być zgłoszona w toku sprawy, aż do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji. Interwencja uboczna powinna być zgłoszona na piśmie, w którym należy podać, jaki ma interes prawny interwenient uboczny we wstąpieniu do sprawy i wskazać, do której strony przystępuje. To pismo doręcza się obu stronom i każda ze stron może zgłosić opozycję (sprzeciw) przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego. Ta opozycja może być zgłoszona nie później niż przy rozpoczęciu najbliższej rozprawy. Po wpłynięciu tej opozycji sąd musi zająć się tą kwestią. Sąd może tę opozycję oddalić lub odmówić dopuszczenia interwenienta ubocznego do sprawy. Na jedno i na drugie postanowienie przysługuje zażalenie (art. 394§1 pkt.3).

Wyróżniamy dwa rodzaje interwencji:

- interwencję samoistną (art. 81 kpc) - wyrok bezpośrednio oddziałuje na sferę prawną interwenienta, np. wyrok o unieważnieniu uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni. W takiej sytuacji stosujemy odpowiednio przepisy o współuczestnictwie.

- interwencja niesamoistna - wyrok oddziałuje na sferę prawna interwenienta pośrednio.

Czynności procesowe interwenienta nie mogą być sprzeczne z tym, co robi strona.

Istotną kwestią jest niedopuszczalność pewnych zarzutów.

Art. 82. Interwenient uboczny nie może w stosunku do strony, do której przystąpił, podnieść zarzutu, że sprawa została rozstrzygnięta błędnie albo że strona ta prowadziła proces wadliwie, chyba że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta uniemożliwił mu korzystanie ze środków obrony albo że strona umyślnie lub przez niedbalstwo nie skorzystała ze środków, które nie były interwenientowi znane.

Chodzi głównie o zarzut wadliwie prowadzonego procesu. Np. Poręczyciel występuje z roszczeniami zwrotnymi przeciwko dłużnikowi. Dłużnik podnosi zarzut, że pozwany poręczyciel źle prowadził proces. Taki zarzut będzie dla dłużnika istotny, jeżeli nie przystąpił on jako interwenient uboczny.

Instytucja przypozwania

Interwenient uboczny może wstąpić do procesu z własnej inicjatywy, ale może również pojawić się w procesie na skutek inicjatywy stron. To jest właśnie instytucja przypozwania (art. 84 kpc). Przypozwanie - zawiadomienie strony o toczącym się procesie osoby, która może wstąpić do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego. Na skutek tego przypozwania osoba zawiadomiona może przystąpić do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego. Skutki, o których mówi art. 82 związane z nieprzystąpieniem powstają z chwilą, kiedy przystąpienie było możliwe.

Dopozwanie - dodatkowe pozwanie! to nie to samo! W tej sytuacji pojawia się dodatkowy pozwany.

wykład 12 07.01.2008r.

Pełnomocnictwo procesowe

Ta instytucja wiąże się z tzw. zdolnością postulacyjną, czyli zdolnością do samodzielnego działania w procesie, zatem bez konieczności korzystania z pełnomocnika procesowego. Zachodzić mogą pewne ograniczenia tej zdolności. Te ograniczenia mogą mieć dwie zasadnicze przyczyny, mogą mieć charakter:

-faktyczny - wynikają stąd, że uczestnik postępowania nie może osobiście uczestniczyć w postępowaniu z powodu pewnych ułomności, np. jest osobą niepełnosprawną

-prawny - w tych wszystkich wypadkach, w których ustawa ustanawia przymus korzystania z adwokata, dotyczy to postępowania kasacyjnego, mianowicie skarga kasacyjna powinna być wniesiona przez radcę prawnego lub adwokata. W takich wypadkach strona nie może samodzielnie wykonywać czynności procesowej, w związku z tym czynność dokonana osobiście jest czynnością nieskuteczną. To ograniczenie zdolności dotyczy również strony, która mieszka za granicą, a prowadzi proces w Polsce. W kpc mamy art. 1135, wg którego strona zamieszkała za granicą, jeżeli nie ustanowiła pełnomocnika zamieszkałego w Polsce, obowiązana jest wskazać pełnomocnika do doręczeń. Ustanowienie pełnomocnika poza tymi dwoma wypadkami ma charakter fakultatywny.

Kto może być pełnomocnikiem?

Nie każdy może być pełnomocnikiem w procesie cywilnym. Ustawodawca wyraźnie określa krąg osób, które mogą w procesie cywilnym wstępować w charakterze pełnomocników procesowych. Listę tych osób można wyprowadzić z art. 87 kpc:

- adwokat

- radca prawny

- w sprawach własności przemysłowy - rzecznik patentowy

Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy może być również pracownik

Art. 87. § 1.  Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.

§ 2.  Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nie posiadającego osobowości prawnej, może być również pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego. Osoba prawna prowadząca, na podstawie odrębnych przepisów, obsługę prawną przedsiębiorcy, osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej może udzielić pełnomocnictwa procesowego - w imieniu podmiotu, którego obsługę prawną prowadzi - adwokatowi lub radcy prawnemu, jeżeli została do tego upoważniona przez ten podmiot.

§ 3.  W sprawach o ustalenie ojcostwa i o roszczenia alimentacyjne pełnomocnikiem może być również przedstawiciel właściwego w sprawach z zakresu pomocy społecznej organu jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacji społecznej, mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie. Minister Sprawiedliwości określa, w drodze rozporządzenia, wykaz tych organizacji społecznych.

§ 4.  W sprawach związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego pełnomocnikiem rolnika może być również przedstawiciel organizacji zrzeszającej rolników indywidualnych, której rolnik jest członkiem.

§ 5.  W sprawach związanych z ochroną praw konsumentów pełnomocnikiem może być przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należy ochrona konsumentów.

§ 6.  W sprawach związanych z ochroną własności przemysłowej pełnomocnikiem twórcy projektu wynalazczego może być również przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należą sprawy popierania własności przemysłowej i udzielania pomocy twórcom projektów wynalazczych.

Istotne jest to, że najczęściej pełnomocnikiem jest adwokat lub radca prawny!

Ten krąg osób został znacznie zredukowany, jeżeli chodzi o postępowanie przed SN - art. 87¹.

Art. 87¹.  § 1. W postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji.

§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz gdy stroną, jej organem, jej przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną, jej organem lub jej przedstawicielem ustawowym jest adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

§ 3. Przepisu § 1 nie stosuje się także wtedy, gdy zastępstwo procesowe Skarbu Państwa jest wykonywane przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa.

Z ilu pełnomocników strona może skorzystać? Nie ma przepisu, który wprowadza jakieś ograniczenie w tej kwestii. Pokrycie kosztów przez drugą stronę obejmuje jednak tylko zwrot kosztów niezbędnych, dotyczących tylko jednego pełnomocnika.

Rodzaje pełnomocnictwa

Wyprowadzamy je z art. 88 kpc.

- pełnomocnictwo procesowe

> ogólne

> do prowadzenia poszczególnych spraw

- do niektórych czynności procesowych

Pełnomocnictwo procesowe obejmuje dokonanie wszystkich łączących się ze sprawą czynności (art. 91).

Często w tych pełnomocnictwach można znaleźć pewne wyłączenia, np. wyłączenie prawa do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia.

To pełnomocnictwo procesowe może być pełnomocnictwem ogólnym albo pełnomocnictwem do prowadzenia poszczególnych spraw. Przykładem pełnomocnictwa ogólnego, jest pełnomocnictwo, którego udziela się radcy prawnemu pracującemu w jakiejś firmie. Może on wtedy reprezentować firmę we wszystkich procesach z udziałem tej firmy.

Pełnomocnictwo procesowe do prowadzenia poszczególnych spraw to pełnomocnictwo do reprezentowania w konkretnej sprawie. Jest to najczęściej spotykane pełnomocnictwo.

Relacje między tymi dwoma rodzajami pełnomocnictwa komplikują się w przypadku niektórych kategorii spraw. Np. w sprawach małżeńskich (art. 426) do reprezentowania strony konieczne jest pełnomocnictwo do prowadzenie tej konkretnej sprawy.

Pełnomocnictwo do dokonania określonej czynności

Określa ono rodzaj czynności, do jakiej umocowujemy pełnomocnika, np. upoważniam do napisania i wniesienia apelacji od wyroku.

Pełnomocnictwa udziela się w zasadzie w formie pisemnej. Przy pierwszej czynności procesowej, której dokonuje pełnomocnik, należy dołączyć to pełnomocnictwo.

Może być udzielone również w formie ustnej, ale tylko na posiedzeniu sądowym przez oświadczenie mocodawcy, które wciąga się do protokołu.

Pełnomocnictwo nie oznacza, że mocodawca jest zwolniony od udziału w sprawie. Sąd może zażądać stawiennictwa mocodawcy.

Co się stanie, jeżeli nastąpi różnica oświadczeń między stroną a pełnomocnikiem? Trzeba przyjmować, że pierwszeństwo mają oświadczenia mocodawcy (art. 93).

Wygaśnięcie pełnomocnictwa

- z chwilą osiągnięcia swego celu

- wypowiedzenie pełnomocnictwa - może go dokonać mocodawca, ale również pełnomocnik. Adwokat lub radca, który wypowiada pełnomocnictwo musi działać za stronę jeszcze przez dwa tygodnie, chyba że mocodawca zwolnił go z tego obowiązku.

- śmierć mocodawcy, bądź pełnomocnika

POWÓDZTWO

Przez wytoczenie powództwa wszczyna się proces cywilny.

Powództwo - żądanie, skierowane do sądu, wydania określonej treści wyroku oparte na przytoczonych okolicznościach faktycznych.

Tę definicję budujemy na podstawie art. 187§1 kpc.

Z tej definicji wynika, że powództwo składa się z dwóch zasadniczych elementów: żądanie i przytoczenie okoliczności faktycznych.

Żądanie - czego domaga się powód wytaczając powództwo?

Trzy rodzaje powództw:

a - o zasądzenie świadczenia

b - o ustalenie istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego lub prawa

c - o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa

ad.a./o zasądzenie świadczenia/

Najbardziej klasyczne powództwo, najczęściej spotykane, można powiedzieć modelowe, gdyż dochodzenie świadczenia było pierwotnym celem postępowania cywilnego. Co w trybie tego powództwa można dochodzić? Będziemy dochodzić zasądzenia określonej kwoty pieniężnej, wydania rzeczy ruchomej, nieruchomości, opróżnienia pomieszczenia, zaniechania pewnych czynności, albo nieprzeszkadzania czynnościom powoda.

ad.b./o ustalenie istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego lub prawa/

Art. 189. Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

np. art. 34 - powództwo o ustalenie istnienia umowy

ad.c./o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa/

To powództwo może mieć na celu: utworzenie stosunku prawnego lub prawa, jego zmianę albo jego zniesienie. Np. Powództwo o zobowiązanie pozwanego do zawarcia umowy przyrzeczonej, powództwo o ustalenie ojcostwa!(mimo, że jest to powództwo o ustalenie ojcostwa); zawarcie umowy w przypadku wyzysku i powództwo o zmianę umowy; powództwo o rozwód. Powództwo o ukształtowanie w zasadzie ma dwojaki charakter. Pozwala ono przede wszystkim na urzeczywistnienie normy prawnej, która nie może być urzeczywistniona w inny sposób niż w postępowaniu cywilnym. Po drugie to powództwo ma na celu urzeczywistnienie pewnej normy prawnej nakazującej złożenie określonego oświadczenia woli, które może być złożone w trybie zwykłym, a gdy to zawodzi to pozwala na wytoczenie powództwa o zobowiązanie do urzeczywistnia tej normy w trybie procesu.

Można powiedzieć, że istnieje jedno powództwo o zasądzenie i jedno powództwo o ustalenie, tzn. za pomocą powództwa o zasądzenie można dochodzić każdego roszczenia. To samo jest, jeżeli chodzi o powództwo o ustalenie. Mamy jedno powództwo, a w jego ramach możemy dochodzić każdego stosunku prawnego, czy prawa. Natomiast powództwo o ukształtowanie jest dopuszczalne tylko tam, gdzie ustawa dopuszcza to powództwo.

Przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie

Te okoliczności faktyczne powód zawsze formułuje w postaci pewnych twierdzeń. Te okoliczności znajdują się w uzasadnieniu. Celem postępowania dowodowego w tej sprawie będzie wykazanie, że te twierdzenia powoda są prawdziwe. W pozwie przytoczenie tych okoliczności uzasadniających żądanie powoda stanowi ciężar procesowy, tzw. ciężar przytoczenia (onus profenendi). Różnica między ciężarem procesowym a obowiązkiem jest taka, że obowiązek można wymusić, ciężaru się nie wymusi.

Forma wytoczenia

Może być wytoczone:

1.) w formie pisemnej

2.) w formie ustnej

3.) na elektronicznym nośniku informatycznym

ad.1.

Zasada!!! Jest to wtedy POZEW-pismo procesowe obejmujące swoją osnową treść powództwa.

Może być wytoczone w formie zwykłego pisma procesowego, a wyjątkowo na urzędowym formularzu.

Pozew powinien czynić zadość wymogom pisma procesowego (art.126)

Art. 126. § 1. Każde pismo procesowe powinno zawierać:

  1)   oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;

  2)   oznaczenie rodzaju pisma;

  3)   osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;

  4)   podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;

  5)   wymienienie załączników.

§ 2.  Gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu sporu, pisma zaś dalsze - sygnaturę akt.

§ 3. Do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który przedtem nie złożył pełnomocnictwa.

§ 4. Za stronę, która nie może się podpisać, podpisuje pismo osoba przez nią upoważniona, z wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała.

a ponadto zawierać wszystkie elementy pozwu(art.187)-żądanie i przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu - są to obligatoryjne elementy pozwu; jeśli któregoś nie będzie, zajdzie brak formalny i sędzia wezwie do uzupełnienia w trybie art. 130 kpc.

Są też elementy fakultatywne - art.187§2.

WYTOCZENIE POWODZTWA NA URZEDOWYM FORMULARZU

Dotyczą głównie postępowania uproszczonego - art.505² oraz art. 130¹

Art. 130¹

§ 1¹.  ⁽¹⁰⁵⁾ Jeżeli pismo procesowe, które powinno być wniesione na urzędowym formularzu, nie zostało wniesione na takim formularzu lub nie może otrzymać prawidłowego biegu na skutek niezachowania innych warunków formalnych, przewodniczący wzywa stronę do jego poprawienia lub uzupełnienia w terminie tygodniowym, przesyłając złożone pismo. Wezwanie powinno wskazywać wszystkie braki pisma oraz zawierać pouczenie o treści § 2.

§ 2.  ⁽¹⁰⁶⁾ W razie bezskutecznego upływu terminu lub ponownego złożenia pisma dotkniętego brakami przewodniczący zarządza zwrot pisma. Sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty oraz sprzeciw od nakazu zapłaty sąd odrzuca.

ad.2/w formie ustnej/

art.466-sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych

ad.3/na elektronicznym nośniku informatycznym/

Jeżeli przepis szczególny tak stanowi - a na razie takiego nie ma!

wykład 13 14.01.2008r.

Skutki wniesienia powództwa:

1. procesowe

2. materialno-prawne

ad.1.

- wszczęcie postępowania

- wytoczenie powództwa przed sądem właściwym dla pozwanego powoduje, że ten sąd będzie właściwy, mimo że pozwany w trakcie procesu zmienił miejsce zamieszkania. (utrwalenie właściwości sądu)

- utrwalenie jurysdykcji krajowej - jeżeli sąd polski jest właściwy do rozpoznania sprawy, to nawet jeśli w toku postępowania podstawy jurysdykcji odpadną to sąd polski pozostaje sądem właściwym.

ad.2./skutki materialno-prawne/

- przerwa biegu terminów dawności prawa cywilnego (art. 123 kc)

- możliwość stosowania anatocyzmu (art. 482§1 kc)

- możność liczenia odsetek od darowanej sumy pieniężnej (art. 891 kc)

- istnieje możliwość przejścia na spadkobierców pewnych praw o charakterze osobistym, np. roszczenie o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę

- następuje rozpoczęcie biegu przedawnienia roszczeń przysługujących przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom

- petryfikacja roszczeń alimentacyjnych (jeżeli w ciągu trzech ostatnich lat przed wytoczenie powództwa o alimenty dłużnik alimentacyjny zrzekł się prawa majątkowego, zamienił wynagrodzenia na mniej zyskowne itp. nie bierze się tych okoliczności pod uwagę)

- jeżeli jeden z małżonków zmarł w trakcie procesu o unieważnienie małżeństwa w trakcie procesu możliwość unieważnienia małżeństwa pozostaje aktualna; podobnie możliwość rozwiązania przysposobienia w przypadku śmierci przysposobionego w trakcie procesu

To wyliczenie nie ma charakteru pełnego.

Przyjmujemy, że wszczęcie postępowania następuje przez wytoczenie powództwa, ale można w literaturze znaleźć stwierdzenia mówiące, że postępowanie jest wszczynane w momencie doręczenia odpisu pozwu pozwanemu.

Przez lata uważano, że nie ma innej możliwość wszczęcia procesu niż przez wytoczenie powództwa. Jednak taką możliwość przewidują przepisy kpc w postępowaniu nieprocesowym (halo, o co chodzi? Chyba „wszczęcia postępowania”?).

W ostatnich latach w ustawodawstwie pojawiły się inne sposoby wszczęcia procesu niż przez wytoczenie powództwa.

1 - przez złożenie wniosku zastępującego pozew

2 - przez wniesienie do sądu odwołania od decyzji administracyjnej

3 - przez wniesienie do sądu szczególnego rodzaju zażalenia lub sprzeciwu

ad.1.

W sprawach z zakresu prawa pracy wniosek pracownika o polubowne załatwienie sprawy przed komisją pojednawczą może być przekazany do sądu w przypadku, gdy przed komisją pojednawczą nie dojdzie do zawarcia ugody

ad.2.

Mamy tu do czynienia z odwołaniem od decyzji zakładu ubezpieczeń, od decyzji prezesa urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Komunikacji Elektronicznej, Regulacji Energetyki, Transportu Kolejowego

ad.3.

Chodzi o zażalenia lub sprzeciwy od postanowień wyżej wymienionych prezesów.

Te rozwiązania są powszechnie krytykowane i zapewne w najbliższej przyszłości przepisy zostaną uchylone.

Dalsze postępowanie wywołane wytoczeniem powództwa

Jak dalej biegnie postępowanie?

Po wniesieniu pozwu do sądu pozew jest badany przez przewodniczącego pod względem zachowania przez niego warunków formalnych. Przewodniczący bada, czy ten pozew odpowiada warunkom pisma procesowego z art. 126 oraz czy odpowiada warunkom opisanym w art. 187, czyli właściwych dla pozwu. Jeżeli pozew charakteryzuje się pewnymi brakami, uchybieniami formalnymi, które powodują, że nie można nadać sprawie dalszego biegu przewodniczący wzywa stronę pod rygorem zwrócenia pisma, do uzupełnienia lub poprawienia pisma. Przy czym to wezwanie może dotyczyć takich uchybień formalnych, które powodują, że sprawie nie można nadać dalszego biegu. Termin do poprawienia lub uzupełnienia pisma jest tygodniowy. W tym wezwaniu trzeba podać, na czym polega uchybienie i jak należy je uzupełnić i zastrzec rygor. Jeżeli pismo powinno być wniesione na urzędowym formularzu, a nie zostało na nim wniesione to przewodniczący wzywa do poprawienia tego w terminie tygodniowym. Jeżeli termin upłynie bezskutecznie, to przewodniczący albo referendarz sądowy zarządzi zwrot pozwu.

Pozew, który został zwrócony zarządzeniem przewodniczącego lub referendarza sądowego nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa, a więc zwrot pozwu powoduje, że wszystkie skutki procesowe, materialno-prawne upadają. Jeżeli natomiast pismo zostanie uzupełnione to wywołuje ono swoje skutki z chwilą jego wniesienia. Na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pozwu przysługuje zażalenie (jest ono wymienione w art. 394).

Zwrot pozwu, odrzucenie pozwu, oddalenie pozwu

Zwrot pozwu następuje z powodu pewnych przeszkód o charakterze formalnym. Zwrotu pozwu dokonuje przewodniczący albo referendarz sądowy mocą zarządzenia. Po zbadaniu pozwu pod względem formalny powinno w zasadzie w drugiej kolejności nastąpić zbadanie wytoczonego powództwa pod względem jego dopuszczalności. Chodzi tu o kwestię możności przyjęcia powództwa przez sąd celem jego rozpoznania. Jeżeli sąd stwierdzi, że nie może tej sprawy przyjąć do rozpoznania (istnieją przeszkody natury procesowej), to wówczas sąd odrzuci powództwo (gdyż odrzuca się żądanie! ale można mówić „odrzucenie pozwu”). To odrzucenie pozwu może nastąpić w wypadkach ściśle określonych w ustawie (art. 199, 1099, 1165, 1124). Podstawowym przepisem regulującym kwestię odrzucenia pozwu jest art. 199. Odrzucenie pozwu następuje z powodu:

- niedopuszczalności drogi sądowej

- zawisłości sporu

- powagi rzeczy osądzonej

- braku zdolności sądowej powoda lub pozwanego

- niewłaściwość sądu

- braku jurysdykcji krajowej

- zapisu na sąd polubowny

- niezłożenia przez powoda cudzoziemca kaucji aktorycznej na zabezpieczenie kosztów procesu

Odrzucenia pozwu dokonuje sąd! Sąd wydaje postanowienie o odrzuceniu pozwu. Kwestia dopuszczalności procesu nie musi pojawić się na już na początku. Sąd może coś przeoczyć albo zwyczajnie dowie się o tym dopiero na rozprawie, np. okaże się, że sprawa została wytoczona już w innym sądzie.

ODRZUCENIE POWODZTWA to wyraz niemożności rozpoznania powództwa. np. gdy powód żąda obniżenia podatku naliczonego przez US(sprawa administracyjna, a nie cywilna)-brak dopuszczalności drogi sądowej.

Odrzucenia dokonuje SĄD mocą postanowienia w składzie 1-osobowym.

Jeśli chodzi o niezłożenie kaucji, zapis na sąd polubowny, brak jurysdykcji krajowej (jeśli wynika to z umowy o jurysdykcje państwa obcego), odrzucenie następuje za ZARZUT pozwanego złożony i należycie uzasadniony przed wdanie się w spór co do istoty sprawy.

W jakim zakresie sąd bada te przyczyny z urzędu a w jakim na wniosek? Z urzędu w każdym stanie sprawy bierze pod uwagę tylko wtedy te przyczyny pod uwagę, jeżeli przepis szczególny nie przewiduje brania tej przeszkody pod uwagę tylko na zarzut pozwanego.

Postanowienie sądu o odrzuceniu pozwu jest zawsze postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie i podlega zaskarżeniu do sądu II instancji.

Kwestia dopuszczalności powództwa wiąże się z kwestią przesłanek procesowych - okoliczności, od których istnienia ( przesłanki pozytywne) lub nieistnienia ( przesłanki negatywne) zależy dopuszczalność powództwa.

Jeżeli zajdzie brak pozytywnej przesłanki sądowej lub będzie istnieć przesłanka negatywnej, to jest to przeszkoda procesowa do przyjęcia powództwa. Te przeszkody procesowe mogą mieć charakter bezwzględny (brane przez sąd pod rozwagę z urzędu), albo względny (na zarzut pozwanego).

Następuje doręczenie odpisu pozwu pozwanemu.

wykład 14 21.01.2008r.

Jeżeli miejsce pobytu pozwanego nie jest znane, doręczenie pozwu może nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego przez przewodniczącego sądu orzekającego. Pozew wniesiony przez prokuratora albo inny podmiot, do udziału którego w procesie stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze, ulega doręczeniu także osobie, na rzecz której zostało wytoczone powództwo.

Doręczenia odpisu pozwu dokonuje sąd.

Art. 131. § 1.  Sąd dokonywa doręczeń przez pocztę, komornika, woźnych, a także przez sądową służbę doręczeniową.

Skutki doręczenia odpisu pozwu pozwanemu:

a) materialno-prawne

b) procesowe

ad.a.

1.Przede wszystkim chodzi tu o skutki oświadczeń woli złożonych pozwanemu przez powoda w powództwie.. Oświadczenia sformułowane przez powoda w powództwie pod adresem pozwanego zostają złożone temu ostatniemu z chwilą doręczenia mu pozwu.

Najczęściej jest to wezwanie do spełnienia świadczenia z zobowiązania bezterminowego. Wierzyciel nie musi przed wytoczeniem powództwa wzywać do spełnienia świadczenia (wyjątek stanowi tu art. 479¹² dotyczący spraw gospodarczych).Od chwili złożenia tego świadczenia datuje się na ogół wymagalność świadczenia. Jeżeli pozwany nie spełni świadczenia niezwłocznie po doręczeniu mu pozwu, popadnie w zwłokę

2. Innego rodzaju oświadczeniami woli, które mogą być złożone przez powoda pozwanemu w powództwie, może być np. uprzedzenie lokatora będącego w zwłoce z zapłatą czynszu lub innych opłat za używanie lokalu co najmniej za trzy pełne okresy płatności o zamiarze wypowiedzenia stosunku prawnego i wyznaczenie dodatkowego, miesięcznego terminu do zapłaty zaległych i bieżących należności; odstąpienie od umowy; uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli.

ad.b.

1.utrwalenie jurysdykcji krajowej

- z momentem wytoczenia powództwa (zasada)

- z momentem doręczenia odpisu pozwu pozwanemu, jeżeli jurysdykcja krajowa zależy od miejsca zamieszkania i siedziby pozwanego

2.powstanie zawisłości sporu (lis pendens)

- nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie. Powództwo o to samo roszczenie powinno ulec odrzuceniu (najczęściej na zarzut pozwanego). Jeżeli, mimo to, postępowanie zostanie przeprowadzone to zachodzi nieważność postępowania, co jest podstawą apelacji, bądź skargi kasacyjnej.

- pozwany może wytoczyć przeciw powodowi powództwo wzajemne

- zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej

3.niedopuszczalność niektórych czynności procesowych - wygasa możność sprawdzenia wartości przedmiotu sporu z urzędu (art. 25§2)

4. nie można wytoczyć przeciwko pozwanemu powództwa cywilnego (adhezyjnego) w postępowaniu karnym ani zasądzić w tym postępowaniu odszkodowania z urzędu

Przedmiot procesu cywilnego

Przedmiotem procesu cywilnego jest roszczenie

Czym jest roszczenie?

Poglądy na przedmiot procesu przeszły trzy etapy:

1.materialno-prawne

2.o ochronę sądową

3.roszczenie procesowe

ad.1.

- poddane krytyce procesualistów niemieckich (Rosenberg)

- koncepcja ta może odnosić się w pełni tylko do procesów o zasądzenie świadczenia, gdyż tylko co do tych procesów można przyjmować, iż dotyczą one w każdym wypadku roszczeń materialnoprawnych.

- w procesie dotyczącym roszczenia materialnoprawnego chodzi nie o roszczenie rzeczywiście istniejące, lecz tylko o roszczenie przytoczone w twierdzeniu powoda o jego istnieniu. W wyniku procesu może się okazać, że roszczenie to nie istnieje. W procesie zaś o ustalenie nieistnienaia roszczenia materialnoprawnego z góry zakłada się to nieistnienie.

ad.2.

Krytycznie odnieść się należy także do tej koncepcji, ponieważ odnosić się ona może tylko do wypadków, w których nastąpiło uwzględnienie powództwa. Każdy bowiem proces ma swój przedmiot niezależnie od tego, czy roszczenie to istnieje, czy też nie istnieje w rzeczywistości i czy w związku z tym zapadnie wyrok uwzględniający czy też oddalający powództwo.

ad.3.

- Stworzona przez procesualistykę niemiecką okresu międzywojennego (Rosenberg)

W Polskiej procesualistyce pojawiło się kilka koncepcji:

- wg Waligórskiego roszczeniem procesowym jest twierdzenie o prawnie oznaczonej treści przedstawione sądowi celem udzielenia mu ochrony prawnej.

- wg Trammera roszczenie procesowe, zwane przez niego formalnym, jest to objęte twierdzeniem powoda roszczenie materialnoprawne rozumiane jako każdy interes prawnomaterialny mogący być przedmiotem ochrony sądowej udzielonej w drodze procesu cywilnego.

- wg Siedleckiego roszczenie procesowe jest żądaniem powoda zindywidualizowanym przytoczonymi okolicznościami faktycznymi.

Za profesorem Marciniakiem roszczenie procesowe (przynajmniej na potrzeby egzaminu) należy rozumieć jako twierdzenie powoda o istnieniu albo nieistnieniu normy indywidualno-konkretnej i jako takie jest ono przedmiotem procesu

Kumulacja roszczeń

Zazwyczaj mamy do czynienia z klasycznym pozwem, czyli jeden powód przeciwko jednemu pozwanemu o jedno roszczenie.

Kumulacja roszczeń może mieć:

- charakter podmiotowy - pokrywa się ze współuczestnictwem formalnym

- charakter przedmiotowy - kilka roszczeń

każde z nich nadaje się do dochodzenia w odrębnym procesie

względy ekonomiki procesowej

aspekty negatywne:

• prowadzi do przeciążenia postępowania

Kumulacja roszczeń może nastąpić jednak tylko pod pewnymi warunkami

Art. 191. Powód może dochodzić jednym pozwem kilku roszczeń przeciwko temu samemu pozwanemu, jeżeli nadają się one do tego samego trybu postępowania oraz jeżeli sąd jest właściwy ze względu na ogólną wartość roszczeń, a ponadto - gdy roszczenia są różnego rodzaju - o tyle tylko, o ile dla któregokolwiek z tych roszczeń nie jest przewidziane postępowanie odrębne ani też nie zachodzi niewłaściwość sądu według przepisów o właściwości bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Należy jednak pamiętać, że w postępowaniu uproszczonym jednym pozwem można dochodzić tylko jednego roszczenia.

Co się dzieje, gdy powód dokonał niedopuszczalnej kumulacji?

Sąd powinien rozdzielić roszczenia i rozpoznać. Jeżeli z jednego roszczenia jest niewłaściwy to przesyła sądowi właściwemu.

Kumulacja roszczeń może mieć

- charakter pierwotny - kumulacja roszczeń w pozwie

- charakter następczy - w trakcie procesu dodano nowe roszczenie

W przypadku kumulacji roszczeń możliwe jest wydanie wyroku częściowego (co do jednego z roszczeń), co do pozostałych roszczeń - wyrok końcowy (wydany później). W procesie możliwych jest kilka wyroków częściowych.

Należy rozróżnić kumulację roszczeń od połączenia kilku spraw, o którym stanowi art. 219:

Art. 219. Sąd może zarządzić połączenie kilku oddzielnych spraw toczących się przed nim w celu ich łącznego rozpoznania lub także rozstrzygnięcia, jeżeli są one ze sobą w związku lub mogły być objęte jednym pozwem.

Częściowe dochodzenie świadczeń

Częściowe dochodzenie świadczenia, niewłaściwie określane w piśmiennictwie jako rozdrabnianie roszczeń, polega na dochodzeniu w powództwie jedynie części należnego powodowi od pozwanego świadczenia bez utraty możności dochodzenia dalszej części świadczenia w innym powództwie. Zarówno bowiem granice zawisłości sporu, jak i granice powagi rzeczy osądzonej określone są dochodzoną częścią świadczenia, wobec czego nie mogą stanowić przeszkody do wytoczenia powództwa o inną część. W razie jednak wytoczenia powództwa zawierającego twierdzenia, że dotyczy ono dalszej części świadczenia, które częściowo jest dochodzone albo zostało prawomocnie zasądzone w innym procesie, sąd powinien ustalić, że w istocie wspomniany proces dotyczy (dotyczył) innej części dochodzonego w obecnym powództwie świadczenia. W przeciwnym razie powództwo to podlega odrzuceniu.

Możność częściowego dochodzenia świadczenia wynika z prawa cywilnego, które normuje podzielność świadczenia i zezwala, w braku odmiennej umowy, na jego częściowe spełnienie, a tym samym na jego częściowe dochodzenie.

W postępowaniu uproszczonym częściowe dochodzenie świadczenia jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy postępowanie to byłoby właściwe la całego roszczenia wynikającego z faktów przytoczonym przez powoda. W przeciwnym wypadku sprawa rozpoznawana jest we właściwym dla niej postępowaniu.

Art. 505³. § 3. Jeżeli powód dochodzi części roszczenia, sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu przewidzianym w niniejszym rozdziale tylko wtedy, gdy postępowanie to byłoby właściwe dla całego roszczenia wynikającego z faktów przytoczonych przez powoda. W przeciwnym wypadku sprawa rozpoznawana jest z pominięciem przepisów niniejszego rozdziału.

Częściowe dochodzenie świadczeń dotyczy tylko pieniędzy i rzeczy oznaczonych co do gat.

wykład 15 18.02.2008r.

Ustosunkowanie się pozwanego do powództwa.

Pozwany może podejmować różne czynności, które zmierzają do tego, aby wytoczone powództwo nie spotkało się z uznaniem sądu. Te czynności obronne pozwanego mają bardzo różnorodny charakter. Można je w pewien sposób usystematyzować. Mówimy o pewnych teoretycznych sposobach ustosunkowania się do powództwa.

Pozwany może

1. - podjąć obronę przeciwko powództwu

2. - uznać powództwo

3. - zachować się biernie

ad.1.

Pozwany może podnieść zarzuty i po drugie zaprzeczyć twierdzeniom powoda uzasadniającym żądanie.

Co to są zarzuty?

Zarzut określany jako pewne twierdzenie pozwanego o istnieniu pewnej okoliczności faktycznej niesprzeczne z twierdzeniem powoda, uzasadniające jednak skutek skierowany przeciwko powództwu.

W tym wypadku pozwany nie mówi, że powodowi nie należy się świadczenie/nie ma okoliczności uzasadniających rozwiązanie małżeństwa, ale uzasadnia pewien skutek, zazwyczaj odrzucenie pozwu, np. przedawnienie się roszczenia.

Zarzuty podnoszone przez pozwanego dzielimy na dwie grupy:

1. procesowe - często określa się mianem zarzutów formalnych. Nie dotyczą one formy podjętych czynności procesowych, ale wskazują na pewne przeszkody natury procesowej. Mogą one mieć charakter zarzutów wskazujących na to, że zaszły pewne nieprawidłowości we wszczęciu procesu. Takim zarzutem będzie np. zarzut dotyczący zdolności procesowej pozwanego. Jeżeli okaże się on prawidłowy to następuje zwrot pozwu (?). Druga grupa, to zarzuty, które powodują odrzucenie powództwa, np. niedopuszczalność drogi sądowej, zarzut powagi rzeczy osądzonej, zarzut zawisłości sporu. Trzecią grupę tworzą inne zarzuty, które wywołują różne skutki procesowe, np. pozwany podnosi zarzut niewłaściwości sądu (nastąpi przekazanie pozwu do sądu właściwego), zarzut niewłaściwego określenia wartości przedmiotu sporu (skutkiem będzie zbadanie przez sąd wartości przedmiotu sporu. Jeśli okaże się, że wartość ta jest znacznie większa to będzie trzeba wezwać powoda do uiszczenia brakującej kwoty opłaty sądowej, a może również nastąpić przekazanie sprawy sądowi okręgowemu).
   Zarzuty procesowe mogą być zgłaszane tylko do określonej chwili, np. zarzut niewłaściwego określenia przez powoda wartości przedmiotu sporu może być zgłoszony przez pozwanego przed wdaniem się w spór, co do istoty sprawy, podobnie zarzut niewłaściwości sądu, która mogłaby być usunięta w drodze umowy stron, zarzut istnienia zapisu na sąd polubowny i zarzut istnienia umowy o jurysdykcji państwa obcego. Inne zarzuty procesowe mogą być zgłaszane aż do zakończenia procesu. Po wniesieniu zarzutu sąd może ograniczyć rozprawę tylko, co do zarzutu i nie rozpoznawać sprawy pod względem merytorycznym. Jeżeli sąd uwzględni zarzut dalsze postępowanie już się nie toczy. Sąd nie bada sprawy pod względem merytorycznym. Jeśli zarzut jest zarzutem nietrafnym, to zachowanie sądu może być różne, w zależności od rodzaju zarzutu. Oddalając zarzuty procesowe, których uwzględnienie uzasadniałoby odrzucenie pozwu, sąd wyda oddzielne postanowienie i może wstrzymać dalsze rozpoznanie sprawy, aż do uprawomocnienia się tego postanowienia.
   Jeżeli chodzi o inne zarzuty, np. niewłaściwość sądu, to jeżeli sąd stwierdza, że te zarzuty są bezpodstawne to sąd oddala te zarzuty i o oddaleniu tych zarzutów sąd umieszcza odpowiednio w uzasadnieniu orzeczenia. (art. 222). Jeżeli pozwany podnosi te zarzuty procesowe, a sąd uznaje, że trzeba przystępować do rozpoznania sprawy pod względem merytorycznym, pozwany nie może odmówić wdania się w spór co do istoty sprawy (art. 221).

2. merytoryczne - Nawiązując do tej definicji, którą prof. podał na początku, to zarzuty merytoryczne również mają taki charakter. Są to zarzuty, których uwzględnienie uzasadnia oddalenie powództwa. Przykładem tego rodzaju zarzutów może być zarzut wykonania zobowiązania, wskazujący na nieistnienie już normy indywidualno-konkretnej przytoczonej przez powoda w jego roszczeniu, zarzut przedawnienia, zarzut zrzeczenia się roszczenia w procesie, który się toczył uprzednio. Pozwany ustosunkowuje się do twierdzenia powoda, ale jego zarzuty nie są sprzeczne z tym, co twierdzi powód, ale ich uwzględnienie powoduje oddalenie powództwa. Np. Wierzyciel wytacza powództwo o zapłatę wynagrodzenia z umowy o dzieło. Pozwany podnosi zarzut przedawnienia roszczenia. Te zarzuty mogą być innego rodzaju. Pozwany może w tym procesie wytoczyć zarzut potrącenia. Zarzuty te nie odnoszą się do twierdzeń powoda, nie są z nimi sprzeczne. Uwzględnienie zarzutu merytorycznego powoduje oddalenie powództwa. Jeżeli zarzut merytoryczny okaże się nieprawdziwy to sąd wydaje wyrok uwzględniający powództwo, ale w uzasadnieniu tego wyroku będzie musiał ustosunkować się do zgłoszonego zarzutu.

Zaprzeczenie jest to oświadczenie pozwanego sprzeczne z twierdzeniem powoda o istnieniu określonej okoliczności faktycznej, najczęściej chodzi o okoliczność faktyczną uzasadniającą roszczenie. Np. „nie zawierałem umowy o dzieło”, „zawierałem umowę, ale zapłaciłem wynagrodzenie”. Może to być zwykła negacja, albo może to być negacja innego rodzaju, np. „zapłaciłem wynagrodzenie w części”.

Powód przeciwko tym zaprzeczeniom, zarzutom może bronić się kontrzarzutem/repliką. Np. powód wytacza powództwo o wynagrodzenie z tytułu umowy o dzieło, pozwany powołuje się na zarzut przedawnienia. Powód może zgłosić replikę - „ termin przedawnienia powinien nastąpić 10 lutego, ale w styczniu wezwałem pozwanego do zapłaty świadczenia i uznał on roszczenie”.

ad.2./ pozwany może uznać powództwo/

Uznanie powództwa jest to oświadczenie pozwanego, że powództwo jest uzasadnione.

Wywołuje ono skutki procesowe i pewne skutki materialno-prawne.

Czy sąd jest związany uznaniem powództwa?

Art. 213 stanowi, iż sąd jest związany uznaniem powództwa. Jednakże dyspozycyjność pozwanego, co do uznania powództwa doznaje pewnych ograniczeń. Sąd nie będzie związany, jeżeli uznanie jest sprzeczne z prawem, z.w.s. lub zmierza do obejścia prawa. Zatem to uznanie podlega ocenie sądu. Przykładem takich spraw może być np. sprawa o alimenty; zazwyczaj w takich sprawach pozwany nie broni się przed takim powództwem. Jeżeli sąd nie kwestionuje tego uznania to wówczas wydaje wyrok na podstawie twierdzenia powoda i uznania pozwanego, nie prowadzi postępowania dowodowego, tzw. wyrok z uznania. Natomiast wszędzie tam, gdzie sąd ma wątpliwości, co do uznania, to wówczas mimo uznania powództwa sąd będzie prowadził postępowanie dowodowe. Szczególne wypadki tego postępowania przewidziane są w różnych kategoriach spraw.

Art. 431. W sprawach przewidzianych w rozdziale niniejszym nie można oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych. W sprawach tych nie stosuje się art. 339 § 2.

Drugi skutek uznania powództwa dotyczy możliwości przyznania pozwanemu zwrotu kosztów postępowania mimo uznania powództwa. Wiąże się to z postanowienia art. 101.

Art. 101. Zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu.

Jak rozumieć sformułowanie „nie dał powodu do wytoczenia powództwa”?

Np. wierzyciel nie wzywa dłużnika do spełnienia świadczenia bezterminowego, tylko od razu wytacza powództwa. Pozwany uznaje powództwo. Pozwany nie dał żadnego powodu do wytoczenia powództwa.

Trzecim skutkiem procesowym uznania powództwa jest nadanie wyrokowi opartemu na uznaniu rygoru natychmiastowej wykonalności. Art. 333 §1 pkt.2

Ten rygor stanowi jeden z punktów sentencji wyroku.

Uznanie powództwa będzie wywoływać skutki właściwe dla prawa materialnego.

Po pierwsze uznanie powództwa będziemy traktować jako uznanie niewłaściwe roszczenia materialno-prawnego (np. kwestia przedawnienia).

Po drugie uznanie powództwa z roszczenia, które jest przedawnione oznacza, że zrzeka się on z korzystania z zarzutu przedawnienia.

Po trzecie, jeśli roszczenie jest jeszcze niewymagalne to uznanie powództwa powoduje, że roszczenie staje się natychmiast wymagalne.

Jeżeli w procesie rozwodowym pozwany uznaje powództwo, to oznacza, że wyraża on zgodę na rozwód.

ad.3./pozwany może zachować się biernie/

Pozwany nie reaguje na powództwo. To bierne zachowanie się pozwanego może wywołać dwojakiego rodzaju skutki. Po pierwsze może to spowodować zawieszenie postępowania, ale tylko pod warunkiem, że na rozprawę nie stawi się również powód. Jeżeli powód się stawi, żadnego zawieszenia nie będzie.

Gdy powód nie reaguje na powództwo następuje skutek w postaci wydania wyroku zaocznego art. 439. W takim wypadku przyjmuje się za prawdziwe twierdzenia powoda o okolicznościach przytoczonych w pozwie, chyba że budzą one wątpliwości, albo mają one na celu obejście prawa.

Przeciwko wyrokowi zaocznemu pozwanemu przysługuje sprzeciw. Różnica między apelacją a sprzeciwem polega na tym, że apelację wnosi się w terminie 2 tyg, sprzeciw - 1 tyg.

wykład 16 25.02.2008r.

Powództwo wzajemne

Art. 192. Z chwilą doręczenia pozwu:

  1)   nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie;

  2)   pozwany może wytoczyć przeciw powodowi powództwo wzajemne;

  3)    zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

Powództwo wzajemne jest to powództwo wytoczone przez pozwanego przeciwko powodowi w tym samym procesie.

Problematykę powództwa wzajemnego reguluje w zasadzie art. 204.

Art. 204. § 1. Powództwo wzajemne jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Powództwo wzajemne można wytoczyć bądź w odpowiedzi na pozew, bądź oddzielnie, nie później jednak niż na pierwszej rozprawie, albo w sprzeciwie od wyroku zaocznego.

§ 2.  Pozew wzajemny wnosi się do sądu pozwu głównego. Jeżeli jednak pozew wzajemny podlega rozpoznaniu przez sąd okręgowy, a sprawa wszczęta była w sądzie rejonowym, sąd ten przekazuje całą sprawę sądowi właściwemu do rozpoznania powództwa wzajemnego.

§ 3. Przepisy dotyczące pozwu stosuje się odpowiednio do pozwu wzajemnego.

Z tej regulacji wynika, że powództwo wzajemne jest dopuszczalne w dwóch wypadkach:

1.jeżeli roszczenie wzajemne pozwanego pozostaje w związku z roszczeniem powoda

2.jeżeli nadaje się do potrącenia z roszczeniem powoda przeciwko pozwanemu

Między roszczeniami musi istnieć jakiś związek. Jeżeli mówimy o roszczeniu wzajemnym to pojęcia „wzajemne” nie należy łączyć z umowami wzajemnymi!

ad.1.

Przyjmujemy, że ten związek między dwoma roszczeniami może mieć charakter prawny (np. roszczenia wypływają z tego samego stosunku prawnego), ale może to być też związek czysto faktyczny.

ad.2.

Mamy na uwadze roszczenia, które nadają się do potrącenia w świetle przesłanek zawartych w kc.

Dopuszczenie roszczenia wzajemnego jest pozytywnym rozwiązaniem. Jest to instytucja, która pozwala w jednym procesie załatwić całość spraw łączących strony danego stosunku prawnego. Ma ona oczywiście również swoje wady. Łatwiej jest rozpoznać jedną sprawę, niż w jednym procesie rozpoznać dwie sprawy. Ustawodawca sformułował przesłanki dopuszczalności tego powództwa, ale w pewnych sprawach wykluczył dopuszczalność tego powództwa:

- o rozwód i separację

- o ustalenie ojcostwa

- o naruszenie posiadania

- w postępowaniu nakazowym

- w postępowaniu uproszczonym w ograniczonym zakresie (powództwo wzajemne dopuszczalne jest tylko, co do roszczeń załatwianych w trybie postępowania uproszczonego)

Każde powództwo wzajemne musi oczywiście spełniać pozostałe przesłanki dopuszczalności właściwe dla każdego innego powództwa.

Kiedy to powództwo może być wytoczone?

Z art. 192 wynika, że powództwo wzajemne może być wytoczone od chwili doręczenia pozwu pozwanemu. Powództwo można wytoczyć bądź w odpowiedzi na pozew, bądź oddzielnie. To powództwo wzajemne może być wytoczone nie później niż na pierwszej rozprawie, albo w sprzeciwie od wyroku zaocznego.

Z postanowień art. 204 wynika, że powództwo wzajemne powinno być wytoczone przed sądem powództwa głównego. Jeżeli jednak pozew wzajemny podlega rozpoznaniu przez sąd okręgowy, a sprawa została wszczęta przed sądem rejonowym, sąd rejonowy przekazuje całą sprawę do sądu okręgowego.

Jeżeli powództwo wzajemne nie spełnia tych warunków dopuszczalności powództwa wzajemnego, sąd nie może tego powództwa wzajemnego odrzucić, lecz powinien je potraktować jako zwykły oddzielny pozew.

Jeżeli mamy do czynienia z powództwem głównym i wzajemnym, to sąd rozpoznaje te sprawy jednym wyrokiem. Może się zdarzyć, że te dwa roszczenia nie są jednakowe, ze względu na stopień ich skomplikowania. Może się zdarzyć, że jedno z tych roszczeń jest łatwe, a drugie jest na tyle skomplikowane, że trzeba prowadzić długie postępowanie dowodowe. Sąd może w takim wypadku wydać wyrok częściowy, co do powództwa głównego albo co do powództwa wzajemnego. Ta możliwość wydania wyroku częściowego wynika z postanowień art. 417.

Podstawą powództwa wzajemnego jest między innymi możliwość potrącenia roszczeń, w związku z tym powstaje kwestia dotycząca racjonalnego zachowania się stron procesu, dotycząca tego, że strony mogą ustosunkować się do pozwu zarzutem potrącenia. Jak tutaj postępować? Który ze sposobów/zachowań pozwany ma wybrać? Wszystko zależy od indywidualnych potrzeb pozwanego. Trzeba mieć jednak na uwadze, że jeżeli roszczenie pozwanego jest mniejsze od roszczenia powoda, to racjonalne jest posunięcie polegające na podniesieniu zarzutu potrącenia (od zarzutu nie wnosi się opłaty). Sąd stwierdza, że roszczenie powoda jest uzasadnione w pełni, roszczenie pozwanego jest uzasadnione w pełni i w wyroku zasądzi od pozwanego na rzecz powoda kwotę. Pozwany może wytoczyć powództwo wzajemne. W takim układzie wyrok sądu nie będzie uwzględniał od razu potrącenia, tylko pierwotne sumy.

Natomiast w sytuacji odwrotnej, gdy pozwany zgłosi zarzut potrącenia, który powoduje umorzenie jednej z wierzytelności, sąd wydaje wyrok oddalający powództwo. W takim wypadku pozwany obronił się, ale pozwany w takim wypadku pozostaje jeszcze z wierzytelnością w wysokości różnicy między wierzytelnościami. Jeżeli wytoczy powództwo wzajemne, sąd zasądzi całą kwotę.

Tam, gdzie roszczenie wzajemne pozwanego jest wyższe od roszczenia powoda bardziej racjonalne jest powództwo wzajemne, w sytuacji odwrotnej, bardziej racjonalne, bo tańsze, będzie powołanie się na zarzut potrącenia.

Cofnięcie pozwu i zrzeczenie się roszczenia

Ta instytucja wiąże się z obowiązującą w postępowaniu cywilnym odwoływalnością czynności procesowych.

Cofnięcie powództwa/pozwu - oświadczenie powoda o odwołaniu wytoczonego powództwa. To cofnięcie pozwu stanowi rezygnację powoda z prowadzenia procesu, ale nie stoi na przeszkodzie ponownego wytoczenia tego samego powództwa.

Czym innym jest zrzeczenie się roszczenia.

Zrzeczenie się roszczenia jest to oświadczenie powoda o rezygnacji z roszczenia procesowego, które stanowi przedmiot procesu. Tutaj skutek jest poważniejszy. Zrzeczenie się roszczenia powoduje bezprzedmiotowość tego procesu i bezprzedmiotowość każdego następnego procesu o to samo roszczenie. Jeżeli powód zrzeka się roszczenia procesowego, tzn. że proces traci swój przedmiot. Nigdy w przyszłości powód o to roszczenie nie będzie mógł wystąpić. Zrzeczenie się roszczenia w danym procesie nigdy nie może nastąpić samodzielnie, ono zawsze musi być połączone z cofnięciem pozwu. Jeżeli zatem powód zrzeka się roszczenia i cofa powództwo, to w takim wypadku następuje umorzenie postępowania (art. 355§1). Jeżeli powód ponownie wystąpi z tym samym roszczeniem, to takie powództwo zostanie oddalone. To wcześniejsze zrzeczenie się roszczenia będzie stanowiło przesłankę do oddalenia powództwa wyrokiem jako niezasadne. Zrzeczenie się roszczenia odnosi się do znaczenia procesowego. Jest aktualne w każdym procesie, również np. o rozwód itp. Cofnięcie pozwu może nastąpić aż do uprawomocnienia się ostatecznego orzeczenia, w szczególności wyroku, kończącego postępowanie w sprawie, czyli także w drugiej instancji. Należy przyjąć, że jest ono dopuszczalne także w postępowaniu kasacyjnym. Na możność cofnięcia pozwu istotny wpływ ma chwil rozpoczęcia pierwszej rozprawy, tj. chwila zabrania na tej rozprawie głosu przez powoda albo w jego nieobecności przez sędziego sprawozdawcę. Do tej chwili mianowicie powód może cofnąć pozew bez zezwolenia pozwanego. Natomiast po rozpoczęciu pierwszej rozprawy powód może cofnąć pozew albo za zezwoleniem pozwanego, albo z jednoczesnym zrzeczeniem się roszczenia.

Czy to cofnięcie pozwu, mimo że jest odwrotnością wytoczenia powództwa, pozostaje w pełnej dyspozycji powoda, czy podlega kontroli sądowej? Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, jak również zrzeczenie się roszczenia, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub z z.w.s. albo zmierzają do obejścia prawa. W sprawach z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń i spraw gospodarczych są pewne odmienności.

Pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa.

W jakiej formie może nastąpić?

Jeżeli to jest na rozprawie, to cofnięcie pozwu może nastąpić ustnie. Jeżeli natomiast tej czynności dokonuje się poza rozprawą to trzeba to zrobić w formie pisma procesowego.

Zmiana powództwa

W trakcie procesu elementy określające tożsamość powództwa mogą ulec zmianie, np. powód zamiast wydania samochodu domaga się wydania odpowiedniej kwoty. Może to dotyczyć także okoliczności faktycznych uzasadniających roszczenie, a także elementów podmiotowych procesowych, np. do procesu należy wprowadzić małżonka powoda lub pozwanego. Zmiana któregokolwiek z tych elementów oznacza zmianę powództwa. Jeżeli dotyczy elementów przedmiotowych to mówimy, że jest to zmiana powództwa o charakterze przedmiotowym. Natomiast zmiana jednego z elementów podmiotowych określających tożsamość powództwa określamy zmianą powództwa o charakterze podmiotowym

Przedmiotowa zmiana powództwa

Może dotyczyć samego żądania albo okoliczności je uzasadniających. Zmiana żądania może mieć charakter ilościowy. W takiej sytuacji powód może np. zamiast 10000 zł domagać się 15000 zł. Zmiana może mieć też charakter jakościowy, czyli najpierw domaga się wydania samochodu, a potem kwoty stanowiącej jego równowartość. Zmiany tych elementów są dopuszczalne, ale w sposób sformalizowany. Jeżeli spojrzymy na te zmiany przedmiotowe, to pewne ograniczenia będą wynikać z charakteru tych zmian. Jeżeli powód domaga się najpierw 5 tys. zł a potem rozszerza powództwo do 15 tys., to znaczy że mamy nowe, dodatkowe powództwo w wysokości 10 tys. zł. Jeżeli powód zmienia roszczenie z samochodu na pieniądze to powstaje nowe powództwo, zamiast pierwotnego, a nie obok. Można powiedzieć, że powód cofa to poprzednie powództwo i wytacza nowe. W pierwszej sytuacji mamy do czynienia z kumulacją. Jeżeli tak spojrzymy na tę zmianę powództwa, to inaczej spojrzymy na warunki dopuszczalności tej zmiany.

Art. 193. § 1. Zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeżeli nie wpływa na właściwość sądu.

§ 2.  Jeżeli w myśl przepisu poprzedzającego zmiana nie jest dopuszczalna, a powód zmienia powództwo w ten sposób, że występuje z nowym roszczeniem obok pierwotnego, sąd rozpoznaje nowe roszczenie jako sprawę oddzielną, jeżeli jest dla niej rzeczowo i miejscowo właściwy, w przeciwnym zaś razie przekazuje sprawę sądowi właściwemu. Gdy jednak zmiana taka następuje w sądzie rejonowym, należy przekazać całe zmienione powództwo sądowi okręgowemu, który dla zmienionego powództwa jest rzeczowo i miejscowo właściwy.

§ 3. Jeżeli powód występuje z nowym roszczeniem zamiast lub obok roszczenia pierwotnego, skutki przewidziane w artykule poprzedzającym rozpoczynają się z chwilą, w której roszczenie to powód zgłosił na rozprawie w obecności pozwanego, w innych zaś wypadkach - z chwilą doręczenia pozwanemu pisma zawierającego zmianę i odpowiadającego wymaganiom pozwu.

§ 4.  W razie zmiany powództwa art. 126¹ i art. 130² stosuje się odpowiednio.

Warunkiem zmiany jest zachowanie właściwości rzeczowej i miejscowej sądu. Jeżeli zmiana polega na wystąpieniu z nowym roszczeniem zamiast dotychczasowego to muszą być zachowane warunki dopuszczalności cofnięcia pozwu. Tam gdzie jest to roszczenie obok roszczenia pierwotnego interesują nas warunki kumulacji roszczeń.

Kiedy zmiana następuje w sądzie rejonowym tak, że zmiana powoduje zmianę właściwości sądu, to sąd przekazuje sprawę sądowi właściwemu. Zmiana powództwa następuje w zasadzie w postępowaniu zwykłym w sądzie pierwszej instancji. W postępowaniu apelacyjnym można żądać zmiany przedmiotowej jakościowej.

Zmiana taka może być dokonana w formie pisemnej lub ustnie przez oświadczenie powoda złożone na rozprawie.

Z chwilą ustnego oświadczenia na rozprawie w obecności pozwanego lub z chwilą doręczenia pozwanemu pisma zawierającego zmianę następują skutki materialno-prawne, dotyczące zawiśnięcia sporu - art.192 k.p.c.

Art. 192.

Z chwilą doręczenia pozwu:

1) nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie;

2) pozwany może wytoczyć przeciw powodowi powództwo wzajemne;

3) zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

wykład 17 03.03.2008r.

Zmiana podmiotowa powództwa

Obok dotychczasowych pojawiają się nowe podmioty. Istnieje różnica w zależności od tego czy zmiana następuje po stronie powoda czy pozwanego.

Po stronie powodowej - zawiadomienie dodatkowej osoby o procesie i jej przystąpienie do procesu. Przystąpienie zależy od woli osoby zawiadomionej.

Po stronie pozwanej - wezwanie tej osoby przez sąd do wzięcia udziału w procesie. To wezwanie nazywamy DOPOZWANIEM - czyli po prostu dodatkowe pozwanie osoby nie biorącej udziału w procesie!

Dopozwanie należy odróżnić od przypozwania

Przypozwanie to zawiadomienie os.3 o toczącym się procesie, która może występować w procesie w charakterze interwenienta ubocznego.

5 przypadków zmiany podmiotowej powództwa:

1. Klasyczna zmiana powództwa po stronie powodowej.

Art. 196.

§ 1. Jeżeli okaże się, że powództwo zostało wniesione nie przez osobę, która powinna występować w sprawie w charakterze powoda, sąd na wniosek powoda zawiadomi o toczącym się procesie osobę przez niego wskazaną. Osoba ta może w ciągu dwóch tygodni od doręczenia zawiadomienia wstąpić do sprawy w charakterze powoda.

§ 2. Osoba zawiadomiona, która zgłosiła przystąpienie do sprawy w charakterze powoda, może za zgodą obu stron wstąpić na miejsce strony powodowej, która wówczas będzie od udziału w sprawie zwolniona. W razie wyrażenia zgody na zmianę strony powodowej, pozwany może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie dotychczasowych kosztów od osoby, która poprzednio występowała jako powód.

Osoba, która przystępuje do sprawy w charakterze powoda, składa oświadczenie, że będzie występowała obok dotychczasowego powoda. Ale może zgodnie z §2 za zgodą obu stron wstąpić w miejsce powoda i ten jest zwolniony.

2. Zmiana po stronie pozwanej

Art. 194.

§ 1. Jeżeli okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być w sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę do wzięcia udziału w sprawie. Osoba wezwana do udziału w sprawie na wniosek pozwanego może domagać się zwrotu kosztów wyłącznie od pozwanego, jeżeli okaże się, że wniosek był bezzasadny.

§ 2. Osoba wezwana do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego może za zgodą obu stron wstąpić w miejsce pozwanego, który wówczas będzie zwolniony od udziału w sprawie. W razie wyrażenia zgody na zmianę strony pozwanej, pozwany może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów od strony powodowej, niezależnie od późniejszego wyniku sprawy.

§ 1 - dopozwanie, niezależnie od woli pozwanego staje się on stroną w procesie

Art. 194.

§ 3. Jeżeli okaże się, że powództwo o to samo roszczenie może być wytoczone przeciwko innym jeszcze osobom, które nie występują w sprawie w charakterze pozwanych, sąd na wniosek powoda może wezwać te osoby do wzięcia udziału w sprawie.

Gdy po stronie pozwanej występuje 1 podmiot, a z charakteru roszczenia wynika, że powództwo może być wytoczone przeciwko innym osobom.

Art. 195.

§ 1. Jeżeli okaże się, że nie występują w charakterze powodów lub pozwanych

wszystkie osoby, których łączny udział w sprawie jest konieczny, sąd wezwie

stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby niebiorące

udziału w taki sposób, by ich wezwanie lub zawiadomienie było możliwe, a w

razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora.

§ 2. Sąd wezwie osoby nie zapozwane do wzięcia udziału w sprawie w charakterze

pozwanych. Osoby, których udział w sprawie w charakterze powodów jest konieczny,

sąd zawiadomi o toczącym się procesie. Osoby te mogą w ciągu

dwóch tygodni od doręczenia zawiadomienia przystąpić do sprawy w charakterze

powodów.

Gdy po jednej lub drugiej stronie powinni występować współuczestnicy konieczni, a pojawili się tylko niektórzy z nich. Powód powinien oznaczyć osoby niebiorące udziału. Gdy brak po stronie pozwanej - sąd wzywa do wzięcia udziału w sprawie, będą uczestnikami w sprawie, bez względu na to czy przyjdą czy nie.

Gdy po stronie powodowej zawiadomiony współuczestnik konieczny nie przystąpi to następuje skutek w postaci braku legitymacji procesowej.

Wierzyciel, który prowadzi egzekucję z wynagrodzenia za pracę i innych wierzytelności wytacza powództwo przeciwko pracodawcy ( dłużnik zajętej wierzytelności.)

Art. 888.

§ 1. Na wniosek wierzyciela komornik odbierze dłużnikowi dokumenty stanowiące dowód wierzytelności i złoży je do depozytu sądowego.

§ 2. Jeżeli wierzyciel zgłasza wniosek, aby odebranie odbyło się w jego obecności, komornik zawiadamia go o terminie czynności. W razie niestawienia się wierzyciela czynności nie dokonuje się.

§ 3. Dłużnik obowiązany jest pod rygorem odpowiedzialności za szkodę udzielić wierzycielowi wszystkich wyjaśnień potrzebnych do dochodzenia praw przeciwko dłużnikowi zajętej wierzytelności.

Pozwany pracodawca jest zobowiązany w procesie podać sądowi wszystkich innych wierzycieli, którzy skierowali egzekucję do wynagrodzenia za pracę. Dotyczy to sytuacji, gdy dłużnik ma kilku wierzycieli. Sąd zawiadamia tych wierzycieli o toczącym się procesie, wszczętym przez pierwszego wierzyciela. Ci inni mogą wstąpić i domagać się zasądzenia wynagrodzenia. (Art. 195 k.p.c. - Sąd będzie zobowiązany zawiadomić wszystkich wierzycieli.)

Skutki, jakie ustawa wiąże z wezwaniem, doręczeniem odpisu pozwu:

Skutki wytoczenia powództwa w stosunku do osób zawiadomionych następują z chwilą przystąpienia tych powodów do procesu

Art. 198 § 2.

Skutki prawne, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa, w stosunku do osób zawiadomionych w myśl artykułów poprzedzających następują z chwilą przystąpienia tych osób do sprawy w charakterze powodów.

Skutki doręczenia pozwu do tych podmiotów, z chwilą powiadomienia strony pozwanej o ich przystąpieniu do procesu

Skutki wytoczenia powództwa w stosunku do osób dopozwanych następują z chwilą wydania przez sąd postanowienia o wezwaniu.

Art. 198 § 1.

Wezwanie do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego, dokonane przez sąd zgodnie z artykułami poprzedzającymi, zastępuje pozwanie. Osobom wezwanym sąd doręczy odpisy pism procesowych i załączników.

Z chwilą zawiadomienia i wezwania, w procesie po jednej czy po drugiej stronie pojawiają się inne osoby. Tworzą się relacje właściwe dla stosunku współuczestnictwa.

Art. 198 § 4.

W stosunku do osób wezwanych do wzięcia udziału w sprawie i osób zawiadomionych, które zgłosiły przystąpienie do sprawy, stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie.

Osoby, które przystąpiły mogą żądać powtórzenia dotychczasowego postępowania w całości lub części

Art. 198 § 3.

Osoby wezwane do wzięcia udziału w sprawie, a także osoby zawiadomione w myśl artykułów poprzedzających o toczącym się procesie, które w terminie zgłosiły swe przystąpienie do sprawy w charakterze powodów, mogą przy pierwszej czynności procesowej żądać powtórzenia dotychczasowego postępowania w całości lub w części, stosownie do okoliczności sprawy.

Za zgodą obu stron dochodzi do zastąpienia dotychczasowego uczestnika nowym (nie dotyczy to sytuacji, gdy mamy do czynienia ze współuczestnictwem koniecznym).

Art. 215. Rozprawa ulega odroczeniu, jeżeli sąd postanowi wezwać do wzięcia udziału w sprawie lub zawiadomić o toczącym się procesie osoby, które dotychczas w postępowaniu nie występowały w charakterze powodów lub pozwanych.

Rozprawa

Rozprawa jest to ustne przedstawienie sądowi orzekającemu przez strony ich stanowiska co do istoty sprawy albo co do określonej kwestii proceduralnej.

Art. 210.

§ 1. Rozprawa odbywa się w ten sposób, że po wywołaniu sprawy strony - najpierw powód, a potem pozwany - zgłaszają ustnie swe żądania i wnioski oraz przedstawiają twierdzenia i dowody na ich poparcie. Strony mogą ponadto wskazywać podstawy prawne swych żądań i wniosków. Na żądanie prokuratora sąd udziela mu głosu w każdym stanie rozprawy; art. 62 nie stosuje się. (czyli w tym wypadku przepisów o prokuraturze nie stosuje się odpowiednio do organizacji społecznych)

§ 2. Każda ze stron obowiązana jest do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony

przeciwnej, dotyczących okoliczności faktycznych.

Jest to instytucja charakterystyczna dla postępowania przed sądem I i II instancji.

Rozpoznanie sprawy następuje zasadniczo na rozprawie, a wydanie wyroku po jej przeprowadzeniu.

Rozprawa stanowi główny przejaw kontradyktoryjności, a ponadto zasad ustności i jawności; równości stron i koncentracji materiału dowodowego.

W razie nieobecności strony na rozprawie w pierwszej instancji, przewodniczący albo sędzia sprawozdawca przedstawia jej wnioski, twierdzenia, dowody znajdujące się w aktach sprawy.

Art. 211.

W razie nieobecności strony na rozprawie przewodniczący lub wyznaczony przez niego sędzia sprawozdawca przedstawia jej wnioski, twierdzenia i dowody znajdujące się w aktach sprawy.

Przed sądem drugiej instancji i przed SN rozprawa rozpoczyna się zawsze od sprawozdania sędziego. Dopiero potem zabierają głos strony, o ile są obecne.

Art. 377

Po wywołaniu sprawy rozprawa rozpoczyna się od sprawozdania sędziego, który zwięźle przedstawia stan sprawy ze szczególnym uwzględnieniem zarzutów i wniosków apelacyjnych.

Art. 398¹¹ § 2

Sędzia sprawozdawca przedstawia na rozprawie zwięźle stan sprawy, ze szczególnym uwzględnieniem podstaw i wniosków kasacyjnych.

Ponadto rozprawa przed sądem I i II instancji obejmuje postępowanie dowodowe i roztrząsanie wyników przez strony.

Art. 210 § 3.

Ponadto rozprawa obejmuje, stosownie do okoliczności, postępowanie dowodowe i roztrząsanie jego wyników.

Rozprawa odbywa się na posiedzeniu jawnym.

Art. 148.

§ 1. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, posiedzenia sądowe są jawne, a sąd orzekający rozpoznaje sprawy na rozprawie.

§ 2. Sąd może skierować sprawę na posiedzenie jawne i wyznaczyć rozprawę także wówczas, gdy sprawa podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym.

Ogłoszenie orzeczenia następuje po zamknięciu rozprawy, na tym samym posiedzeniu, na którym odbyła się rozprawa, albo sąd może odroczyć ogłoszenie wyroku w sprawie zawiłej na czas do dwóch tygodni.

Rozpoznanie sprawy powinno nastąpić na rozprawie, wyjątkowo na posiedzeniu niejawnym:

1. Wyrok zaoczny

Art. 341.

W razie nie nadejścia dowodu doręczenia na dzień rozprawy sąd może w ciągu następnych dwóch tygodni wydać na posiedzeniu niejawnym wyrok zaoczny, jeżeli w tym czasie otrzyma dowód doręczenia. Wyrok taki wiąże sąd od chwili podpisania sentencji.

2. Nieważność postępowania

Art. 374.

Sąd drugiej instancji może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli zachodzi nieważność postępowania.

3. Skarga kasacyjna

Art. 398¹¹.

§ 1. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym, chyba że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, a skarżący złożył w skardze kasacyjnej wniosek o jej rozpoznanie na rozprawie. Sąd Najwyższy może także rozpoznać skargę kasacyjną na rozprawie, jeżeli przemawiają za tym inne względy.

4. Postępowanie w sprawach gospodarczych

Art. 479¹⁷.

§ 1. Sąd może wydać wyrok na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo oraz gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń, zgłoszonych wniosków dowodowych i zarzutów - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne.

5. Postępowanie nakazowe

Art. 484¹.

§ 2. Sąd rozpoznaje sprawę w postępowaniu nakazowym na pisemny wniosek powoda zgłoszony w pozwie.

§ 3. Rozpoznanie sprawy następuje na posiedzeniu niejawnym.

6. Postępowanie upominawcze

Art. 497¹.

§ 2. Sąd rozpoznaje sprawy na posiedzeniu niejawnym.

7. Postępowanie uproszczone

Art. 505¹⁰.

§ 2. Sąd może rozpoznać apelację na posiedzeniu niejawnym, chyba że strona w apelacji lub w odpowiedzi na apelację zażądała przeprowadzenia rozprawy.

§ 3. Sąd może rozpoznać apelację na posiedzeniu niejawnym także wtedy, gdy podniesione w apelacji zarzuty są oczywiście bezzasadne.

Odwrotna zasada w postępowaniu przed SN.

Odmiennie niż w procesie karnym, w którym w określonych sytuacjach konieczne jest prowadzenie rozprawy w nowym terminie od początku, w procesie cywilnym obowiązuje tzw. jedność rozprawy. Polega ona na tym, że w razie odroczenia rozprawy, w nowym terminie następuje kontynuacja rozprawy poprzedniej i wszystkie rozprawy w danej instancji stanowią łączną podstawę wydania orzeczenia.

Termin rozprawy wyznacza przewodniczący.

Art. 206.

§ 1. Termin rozprawy wyznacza przewodniczący. Jednocześnie z wyznaczeniem pierwszej rozprawy zarządza doręczenie pozwu i stosownie do potrzeby wyznacza sędziego sprawozdawcę.

§ 2. Równocześnie z doręczeniem pozwu i wezwania na pierwszą rozprawę poucza się pozwanego o:

1) czynnościach procesowych, które może lub powinien podjąć, jeśli nie uznaje żądania pozwu w całości lub w części, w szczególności o możliwości lub obowiązku wniesienia odpowiedzi na pozew, w tym o obowiązujących w tym zakresie wymaganiach co do terminu i formy, lub przedstawienia swoich wniosków, twierdzeń i dowodów na rozprawie,

2) skutkach niepodjęcia takich czynności, w szczególności o możliwości wydania przez sąd wyroku zaocznego i warunkach jego wykonalności oraz obciążenia pozwanego kosztami postępowania,

3) możliwości ustanowienia przez pozwanego pełnomocnika procesowego i braku obowiązkowego zastępstwa przez adwokata lub radcę prawnego.

Przy wyznaczaniu terminu pierwszej rozprawy jak i następnych powinien brać pod uwagę treść art. 149 § 2.

Art. 149 § 2.

O posiedzeniach jawnych zawiadamia się strony i osoby zainteresowane przez wezwanie lub ogłoszenie podczas posiedzenia. Stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym należy zawsze doręczyć wezwanie na następne posiedzenie. Wezwanie powinno być doręczone co najmniej na tydzień przed posiedzeniem. W wypadkach pilnych termin ten może być skrócony do trzech dni.

Pozwany może przed pierwszą rozprawą wnieść odpowiedź na pozew.

Art. 207.

§ 1. Pozwany może przed pierwszą rozprawą wnieść odpowiedź na pozew.

§ 2. W sprawach zawiłych lub rozrachunkowych przewodniczący może zarządzić przed pierwszą rozprawą wniesienie odpowiedzi na pozew lub także w miarę potrzeby wymianę przez strony dalszych pism przygotowawczych, przy czym oznaczy porządek składania pism, termin, w którym pisma należy złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione. W toku sprawy wymianę pism może zarządzić sąd.

§ 3. Stronę reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa przewodniczący może zobowiązać do złożenia w wyznaczonym terminie pisma przygotowawczego, w którym strona jest obowiązana do powołania wszystkich twierdzeń, zarzutów i dowodów pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku dalszego postępowania.

Art. 208.

§ 1. Przewodniczący, stosownie do okoliczności, wyda przed rozprawą na podstawie pozwu i innych pism procesowych zarządzenia mające na celu przygotowanie rozprawy. Przewodniczący może w szczególności:

1) wezwać strony do stawienia się na rozprawę osobiście lub przez pełnomocnika;

2) zażądać na rozprawę od państwowej jednostki organizacyjnej lub jednostki organizacyjnej samorządu terytorialnego znajdujących się u nich dowodów, jeżeli strona sama dowodów tych otrzymać nie może;

3) wezwać na rozprawę wskazanych przez stronę świadków;

4) wezwać na rozprawę osoby powołane zgodnie przez strony na biegłych;

5) zarządzić przedstawienie dokumentów, przedmiotów oględzin, ksiąg, planów

itd.

§ 2. Przewodniczący może ponadto, w razie koniecznej potrzeby, zarządzić oględziny

jeszcze przed rozprawą.

Stawiennictwo stron

Nie jest obowiązkiem, nawet w razie wezwania strony przez przewodniczącego do stawienia się osobiście (art. 208 § 1 pkt 1)

Wyjątek: postępowania odrębne w sprawach małżeńskich, w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi oraz w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Obowiązek stawienia się jest obwarowany grzywną, według przepisów o karach za niestawiennictwo świadka. Sąd nie może jednak nakazać przymusowego doprowadzenia strony do sądu.

Niestawienie się strony powodowej na pierwszą rozprawę może spowodować zawieszenie postępowania.

Art. 177 § 1 pkt 5

Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy;

Wyjątek: postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi

Art. 455.

Rozprawa odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej ze stron.

Niestawienie się strony pozwanej na pierwszą rozprawę może spowodować wydanie wyroku zaocznego

Art. 339.

§ 1. Jeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie, sąd wyda wyrok zaoczny.

Strona może uniknąć tych skutków poprzez złożenie wniosku o przeprowadzenie rozprawy pod jej nieobecność.

Art. 214¹.

§ 1. Usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby stron, ich przedstawicieli ustawowych, pełnomocników, świadków i innych uczestników postępowania, wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie sądu, wystawionego przez lekarza sądowego.

§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do osób pozbawionych wolności, których usprawiedliwianie niestawiennictwa z powodu choroby regulują odrębne przepisy.

(Dodany wchodzi w życie z dn. 01.02.2008 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 123, poz. 849).

Rozprawę poprzedza otwarcie posiedzenia i wywołanie sprawy. Jeżeli na posiedzenie zaplanowano kilka spraw, otwarcie każdej sprawy poprzedza już tylko wywołanie sprawy.

Rozprawa rozpoczyna się od głosu powoda.

Z chwilą rozpoczęcia rozprawy wygasają pewne uprawnienia stron, tj. możliwość cofnięcia pozwu bez zgody pozwanego i bez zrzeczenia się roszczenia czy możność zgłoszenia opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego.

Art. 217.

§ 1. Strona może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swych wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej, z zastrzeżeniem niekorzystnych skutków, jakie według przepisów niniejszego kodeksu mogą dla niej wyniknąć z działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu.

§ 2. Sąd pominie środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki.

Strony kolejno zabierają głos. Głos może zabierać również interwenient uboczny i prokurator. Na żądanie prokuratora sąd udziela mu głosu w każdym stanie rozprawy.

Art. 212.

Przewodniczący, jeżeli to możliwe, jeszcze przed wszczęciem postępowania dowodowego powinien przez zadawanie pytań stronom ustalić, jakie z istotnych okoliczności sprawy są między nimi sporne, i dążyć do ich wyjaśnienia. W razie uzasadnionej potrzeby może udzielić stronom niezbędnych pouczeń, a stosownie do okoliczności zwraca im uwagę na celowość ustanowienia pełnomocnika procesowego. W sprawach o alimenty i o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przewodniczący poucza powoda występującego w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego o roszczeniach wynikających z przytoczonych przez niego faktów.

To wstępne przesłuchanie stron ma charakter informacyjny i nie należy go mylić z przesłuchaniem stron jako środkiem dowodowym - art. 299 k.p.c.

Odroczenie rozprawy

Rozprawa ulega odroczeniu w przypadkach przewidzianych w ustawie:

Art. 214.

§ 1. Rozprawa ulega odroczeniu, jeżeli sąd stwierdzi nieprawidłowość w doręczeniu wezwania albo jeżeli nieobecność strony jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć.

§ 2. Sąd może skazać na grzywnę stronę, jeżeli powołała się w złej wierze na nieprawdziwe okoliczności, które skutkowały odroczeniem rozprawy.

§ 3. Jeżeli nieprawdziwe okoliczności, które skutkowały odroczeniem rozprawy, zostały powołane w złej wierze przez pełnomocnika strony, sąd może go skazać na grzywnę.

Art. 215.

Rozprawa ulega odroczeniu, jeżeli sąd postanowi wezwać do wzięcia udziału w sprawie lub zawiadomić o toczącym się procesie osoby, które dotychczas w postępowaniu nie występowały w charakterze powodów lub pozwanych.

A poza tym jeżeli uzna to za konieczne albo celowe, np.

Art. 318.

§ 1. Sąd, uznając roszczenie za usprawiedliwione w zasadzie, może wydać wyrok wstępny tylko co do samej zasady, co do spornej zaś wysokości żądania - zarządzić bądź dalszą rozprawę, bądź jej odroczenie.

W praktyce do odroczenia rozprawy dochodzi najczęściej z powodu konieczności uzupełnienia materiału dowodowego.

Art. 224.

§ 1. Przewodniczący zamyka rozprawę po przeprowadzeniu dowodów i udzieleniu głosu stronom.

§ 2. Można zamknąć rozprawę również w wypadku, gdy ma być przeprowadzony jeszcze dowód przez sędziego wyznaczonego lub przez sąd wezwany albo gdy ma być przeprowadzony dowód z akt lub wyjaśnień organów administracji publicznej, a rozprawę co do tych dowodów sąd uzna za zbyteczną.

Sąd może zamkniętą rozprawę, która miała poprzedzać wydanie orzeczenia co do istoty sprawy, otworzyć na nowo.

Art. 225.

Sąd może zamkniętą rozprawę otworzyć na nowo.

Art. 218.

Sąd może zarządzić oddzielną rozprawę co do pozwu głównego i wzajemnego, jako też co do jednego z kilku roszczeń połączonych w jednym pozwie, bądź to głównym, bądź wzajemnym, albo w stosunku do poszczególnych współuczestników.

Art. 219.

Sąd może zarządzić połączenie kilku oddzielnych spraw toczących się przed nim w celu ich łącznego rozpoznania lub także rozstrzygnięcia, jeżeli są one ze sobą w związku lub mogły być objęte jednym pozwem.

W tym wypadku sprawy będą rozpoznawane łącznie na jednej rozprawie

Art. 220.

Sąd może ograniczyć rozprawę do poszczególnych zarzutów lub zagadnień wstępnych

Przewodniczący w ramach kierownictwa formalnego otwiera, prowadzi i zamyka posiedzenie, udziela głosu, zadaje pytania, upoważnia do zadawania pytań i ogłasza orzeczenia. Może odebrać głos i uchylić pytanie.

Art. 155.

§ 1. Przewodniczący otwiera, prowadzi i zamyka posiedzenia, udziela głosu, zadaje pytania, upoważnia do zadawania pytań i ogłasza orzeczenia.

§ 2. Przewodniczący może odebrać głos, gdy przemawiający go nadużywa, jak również uchylić pytanie, jeżeli uzna je za niewłaściwe lub zbyteczne.

W ramach kierownictwa materialnego przewodniczący udziela stronom w razie potrzeby niezbędnych pouczeń.

Art. 223.

§ 1. Przewodniczący powinien we właściwej chwili skłaniać strony do pojednania, zwłaszcza na pierwszym posiedzeniu, po wstępnym wyjaśnieniu stanowiska stron. Osnowa ugody zawartej przed sądem powinna być wciągnięta do protokołu rozprawy i stwierdzona podpisami stron. Niemożność podpisania sąd stwierdzi w protokole.

Ugoda sądowa z podręcznika!!!

wykład 18 10.03.2008r.

Dowody

Dział III, art. 227 - 315 k.p.c.

Powództwo składa się z 2 elementów:

1. żądania

2. elementy faktyczne podlegające udowodnieniu

Na temat podstaw prawnych w powództwie przepisy milczą. Nie trzeba uzasadniać roszczenia pod względem podstaw prawnych.

Dopiero na etapie apelacji pojawiają się rozwiązania prawne.

Art. 227.

Przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.

Twierdzenia o faktach przytoczone przez powoda na uzasadnienie powództwa, przez pozwanego na uzasadnienie zarzutów.

Wyrok oparty jest na okolicznościach, które ustalił sąd.

Okoliczności faktyczne, ustalone przez sąd stanowią podstawę faktyczną wyroku.

Sąd przyjął okoliczności, za pomocą udowodnienia. To ustalenie okoliczności faktycznych, stanowiących podstawę roszczeń może nastąpić w inny sposób:

To ustalenie stanowi podstawę faktyczna wyroku. To ustalenie może nastąpić za pomocą dowodów. To ustalenie może nastąpić tez w inny sposób-na podstawie notoryjności, domniemania faktycznego <poszlaki>, przyznania.

1. notoryjność

Art. 228.

§ 1. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu.

§ 2. To samo dotyczy faktów znanych sądowi urzędowo, jednakże sąd powinien na rozprawie zwrócić na nie uwagę stron.

2. domniemania faktyczne (poszlaki)

Art. 231.

Sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów (domniemanie faktyczne).

3. przyznanie

Art. 229.

Nie wymagają również dowodu fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości.

Sąd, co do poszczególnych okoliczności faktycznych, przyznanych przez pozwanego, (że zgadza się z powodem) nie przeprowadza postępowania dowodowego.

Art. 230.

Gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane.

Ciężar dowodu spoczywa zawsze na osobie, która dowodzi z danego zdarzenia określone skutki prawne. Ciężar dowodu zawsze na twierdzącym - powód/ pozwany.

Art. 232.

Strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę.

- zasada kontradyktoryjności

Czym innym jest obowiązek procesowy ( pewna powinność, którą sąd może wymusić), a czym innym ciężar (powinność, ale się jej nie wymusza)

Środki dowodowe - instrumenty za pomocą, których dowodzi się twierdzeń faktycznych.

K.p.c. - 8 środków dowodowych:

1. dokumenty

2. zeznania świadków

3. opinie biegłych

4. oględziny

5. przesłuchanie stron

6. grupowe badanie krwi

7. przyrządy utrwalające albo przenoszące obrazy lub dźwięki

8. inne środki dowodowe

np. popularny środek dowodowy w postaci badań DNA, ale k.p.c. nie posługuje się tym określeniem, dlatego mieści się on w pkt. 8.

Dokument

To przedmiot, pokryty pismem w celu utrwalenia myśli.

• Nie jest istotny materiał ( przedmiot)

• Z punktu widzenia pojęcia dokumentu nie ma znaczenia czy został podpisany czy nie.

Dwa rodzaje dokumentów:

1. urzędowe - sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, a także przez organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z danej dziedziny (art. 244 k.p.c.). Również inne, jeśli ustawa nadaje im taki charakter (np. prawo bankowe - co do wszystkich dokumentów wystawionych przez bank.)

Moc dowodowa - stanowią dowód tego, co zostało w nich zapisane.

2. prywatne - brak def. pozytywnej; inne, które nie są dokumentami urzędowymi.

Moc dowodowa - stanowią dowód tego, że os., która podpisała taki dokument złożyła oświadczenie o treści, w dokumencie wskazanej.

Ograniczenia wynikające z art. 246 i 247 k.p.c.

Art. 246.

Jeżeli ustawa lub umowa stron wymaga dla czynności prawnej zachowania formy pisemnej, dowód ze świadków lub z przesłuchania stron w sprawie między uczestnikami tej czynności na fakt jej dokonania jest dopuszczalny w wypadku, gdy dokument obejmujący czynność został zagubiony, zniszczony lub zabrany przez osobę trzecią, a jeżeli forma pisemna była zastrzeżona tylko dla celów dowodowych, także w wypadkach określonych w kodeksie cywilnym.

Art. 247.

Dowód ze świadków lub z przesłuchania stron przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu obejmującego czynność prawną może być dopuszczony między uczestnikami tej czynności tylko w wypadkach, gdy nie doprowadzi to do obejścia przepisów o formie zastrzeżonej pod rygorem nieważności i gdy ze względu na szczególne okoliczności sprawy sąd uzna to za konieczne.

Większa moc dowodowa dokumentów niż zeznań świadków.

Zeznania świadka

Kto nie może być świadkiem?

Art. 259.

Świadkami nie mogą być:

1) osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń;

2) wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania tajemnicy służbowej, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem;

3) przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową;

4) współuczestnicy jednolici.

Art. 259¹.

Mediator nie może być świadkiem co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z obowiązku zachowania tajemnicy mediacji.

Obowiązki:

- obowiązek stawienia się na wezwanie sądu

- obowiązek zeznań

- obowiązek złożenia przyrzeczenia

Środek często wykorzystywany, znaczenie względne

Opinie biegłych

Gdy potrzeba wiadomości specjalnych sąd powołuje biegłych ( 1 lub kilku)

Ekspert

W celu zasięgnięcia opinii, co do wiadomości specjalnych. Mogą dotyczyć różnych dziedzin poza prawem.

Iura novit curia - prawo nie podlega dowodowi, wyjątek stanowi prawo obce.

Sędzia kieruje się opinią, ale nie jest nią związany. Podlega ocenie, czy jest wiarygodna (zeznania świadków)

Można przesłuchać biegłego.

Sąd może żądać opinii od os. fizycznych lub instytutu naukowo - badawczego.

Oględziny

Przedmiotem może być miejsce, osoba, rzecz. W procesie cywilnym jest to środek rzadko wykorzystywany.

Przesłuchanie stron

Art. 299.

Jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla wyjaśnienia tych faktów zarządzi dowód z przesłuchania stron.

Dowód ostateczny i subsydiarny

Dopiero wówczas, gdy zostały wyczerpane wszystkie środki dowodowe, a pozostały niewyjaśnione okoliczności faktyczne, istotne dla rozstrzygnięcia, sąd dopuszcza dowód z przesłuchania stron.

Nie należy mylić ze wstępnym przesłuchaniem stron.

- informacyjne - dzięki temu, sąd nie musi prowadzić postępowania dowodowego na okoliczność faktów, których strony nie kwestionują.

2 etapy:

I etap - sąd przesłuchuje obie strony bez odbierania przyrzeczenia

Jeżeli to nie da odpowiedzi to sąd przystępuje do etapu II

II etap - sąd wg. uznania wybiera powoda lub pozwanego i przesłuchuje na daną okoliczność.

Drugiej strony już na tę okoliczność przesłuchać nie można.

Grupowe badanie krwi

Wykonywane w procesie o ustalenie / zaprzeczenie pochodzenia dziecka

Przyrządy utrwalające alb przenoszące obrazy lub dźwięki

Dowód z filmu, fotografii, fotokopii, planów, rysunków itd.

Inne

Art. 309.

Sposób przeprowadzenia dowodu innymi środkami dowodowymi niż wymienione w artykułach poprzedzających określi sąd zgodnie z ich charakterem, stosując odpowiednio przepisy o dowodach.

np. badanie DNA, badanie genetyczne, antropologiczne

Dowody przeprowadza się w toku postępowania dowodowego - jest one częścią postępowania rozpoznawczego, w szczególności rozprawy

Art. 210 § 3

Ponadto rozprawa obejmuje, stosownie do okoliczności, postępowanie dowodowe

i roztrząsanie jego wyników.

Prezentowane są dowody, zgromadzone przez strony.

Na mocy postanowienia sądu następuje dopuszczenie środka dowodowego. Następnie dochodzi do jego prezentacji.

Sąd wydaje tzw. postanowienie dowodowe. W tym postanowieniu oznacza fakty, które podlegają udowodnieniu i środek dowodowy.

Ponadto elementy fakultatywne - wyznaczenie sędziego, sąd wezwany.

Postanowienie wydawane jest w zasadzie na wniosek strony. Może być wydane z urzędu i dopuszczać dowód niewskazany przez stronę. Postanowienie to nie podlega zaskarżeniu.

( nie kończy postępowania w sprawie i nie jest wymienione w art. 394 k.p.c.)

Prezentacja środka dowodowego odbywa się przed sądem orzekającym. Ale:

- sędzia wyznaczony - 1 z sędziów składu orzekającego, który przeprowadza dowód samodzielnie poza posiedzeniem np.

Art. 249.

§ 1. W sprawach dotyczących przedsiębiorstwa handlowego lub przemysłowego, w razie powołania się jednej ze stron na księgi i dokumenty przedsiębiorstwa, należy je przedstawić sądowi, jeżeli sąd uzna wyciąg za niewystarczający.

§ 2. Gdy zachodzi istotna trudność w dostarczeniu ksiąg do sądu, sąd może przejrzeć je na miejscu lub zlecić sędziemu wyznaczonemu ich przejrzenie i sporządzenie niezbędnych wyciągów

Art. 250.

§ 1. Jeżeli dokument znajduje się w aktach organu, o którym mowa w art. 244 § 1, wystarczy przedstawić urzędowo poświadczony przez ten organ odpis lub wyciąg z dokumentu. Sąd zażąda udzielenia odpisu lub wyciągu, jeżeli strona sama uzyskać go nie może.

§ 2. Gdy sąd uzna za konieczne przejrzenie oryginału dokumentu, może zarządzić, by go dostarczono na rozprawę, albo przejrzeć go na miejscu przez sędziego wyznaczonego lub przez cały skład sądu.

- sąd wezwany - sąd, który na wezwanie sądu orzekającego przeprowadzi dowód na miejscu.

Ocena dowodów

Po zaprezentowaniu dowodów sąd przeprowadza ich ocenę. W Polsce obowiązuje zasada swobodnej oceny dowodów

Art. 233.

§ 1. Sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

§ 2. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu.

Nie oznacza to dowolności oceny dowodów

Wyjątek - w oznaczonych przez ustawę wypadkach mamy formalną (legalną, ustawową) ocenę dowodów:

1. wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z prejudycjalnością wyroków karnych w postępowaniu cywilnym.

Art. 11.

Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.

2. z powodu domniemań prawnych

Art. 234.

Domniemania ustanowione przez prawo (domniemania prawne) wiążą sąd; mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego nie wyłącza.

3. ze względu na szczególne rygory dowodowe

- wiążą się głównie z dowodem z dokumentu, np. art. 244, gdy sąd dysponuje dokumentem urzędowym, to jest związany tym, co w tym dokumencie stoi.

art. 245, dokument prywatny jest dowodem tego, że osoba, która go podpisała złożyła oświadczenie tej treści.

Zabezpieczenie dowodów

Art. 310.

Przed wszczęciem postępowania na wniosek, a w toku postępowania również z urzędu, można zabezpieczyć dowód, gdy zachodzi obawa, że jego przeprowadzenie stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione, albo gdy z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy.

Najczęściej będzie się to odnosiło do oględzin.

Polega na możliwości przeprowadzenia dowodu przed rozpoczęciem procesu lub przed wszczęciem postępowania dowodowego w trakcie procesu.

Orzeczenia

Dział IV, art. 316 - 366

Art. 316.

§ 1. Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.

§ 2. Rozprawa powinna być otwarta na nowo, jeżeli istotne okoliczności ujawniły się dopiero po jej zamknięciu.

Mówimy tutaj o pewnych czynnościach decyzyjnych. Będą one zapadać w różnej postaci, np. Przewodniczący podejmuje swoje decyzje w formie zarządzeń.

Sąd wydaje decyzje zawsze w postaci orzeczeń.

Sformułowanie „sąd zarządzi” stanowi nieprawidłowość ustawową, bowiem wszędzie gdzie ustawa tak stanowi należy rozumieć, że sąd zarządza coś mocą orzeczenia.

Postacie orzeczeń:

1. Wyrok

2. Postanowienie

3. Nakaz zapłaty

4. Uchwała

5. Wpis

- Uchwały zastrzeżone są dla SN.

-Wpis jest aktualny w postępowaniu wieczystoksięgowym.

Art. 626 ⁸ § 6.

W postępowaniu wieczystoksięgowym wpis w księdze wieczystej jest orzeczeniem.

Uzasadnienia wpisu nie sporządza się.

wykład 19 17.03.2008r.

WYROKI

Jest to orzeczenie sądu rozstrzygające sprawę co do istoty w procesie.

W postępowaniu nieprocesowym sąd rozstrzyga sprawę co do istoty postanowieniem.

Np. postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia.

Wyroki są bardzo zróżnicowane pod względem treści, skuteczności, sposobu wydania

Podział wyroków ze względu na treść:

1.zasądzający świadczenie

2.ustalający istnienie bądź nieistnienie stosunku prawnego lub prawa - wyrok uwzględniający takie powództwo

3.kształtujący stosunek prawny lub prawo - wyrok uwzględniający powództwo

Podział wyroków ze względu na skutki prawne, jakie wywołuje:

1.wyrok deklaratywny - jest to wyrok stwierdzający istnienie określonego stanu prawnego

2.wyrok konstytutywny - wyrok zmieniający istniejący stan prawny

Wyroki konstytutywne to wyroki kształtujące stosunek prawny lub prawo, natomiast wyroki zasądzające i ustalające są wyrokami deklaratywnymi. Nie zawsze jednak tak to wygląda. Jeżeli chodzi o wyroki zasądzające świadczenie, to nie zawsze będą to wyroki deklaratywne (jeżeli ktoś domaga się zasądzenia świadczenia w związku z wadą oświadczenia woli w postaci wyzysku, to jeżeli sąd uwzględni powództwo o zasądzenie dodatkowego świadczenia, to będzie to wyrok konstytutywny). Zatem wyrok zasądzający świadczenie może być także wyrokiem konstytutywnym.

Podział ze względu na zakres rozstrzygnięcia:

1.wyrok pełny/całościowy - wyrok, którym sąd ustosunkowuje się do całości powództwa, niezależnie od tego ile w tym powództwie było zgłoszonych roszczeń.

2.wyrok częściowy - art. 317 - sąd wyda wyrok częściowy jeżeli do rozstrzygnięcia nadaje się tylko część roszczenia, jeżeli wyjaśnione tylko niektóre roszczenia, jeżeli rozpatrzono tylko główne, bądź tylko wzajemne roszczenie. W praktyce jest to rzadko spotykane. W wyroku częściowym nie orzeka się o kosztach postępowania.

3.wyrok końcowy

4.wyrok wstępny - art. 318 - wyrok wstępny jest aktualny przy powództwach o zasądzenie świadczenia pieniężnego albo innych rzeczy zamiennych. W tych sprawach sąd ma zawsze do rozwiązania dwa problemy: czy powodowi się należy? ile się należy? Wyrok wstępny jest to wyrok, który odnosi się do samej zasady. Taki wyrok wstępny może być tylko wyrokiem pozytywnym. Wyrok wstępny nie występuje w przypadku zasądzenia wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, powództwa o ustalenie/ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa. Wyrok, który rozstrzyga o wysokości świadczenia to wyrok końcowy.

5.wyrok łączny - wydanie wyroku łącznego następuje na mocy art. 219

6.wyrok uzupełniający

Podział ze względu na sposób wydania:

1.wyroki kontradyktoryjne

2.wyroki zaoczne

Uwzględnienie albo oddalenie powództwa zależy od okoliczności, które nazywamy przesłankami zasadności powództwa, inaczej przesłankami merytorycznymi.

Są to przesłanki, których istnienie (pozytywne) albo nieistnienie (negatywne) warunkuje możliwość uwzględnienia powództwa przez sąd. Wśród tych przesłanek merytorycznych, decydujących o uwzględnieniu powództwa wyróżniamy:

1 przesłankę materialnoprawną oraz

5 przesłanek jurysdykcyjnych.

Przesłanki jurysdykcyjne:

Przesłanki pozytywne:

1. legitymacja procesowa stron

2. interes prawny powoda w uzyskaniu wyroku

Przesłanki negatywne:

1. niezupełny charakter roszczeń

2. sprzeczność powództwa ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa albo zasadami współżycia społecznego

3. zrzeczenie się roszczenia w uprzednim procesie

Przesłanka materialnoprawna:

Polega na rzeczywistym istnieniu norm prawnych indywidualno - konkretnych, a przy powództwie o ustalenie nieistnienia - nieistnieniu normy prawnej indywidualno - konkretnej.

Powód wytacza powództwo - przytacza w pozwie pewną normę indywidualno - konkretną.

Jeżeli sąd ustali, że ta norma nie istnieje w rzeczywistości, oddala powództwo, a jeżeli istnieje - wyda wyrok uwzględniający powództwo.

Uwzględnienie powództwa następuje zawsze przez wydanie wyroku albo o treści zasądzającej albo ustalającej albo kształtującej.

Legitymacja procesowa stron

Pewna kwalifikacja stron do występowania w danym procesie w charakterze powoda / pozwanego.

Przysługuje podmiotom, objętym działaniem normy indywidualno - konkretnej przytoczonej w pozwie, niezależnie od tego czy dana norma istnieje w rzeczywistości czy nie.

[Jeżeli w procesie z tytułu czynu niedozwolonego, pozwany podnosi zarzut, że nie popełnił czynu, to w takim wypadku nie możemy mówić, że nie ma on legitymacji.]

kiedy brak legitymacji procesowej - to jest to przyczyna oddalenia powództwa

3 sytuacje:

1. Gdy przy podstawieniu procesowym o charakterze bezwzględnym jako strona wystąpi sam podmiot przytoczonej przez powoda normy prawnej z pominięciem podmiotu podstawionego.

Art. 935.

§ 1. Zarządca zajętej nieruchomości obowiązany jest wykonywać czynności potrzebne do prowadzenia prawidłowej gospodarki. Ma on prawo pobierać zamiast dłużnika wszelkie pożytki z nieruchomości, spieniężać je w granicach zwykłego zarządu oraz prowadzić sprawy, które przy wykonywaniu takiego zarządu okażą się potrzebne. W sprawach wynikających z zarządu nieruchomością zarządca może pozywać i być pozywany.

Legitymacja procesowa przysługuje zarządcy, a nie właścicielowi nieruchomości.

2. Brak legitymacji proc. będzie zachowany wówczas, gdy będziemy mieli do czynienia z legitymacją grupową o charakterze bezwzględnym - pokrywa się to ze współuczestnictwem koniecznym. W charakterze strony musza wystąpić wszyscy współuczestnicy. Brak 1 z nich powoduje brak legitymacji proc.

3. kiedy powództwo o ochronę praw obywatelskich wytoczy organizacja społeczna, która nie jest do tego powołana (albo jakiś inny podmiot)

Interes prawny powoda w uzyskaniu wyroku żądanej treści

Powód może liczyć na ochronę sadową, jeżeli posiada interes prawny - chodzi o wyrok, który oddziałuje na sferę prawną tej osoby.

Interes prawny jest w zasadzie właściwy dla powództwa o

zasądzenie świadczenia i ustalenie stosunku prawnego.

1. Jeżeli świadczenie jest wymagalne

2. Jeżeli nie można w inny sposób uzyskać Art. 189

tytułu wykonawczego. Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

np. powództwo o ustalenie istnienia Ad.1 małżeństwa

Pośrednio wynika z

Art. 316. § 1.

Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.

Z punktu widzenia zobowiązań terminowych

- z wymagalnością świadczenia mamy do czynienia wtedy, jeżeli dłużnik nie spełni świadczenia w określonym terminie.

Przy zobowiązaniach bezterminowych

- świadczenie należy spełnić niezwłocznie po wezwaniu do wykonania.

Z art. 316 k.p.c. wynika, że kwestia wymagalności świadczenia jest oceniana przez sąd w chwili zamknięcia rozprawy (a więc można wytoczyć powództwo o świadczenie jeszcze niewymagalne, istotne jest by stało się wymagalne w toku rozprawy)

Oddalenie wiec dotyczy tylko zobowiązań terminowych, nie jest aktualne przy zobowiązaniach bezterminowych, bo ono staje się zawsze wymagalne z chwilą doręczenia odpisu pozwu.

Wyjątek dotyczy dochodzenia przyszłych świadczeń:

Art. 190.

Można dochodzić przyszłych powtarzających się świadczeń, jeżeli nie sprzeciwia się temu treść łączącego strony stosunku prawnego. (głównie w sprawach o alimenty).

Ad. 2

Przy powództwie w sprawach cywilnych o zasądzenie świadczenia, postępowanie, które ma na celu wydanie wyroku jest tylko pewnym etapem. Jeżeli dłużnik spełni zasądzone świadczenie to ok. Ale gdy pozwany dłużnik będzie lekceważył wyrok to dochodzi do II etapu - postępowania egzekucyjnego.

(przy powództwie o ustalenie stos. prawnego/prawa tylko jeden etap)

Przepisy prawa przyznają niektórym wierzycielom możliwość wystawiania własnych tytułów wykonawczych (np. bank) Ma to takie same konsekwencje jak wyrok zasądzający świadczenie. Jeżeli bank wystąpi z powództwem o zasądzenie, to pozew zostanie oddalony, bo brak interesu prawnego. Bank sam może wystawić tytuł egzekucyjny.

Inny przykład. tytuł egzekucyjny notarialny

Art. 777.

§ 1. Tytułami egzekucyjnymi są:

1) orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem;

11) orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu;

2) wyrok sądu polubownego lub ugoda zawarta przed takim sądem;

21) ugoda przed mediatorem;

3) inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej;

4) akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub uiszczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie oznaczonych, albo też obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, lokalu, nieruchomości lub statku wpisanego do rejestru gdy termin zapłaty, uiszczenia lub wydania jest w akcie wskazany;

5) akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określone albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia przeciwko dłużnikowi egzekucji na podstawie tego aktu o całość lub część roszczenia, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności;

6) akt notarialny, w którym właściciel nieruchomości albo wierzyciel wierzytelności obciążonych hipoteką, niebędący dłużnikiem osobistym, poddał się egzekucji z obciążonej nieruchomości albo wierzytelności, w celu zaspokojenia wierzyciela hipotecznego, jeżeli wysokość wierzytelności podlegającej zaspokojeniu jest w akcie określona wprost albo oznaczona za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, i gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia egzekucji o część lub całość roszczenia, jak również wskazany jest termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności.

§ 2. Oświadczenie dłużnika, o którym mowa w § 1 pkt 4 lub 5, może być złożone także w odrębnym akcie notarialnym.

§ 3. Tytułem egzekucyjnym jest również akt notarialny, w którym niebędący dłużnikiem osobistym właściciel ruchomości lub prawa obciążonych zastawem rejestrowym albo zastawem, poddaje się egzekucji z obciążonych składników w celu zaspokojenia zastawnika. Przepis § 1 pkt 6 stosuje się odpowiednio.

Pewne akty, w których dłużnik poddał się egzekucji, mają moc tytułów egzekucyjnych.

W powództwach o ukształtowanie stosunku prawnego interes prawny nie występuje, bo mówimy ze jest on wpisany w normę prawną, np. pozew o rozwód.

Niezupełny charakter roszczenia materialnego (naturalny charakter zobowiązania)

Przesłanka ta oznacza niemożność dochodzenia w drodze powództwa świadczenia przypadającego z tego roszczenia. Niemożność ta może być pierwotna albo następcza. Ta druga zajdzie w razie zgłoszenia przez pozwanego skutecznego zarzutu przedawnienia roszczenia.

Sprzeczność powództwa ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa albo zasadami współżycia społecznego

Powództwo jest sposobem uczynienia użytku ze swego prawa i jako takie podlega w świetle art. 5 k.c. i art. 8 kpc. ocenie z punktu widzenia zgodności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa i zasadami współżycia społecznego.

Zrzeczenie się roszczenia w poprzednim procesie

O zrzeczeniu się roszczenia była mowa na stronie 54.

Sugerowałbym doczytanie z książki tematu poświęconego różnego rodzaju wyrokom.

wykład 20 31.03.2008r.

Wydanie wyroku

Co do zasady wyrok jest wydawany po przeprowadzeniu rozprawy, ale są też przypadki wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym:

1. wyrok zaoczny na posiedzeniu niejawnym (art. 341)

2. w sprawach gospodarczych, gdy pozwany uznał powództwo (art. 479¹⁷)

3. sąd drugiej instancji może wydać wyrok zaoczny, gdy zachodzi nieważność postępowania (art. 374)

4. w postępowaniu kasacyjnym (art. 398¹¹)

Sąd bierze pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy.

Art. 316.

§ 1. Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.

Dotyczy to w szczególności kwestii wymagalności roszczenia. Jego zasądzeniu nie szkodzi okoliczność, że stało się ono wymagalne w trakcie rozprawy. Problem wymagalności nie pojawia się w przypadku zobowiązań bezterminowych. Stają się one wymagalne z chwilą doręczenia pozwu.

Granice wyrokowania

Art. 321.

§ 1. Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie.

Granice wyrokowania zakreśla sądowi powód.

Wyjątek:

Przepisy z zakresu prawa pracy:

Art. 477¹.

Jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne.

Szczególne zasady wyrokowania

1)

Art. 319.

Jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności.

Dotyczy ograniczenia odpowiedzialności dłużnika. Sąd może uwzględnić powództwo, przyznając pozwanemu prawo powołania się w trakcie postępowania egzekucyjnego na tę ograniczoną odpowiedzialność.

Chodzi o ograniczenie odpowiedzialności:

- małżonka dłużnika - do majątku wspólnego, co będzie zaznaczone w wyroku

- spadkobiercy - za długi spadku do chwili jego przyjęcia

- przy zbyciu gospodarstwa rolnego

- przy zabezpieczeniach rzeczowych tj. zastaw, hipoteka - zaspokojenie z tych przedmiotów jest możliwe tylko wtedy, kiedy właściciel tych przedmiotów nie jest dłużnikiem osobistym.

2)

Rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty albo wyznaczenie odpowiedniego terminu do jego spełnienia.

Art. 320.

W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone

świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia

- wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia.

3)

Art. 322.

Jeżeli w sprawie o naprawienie szkody, o dochody, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o świadczenie z umowy o dożywocie sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.

Jeżeli sąd uzna w tej określonej kategorii spraw, że sprecyzowanie sumy żądania jest nader utrudnione lub niemożliwe, sąd zasądza odpowiednią kwotę wg swojego uznania.

Wyrok, wydawany po niejawnym posiedzeniu sędziów, zapada większością głosów. Można zgłosić votum separatum. Sentencja wyroku musi być podpisana przez cały skład sądu.

Art. 326.

§ 1. Ogłoszenie wyroku powinno nastąpić na posiedzeniu, na którym zamknięto rozprawę. Jednakże w sprawie zawiłej sąd może odroczyć ogłoszenie wyroku na czas do dwóch tygodni. W postanowieniu o odroczeniu sąd powinien wyznaczyć termin ogłoszenia wyroku i ogłosić go niezwłocznie po zamknięciu rozprawy.

§ 2. Ogłoszenie wyroku następuje na posiedzeniu jawnym. Nieobecność stron nie wstrzymuje ogłoszenia. Jeżeli ogłoszenie było odroczone, może go dokonać sam przewodniczący.

§ 3. Ogłoszenia wyroku dokonuje się przez odczytanie sentencji. Po ogłoszeniu sentencji przewodniczący lub sędzia sprawozdawca podaje ustnie zasadnicze powody rozstrzygnięcia, może jednak tego zaniechać, jeżeli sprawa była rozpoznawana przy drzwiach zamkniętych.

Po wydaniu wyroku, sąd informuje stronę niereprezentowaną przez zawodowego pełnomocnika, o sposobie i terminie wniesienia środka zaskarżenia.

Nie trzeba umieć: dział III (postępowanie nieprocesowe\rozdział XVIII obowiązuje <czyli zagadnienia ogólne>). Jeżeli chodzi o postępowanie nieprocesowe w poszczególnych rodzajach spraw to procedury się nie uczymy, tylko kategorie spraw <czyli spis treści z Broniewicza>.

Jeżeli chodzi o postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt to trzeba tylko wiedzieć, że takie istnieje.

Postępowanie egzekucyjne - O.K. z Broniewicza

Postępowania odrębne również tylko rodzaje spraw.

Międzynarodowe postępowanie cywilne na blachę… jak ktoś ma ochotę, a reszta nie musi czytać, bo prof. z tego nie pyta

Drugim istotnym elementem wyroku jest uzasadnienie.

W sądzie I instancji sporządza się je na żądanie strony w terminie 7 dni od ogłoszenia wyroku. Jeżeli osoba przebywa w areszcie, wyrok doręcza się z urzędu i termin 7-dniowy biegnie od momentu doręczenia.

Ponadto sąd sporządza uzasadnienie, kiedy wyrok został zaskarżony w ustawowym terminie, a strona nie wnosiła wcześniej o uzasadnienie wyroku.

Uzasadnienie wyroku należy sporządzić w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. W razie niemożności jego sporządzenia, Prezes Sądu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony, niedłuższy niż 30 dni. Termin 14 dniowy jest terminem instrukcyjnym.

W uzasadnieniu należy podać podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia.

Rektyfikaja - zmiana, poprawienie wyroku.

1. sprostowanie

2. uzupełnienie

3. wykładnia

Art. 332.

§ 1. Sąd jest związany wydanym wyrokiem od chwili jego ogłoszenia.

W ujęciu doktrynalnym przyjmuje się, że sędzia orzekający, po wydaniu wyroku, przestaje być sędzią.

Rektyfikacja ma więc charakter wyjątkowy!

Sprostowanie

Art. 350.

§ 1. Sąd może z urzędu sprostować w wyroku niedokładności, błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne oczywiste omyłki.

§ 2. Sprostowanie sąd może postanowić na posiedzeniu niejawnym; o sprostowaniu umieszcza się wzmiankę na oryginale wyroku, a na żądanie stron także na udzielonych im wypisach. Dalsze odpisy i wypisy powinny być zredagowane w brzmieniu uwzględniającym postanowienie o sprostowaniu.

§ 3. Jeżeli sprawa toczy się przed sądem drugiej instancji, sąd ten może z urzędu sprostować wyrok pierwszej instancji.

Dokonuje się na drodze postanowienia. Może to nastąpić z urzędu lub na wniosek.

Uzupełnienie

Art. 351.

§ 1. Strona może w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku, a gdy doręczenie wyroku następuje z urzędu - od jego doręczenia, zgłosić wniosek o uzupełnienie wyroku, jeżeli sąd nie orzekł o całości żądania, o natychmiastowej wykonalności albo nie zamieścił w wyroku dodatkowego orzeczenia, które według przepisów ustawy powinien był zamieścić z urzędu.

§ 2. Wniosek o uzupełnienie wyroku co do zwrotu kosztów lub natychmiastowej wykonalności sąd może rozpoznać na posiedzeniu niejawnym.

§ 3. Orzeczenie uzupełniające wyrok zapada w postaci wyroku, chyba że uzupełnienie dotyczy wyłącznie kosztów lub natychmiastowej wykonalności.

Uzupełnienie wyroku może nastąpić, jeżeli sąd:

1. nie orzekł o całości żadania np. przy roszczeniach o zapłatę;

2. o natychmiastowej wykonalności np. przy wyroku o świadzenenia alimentacyjne

3. nie zamieścił dodatkowego orzeczenia, które powinien był zamieścić z urzędu.

ad.a.

np. Powództwo o 100 tys. zł, a wyrok zasądza 80 tys. a co do pozostałej części świadczenia milczy. Takiego wyroku nie można zaskarżyć! Tylko wyrok uzupełniający.

ad.b.

Sąd jest zobowiązany nadać rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu lub na wniosek np. wyrok w sprawie o alimenty

ad.c.

Np. wyrok rozwodowy, czy o separację, w którym sąd obowiązkowo powinien rozstrzygnąć kwestię winy, problem władzy rodzicielskiej

wykład 21 07.04.08r

Jeżeli chodzi o uzupełnienie wyroku to takie uzupełnienie wyroku następuje na wniosek zgłoszony w ciągu 2 tygodni od ogłoszenia wyroku, a gdy doręczenie następuje z urzędu od jego doręczenia. Jest to termin ustawowy, może być przywrócony. Jeżeli natomiast ten termin minie, nie ma przywrócenia, to strona traci uprawnienie do złożenia takiego wniosku. Tam gdzie sąd nie orzekł o całości żądania i strona nie złożyła wniosku, to może wystąpić z nowym powództwem co do części, do której sąd się nie wypowiedział. W tym zakresie nie ma przeszkód procesowych, co do zawisłości sporu, czy powagi rzeczy osądzonej.

Jeżeli chodzi o sposób uzupełnienia wyroku to art. 351§3 stanowi, iż orzeczenie uzupełniające wyrok zapada w postaci wyroku, chyba że uzupełnienie dotyczy wyłącznie kosztów lub natychmiastowej wykonalności. Taki wyrok nazywamy wyrokiem uzupełniającym.

Tam gdzie uzupełnienie dotyczy kosztów i natychmiastowej wykonalności to uzupełnienie wyroku następuje mocą postanowienia.

Ostatni sposób rektyfikacji to wykładnia wyroku.

Ta wykładnia jest aktualna, gdy treść wyroku budzi pewne wątpliwości. Te wątpliwości mogą występować u stron procesu, jak i u innych osób, np. komornika sądowego. W związku z tym, można zwrócić się do sądu o wykładnię wyroku i sąd postanowieniem takiej wykładni wyroku dokona. Z wnioskiem o wykładnię można wystąpić zawsze, nie ma żadnego terminu. Na postanowienie to przysługuje zażalenie.

Postanowienia sądu

Są regulowane w kilku przepisach ( art. 354 - 362¹).

Art. 354.  Jeżeli kodeks nie przewiduje wydania wyroku lub nakazu zapłaty, sąd wydaje postanowienie.

To oczywiście znaczy, że sąd wydaje postanowienie we wszystkich kwestiach, które nie mogą być objęte wyrokiem sądowym. Wyrok to jest orzeczenie sądowe rozstrzygające sprawę, co do istoty w procesie. Zatem postanowienie nie może rozstrzygać sprawy, co do istoty, więc musi dotyczyć kwestii niezwiązanej z istotą sprawy. Wszystkie te kwestie mają charakter proceduralny, w związku z tym przyjmujemy, że postanowienie jest to orzeczenie sądowe rozstrzygające kwestię proceduralną dotyczącą postępowania. To rozróżnienie jest aktualne tylko na gruncie procesu. W postępowaniu nieprocesowym nie przewiduje się wydania wyroku, tam wszystko rozstrzygane jest postanowieniem.

W art. 361 zawarto ogólne odesłanie do wyroku, a więc ta regulacja o postanowieniach dotyczy tylko kilku kwestii, a w pozostałym zakresie mamy stosować przepisy o wyroku. Jeżeli spojrzymy na relację między postanowieniem a wyrokiem sądowym, to można powiedzieć, że z punktu widzenia ilościowego sąd wydaje znacznie więcej postanowień, niż wyroków.

Postanowienia te nie są jednolite co do swego charakteru, są bardzo zróżnicowane. Trzeba dokonać pewnej klasyfikacji tych postanowień. Pierwszy taki podział, którego dokonuje się w literaturze to podział na:

- postanowienia kończące postępowania w sprawie - są to postanowienia, które zamykają drogę do wydania wyroku lub jego uprawomocnienia się. Np. postanowienie o odrzuceniu pozwu, postanowienie o umorzeniu postępowania. Będą to również wszelkie postanowienia, które oddalają wnioski o przywrócenie terminu.

- postanowienia niekończące postępowania w sprawie - np. postanowienie o nadaniu wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności, postanowienie o dopuszczeniu środka dowodowego, postanowienie o odroczeniu rozprawy. Wymienione w art. 394. (chyba nie wszystkie, bo to by oznaczało, że na każde postanowienie nie kończące postępowania w sprawie przysługuje zażalenie(?))

Drugi podział postanowień ( ze względu na zaskarżalność):

- postanowienia zaskarżalne zażaleniem - są to wszystkie postanowienia kończące postępowanie w sprawie oraz te postanowienia, niekończące postępowania w sprawie, które są wymienione w ustawie (art. 394 pkt.1-12) (NIE UCZCIE SIĘ TEGO NA PAMIĘĆ!!! trzeba znać zasadę, a nie wszystkie wymienione tam postanowienia)

- postanowienia niezaskarżalne - np. postanowienie dowodowe, odroczenie rozprawy

Podział ze względu na sposób ich wydania:

Zasadnicze znaczenie ma kwestia, czy postanowienia są wydane na posiedzeniu jawnym, czy niejawnym.

Jeżeli chodzi o posiedzenia jawne, to sposoby wydania postanowień są dwojakiego rodzaju:

Jeżeli sąd wydaje postanowienie niezaskarżalne, to postanowienie to wpisuje się do protokołu. Postanowienia, które są zaskarżalne zażaleniem sąd wydaje przez spisanie odrębnej sentencji (na naradzie) i jej ogłoszenie. Sąd musi poinformować stronę, która działa bez profesjonalnego pełnomocnika o sposobie zaskarżenia tego postanowienia.

Postanowienia, które są wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza z urzędu obu stronom, jeżeli występują bez pełnomocników trzeba ich pouczyć o terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia.

Jeżeli chodzi o uzasadnienie postanowień, to postanowienia wydane na posiedzeniu jawnym i zaskarżalne sąd uzasadnia tylko na żądanie strony (termin tygodniowy). Jeżeli zaskarżalne postanowienie jest wydane na posiedzeniu niejawnym to doręczenie musi nastąpić wraz z uzasadnieniem.

Postanowienia, które są wydane na posiedzeniu jawnym, to one wiążą sąd od chwili ich ogłoszenia. Postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym wiążą sąd od chwili podpisania. Związanie sądu postanowieniem oznacza, że sąd nie może zmienić wydanego przez siebie postanowienia. Art. 359 wprowadza w tym zakresie pewien wyjątek - postanowienia, które nie kończą postępowania w sprawie, mogą być zmieniane i uchylane w skutek zmiany okoliczności sprawy, chociażby były zaskarżone, a nawet prawomocne.

Jeżeli chodzi o wykonalność postanowień, to postanowienia sądowe mogą korzystać z wykonalności albo tej wykonalności nie mają. Postanowienia wykonalne, czyli mające cechę zdatności do wykonania, mogą być wykonane w dwojaki sposób: w drodze egzekucji,albo przez organy sądowe: przez sąd (postanowienie o dopuszczenie dowodu) , przez sekretariat sądowy (przekazanie sprawy innemu sądowi). Niektóre postanowienia są niewykonalne, np. postanowienie o zawieszeniu postępowania.

Wykonalność orzeczeń

Orzeczenia sądowe mogą być wykonalne w dwojaki sposób. Po pierwsze w drodze egzekucji sądowej, a ponadto w innej drodze. W drodze egzekucji sądowej (wykonalność sensu stricto) wykonywane są orzeczenia zasądzające świadczenie. W innej drodze będzie wykonywane np. postanowienie dowodowe, czy postanowienie o przekazaniu sprawy innemu sądowi.

Będziemy teraz rozważać wykonalność sensu stricto.

Wykonalność orzeczeń może być wynikiem uprawomocnienia się orzeczenia, po drugie może mieć charakter natychmiastowy, czyli powstać przed uprawomocnieniem się orzeczenia. Można powiedzieć, że w zasadzie przesłanką wykonalności jest prawomocność orzeczenia. Prawomocność daje nam pewność, że wyrok jest wykonalny. Ustawodawca jako wyjątek od tej zasady, dopuszcza możliwość wykonania orzeczenia przed jego uprawomocnieniem, mówimy wówczas o tzw. natychmiastowej wykonalności. Może ona wynikać z mocy ustawy lub z mocy orzeczenia sądowego. Z mocy ustawy natychmiast wykonalne są postanowienia (z chwilą ogłoszenia, a jeżeli ogłoszenia nie było - z chwilą podpisania sentencji - art. 360 kpc), nakazy zapłaty wydane w postępowaniu nakazowym na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku (art. 492§3), wyrok zasądzający świadczenie na rzecz pracownika, w stosunku do którego sąd drugiej instancji oddalił apelację.

Jeżeli chodzi o natychmiastową wykonalność z mocy orzeczenia sądowego, to natychmiast wykonalne są wyroki sądowe zaopatrzone przez sąd w rygor natychmiastowej wykonalności. Ten rygor natychmiastowej wykonalności nadaje sąd mocą postanowienia. Jeżeli sąd nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności z chwilą wydania wyroku, to wówczas to postanowienie stanowi jeden z punktów sentencji wyroku.

Jeżeli sąd popełnił błąd i nie nadał rygoru, może to uczynić później wyrokiem uzupełniającym. Podobnie, jeżeli wierzyciel złożył wniosek do sądu o nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności po wydaniu wyroku. Ten rygor powoduje, że wyrok może być natychmiast wykonany. Rygor natychmiastowej wykonalności może być nadany wyrokowi:

- obligatoryjnie z urzędu - art. 333§1 - jeżeli zasądza alimenty, jeżeli zasądza roszczenie uznane przez pozwanego, jeżeli wyrok uwzględniający powództwo jest zaoczny, jeżeli wyrok zasądza należność dla pracownika

- fakultatywnie z urzędu - art. 333 §2 - jeżeli zasądza należność z weksla, czeku, warrantu, rewersu, dokumentu prywatnego, którego prawdziwość nie została podważona oraz jeśli uwzględnia powództwo o naruszenie posiadania

- fakultatywnie na wniosek - art. 333 §3 - wyrokowi nadającemu się do wykonania w drodze egzekucji , gdyby opóźnienie uniemożliwiało lub znacznie utrudniało wykonanie wyroku albo narażało powoda na szkodę.

Wykonanie wyroku nieprawomocnego rodzi szereg niebezpieczeństw. Wyrok może zostać uchylony i powstanie kwestia restytucji. Ustawodawca przewiduje w art. 334 możliwość uzależnienia natychmiastowej wykonalności wyroku od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia. Przy egzekucji z nieruchomości zawsze istnieje takie zabezpieczenie (komornik zajmie nieruchomość, wyceni, przeprowadzi licytacje i czeka na uprawomocnienie się wyroku ze sprzedażą). W pewnych wypadkach ustawodawca wyklucza możliwość zabezpieczenia.

Postanowienie o nadaniu rygoru natychmiastowej wykonalności jest postanowieniem niekończącym postępowania w sprawie, ale jest zaskarżalne.

Wyrok z rygorem natychmiastowej wykonalności jest tytułem egzekucyjnym, więc musi być zaopatrzony w klauzulę wykonalności, żeby można było przystąpić do egzekucji.

Kiedy wyegzekwowano wyrok, a następnie w toku instancji sąd uchylił ten wyrok…

Art. 338. § 1. Uchylając lub zmieniając wyrok, któremu nadany został rygor natychmiastowej wykonalności, sąd na wniosek pozwanego orzeka w orzeczeniu kończącym postępowanie o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu poprzedniego stanu.

§ 2. Przepis paragrafu poprzedzającego nie wyłącza możliwości dochodzenia w osobnym procesie naprawienia szkody poniesionej wskutek wykonania wyroku.

Jest to tzw. orzeczenie restytucyjne wydawane na wniosek. Jeżeli nie zgłosi tego wniosku, to może wystąpić z oddzielnym powództwem.

wykład 22 14.04.2008r.

Prawomocność orzeczeń (art. 363 - art. 366)

Art. 363. § 1. Orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia.

§ 2.  Mimo niedopuszczalności odrębnego zaskarżenia nie stają się prawomocne postanowienia podlegające rozpoznaniu przez sąd drugiej instancji, gdy sąd ten rozpoznaje sprawę, w której je wydano.

§ 3.  Jeżeli zaskarżono tylko część orzeczenia, staje się ono prawomocne w części pozostałej z upływem terminu do zaskarżenia, chyba że sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także w tej części.

W nauce wyróżnia się dwa rodzaje prawomocności:

a) formalna - prawomocność formalną utożsamia się z niezaskarżalnością orzeczenia w drodze środków odwoławczy i szczególnych środków zaskarżenia. Stanowisko to jest nietrafne, bo niezaskarżalność orzeczenia jest tylko przesłanką prawomocności formalnej.

b) materialna

ad.a.

Definiuje się poprzez odwołanie do art. 363§1 kpc. Prawomocność ta polega na niezaskarżalności orzeczenia. Nieścisłość tej definicji związana jest z tym, że prawomocność to moc wiążąca. Prawidłowa definicja nie może łączyć tej definicji z niezaskarżalnością, bo ta ma stanowić jedynie przesłankę!

Prawomocność formalna wynika z niezaskarżalności orzeczenia w drodze zwyczajnych środków odwoławczych lub szczególnych środków zaskarżenia. Powinno być - niemożność uchylenia lub zmiany orzeczenia - niezaskarżalność to tylko przesłanka prawomocności. Mamy 2 grupy środków zaskarżenia, jednak nie możemy brać pod uwagę nadzwyczajnych środków zaskarżenia, bo one dotyczą prawomocnych orzeczeń.

Jeśli orzeczenia nie można zmienić w drodze zwyczajnych lub szczególnych środków zaskarżenia jest ono prawomocne.

Kiedy orzeczenie staje się niezaskarżalne?

1. gdy ustawa nie przewiduje możliwości zaskarżenia, np. wyrok sądu II instancji, z chwilą wydania jest prawomocny.

2. gdy przysługujący środek zaskarżenia nie spowodował zmiany lub uchylenia zaskarżonego orzeczenia, np. od wyroku sądu I instancji wniesiono apelację, która została odrzucona, albo sąd II instancji oddalił jako bezzasadną. Z chwilą oddalenia/odrzucenia orzeczenie sądu I instancji staje się prawomocne

3. gdy upłynie termin do wniesienia środka zaskarżenia (2 tyg. na wniesienie apelacji)

Niezaskarżalność ulega modyfikacji (na podstawie kpc. wyróżniamy):

- orzeczenie niezaskarżalne, a mimo to nie jest prawomocne

Art. 363. § 2.  Mimo niedopuszczalności odrębnego zaskarżenia nie stają się prawomocne postanowienia podlegające rozpoznaniu przez sąd drugiej instancji, gdy sąd ten rozpoznaje sprawę, w której je wydano.

Art. 380. Sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegają zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

- w sprawie wydano kilka postanowień i wyrokiem sprawę zakończono. Terminy do zaskarżenia postanowień upłynęły i strona wniosła apelację od wyroku. Co z postanowieniami? Nie stają się one prawomocne; Sąd II instancji może rozpoznać niezaskarżone postanowienia, jeżeli miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy

- mimo niezaskarżenia nie staje się prawomocne: strona wniosła apelacje od części wyroku

ad.b./prawomocność materialna/

Określana jako moc wiążąca orzeczenia prawomocnego formalnie! Prawomocność formalna jest przesłanką prawomocności materialnej.

Ma granice przedmiotowe zakreślone w orzeczeniu przez przedmiot i podstawę rozstrzygnięcia i podmiotowe określone przez podmioty, na które to orzeczenie się rozciąga. Krąg podmiotów określa art. 365§1 kpc.

Art. 365. § 1.  Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

§ 2. Kodeks postępowania karnego określa, w jakim zakresie orzeczenia sądu cywilnego nie wiążą sądu w postępowaniu karnym.

Prawomocność materialna dotyczy stron, sądu, innych sądów, organów.

Krąg „innych osób” - to pojęcie prawomocności materialnej rozszerzonej. Te inne osoby to:

Art. 435. § 1. Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich.

§ 2. Nie dotyczy to części orzekającej o prawach i roszczeniach majątkowych poszukiwanych łącznie z prawami niemajątkowymi.

Dotyczy wyroków wydawanych w postępowaniu w sprawach małżeńskich. Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich, np. w przypadku wyroku rozwodowego prawomocność materialna rozciąga się pomiędzy stronami, sądem, organami, ale także osobami trzecimi. Wobec osób trzecich oznacza, że wszystkie inne osoby w relacjach z byłym małżonkiem muszą przyjąć, że jest to osoba stanu wolnego. Podobnie w prawie handlowym - jeżeli wspólnik sp. z o.o. wytoczy powództwo o uchylenie uchwały będzie ono dotyczyło wszystkich wspólników. Podobnie w prawie spółdzielczym.

Wyroki wydawane w postępowaniu cywilnym wiążą w innych postępowaniach!

Prawomocność można stwierdzić sądownie, dokonuje tego sąd I instancji na posiedzeniu niejawny w składzie 1 sędziego jak również sąd II instancji, jeżeli akta sprawy się tam znajdują. Może stwierdzić to również referendarz sądowy. Stwierdzenie następuje na wniosek.

Powaga rzeczy osądzonej (res iudicata)

Traktowana jako rozstrzygnięcie co do istoty sprawy zawarte w prawomocnym wyroku!

Art. 366. Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami.

Ustalenie normy indywidualno-konkretnej w wyroku to aspekt pozytywny powagi rzeczy osądzonej. W aspekcie negatywnym to przeszkoda do ponownego rozpoznania sprawy. Ta niedopuszczalność pociąga konsekwencje:

1. pozew, który został wniesiony w tej samej sprawie - prawomocnie osądzonej - podlega odrzuceniu

2. jeżeli toczą się 2 postępowania w tej samej sprawie i nie doszło do odrzucenia pozwu to jeśli w jednym postępowaniu zapadło orzeczenie zasądzające świadczenie to drugie postępowanie trzeba umorzyć

3. od prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego stosunku prawnego można wnieść nadzwyczajny środek zaskarżenia, np. skargę kasacyjną, jak i skargę o wznowienie postępowania

4. postępowanie cywilne, które toczyło się w sprawie już osądzonej jest dotknięte nieważnością

Wyjątki (można, mimo prawomocności orzeczenia, wrócić do sprawy jeszcze raz):

- sprawy alimentacyjne: zasądzono alimenty, potem druga strona wnosi o obniżenie, czy też podwyższenie alimentów. Sąd może też orzec, że ten obowiązek wygasł. Jeśli ktoś podnosi zarzut powagi rzeczy osądzonej - to sąd musi to zbadać!

SN - wytoczono powództwo o rozwód, które sąd oddalił, po roku znowu wytoczono. Są stwierdził, że powaga rzeczy osądzonej. SN stwierdził, że powaga rzeczy osądzonej wymaga zbadania wszystkich elementów. Czy nie zmieniły się okoliczności faktyczne, jeśli tak to będzie to nowa sprawa.

Stwierdzenie powagi rzeczy osądzonej następuje najczęściej na zarzut.

Nie wiem jaki to ma związek z tematem, ale dla złożenia skargi kasacyjnej nie jest konieczne stwierdzenie, na wniosek strony, prawomocności wyroku w trybie art. 364!

ŚRODKI ZASKARŻENIA

Są to środki zmierzające do uchylenia/zmiany czynności decyzyjnych, głównie orzeczeń.

Dzielimy je na:

1. 
   odwoławcze; zwyczajne

2. szczególne

3. nadzwyczajne

Charakter środka:

ad.1.Charakteryzują się dewolutywnością i suspensywnością.

dewolutywność - środek zaskarżenia powoduje przeniesienie sprawy do wyższej instancji

suspensywność - wniesienie środka zaskarżenie powoduje wstrzymanie uprawomocnienia się orzeczenia

ad.2.Charakteryzują się suspensywnością (tylko), np. sprzeciw od wyroku zaocznego

ad.3.Charakteryzują się tym, że przysługują od orzeczeń prawomocnych

Jakie to są środki?

ad.1.apelacja; zażalenie; skarga na orzeczenie referendarza sądowego w przedmiocie kosztów sądowych

ad.2.sprzeciw od wyroku zaocznego; zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym; skarga na orzeczenie referendarza sądowego niedotyczące kosztów; odwołanie do sądu od zarządzeń przewodniczącego

ad.3.skarga kasacyjna; skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia; skarga o wznowienie postępowania; skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego; skarga na naruszenie prawa do załatwienia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (ale charakter tego środka jest niejasny: jest nazywana skargą na przewlekłość postępowania, niektórzy twierdzą, że należy do nadzwyczajnych środków zaskarżenia, a niektórzy, że w ogóle nie jest środkiem zaskarżenia)

System środków zaskarżenia to wyraz zasady instancyjności. W Polsce system dwuinstancyjny!

Dopuszczalność środków zaskarżenia zależy od:

1. istnienia zaskarżonego orzeczenia

2. właściwy dla danego orzeczenia środek zaskarżenia

3. legitymacja do wniesienia środka zaskarżenia

4. interes we wniesieniu środka

5. zachowaniu terminu

6. zachowanie przypisanej formy

ad.a.

Środek zaskarżenia przysługuje, gdy istnieje substrat: wyrok, postanowienie. Nie przysługuje środek zaskarżenie od sententia non existent.

np. w aktach sprawy strona znajdzie projekt wyroku, to nie może wnieść środka zaskarżenia. Wyrok musi być podpisany przez sędziów.

ad.b.

Omówione dalej

ad.c.

Omówione dalej

ad.d.

Na ogół polega ona na tym, że wnoszący środek zaskarżenia musi mieć interes, który występuje najczęściej, gdy orzeczenie jest niezgodne z jego żądaniem

ad.e.

Omówione dalej

ad.f.

Środek zaskarżenia musi być wniesiony we właściwej formie. Jej brak to brak formalny środka zaskarżenia, który powoduje odrzucenie środka zaskarżenia! Jeżeli sąd odrzuca zażalenie, apelację to w ten sposób daje wyraz niedopuszczalności. Nie bada zasadności. Jeśli stwierdzi, że brak któregoś z pkt. a-f to odrzucenie środka zaskarżenia!!!

Orzeczenie sądu II instancji jest prawomocne, z chwilą wydania staje się ono natychmiast wykonalne. Jeśli od orzeczenia sądu II instancji wniesiono skargę kasacyjną to sąd II instancji może wstrzymać wykonanie orzeczenia do chwili zakończenie postępowania kasacyjnego. Możliwość taka istnieje, gdy na skutek wykonania stronie mogłaby zostać wyrządzona niepowetowana szkoda.

W sprawach, które nie są unormowane przepisami dotyczącymi apelacji stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem I instancji, jednak art. 194, 196 i 198 nie mają zastosowania (podmiotowa zmiana powództwa w postępowaniu apelacyjnym jest niedopuszczalna!)

wykład 23 21.04.2008r.

Apelacja

Jest to środek zaskarżenia, który ma zasadnicze znaczenie. (art. 367 - 391)

Apelacja jest środkiem odwoławczym, czyli zwyczajnym środkiem zaskarżenia.

Apelacja przysługuje od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji. Każdy środek zaskarżenia przysługuje od innej postaci decyzji sądowej. Celem tej apelacji jest doprowadzenie do ponownego rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji, a więc do kontroli wyroku sądu pierwszej instancji i wydaniu ewentualnego orzeczenia reformatoryjnego. Sąd drugiej instancji może wydać również orzeczenie kasacyjne (wyrok kasatoryjny).

Analizując różne systemy prawne dotyczące apelacji wyróżnia się w doktrynie dwa rodzaje apelacji:

- apelację pełną - dopuszcza się tzw. nowości (apelacio cum beneficio bonorum) - można w toku postępowania apelacyjnego wprowadzać nowe fakty, dowody, których strona nie przedstawiła sądowi pierwszej instancji, a więc postępowanie apelacyjne może również służyć uzupełnieniu materiału dowodowego

- apelacja niepełna (apelacio sine beneficio bonorum) - sąd apelacyjny może rozstrzygnąć sprawę wyłącznie na podstawie materiału faktycznego/dowodowego zgromadzonego w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji

Jaką konstrukcję przyjął ustawodawca polski? (art. 382) Przyjęto konstrukcję apelacji pełnej, dopuszczalne są nowości w postępowaniu apelacyjnym. W tym zakresie istnieją pewne ograniczenia ze względu na zasadę koncentracji materiału dowodowego. Stanowi o tym art. 381.

Art. 381. Sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później

Z tej prekluzji dowodowej wynika, że strony mają obowiązek przedstawić wszystkie fakty i dowody w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Należy przed sądem apelacyjnym wytłumaczyć, dlaczego nie powołaliśmy nowych faktów/dowodów przed sądem pierwszej instancji. np. pozwany uzyskał dokument, który podważa roszczenie powoda, dopiero po wydaniu wyroku sądu pierwszej instancji. Sądy drugiej instancji niechętnie przeprowadzają dowody.

Dopuszczalność apelacji

Apelacja jest to środek zaskarżenia od wyroku sądu pierwszej instancji, musi to być wyrok oczywiście prawnie i faktycznie istniejący. Apelację można wnieść od każdego wyroku sądu pierwszej instancji. Jest tylko jeden wyjątek. Wyrok zaoczny nie może być zaskarżony przez pozwanego apelacją (tam jest sprzeciw od wyroku zaocznego). Drugą kwestią jest legitymacja do wniesienia apelacji. Do wniesienia apelacji uprawnione są oczywiście strony, apelację może wnieść również interwenient uboczny, prokurator, inny podmiot działający na tych samych zasadach, jak prokurator oraz organizacja społeczna. Apelacja przysługuje tym podmiotom niezależnie od tego, czy te podmioty występowały w postępowaniu pierwszej instancji. Te podmioty mogą wytoczyć powództwo na czyjąś rzecz, ale te podmioty mogą wstąpić do toczącego się postępowania na każdym jego etapie, więc może to polegać również na wniesieniu apelacji od wyroku. Jeżeli chodzi o interes prawny, jako warunek dopuszczalności apelacji, to w zasadzie ten interes przysługuje stronie, która przegrała proces. Strona, która wygrała nie ma interesu, ale nie trzeba w tym wypadku patrzeć na to z punktu widzenia wygranej, czy przegranej, należy zwrócić uwagę również na to, czy korzystny dla strony wyrok zapadł na ważnym postępowaniu, np. nieprawidłowy skład sądu. Strona składa apelację, bo chce, żeby korzystny dla niej wyrok zapadł na ważnym postępowaniu.

Termin

Jest to termin dwutygodniowy liczony od dnia doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Jeżeli strona nie zażądała doręczenia jej wyroku z uzasadnieniem to termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania doręczenia wyroku z uzasadnieniem (termin 7 dni od ogłoszenia wyroku). W efekcie termin do złożenia apelacji może w rzeczywistości przedłużyć się nawet do kilku miesięcy. Złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia nie jest warunkiem dopuszczalności apelacji!!! Lepiej jest mieć uzasadnienie wyroku, aby wykazać błędy sądu wydającego wyrok, ale nie jest to konieczne. Jeżeli strona wniosła apelację, to sąd musi sporządzić uzasadnienie, nawet jeżeli strona nie składała takiego wniosku.

Art. 369. § 1. Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem.

§ 2. Jeżeli strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia.

Jakim warunkom powinna odpowiadać apelacja?

Te warunki są określone w art. 368.

Art. 368.  § 1. Apelacja powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a ponadto zawierać:

  1)   oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości czy w części,

  2)   zwięzłe przedstawienie zarzutów,

  3)   uzasadnienie zarzutów,

  4)   powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe albo, że potrzeba powołania się na nie wynikła później,

  5)   wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia.

§ 2. W sprawach o prawa majątkowe należy oznaczyć wartość przedmiotu zaskarżenia. Wartość ta może być oznaczona na kwotę wyższą od wartości przedmiotu sporu wskazanej w pozwie jedynie wtedy, gdy powód rozszerzył powództwo lub sąd orzekł ponad żądanie. Przepisy art. 19-24 i 25 § 1 stosuje się odpowiednio.

- warunki pisma procesowego (atr. 126); wyjątek z art. 466 - postępowanie odrębne w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, pracownik może złożyć ustnie do protokołu powództwo oraz środki odwoławcze i inne pisma procesowe.

- powinna zawierać elementy właściwe dla apelacji:

oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona ze wskazaniem, czy jest zaskarżony w całości, czy w części - trzeba wskazać sąd, sygnaturę wyroku. Trzeba wskazać, czy zaskarżamy wyrok w całości, czy w części (jest to bardzo formalistycznie przestrzegane), np. sąd oddalił powództwo w części, a w części uwzględnił. Brak zaznaczenia, czy zaskarżamy w całości czy w części sądy traktują jako brak formalny. Tam gdzie apelację składa adwokat lub radca prawny sąd, z powodu takiego braku formalnego, apelację odrzuca i zawiadamia okręgową radę adwokacką/radcowską, także trzeba uważać.

zwięzłe przedstawienie zarzutów - z merytorycznego punktu widzenia jest to najważniejsza część apelacji. Te zarzuty mogą dotyczyć wszelkich wadliwości. Można te zarzuty podzielić, na zarzuty naruszenia prawa materialnego, np. nieprawidłowa wykładnia, oraz na naruszenia prawa procesowego (najistotniejszym zarzutem z tego kręgu jest nieważność postępowania art. 1099). Inne zarzuty z tego zakresu mogą polegać na tym , że sąd nie wyjaśnił wszystkich okoliczności stanu faktycznego sprawy, dokonał błędnej oceny dowodów.

uzasadnienie zarzutów

powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe, albo konieczność powołania się na nie wynikła później

wniosek o zmianę lub uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu zmiany lub uchylenia wyroku - wniosek apelacyjny. Jeżeli apelacja oparta jest na zarzucie naruszenia prawa materialnego albo na nowych faktach i dowodach to wniosek apelacyjny powinien opiewać na zmianę wyroku. Jeżeli apelacja oparta jest na zarzucie naruszenia prawa procesowego to wniosek apelacyjny powinien opiewać na uchylenie zaskarżonego wyroku. Sąd nie jest tym wnioskiem związany, sąd wyda taki wyrok, jaki stosownie do podniesionych zarzutów, uzna za właściwy. Istotne jest tylko to, czy wyrok zaskarżony jest w całości czy w części.

wartość przedmiotu zaskarżenia (w sprawach o prawa majątkowe) - wartość przedmiotu zaskarżenia podajemy najczęściej na początku apelacji. Wartość przedmiotu zaskarżenia obliczamy za pomocą tych samych zasad, których używamy przy wyliczaniu wartości przedmiotu sporu. W przypadku zaskarżenia wyroku w części oddalającej powództwo, należy odjąć wartość już zasądzoną. Jeżeli sąd uwzględni powództwo w całości i pozwany zaskarża wyrok w całości to wartość przedmiotu zaskarżenia będzie równa wartości przedmiotu sporu. Wartość przedmiotu zaskarżenia może być również wyższa od wartości przedmiotu sporu.

Granice kognicji sądu drugiej instancji/w jakim zakresie sąd II instancji rozpoznaje sprawy?

Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, bierze jednak z urzędu nieważność postępowania. Granice te mają charakter podmiotowy i przedmiotowy.

Granice przedmiotowe są zakreślone przez wnoszącego apelację przez zakres zaskarżenia wyroku i odpowiadający mu wniosek apelacyjny. Jeżeli chodzi o granice podmiotowe, to pojawiają się one w sprawach, w których po jednej lub drugiej stronie mamy do czynienia ze współuczestnictwem, a wyrok został zaskarżony przez niektórych współuczestników albo przeciwko niektórym współuczestnikom. Np. wynajmujący wytoczył powództwo przeciwko kilku wynajmującym. Zapadł wyrok w tej sprawie, wynajmujący wnosi apelacje, zaskarża wyrok tylko w stosunku do niektórych najemców. W takim wypadku objęcie przez skarżącego apelacją tylko niektórych współuczestników sprawia, że wyrok ten staje się prawomocny w stosunku do pozostałych najemców. Inaczej, jeśli po stronie pozwanej wystąpi współuczestnictwo konieczne. W takim wypadku wniesienie apelacji przeciwko jednemu współuczestnikowi musi być traktowane jako wniesienie apelacji przeciwko wszystkim współuczestnikom. Jeżeli apelacja została wniesiona przez niektórych współuczestników formalnych wyrok będzie prawomocny dla pozostałych. Jeżeli mamy do czynienia ze współuczestnictwem materialnym, to jeżeli ma ono charakter jednolity, to czynność procesowa dokonana przez jednego współuczestnika jest skuteczna wobec pozostałych. (Marciniak zaczyna coś kręcić..) Przy współuczestnictwie materialnym zwykłym wniesienie apelacji przez niektórych współuczestników nie powoduje uprawomocnienia się wyroku w stosunku do pozostałych gdyż sąd z urzędu może rozpoznać apelację na korzyść pozostałych współuczestników, np. jeden z dłużników solidarnych wnosi apelację. Sąd może rozpoznać sprawę także na rzecz współuczestników, którzy nie zaskarżyli wyroku, gdy przedmiotem postępowania są prawa i obowiązki dla nich wspólne. Z punktu widzenia granic apelacji istotne jest to czy wyrok zaskarżono w całości, czy w części, i czy stosunku do wszystkich współuczestników. Granice wyznacza wnoszący apelację.

Przebieg postępowania apelacyjnego

Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok adresując ją do sądu drugiej instancji. Apelacja jest wnoszona do sądu, który wydał wyrok, wniesienie apelacji powoduje wszczęcie postępowania apelacyjnego, czyli postępowanie apelacyjne rozpoczyna się przed sądem pierwszej instancji!

Sąd pierwszej instancji bada tę apelację pod względem warunków formalnych i pod względem dopuszczalności, zwłaszcza wniesienia apelacji w terminie. Jeżeli apelacja nie odpowiada warunkom formalnym, to przewodniczący wzywa do uzupełnienia, poprawienia brakujących elementów pod rygorem odrzucenia apelacji w zakreślonym terminie. Jeżeli apelacja nie zostanie uzupełniona, poprawiona w wyznaczonym terminie to sąd taką apelację odrzuci mocą postanowienia. Odrzuci apelację, która została wniesiona po upływie terminu, nie została opłacona lub z innych przyczyn jest niedopuszczalna. Ogólnie sąd pierwszej instancji prowadzi czynności związane z poprawieniem lub uzupełnieniem apelacji, bada również kwestię dopuszczalności. Nie bada się na tym etapie kwestię zasadności apelacji!!! Przyjmuje się, że termin do uzupełnienia nie może być krótszy niż siedem dni.

Apelację sporządzoną przez pełnomocnika profesjonalnego sąd pierwszej instancji odrzuca w przypadku braków z art. 387 §1 pkt.1,3,5 i musi zawiadomić radę adwokacką. To samo dotyczy opłat, art. 130².

wykład 24 28.04.2008

Ze względu na zróżnicowanie skutków prawnych, apelację często podpisuje strona, żeby sąd w razie czego wezwał stronę do uzupełnienia braków. Taka praktyka w Polsce się pojawiła. W jednej ze spraw przed sądem okręgowym w Słupsku w sprawie występował radca prawny, apelację podpisała strona i wniosła do sądu apelację nieopłaconą. W tym wypadku sąd rejonowy apelację odrzucił. Na to złożono zażalenie. Sąd okręgowy rozpoznając zażalenie miał wątpliwości, czy tego rodzaju zachowanie nie prowadzi do obejścia art. 130². Sąd okręgowy zwrócił się do SN z pytaniem, czy rygor ten ma zastosowanie, gdy apelację wniosła strona reprezentowana przez pełnomocnika profesjonalnego? SN odpowiedział, że rygor ten nie ma zastosowania, gdy apelację wnosi sama strona.

Po stwierdzeniu, że apelacja odpowiada wszystkim warunkom, sąd przedstawia apelację drugiej stronie oraz przedstawia akta sądowi drugiej instancji. Strona przeciwna, której doręczono odpis apelacji, może w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia apelacji wnieść odpowiedź na apelację wprost do drugiej instancji.

Sąd drugiej instancji na pierwszym miejscu bada warunki dopuszczalności apelacji, czyli warunki formalne, opłacenie itd. Mamy tu zatem do czynienia z powieleniem kontroli. Jeżeli sąd ma pewne zastrzeżenia to może wezwać wnoszącego apelację do uzupełnienia braków. Jeżeli te braki nie zostaną uzupełnione w wyznaczonym terminie, albo z innych przyczyn apelacja jest niedopuszczalna, sąd wydaje postanowienie o odrzuceniu apelacji. Zatem odrzucenia może dokonać zarówno sąd pierwszej instancji jak i drugiej! Jeżeli ta kontrola wypadnie pozytywnie, to sąd drugiej instancji przystępuje do rozpoznania sprawy. Sprawę rozpatruje trzech sędziów zawodowych na rozprawie na posiedzeniu jawnym. Jedynym wyjątkiem jest możliwość przeprowadzenia rozprawy na posiedzeniu niejawnym w przypadku rozpatrywania kwestii nieważności postępowania.

Rozprawa przed sądem drugiej instancji odbywa się bez względu na stawiennictwo jednej lub obu stron, wydany wyrok nie jest zaoczny. Charakterystyczną cechą rozprawy w drugiej instancji jest to, że rozpoczyna się ona od głosu sędziego sprawozdawcy! Sędzią sprawozdawcą jest sędzia, któremu przydzielono daną sprawę do tzw. referatu. Sędzia sprawozdawca referuje ustnie stan sprawy. Głos następnie zabierają strony i ewentualnie, jeżeli przed sądem apelacyjnym przeprowadza się dodatkowe dowody, rozprawa apelacyjna obejmuje również postępowanie dowodowe. Następnie kończy się rozprawa, sąd wydaje wyrok. Jeżeli przy rozpatrywaniu apelacji powstanie zagadnienie prawne budzące wątpliwości sądu drugiej instancji, to sąd II instancji może zwrócić się do SN z pytaniem prawnym(art. 390). Ta odpowiedź na to pytanie wiąże sąd w postępowaniu. Oczywiście tego rodzaju uchwały SN są związane z funkcją, jaką jest zapewnienie jednolitego orzecznictwa. Jeżeli uchwała jest opublikowana w zbiorze urzędowym jest ona wiążąca także w innych sprawach. SN może stwierdzić, że jest to tak poważna sprawa, że nie 3 ale np. 7, czy nawet cała izba sędziów SN powinna rozstrzygać daną kwestię. SN może również przejąć sprawę do rozpoznania, kiedy uznaje, że sąd drugiej instancji sobie z tym nie poradzi. SN może powiedzieć, że nie udziela odpowiedzi, gdyż pytanie jest proste.

Jeżeli sąd rozpozna sprawę na skutek wniesionej apelacji, to po rozpoznaniu sprawy sąd drugiej instancji wydaje wyrok. Mogą to być w zasadzie dwa wyroki. Po pierwsze wyrok uwzględniający apelację i może to być wyrok oddalający apelację. Ten podział ma charakter w pewnym sensie teoretyczny, gdyż nigdy sąd nie napisze, że „uwzględnia apelację”. Jest to pojęcie teoretyczne.

Kiedy sąd oddala apelację?

Zgodnie z art. 385 sąd II instancji oddala apelację, jeżeli jest ona bezzasadna.

Jeżeli chodzi o uwzględnienie apelacji, to może ono nastąpić wyrokiem zmieniającym zaskarżony wyrok albo wyrokiem kasatoryjnym, czyli uchylającym zaskarżony wyrok. Co do możliwości wydania wyroku reformatoryjnego to taką możliwość przewiduje art. 386§1. Możliwość wydania wyroku kasatoryjnego przewidziana jest w §2.

Art. 386. § 1. W razie uwzględnienia apelacji sąd drugiej instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy.

§ 2. W razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Wyrok reformatoryjny będzie wydany przede wszystkim wtedy, gdy apelacja będzie oparta na naruszeniu prawa materialnego, jeżeli oczywiście materiał faktyczny i dowodowy daje podstawę do tej zmiany.

Wyrok kasatoryjny:

- art. 386§2 - uchylenie wyroku jest aktualne w razie stwierdzenia nieważności postępowania

- art. 386§3 - gdy mamy do czynienia z koniecznością odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania, np. gdy w sprawie występuje niedopuszczalność drogi sądowej o charakterze pierwotnym

- jeżeli w sprawie trzeba przeprowadzić postępowanie dowodowe w całości

Takiemu orzeczeniu kasatoryjnemu musi towarzyszyć jakieś inne rozstrzygnięcie, np. umorzenie postępowania i odrzucenie pozwu, zniesienie postępowania, przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W przypadku wyroku oddalającego apelację wyrok zamyka się sformułowaniem: apelację oddalić.

Postępowanie apelacyjne może skończyć się inaczej niż wydaniem wyroku przez sąd apelacyjny. Może się zakończyć przez umorzenie postępowania apelacyjnego albo przez umorzenie postępowania w całości. Umorzenie postępowania apelacyjnego nastąpi, gdy apelacja zostanie cofnięta. Sąd apelacyjny może umorzyć postępowanie w całości, jeżeli powód cofnie na etapie postępowania apelacyjnego powództwo.

Podsumowując, postępowanie apelacyjne może zakończyć się w zasadzie na sześć sposobów:

- odrzucenie apelacji

- wydanie wyroku reformatoryjnego

- uchylenie zaskarżonego wyroku

- oddalenie apelacji

- umorzenie postępowania apelacyjnego

- umorzenie postępowania w całości

Odrzucenie, umorzenie postępowania apelacyjnego i postępowania w całości następuje mocą postanowienia. W pozostałych wypadkach powinno nastąpić wydanie wyroku. Jeżeli sąd wydaje wyrok kasatoryjny i umarza postępowanie lub odrzuca pozew powinien wydać wyrok, ale w praktyce sąd wydaje postanowienie, podstaw czego szuka się w przepisach regulaminowych.

Sąd drugiej instancji uzasadnia z urzędu wyroki oraz postanowienia kończące postępowanie w sprawie. W sprawach, w których oddalono apelację uzasadnienie sporządza się tylko na wniosek strony. Sporządzenie uzasadnienia powinno nastąpić w terminie dwóch tygodni (termin instrukcyjny) od ogłoszenia, a jeżeli ogłoszenia nie było - od dnia wydania wyroku. Uzasadnienie sporządza się zawsze, gdy od orzeczenia wniesiono skargę kasacyjną lub skargę o wznowienie postępowania, w terminie dwóch tygodni od wniesienia skargi.

Orzeczenie sądu drugiej instancji jest prawomocne z chwilą jego wydania. Ta prawomocność jest przesłanką wykonalności, zatem jest ono wykonalne z chwilą wydania orzeczenia. Jeżeli od orzeczenia sądu drugiej instancji wniesiono skargę kasacyjną sąd może wstrzymać wykonanie orzeczenia do chwili zakończenia postępowania kasacyjnego. W sprawach, które nie są unormowane tymi przepisami stosujemy odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji (art. 391).

Zażalenie

W kpc. mamy dwa rodzaje zażaleń:

a) na postanowienia sądu I instancji do sądu II instancji

b) do Sądu Najwyższego

ad.a.

Przysługuje na postanowienia (art. 394):

1. sądu I instancji kończące postępowanie w sprawie

2. na inne postanowienia sądu I instancji i zarządzenia przewodniczącego określone w sposób szczególny w ustawie (zażalenie przysługuje na zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest zwrot pozwu.)

Podstawą zażalenia jest uchybienie, które zdaniem skarżącego zaszło przy wydawaniu postanowienia albo zarządzenia.

Zażalenie, poza sprawami o roszczenia pracownika z zakresu prawa pracy i roszczenia ubezpieczonego z zakresu ubezpieczeń społecznych, należy wnieść w postaci pisma procesowego.(art. 126) Pismo to powinno zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia, wniosek o zmianę lub uchylenie postanowienia i zwięzłe uzasadnienie tego wniosku ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów. Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się od doręczenia postanowienia, a gdy postanowienie doręcza się na żądanie strony, strona zaś żądania takiego nie zgłosiła, od ogłoszenia postanowienia.

Postanowienia są natychmiast wykonalne i wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonalności , ale sąd I instancji może wstrzymać jego wykonanie do czasu rozstrzygnięcia zażalenia. Sąd doręcza odpis zażalenia stronie przeciwnej, a następnie zażalenie + akta sprawy przekazuje do sądu II instancji, który je rozpoznaje.

Sąd I instancji nie przekazuje sprawy i sam rozpoznaje zażalenie, gdy:

1.zażalenie jest oczywiście uzasadnione

2.zażalenie zarzuca nieważność postępowania

Zażalenie to środek odwoławczy, który ma względną dewolutywność w tych 2 wypadkach. Sąd, który skorzysta z art. 395§2 i sam rozpozna to może postanowienie uchylić i orzec inaczej. Od tego postanowienia znów przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych (tu już brak względnej dewolutywności).

Gdy brak szczególnego unormowania to, na mocy art. 397§2, stosujemy przepisy dotyczące postępowania apelacyjnego.

ad.b.

Zażalenie do SN przysługuje (art. 394¹):

1. na postanowienie sądu II instancji odrzucające skargę kasacyjną oraz skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia

2. w sprawie, w której przysługuje skarga kasacyjna na postanowienie sądu II instancji kończące postępowanie w sprawie z wyjątkiem postanowienia o odrzuceniu pozwu, umorzeniu postępowania, a także postanowienia wydanego w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienia sądu I instancji

Postępowanie kasacyjne rozpoczyna się przed sądem drugiej instancji. Sąd drugiej instancji bada, czy skarga jest dopuszczalna. Sąd drugiej instancji może odrzucić skargę kasacyjną. Gdyby nie było środka zaskarżenia wszystkie apelacje sądy by odrzucały, żeby nie poddawać się kontroli SN.

wykład 25 05.05.2008r.

Skarga kasacyjna

Z systematyki kodeksowej do 2004r. wynikałoby, że kasacja jest środkiem odwoławczym. Kasacja to czynność kasująca, więc jest to zła terminologia. Po zmianie skarga kasacyjna została umieszczona w nowym dziale. Zmiana systematyki wskazuje, że skarga kasacyjna to nadzwyczajny środek zaskarżenia, a nie odwoławczy! Wskazuje na to systematyka kpc. i charakter tej skargi, jej funkcja, zakres kognicji SN.

Skarga kasacyjna przysługuje od orzeczeń sądu II instancji do SN, ale to nie jest trzecia instancja!!!

Rola SN ogranicza się do kontroli orzeczeń sądów niższego rzędu! To tzw. nadzór judykacyjny. Chodzi o zapewnienie jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych.

SN, który rozpoznaje skargę kasacyjną może dokonać rozpoznania wyłącznie materiału, którym dysponował sąd II instancji. Nie prowadzi się dodatkowego postępowania dowodowego. Rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach tej skargi. W wyniku kontroli SN wydaje orzeczenie kasatoryjne (uchyli zaskarżony wyrok). Kpc dopuszcza wydanie przez SN orzeczenia reformatoryjnego (zmiana treści zaskarżonego orzeczenia sądu II instancji).

Kwestię skargi kasacyjnej regulują art. 391¹ - 398²³ kpc. To przykład tendencji polskiego ustawodawstwa do bardzo szczegółowego regulowania niektórych zagadnień, co powoduje pewną kazuistykę i wysoki formalizm.

Skarga kasacyjna przysługuje od:

1. wydanego przez sąd II instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania, kończących postępowanie w sprawie.

Art. 398¹. § 1. Od wydanego przez sąd drugiej instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie strona, Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich może wnieść skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

§ 2. Wniesienie skargi kasacyjnej przez stronę wyłącza - w zaskarżonym zakresie - wniesienie skargi kasacyjnej przez Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich.

Każdy wyrok sądu II instancji to wyrok kończący. Wyjątek: uchylenie wyroku sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania! - to nie jest wyrok, który kończy postępowanie w sprawie, skarga kasacyjna tutaj nie przysługuje.

Postanowieniami, które są zaskarżalne skargą kasacyjną są tylko postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania.

Jeżeli chodzi o postanowienie w przedmiocie odrzucenia pozwu kończące postępowanie w sprawie, jest nim przede wszystim:

1. postanowienie o odrzuceniu pozwu,

2. postanowienie o oddaleniu zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji odrzucające pozew

Jeżeli zaś chodzi o postanowienie w przedmiocie umorzenia postępowania kończące postępowanie w sprawie, jest nim przede wszystkim:

1. postanowienie o umorzeniu postępowania z przyczyny zaszłej w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji,

2. postanowienie o umorzeniu postępowania w całości wskutek zajścia przyczyny takiego umorzenia dopiero w postępowaniu przed sądem drugiej instancji (np. cofnięcia pozwu dopiero wówczas),

3. postanowienie o umorzeniu tylko postępowania w drugiej instancji (np. wskutek cofnięcia apelacji),

4. postanowienie o oddaleniu zażalenia na postanowienie sądu I instancji o umorzeniu postępowania

Kpc ogranicza ten zakres, przyjmuje, że od pewnych orzeczeń skarga kasacyjna nie przysługuje:

1)w sprawach o prawa majątkowe, gdzie wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 50 tys. zł, a w sprawach gospodarczych - 75 tys. zł, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych - 10 tys. zł

2)w sprawach o rozwód, separację, alimenty, czynsz najmu lub dzierżawy, naruszenie posiadania

3)sprawy dotyczące kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych, deputaty i ich ekwiwalent

4)w postępowaniu uproszczonym

5)od wyroku unieważniającego małżeństwo, jeżeli zawarto kolejne małżeństwo

Legitymacja przysługuje:

Zgodnie z art. 398¹§1 stronie, Prokuratorowi Generalnemu (gdy przez wydanie zaskarżonego orzeczenia doszło do naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego), RPO (gdy przez wydanie zaskarżonego orzeczenia doszło do naruszenia konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela), interwenientowi ubocznemu, prokuratorowi, każdemu innemu podmiotowi działającemu na zasadach jak prokurator np. organizacji społecznej.

Termin

W terminie 2 miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem stronie skarżącej.

Dla RPO i PG to 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia.

Skargę wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, adresując ją do SN.

Skarga musi przyjąć formę pisma procesowego i musi być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego. Obowiązuje przymus adwokacko-radcowski. Podmioty zwolnione: sędziowe, profesorowie i doktorzy nauk prawnych…

Kpc precyzuje, jakie elementy powinna zawierać skarga kasacyjna:

Art. 398⁴. § 1. Skarga kasacyjna powinna zawierać:

  1)   oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości czy w części,

  2)   przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie,

  3)   wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienie oraz

  4)   wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia i zmiany.

§ 2. Ponadto skarga kasacyjna powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a w sprawach o prawa majątkowe powinna zawierać również oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia. Do skargi kasacyjnej dołącza się także dwa jej odpisy przeznaczone do akt Sądu Najwyższego oraz dla Prokuratora Generalnego, chyba że sam wniósł skargę.

ad. pkt.1

Trzeba oznaczyć, z którego dnia, sygnatura akt z koniecznym wskazaniem, czy zaskarżamy w całości, czy w części!

ad. pkt.2

Art. 398³. § 1. Skargę kasacyjną strona może oprzeć na następujących podstawach:

  1)   naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,(np. błąd w sumsumpcji, zastosowanie nieistniejącego przepisu)

2) naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Trzeba wskazać konkretny, naruszony przepis.

ad. pkt.3

Nie wystarczy wskazać naruszenia, trzeba złożyć wniosek, by sąd przyjął sprawę do rozpoznania. SN przyjmuje skargi do rozpoznania, gdy:

Art. 398⁹. § 1. Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli:

  1)   w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne,

  2)   istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów,

  3)   zachodzi nieważność postępowania lub

  4)   skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.

§ 2.  O przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania Sąd Najwyższy orzeka na posiedzeniu niejawnym. Postanowienie nie wymaga pisemnego uzasadnienia.

To jest tzw. „przedsąd”, ale o tym później…

ad. pkt.4

Wydanie orzeczenia kasatoryjnego lub reformatoryjnego zależy od podstaw, na których oparta jest skarga kasacyjna.

Granice skargi kasacyjnej są formułowane przez skarżącego przez podanie podstaw kasacyjnych i wniosku kasacyjnego. SN nie może rozpoznać sprawy poza tak określone granice. Nie dotyczy to unieważnienia postępowania, które sąd bierze pod rozwagę z urzędu! W postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powoływanie nowych faktów i dowodów.

Przebieg postępowania kasacyjnego

Wniesienie skargi kasacyjnej do sądu II instancji rozpoczyna postępowanie. Sąd II instancji bada dopuszczalność tej skargi kasacyjnej, bada jej warunki formalne, czy została opłacona. Jeżeli nie spełnia wymagań formalnych to przewodniczący może wezwać do usunięcia braków formalnych w terminie 1 tygodnia pod rygorem odrzucenia! Jeżeli skarga kasacyjna nie zawiera elementów zawartych w art. 398⁴§1 to sąd II instancji nie wzywa do usunięcia braków, tylko od razu odrzuca i zawiadamia Radę Adwokacką lub Radcowską. Podobnie, gdy skarga nie została opłacona. Na postanowienie o odrzuceniu skargi przysługuje zażalenie do SN, który bada braki formalne, kreatywne, termin, czy opłacona. Jeśli skarga kasacyjna spełnia te wymagania to sąd II instancji przekazuje sprawę SN, który też bada. Mamy kontrolę powtórną - gdy nie spełnia to SN odrzuca skargę. Jeśli nie została odrzucona to SN rozstrzyga, czy przyjąć skargę kasacyjną do rozpoznania, czy też nie. Przyjmuje, jeżeli występują przesłanki wymienione w art. 398⁹. Jest to tzw. przedsąd. Przedsąd dokonywany jest w składzie 1 sędziego na posiedzeniu niejawnym.

Skargę kasacyjną sąd II instancji doręcza stronie przeciwnej, która w ciągu 2 tyg. może wnieść odpowiedź na skargę. Jeśli przedsąd pozytywny to następuje merytoryczne rozpoznanie skargi w składzie 3 sędziów SN.

wykład 26 12.05.08

Jeżeli skarga kasacyjna została przyjęta do rozpoznania, to SN rozpoznaje skargę pod względem merytorycznym. Skarga ta jest rozpoznawana w składzie trzech sędziów. W zasadzie rozpoznanie skargi kasacyjnej następuje na posiedzeniu niejawnym, jednakże ustawa przewiduje możliwość rozpoznania skargi kasacyjnej na rozprawie:

- jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, a skarżący złożył w skardze kasacyjnej wniosek o rozpoznanie skargi na rozprawie

- jeżeli przemawiają za tym inne względy

Jeżeli chodzi o przebieg rozprawy kasacyjnej to przypomina ona częściowo przebieg rozprawy przed sądem apelacyjnym. Podobieństwo sprowadza się do tego, że rozprawa rozpoczyna się od sprawozdania sędziego sprawozdawcy. Przedstawia on sprawę ze szczególnym uwzględnieniem podstaw i zarzutów kasacyjnych. Następnie udziela się głosu stronom. Przewodniczący może ograniczyć czas wystąpienia. Obowiązuje tu oczywiście przymus radcowsko-adwokacki. Jeżeli w rozprawie bierze udział prokurator generalny to przewodniczący udziela mu głosu po wysłuchaniu stron. W każdej sprawie, która trafia do SN, może on zwrócić się do Prokuratora Generalnego o zajęcie stanowiska, co do skargi kasacyjnej. PG może w terminie 30 dni przedstawić własne stanowisko. PG może również, po zapoznaniu się ze skargą kasacyjną, zgłosić swój udział, wstąpić do postępowania kasacyjnego. Ta rozprawa przed sądem kasacyjnym trwa krótko. Rola pełnomocnika w tym postępowaniu polega na zwróceniu uwagi na elementy, które nie były poruszone w skardze kasacyjnej bądź przedstawić zarzuty skargi w inny sposób, pełnomocnik musi obserwować, co robi sędzia sprawozdawca. Jeżeli pełnomocnik zauważy, że w tym referacie brakuje pewnych elementów to w swoim wystąpieniu powinien on zwrócić na to uwagę, może to mieć duże znaczenie dla rozstrzygnięcia. Jeżeli przy rozpoznaniu skargi kasacyjnej wyłoni się jakieś zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, to SN może odroczyć wydanie orzeczenia w tej sprawie i przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi tego sądu. Ta uchwała SN w składzie 7 osobowym jest wiążąca w danej sprawie. SN w tym poszerzonym składzie może przejąć daną sprawę do rozpoznania. Ten powiększony skład może również odmówić wydania uchwały, jeśli uzna, że w sprawie żadne ważne zagadnienie prawne nie występuje.

art. 398²¹- stosuje się odpowiednio przepisy o apelacji.

Rozstrzygnięcia po rozpoznaniu skargi kasacyjnej

- Skarga kasacyjna może być odrzucona przez sąd drugiej instancji bądź SN.

- SN może przyjąć skargę do rozpoznania albo odmówić przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania (w drodze postanowienia).

- SN może oddalić skargę kasacyjną, jeżeli nie ma uzasadnionych podstaw albo jeżeli zaskarżone orzeczenie, mimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu

- SN może wydać orzeczenie uwzględniające skargę kasacyjną i uchylić zaskarżone orzeczenie (sądu II instancji) w całości lub w części i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał orzeczenie lub innemu sądowi równorzędnemu

- SN może uchylić także w całości orzeczenie sądu I instancji i przekazać sprawę do rozpoznania sądowi temu samemu lub równorzędnemu

- SN może uchylić zaskarżony wyrok i orzec co do istoty sprawy (art. 398¹⁶) (jest to orzeczenie o charakterze reformatoryjnym) - jeżeli skarga została oparta na naruszeniu tylko przepisów prawa materialnego albo prawa materialnego i procesowego gdy zarzut naruszenia prawa procesowego został uznany za nieistotny

- SN może uchylić wydane w sprawie wyroki i odrzucić pozew - np. niedopuszczalność drogi sądowej o charakterze pierwotnym

- SN może uchylić zaskarżone wyroki i umorzyć postępowanie - jeżeli istniała podstawa do umorzenia postępowania, np. następcza niedopuszczalność drogi sądowej

- SN może uchylić wyrok sądu II instancji i umorzyć postępowanie apelacyjne - gdy skarżący cofnął apelację, a sąd II instancji nie umorzył postępowania, wówczas prawomocne staje się rozstrzygnięcie sądu I instancji

- SN może umorzyć postępowanie kasacyjne - gdy np. strona cofnęła skargę kasacyjną (następuje to mocą postanowienia)

- SN może umorzyć postępowanie w całości - jeżeli strony przed SN zawrą ugodę

Należy pamiętać jeszcze o wspomnianej wcześniej uchwale w odpowiedzi na zagadnienie prawne składu 7 osobowego.

Orzeczenie restytucyjne - orzeczenia sądu II instancji, jeżeli z chwilą wydania są wykonalne, mogą podlegać już egzekucji. Gdy SN uchyla zaskarżony wyrok, wydaje orzeczenie reformatyryjne, może pojawić się kwestia zwrotu zasądzonego świadczenia.

Art. 415.  Uchylając lub zmieniając wyrok, sąd na wniosek skarżącego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego. Nie wyłącza to możliwości dochodzenia w osobnym procesie, także od Skarbu Państwa, naprawienia szkody poniesionej wskutek wydania lub wykonania wyroku.

Skarga o wznowienie postępowania

art. 399 - 416¹

Jeżeli w sprawie zapadnie prawomocny wyrok, to można powiedzieć, że sprawa jest zakończona, nie może być ponownie rozpoznana, jednakże ustawodawca dopuszcza możliwość ponownego osądzenia pewnych spraw w drodze skargi o wznowienie postępowania.

Z jednej strony traktujemy to jako środek zaskarżenia, a z drugiej strony przepisy wyraźnie nawiązują do przepisów o pozwie. Skarga o wznowienie powinna czynić zadość warunkom pozwu oraz zawierać oznaczenie zaskarżonego orzeczenia.

Po wydaniu prawomocnego wyroku mogą pojawić się okoliczności, które wskazują, że wyrok był nieprawidłowy, np. sędzia został skazany za branie łapówek, m.in. w tej sprawie. Może się okazać, że w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona. Ustawodawca określił podstawy wznowienia. Skarga o wznowienie postępowania przysługuje od prawomocnego wyroku kończącego postępowanie w sprawie (również nakazy zapłaty) oraz w pewnych wypadkach skarga o wznowienie przysługiwać będzie również od prawomocnego postanowienia kończącego postępowanie. Tak określony zakres dopuszczalności skargi został ograniczony, a minowicie skarga o wznowienie nie przysługuje od wyroku orzekającego unieważenie małżeństwa bądź rozwód, a także ustalenie nieistnienia małżeństwa jeżeli jedna ze stron zawarła nowy związek małżeński. Nie można wznowić postępowania od prawomocnego wyroku wydanego na skutek skargi o wznowienie. Skargę o wznowienie postępowania może wnieść strona, prokurator, inny podmiot, który działa na takich samych zasadach a także interwenient uboczny.

Termin do wniesienia skargi jest dwojaki. Po pierwsze, jest to termin 3-miesięczny liczony od dnia, kiedy strona dowiedziała się o podstawie wznowienia (termin przywracalny). Po drugie mamy termin pięcioletni przewidziany w art. 408 (ten termin nie podlega przywróceniu). W sprawach gospodarczych ten termin pięcioletni ulega skróceniu do lat dwóch. Jeżeli podstawą wznowienia jest wyrok TK, który orzekł niekonstytucyjność aktu, na podstawie którego wydano orzeczenie to mamy termin 3 miesięcy od wejścia w życie wyroku TK.

Podstawy wznowienia

Tradycyjnie dzielimy na dwie grupy:

1.Z powodu nieważności postępowania art. 401

- jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia

- jeżeli strona nie miała zdolności sądowej bądź procesowej albo nie była należycie reprezentowana bądź jeżeli wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania; nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.

Należy zwrócić uwagę, że o nieważności postępowania decydują przepisy kpc (art. 379). Nie każda nieważność postępowania jest podstawą skargi o wznowienie postępowania. Po drugie zauważymy, że te przyczyny nieważności z art. 401 są węższe w stosunku do tego, co powoduje nieważność postępowania.

2.właściwe podstawy restytucyjne

- oparcie wyroku na dokumencie podrobionym lub przerobionym

- oparcie wyroku na skazującym wyroku karnym następnie uchylonym

- uzyskanie wyroku za pomocą przestępstwa

- późniejsze wykrycie takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik spraw, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu

- późniejsze wykrycie prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego stosunku prawnego

- gdy na treść wyroku miało wpływ postanowienie nie kończące postępowania w sprawie, które oparte było na treści aktu prawnego uznanego przez TK za niezgodny z Konstytucją RP.

Dodatkową podstawą wznowienia jest niezgodność aktu normatywnego (na podstawie którego wydano orzeczenie) z konstytucją lub ratyfikowaną umową międzynarodową, jeżeli orzekł o tym TK.

Jakim warunkom powinna odpowiadać skarga o wznowienie?

Powinna czynić zadość warunkom pozwu (art. 187), a ponadto powinna zawierać:

- oznaczenie zaskarżonego orzeczenie

- wskazanie podstawy wznowienia i jej uzasadnienie

- okoliczności wskazujące na zachowanie terminu do wniesienia skargi

- wniosek o uchyleniu lub zmianę zaskarżonego orzeczenia

Po wpłynięciu skargi do sądu skarga podlega badaniu przez przewodniczącego pod względem zachowania warunków formalnych (do uzupełnienia wzywa się w trybie zwykłym). Następnie na posiedeniu niejawnym sąd bada czy skarga jest dopuszczalna (czy wniosła osoba uprawniona, od jakiego orzeczenia została wniesiona, czy zachowano terminy). Jeżeli sąd stwierdzi, że skarga jest niedopuszczalna, wydaje postanowienie o odrzuceniu skargi. Jeżeli skarga jest dopuszczalna to sąd orzeka o dopuszczalności wznowienia i sprawa podlega merytorycznemu rozpoznaniu. Wówczas wyznacza się rozprawę i sąd przystępuje do rozpoznania sprawy. Sąd rozpoznaje ją w granicach zakreślonych przez podstawy wznowienia. Rozpoznanie ponowne tej sprawy odbywa się na takich samych zasadach jak przed sądem pierwszej instancji. Sąd może skargę o wznowienie oddalić. Sąd po ponownym rozpoznaniu sprawy może tą skargę uwzględnić. To uwzględnienie może nastąpić poprzez zmianę zaskarżonego orzeczenia bądź przez jego uchylenie i odrzucenie pozwu, bądź umorzenie postępowania.

Mówimy o wydaniu postanowienia o dopuszczalności wznowienia, ale sąd może nie wydać tego postanowienia tylko od razu przystąpić do rozpoznania sprawy.

wykład 27 19.05.2008r.

Właściwość sądu

Art. 405.  Do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności oraz na podstawie przewidzianej w art. 401¹ właściwy jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów różnych instancji, właściwy jest sąd instancji wyższej. Do wznowienia postępowania na innej podstawie właściwy jest sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy.

SN orzeka tylko o dopuszczalności wznowienia i przekazuje sprawę sądowi II instancji.

Jak przebiega postępowanie?

Sąd najpierw bada kwestię dopuszczalności wznowienia. Pamiętać należy o ogólnej zasadzie z art. 406 (stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem I instancji, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej). Skarga ma na celu ponowne rozpoznanie sprawy. Mogą zapaść dwa merytoryczne orzeczenia:

- oddalenie skargi

- uwzględnienie skargi o wznowienie postępowania, które może polegać na zmianie zaskarżonego orzeczenia, albo uchyla się to orzeczenie i pozew odrzuca, albo uchyla się orzeczenie i postępowanie umarza.

Wykonalność takiego zaskarżonego orzeczenia

Skarga o wznowienie postępowania przysługuje od prawomocnego orzeczenia, więc możemy mieć do czynienia z sytuacją, w której w danej sprawie cywilnej będą toczyły się dwa postępowania: o wznowienie postępowania, a z drugiej strony postępowanie egzekucyjne. Wniesienie skargi o wznowienie postępowania nie tamuje wykonania zaskarżonego wyroku. W razie uprawdopodobnienia, że skarżącemu grozi niepowetowana szkoda, sąd może, na wniosek strony, wstrzymać wykonanie orzeczenia. Strona przeciwna może tej decyzji sądowej o wstrzymaniu wykonania wyroku zapobiec w ten sposób, że sama złoży stosowne zabezpieczenie.

Jeżeli nie będzie wstrzymania tej egzekucji, to wówczas egzekucja będzie toczyła się dalej, ale dalszy los tej egzekucji zależy od tego co sąd zrobi na skutek wznowienia. Jeżeli sąd uchyli zaskarżony wyrok, to wówczas mamy do czynienia z wypadkiem, który w świetle przepisów prawa egzekucyjnego będziemy traktować jako pozbawienie wykonalności orzeczenia i będzie skutkować umorzeniem postępowania egzekucyjnego (jeżeli jeszcze nie zostało zakończone). Należy jednak złożyć wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego.

Inaczej będzie, kiedy postępowanie egzekucyjne zostało zakończone wcześniej niż postępowanie ze skargi o wznowienie. W takim wypadku, jeżeli sąd rozpoznający skargę uchylił lub zmienił wyrok, sąd na wniosek skarżącego może orzec o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia, czyli wydać tzw. orzeczenie restytucyjne. Orzeczenie restytucyjne wydaje się tylko na wniosek skarżącego. Jeżeli skarżący takiego wniosku, w toku postępowania o wznowienie nie złożył, to sąd nie może orzekać o zwrocie świadczenia, ale to nie pozbawia skarżącego możliwości zwrotu tego świadczenia w odrębnym procesie.

Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia

Jest ona regulowana w art. 424¹ - 424¹².

Ta skarga jest pewną nowością w postępowaniu cywilnym, wprowadzona w 2004r. do kpc. Jest to wymóg prawa unijnego. Ta procedura wiąże się z postanowieniami art. 417 k.c.

Art. 417 k.c. §2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Wprowadzono w związku z tym tę skargę. Ta skarga przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu II instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda a jego zmiana lub uchylenie w drodze przysługujących środków prawnych nie było i nie jest możliwe.

Wyjątkowo, gdy niezgodność wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub praw i wolności konstytucyjnych przysługuje również od wyroku sądu I instancji.

Skarga musi być oparta na zarzutach materialnych lub formalnych.

Jakim warunkom powinna odpowiadać skarga?

Art. 424⁵. § 1. Skarga powinna zawierać:

  1)   oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości lub w części,

  2)   przytoczenie jej podstaw oraz ich uzasadnienie,

  3)   wskazanie przepisu prawa, z którym zaskarżone orzeczenie jest niezgodne,

  4)   uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody, spowodowanej przez wydanie orzeczenia, którego skarga dotyczy,

  5)   wykazanie, że wzruszenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków prawnych nie było i nie jest możliwe, a ponadto - gdy skargę wniesiono stosując art. 424¹ § 2 (chodzi o skargę dotyczącą orzeczenia sądu I instancji) - że występuje wyjątkowy wypadek uzasadniający wniesienie skargi,

  6)   wniosek o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem.

§ 2. Ponadto skarga powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego. Do skargi - oprócz jej odpisów dla doręczenia ich uczestniczącym w sprawie osobom - dołącza się dwa odpisy przeznaczone do akt Sądu Najwyższego.

Jeżeli spojrzymy na te elementy kreatywne skargi, to można zauważyć, że w swej konstrukcji są one podobne do elementów każdego środka zaskarżenia.

Jeżeli chodzi o pkt.5 to ten warunek jest bardzo rygorystyczny. Trzeba wykazać, że wzruszenie tego orzeczenia nie było i nie jest możliwe w drodze innych środków prawnych. Na tle tego przepisu zapadło już kilka orzeczeń SN. Orzecznictwo jest w tym zakresie bardzo rygorystyczne. Sąd Najwyższy w drodze wykładni tych przepisów zaostrza w sposób daleko idący te warunki, np. mówi o tym, że to naruszenie prawa, niezgodność z prawem musi być rażąca. W innym orzeczeniu mówi się, że musi ona być szczególnie rażąca. W związku z tym uzyskanie tu pozytywnego wyniku jest bardzo trudne. Ta skarga przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu II instancji kończącego postępowanie w sprawie. Jakie to orzeczenie? Czy takim orzeczeniem może być postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności? W doktrynie i orzecznictwie sądowym chyba dominuje przekonanie, że postępowanie klauzulowe ma postać autonomicznego postępowania. SN stwierdził, że od takiego postanowienie skarga nie przysługuje.

Jak przebiega postępowanie?

Wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie w terminie dwóch lat od uprawomocnienia się orzeczenia.

Skarga jest badana pod względem warunków formalnych. Jeżeli skarga nie spełnia tych warunków, jest niedopuszczalna, wówczas następuje odrzucenie skargi na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli odpowiada tym warunkom, to doręcza się ją drugiej stronie (obu, jeżeli wnosi ją prokurator, RPO), następnie przekazuje się do SN. SN ponownie bada skargę, jeżeli jest niedopuszczalna następuje odrzucenie skargi. Jeżeli nie została odrzucona, sąd przystępuje do rozpoznania skargi. Odrzuca ją, jeśli jest oczywiście bezzasadna. Sąd może skargę oddalić, albo uwzględnić i orzec, że orzeczenie jest niezgodne z prawem, wówczas takie orzeczenie daje stronie możliwość wytoczenia powództwa o stosowne postępowanie. Ta skarga jest ostatni nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia w kodeksie.

Jest jednak jeszcze…

Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki

Ustawodawca posługuje się również innym pojęciem: skarga na przewlekłość postępowania. Charakter prawny tej skargi budzi wątpliwości.

Co to jest za środek?

Nazwa i warunki wskazują, że jest to nadzwyczajny środek zaskarżenia. Jednak nie skarżymy tu określonego orzeczenia, tylko powolne działanie sądu, więc nie jest to środek zaskarżenia. Ta regulacja znalazła się poza kodeksem postępowania cywilnego. Jest to odrębna ustawa z czerwca 2004r., ma ona zastosowanie uniwersalne. Można ją wnieść w postępowaniu cywilnym, karnym, administracyjnym.

Przewlekłość postępowania jest jedną z naturalnych cech postępowania cywilnego. Postępowanie wymaga upływu pewnego czasu.

Ta skarga na przewlekłość postępowania może odnosić się zarówno do postępowania rozpoznawczego jak i do postępowania wykonawczego. Ta skarga może być wniesiona przez każdego z uczestników postępowania, a w postępowaniu wykonawczym w zasadzie przez wierzyciela. Zasada ogólna jest taka, że sądem właściwym jest sąd przełożony nad sądem, w którym toczy się postępowanie dotknięte przewlekłością. Jeżeli zaś chodzi o przewlekłość postępowania wykonawczego, to właściwy do rozpoznania skargi będzie sąd okręgowy.

egz. 27.05, 03.06 (godz.12), 10.06, 17.06, 24.06, 01.07 (godz.9), 09.09, 16.09, 23.09, 30.09

Skarga powinna odpowiadać warunkom pisma procesowego. Żądanie tej skargi sprowadza się do tego, aby sąd stwierdził przewlekłość postępowania. Skarżący może domagać się zasądzenia pewnej kwoty pieniężnej („rekompensaty”), która nie może przekraczać 10.000 zł. Sądy okręgowe są bardzo surowe, jeśli chodzi o postępowanie egzekucyjne. Skargę wnosi się do sądu, któremu stawiamy zarzut przewlekłości i ten sąd przekazuje sprawę do sądu przełożonego. Sąd rozpoznaje skargę w składzie 3 sędziów zawodowych. Sąd powinien tę skargę rozpoznać w terminie 2 miesięcy. Jeżeli skarga jest bezzasadna to sąd skargę oddala. Jeżeli skarga jest zasadna to sąd wydaje orzeczenie stwierdzające, że w sprawie nastąpiła przewlekłość postępowania. Sąd może przyznać wspomnianą wcześniej sumę pieniężną. Można złożyć nową skargę w tym samym postępowaniu, ale dopiero po upływie 12 miesięcy, a w sprawie dotyczącej wykonania orzeczenia po upływie 6 miesięcy.

Pomijamy problematykę postępowań odrębnych w kpc. Należy wiedzieć, jakie są to postępowania i jakie sprawy są rozpoznawane są w tych postępowaniach. Nie trzeba znać szczegółowej procedury każdego z tych postępowań.

Dzisiaj dochodzi do głosu stanowisko, że postępowanie w sprawach gospodarczych wymaga likwidacji. Zresztą można zauważyć ogólne tendencje w doktrynie do wyeliminowania postępowań odrębnych.

POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE

Postępowanie nieprocesowe jest postępowaniem, które różni się w wielu miejscach od postępowania procesowego. 60 % spraw rozpatrywanych jest w trybie nieprocesowym. Tych postępowań jest bardzo dużo. Zawyżają tę statystykę postępowania rejestrowe, które należą do nieprocesu. Poza tym wchodzi w grę także postępowanie wieczysto-księgowe.

Jest to drugi, obok procesu zasadniczy tryb postępowania rozpoznawczego. Postępowanie cywilne powstało przede wszystkim jako proces, ale wtedy kiedy pojawił się proces, to obok zwykłego trybu pojawiły się pewne czynności sądowo-notarialne, które z klasycznym procesem nie miały do czynienia (rozwój notariatu, prowadzenie działalności rejestrowej). Dla tego postępowania zaczęto używać nieco innego oznaczenia niż proces. Proces nazywano postępowaniem spornym, natomiast pojawiły się czynności notariatu i sądu, gdzie nie rozstrzygało się sporów, stąd nazywano je postępowaniem niespornym. Jeszcze kpc, który obowiązywał przed obecnym kpc nosił nazwę kodeks postępowania spornego.

Są pewne sprawy cywilne, przy których żadnej sporności nie ma. Do postępowania nieprocesowego kierowane są głównie sprawy, którym brak elementu sporności, ale cechą tych spraw jest brak elementu dwustronności (dwóch przeciwstawnych stron).

Szczególne zasady

- w szerszym zakresie dochodzi do głosu czynnik oficjalności

Trzeba to z książki zrobić, bo prof. zaczyna się gubić (syndrom kryzysu po 70 minutach…).

Można z grubsza powiedzieć, że są dwie metody kodyfikowania tego postępowania. Można umieścić je w kodeksie, albo w odrębnym akcie prawa. Po 1918r. w Polsce kodeks, który pochodzi z 1932r., nie miał w swojej treści żadnego przepisu o postępowaniu nieprocesowym. Po 1945 wprowadzono kodeks postępowania niespornego. Kodeks postępowania niespornego regulował tylko przepisy ogólne, nie regulował postępowania w poszczególnych kategoriach spraw. W następnych latach wprowadzano szereg innych dekretów. W latach 60-tych zdecydowano umieścić postępowanie nieprocesowe w kodeksie.

Część ta zawiera przepisy ogólne do postępowania nieprocesowego, a potem mamy przepisy do poszczególnych rodzajów spraw. Grupa przepisów dotycząca poszczególnych spraw jest również zróżnicowana.

Jak stosuje się te przepisy? Jeżeli rozpoznajemy sprawę o stwierdzenie zasiedzenia to najpierw patrzymy na przepisy 609 i 610. W sprawach nieuregulowanych stosujemy przepisy ogólne dotyczące spraw z prawa rzeczowego, następnie w sprawach nieuregulowanych przepisy ogólne dotyczące postępowania nieprocesowego, następnie na mocy art. 13§2 do postępowania nieprocesowego stosujemy przepisy o procesie.

Pewne sprawy są przekazane do postępowania nieprocesowego nie tylko na podstawie kpc, ale także na mocy innych ustaw.

- 80 -

Odrzucenie - decyzja formalno-procesowa

Oddalenie - decyzja dotycząca rozpoznania merytorycznego

Zwrot - przy brakach formalnych pisma

Wszystkie trzy rodzaje obowiązują w postępowaniu procesowym, nieprocesowym i egzekucyjnym

---