Egzamin dyplomowe z dydaktyki j. polskiego

13. Praca nad poprawnością ortograficzną uczniów.

CIEKAWE METODY NAUCZANIA ORTOGRAFII

W SZKOLE PODSTAWOWEJ

Ortografią języka polskiego rządzą cztery podstawowe zasady: fonetyczna, morfologiczna, historyczna i konwencjonalna. Każda z tych czterech zasad ogólnych obejmuje wiele zasad szczegółowych, tj. określone reguły ortograficzne. Dokładna znajomość poszczególnych zasad przez nauczycieli sprzyja właściwemu opracowaniu toku lekcji, poświęconego w całości przepisom ortograficznym, trafnemu doborowi metod nauczania oraz prawidłowemu doborowi odpowiednich ćwiczeń. Natomiast świadome, oparte na zrozumieniu, opanowanie zasad przez uczniów ma niewątpliwie wpływ na wzrost ich sprawności ortograficznej.

Zasada fonetyczna

Jest najstarszą z czterech obowiązujących w języku polskim zasad ortograficznych. Opiera się ona na związku pisma z mową, na całkowitej i stałej odpowiedniości między głoskami i literami. Zgodnie z tą zasadą każdemu dźwiękowi składającemu się na dany wyraz, czyli każdej głosce, odpowiada zawsze jeden i ten sam znak graficzny. Zasada fonetyczna uwzględnia w pewnym zakresie właściwości fonetyczne spółgłosek: ich dźwięczność, bezdźwięczność, twardość, miękkość, ustność, nosowość, różne miejsca artykulacji, różny sposób zbliżenia narządów mowy. Poprawna pisownia wyrazów motywowanych fonetycznie jest przede wszystkim uzależniona od poprawnej wymowy piszącego. Dlatego też od pierwszych dni nauki w szkole powinno się równolegle kształcić poprawną artykulację i wyrabiać prawidłowy słuch fonetyczny (rozróżnianie dźwięków artykułowanych). Nauczyciele szczególną uwagę powinni poświęcać uczniom, którzy wywodzą się ze środowisk gwarowych i z tego względu mogą mieć trudności w pisaniu nawet wyrazów łatwych. Osobnych ćwiczeń dykcyjno - słuchowych wymagają także wprowadzane do zasobu leksykalnego uczniów wyrazy obce. W związku z tymi zadaniami najodpowiedniejszą formą pracy są ćwiczenia kształcące u uczniów nawyk poprawnego, wyraźnego mówienia, a więc: głośne czytanie; wyraźne, powolne wymawianie; naśladowanie poprawnej wymowy nauczyciela; zbiorowa i indywidualna recytacja; ćwiczenia artykulacyjne; wychwytywanie słuchem odrębności gwarowych oraz ćwiczenia eliminujące nawyk wymowy gwarowej.

Zasada morfologiczna

Zasada morfologiczna opiera się na znajomości reguł gramatycznych oraz na rozumieniu powiązań ortografii z gramatyką. Zapis wyrazów motywowanych zasadą morfologiczną uzależniony jest od ich formy gramatycznej i słowotwórczej. Zasada ta akcentuje związki fleksyjne wyrazów (np. bór : boru ) oraz ich związki słowotwórcze ( np. pasterz : pasterski ).

Przestrzeganie kryterium morfologicznego umożliwia rozróżnianie w piśmie homofonów

( np. stuk : stóg ), a także pozwala opanować pisownię wyrazów za pomocą wymienności rz, ż, ó, ch, h. Zasada ta ma również duże znaczenie ze względu na możliwość poprawnego zapisu wyrazów, w których wymowie występuje ubezdźwięcznienie lub udźwięcznienie spółgłosek ( np. ryba - ryb - rybka ). Swobodne i poprawne posługiwanie się przez uczniów zasadą morfologiczną uzależnione jest od ich wiedzy z zakresu słowotwórstwa

( wyodrębnianie podstawy słowotwórczej i formantu ), fleksji (podział wyrazów na temat i końcówkę fleksyjną) oraz umiejętności rozpoznawania części mowy i ich form, a także umiejętności wnioskowania o poprawności zapisu na podstawie znajomości reguł wymian głosek. Podstawowymi ćwiczeniami, które pozwolą uczniom opanować pisownię ortogramów opartych na zasadzie morfologicznej, są ćwiczenia gramatyczno - ortograficzne, szczególnie

zaś ćwiczenia w zestawianiu i porównywaniu fleksyjnych form wyrazowych i wyrazów pokrewnych.

Zasada historyczna

Zasada historyczna zwana jest również zasadą tradycyjną. Stosuje się ją wówczas, gdy pisownia danego wyrazu nie ma uzasadnienia morfologicznego ani fonetycznego, gdy nie opiera się na współczesnym poczuciu językowym. Zapis wyrazów wg tej zasady polega na zachowaniu tradycyjnej pisowni, odpowiadającej bądź to dawnej wymowie, bądź też etymologii wyrazów. Wśród wyrazów, których pisownia ma ściśle historyczne uzasadnienie, można wyróżnić dwie grupy:

- wyrazy nie objęte regułą ortograficzną,

- wyrazy objęte regułami ortograficznymi.

Uczeń szkoły podstawowej może opanować pisownię wyrazów, które są oparte na zasadzie historycznej i jednocześnie nie są objęte regułą ortograficzną, poprzez percepcję wzrokową i następnie przez pamięciowe przyswojenie odpowiednich ortogramów (w klasach starszych w niektórych przypadkach można motywować pisownię tych wyrazów poprzez zestawienie ich z analogicznymi odpowiednikami w języku rosyjskim, a w szkole średniej można odwoływać się do gramatyki historycznej). W związku z tym przyswojenie tej grupy ortogramów wymaga przede wszystkim ćwiczeń wzrokowo - słuchowych, skupiających uwagę ucznia na postaci graficznej wyrazów i ich treści. W przypadku grupy wyrazów objętych przepisami ortograficznymi należy w postępowaniu dydaktycznym wykorzystywać istniejące reguły. Nie wystarczy jednak zaznajomić uczniów z określoną regułą. Trzeba jeszcze wykształcić u nich umiejętność natychmiastowego jej zastosowania. Uczniowie zdobywają tę sprawność podczas wykonywania różnorodnych ćwiczeń, które przeprowadzane są według ustalonej kolejności: najpierw objaśnienie pisowni na podstawie omawianej reguły, następnie, podczas zapisywania własnych myśli, spostrzeganie w tekście ortogramów wiążących się z określoną regułą ortograficzną.

Zasada konwencjonalna

Zapis wyrazów wg zasady konwencjonalnej nie posiada ani uzasadnienia fonetycznego, ani morfologicznego. Dodatkowo forma zapisu najczęściej nie znajduje w tym przypadku umotywowania historycznego. Zapis więc opiera się jedynie na tradycyjnym zwyczaju, przyjętej umowie. Przyswojenie przez uczniów materiału opartego na zasadzie konwencjonalnej (w zakresie grafii: użycie dwuznaków, trójznaków, znaków diakrytycznych; w zakresie pisowni: zapis łączny lub rozdzielny, wielką lub małą literą ) wymaga przede wszystkim opanowania pamięciowego ortogramów oraz zautomatyzowania ich zapisu. Istotne jest, aby przy nauczaniu pisowni wielkich i małych liter, pisowni łącznej i rozdzielnej, nauczyciele starali się łączyć ćwiczenia ortograficzne z odpowiednim materiałem z zakresu składni, słowotwórstwa, a także z wiedzą uczniów o poszczególnych częściach mowy.

Jak wynika z analizy zasad ortografii polskiej, cały materiał programowy z tego działu można podzielić ze względów dydaktycznych na dwie grupy. Do pierwszej należą wyrazy o pisowni motywowanej, tj. opartej na sprecyzowanych przepisach ortograficznych, do drugiej wyrazy nie oparte na wyraźnie sprecyzowanych regułach ortograficznych. Uczniowie powinni w sposób świadomy odwoływać się do poszczególnych zasad polskiej ortografii. Nauczanie ortografii w szkole podstawowej i gimnazjum ma charakter praktyczno - normatywny i zmierza do zaznajomienia uczniów z zarysem całego systemu podstaw ortografii polskiej wraz z teorią motywującą ten system. Zadanie to wymaga odwołania się do myślenia logiczno - abstrakcyjnego (na szczeblu nauczania zintegrowanego dominuje myślenie konkretno - obrazowe) i sięgnięcia do takich metod nauczania, które będą rozwijać

u uczniów umiejętność rozumowania przez analogię oraz umiejętność samodzielnego i prawidłowego wnioskowania. Kształtowane w ten sposób myślenie ułatwi uczniom dochodzenie, głównie drogą wnioskowania, do uogólnień mających postać reguł ortograficznych, a pozwalających na świadome i poprawne zastosowanie tych reguł w praktyce językowej. Niewłaściwym sposobem postępowania dydaktycznego jest więc zlecanie uczniom pamięciowego opanowania samych reguł. Czynność ta może nastąpić dopiero wówczas, gdy uczeń, posiadający już odpowiednią kompetencję gramatyczną, zostanie do tego przygotowany przez systematyczne poprawnie opracowane ćwiczenia. Powinny one obejmować: obserwację, a następnie analizę zgromadzonego materiału językowego; określenie trudności ortograficznej; praktyczne utrwalenie poprawnego zapisu ortogramów; na podstawie wysuniętych wniosków samodzielne sformułowanie przez uczniów uogólnienia w postaci reguły ortograficznej (a w przypadku, gdy reguła jest zbyt skomplikowana czy nawet mało logiczna, podanie jej uczniom przez nauczyciela); utrwalenie danej reguły poprzez odpowiednie ćwiczenia; kontrolę stopnia opanowania reguły oraz wprowadzenie wyjątków wtedy, gdy uczniowie już bez problemu potrafią stosować poznaną normę ortograficzną. W trakcie pracy nad nową regułą należy również pamiętać o tym, aby każda nowo wprowadzona definicja miała charakter twierdzący, była zwięzła i jednoznaczna oraz tak zredagowana, by umożliwiała uczniom łatwe zapamiętanie. A zatem uczniowie muszą umieć dostrzec problem ortograficzny, odczuć wątpliwość, jak się dany wyraz pisze, przypomnieć regułę i przyporządkować ją pisowni danego wyrazu, usunąć tym samym wątpliwości.

Ortografia wciąż jest piętą Achillesa uczniów, a uczenie się poprawnej pisowni jest zaliczane do najcięższych tortur szkolnych. Chyba każdy nauczyciel, który ma jakikolwiek kontakt z zeszytami, sprawdzianami czy kartkówkami, to potwierdzi. Często prace uczniów tak są naszpikowane błędami ortograficznymi, że po poprawie zadania czy wypracowania kartki przybierają barwę czerwoną. Nie wspominając o dyktandach, w których od ortografów aż się roi. W takim razie co zrobić, aby poprawność ortograficzna nie stanowiła dla naszych uczniów problemu? Jak skutecznie walczyć z tą zmorą, co zrobić, aby umiejętności ortograficzne, jak to się mówi potocznie, weszły naszym uczniom w krew??? Na pewno nie znajdziemy na poczekaniu złotego środka ani problemu nie rozwiążemy od razu. Praca nad poprawą ortografii może przynieść efekty tylko wtedy, jeżeli włączą się w nią wszyscy nauczyciele w miarę swoich kompetencji i możliwości oraz potrzeb swojego przedmiotu, a w szczególności poloniści. Mądre powiedzenie wyraża coś bardzo ważnego, coś, bez czego nie są możliwe pozytywne efekty na polu ortograficznym. Chodzi tutaj o stwierdzenie, że ,,trening czyni mistrza”. Zatem nie wystarczy, że my nauczyciele będziemy usilnie i wszelkimi możliwymi sposobami zabiegać o to, żeby nasi uczniowie nie popełniali błędów, najwięcej do powiedzenia w tym względzie mają oni sami, tzn. uczniowie. Muszą chcieć pisać poprawnie, czyli trzeba ich odpowiednio zmotywować, zachęcić do ciężkiej i wytrwałej pracy. Nauczyciel więc ma szerokie pole do popisu, nie tylko dlatego, że musi odpowiednio zmotywować, ale przede wszystkim dlatego (chodzi tutaj przede wszystkim o polonistów ), że powinien sprawić, aby uczniowie chętnie pracowali z materiałem ortograficznym, czyli podać go w ciekawej formie, posłużyć się atrakcyjnymi i zarazem bardzo skutecznymi metodami pracy. Powodzenie nauki ortografii warunkują następujące czynniki:

• • Wyrabianie w uczniach spostrzegawczości, samokontroli, rozumienia potrzeby pracy nad poprawnością ortograficzną, umiejętności dostrzegania problemu ortograficznego

• • Prowadzenie przez nauczycieli systematycznej pracy nad rozwijaniem poprawnego ortograficznie pisania oraz stałe kontrolowanie postępów ucznia

• • Stosowanie właściwych metod i zróżnicowanych ćwiczeń

Przy czym należy pamiętać szczególnie o urozmaiconych metodach i ćwiczeniach, gdyż wiąże się to ściśle z różnorodnymi predyspozycjami uczniów, wśród których znajdą się i wzrokowcy, i słuchowcy, i kinestetycy. Aby uzyskać dobre wyniki, należy tak różnicować ćwiczenia, aby oddziaływać na wszystkie rodzaje pamięci.

Na pamięć wzrokową oddziałuje się poprzez ćwiczenia w czytaniu i obserwacji postaci graficznej wyrazu, zwłaszcza gdy nie można zastosować wobec niego reguły bądź gdy wymowa jest niezgodna z pisownią. Pamięć wzrokową wzmacnia się dodatkowymi wrażeniami, np. podkreślaniem liter bądź wyrazów, pisaniem różnymi kolorami, pisaniem różną wielkością wyrazów w tekście bądź liter w wyrazie, łączeniem wyrazów z rysunkiem; przez zastosowanie pomocy naukowych, takich jak rozsypanki literowe, z których układa się wyrazy, tablice ortograficzne z wypisanym zestawem wyrazów, słownik ortograficzny; przez organizowanie zabaw, np. rozwiązywanie rebusów, krzyżówek, konkursy ortograficzne, inscenizacje, gazetki ścienne systematycznie uaktualniane. Ze względu na duże znaczenie pamięci wzrokowej nie należy uczyć ortografii na wzorach niepoprawnych ani podkreślać w wypracowaniach wyrazów z błędem. Wyraz z błędem przekreśla się i ewentualnie pisze obok poprawną jego postać.

Na pamięć ruchową (motoryczną) oddziałują ćwiczenia w przepisywaniu, bowiem ten rodzaj pamięci wiąże się z ruchem ręki. Ćwiczenia wyrabiające pamięć motoryczną ściśle wiążą się z wyrabianiem pamięci wzrokowej. Pisząc bowiem wyraz, jednocześnie się go obserwuje.

Na pamięć słuchową oddziałują ćwiczenia polegające na słuchaniu poprawnie wymawianych wyrazów. Dotyczy to zwłaszcza wyrazów pisanych zgodnie z zasadą fonetyczną.

Zatem uwarunkowania kompetencji ortograficznej uczniów są zależne od:

• • Typu pamięci

• • Uwagi

• • Zdolności logicznego myślenia

• • Roli zasad ortograficznych

• • Znaczenia poprawności ortograficznej

• • Barwy i środków graficznych

• • Powtarzania

• • Czytania

• • Zainteresowania i motywacji

• • Pracy ze słownikiem ortograficznym.

Podstawowe zasady warunkujące powodzenie nauczania ortografii :

• • Uczymy się systematycznie. Uczeń codziennie przynajmniej 10 - 15 min. powinien poświęcić na naukę i doskonalenie ortografii.

• • Uczymy się poprzez przepisywanie. Uczeń powinien przepisywać wyrazy, połączenia wyrazowe, zdania zawsze z uświadomieniem sobie problemu ortograficznego. Powinien przepisywać starannie i ze zrozumieniem.

• • Uczymy się poprzez dyktanda.

• • Uczymy się poprzez komponowanie opowiadań bądź innych form wypowiedzi z użyciem wybranych ortogramów.

• • Uczymy się poprzez rzetelne i systematyczne wykonywanie zróżnicowanych ćwiczeń samodzielnie lub pod kierunkiem nauczyciela.

Ortografia wymaga dużo samodzielnej, systematycznej, wytrwałej i intensywnej pracy. Nauczanie ortografii jest tą dziedziną kształcenia językowego, która w sposób szczególny

wymaga systematycznych i zróżnicowanych ćwiczeń, angażujących nie tylko pamięć ucznia, ale także jego myślenie, uwagę, spostrzegawczość i wyobraźnię. Ćwiczenia powinny również wpływać na wzrost zainteresowania uczniów problemami ortograficznymi i tym samym pobudzać ich do pracy nad poprawną pisownią. Wymagania warunkujące powodzenie nauczania ortografii są następujące: wyrabianie u uczniów spostrzegawczości, rozumienia potrzeby pracy nad poprawnością ortograficzną, umiejętności dostrzegania problemu ortograficznego (czyli stanu wątpliwości co do postaci graficznej wyrazu i umiejętności jej rozstrzygnięcia); prowadzenie przez nauczyciela systematycznej pracy nad rozwijaniem poprawnego ortograficznie pisania, stałej kontroli; stosowanie właściwych metod i zróżnicowanych ćwiczeń. Najskuteczniejszą metodą nauczania ortografii jest metoda oparta na działaniu uczniów realizująca cel kształceniowy, tj. poprawność ortograficzną. Polega ona na wykonywaniu różnego rodzaju urozmaiconych ćwiczeń ortograficznych, poprzedzonych ewentualnie zapoznaniem uczniów z nową regułą ortograficzną bądź jej przypomnieniem. Lekcje wyzyskujące metodę poszukującą, prowadzące do samodzielnego sformułowania zasady ortograficznej na podstawie obserwacji zebranych ortogramów (wyrazów bądź wyrażeń zawierających jakąś trudność ortograficzną), realizują głównie cel poznawczy (poznanie zasady), a w małym stopniu kształceniowy. Z tego powodu należy zachować takie proporcje w doborze metod, aby zdecydowanie przeważały metody zajęć praktycznych i cel kształceniowy. Każdy wyraz oprócz znaczenia ma także obraz graficzny, który należy sobie przyswoić. Aby dobrze opanować ortografię, trzeba dużo ćwiczyć, tzn. uważnie przyglądać się wyrazom czytanym, zapamiętywać reguły, świadomie stosować je w pisaniu coraz to nowych słów i tekstów. Wymaga to dużo cierpliwości, ale efekty dają wiele zadowolenia. Nad ortografią trzeba pracować systematycznie, najlepiej codziennie po 15-20 minut. Tylko wtedy można dostrzec rezultaty. Uczniowie powinni przyswajać sobie w pierwszej kolejności najczęściej używane wyrazy i połączenia wyrazowe trudne ortograficznie. Poprawność pisania jest umiejętnością, którą można zdobyć, jeśli w sposób systematyczny przyswoi się zasady ortograficzne, a przez ćwiczenia i stałą kontrolę doprowadzi do zmechanizowania wiadomości.

Starszym uczniom szkoły podstawowej oraz uczniom gimnazjum można zaproponować samodzielną i systematyczną pracę w domu nad poprawą ortografii. Schemat tej pracy mógłby wyglądać następująco:

Tygodniowe ćwiczenia poprawnej pisowni

I. Przygotowanie

1. Założenie zeszytu do ćwiczeń ortograficznych.

2. Powtarzanie i utrwalanie zasad pisowni.

3. Założenie na końcu zeszytu Słowniczka trudnych wyrazów.

II. Pisanie z pamięci - codziennie

1. Czytanie uważne wybranego przez siebie lub wskazanego przez nauczyciela fragmentu

tekstu (około 5 niezbyt długich zdań, mniej więcej po 5 wyrazów w zdaniu).

2. Czytanie pierwszego zdania, zapamiętywanie tekstu i pisowni wyrazów. Uzasadnianie

pisowni trudnych wyrazów.

3. Wypowiadanie tekstu zdania z pamięci.

4. Powtórne przeczytanie zdania w celu sprawdzenia, czy dobrze się je zapamiętało.

5. Napisanie z pamięci tego zdania.

6. Sprawdzenie zapisu i naniesienie poprawek.

7. Porównanie zapisu ze zdaniem wzorcowym i naniesienie poprawek.

8. Zakrycie zdania wzorcowego i napisanie go.

9. Napisanie powtórnie tego samego zdania.

10.Sprawdzenie zapisu.

III. Poprawa błędów

1. Wypisywanie wyrazów, w których zostały popełnione błędy, i uzasadnianie poprawnej

pisowni.

2. Zastosowanie tych wyrazów w krzyżówce, układanie z nimi zdań, tworzenie rodziny

wyrazów pokrewnych, wykonywanie ćwiczeń utrwalających pisownię.

3.Wpisanie wyrazów do Słownika trudnych wyrazów.

IV. Sprawdzian - co tydzień

1. Pracować trzeba codziennie, zapisując daty przy wykonanych ćwiczeniach.

2. Po tygodniu ćwiczeń należy poprosić kogoś o podyktowanie codziennie pisanych zdań.

3. Sprawdzenie, ile mniej się zrobiło błędów niż poprzednio, poprawianie ich zgodnie

z oryginałem. Po każdym tygodniu ćwiczeń należy pokazać zeszyt nauczycielowi.

PREGLĄD METOD PRACY NAD POPRAWNOŚCIĄ ORTOGRAFICZNĄ

Przepisywanie - jest to najbardziej powszechna metoda pracy nad poprawnością ortograficzną. Wymaga jednak dużej koncentracji uwagi ze strony ucznia, aby nie robił błędów w czasie przepisywania. Przepisywanie powoduje utrwalanie poprawnej postaci wyrazów w pamięci wzrokowej i motorycznej. Rodzaje przepisywania: przepisywanie proste tekstu, przepisywanie z podkreślaniem wskazanych wyrazów z problemem ortograficznym, przepisywanie z uzupełnianiem, np. liter bądź wyrazów, przepisywanie z tekstu tylko wyrazów bądź zdań, przepisywanie z tekstu tylko przykładów będących ilustracją określonej reguły ortograficznej, układanie krótkich tekstów bądź zdań z podanymi ortogramami.

Pisanie z pamięci - opiera się głównie ono na pamięci wzrokowej i utrwala postać graficzną wyrazu. Polega na zapisywaniu wyrazów, wyrazów i zwrotów bądź krótkich zdań po uprzednim ich omówieniu i bezpośredniej obserwacji, jak również na zapisywaniu tekstów wyuczonych na pamięć.

Dyktanda - powszechnie znana i stosowana forma ćwiczeń ortograficznych. Inaczej pisanie ze słuchu. Jest to ćwiczenie, podczas którego uczniowie zapisują tekst dyktowany przez nauczyciela. Dyktando może służyć różnym celom: wprowadzeniu nowego materiału ortograficznego, wyjaśnieniu reguł ortograficznych, wyrobieniu nawyku poprawnego pisania lub sprawdzeniu stopnia opanowania przez uczniów określonych umiejętności. Celem dyktanda jest wyrobienie i utrwalenie nawyków ortograficznych oraz kontrola z ewentualną oceną stopnia opanowania umiejętności ortograficznych, ogólnych bądź w jakimś zakresie. W związku z tym dyktanda dzielimy na: wprowadzające, utrwalające i sprawdzające.

Dyktanda wprowadzające zaznajamiają uczniów z nowym materiałem ortograficznym. Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia nauczyciel zapoznaje uczniów z nową regułą ortograficzną, a w trakcie ćwiczenia zwraca ich uwagę na wyrazy, które są tą regułą motywowane. Nauczyciel powinien tak dobierać tekst, aby zawierał jedną tylko, właśnie wprowadzaną, trudność ortograficzną.

Dyktanda utrwalające polegają na tym, że nauczyciel tylko na wstępie przypomina uczniom, o jaką trudność ortograficzną chodzi. W czasie trwania ćwiczenia nie wyodrębnia się ani nie sygnalizuje wyrazów z daną trudnością ortograficzną. W dyktandach tego typu nauczyciel wprowadza materiał ortograficzny już uczniom znany, ale jeszcze nie w pełni opanowany. Dyktanda utrwalające mogą przybierać różną formę np.: dyktand z objaśnieniem, dyktand wybranych reguł i form, dyktand swobodnych, dyktand twórczych, autodyktand.

Dyktanda z objaśnieniem kształcą świadomy stosunek uczniów do ortografii. Utrwalają one zdobyte już umiejętności ortograficzne poprzez zapobieganie błędom w pisanym tekście.

W trakcie dyktanda wybranych reguł i form uczniowie nie piszą całego dyktowanego tekstu, ale tylko te wyrazy, których pisownia opiera się na wcześniej wskazanej przez nauczyciela regule ortograficznej, która jest już dobrze przez uczniów przyswojona i utrwalona. Dyktanda takie mobilizują uczniów do wysiłku, do skoncentrowania uwagi na określonym problemie, wyrabiają spostrzegawczość ortograficzną i skutecznie utrwalają zasady poprawnej pisowni. Dyktando swobodne jest ćwiczeniem, w trakcie którego uczeń nie musi dokładnie zapisywać usłyszanego tekstu. Może posługiwać się synonimami (leksykalnymi, morfologicznymi oraz składniowymi), a także zmieniać styl, pod warunkiem, że zachowa treść dyktowanego tekstu. Ten typ dyktowania wiąże się ściśle z ćwiczeniami redakcyjnymi i stylistycznymi. Różnica między dyktowaniem swobodnym a dyktowaniem twórczym polega na tym, że przy dyktowaniu swobodnym uczniowie otrzymują gotowy tekst, natomiast przy twórczym układają go indywidualnie lub zespołowo. Oto kilka wariantów dyktowania twórczego: ćwiczenia, podczas których uczniowie dopisują wyrazy z problemem ortograficznym, opuszczone przez nauczyciela w dyktowanym tekście; ćwiczenia polegające na zmianie gramatycznej formy tekstu; komponowanie opowiadań na określone tematy przy użyciu pewnej grupy wyrazów, zawierających określoną trudność ortograficzną. Do dyktand utrwalających należy także autodyktando.W trakcie tego ćwiczenia uczniowie piszą z pamięci przeczytane z tablicy lub z książki zdania, a także wiersze bądź fragmenty prozy, których wcześniej uczyli się na pamięć. Podczas autodyktanda uczniowie w razie jakichkolwiek wątpliwości mogą spojrzeć na tekst, który jest przedmiotem ćwiczenia.

W sposób szczególny wiązanie teorii z praktyką uwzględnia pisanie z komentowaniem. Kształci ono u uczniów rozumowanie oraz świadome i celowe odwoływanie się do reguł ortograficznych. Uczniowie, zapisując dyktowany tekst, wyjaśniają jednocześnie pisownię tych wyrazów, w których pojawia się problem ortograficzny. Pisanie z komentowaniem może pełnić funkcję ćwiczenia wprowadzającego lub utrwalającego nowo poznane zasady.

Dyktanda sprawdzające bazują w głównej mierze na pamięci wzrokowej i słuchowej. W dyktowanym uczniom tekście występują wyrazy, z którymi zetknęli się oni wcześniej, których pisownia była przedmiotem wielu ćwiczeń. Odmianą dyktanda - sprawdzianu jest dyktando zapobiegawczo - sprawdzające, angażujące pamięć długotrwałą. Uczniowie piszą ze słuchu tekst, z którym zapoznali się wcześniej. W trakcie dyktanda muszą zatem wykazać trwałość zapamiętania przygotowanego tekstu.

Istnieją jeszcze dyktanda, które integrują nauczanie ortografii z ćwiczeniami w mówieniu i pisaniu (kształcenie pisemnych form wypowiedzi). Podczas takich ćwiczeń uczniowie pracują z tekstem, który jednocześnie wyrabia bądź utrwala nawyki ortograficzne oraz doskonali ich umiejętności w zakresie redagowania różnych form wypowiedzi, np. sprawozdania, charakterystyki, opisu przedmiotu itp. Tego typu dyktando może między innymi uświadomić uczniom przydatność wiedzy ortograficznej, której potrzeba wykorzystania może zaistnieć w różnych sytuacjach bądź kontekstach, może również wyrobić u uczniów czynną postawę wobec języka, rozwijać ich szeroko pojętą sprawność językową oraz logiczne myślenie. W sposób szczególny ćwiczenie to może być wykorzystywane przy dyktandzie twórczym. Uczniowie otrzymują wówczas przygotowany przez nauczyciela zestaw ortogramów, który następnie mają wykorzystać przy redagowaniu z góry określonej, przewidzianej w programie nauczania dla danej klasy formy wypowiedzi.

Dyktando musi być poprzedzone świadomą pracą nad poprawnością ortograficzną w wybranym zakresie; ma być tekstem ciągłym, a nie zbiorem luźnych zdań; wyrazy z problemem ortograficznym (ortogramy) nie mogą być zagęszczone w nienaturalny sposób, lecz powinny mieć taką frekwencję jak w przeciętnym tekście; przed dyktowaniem tekst musi zostać przeczytany uczniom w całości i tak dobrany, by był zrozumiały; dyktando nie może

zawierać wyrazów, których pisownia nie została jeszcze przećwiczona, a zasady nie wprowadzone; dyktując, nauczyciel stoi przed klasą, by wszyscy go widzieli i słyszeli; dyktuje się naturalnym głosem; dyktuje się po zapoznaniu uczniów z całością, pełnymi zdaniami lub ich większymi częściami, jeżeli są długie, stanowiącymi pewne logiczne całości; każde zdanie powtarza się 2-3 razy. Dąży się do tego, by piszący zrozumiał je już po pierwszym przeczytaniu. Tekst powinien być wypowiadany starannie. Nie należy sugerować wymową pisowni wyrazów. Szybkość dyktowania należy dostosować do tempa piszącego. W razie wątpliwości ortograficznej w czasie dyktowania trzeba zapytać o formę zapisu, aby unikać błędnych zapisów wyrazów lub połączeń wyrazowych.

Dyktowanie może mieć różne formy:

- wyjaśnianie pisowni ortogramów w tekście przed napisaniem lub w czasie pisania,

- z dyktowanego tekstu zapisywanie tylko tych wyrazów, które dotyczą interesującej

nas zasady ortograficznej; wybór może polegać na zapisie pojedynczych wyrazów

lub połączeń wyrazowych,

- w dyktowanym tekście można zmienić ortograf na ortograf synonimiczny, pod waru-

nkiem zachowania treści tekstu, np. górka - pagórek.

Metoda programowana - dzięki niej można osiągnąć dobre efekty w nauczaniu ortografii. Uczeń pracujący z tekstem programowanym ma okazję gruntownie poznać zasady pisowni, a w wyniku wykonywanych ćwiczeń wykształca się u niego nawyk ortograficzny, który - jak wiadomo - jest ostatecznym celem nauczania ortografii. W metodzie tej uczeń styka się tylko z poprawnym zapisem. Jeśli popełni błąd, musi go natychmiast skorygować. Temu celowi służą ramki kontrolne. Odwoływanie się do ramek kontrolnych i porównywanie z zapisem poprawnym skutecznie oddziałuje na analizator wzrokowy, odgrywający w nauczaniu ortografii rolę pierwszoplanową. Praca ucznia z zaprogramowanym tekstem wymaga samodzielnego i koncepcyjnego myślenia, a jej tempo zostaje zindywidualizowane, co nie zawsze jest możliwe przy zastosowaniu konwencjonalnych metod nauczania. Polonista może posłużyć się programami przy wprowadzaniu nowych zasad ortograficznych, utrwaleniu zdobytych wiadomości z zakresu ortografii lub na lekcjach powtórzeniowych. Przed rozdaniem programów nauczyciel informuje uczniów o celu i metodzie takiego typu nauczania oraz zapoznaje ich z instrukcją korzystania z tekstu programowanego, jeśli pierwszy raz korzystają z takiego tekstu.

Metoda algorytmów - od przepisu algorytmicznego wymaga się, aby czynności, które on określa, były możliwie proste, by miał skończoną liczbę kroków, by prowadził we wszystkich przypadkach do odpowiedniego wyniku i był zrozumiały dla wykonujących polecenia. Ortografia polska jest trudna do zalgorytmizowania, bowiem wśród reguł przeważają takie, które mają dużą liczbę wyjątków. Należy zatem algorytmizować tylko te reguły ortograficzne, od których nie ma (lub jest mała liczba) wyjątków. Duża liczba wyjątków powoduje zbytnie rozbudowanie algorytmów, a co za tym idzie, utrudnia opracowanie reguły. Nauczanie algorytmiczne ortografii może odbywać się dwutorowo: albo nauczyciel podaje gotowe algorytmy, albo układają je uczniowie pod kierunkiem nauczyciela. Uczniowie, którzy uczestniczą w tworzeniu algorytmów, trwalej opanowują wiedzę i w sposób operatywny posługują się nią w rozwiązywaniu problemów ortograficznych. Nauczanie algorytmiczne z powodzeniem można stosować np. jako wprowadzenie nowego materiału lub jego utrwalenie. Posługując się algorytmem, uczeń musi prześledzić wszystkie punkty w nim zawarte. Dobór liczby kolejnych kroków uzależniony jest od klasy lub od poziomu wiedzy ucznia.

Trening ortograficzny - jest to jedna z najskuteczniejszych metod, a przy tym nadzwyczaj prosta. W rzędzie wypisujemy wyrazy z lukami, a obok nich poprawną literkę. Uczniowie

uzupełniają wyrazy samodzielnie, a potem sprawdzają się, odsłaniając poprawną literkę obok wyrazu. W ten sposób uczy się dopóty, dopóki nie opanuje się pisowni wszystkich zamieszczonych w rzędzie wyrazów. Później sprawdzamy swoją wiedzę za pomocą dyktanda, z użyciem wszystkich ćwiczonych wyrazów.

Metoda ćwiczeń ortograficzno - redakcyjnych. Kolejność czynności przy nauce tą metodą jest następująca: uważne przeczytanie tekstu, wypisanie wybranych wyrazów o trudnej pisowni, zredagowanie zdań z zastosowaniem wypisanych słów (w słowach tych odpowiednie litery zastępujemy kreską), wypełnianie luk w wyrazach, sprawdzenie, czy litery zostały uzupełnione prawidłowo.

Ortograficzna zgaduj - zgadula. Przygotowujemy karty takie jak do gry. Z jednej strony karty jest wyraz z luką, z drugiej literka, która jest do wpisania. Tasujemy komplet kart. Bierzemy po kolei po jednej karcie do ręki i odgadujemy pisownię wyrazów, sprawdzając na odwrotnej stronie, czy nie zrobiliśmy błędu. Karty z wyrazami, których pisowni nie zdołaliśmy odgadnąć, odkładamy, a później ćwiczymy na nich aż do skutku, tj. do zapamiętania, jak się te wyrazy pisze. Następnie powtarzamy całe ćwiczenie, bo mogło się zdarzyć, że pisownię jakiegoś wyrazu odgadliśmy przypadkowo.

Gra towarzyska o punkty. Należy przygotować dwa komplety kart, np. z ch i h oraz z ż i rz. Gra się parami. Karty tasujemy i rozdajemy. Obydwaj grający wykładają karty. Kto odgadł pisownię wyrazu z karty wyłożonej przez partnera, zabiera ją i odkłada. Kartę nie odgadniętą zdobywa wykładający. Po skończonej grze obliczamy punkty. Każda zdobyta karta daje 1 punkt. Wygrywa się różnicą punktów.

Wojna ortograficzna. Karty numeruje się parami, np. 1. sówka, 1. zasuwka; 2. czółno, 2. czuły itp. Gra się tak jak w ,,wojnę”, jednakże przed zebraniem zdobytych kart trzeba odgadnąć pisownię umieszczonych na nich wyrazów. W razie pomyłki traci się karty na rzecz partnera.

Czarna Gżegżółka. Czarnego Piotrusia zastępujemy tu Czarną Gżegżółką. Karty do tej gry sporządzamy tak, jak do gry w wojnę ortograficzną. Wyraz gżegżółka piszemy w pełnym brzmieniu, a na odwrocie karty umieszczamy jedną z liter, które występują w zbiorze wyrazów użytych do gry. Jeżeli jest to zbiór kart z wyrazami pisanymi przez ó - u, umieszczamy na odwrocie Czarnej Gżegżółki literę ó lub u. Jeśli włączamy Czarną Gżegżółkę do zbioru kart z wyrazami takimi jak chart - hart, Czarną Gżegżółkę maskujemy literką ch lub h. Chodzi o to, żeby Gżegżółka udawała chytrze inny wyraz, bo w przeciwnym razie gra straci sens. Gramy tak samo, jak w Czarnego Piotrusia, z tą tylko różnicą, że dobraną parę wyrazów, np.. 7. _ata, 7. _uta możemy wyłączyć ze swoich kart po odgadnięciu pisowni wyrazów: 7. chata, 7. huta. W razie pomyłki jedną z kart tworzących parę zwracamy partnerowi. Jeśli chcemy grę urozmaicić, możemy wprowadzić punkty karne.Za każdą pomyłkę 1 punkt. Ten, komu pozostanie Czarna Gżegżółka, otrzymuje 3 punkty karne. Po skończonej grze sumujemy punkty.

14. Wewnątrzszkolny system oceniania

Załącznik Nr 1 do Uchwały R.P. Nr 2/VI/04/05

Wewnątrzszkolny System Oceniania (WSO) został opracowany na postawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2004r. w sprawie warunków i  sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i  słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i  sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz.U. Nr199 z 2004r. poz.2046).

1. Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu:

• informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu;

• udzielanie pomocy uczniom w samodzielnym planowaniu rozwoju;

• motywowanie ucznia do dalszej pracy;

• dostarczenie rodzicom (opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w nauce, zachowaniu oraz uzdolnieniachucznia;

• umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej

1. Organizacja oceniania

1. Rok szkolny dzieli się na dwa semestry.

2. Do ustalenia ocen z przedmiotów stosuje się skalę:

6- cel - celujący

5- bdb - bardzo dobry

4- db - dobry

3- dst - dostateczny

2- dp - dopuszczający

1- ndst- niedostateczny

Oceny bieżące i śródroczne oceny klasyfikacyjne mogą być różnicowane dodatkowo poprzez stosowanie znaków "+" i "-".

3. Do ustalania ocen z zachowania stosuje się skalę:

wz - wzorowe

bdb - bardzo dobre

db - dobre

pop- poprawne

ndp- nieodpowiednie

ng - naganne

4. Ocenianie ma charakter wspierający rozwój ucznia.

1. Dopuszczalnymi formami sprawdzania wiedzy i umiejętności są:

• sprawdziany pisemne (kartkówki)

• prace klasowe ( klasówki)

• odpowiedzi ustne

• zadania domowe

• wytwory lub doświadczenia

• opracowania lub prezentacje

• sprawdziany praktyczne

• egzaminy

• Ocenie podlegają:

• przygotowanie do lekcji

• wypowiedzi ustne i pisemne

• aktywność w czasie lekcji

• zeszyty

• prace domowe

• działania dodatkowe, ponadstandardowe

• inne elementy - specyficzne dla określonych zajęć edukacyjnych.

• Uczeń ma prawo zgłosić jeden raz w semestrze nieprzygotowanie do lekcji. Nauczyciel może przyznać uczniom prawo do większej liczby nieprzygotowań;

• Uczniowie mogą korzystać ze szczęśliwego numerka na zasadach określonych przez Radę Samorządu Szkolnego.

• W odniesieniu do pisemnych prac kontrolnych ustala się, że:

• Sprawdziany pisemne sprawdzają bieżące wiadomości i umiejętności ucznia z 3 ostatnich
  lekcji. Czas ich trwania nie przekracza 15 minut (mogą być niezapowiedziane);

• Prace klasowe mierzą osiągnięcia edukacyjne uczniów na określonym przez nauczyciela etapie nauczania;

• Praca klasowa z przedmiotu musi być zapowiedziana tydzień przed planowanym terminem poprzez wpis do dziennika;

• Pracę klasową podsumowującą wiadomości poprzedza lekcja powtórzeniowa;

• Ustala się możliwość pisania tylko jednej pracy klasowej w ciągu dnia i trzech w ciągu tygodnia;

• Prace klasowe powinny być ocenione i omówione w terminie nie przekraczającym 14 dni od ich napisania;

• Nieobecność ucznia podczas pisania pracy klasowej zaznaczana jest w dzienniku lekcyjnym
  skrótem �nb�. Uczeń ma obowiązek zaliczenia tej pracy klasowej na zasadach ustalonych przez nauczyciela przedmiotu;

• Uczeń ma prawo do jednokrotnej próby poprawienia oceny z pracy klasowej w terminie
  ustalonym z nauczycielem. Uzyskaną na warunkach określonych przez nauczyciela przedmiotu ocenę wpisuje się obok oceny poprzedniej lub symbolu �nb�;

• Sprawdzone i ocenione pisemne prace kontrolne są przedstawiane do wglądu uczniom i rodzicom, a następnie przechowywane przez nauczyciela w szkole, w ciągu roku szkolnego.

• Wychowawca klasy przeprowadza w ciągu roku szkolnego co najmniej 4 spotkania ogólne (wywiadówki) z rodzicami celem przedstawienia i omówienia osiągnięć w nauce i zachowaniu.

• Nie później, niż na miesiąc przed klasyfikacją śródroczną i końcoworoczną wychowawca jest zobowiązany do poinformowania - za potwierdzeniem w formie ˙pisemnej - rodziców ˙(opiekunów) o ewentualnej ocenie niedostatecznej lub obniżonej.

1. W tym czasie uczniowi należy stworzyć możliwość poprawienia oceny;

2. W wyjątkowej sytuacji, gdy pozytywne oceny z przedmiotów lub zachowania muszą być zmienione w trakcie ostatniego miesiąca przed klasyfikacją, wychowawca powiadamia o tym rodziców niezwłocznie, przedstawiając dodatkowe uzasadnienie. Przypadek taki nie jest traktowany jako naruszenie trybu wystawiania ocen;

5. Osiągnięcia uczniów z zajęć edukacyjnych nauczyciele podsumowują w postaci ocen semestralnych dwukrotnie w ciągu roku szkolnego.

1. klasyfikowanie uczniów prowadzone jest w zespołach nauczycieli uczących w danej klasie, w terminie określonym przez dyrektora gimnazjum;

2. sprawy sporne rozstrzygane są przez głosowanie.

5. Rada Pedagogiczna zatwierdza - w formie uchwały - wyniki klasyfikacji dwukrotnie w ciągu roku szkolnego:

• w ostatnim tygodniu semestru (klasyfikacja śródroczna)

• w ostatnim tygodniu nauki szkolnej (klasyfikacja końcoworoczna i końcowa).

 

1. Procedura oceniania z zajęć edukacyjnych

1. Wymagania ramowe na poszczególne stopnie szkolne są następujące:

1. Wymagania koniecznena stopień dopuszczający obejmują elementy treści nauczania:

• niezbędne w uczeniu się danego przedmiotu,

• potrzebne w życiu.

Wskazują one na braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych w podstawach programach, a także na opanowanie w znacznym stopniu wiadomości i umiejętności podstawowych.

1. Wymagania podstawowena stopień dostateczny obejmują elementy treści:

• najważniejsze w uczeniu się danego przedmiotu,

• łatwe dla ucznia nawet mało zdolnego,

• niewielkim stopniu złożoności, a więc przystępne,

• często powtarzające się w programie nauczania,

• dające się wykorzystać w sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych,

• określone programem nauczania na poziomie nie przekraczającym wymagań zawartych w podstawach programowych,

• głównie proste, uniwersalne umiejętności, w mniejszym zakresie wiadomości.

Warstwa treści podstawowych nie powinna przekraczać 30% treści całego programu.

1. Wymagania rozszerzającena stopień dobry obejmują elementy treści:

• istotne w strukturze przedmiotu,

• bardziej złożone, mniej przystępne aniżeli elementy treści zaliczone do wymagań podstawowych,

• przydatne, ale nie niezbędne w opanowaniu treści z danego przedmiotu i innych przedmiotów szkolnych,

• o zakresie przekraczającym wymagania zawarte w podstawach programowych,

• wymagające umiejętności stosowania wiadomości w sytuacjach typowych według wzorów(przykładów) znanych z lekcji i z podręcznika.

1. Wymagania dopełniającena stopień bardzo dobry obejmują pełny zakres treści określonych programem nauczania. Są to więc treści:

• złożone, trudne, pełne,

• wymagające korzystania z różnych źródeł,

• umożliwiające rozwiązywanie problemów,

• pośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym.

1. Wymagania wykraczającena stopień celujący obejmują treści:

• znacznie wykraczające poza program nauczania,

• stanowiące efekt samodzielnej pracy ucznia,

• wynikające z indywidualnych zainteresowań,

• zapewniające pełne wykorzystanie wiadomości dodatkowych.

1. Nauczyciel lub wszyscy nauczyciele danego przedmiotu mogą stosować Przedmiotowy System Oceniania (PSO), który nie jest sprzeczny z postanowieniami Statutu.

1. Projekt PSO opracowywany jest przez zainteresowanych nauczycieli, a następnie opiniowany przez komisję R.P. d/s. dydaktycznych i zatwierdzany przez Radę Pedagogiczną;

2. PSO może zawierać dodatkowe udogodnienia dla uczniów, wymagające zawarcia kontraktu;

3. Zatwierdzony PSO obowiązuje od początku nowego semestru i jest dostępny w bibliotece szkolnej;

4. Gimnazjum funkcjonują: Przedmiotowe Systemy Oceniania z:

• Wychowania Fizycznego

• Języka Niemieckiego

• Wiedzy o Społeczeństwie

• Biologii

• Chemii

• Fizyki

• Historii

• Języka Angielskiego

• Matematyki

• Języka Polskiego

• Geografii.

1. Wymagania edukacyjne wynikają z podstawy programowej i realizowanego programu nauczania;

1. Do 15 września każdy nauczyciel przedmiotu zobowiązany jest do wyczerpującego poinformowania uczniów o swoich wymaganiach edukacyjnych, sposobach sprawdzania osiągnięć oraz warunkach i trybie uzyskania wyższej oceny niż przewidywana roczna (semestralna) ocena klasyfikacyjna;

• Wychowawca klasy corocznie przedstawia rodzicom (opiekunom) na pierwszym spotkaniuprzepisy dotyczące oceniania, ogólne założenia WSO, w tym warunki, sposoby oraz kryteria oceniania zachowania oraz warunki i tryb uzyskania wyższej niż przewidywana roczna ocena klasyfikacyjna zachowania.

• Każdy Rodzic ma prawo uzyskać od nauczyciela szczegółowe informacje dotyczące wymagań edukacyjnych, kryteriów i sposobów oceniania z danego przedmiotu, a od wychowawcy dotyczące oceniania zachowania;

1. Nauczyciel jest zobowiązany do bieżącego informowania rodziców lub opiekunów o postępach ucznia w naucepoprzez wpisywanie ocen do zeszytu przedmiotowego.

2. Każdy uczeń powinien starać się, aby uzyskać przynajmniej trzy oceny cząstkowe w semestrze.

3. Nie później, niż na tydzień przed posiedzeniami zespołów klasyfikacyjnych nauczyciele informują uczniów o przewidywanych ocenach poprzez wpis w zeszycie przedmiotowym oraz wpis do dziennika;

4. Uczeń, który uzyskał w I semestrze ocenę niedostateczną lub nie był klasyfikowany, zobowiązany jest w II semestrze nadrobić zaległości i przedstawić wyniki swojej pracy w formie uzgodnionej
   z nauczycielem.

1. Procedury egzaminacyjne

1. Egzaminy klasyfikacyjne przeprowadza się w okresie między posiedzeniem zespołu klasyfikacyjnego a posiedzeniem Rady Pedagogicznej kończącym semestr.

1. Termin egzaminu klasyfikacyjnego powinien być uzgodniony przez wychowawcę klasy z uczniem i jego rodzicami (prawnymi opiekunami);

1. Do egzaminu klasyfikacyjnego mają zastosowanie postanowienia rozdziału IV

1. Termin egzaminu poprawkowego wyznacza dyrektor szkoły w ostatnim tygodniu ferii letnich.

1. wychowawca klasy zawiadamia, przed zakończeniem zajęć szkolnych - za potwierdzeniem w formie ˙pisemnej - rodziców (opiekunów) ucznia o wyznaczonym terminie egzaminu;

2. Zakres tematyczny egzaminu jest udostępniany na tablicy ogłoszeń siedzibie Gimnazjum najpóźniej w przedostatnim dniu nauki

3. W egzaminie poprawkowym może uczestniczyć bez prawa głosu:

• rodzic - na swój wniosek

• inny nauczyciel tego samego lub pokrewnego przedmiotu, uczący w Gimnazjum im. Macieja Rataja na wniosek rodzica lub nauczyciela prowadzącego.

1. Uczeń, który z przyczyn losowych nie przystąpił do egzaminu poprawkowego
   w wyznaczonym terminie, może przystąpić do niego w dodatkowym terminie, określonym przez dyrektora szkoły, jeżeli przedstawił przed terminem egzaminu dokumenty potwierdzające wystąpienie tych przyczyn.

1. Uczeń ma prawo do składania egzaminu sprawdzającego

• z jednego przedmiotu, jeżeli jego ocena końcoworoczna jest niższa o co najmniej 2 stopnie od oceny semestralnej lub

• z najwyżej dwóch przedmiotów, z których ustalona przez nauczyciela ocena  okresowa lub roczna jest niższa o co najmniej 1,5 stopnia od jego średniej ocen ze wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych.

1. Prawo do egzaminu sprawdzającego nie przysługuje uczniowi, który otrzymał więcej niż dwie niedostateczne oceny okresowe (roczne) z obowiązkowych zajęć edukacyjnych lub ma obniżone zachowanie.

2. Egzamin sprawdzający przeprowadza się na pisemną prośbę rodziców ucznia, w której jest
   wskazana ocena, o którą ubiega się uczeń. Złożenia prośby winno nastąpić nie później niż na pięć dni przed klasyfikacyjnym posiedzeniem Rady Pedagogicznej. Egzamin sprawdzający przeprowadza się przed klasyfikacyjnym posiedzeniem Rady Pedagogicznej.

3. Dla przeprowadzenia egzaminu sprawdzającego, dyrektor szkoły powołuje trzyosobową
   komisję w składzie:

- dyrektor szkoły albo inny nauczyciel pełniący w szkole funkcję kierowniczą - jako przewodniczący komisji,

- nauczyciel uczący ucznia danego przedmiotu - jako egzaminator,

- nauczyciel tego samego lub pokrewnego przedmiotu - jako członek komisji.

4. W egzaminie sprawdzającym może uczestniczyć bez prawa głosu:

• wychowawca klasy,

• rodzic - na swój wniosek,

• nauczyciel tego samego lub pokrewnego przedmiotu, uczący w Gimnazjum im. Macieja Rataja - na wniosek egzaminatora lub rodzica.

1. Nauczyciel uczący ucznia, może być zwolniony na swoją prośbę z udziału w pracy komisji egzaminacyjnej. Wówczas, a także w innych szczególnie uzasadnionych przypadkach, na egzaminatora powołuje się innego nauczyciela tego przedmiotu z tej lub innej szkoły (w porozumieniu z dyrektorem innej szkoły).

2. Egzamin sprawdzający przeprowadza się w formie pisemnej i ustnej, z wyjątkiem
   przedmiotów: plastyka, muzyka, technika, elementy informatyki i  wychowanie fizyczne, z których egzamin powinien mieć przede wszystkim formę ćwiczeń praktycznych.

3. Pytania (ćwiczenia, zadania praktyczne) egzaminacyjne proponuje egzaminator, a zatwierdza przewodniczący komisji w porozumieniu z członkiem komisji. Stopień trudności pytań (ćwiczeń, zadań praktycznych) musi odpowiadać kryterium stopnia, o który ubiega się uczeń.

4. Komisja, o której mowa w pkt c, może na podstawie przeprowadzonego egzaminu sprawdzającego:

• podwyższyć stopień - w przypadku pozytywnego wyniku egzaminu,

• pozostawić stopień ustalony przez nauczyciela - w przypadku negatywnego wyniku egzaminu.

1. Z przeprowadzonego egzaminu sprawdzającego sporządza się protokół zawierający: skład komisji, termin egzaminu, pytania (ćwiczenia, zadania praktyczne) egzaminacyjne, wynik egzaminu oraz stopień ustalony przez komisję. Do protokołu załącza się pisemne odpowiedzi ucznia i zwięzłą informację o ustnych odpowiedziach ucznia. Protokół stanowi załącznik do arkusza ocen ucznia, w którym wpisuje się datę egzaminu oraz ustalony stopień.

2. Uczeń, który z udokumentowanych przyczyn losowych nie mógł w wyznaczonym terminie przystąpić do egzaminu sprawdzającego, może przystąpić do niego w terminie określonym przez dyrektora szkoły.

3. Od ustalonej przez komisję oceny negatywnej odwołanie nie przysługuje

4. Jeżeli wynik egzaminu sprawdzającego jest pozytywny, Rada Pedagogiczna zobowiązana jest uwzględnić to w swojej uchwale dotyczącej wyników klasyfikacji.

1. Procedura oceniania zachowania

1. Ocena zachowania powinna uwzględniać w szczególności:

• wywiązywanie się z obowiązków ucznia;

• postępowanie zgodne z dobrem społeczności szkolnej;

• dbałość o honor i tradycje szkolne;

• dbałość o piękno mowy ojczystej;

• dbałość o bezpieczeństwo i zdrowie własne oraz innych osób;

• godne, kulturalne zachowanie się w szkole i poza nią;

• okazywanie szacunku innym osobom.

2. Ogólne kryteria oceniania zachowania:

a) Wzorową ocenę zachowania otrzymuje uczeń, który:

• Przykładnie spełnia wszystkie obowiązki szkolne,

• Osiąga sukcesy w konkursach przedmiotowych i zawodach sportowych,

• Godnie reprezentuje szkołę na zewnątrz,

• Samodzielnie rozwija swoje zainteresowania i uzdolnienia,

• Szanuje i rozwija dobre tradycje szkoły,

• Propaguje dobre imię szkoły i społeczności szkolnej,

• Bierze czynny udział w organizowaniu życia klasy, szkoły, środowiska,

• Pomaga kolegom w nauce,

• Systematycznie uczęszcza na zajęcia szkolne- ma wszystkie nieobecności usprawiedliwione,

• Jest punktualny,

• Dba o kulturę życia codziennego,

• Przejawia troskę o mienie szkoły, własność społeczną, indywidualną,

• Przestrzega regulaminów pracowni,

• Dba o piękno mowy polskiej,

• Nie ulega nałogom.

b) Bardzo dobrą ocenę zachowania otrzymuje uczeń, który:

• angażuje się w pracę na rzecz klasy, szkoły, środowiska,

• Pomaga kolegom w nauce,

• Reprezentuje szkołę na zewnątrz w zawodach sportowych, konkursach,

• Dba o zdrowie swoje i innych, nie ulega nałogom,

• Sumiennie spełnia wszystkie obowiązki szkolne,

• Wywiązuje się z zadań powierzonych przez szkołę i organizacje uczniowskie,

• Ma nie więcej niż 2 godziny nieusprawiedliwionej nieobecności i 2 spóźnienia.

c) Dobrą ocenę zachowania otrzymuje uczeń, który:

• Przestrzega zasad kultury osobistej,

• Odrabia zadania domowe,

• Pomaga kolegom w nauce,

• Nie wykazuje zbyt dużej aktywności, ale swoim zachowaniem nie utrudnia prowadzenia lekcji,

• Wywiązuje się z powierzonych mu zadań,

• Ma nie więcej niż 7 godzin nieusprawiedliwionej nieobecności i nie więcej niż 3 nieusprawiedliwione spóźnienia,

• Nauczyciele sporadycznie zgłaszają zastrzeżenia do zachowania na lekcjach.

d) Poprawną ocenę zachowania otrzymuje uczeń, który:

• Nie jest zainteresowany samorozwojem, satysfakcjonuje go osiąganie przeciętnych wyników w nauce ( w porównaniu ze swoimi możliwościami),

• Czasami nie odrabia zadań domowych,

• Dba o higienę osobistą i estetykę wyglądu, o wygląd otoczenia, w którym przebywa,

• Opuścił 8- 15 godzin zajęć lekcyjnych bez usprawiedliwienia, zdarza mu się spóźniać na lekcje (do 5 spóźnień nieusprawiedliwionych),

• Uczeń nie zawsze dotrzymuje ustalonych terminów, niechętnie i niezbyt starannie wykonuje powierzone mu prace,

• Zdarza mu się niewłaściwe zachowanie w stosunku do innych osób, ale pozytywnie reaguje na zwróconą mu uwagę.

e) Nieodpowiednią ocenę zachowania otrzymuje uczeń, który:

• Ma 15-20 godzin zajęć lekcyjnych nieusprawiedliwionych i powyżej 5 spóźnień nieusprawiedliwionych,

• Często nie odrabia zadań domowych,

• Nie przygotowuje się do zajęć lekcyjnych,

• Czasami nie wykonuje poleceń nauczycieli i innych pracowników szkoły,

• Pali papierosy,

• Przeszkadza w prowadzeniu zajęć.

f) Naganną ocenę zachowania otrzymuje uczeń, który:

• samowolnie i bez usprawiedliwienia opuszcza zajęcia lekcyjne, ma powyżej 20 godzin zajęć lekcyjnych nieusprawiedliwionych,

• Używa w szkole niebezpiecznych przedmiotów,

• Znęca się psychicznie bądź fizycznie nad uczniami lub nauczycielami,

• Przywłaszcza sobie mienie szkoły lub innych osób,

• Pali papierosy, - jeżeli to zjawisko występuje z jakimkolwiek innym wymienionym w tym punkcie,

• Często używa wulgaryzmów i nie reaguje na zwróconą uwagę,

• Fałszuje dokumenty i podpisy;

• Wchodzi w konflikt z prawem przez kradzieże, bójki, włamania, alkohol, narkotyki,

• Ma negatywny wpływ na innych uczniów,

- Stwarza sytuacje zagrażające zdrowiu bądź życiu uczniów.

2. Szczegółowe kryteria i tryb oceniania, dostosowanie do specyfiki zespołu klasowego, ustala wychowawca klasy, który na początku roku szkolnego informuje uczniów oraz rodziców (opiekunów) o zasadach oceniania zachowania i poprawiania ocen z zachowania;

3. Uczeń, który pali papierosy, spożywa alkohol, zażywa narkotyki albo też nakłania innych do ulegania nałogom, po trzykrotnym upomnieniu pisemnym (w dzienniku) otrzymuje ocenę naganną oraz stosowny wpis na podaniu do szkoły ponadgimnazjalnej;

4. Każde niewłaściwe zachowanie ucznia powinno być odnotowane w dzienniku zajęć lekcyjnych.
   W przypadku rażących zachowań wychowawca klasy w porozumieniu z pedagogiem powiadamia
   o tym fakcie rodziców pisemnie lub telefonicznie.

5. Wystawianie ocen cząstkowych z zachowania należy do wyłącznej kompetencji wychowawcy klasy. Nauczyciele mogą wyrażać swoje pozytywne i negatywne opinie poprzez wpisy w dziennikach lub ustnie.

6. Ustalenie oceny zachowania następuje po zebraniu opinii o uczniu, na którą składają się:

• samoocena;

• ocena wzajemna;

• opinia nauczycieli uczących w danej klasie;

• uwagi innych nauczycieli i pracowników szkolnych .

2. Ustalając ocenę semestralną z zachowania wychowawca posługuje się Kartą oceny zachowania.

3. Kartę oceny zachowaniaucznia otrzymują rodzice na zebraniu kończącym I półrocze.

4. Określając ostateczną ocenę zachowania ucznia należy zwrócić uwagę na częstotliwość i stopień nasilenia występowania zjawisk zawartych w kryteriach oceniania zachowania.

5. Ocenami obniżonymi są: nieodpowiednie i naganne.

6. Nie później, niż na tydzień przed posiedzeniami zespołów klasyfikacyjnych wychowawca informuje uczniów o przewidywanych ocenach zachowania w sposób ustalony w klasie;

7. Uczeń lub jego rodzice mogą wystąpić na dzień przed klasyfikacyjny posiedzeniem Rady Pedagogicznej do dyrektora szkoły z pisemnym wnioskiem o ponowne ustalenie oceny zachowania jeżeli uznają, że semestralna lub roczna ocena klasyfikacyjna zachowania jest nieadekwatna do zachowania ucznia.

1. Do rozpatrzenia wniosku dyrektor szkoły powołuje komisję w składzie:

• dyrektor szkoły lub wicedyrektor - jako przewodniczący komisji;

• wychowawca klasy;

• wskazany przez wnioskodawców nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne w danej klasie;

• pedagog;

• przedstawiciel samorządu szkolnego;

• przedstawiciel klasowej rady rodziców.

1. komisja zapoznaje się ze zgromadzonymi materiałami i ustala, w drodze głosowania, propozycje oceny zachowania;

2. Ustalona przez komisję propozycja oceny zachowania przedstawiana jest wychowawcy klasy, który podejmuje ostateczną decyzję;

3. Z prac komisji sporządza się protokół zawierający w szczególności:

• skład komisji;

• termin posiedzenia komisji;

• ustaloną propozycję oceny zachowania wraz z uzasadnieniem.

9. Dokumentację procesu oceniania zachowania prowadzi wychowawca klasy, z uwzględnieniem zasad poszanowania prywatności i godności osobistej uczniów.

VI. Promowanie osiągnięć uczniów

1. Świadectwo promocyjne z wyróżnieniem, otrzymuje uczeń, który w wyniku klasyfikacji końcoworocznej uzyskał z obowiązkowych zajęć edukacyjnych średnią ocen co najmniej 4,75 oraz co najmniej bardzo dobrą ocenę zachowania;

2. Świadectwo ukończenia z wyróżnieniem szkoły otrzymuje uczeń, który w wyniku klasyfikacji końcowej uzyskał z obowiązkowych zajęć edukacyjnych wpisanych na świadectwie ukończenia szkoły średnią ocen co najmniej 4.75 oraz co najmniej bardzo dobrą ocenę zachowania.

3. List gratulacyjny otrzymują rodzice ucznia klasy trzeciej, który uzyskał średnią wszystkich ocen na świadectwie co najmniej 5,0 oraz co najmniej ocenę bardzo dobrą ocenę zachowania.

4. Odznakę "Wzorowy Uczeń" otrzymuje uczeń, który został zaliczony do "złotej dziesiątki", bowiem uzyskał wysoką średnią ocen ze wszystkich zajęć edukacyjnych i wzorową ocenę zachowania

5. Tytuł "Prymus Gimnazjum im. Macieja Rataja" otrzymuje absolwent, który najlepiej zdał jedną z części egzaminu gimnazjalnego - pod warunkiem, że uzyskał przynajmniej 90% punktów.

VII. Tryb odwoławczy

 Uczeń lub grupa uczniów, którzy uważaja, że są oceniani niezgodnie z zasadami WSO mogą złożyć skargę do Szkolnego Rzecznika Praw Ucznia

1. Złożona skarga jest opiniowana przez Forum Rzecznika Praw Ucznia i przekazywana dyrektorowi gimnazjum;

2. Dyrektor przeprowadza postępowanie wyjaśniające i w ciągu 10 dni przedstawia rozstrzygnięcie;

3. Od rozstrzygnięcia dyrektora przysługuje stronom odwołanie do Rady Pedagogicznej, która rozpatruje sprawę na najbliższym, planowym posiedzeniu;

1. Uczeń lub jego rodzice mogą zgłosić zastrzeżenia co do trybu wystawiania oceny

1. Zgłaszający winni wskazać na piśmie, które przepisy prawa dotyczące trybu wystawiania oceny zostały naruszone;

2. Zastrzeżenia rozpatruje dyrektor gimnazjum, po wysłuchaniu stron i zasięgnięciu opinii Zespołu Kierowniczego, w terminie 14 dni od zarejestrowania zgłoszonych zastrzeżeń;

VIII. Ewaluacja Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania

1. Prawo wyrażania opinii i wnioskowania o zmiany WSO przysługuje:

• Komisjom Rady Pedagogicznej

• Zespołowi Kierowniczemu

• Radzie Samorządu Szkolnego

• Radzie Rodziców

1. Projekt zmiany procedury oceniania z zajęć edukacyjnych przygotowuje Komisja d/s. dydaktycznych;

2. Projekt zmiany procedury oceniania zachowania przygotowuje Komisja ds. wychowania i opieki;

3. Projekt innych zmian przygotowuje wicedyrektor gimnazjum, z uwzględnieniem stanowiska Zespołu Kierowniczego;

4. Rada Pedagogiczna dokonuje corocznej ewaluacji WSO




15. Zewnętrzny system oceniania

Podstawę do przeprowadzenia sprawdzianu stanowią standardy wymagań egzaminacyjnych. Wykaz standardów opublikowany został w

Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej

z dnia 10 sierpnia 2001 r

w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów

gdzie określa się między innymi standardy wymagań będące podstawą przeprowadzania sprawdzianu w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej

1)

odczytuje różne teksty kultury (w tym kształtujące tożsamość narodową i postawę obywatelską):

a)

źródła i teksty historyczne, w tym: fragmenty kronik, pamiętników, listów, elementy dziedzictwa kulturowego, w szczególności zabytki architektury reprezentatywne dla danej epoki, polskie pieśni patriotyczne,

b)

teksty literackie, w tym: baśnie, legendy, mity, opowiadania, utwory poetyckie i prozatorskie z klasyki dziecięcej i młodzieżowej - polskiej i światowej,

c)

teksty użytkowe, w tym: telegram, zaproszenie, zawiadomienie, instrukcję, przepis, ogłoszenie, kartkę pocztową, list prywatny i oficjalny, tabelę, notatkę,

d)

proste teksty podręcznikowe, a także publicystyczne i popularnonaukowe, w tym: audycję radiową i telewizyjną, artykuł prasowy,

e)

przedstawienia teatralne i filmy,

f)

przekazy ikoniczne, w tym: komiksy, dzieła malarskie, rzeźby,

rozpoznaje ich cechy charakterystyczne, dostrzega znaczenia dosłowne i odkrywa sensy przenośne,

2)

określa funkcje elementów charakterystycznych dla danego tekstu:

a)

rozumie pojęcia: fikcja literacka, świat przedstawiony, nadawca, odbiorca, podmiot mówiący, narracja, przenośnia, rytm,

b)

posługuje się czynnie terminami: bohater, wątek, akcja, autor, narrator, epitet, porównanie, wyraz dźwiękonaśladowczy, rym, zwrotka, refren, baśń, legenda, opowiadanie, powieść, proza, poezja oraz podstawowymi terminami związanymi z przekazami ikonicznymi, plastyką, muzyką, radiem, telewizją, filmem, teatrem, prasą,

3)

rozumie znaczenia podstawowych symboli występujących w instrukcjach i w opisach:

a)

diagramów,

b)

map,

c)

planów,

d)

schematów,

e)

innych rysunków,

4)

odczytuje dane z:

a)

tekstu źródłowego,

b)

tabeli,

c)

wykresu,

d)

planu,

e)

mapy,

f)

diagramu

oraz odpowiada na proste pytania z nimi związane.

STANDARDY WYMAGAŃ DO SPRAWDZIANU PO KLASIE VI CZYTANIE

Uczeń:

1)

pisze na temat i zgodnie z celem, posługując się następującymi formami wypowiedzi:

a)

opowiadanie,

b)

opis przedmiotu, krajobrazu, postaci rzeczywistej i literackiej, dzieła sztuki,

c)

sprawozdanie z uroczystości szkolnej, wycieczki,

d)

notatka w formie planu, tabeli, wykresu, streszczenia,

e)

kartka pocztowa,

f)

list prywatny i oficjalny,

g)

telegram,

h)

zaproszenie,

i)

zawiadomienie,

j)

ogłoszenie,

k)

instrukcja,

l)

przepis,

2)

formułuje wypowiedzi ze świadomością celu (intencji):

a)

pyta i odpowiada,

b)

potwierdza i zaprzecza,

c)

poleca i prosi,

d)

przyrzeka i obiecuje,

e)

zachęca i zniechęca,

f)

zaprasza,

g)

przeprasza,

h)

współczuje,

i)

żartuje,

j)

wątpi,

k)

odmawia,

3)

buduje tekst poprawny kompozycyjnie (ok. 1 strony formatu A4), celowo stosując środki językowe i przestrzegając norm gramatycznych, ortograficznych i interpunkcyjnych,

4)

przedstawia w postaci graficznej dane zapisane w tabeli:

a)

przenosi informacje na oś liczbową, chronologiczną, układ współrzędnych,

b)

wyraża dane w postaci diagramu słupkowego, prostego schematu, innego rysunku,

5)

dba o układ graficzny, czytelność i estetykę zapisu:

a)

dostosowuje zapis do formy wypowiedzi,

b)

wyróżnia części tekstu zgodnie z jego strukturą,

c)

pisze czytelnie.

PISANIE

Uczeń:

1)

posługuje się kategoriami czasu i przestrzeni w celu porządkowania wydarzeń:

a)

sytuuje je w przestrzeni,

b)

umieszcza daty w przedziałach czasowych,

c)

oblicza upływ czasu między wydarzeniami,

d)

porządkuje wydarzenia w kolejności chronologicznej.

2)

przedstawia przyczyny i skutki wydarzeń i zjawisk:

a)

domyśla się przyczyn, przewiduje skutki wydarzeń bliskich życiu i swoim doświadczeniom,

b)

wskazuje główne przyczyny i skutki doniosłych wydarzeń w historii Polski,

c)

wyjaśnia przyczyny i skutki zmian, które zachodzą w środowisku w wyniku działalności człowieka,

3)

określa znaczenie osiągnięć człowieka dla rozwoju cywilizacyjnego:

a)

wyjaśnia na prostych przykładach zmiany cywilizacyjne, jakie nastąpiły na przestrzeni dziejów,

b)

opisuje najważniejsze osiągnięcia, które składają się na polskie dziedzictwo kulturowe,

4)

wyraża własne opinie i próbuje je uzasadnić, wyjaśniając swoje stanowisko, używa odpowiednich argumentów,

5)

opisuje sytuację przedstawioną w zadaniu za pomocą:

a)

wyrażenia arytmetycznego i prostego wyrażenia algebraicznego,

b)

prostego równania pierwszego stopnia z jedną niewiadomą,

c)

planu,

d)

mapy,

e)

prostego schematu,

f)

diagramu słupkowego,

g)

innego rysunku,

6)

rozpoznaje charakterystyczne cechy i własności:

a)

liczb,

b)

figur,

c)

zjawisk,

d)

przemian,

e)

obiektów przyrodniczych,

f)

elementów środowiska,

wskazuje różnice i podobieństwa oraz porządkuje je,

7)

dostrzega prawidłowości, opisuje je i sprawdza na przykładach:

a)

opisuje zjawiska o charakterze powtarzalnym, spotykane w najbliższym otoczeniu,

b)

na podstawie opisu zjawiska mającego charakter prawidłowości wnioskuje o dalszym jego przebiegu,

8)

 ustala sposób rozwiązania zadania oraz prezentacji tego rozwiązania,

9)

analizuje otrzymane wyniki i ocenia ich sensowność:

a)

porównuje wyniki z własnym doświadczeniem,

b)

sprawdza wyniki z warunkami zadania.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

ROZUMOWANIE  Uczeń:

1)

wskazuje źródła informacji, posługuje się nimi,

2)

analizuje oferty mediów kierowane do dzieci i młodzieży, wybiera spośród tych ofert, kierując się wskazanymi kryteriami (osadzonymi także w wartościach).

Uczeń:

1)

posługuje się poznanymi terminami do opisywania zjawisk i sytuacji spotykanych w środowisku,

2)

wybiera przyrządy służące do obserwacji i pomiaru, odpowiada na pytania dotyczące przebiegu zjawisk, zapisuje wyniki obserwacji,

3)

wykonuje obliczenia dotyczące:

a)

długości,

b)

powierzchni,

c)

objętości,

d)

wagi,

e)

czasu,

f)

temperatury,

g)

pieniędzy,

4)

planuje i wykonuje obliczenia z wykorzystaniem kalkulatora,

5)

wykorzystuje w sytuacjach praktycznych własności:

a)

liczb,

b)

figur,

c)

zjawisk,

d)

przemian,

e)

obiektów przyrodniczych,

f)

elementów środowiska

i stosuje je do rozwiązania problemu,

6)

zna zasady bezpiecznego posługiwania się urządzeniami technicznymi i materiałami chemicznymi, rozpoznaje oznakowania substancji toksycznych, łatwopalnych i wybuchowych, objaśnia zasady użytkowania domowych urządzeń elektrycznych,

7)

wyjaśnia na podstawie instrukcji obsługi, jak uruchomić i wykorzystać proste urządzenia techniczne,

8)

rozumie potrzebę stosowania zasad:

a)

higieny,

b)

bezpieczeństwa,

c)

zdrowego trybu życia,

d)

oszczędnego korzystania z energii i innych zasobów przyrody,

e)

postępowania w środowisku przyrodniczym.

WYKORZYSTYWANIE WIEDZY W PRAKTYCE Uczeń:

Załącznik do rozporządzenia

Ministra Edukacji Narodowej

z dnia 28 sierpnia 2007 r.

(Dz.U. z dnia 31 sierpnia 2007 r. Nr

157, poz. 1102)

STANDARDY WYMAGAŃ BĘDĄCE PODSTAWĄ PRZEPROWADZANIA

EGZAMINU W OSTATNIM ROKU NAUKI W GIMNAZJUM

A. Standardy wymagań z zakresu przedmiotów humanistycznych

I. Czytanie i odbiór tekstów kultury

Uczeń:

1) czyta teksty kultury (w tym źródła historyczne) rozumiane jako wszelkie wytwory kultury

materialnej i duchowej człowieka, podlegające odczytywaniu i interpretacji, zwłaszcza teksty

kultury należące do polskiego dziedzictwa kulturowego - na poziomie dosłownym, przenośnym i

symbolicznym,

2) interpretuje teksty kultury, uwzględniając intencje nadawcy, odróżnia fakty od opinii, prawdę

historyczną od fikcji, dostrzega perswazję, manipulację, wartościowanie,

3) wyszukuje informacje zawarte w różnych tekstach kultury, w szczególności w tekstach

literackich, publicystycznych, popularnonaukowych, aktach normatywnych, ilustracjach,

mapach, tabelach, diagramach, wykresach, schematach,

4) dostrzega w odczytywanych tekstach środki wyrazu i określa ich funkcje - dostrzega środki

wyrazu typowe dla: tekstów literackich, tekstów publicystycznych, dzieł sztuki plastycznej i

muzyki,

5) odnajduje i interpretuje związki przyczynowo-skutkowe w rozwoju cywilizacyjnym Polski i

świata - odnajduje i interpretuje związki przyczynowo-skutkowe w polityce, gospodarce, kulturze

i życiu społecznym,

6) dostrzega i analizuje konteksty niezbędne do interpretacji tekstów kultury: historyczny,

biograficzny, filozoficzny, religijny, literacki, plastyczny, muzyczny, regionalny i wypowiada się

na ich temat oraz wyjaśnia zależności między różnymi rodzajami tekstów kultury (plastyką,

muzyką, literaturą),

7) dostrzega wartości wpisane w teksty kultury.

II. Tworzenie własnego tekstu

Uczeń:

1) buduje wypowiedzi poprawne pod względem językowym i stylistycznym, w następujących

formach: opis, opowiadanie, charakterystyka, sprawozdanie, recenzja, rozprawka, notatka, plan,

reportaż, artykuł, wywiad, ogłoszenie, zaproszenie, dedykacja, podanie, list, pamiętnik,

2) posługuje się kategoriami i pojęciami swoistymi dla przedmiotów humanistycznych i ścieżek

edukacyjnych,

3) tworzy teksty o charakterze informacyjnym lub perswazyjnym, dostosowane do sytuacji

komunikacyjnej,

4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu, tworzy tekst na zadany temat, spójny pod względem

logicznym i składniowym,

5) formułuje, porządkuje i wartościuje argumenty uzasadniające stanowisko własne lub cudze,

6) analizuje, porównuje, porządkuje i syntetyzuje informacje zawarte w tekstach kultury,

7) dokonuje celowych operacji na tekście: streszcza, rozwija, przekształca stylistycznie,

8) wypowiada się na temat związków między kulturą rodzimą a innymi kręgami kulturowymi, w

tym komentuje powiązania, zwłaszcza między kulturą polską a śródziemnomorską, oraz określa

te powiązania w różnych obszarach: polityce, kulturze, gospodarce, życiu codziennym, w

odniesieniu do przeszłości i w czasach obecnych,

9) formułuje problemy, podaje sposoby ich rozwiązania, wyciąga wnioski, wypowiada się na

temat sytuacji problemowej przedstawionej w tekstach kultury.

B. Standardy wymagań z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych

I. Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematycznoprzyrodniczych

niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu

Uczeń:

1) stosuje terminy i pojęcia matematyczno-przyrodnicze:

a) czyta ze zrozumieniem teksty, w których występują terminy i pojęcia matematycznoprzyrodnicze,

np. w podręcznikach, w prasie,

b) wybiera odpowiednie terminy i pojęcia do opisu zjawisk, właściwości, zachowań, obiektów

i organizmów,

c) stosuje terminy dotyczące racjonalnego użytkowania środowiska,

2) wykonuje obliczenia w różnych sytuacjach praktycznych:

a) stosuje w praktyce własności działań,

b) operuje procentami,

c) posługuje się przybliżeniami,

d) posługuje się jednostkami miar,

3) posługuje się własnościami figur:

a) dostrzega kształty figur geometrycznych w otaczającej rzeczywistości,

b) oblicza miary figur płaskich i przestrzennych,

c) wykorzystuje własności miar.

II. Wyszukiwanie i stosowanie informacji

Uczeń:

1) odczytuje informacje przedstawione w formie:

a) tekstu,

b) mapy,

c) tabeli,

d) wykresu,

e) rysunku,

f) schematu,

g) fotografii,

2) operuje informacją:

a) selekcjonuje informacje,

b) porównuje informacje,

c) analizuje informacje,

d) przetwarza informacje,

e) interpretuje informacje,

f) czytelnie prezentuje informacje,

g) wykorzystuje informacje w praktyce.

III. Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowoskutkowych,

funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych

Uczeń:

1) wskazuje prawidłowości w procesach, w funkcjonowaniu układów i systemów:

a) wyodrębnia z kontekstu dane zjawisko,

b) określa warunki jego występowania,

c) opisuje przebieg zjawiska w czasie i przestrzeni,

d) wykorzystuje zasady i prawa do objaśniania zjawisk,

2) posługuje się językiem symboli i wyrażeń algebraicznych:

a) zapisuje wielkości za pomocą symboli,

b) zapisuje wielkości za pomocą wyrażeń algebraicznych,

c) przekształca wyrażenia algebraiczne,

d) zapisuje związki i procesy w postaci równań i nierówności,

3) posługuje się funkcjami:

a) wskazuje zależności funkcyjne,

b) opisuje funkcje za pomocą wzorów, wykresów i tabel,

c) analizuje funkcje przedstawione w różnej postaci i wyciąga wnioski,

4) stosuje zintegrowaną wiedzę do objaśniania zjawisk przyrodniczych:

a) łączy zdarzenia w ciągi przemian,

b) wskazuje współczesne zagrożenia dla zdrowia człowieka i środowiska przyrodniczego,

c) analizuje przyczyny i skutki oraz proponuje sposoby przeciwdziałania współczesnym

zagrożeniom cywilizacyjnym,

d) potrafi umiejscowić sytuacje dotyczące środowiska przyrodniczego w szerszym kontekście

społecznym.

IV. Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów

Uczeń:

1) stosuje techniki twórczego rozwiązywania problemów:

a) formułuje i sprawdza hipotezy,

b) kojarzy różnorodne fakty, obserwacje, wyniki doświadczeń i wyciąga wnioski,

2) analizuje sytuację problemową:

a) dostrzega i formułuje problem,

b) określa wartości dane i szukane (określa cel),

3) tworzy modele sytuacji problemowej:

a) wyróżnia istotne wielkości i cechy sytuacji problemowej,

b) zapisuje je w terminach nauk matematyczno-przyrodniczych,

4) tworzy i realizuje plan rozwiązania:

a) rozwiązuje równania i nierówności stanowiące model problemu,

b) układa i wykonuje procedury osiągania celu,

5) opracowuje wyniki:

a) ocenia wyniki,

b) interpretuje wyniki,

c) przedstawia wyniki.

C. Standardy wymagań z zakresu języka obcego nowożytnego

I. Odbiór tekstu słuchanego

Uczeń:

1) określa główną myśl tekstu,

2) określa kontekst sytuacyjny,

3) stwierdza, czy tekst zawiera określone informacje; wyszukuje lub selekcjonuje informacje.

II. Odbiór tekstu czytanego

Uczeń:

1) określa główną myśl tekstu,

2) określa główną myśl poszczególnych części tekstu,

3) stwierdza, czy tekst zawiera określone informacje; wyszukuje lub selekcjonuje informacje,

4) określa intencje nadawcy tekstu,

5) określa kontekst sytuacyjny,

6) rozpoznaje związki między poszczególnymi częściami tekstu.

III. Reagowanie językowe

Uczeń:

1) właściwie reaguje językowo w określonych kontekstach sytuacyjnych, w szczególności w

celu uzyskania, udzielenia, przekazania lub odmowy udzielenia informacji, rozpoczęcia,

podtrzymania i zakończenia rozmowy,

2) rozpoznaje i poprawnie stosuje struktury leksykalno-gramatyczne niezbędne do skutecznej

komunikacji,

3) przetwarza treści tekstu przeczytanego w języku polskim lub treści przedstawione w materiale

ikonograficznym i wyraża je w języku obcym.

16. Psychologiczne aspekty oceniania.

Ocenianie jest integralnym elementem procesu nauczania i uczenia się. Stanowi ważny instrument przekazywania informacji o efektach szkolnej działalności, zarówno uczniów, jak i nauczycieli, a szkoła jest miejscem, w którym nieustannie odbywa się ocena osiągnięć. W tym celu wykorzystuje się dwie metody: subiektywną (np. stopnie w skali od 1 do 6, ocenę punktową), obiektywną - w formie testów. Według T. Tyszki ocenianie jest rozumiane jako przypisywanie odpowiednich liczb przedmiotom (osobom) lub zdarzeniom (zachowaniom osób). Ważne jest również postrzeganie oceniania jako procesu podejmowania decyzji [1]. W. Okoń formułuje definicję oceniania uczniów jako procesu wyrażania opinii o uczniach za pomocą stopni lub ocen opisowych, zarówno sporadycznie, jak i co kwartał (okres) lub przy końcu roku szkolnego [2]. G. Noizet i P. Caverni postrzegają ocenianie jako czynność, w wyniku której wydaje się sąd o przedmiocie, osobie lub zjawisku, odwołując się do jednego lub kilku kryteriów. Autorzy zwracają też uwagę na to, że istota oceniania polega na porównywaniu modelu odniesienia do ocenianej pracy [3]. Przytoczone definicje pozwalają na wskazanie pewnych cech oceniania. Podkreślają to, że jest ono procesem poznawczym, wymagającym podejmowania określonych decyzji, dotyczącym wartościowania osób. Przed przystąpieniem do takiej oceny należy wyznaczyć jasne kryteria, które pozwolą porównać uzyskane efekty z zamierzonymi celami. Ocena szkolna ma do spełnienia różne role i funkcje. W opracowaniach podręcznikowych z pedagogiki i psychologii można spotkać się z ich różnymi podziałami. E. Kosińska uważa, że ocena powinna pełnić rolę: dydaktyczną - ma być miernikiem wyników pracy ucznia, określać, na jakim poziomie jest jego wiedza, jakie są w niej luki i co należy uzupełnić, wychowawczą - poprzez ocenianie nauczyciel może wychowywać w zakresie kształtowania właściwych postaw, rozwijania zainteresowań nauką, pobudzania woli do samodzielnej pracy i brania za nią odpowiedzialności, społeczną - wskazuje miejsce ucznia w grupie społecznej. Ocena daje informację o tym, jaką pozycję w kategorii ucznia dobrego osiąga konkretne dziecko i jakie mogą być przewidywania na przyszłość, jeśli chodzi o zdobytą wiedzę i umiejętności. Przy tak pojętych rolach oceny szkolnej, autorka wyodrębnia również jej funkcje, które są określane jako: funkcja informacyjna - dająca rzetelne i wyczerpujące informacje na temat poziomu wiedzy, stanu wiadomości i umiejętności oraz przewidywań na przyszłość, funkcja kontrolna - sprawdzająca postępy ucznia, jego możliwości i kierunek rozwoju, funkcja motywacyjna - dopingująca ucznia do pogłębiania wiedzy, realizowania programu i poszerzania własnych zainteresowań [4]. Wszystkie aspekty oceniania są bardzo ważne i należy je starannie rozróżniać. Każda z funkcji ma do spełnienia inną rolę, używana jest z innym przeznaczeniem i błędem byłoby zaniedbywanie którejś z nich, gdyż rzutowałoby to na jakość kształcenia. W założeniach reformy systemu edukacji czytamy: "zmiany w szkolnym ocenianiu uczniów mają doprowadzić do tego, że będziemy oceniali co innego niż dotychczas: pracę, postępy - nie stan. Inaczej - promując do rozwoju, wyraźniej wskazując uczniowi, co osiągnął, co zrobił dobrze, ile potrafi - nie czego nie umie. Konieczna jest pełniejsza niż dotąd informacja o aktywności, postępach, trudnościach, specjalnych uzdolnieniach uczniów." [5] Ponieważ ocenianie stanowi ważny element procesu nauczania, nie jest celem samym w sobie, musi wspierać przyjęte cele kształcenia. Zbiór takich celów zawierają podstawy programowe z poszczególnych przedmiotów. Nowe cele stawiane procesowi kształcenia zawarte w podstawach programowych zmuszają do poszukiwania nowych procedur i narzędzi oceniania. Ważnym elementem reformy edukacji, wpływającym na ocenianie, jest stworzenie zewnętrznego wobec szkoły systemu egzaminacyjnego, który ma się opierać na systemie standardów spójnych z celami kształcenia, określonymi w podstawach programowych. Reforma systemu edukacji nakłada na szkołę obowiązek budowania wewnątrzszkolnych systemów oceniania uwzględniających warunki szkolne, jej specyfikę, zasoby i potrzeby. Stworzone systemy muszą być zgodne z Rozporządzeniem MEN z dnia 19 kwietnia 1999 r. [6] i realizować wymagania egzaminu zewnętrznego na danym etapie. W Rozporządzeniu tym czytamy [7]: § 2.1. Ocenianie wewnątrzszkolne osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z programów nauczania oraz formułowaniu oceny. § 2.2. Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu: 1) poinformowanie ucznia o poziomie osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie, 2) pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swego rozwoju, 3)motywowanie ucznia do dalszej pracy, 4) dostarczenie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach i specjalnych uzdolnieniach ucznia, 5) umożliwienie nauczycielom doskonalenia metod pracy dydaktyczno-wychowawczej. § 3.1. Ocenianie wewnątrzszkolne obejmuje: 1) formułowanie przez nauczycieli wymagań edukacyjnych oraz informowanie o nich rodziców i uczniów, 2) bieżące ocenianie i śródroczne klasyfikowanie według skali i w formach przyjętych w danej szkole, 3) przeprowadzanie egzaminu klasyfikacyjnego, 4) ustalanie ocen klasyfikacyjnych na koniec roku szkolnego (semestru) i warunków ich poprawiania. W ocenianiu wewnątrzszkolnym obok funkcji informacyjnej, diagnostycznej i sumującej, właściwych również dla oceniania zewnętrznego, często ujawnia się funkcja motywująca i dyscyplinująca oceny szkolnej. Ponadto ocenianiu wewnątrzszkolnemu podlegają te umiejętności uczniów, które są nie do zmierzenia przez przyjęty system egzaminu zewnętrznego, wykorzystujący testy pisemne. Mówi się o komplementaryczności dwu rodzajów oceniania [8]. Ich uzupełnianie się pozwala poszerzyć obraz ucznia. W związku z podziałem oceniania na zewnętrzne i wewnątrzszkolne, pojawiły się w dobie reformy takie określenia jak: ocenianie wspierające, ocenianie sumujące. Ocenianie wspierające obejmuje wszystkie oceny śródroczne, a także pod wieloma względami oceny roczne. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra z dnia 19 kwietnia 1999 oceny końcoworoczne powinny mieć charakter wspierający, czyli powinny stymulować rozwój ucznia [9]. Ocena wspierająca pozwala na bieżącą obserwację rozwoju dziecka, odbywa się w sposób ciągły i wykorzystuje wszystkie dostępne metody - obserwację, rozmowę, różne rodzaje i formy pracy. Ten rodzaj oceny jest przydatny nauczycielom, uczniom i rodzicom. Komunikowanie efektów następuje w każdym momencie procesu nauczania i oceniania wspierającego. Aby ocena mogła mieć charakter wspierający dla ucznia, musi być mu właściwie zakomunikowana. Według prof. B. Niemierki sposób zakomunikowania oceny uczniowi jest przynajmniej tak samo ważny jak jej wysokość [10]. Każda ocena powinna być, zgodnie z przepisami szkolnymi uzasadniona, wyposażona w komentarz zawierający nie tylko wyjaśnienie, dlaczego uczeń otrzymał taki, a nie inny stopień, ale wskazujący uczniowi sposób jej poprawy. Ocena wspierająca musi zawierać wskazówki dla ucznia dotyczące dalszej pracy i w ten sposób zachęcać go do dalszych osiągnięć. Bardzo istotne jest również sformułowanie tej oceny w sposób życzliwy dla ucznia. Należy pamiętać, że oceniamy osiągnięcia ucznia, a nie jego braki i stosować dwie zasady: pierwszeństwa zalet oraz posługiwanie się kodem pozytywnym. Ocenianie sumujące ma miejsce na progach edukacyjnych, czyli wtedy, gdy uczeń kończy szkołę lub gdy zdaje egzamin wstępny. Ma ono za zadanie poinformowanie czy uczeń poradzi sobie w nowej szkole albo czy spełnił stawiane mu dotychczas wymagania. Po etapie oceniania sumującego następuje analizowanie wyników, które ma wpływ na planowanie dalszego etapu edukacyjnego i zamknięcie dotychczasowego cyklu kształcenia. Ten rodzaj oceny ma zastosowanie zwłaszcza dla nadzoru, środowiska i administracji. W praktyce szkolnej funkcjonują dwa odmienne style oceniania, które różnią się ustalonymi priorytetami. Pierwszy z nich bliższy jest obecnej sytuacji szkoły, kładzie nacisk na ocenie dużej liczby pojedynczych, izolowanych zadań i pytań - często przyporządkowanych określonym stopniom. Ocenie podlegają prace okresowe, których celem jest wystawienie stopnia. Wykorzystuje się głównie prace pisemne i ocenia to, czego uczeń nie umie. Drugi system oceniania lepiej odpowiada nowej wizji szkoły. Kładzie nacisk na kształcenie kompetencji uczniów kosztem szczegółowej wiedzy przedmiotowej. Oceniane elementy można podzielić na sprawności i umiejętności i do ich oceny przywiązuje się największą wagę. Opanowanie przez uczniów umiejętności kluczowych zawartych w podstawach programowych zmusza nauczycieli do zastosowania aktywizujących metod nauczania, a te z kolei wymuszają użycie innych metod oceniania. Nauczyciel musi nauczyć się oceniać jak uczeń pracuje w grupie, jak planuje rozwiązanie problemu, realizację planu, uzasadnienie swojej opinii. Każdy z tych stylów oceniania ma swoje uzasadnienie w szkole i dlatego należy dążyć, by się nawzajem uzupełniały. W szkole mamy bowiem do czynienia z różnymi zadaniami stawianymi wobec uczniów, wymagającymi różnego oceniania. W związku z reformą oświaty, przy zmianach programu nauczania, programu pracy szkoły, konieczna jest również zmiana oceniania. Dotychczasowy system okazał się niewystarczający. Inne są bowiem zarówno oczekiwania rodziców i uczniów oraz wymagania egzaminacyjne. Koniecznością stało się zatem wypracowanie jak najdoskonalszego systemu oceniania, który uwzględniałby wszystkie aspekty prawne oraz psychologiczne i bazując na podstawach programowych i umiejętnościach wymaganych od ucznia, zadowalałby wszystkie strony uczestniczące w procesie nauczania.   [1] T. Tyszka, Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 1999.   [2] W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1981.   [3] G. Noizet, P. Caverni, Psychologiczne aspekty oceniania osiągnięć szkolnych, Warszawa 1988.   [4] E. Kosińska. Ocenianie w szkole. Krótki poradnik psychologiczny, Kraków 2000 r.   [5] Przedmiotowe systemy oceniania, Ośrodek doskonalenia Nauczycieli, Biała Podlaska 2000 r.   [6] Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 19 IV1999r. w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów        i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. Dz.U. z 1999 r. Nr 41, poz. 413   [7] Tamże   [8] W. Bednarkowa, Komplementarność lub/i (lubi) korelatywność oceniania wewnątrzszkolnego i zewnętrznego,        [w:] Dwa rodzaje oceniania szkolnego, red. B. Niemierko, J. Brzdąk, Katowice 2002 r.   [9] Rozporządzenie Ministra Edukacji w sprawie zasad oceniania (...), Dz. U. z 1999 r. Nr 41, poz. 413 [10] K. Stróżyński, Zasady oceniania wewnątrzszkolnego, Jelenia Góra 1999 r. LITERATURA E. Kosińska, Ocenianie w szkole. Krótki poradnik psychologiczny, Kraków 2000. B. Niemierko, Obiektywizm oceniania osiągnięć uczniów. Potrzeba obiektywizmu oceniania, "Oświata i wychowanie" 1984 nr 20. B. Niemierko, Próba oceny nowej skali ocen. Kształcenie nauczycieli 1992. B. Niemierko, J. Brzdąk, Dwa rodzaje oceniania szkolnego, Katowice 2002. G. Noizet, P. Caverni, Psychologiczne aspekty oceniania osiągnięć szkolnych, Warszawa 1988. W. Okoń, Słownik psychologiczny, Warszawa 1981. Przedmiotowe systemy oceniania. Praca zbiorowa. Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Biała Podlaska 2000. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 19 kwietnia 1999 roku w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania, promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. Dz.U. z 1999 roku Nr 41, poz. 413. J. P. Sowiński, Dlaczego kompetencje? "Nowa szkoła"1998 nr 2. K. Stróżyński, Jak oceniać?, Jelenia Góra 1998. K. Stróżyński, Oceniać czyli wspierać, "Nowa szkoła" 1998 nr 3. K. Stróżyński, Zasady oceniania wewnątrzszkolnego, Jelenia Góra 1999. T. Tyszka, Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowanie decyzji, Gdańsk 1999.

17. Sposoby oceny i poprawy prac uczniowskich

18. Spotkanie z poezją na lekcjach języka polskiego

Poezja na lekcjach jezyka polskiego

Justyna Filmut

www.eduskrypt.pl

2006

Każdy początkujący nauczyciel - polonista zadaje sobie wcześniej czy

później pytanie: Jak uczyć poezji? Metod, teorii i propozycji spotkań z poezja w

szkole jest wiele. Najważniejsze jest określenie celu, jaki nauczyciel zakłada sobie,

podejmując prace z poezja, która niestety, nie jest przez uczniów lubiana (mówiąc

najdelikatniej).

W nauczaniu poezji, według Bożeny Chrzastowskiej, „nie jest ważny wynik.

Ważny jest sam proces poznawania lektury. Powinien on dziecko zaciekawić i

otworzyc na poezje”1. Poezja to przecie_ sztuka poznania, poznania człowieka, jego

ludzkich spraw; to zaproszenie odbiorcy tekstu lirycznego do zajrzenia w głąb siebie,

to zaproszenie do rozmowy, do „przeżycia drżenia serca”2. Analiza utworu lirycznego

wymaga, według Jabłonskiego, odnalezienia autonomicznego dla każdego utworu

klucza do wyobraźni. W szkole trzeba jeszcze znaleźć klucz do wyobraźni ucznia. Aby

to osiągnac należy wyrabiać u uczniów wrażliwość, budzić ich emocje, wywoływąc u

nich radość i śmiech, a nie tylko zmuszać „do płaczu i współodczuwania cierpienia”3.

Zatem narzuca się pytanie: Jaka metoda dydaktyczna osiagnąć wyznaczony cel?

Zgodnie z propagowana przez B. Chrzastowska metodologia semiotycznostrukturalna:

- „utwór jest całością i znaczy całość;

- utwór jest powiązanym systemem znaków - struktura;

- każdy element utworu pełni określona funkcje w utworze i jest rozpatrywany na

tle całości;

- elementy utworu są funkcjonalnie powiązane i z tych powiązań wynikają

znaczenia, toteż najważniejsze są znaczenia miedzy nimi”4.

Z tych założeń wynika, _e analiza tekstu literackiego ma charakter

uporządkowany. Elementy utworu nie mogą być rozpatrywane w izolacji, gdyż tworzą

Jabłonski, R. M.: Liryka XX wieku w szkole podstawowej. WSiP, Warszawa 1998, s. 7

2 ibidem, s. 37

3 Chrzastowska, B.: Usmiechnac sie. Polonistyka 1995, nr 7, s. 451

4 Chrzastowska, B., Wysłuch, B.: Poetyka stosowana. WSiP, Warszawa 1987, s. 521

Udostepnienie elektroniczne www.eduskrypt.pl © Copyright by Justyna Filmut

one układ, który znaczy jako całość - system - struktura. Elementy te nie są

jednakowo ważne, tworzą hierarchie, która układa się w logiczny porządek: jedno

ogniwo analizy wynika z drugiego. Propozycja Chrzastowskiej jest wiec propozycja

całościowa, obejmująca najistotniejsze elementy wszystkich działań analityczno -

interpretacyjnych. W propozycji Chrzastowskiej podkreślany jest prymat czytania nad

wiedza teoretyczna (wiedza ta ma wspomagać i pogłębiać refleksje czytelnika).

Wiedza teoretyczna jest stopniowo uzupełniana, dzięki czemu uczeń, będący od

Początku zetknięcia sie z tekstem literackim badaczem, zaczyna stawać sie

kompetentnym odbiorca tekstu artystycznego.5

Inna z kolei propozycja interpretacyjna jest orientacja antropocentrycznokulturowa,

wypracowana przez dydaktyków krakowskich (Polakowskiego, Uryge,

Jedrychowska). Postuluje sie w niej „poznanie na miarę ucznia”, warunkowane w

miarę jego potrzeb. Autorzy stawiają na pierwszym miejscu wymiar osobowościowy i

etyczny edukacji polonistycznej. Pozwala to na budowanie systemu motywacyjnego,

który byłby akceptowany przez uczniów. Według Jedrychowskiej „szkolny trójkąt

motywacyjny: musze - mogę - chce, winien przybrać postać: chce - mogę - musze”6.

System ten rozwija sie poprzez aktywne uczestnictwo w działaniu. Dążenie w pracy z

tekstem literackim od odczytania uczniowskiego do odbioru profesjonalnego. Analiza

tekstu „otwarta jest na perspektywę poznawcza ucznia i prowadzi go stopniowo, przez

obserwacje tworzywa, do pojęć literackich i uogólnień artystycznych”7.

Spośród nowszych orientacji metodologicznych wiele możliwości

dydaktycznych otwiera komunikacyjna teoria dzieła literackiego, która pozwala na

„wpisanie tekstu artystycznego w obręb szeroko rozumianej komunikacji jezykowej”8.

Dzięki temu zabiegowi podkreślany zostaje językowy charakter utworu lirycznego

oraz możliwe staje sie wykorzystanie w analizie utworu wiedzy i doświadczenia,

związanego ze społecznie funkcjonującymi mechanizmami kodowania i dekodowania

wypowiedzi. Trzeba jednak pamiętać, aby nie sprowadzić dzieła literackiego do roli

wypowiedzi, niewyróżniającej sie spośród innych aktów mowy9.

5 Kaniewski, J.: Interpretacja tekstu literackiego w szkole sredniej. Wydawnictwo ARKA, Poznan 2002, s. 55

6 ibidem, s. 48

7 ibidem, s.48

8 ibidem, s. 56

9 Kaniewski, J.: Interpretacja tekstu literackiego w szkole sredniej. Wydawnictwo ARKA, Poznan 2002, s. 56

Udostepnienie elektroniczne www.eduskrypt.pl © Copyright by Justyna Filmut

Reasumując, podejście semiotyczno - strukturalno - komunikacyjne do

interpretacji tekstu lirycznego jest ważnym doświadczeniem badawczym, które

należałoby uwzględnić w trakcie pracy z poezja na lekcjach języka polskiego z kilku

ważnych powodów:

- podejście to uczy odpowiedzialności za słowo, ścisłości i precyzyjności

myślenia na podstawie tego, co zostało napisane. Należy wiec najpierw

analizować tekst, później budować konstrukcje interpretacyjne;

- uświadamia, że istota dzieła sztuki leży w nim samym;

- pozwala dostrzec zawodność „życiorysowego klucza interpretacyjnego”.

Związki miedzy twórca a jego dziełem stały sie bardziej luźne i przestały

obowiązywać jako konieczne. Tekst sie usamodzielnił;

- pozwala na odkrycie w dziele struktury, czyli z rozsypanych i nie

zhierarchizowanych elementów utworu powstaje znacząca całość;

- uczy, _e nie ma lekcji literackiej bez pisemnych poleceń lub ćwiczeń, bez

zapisu, który precyzyjnie ujawnia strukturę tekstu;

- umacnia wiarę w teorie literatury, dzięki której odbiorca wnika głęboko w istotę

dzieła literackiego jako tworu samoistnie sie realizującego. To ona jest

nieodzowna w nauczaniu literatury10.

Podążając śladem wywodu, lekcje z poezji nie powinny byc banalne, nudne,

pospolite. Praca z poezja powinna rodzic sie z natchnienia, jak praca nad wierszem, bo

lekcja z poezji to jakby „tworzenie sytuacji lirycznej, ucieczka z normalnego świata ku

innej wyobrazni11. Uczniowie na lekcji winni pracować, bo nauczanie to nie monolog,

a dialog, wymiana myśli. Celem lekcji poświeconych poezji nie może być mówienie o

wierszu językiem wyspecjalizowanym. Aczkolwiek nie wolno negować terminologii,

to jednak należałoby prowadzić z uczniami dialog, przypominający rozmowę

zrozumiała dla wszystkich.

We wstępie zwróciłam uwagę na to, _e poezja nie jest chętnie czytana przez

uczniów. Warto wiec odpowiedzieć sobie na pytanie, dlaczego czytamy w szkole

10 Bortnowski, S.: Jak uczyc poezji? Wydawnictwo BRICTIUS, Warszawa 1992, s. 64-65

11 Bortnowski, S.: Scenariusze półwariackie. Wydawnictwo Piotra Marciuszka STENTOR, Warszawa 1997, s. 4

Udostepnienie elektroniczne www.eduskrypt.pl © Copyright by Justyna Filmut

poezje, dlaczego metodycy zadają sobie trud opracowywania coraz to doskonalszych

metod interpretacyjnych? Powtórze za Bortnowskim, że poezje czytamy:

- by zastanowić sie nad światem, nad człowiekiem, by skupić sie wewnętrznie,

przekroczyć banalność, odkryć komplikacje znaczeń;

- by przeżyć cos, poddać sie nastrojowi, tęsknocie, miłości;

- by rozwinąć wyobraźnie, wyrwać ja z rutynowych skojarzeń;

- by zobaczyć, jak funkcjonuje w poezji słowo, jak sie przeistacza, przebarwia,

podporządkowuje rytmowi lub rytm gubi, jak tworzy figury, jak tańczy lub

rusza sie niemrawo i jak te wszystkie zabiegi wpływają na rozumienie i

przeżywanie tekstu.

---