AKADEMIA EKONOMICZNA W KRAKOWIE

Wydział Finansów

Specjalność: Gospodarka przestrzenna

Katarzyna Kulig

FINANSE PRZEDSIĘBIORSTWA

Opiekun naukowy:

Dr Halina Dudzik

WSTĘP

Jedną z cech, która interesuje tak właścicieli podmiotów gospodarczych, zarządzających, jak i podmioty współpracujące jest kondycja finansowa przedsiębiorstwa. Składają się na nią wielkości i wskaźniki, które poddane łącznej ocenie pozwalają stwierdzić, czy firmę charakteryzuje zła, czy dobra sytuacja finansowa. Szczególnie trudne jest utrzymanie dobrej kondycji finansowej firmy w gospodarce rynkowej, gdyż walka konkurencyjna zmusza zarządzających podmiotami gospodarczymi do podejmowania działań nie zawsze bezpośrednio dobrze wpływających na kondycję finansową podmiotu. Podmioty także poddawane są ocenie przez otoczenie, które swoje decyzje o współpracy podejmuje na podstawie wyników oceny jego kondycji.

Analiza finansowa stanowi z jednej strony rozwinięcie i końcowy etap rachunkowości, z drugiej zaś element szerokiego zakresu prac związanych z procesem zarządzania. Dlatego też znajomość narzędzi oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa staje się niezbędna w gospodarce rynkowej. Wynik finansowy, analiza rentowności podmiotów gospodarczych stanowić może jedno z zasadniczych narzędzi związanych z procesem zarządzania i podejmowania decyzji.

Celem przedłożonej pracy jest prezentacja metod rentowności firm na podstawie Spółki SPÓŁKA-IC S.A. Trzy pierwsze rozdziały obejmują charakterystykę czynników kształtujących wynik finansowy firm. Ponadto w tej części pracy omówiono główne metody analizy rentowności.

Część analityczna przedłożonego opracowania zawiera na wstępie krótką charakterystykę profilu działalności firmy SPÓŁKA - IC S.A.. Ponadto w czwartym rozdziale pracy dokonano wskaźnikowej i kompleksowej oceny rentowności wymienionej wyżej Spółki.

Przy pisaniu pracy korzystano z literatury z zakresu analizy finansowej przedsiębiorstw oraz z materiałów udostępnionych przez Spółkę SPÓŁKA - IC.

ROZDZIAŁ I. WYNIK FINANSOWY

W warunkach gospodarki rynkowej podstawowym celem działalności każdego podmiotu gospodarczego jest generowanie zysku w celu przyrostu zaangażowanego kapitału własnego. W związku z tym wielkość osiągniętego wyniku finansowego, jak też jego źródła, stanowią istotny zakres zainteresowań w firmach prywatnych - indywidualnych właścicieli, wspólników czy akcjonariuszy, zaś w przedsiębiorstwach państwowych - organów założycielskich i finansowych. Analiza wyniku finansowego stanowi zatem bardzo ważny element każdej analizy sytuacji finansowej.

1. Charakterystyka wyniku finansowego

Wynik finansowy jest wyrażonym w pieniądzu efektem działalności przedsiębiorstwa. Odnosi się do pewnego okresu sprawozdawczego (miesiąca, kwartału, półrocza, roku) lub roku obrotowego. Wynik finansowy netto przedsiębiorstwa może być wielkością dodatnią (przedsiębiorstwo osiągnęło zysk) lub wielkością ujemną (przedsiębiorstwo poniosło stratę). Zależy to od wielkości poszczególnych czynników kształtujących wynik finansowy. W Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości wynik finansowy zdefiniowany jest jako łączny zysk lub strata - przed odjęciem obciążeń podatkowych i dodaniem oszczędności podatkowych. Wynik finansowy jest wyrażony jedną zagregowaną wielkością pieniężną, to powstanie tej wielkości zależy od wielu czynników. O budowie wyniku finansowego netto prezentowanego w bilansie oraz o źródłach jego powstania informują dane zawarte w rachunku zysków i strat. Rachunek zysków i strat jest podstawowym miernikiem służącym do ustalenia w przedsiębiorstwie wyniku finansowego. Obecnie treść rachunku zysków i strat poszerzono o niektóre pozycje przychodów i kosztów wynikające z dokonywanych transakcji z jednostkami powiązanymi. Wzbogacono go również o informacje aktualizacji wartości składników majątkowych; utratę wartości niefinansowych i finansowych aktywów wykazuje się w odrębnych pozycjach.

W obowiązującym obecnie rachunku zysków i strat wyróżnia się segmenty, zwalające wyznaczyć pięć kategorii wyniku finansowego, a mianowicie:

• wynik ze sprzedaży,

• wynik z działalności operacyjnej,

• wynik z działalności gospodarczej,

• wynik brutto,

• wynik netto.

Ustalając wynik finansowy dla każdego rodzaju działalności, należy przedstawić właściwe dla tego rodzaju przychody i koszty ich uzyskania. Budowę rachunku zysku i strat przedstawia schemat 1. Podstawowym czynnikiem kształtującym wynik finansowy jest wynik na sprzedaży (zysk lub strata).

Wynik ze sprzedaży to różnica przychodów ze sprzedaży oraz kosztów operacyjnych podstawowych dzięki którym możliwe było wypracowanie przychodów. Na ten wynik składają się przychody ze sprzedaży i porównywalne do nich koszty, co przedstawia schemat 2.

Przychody i zyski prawdopodobne, przyszłe korzyści przedsiębiorstwa w postaci zwiększenia wartości aktywów, albo zmniejszenia wartości zobowiązań i rezerw (ostatecznie doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub spadku niedoboru tego kapitału, w inny sposób niż wniesienie majątku przez udziałowców lub właścicieli) w danym okresie sprawozdawczym. Przychodem jest kwota pieniędzy wpływająca do przedsiębiorstwa od odbiorcy z tytułu dokonanej sprzedaży, wyrażona. w rzeczywistej cenie sprzedaży, z uwzględnieniem dotacji, opustów, rabatów i innych zmniejszeń (zwiększeń), bez należnego podatku od towarów i usług (VAT). Pod pojęciem przychodu ze sprzedaży należy rozumieć wartość sprzedażną, którą oblicza się jako sumę iloczynów ilości sprzedanych wyrobów, robót i usług i ich ceny jednostkowej sprzedaży Przychodu ze sprzedaży nie należy identyfikować z wpływem środków pieniężnych, gdyż zgodnie z zasadą memoriału, przychód ze sprzedaży wykazuje się w momencie sprzedaży (tzn. w chwili wystawienia faktury), bez względu na datę zapłaty. Moment uznania przychodu ze sprzedaży ilustruje schemat 3.

Schemat 1 struktura rachunku zysków i strat

STRUKTURA RACHUNKU ZYSKÓW I STRAT
1. przychody ze sprzedaży
2. koszty działalności operacyjnej
3. wynik na sprzedaży ( 1 - 2 )
4. pozostałe przychody operacyjne
5. pozostałe koszty operacyjne
6. wynik na działalności operacyjnej ( 3 + 4 - 5 )
7. przychody finansowe
8. koszty finansowe
9. wynik na działalności gospodarczej ( 6 + 7 - 8 )
10. wynik zdarzeń nadzwyczajnych
11. wynik brutto ( 9 + / - 10 )
12. obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego
13. wynik netto ( 11 - 12 )
podział wyniku w księgach następnego roku

Źródło: M. Dobrucka, A. Berczyńska, Wynik finansowy - ujęcie podatkowe i bilansowe a zmiany w rachunkowości od 2002 roku, wyd. „ oddk”, Gdańsk 2002, s 24.

Odwrotnością przychodów są koszty ich uzyskania, dlatego też przedsiębiorstwo, aby obliczyć wyniki dla poszczególnych rodzajów działalności, odejmuje od określonych przychodów koszty ich uzyskania.

Schemat 2 wynik na sprzedaży

wynik na sprzedaży

przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów

wariant porównawczy

wariant kalkulacyjny

przychody netto ze sprzedanych produktów

przychody netto ze sprzedanych produktów

przychody netto ze sprzedanych towarów i materiałów

zmiana stanu produktów

Koszt wytworzenie produktów na własne potrzeby przedsiębiorstwa

Przychody netto ze sprzedanych towarów i materiałów

minus

koszty osiągnięcia przychodów

ZYSK/STRATA ZE SPRZEDAŻY

Źródło: M. Dobrucka, A. Berczyńska Wynik finansowy - ujęcie podatkowe i bilansowe a zmiany w rachunkowości od 2002 roku, wyd. „ oddk”, Gdańsk 2002, s 25.

Pod pojęciem kosztów i strat rozumie się uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli

Jak z powyższego wynika uznanie kosztów i strat następuje równocześnie z uznaniem zmniejszenia aktywów lub zwiększenia zobowiązań.

Koszty stanowią wyrażone w mierniku pieniężnym celowe zużycie składników aktywów, usług obcych, nakładów pracy pracowników oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia, związane z prowadzeniem przez jednostkę gospodarczą działalności poniesione w danym okresie, w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych.

Schemat 3 moment uznania przychodów ze sprzedaży

moment uznania przychodów ze sprzedaży

MOMENT UZNANIA PRZYCHODÓW ZE SPRZEDAŻY

sposób zapłaty

bezgotówkowy

gotówkowy

Data wysyłki, wydania lub pozostawienia do dyspozycji odbiorców

SPRZEDAŻ KRAJOWA

Data wpłaty należności

Data przekroczenia dostawy przez granicę

SPRZEDAŻ EKSPORTOWA

Źródło: opracowanie na podstawie Rachunkowość- zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości, praca zbiorowa pod red. T. Kiziukiewicz, wyd. „Ekspert”, Wrocław 2002 r, s 297

Ustalenie kosztu uzyskania przychodów ze sprzedaży jest uzależnione od przyjętego przez przedsiębiorstwo sposobu ewidencji kosztów oraz od przyjętego wariantu rachunku zysków i strat.

W sytuacji, gdy przedsiębiorstwo przyjmie za obowiązujący wariant porównawczy rachunku zysków i strat, to wtedy kosztem uzyskania przychodu jest wartość sprzedanych towarów i materiałów oraz koszty układu rodzajowego. Koszty podstawowej działalności operacyjnej w wariancie porównawczym ilustruje schemat 4.

Schemat 4 koszty podstawowej działalności operacyjnej

koszty podstawowej działalności operacyjnej
koszty podstawowej działalności operacyjnej (wariant porównawczy)
WARTOŚĆ SPRZEDANYCH TOWARÓW I MATERIAŁÓW				KOSZTY UKŁADU RODZAJOWEGO
		plus
				zużycie materiałów i energii
								usługi obce
								podatki i opłaty ( w tym podatek akcyzowy )
								wynagrodzenia
								ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
								amortyzacja
								pozostałe koszty rodzajowe

Źródło: M. Dobrucka, A. Berczyńska, Wynik finansowy - ujęcie podatkowe i bilansowe a zmiany w rachunkowości od 2002 roku, wyd. „ oddk”, Gdańsk 2002, s 29.

Zasadniczym czynnikiem tworzącym koszty podstawowej działalności operacyjnej jest wartość sprzedanych towarów lub materiałów, w cenie ich zakupu lub nabycia. Wartość ta określa koszt towarów oraz materiałów sprzedanych przez przedsiębiorstwo w danym okresie. Jest to wynik na operacjach handlowych, który jest przedstawiony w rachunku zysków i strat, lecz nie jest bezpośrednio uwidoczniony.

Koszty podstawowej działalności operacyjnej, to koszty poniesione przez przedsiębiorstwo w celu osiągnięcia przychodu ze sprzedaży. Koszty te nazywane są rodzajowymi, gdyż, podzielone są według rodzaju zużywanych czynników produkcji. Do kosztów rodzajowych zalicza się:

• zużycie materiałów i energii,

• usługi obce,

• podatki i opłaty,

• wynagrodzenia,

• ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,

• amortyzację,

• pozostałe koszty rodzajowe.

Każda z odrębnych w przedsiębiorstwie struktur kosztów ma na celu dostarczenie informacji do przyczynowej ich oceny. Celem analizy kosztów jest bowiem ustalenie i ocena elementów wpływających na poziom, dynamikę i strukturę kosztów. Wiedza o nich służy do wyznaczenia celów i środków umożliwiających zwiększenie efektywności gospodarowania, przez rozsądne wykorzystanie czynników produkcji i cykliczne pomniejszanie kosztów własnych.

Następną kategorią wyniku finansowego prezentowaną w rachunku zysków i strat jest wynik ( zysk lub strata) na działalności operacyjnej. Stanowi on różnicę między należnymi przychodami z operacji finansowych a kosztami tych operacji, co przedstawia to schemat nr 5.

Oprócz podstawowej działalności i uzyskiwania przychodów ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów w przedsiębiorstwie mogą występować przychody i koszty nie związane z główną działalnością firmy zwane pozostałymi przychodami operacyjnymi i pozostałymi kosztami operacyjnymi. Są to przychody i koszty osiągane (ponoszone) w związku z dodatkową działalnością prowadzoną przez przedsiębiorstwo.

Schemat 5 wynik na działalności operacyjnej

wynik na działalności operacyjnej
zysk/strata ze sprzedaży
plus
POZOSTAŁE PRZYCHODY OPERACYJNE
minus
pozostałe koszty operacyjne
zysk/strata na działalności operacyjnej

Źródło: , M. Dobrucka, A. Berczyńska,. Wynik finansowy - ujęcie podatkowe i bilansowe a zmiany w rachunkowości od 2002 roku wyd. „ oddk”, Gdańsk 2002, s 39

Do pozostałych przychodów operacyjnych zalicza się:

• przychody ze sprzedaży środków trwałych, środków trwałych w budowie oraz wartości niematerialnych i prawnych,

• przychody z likwidacji środków trwałych,

• przychody związane z działalnością socjalną

• odpisane przedawnione, nieściągalne lub umorzone zobowiązania,

• wartości rozwiązanych rezerw,

• wartość wyksięgowanych odpisów korygujących związanych z nieterminową regulacją należności,

• otrzymane darowizny,

• otrzymane dotacje do działalności operacyjnej oraz rozliczone dotacje do środków trwałych w budowie,

• odpisy ujemnej wartości firmy, czyli łącznej nadwyżki wartości poszczególnych składników majątkowych, ustalonej przy nabyciu jednostki lub jej zorganizowanej części, po pomniejszeniu o ewentualnie przyjęte zobowiązania nad ceną nabycia firmy.

Kolejny poziom rachunku wyników pozwala na określenie wyniku na działalności gospodarczej, który otrzymujemy przez dodanie do wyniku na działalności operacyjnej przychodów finansowych i odjęcie kosztów finansowych, co przedstawia schemat 6.

Schemat 6 wynik na działalności gospodarczej

wynik na działalności gospodarczej
zysk/strata z działalności operacyjnej
plus
PRZYCHODY FINANSOWE
minus
koszty FINANSOWE
zysk/strata na działalności GOSPODARCZEJ

Źródło: M. Dobrucka, A. Berczyńska, Wynik finansowy - ujęcie podatkowe i bilansowe a zmiany w rachunkowości od 2002 roku, wyd. „ oddk”, Gdańsk 2002, s 42

Przychody i koszty finansowe przedsiębiorstwa powstają w efekcie zatrudnienia środków pieniężnych na zakup i obrót inwestycjami, lokaty środków pieniężnych oraz zaciąganie kredytów. Ustawa o rachunkowości określa typowe przychody z operacji finansowych, jako należne kwoty z tytułu m.in.:

• posiadania udziałów w innych przedsiębiorstwach,

• sprzedaży udziałów w innych przedsiębiorstwach,

• posiadania papierów wartościowych,

• sprzedaży papierów wartościowych,

• odsetek od udzielonych pożyczek i należności, w tym także odsetek za zwłokę w zapłacie,

• oprocentowania lokat i rachunków bankowych,

Wynik na działalności gospodarczej następnie koryguje się o wynik na operacjach nadzwyczajnych i w ten sposób dochodzi się do wyniku finansowego brutto. Wynik na operacjach nadzwyczajnych tworzą straty i zyski nadzwyczajne, przedstawia to schemat nr 7.

Schemat 7. wynik brutto

wynik brutto
zysk/strata z działalności GOSPODARCZEJ
plus/ minus
WYNIK ZDZRZEŃ NADZWYCZAJNYCH
zysk/strata BRUTTO

Źródło: Wynik finansowy - ujęcie podatkowe i bilansowe a zmiany w rachunkowości od 2002 roku, M. Dobrucka, A. Berczyńska, wyd. „ oddk”, Gdańsk 2002, s 44

Jak z powyższego wynika przez zyski i straty nadzwyczajne rozumie się straty i zyski powstające na skutek zdarzeń trudnych do ich przewidzenia, poza działalnością operacyjną przedsiębiorstwa i nie związane z ogólnym ryzykiem jego prowadzenia. Do zysków nadzwyczajnych zalicza się m.in.:

• odszkodowania otrzymane za straty będące skutkiem zdarzeń losowych,

• przychody ze sprzedaży zorganizowanej części spółki,

Straty nadzwyczajne obejmują m.in.:

• wartość netto składników majątku, utraconych w wyniku zdarzeń losowych,

• wartość netto składników majątkowych wchodzących w skład zorganizowanej części przedsiębiorstwa

Ostatnią kategorią rachunku zysków i strat jest wynik finansowy netto, przedstawia to schemat nr 8. Powstaje w efekcie skorygowania zysku brutto o obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego, które obejmują:

• podatek dochodowy,

• ewentualne inne obciążenia obligatoryjne wyniku.

Schemat 8 wynik netto

wynik netto
zysk/strata BRUTTO
minus
OBOWIĄZKOWE OBCIĄŻENIA WYNIKU FINANSOWEGO
zysk/strata NETTO

Źródło: M. Dobrucka, A. Berczyńska, Wynik finansowy - ujęcie podatkowe i bilansowe a zmiany w rachunkowości od 2002 roku, wyd. „ oddk”, Gdańsk 2002, s 44

Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych, przedsiębiorstwo powinno naliczyć podatek dochodowy, który stanowi obowiązkowe obciążenie wyniku finansowego. Podatek dochodowy stanowi ostateczne księgowe zobowiązanie z tytułu tego podatku, to znaczy ustalone od wyniku brutto ujawnionego w rachunku zysków i strat.

Rozliczenie wyniku finansowego obejmuje podział zysku wypracowanego przez przedsiębiorstwo oraz pokrycie poniesionej przez niego straty. Rozliczenia tego dokonuje się na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników, zatwierdzającej sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa za rok ubiegły oraz uchwały w sprawie podziału zysku lub pokrycia straty. Określony w rachunku zysków i strat wynik finansowy pełni w przedsiębiorstwie rolę miernika stopnia wykonania wyznaczonego kierunku finansowego. Wynik ten definiuje tempo zwrotu poniesionych nakładów

oraz ewentualnych dochodów właścicieli wniesionego do przedsiębiorstwa kapitału. Obliczenie wyniku na poszczególnych etapach jego tworzenia pozwala także rozróżniać czynniki, które wpływają na jego wielkość.

1. Warianty ustalania wyniku finansowego

Ustawa o rachunkowości przedstawia dwa warianty ustalania wyniku finansowego przedsiębiorstwa i sporządzania rachunku zysków i strat, tj. wariant porównawczy i wariant kalkulacyjny. Od sposobu ewidencji i ujmowania kosztów uzyskania przychodów zależy sposób ustalenia wyniku finansowego. Koszty wytworzenia sprzedanych produktów ustalić można w sposób bezpośredni (wersja kalkulacyjna) lub pośredni (wersja porównawcza). Na wynik finansowy w obu wersjach składają się:

• wynik na działalności operacyjnej,

• wynik na operacjach finansowych,

• wynik na operacjach nadzwyczajnych,

• obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego.

Księgowe ustalenie wyniku finansowego w wariancie porównawczym może być dokonane w każdej jednostce gospodarczej, która ewidencjonuje ponoszone koszty na kontach „ koszty według rodzajów” .

W wariancie porównawczym ustalenie kosztu sprzedanych produktów następuje w drodze korekty kosztów rodzajowych o tą część, która nie jest związana z osiągniętymi przychodami ze sprzedaży. W tym przypadku koszty rodzajowe przenoszone są bezpośrednio na konto „Wynik finansowy”. Korekta kosztów rodzajowych do poziomu kosztu własnego sprzedaży odbywa się przez zmniejszenie stanu produktów lub jego zwiększenie. Porównania kosztów rodzajowych i kosztu własnego wykonuje się dopiero na koncie „Rozliczenie kosztów”. Ustalenie wyniku finansowego w wariancie porównawczym przedstawia schemat 9 Wariant kalkulacyjny może być stosowany tylko w jednostkach, które ewidencjonują koszty na kontach zespołu „Koszty według typów działalności” z dalszy ich rozliczeniem.

Wariant kalkulacyjny polega na ustaleniu kosztu wytwarzania sprzedanych produktów, kosztów sprzedaży oraz kosztów ogólnych zarządu .W tej wersji, po przeksięgowaniach na konto „Wynik finansowy” przychodów ze sprzedaży i odpowiadającym im kosztów ustalić można ogólny wynik na działalności. Można również ustalić wyniki cząstkowe uzyskane ze sprzedaży w zakresie każdego z rodzajów prowadzonej działalności / usługowej, handlowej/. Zazwyczaj kolejność jest taka: z datą 31XII przeksięgowuje się koszty ogólnozakładowe i koszty sprzedaży, potem zamyka się konta koszty rodzajowe i ich salda przenosi się na konto „Rozliczenie kosztów” na stronę Dt. Ustalenie wyniku finansowego w wariancie kalkulacyjnym przedstawia schemat 10. Oba warianty różnią się zatem sposobem ujęcia kosztów wytwarzania sprzedanych produktów co obrazuje tabela 1

W przypadku wariantu porównawczego - opartego na rodzajowym układzie kosztów istnieje możliwość nie sporządzania kalkulacji Dla ustalenia wyniku ze sprzedaży przychody ze sprzedaży produktów. skorygowane o zmianę stanu produktów pomniejsza się o koszty działalności operacyjnej, obejmujące koszty w układzie rodzajowym.

Ustalenie wyniku finansowego w wariancie kalkulacyjnym przedstawia schemat 10. Oba warianty różnią się zatem sposobem ujęcia kosztów wytwarzania sprzedanych produktów co obrazuje tabela 1 W przypadku wariantu porównawczego - opartego na rodzajowym układzie kosztów istnieje możliwość nie sporządzania kalkulacji Dla ustalenia wyniku ze sprzedaży przychody ze sprzedaży produktów. skorygowane o zmianę stanu produktów pomniejsza się o koszty działalności operacyjnej, obejmujące koszty w układzie rodzajowym.

W drugim przypadku przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi pomniejszane są o wartość sprzedanych towarów i materiałów, koszt wytworzenia sprzedanych produktów, koszty ogólne zarządu oraz koszty sprzedaży. Przy tym rozwiązaniu powinno się prowadzić odpowiednio rozbudowaną ewidencję kosztów oraz sporządzać kalkulację kosztów. Poniżej, przedstawione są dwa schematy 9 i 10 ilustrujące dwa warianty ustalania wyniku finansowego skorygowane o zmianę stanu produktów pomniejsza się o koszty działalności operacyjnej, obejmujące koszty w układzie rodzajowym. Zarówno rachunek zysków i strat porównawczy, jak i kalkulacyjny może być sporządzony w postaci tabeli dwustronnej zawierającej po jednej stronie koszty i straty, a po drugiej przychody i zyski - układ horyzontalny, jak i w postaci drabinkowej, pozwalającej na wyeksponowanie wyników cząstkowych przez różnicowanie odpowiadających sobie elementów - układ pionowy.

Porównując obowiązujące w Polsce układy rachunku zysków i strat (wyników) można uznać, że są one wystarczająco zbliżone do rozwiązań zalecanych w czwartej dyrektywie EWG.

1. Wstępna analiza wyniku finansowego

Wielkość wyniku finansowego wygospodarowanego przez przedsiębiorstwo zależy od szeregu czynników kształtujących dochody ze sprzedaży i koszty własne. Najogólniej można je ująć w dwie grupy:

• czynniki wewnętrzne, czyli wewnętrzne uwarunkowania wpływające na działalność przedsiębiorstwa (plany działania i zadania do realizacji, zasoby materialne, ludzkie i informacyjne itp.),

• czynniki zewnętrzne, stanowiące tzw. makrootoczenie (czynniki demograficzne, ekonomiczne, techniczne, polityczno - prawne i społeczno - kulturalne itp.).

Wszystkie te składniki otoczenia przedsiębiorstwa wpływają na cele i możliwości jego działania. Niektóre z nich są parametrami niedecyzyjnymi, inne poddają się kształtowaniu, ale wszystkie determinują funkcjonowanie przedsiębiorstwa i wpływają na podaż, popyt, ceny wyrobów i ich strukturę, dostępność zasobów materialnych na rynku itp. Zwiększają one lub zmniejszają szanse efektywnego i stabilnego działania firmy na rynku Analiza wyniku finansowego należy zatem do ważnych elementów analizy ekonomiczno - finansowej. Wynik finansowy jest różnicą między przychodami z całokształtu działalności firmy, a poniesionymi kosztami.

Schemat 9 ustalenie wyniku finansowego w wariancie porównawczym

Koszty według rodzajów			Wynik finansowy					Sprzedaż produktów
			1				2
Rozliczenie kosztów rodzajowych									Sprzedaż materiałów i towarów
			3 a					4
			3 b
Wartość sprzedanych materiałów i towarów										Pozostałe przychody operacyjne
			5							6
Pozostałe koszty operacyjne										Przychody finansowe
			7					8
Koszty finansowe										Zyski nadzwyczajne
			9					10
										Obroty wewnętrzne
												12
										Podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego
Straty nadzwyczajne
			11
									13

Źródło: Rachunkowość- zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości, praca zbiorowa pod red. T. Kiziukiewicz, wyd. „Ekspert”, Wrocław 2002 r, s 356

Objaśnienie schematu 9:

1. Przeksięgowanie w końcu okresu przychodów ze sprzedaży produktów.

2. Przeksięgowanie w końcu okresu kosztów działalności operacyjnej.

3. Przeksięgowanie salda kont „Rozliczenie kosztów rodzajowych

1. przeksięgowanie salda debetowego oznaczającego zmniejszenie stanu produktów,

2. przeksięgowanie salda kredytowego oznaczającego zwiększenie stanu produktów.

4. Przeksięgowanie przychodów ze sprzedaży materiałów i towarów.

5. Przeksięgowanie wartości sprzedanych materiałów i towarów.

6. Przeksięgowanie pozostałych przychodów operacyjnych.

7. Przeksięgowanie pozostałych kosztów operacyjnych.

8. Przeksięgowanie przychodów finansowych.

9. Przeksięgowanie kosztów finansowych.

10. Przeksięgowanie zysków nadzwyczajnych.

11. Przeksięgowanie strat nadzwyczajnych.

12. Przeniesienie obrotów wewnętrznych.

13. Przeksięgowanie obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego.

Wynik finansowy może być dodatni lub ujemny.

Wynik dodatni to zysk, występuje wówczas, gdy przychody są większe niż koszty. Sytuacja odwrotna to strata. Dodatni wynik finansowy sprawia, że przedsiębiorstwo jest rentowne, zaś ujemny, że jest deficytowe. Zysk w ekonomice przedsiębiorstwa ma szczególne znaczenie. Wynika to z następujących przesłanek:

• Zysk jest podstawą tworzenia dochodów budżetowych w postaci podatku dochodowego.

• Zysk jest źródłem wynagrodzenia właścicieli kapitałów zaangażowanych w działalność przedsiębiorstwa w postaci dywidendy od udziałów i akcji.

• Zysk jest źródłem zwiększenia kapitałów własnych, które mogą być źródłem finansowania przedsięwzięć rozwojowych, ta część zysku nosi nazwę zysku zatrzymanego.

Dla ekonomiki przedsiębiorstwa nie jest obojętne, jakie są proporcje podziału zysku. Tylko obciążenie zysku podatkiem determinowane jest rozwiązaniem ustawowym. Natomiast podział na wynagrodzenia właścicieli oraz zysk zatrzymany zależy od statutowych władz firmy, w większości od uchwał walnych zgromadzeń akcjonariuszy lub udziałowców.

Ujemny wynik finansowy - strata, powoduje redukcję kapitałów własnych, w skrajnym zaś przypadku w wyniku ponoszenia strat przez dłuższy okres może prowadzić do upadłości przedsiębiorstwa. Bilansowy wynik finansowy, ustalony zgodnie z zasadami rachunkowości podlega weryfikacji dla ustalenia podstawy opodatkowania. Weryfikacja polega na korekcie przychodów oraz kosztów działalności celem ustalenia podstawy opodatkowania.

Celem analizy wyniku finansowego każdego przedsiębiorstwa powinna być :

• Ocena wielkości wyniku finansowego i jego zmian,

• Ustalenie źródeł wzrostu lub spadku kwoty wyniku,

• Ocena możliwości poprawy wyniku finansowego w okresach przyszłych.

Wynik finansowy przedsiębiorstwa analizować można w wielkościach względnych lub bezwzględnych:

• Wynik finansowy w wielkościach bezwzględnych rozpatrywany jest jako jego wielkość ogólna lub cząstkowa.

• Wynik finansowy w wielkościach względnych rozpatrywany jest w relacji do osiąganych przychodów ze sprzedaży, ponoszonych kosztów działalności lub zaangażowanych zasobów majątkowych, kapitałowych czy też osobowych.

Sposób, w jaki kształtuje się wynik finansowy, w jego wartościach bezwzględnych, przedstawiany jest w rachunku zysku i strat. Sprawozdanie to ma na celu zmierzenie prawdziwego wyniku ekonomicznego firmy. Po nowelizacji ustawy o rachunkowości sporządzane jest w postaci porównawczej lub kalkulacyjnej metodą „drabinkową”.

Dla analizy wyniku finansowego działalności wartość poznawcza rachunku zysków i strat zależy od projektu rachunku tj. zestawienia przychodów i kosztów .

Poniższe wzory przedstawiają elementy obliczeniowe wyniku finansowego określające zysk brutto na działalności gospodarczej oraz zysk netto.

Z_bg = ( P _s - K_op )±(P_pop - P_kop)±(P_f - K_f )

Z_n = Z_bg ± W_n - O_bwf

gdzie :

P­­­_s przychody ze sprzedaży

K_op - koszty działalności operacyjnej,

P_pop - pozostałe przychody operacyjne,

P_kop - pozostałe koszty operacyjne,

P_f - przychody finansowe

K_f - koszty finansowe

Z _bg - zysk brutto na działalności gospodarczej,

W_n - saldo zysków i strat nadzwyczajnych,

O_bwf - obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego,

Z_n - zysk netto.

Wynik finansowy może być przedmiotem:

• analizy porównawczej,

• analizy przyczynowej.

Przeprowadzając analizę porównawczą otrzymany wynik porównujemy z wynikami osiągniętymi w innych przedsiębiorstwach w branży. Aby dane wyniku finansowego spełniały wymóg porównywalności należy w toku analizy przeprowadzić ich korektę z uwzględnieniem odpowiednich wskaźników inflacji.

Analiza porównawcza w czasie polega na w szczególności na ustalaniu i ocenie odchyleń bezwzględnych oraz dynamiki i struktury poszczególnych elementów obliczeniowych wyniku finansowego głównie na podstawie analitycznego rachunku zysków i strat.

Analiza przyczynowa jest pogłębieniem i rozszerzeniem opisanej wyżej analizy porównawczej. Określa ona wpływ odpowiednich czynników na kształtowanie się poszczególnych elementów rachunku zysków i strat.

Do podstawowych czynników kształtujących wynik finansowy należą:

• ilość sprzedaży,

• ceny sprzedaży,

• jednostkowe koszty własne.

Zmiana ilości sprzedaży przy stałej cenie i jednostkowych kosztach własnych powoduje wzrost lub spadek zysku ze sprzedaży. Wzrost cen sprzedaży i obniżenie jednostkowych kosztów własnych prowadzi do wzrostu zysku ze sprzedaży itp.

Przeprowadzając analizę oprócz wymienionych wyżej czynników należy zwrócić również uwagę na wpływ jaki na poziom wyniku finansowego netto mają przychody i koszty finansowe, zyski i straty nadzwyczajne oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego.

ROZDZIAŁ II. RENTOWNOŚĆ

W warunkach gospodarki rynkowej, przy wzrastającej konkurencji krajowej i zagranicznej, przedsiębiorstwa coraz częściej odczuwają konieczność dokonywania analizy finansowej. Analiza finansowa wskazuje skutki ekonomiczne wcześniej podjętych decyzji oraz służy ich ocenie, a tym samym wskazuje kierunek przyszłych działań. Umożliwia także przystosowywanie się do coraz bardziej złożonych warunków gospodarowania. Jednym z głównych celów analizy finansowej jest badanie osiąganej rentowności na tle istniejących w przedsiębiorstwie oraz jego otoczeniu warunków.

Rentowność ekonomiczna w działalności gospodarczej to: osiąganie nadwyżek przychodów nad kosztami poniesionymi dla ich uzyskania; dochodowość, opłacalność, zyskowność. W teorii analizy finansowej najczęściej spotykaną definicją rentowności jest rozumienie jej jako zjawiska osiągania nadwyżki dochodów nad kosztami, związanymi z podejmowaniem określonej działalności. 

Analiza rentowności stanowi jedną z najważniejszych części analizy finansowej przedsiębiorstwa. Punktem wyjścia diagnozy rentowności firmy oraz jej zdolności akumulacyjnych jest syntetyczna analiza wyniku finansowego.

Celem tej analizy jest ustalenie zmian w osiąganych przez przedsiębiorstwo wynikach - określenie tempa wzrostu. Analiza ta jest również podstawą do zestawienia i oceny źródeł zysków i strat w przedsiębiorstwie, co służy rozpoznawaniu mocnych i słabych stron jego funkcjonowania.

2.1 Jak kształtujące rentowność?

Na rentowność przedsiębiorstwa wpływa szereg czynników, zarówno zależnych, jak i niezależnych od niego. Określa się je jako czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Pomiędzy nimi występują liczne powiązania, które mogą wzmocnić lub osłabić siłę ich oddziaływania na wyniki finansowe przedsiębiorstwa, a oddziaływanie to może być inne w długim i w krótkim okresie czasu.

Do wewnętrznych czynników, kształtujących rentowność przedsiębiorstwa, należą te obszary działalności przedsiębiorstwa, które w dużym stopniu zależą od decyzji własnych przedsiębiorstwa.

Do najważniejszych czynników wewnętrznych kształtujących rentowność przedsiębiorstwa zaliczyć możemy:

• wartość i strukturę majątku przedsiębiorstwa,

• strukturę kapitałów i zobowiązań,

• płynność środków,

• sprawność w zakresie zarządzania kapitałem obrotowym,

• rozwój sprzedaży,

• organizację procesu produkcji i przedsiębiorstwa,

• kwalifikacje pracowników

Ustalenie i zachowanie odpowiedniej wielkości i struktury majątku tj. właściwej proporcji różnego rodzaju jego składników, a zwłaszcza stosunku środków trwałych i środków obrotowych, jest niezbędnym czynnikiem kierowania w przedsiębiorstwie pod kątem wygospodarowania zysku. Majątek trwały jest zaangażowany w jednostce gospodarczej przez okres powyżej 1 roku. Jest mało elastyczny. Nie ma możliwości bieżącego regulowania jego wielkości do poziomu wykorzystywanych zdolności produkcyjnych. Koszt zużycia majątku trwałego ma charakter stały, a rosnący udział kosztów stałych w kosztach całkowitych powoduje małą elastyczność przedsiębiorstwa i niełatwe dostosowywanie się do zmian zachodzących na rynku. Majątek obrotowy bierze udział bezpośrednio w procesie osiągania zysku. Wchodzi do procesu gospodarczego i tam też podlega ciągłym przeobrażeniom oraz wymianom przynosząc nadwyżkę środków - zysk.

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa wiąże się ze stałym odnawianiem i powiększaniem jego aktywów. Dlatego też w przedsiębiorstwie występują obok kapitału własnego także kapitały obce. Istnienie dwóch źródeł finansowania majątku i ich struktura ma wpływ na rentowność przedsiębiorstwa. Ich proporcje są realizowane zgodnie z zasadą, że firma może pożyczać dużo, aby osiągnąć jak największe korzyści z powiększania długu, ale nie na tyle dużo, aby koszty pozyskania kapitału obcego przekroczyły osiąganą rentowność. Elementem informującym o kondycji finansowej firmy jest również płynność środków. Odnosić się ona do sum i terminów upłynniania pozycji aktywów i spłaty poszczególnych zobowiązań.

Zachowanie płynności świadczy o posiadaniu wystarczających środków do spłacenia bieżących zobowiązań przedsiębiorstwa Pomocnym instrumentem przedstawiającym najlepsza wielkość produkcji jest analiza progu rentowności. Wyznacza ona punkt, w którym realizowane przychody ze sprzedaży dokładnie pokrywają poniesione koszty. Jest to punkt równowagi. Przedsiębiorstwo nie osiąga wówczas zysku, ale nie ponosi również straty. Za pomocą tej analizy możemy również wyznaczyć, jaka część zdolności produkcyjnych można wykorzystać dla osiągnięcia progu rentowności

Czynniki zewnętrzne kształtujące rentowność przedsiębiorstwa dzielimy na:

• makroekonomiczne - wynikające ze stanu całej gospodarki, to zespół warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa wynikających z tego, że działa ono w określonym kraju i regionie, w określonej strefie klimatycznej, w danym układzie politycznym, prawnym, systemowym itd.,

• sektorowe - charakteryzujące stan sektora (branży, gałęzi), do którego należy przedsiębiorstwo.

Podstawowe czynniki makroekonomiczne to:

• faza cyklu koniunkturalnego (rozwoju),

• stopa inflacji,

• poziom cen surowców strategicznych,

• polityka gospodarcza i podatkowa państwa,

• polityka kursowa, stopa procentowa,

• inne czynniki, np. siła związków zawodowych lub nawet stosowane systemy rachunkowości.

Następną grupą czynników zewnętrznych są czynniki o charakterze sektorowym, do których zaliczamy:

• nasilenie walki konkurencyjnej,

• wykorzystanie zdolności produkcyjnych,

• kierunek zmian popytu,

• poziom cen,

• cechy rynków, produktów i stosowanych technologii, np.: jednorodność produktu, możliwość automatyzacji procesów wytwarzania.

Podstawowymi miernikami informującymi o szybkości zwrotu zaangażowanego w przedsiębiorstwo kapitału są wskaźniki rentowności, określane też wskaźnikami zyskowności lub stopami zyskowności. Mogą one służyć nie tylko do oceny przedsiębiorstwa, ale i do oceny zdolności kierownictwa przedsiębiorstwa do generowania zysków z zaangażowanych środków.

Wśród wskaźników zyskowności wyróżnia się:

• wskaźniki rentowności obrotu (sprzedaży),

• wskaźniki rentowności majątku,

• wskaźniki rentowności kapitału własnego.

Przejście z gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej stworzyło nową sytuację organizacyjno - prawną i ekonomiczną polskich przedsiębiorstw, przede wszystkim firm państwowych, jednoosobowych spółek Skarbu Państwa i firm sprywatyzowanych. Transformacja gospodarki Polski jest zorientowana na rozwiązania właściwe dla systemu kapitalistycznego; przedsiębiorstwa stały się autentycznie samodzielnymi uczestnikami rynku, które mogą i muszą precyzyjnie i w sposób odpowiedzialny kształtować swoją przyszłość, a to właśnie stanowi istotę programowania i planowania. Naturalną konsekwencją funkcji planistycznej jest stosowanie nowych instrumentów zarządzania. Jako przykłady można wymienić analizę strategiczną, analizę portfolio, analizę opłacalności przedsięwzięć. Zmienił się też zakres badań diagnostycznych dotyczących kondycji ekonomiczno - finansowej firmy. Normatywnie stosuje się już nie tylko ocenę rentowności, ale również płynności finansowej, aktywności gospodarczej, wypłacalności.

1. Wskaźniki

Rentowność obrotu w analizie finansowej określana jest przez odpowiednie relacje wyniku finansowego (zysku lub straty), przychodów ze sprzedaży oraz kosztów ich uzyskania.

Rentowność obrotu kształtują trzy czynniki:

• ilość sprzedanych produktów,

• koszty uzyskania przychodów,

• ceny, po której sprzedawane są produkty.

Czynniki te są ze sobą ściśle powiązane, tak więc sprzedaż jest równoważna z obniżeniem kosztów jednostkowych produktu. Równocześnie, aby zwiększyć sprzedaż przedsiębiorstwo musi prowadzić odpowiednią politykę cenową. Efektem prowadzonej przez przedsiębiorstwo strategii jest osiągany poziom rentowności obrotów.

Wskaźniki rentowności sprzedaży skonstruowane są na podstawie następujących wielkości:

• przychodów ze sprzedaży,

• kosztów uzyskania przychodów,

• zysku operacyjnego,

• zysku brutto,

• zysku netto.

Wskaźniki rentowności obrotów wyrażone są w procentach i są relacją zysku do przychodów ze sprzedaży lub kosztów do obrotów. Wśród wskaźników rentowności sprzedaży nazywanych również wskaźnikami obrotu wyróżnić możemy:

• wskaźniki będące relacją wyniku finansowego do przychodów ze sprzedaży,

• wskaźniki będące relacją wyniku finansowego do kosztów działalności lub wybranych ich elementów (np. Kosztów pracy),

• wskaźniki będące relacją kosztów do kwoty przychodów ze sprzedaży nazwane ogólnie wskaźnikami poziomu kosztów.

Do wskaźników rentowności sprzedaży opartych w mianowniku na przychodach ze sprzedaży należą:

1) wskaźnik rentowności obrotów netto

zysk netto	X 100 %
przychody ze sprzedaży

Wskaźnik ten informuje nas o udziale zysku netto (po opodatkowaniu) w kształtowaniu wartości sprzedaży. Rosnąca tendencja lub dodatnie odchylenie tego wskaźnika przy porównaniu dwóch okresów świadczy o rozszerzeniu działalności gospodarczej przez wzrost sprzedaży i odpowiednią strukturę asortymentową oraz o osiągnięciu korzystnych cen i obniżeniu kosztów jednostkowych. Zatem podniesienie

wartości wskaźnika rentowności netto oznacza wzrost efektywności sprzedaży. Niski poziom wskaźnika wskazuje na to, że dla osiągnięcia określonej kwoty zysku realizowana musi być większa sprzedaż. Wartość wskaźnika rentowności netto zależy również od rodzaju działalności przedsiębiorstwa.

Dla produktów charakteryzujących się krótkim cyklem produkcji i szybką możliwością sprzedaży wskaźnik przyjmuje wartość niższą w porównaniu do produktów charakteryzujących się długim cyklem eksploatacji, W tym przypadku wyższa rentowność sprzedaży netto powinna skompensować ryzyko i koszty zamrożenia środków.

2) wskaźnik rentowności obrotów brutto

Wskaźnik rentowności obrotów brutto możemy zapisać jako:

• stosunek nadwyżki finansowej brutto do sprzedaży netto,

• stosunek zysku przed spłatą odsetek do sprzedaży netto,

• stosunek zysku przed opodatkowaniem do sprzedaży netto.

Dwie pierwsze metody obliczania wskaźników rentowności obrotu brutto stosowane są w krajach wysoko rozwiniętych. W systemie polskim zysk brutto, to zysk przed opodatkowaniem obliczany jako różnica między przychodami ze sprzedaży i kosztami ich uzyskania, skorygowana o zyski i straty nadzwyczajne.

zysk przed opodatkowaniem	X 100 %
przychody ze sprzedaży

Wartość wskaźnika charakteryzuje politykę cenową przedsiębiorstwa, a także zysk, jaki osiąga ono przez określoną wielkość sprzedaży i jest niezależna od stopy opodatkowania.

Poziom wskaźnika rentowności brutto zdeterminowany jest strukturą zysku osiąganego na poszczególnych rodzajach działalności przedsiębiorstwa. Wartość wskaźnika kształtowana jest, więc przez zysk osiągany na działalności podstawowej, finansowej, wyniku na pozostałej sprzedaży oraz przez salda strat i zysków nadzwyczajnych. Wskaźnik ten służy również do porównywania efektów działalności firm tej samej branży.

3) wskaźnik uwzględniający zysk brutto na działalności operacyjnej

Wskaźnik ten przyjmuje postać:

zysk na działalności operacyjnej	X 100 %
przychody operacyjne

Wskaźnik ten dotyczy podstawowej działalności przedsiębiorstwa. Określa rentowność tej działalności, eliminując wpływ czynników wynikających z sytuacji płatniczej przedsiębiorstwa, z działalności finansowej i innych uwarunkowań firmy. Wskaźnik służy również do porównywania rentowności sprzedaży firm działających w tej samej branży oraz do porównywania rentowności poszczególnych wyrobów. Umożliwia to prowadzenie badań nad efektywnością poszczególnych produktów, co z kolei pozwala dobrać, odpowiednią do potrzeb firmy i rynku, strategię rozwoju produktu. Obok wskaźników rentowności sprzedaży, opartych w mianowniku na przychodach ze sprzedaży, istnieje również grupa wskaźników rentowności sprzedaży uwzględniająca w obliczeniach koszty działalności.

Wskaźniki te określają efekt finansowy działalności gospodarczej przedsiębiorstwa (licznik) w przeliczeniu na jednostkę poniesionych kosztów. W związku z tym reagują one szczególnie silnie na zmiany w poziomie kosztów własnych, natomiast w mniejszym stopniu zmieniają się pod wpływem wielkości sprzedaży. Wzrost wielkości sprzedaży prowadzi jedynie do bardziej korzystnego rozkładu kosztów stałych na jednostkę produktu, a tym samym - wzrostu wyniku finansowego.

Do wskaźników tych zaliczamy:

1. wskaźnik uwzględniający zysk netto

zysk netto	X 100 %
koszty działalności operacyjnej

2) wskaźnik uwzględniający zysk brutto

zysk brutto	X 100 %
koszty działalności operacyjnej

3) wskaźnik uwzględniający zysk ze sprzedaży

zysk ze sprzedaży	X 100 %
koszty działalności operacyjnej

Wszystkie wymienione wyżej wskaźniki mogą być podstawą do dalszej analizy, w której szczegółowemu badaniu mogą być poddane poszczególne elementy licznika i mianownika. Przeprowadzając analizę można ustalić, jaki wpływ na zmianę wskaźników mają następujące czynniki:

• struktura asortymentowa sprzedaży,

• ceny sprzedaży brutto lub netto,

• jednostkowe koszty własne,

• wyniki nadzwyczajne i obowiązkowe zmniejszenia zysku.

W analizie rentowności bardzo ważne jest porównanie wskaźników firm działających na tym samym rynku. Pozwala ono bowiem podjąć prawidłowe działania w zakresie rozwoju firmy. Sporządzając porównanie wskaźników rentowności z otoczeniem należy pamiętać :

• określeniu celu porównań,

• prawidłowym doborze bazy porównawczej,

• wyborze wskaźników rentowności obrotów, które zapewnią prawidłowość porównań oraz sporządzenie prawidłowych wniosków.

Jak już wspomniano powyżej podstawowymi miernikami informującymi o szybkości zwrotu zaangażowanego w przedsiębiorstwie kapitału są wskaźniki rentowności, określane też wskaźnikami zyskowności lub stopami zyskowności. Mogą one służyć nie tylko do oceny przedsiębiorstwa, ale i do oceny zdolności kierownictwa do generowania zysków z zaangażowanych środków. Dyrekcja przedsiębiorstwa czy też zarząd spółki mogą wykorzystać te wskaźniki w analizie perspektywicznej, w której prezentuje się przyszłą sytuację majątkowo - finansową firmy. Generalnie można wyróżnić trzy aspekty rentowności; omówiona już powyżej rentowność sprzedaży (inaczej rentowność handlową) oraz rentowność majątku (aktywów) oraz rentowność zaangażowanych kapitałów własnych (finansową).Ich charakterystyka w kolejnych punktach niniejszej pracy.

2. Wskaźniki rentowności

Wskaźniki rentowności majątku (aktywów, środków gospodarczych) są stosunkiem procentowym wyniku finansowego w wielkości bezwzględnej do przeciętnego stanu majątku trwałego i (lub) obrotowego zaangażowanego w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Mogą to być także wskaźniki rentowności

kapitału (funduszu) ulokowanego w składnikach majątkowych przedsiębiorstwa.

W systemie anglo-amerykańskim wskaźnik tego rodzaju traktowany jest jako podstawowy w ocenie działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

Wskaźniki rentowności majątku, szerzej niż pozostałe wskaźniki rentowności, uwzględniają wpływ na wynik finansowy efektywności wykorzystania zaangażowanych w działalność przedsiębiorstwa zasobów majątkowych. Jeżeli poziom wskaźników wzrasta świadczy to o fakcie, iż efektem działalności przedsiębiorstwa jest maksymalizacja obrotu i obniżka kosztów własnych. Ponadto dowodzi, że w przedsiębiorstwie prowadzona jest również racjonalna gospodarka majątkiem trwałym i obrotowym oraz efektywna działalność inwestycyjna.

W pracach analitycznych wyróżnić możemy dwa rodzaje wskaźników rentowności majątku. Grupa pierwsza obejmuje trzy wskaźniki:

1) podstawowy wskaźnik uwzględniający zysk netto

zysk netto	X 100
aktywa ogółem

Wskaźnik ten nazwany jest również zwrotem z majątku (ROA Retum On Assets). ROA informuje o tym, jak efektywnie przedsiębiorstwo zarządza swoimi aktywami, czyli wyznacza ogólną zdolność aktywów przedsiębiorstwa do generowania zysku.

2) wskaźnik uwzględniający zysk brutto

zysk brutto	X 100
aktywa ogółem

Drugi ze wskaźników przedstawia zysk bez uwzględnienia obowiązkowych obciążeń, natomiast ostatni uwzględnia zysk skorygowany o odsetki. Odsetki te są elementem kosztów operacji finansowych wynikających z zaangażowania składników majątkowych pochodzących z kredytów i pożyczek (kapitałów obcych). Stanowią one zatem w rachunku sprawozdawczym szczególne pomniejszenie zysku, które zasługuje na korektę w toku analizy rentowności.

Wskaźnik rentowności aktywów jest ogólnym miernikiem podnoszenia efektywności gospodarowania w przedsiębiorstwie. Na jego wielkość wpływa szereg różnorodnych czynników, niekiedy o przeciwnym kierunku oddziaływania, stąd

zazwyczaj wraz z obliczaniem jego wielkości - określa się wpływ wybranych czynników na jego poziom.

W tym celu wykorzystuje się zależność:

zysk netto	=	zysk netto	X	sprzedaż netto
aktywa ogółem				sprzedaż netto		aktywa ogółem

Rentowność ekonomiczna zależy, więc od rentowności sprzedaży netto, czyli wielkości zysku zrealizowanego przy określonej sprzedaży oraz szybkości rotacji zaangażowanych aktywów.

rentowność aktywów = rentowność sprzedaży netto x rotacja aktywów Analizując wskaźnik rentowności majątku należy pamiętać, iż ta sama rentowność może zostać osiągnięta przez stosowanie dwóch różnych strategii sprzedaży:

• strategii ilości; przedsiębiorstwo charakteryzuje duża sprzedaż przy niskiej zyskowności jednostkowej,

• strategii jakości; przedsiębiorstwo charakteryzuje się niższą sprzedażą przy wysokiej rentowności jednostkowej.

Do drugiej grupy wskaźników rentowności majątku zaliczamy:

• wskaźnik określający rentowność majątku trwałego,

• wskaźnik określający rentowność majątku obrotowego.

Wskaźniki te są rozwinięciem opisanego wskaźnika rentowności uwzględniającego zysk netto i przyjmują odpowiednio postać:

1)

zysk netto	X 100
aktywa trwałe




2)

zysk netto	X 100
aktywa obrotowe

Wskaźniki te pozwalają określić efektywność wykorzystania poszczególnych grup majątku przedsiębiorstwa. Stopień tej efektywności może ulegać różnorodnym zmianom w zależności od zmian zakresu zaangażowanego majątku. Podstawową cechą tej grupy wskaźników jest fakt uwzględniania wpływu na wynik finansowy efektywności zaangażowanego majątku. Rosnące wielkości są odbiciem optymalizacji obrotu, racjonalizacji kosztów i ich rozmiarów, jak również wynikiem ekonomicznym działalności inwestycyjnej. Wskaźniki rentowności inwestycji oraz majątku podczas porównań w czasie mogą wykazywać znaczne zmiany, co może być wynikiem przyrostu zaangażowanego majątku, oddaniem do użytku nowych inwestycji. Wskaźnik rentowności majątku można uznać za syntezę operatywności przedsiębiorstwa z całokształtu działalności.

2. Rentowność kapitałów własnych

Rentowność kapitału własnego odzwierciedla wyniki funkcjonowania przedsiębiorstwa w stosunku do kapitałów zaangażowanych przez właścicieli. Rosnący poziom tego wskaźnika dowodzi najczęściej o podnoszeniu efektywności zaangażowanego kapitału. Może to prowadzić do uzyskiwania większych dywidend oraz rozszerzania możliwości rozwojowych przedsiębiorstwa. W dobrze prosperującym przedsiębiorstwie rentowność kapitału własnego powinna być wyższa od rentowności kapitału całkowitego ( kapitału własnego i obcego). Kapitał obcy może mieć charakter krótkookresowy i długookresowy. Dla utrzymania równowagi finansowej ważny jest udział w nim zobowiązań długoterminowych. Kredyty krótkoterminowe zaciągane, bowiem są okresowo na uzupełnienie kapitału obrotowego, którego potrzeby zwiększają się wraz ze wzrostem sprzedaży wyrobów. Dlatego też oprócz rentowności kapitału własnego bada się także rentowność kapitałów stałych. Wielkość tego wskaźnika określa potencjalne możliwości rozwoju przedsiębiorstwa. zwiększają się wraz ze wzrostem sprzedaży wyrobów. Dlatego też oprócz rentowności kapitału własnego bada się także rentowność kapitałów stałych. Wielkość tego wskaźnika określa potencjalne możliwości rozwoju przedsiębiorstwa. Stąd jest to ważny miernik kondycji finansowej przedsiębiorstwa tak dla akcjonariuszy, kierownictwa, jak i instytucji finansowych.

Rentowność kapitału własnego to relacja wyniku finansowego do przeciętnego stanu kapitału własnego. Wskaźniki rentowności kapitału wyrażają efekty działalności przedsiębiorstwa w przeliczeniu na jednostkę kapitału zaangażowanego przez jego właścicieli. Kapitał własny obok kapitału podstawowego, który stanowi kapitał akcyjny lub udziałowy obejmuje także kapitał zapasowy, kapitały rezerwowe, nie podzielony zysk z poprzednich lat oraz pozostawiony do dyspozycji przedsiębiorstwa zysk roku bieżącego.

Wskaźnik rentowności kapitału własnego w systemie anglo-amerykańskim nosi nazwę Retum on Equity (ROE). Jego wysoka wartość cechuje przedsiębiorstwa o dobrej sytuacji finansowej, a wyższa efektywność kapitału własnego pozwala inwestującym uzyskać wyższe dywidendy i rokuje dalszy rozwój przedsiębiorstwa. Dlatego poziomem tego wskaźnika szczególnie zainteresowani są właściciele przedsiębiorstwa.

Wartość wskaźnika pozwala określić stopę zwrotu z inwestycji w przedsiębiorstwo. Wyższa rentowność gwarantuje akcjonariuszom, udziałowcom uzyskanie wyższych dywidend oraz dalszy rozwój przedsiębiorstwa.

Wskaźnik rentowności kapitału własnego ma następującą postać:

zysk netto	X 100
kapitał własny

Do celów analitycznych wskaźnik rentowności kapitału własnego potraktować należy jako:

1) iloczyn wskaźnika rentowności majątku i wskaźnika zaangażowania majątku w stosunku do kapitału własnego;

		zysk netto
						kapitał własny
		zysk netto						aktywa ogółem
						X
aktywa ogółem				kapitał własny
zysk netto	=	zysk netto	x		aktywa ogółem
kapitał własny					aktywa ogółem			kapitał własny

Źródło :opracowanie własne na podstawie L.Bednarski, T. Waśniewski, Analiza ..., op. cit., s. 481

2) iloczyn wskaźnika rentowności kapitału całkowitego i wskaźnika stanowiącego relację kapitału całkowitego do kapitału własnego;

zysk netto

X 100

kapitał własny

zysk netto

X

kapitał całkowity

kapitał całkowity

kapitał własny

zysk netto

=

zysk netto

x

kapitał całkowity

kapitał własny

kapitał całkowity

kapitał własny

Źródło :opracowanie własne na podstawie: L.Bednarski, T. Waśniewski, Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, op. cit., s. 481

Wskaźnik rentowności kapitału własnego wyraża efekt finansowy działalności przedsiębiorstwa w przeliczeniu na jednostkę własnych źródeł finansowania majątku. Wielkość wskaźnika przedstawionego w punkcie 1 zależy od wielkości wygospodarowanego zysku oraz źródeł finansowania majątku. Jednak niekiedy zwiększenie sprzedaży i zysku poprzez zwiększenie kapitałów własnych może okazać się mniej rentowne, niż osiągnięcie go w wyniku wzrostu zadłużenia. Przedsiębiorstwo dąży nieustannie do podnoszenia rentowności kapitału własnego. Związane jest to z ciągłym powiększaniem zadłużenia. Im większy jest udział kapitału obcego w strukturze źródeł finansowania, tym większa jest rentowność kapitału własnego, ale jest pewna granica. Dochodowość przedsiębiorstwa wzrasta tak długo, jak długo zysk uzyskiwany dzięki wzrostowi zaangażowania kapitału obcego przewyższa koszt jego obsługi. Średnia rentowność całego kapitału musi być wyższa niż wysokość odsetek płaconych za pożyczenie kapitału. Utrzymanie odpowiedniej struktury kapitału jest niezbędne, gdyż zbyt wysoki udział kapitału obcego w kapitale firmy może sprawić wzrost kosztów tego kapitału. Aby uzyskać efekt z tytułu zadłużenia przedsiębiorstwa koszty uzyskania dodatkowego kapitału (odsetki) powinny być niższe niż rentowność kapitału całkowitego (własnego i obcego). Ten dodatkowy efekt oddziaływania kapitału obcego na wielkość wygospodarowanego zysku określany jest mianem „dźwigni

finansowej". Analizę rentowności kapitału jednostki gospodarczej uzupełnia się najczęściej analizą pasywów bilansu. Sprawdza się dynamikę oraz strukturę kapitałów przedsiębiorstwa.

W bilansie poszczególne pozycje pasywów wykazane są według stopnia ich zwrotu. W pierwszej kolejności prezentuje się kapitały własne, potem zobowiązania krótkoterminowe. Kluczowymi czynnikami, od których zależy struktura kapitału są koniunktura i polityka finansowa przedsiębiorstwa.

ROZDZIAŁ III. KOMPLEKSOWA ANALIZA RENTOWNOŚCI.

Wynik finansowy firmy, z uwagi na stopień syntezy tak w wielkościach bezwzględnych jak i względnych powinien być analizowany zgodnie z wymogami podejścia systemowego. W nim głównie zakłada się respektowanie nadrzędności i podrzędności wskaźników ekonomicznych. Wskaźniki te w czasie analizy mogą być odpowiednio łączone i dzielone. Jednym z zasadniczych kierunków analitycznej rozbudowy wskaźników ( głównie rentowności) jest układ piramidalny. Zakłada on dedukcyjno-indukcyjne zależności wskaźników syntetycznych i wskaźników cząstkowych. Poznanie przyczynowo-skutkowych zależności zachodzących między wskaźnikami może prowadzić do tworzenia różnych konstrukcji strukturalnych, umożliwiających przeprowadzenie analizy podstawowych wskaźników, które są użyteczne w procesie zarządzania.

1. Modele analizy

Dla ogólnej oceny jednostki gospodarczego nie wystarczy zastosowanie metody analizy wskaźnikowej. Wyjaśnienie jej wyników jest zbyt trudne. Dlatego też przy ocenie stabilności firmy ma zastosowanie metoda modele analizy wielowskaźnikowej. Modele te tworzone są na podstawie badań prowadzonych na danych historycznych dotyczących szeregu podmiotów gospodarczych i umożliwiają, w oparciu o różnego rodzaju wskaźniki finansowe, wyliczenie syntetycznej wielkości w sposób całościowy charakteryzującej sytuację spółki. Metody analizy wielowskaźnikowej usiłują zastąpić wskaźniki klasyczne wskaźnikami, które mogą w istotny sposób pomóc przy ocenie kondycji firmy. Istnieje wiele sposobów całościowego pomiaru przedsiębiorstwa. Jedną z metod badania jest tzw. wskaźnik Altmana. Jest on zbudowany w oparciu o pięć wskaźników, które przemnożone przez odpowiednio dobrane współczynniki korygujące i następnie zsumowane dają wynik, obrazujący kondycję finansową przedsiębiorstwa. W modelu Altmana pod uwagę bierze się wyniki pięciu pomiarów.

1. Pomiar płynności oraz struktury aktywów, wyrażający się wzorem:

x1 =	kapitał pracujący
		aktywa ogółem

2. Pomiar rentowności zysku zatrzymanego w przedsiębiorstwie:

x 2 =	Zysk netto - dywidenda
		aktywa ogółem

3. Pomiar rentowności aktywów wskaźnik:

x 3 =	zysk brutto - zapłacone odsetki
		aktywa ogółem

4. Wskaźnik wspomagania finansowego:

x 4 =	wartość rynkowa kapitału akcyjnego
		zobowiązania długoterm. + zobowiązania krótkoterm.

5. Pomiar wykorzystania posiadanych aktywów:

x 5 =	przychody ze sprzedaży
		aktywa ogółem

Po przemnożeniu powyższych wielkości przez odpowiednie współczynniki korygujące otrzymujemy wskaźnik Altmana (Z), który przedstawia się następująco:

Z = (x1*1.2) + (x2*1.4) + (x3*3.3) + (x4*0.6) + (x5*1.0)

Według Altmana, przedsiębiorstwo o wartości wskaźnika (Z) powyżej 2.99 charakteryzuje się dobrą kondycją finansową, natomiast wskaźnik na poziomie poniżej1.81 oznacza już bankruta. Wartością graniczną dla tego wskaźnika jest jednak 2.675 - poziom niższy wskazuje na trudności przedsiębiorstwa.

2. Wpływ dźwigni finansowej na rentowność

Prawidłowe działanie każdego przedsiębiorstwa zależy od stopnia integracji jego obszarów funkcjonalnych. Wszystkie one są jednakowo ważne, ale elementem spajającym dla wszystkich są na pewno zasoby finansowe przedsiębiorstwa. To one określają wielkość zaangażowanych czynników wytwórczych, ich wykorzystanie oraz poziom osiągniętego obrotu. Z kolei poziom przychodów warunkuje dopływ środków

finansowych do przedsiębiorstwa. Te dwa procesy - rzeczowy i finansowy - są sobie przeciwstawne, ale wzajemnie ze sobą skorelowane.

W gospodarce rynkowej istnienie firmy jest związane z ciągłym odnawianiem i zwiększaniem posiadanego majątku. Wzrastające potrzeby kapitałowe nie zawsze mogą być finansowane własnymi kapitałami, co powoduje potrzebę znalezienia obcych źródeł finansowania, które pozwolą na realizację zamierzonych inwestycji. Wysokość finansowania przedsięwzięcia inwestycyjnego za pomocą długu zewnętrznego wyznacza m.in. dźwignia finansowa.

Dźwignia finansowa to efekt polegający na zwiększeniu siły zarobkowej kapitału własnego dzięki wprowadzeniu długu do struktury źródeł finansowania lub też zwiększenie jego udziału w tej strukturzeZastosowanie dźwigni finansowej, a więc zwiększenie udziału kapitału obcego w strukturze źródeł finansowania zwiększające rentowność kapitału własnego możliwe jest tylko w przypadku, gdy przeciętna rentowność całego kapitału jest wyższa niż wysokość stopy odsetek płaconych przy pozyskiwaniu kapitału obcego. W sytuacji, gdy zadłużenie firmy jest zbyt wysokie oprocentowanie kredytów wzrasta. Wzrost oprocentowania kredytu jest zabezpieczeniem kredytodawcy przed zwiększonym ryzykiem niewypłacalności firmy. Przedsiębiorstwo płaci wysokie odsetki, a tym samym osłabia się efekt dźwigni finansowej. Natomiast zbyt niskie zaangażowanie kapitałów obcych w strukturze finansowania przedsiębiorstwa powoduje spadek wysokości płaconych odsetek oraz obniżenie poziomu wskaźnika struktury kapitałowej, a tym samym efekt działania dźwigni finansowej jest bardzo słaby. Stopień oddziaływania dźwigni finansowej na wzrost rentowności kapitału własnego można określić jako:

• różnicę pomiędzy wskaźnikiem rentowności kapitału własnego i wskaźnikiem rentowności kapitału całkowitego,

• iloraz wskaźnika rentowności kapitału własnego i wskaźnika rentowności kapitału całkowitego,

• zależność między rentownością kapitału własnego i stopniem zadłużenia,

• mnożnik dźwigni finansowej przyjmujący postać:

zysk całkowity	x	zysk netto	x 100
kapitał własny				netto + odsetki

Rentowność kapitału całkowitego zależy od rentowności sprzedaży oraz od obrotowości kapitału. Stąd rentowność kapitału własnego można wyrazić wzorami:

1)

zysk netto	x 100
kapitał własny




zysk netto	X	przychody ze sprzedaży	X	aktywa ogółem
przychody ze sprzedaży				aktywa ogółem		kapitał własny

zysk netto	=	zysk netto	x	przychody ze sprzedaży	x	aktywa ogółem
przychody ze sprzedaży				aktywa ogółem			kapitał całkowity		kapitał własny

Źródło :L. Bednarski, T. Waśniewski, Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, wyd. FRR , Warszawa 1996 r., s 482

2)

zysk netto	x 100
kapitał własny




zysk netto	X	przychody ze sprzedaży	X	kapitał całkowity
przychody ze sprzedaży				kapitał całkowity		kapitał własny

zysk netto	=	zysk netto	X	przychody ze sprzedaży	X	kapitał całkowity
kapitał własny				przychody ze sprzedaży			kapitał całkowity		kapitał własny

Źródło :L. Bednarski, T. Waśniewski, Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, wyd. FRR , Warszawa 1996 r., s 482

Zapis przedstawiony w punkcie pierwszym można rozwinąć i przedstawić w postaci modelu analizy Du Ponta.

Jak wynika z przedstawionych wzorów na rentowność kapitału wpływ mają następujące czynniki:

• rentowność sprzedaży,

• obrotowość majątku (kapitału całkowitego),

• struktura zaangażowanego w przedsiębiorstwie kapitału (udział w nim kapitału własnego i obcego).

Rentowność kapitału własnego rośnie wraz z poprawą opłacalności sprzedaży i produktywności kapitału całkowitego (majątku) oraz wzrostem stopnia zadłużenia przedsiębiorstwa, czyli zmniejszeniem udziału kapitału własnego i zwiększeniem kapitału obcego w kapitale całkowitym.³⁴ Wymienione wyżej czynniki mające wpływ na rentowność kapitału własnego mogą się wzajemnie kompensować tzn., jeżeli zmniejsza się rentowność sprzedaży to można ją pokryć poprzez zwiększenie rotacji majątku.

Rentowność kapitału własnego powinna być wyższa od rentowności kapitału całkowitego. W skład kapitału całkowitego wchodzi kapitał własny i obcy. Kapitał obcy może mieć charakter krótko lub długookresowy. Krótkoterminowe kredyty przedsiębiorstwo zaciąga, aby okresowo uzupełnić kapitał obrotowy. Natomiast zobowiązania długookresowe mają duży wpływ na zachowanie równowagi finansowej w przedsiębiorstwie. Dlatego obok wyznaczania rentowności kapitału własnego często badamy rentowność kapitałów stałych.

Wskaźnik rentowności kapitału stałego nazywany jest również wskaźnikiem zysku na kapitale i przyjmuje postać:

zysk netto + odsetki od długów długoterminowych	x 100
kapitał własny + długi długoterminowe

Wysokość tego wskaźnika świadczy o możliwościach rozwoju przedsiębiorstwa i stanowi ważną informację dla kierownictwa, akcjonariuszy i instytucji finansowych.

Podsumowując rentowność sprzedaży przedsiębiorstwa jest konsekwencją przyjętej strategii rozwoju, obejmującej:³⁵

• politykę cen oraz kontrolę kosztów wyznaczających udział zysku w sprzedaży, czyli marżę zysku,

• politykę inwestycji, od której zależy produktywność i rentowność inwestycji, politykę finansową, która określa strukturę zadłużenia umożliwiającą zwiększenie rentowności inwestycji w odniesieniu do właścicieli kapitału lub powodują spadek tej rentowności.

Dla prawidłowej analizy konieczne jest dobranie odpowiednich wskaźników ilościowych, które będą określać z jednej strony wskaźniki przedstawiające zaangażowane zasoby lub poniesione nakłady z drugiej osiągnięte wyniki. W warunkach gospodarki rynkowej podstawowe znaczenie ma określenie w jakim stopniu zaangażowany przez właściciela kapitał przyniósł efekty.

Aby osiągnąć odpowiednie wyniki w ramach działalności produkcyjnej lub handlowej konieczne jest zatrudnienie zasobów osobowy i majątkowych, które stanowią podstawy liczbowe przeprowadzanej analizy wraz z efektami wyrażonymi w osiąganych przychodach ze sprzedaż i zysku. W syntetycznej ocenie wyniku finansowego wyróżniamy dwa etapy analizy:

• analizę porównawczą,

• analizę przyczynową.

Analiza porównawcza musi rozpatrywać wzajemne więzi i zależności między wskaźnikami a odchyleniami. Do tego celu służą wzorcowe układy nierówności podstawowych wskaźników ekonomicznych, które w warunkach racjonalnej gospodarki muszą wykazywać odpowiednie zróżnicowanie dynamiki. Znajomość, jakie zróżnicowanie wskaźników można uznać za prawidłowe, ekonomicznie uzasadnione a jakie świadczy o niegospodarności. Jak wynika z przedstawionych wzorów na rentowność kapitału wpływ mają następujące czynniki:

• rentowność sprzedaży,

• obrotowość majątku (kapitału całkowitego),

struktura zaangażowanego w przedsiębiorstwie kapitału (udział w nim kapitału własnego i obcego).

Rentowność kapitału własnego rośnie wraz z poprawą opłacalności sprzedaży i produktywności kapitału całkowitego (majątku) oraz wzrostem stopnia zadłużenia przedsiębiorstwa, czyli zmniejszeniem udziału kapitału własnego i zwiększeniem kapitału obcego w kapitale całkowitym.

Wymienione wyżej czynniki mające wpływ na rentowność kapitału własnego mogą się wzajemnie kompensować tzn., jeżeli zmniejsza się rentowność sprzedaży to można ją pokryć poprzez zwiększenie rotacji majątku. Rentowność kapitału własnego powinna być wyższa od rentowności kapitału całkowitego W skład kapitału całkowitego wchodzi kapitał własny i obcy. Kapitał obcy może mieć charakter krótko lub długookresowy. Krótkoterminowe kredyty przedsiębiorstwo zaciąga, aby okresowo uzupełnić kapitał obrotowy. Natomiast zobowiązania długookresowe mają duży wpływ na zachowanie równowagi finansowej w przedsiębiorstwie. Dlatego obok wyznaczania rentowności kapitału własnego często badamy rentowność kapitałów stałych.

Wskaźnik rentowności kapitału stałego nazywany jest również wskaźnikiem zysku na kapitale i przyjmuje postać:

zysk netto + odsetki od długów długoterminowych	x 100
kapitał własny + długi długoterminowe

Wysokość tego wskaźnika świadczy o możliwościach rozwoju przedsiębiorstwa i stanowi ważną informację dla kierownictwa, akcjonariuszy i instytucji finansowych.

Podsumowując rentowność sprzedaży przedsiębiorstwa jest konsekwencją przyjętej strategii rozwoju, obejmującej:

• politykę cen oraz kontrolę kosztów wyznaczających udział zysku w sprzedaży, czyli marżę zysku,

• politykę inwestycji, od której zależy produktywność i rentowność inwestycji,

• politykę finansową, która określa strukturę zadłużenia umożliwiającą zwiększenie rentowności inwestycji w odniesieniu do właścicieli kapitału lub powodują spadek tej rentowności.

1. Syntetyczna ocena wyniku finansowego

Wyniki finansowe przedsiębiorstwa uzależnione są od szeregu czynników kształtujących dochody ze sprzedaży i koszty własne. Można je określać jako :

• czynniki wewnętrzne, czyli wewnętrzne uwarunkowania wpływające na działalność przedsiębiorstwa,

• czynniki zewnętrzne, stanowiące jego tzw. makrootoczenie, czyli polityka gospodarcza państwa, warunki ekonomiczne, techniczne, polityczno- prawne i społeczno- kulturowe

Wszystkie te elementy otoczenia przedsiębiorstwa wpływają na jego możliwości działania i cele. Zwiększają lub pomniejszają możliwości stabilnego i efektywnego działania firmy na rynku. Wyniki finansowe uwarunkowane są bezpośrednio zmianami zewnętrznych i wewnętrznych warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa zwłaszcza:

• zmiennością żądań na rynku

• wdrażaniem innowacji produktowych

• zmiennością dostaw surowców i materiałów

Zewnętrzne czynniki dotychczas nie były w dostatecznym stopniu uwzględniane w analizach finansowych. Tymczasem to one określają pozycję firmy na rynku, konkurencyjność jej wyrobów oraz wpływają na poziom kosztów własnych sprzedaży.

Ocena wyniku finansowego przedsiębiorstwa dokonywana jest przez pryzmat wielkości osiągniętych przychodów, kosztów ich uzyskania, wyniku brutto jego obciążeń, wyniku netto oraz wskaźników rentowności. Podstawą do takiej oceny jest układ rachunku strat i zysków z wyróżnionymi obszarami działalności przede wszystkim podstawowej, jak też operacyjnej i finansowej. Wnioski wynikające z analizy wyniku finansowego powinny odnosić się do zjawisk :

• podstawowej tendencji kształtowania się wyniku w czasie ( polepszenie, pogorszenie, stagnacja),

• określenia najważniejszych kierunków wpływu składników rachunku wyników na kształtowanie się wyniku końcowego,

• zmian wskaźników rentowności.

Analiza wyniku finansowego może być rozszerzona o szczegółowe badania czynników go kształtujących. Chodzi tu przede wszystkim o ustalenie formuły zależności między wynikiem a czynnikami, a następnie przy wykorzystaniu jednej z metod badania przyczynowego w analizie np. metody podstawień łańcuchowych lub logarytmicznej, określenie wpływu czynników na zmiany wyniku z okresu badanego w stosunku do okresu poprzedniego lub planu

Wstępna ocena wyników ekonomicznych przedsiębiorstw możliwa i celowa jest na podstawie kilku wskaźników ilościowych i opartych na nich wskaźnikach jakościowych Wskaźniki te winny być ujęte w odpowiednie układy nierówności porównywane z układami z układami wzorcowymi. Syntetyczna ocena wyniku finansowego jest punktem wyjścia analizy finansowej. Jej celem jest ustalenie zmian wyniku, określenie czy został on uzyskany i w jakim stopniu przy wykorzystaniu czynników intensywnych. W procesie zarządzania przedsiębiorstwem istotna jest ogólna ocena wyników ekonomicznych, która umożliwia orientację w przewidywanej

lub osiąganej efektywności gospodarowania. Działalność gospodarcza może mieć cechy gospodarowania ekstensywnego lub intensywnego.

Gospodarowanie ekstensywne - to osiągnięcie wzrostu przychodu ze sprzedaży, zysku brutto lub netto, który powstaje w rezultacie angażowania kapitału własnego przez angażowanie zasobów ludzkich i majątkowych tak w aspekcie czasowym jak też ilościowo-wartościowym. Wiąże się to z wzrostem zatrudnienia i zwiększeniem aktywów.

Gospodarowanie intensywne - to osiągnięcie przyrostu przychodu ze sprzedaży i zysku na jednostkę angażowanych zasobów ludzkich lub majątkowych przez uwolnienie rezerw wewnętrznych przede wszystkim poprzez efektywny postęp techniczno-organizacyjny i odpowiedni marketing Wzrost ten związany jest z dużą wydajnością i rentownością pracy oraz większą efektywnością wykorzystania aktywów. W gospodarce rynkowej dąży się do poprawy wyniku finansowego, więc wymogom racjonalnej gospodarki odpowiada wariant gospodarowania intensywnego. Należy zwiększać oddziaływanie czynników intensywnych a ograniczać czynniki ekstensywne. System syntetycznej oceny wykorzystywany jest przy analizie osiągniętych wyników(analiza ex post) oraz przy weryfikacji opracowywanych biznes-planach (analiza ex ante). Przy pracach analitycznych ocenia się osiągnięte wyniki ekonomiczne porównując je do wyników z ubiegłego roku, co umożliwia ustalić dynamikę podstawowych wskaźników ekonomicznych. Operatywne zarządzanie wymaga także rozpatrywania wyników w krótszych odcinkach czasu, dlatego też nie należy się ograniczać do porównywania dwóch czy trzech lat .

Dla prawidłowej oceny należy rozpatrywać również kwartały i miesiące roku sprawozdawczego porównując je do podobnych kwartałów i miesięcy roku zróżnicowanie wskaźników można uznać za prawidłowe, ekonomicznie uzasadnione a jakie świadczy o niegospodarności, nieracjonalnym wykorzystaniu zasobów jest bardzo ważne. W analizie przyczynowej szczególną uwagę na treść ekonomiczną poszczególnych odchyleń cząstkowych, a w podejmowanej ich interpretacji uwzględnić rodzaj odchyleń, ich rozmiar w porównaniu z wielkością pozostałych, wzajemne proporcje i zależności. Wymogom rozsądnej gospodarki odpowiada wariant gospodarowania intensywnego. Należy zatem dążyć do poprawy osiągania wyniku finansowego poprzez optymalizację oddziaływania czynników intensywnych oraz zmniejszenie wpływu czynników ekstensywnych

System syntetycznej oceny przy zastosowaniu ograniczonej liczby wskaźników pozwala na uzyskanie zestawu informacji, czy czynniki działalności gospodarczej wykorzystane są intensywnie czy też ekstensywnie, a także o ich wpływie na wynik finansowy. W systemie tym pierwszym etapem jest analiza porównawcza oparta na modelach następstwa szeregowego. Zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia nierówności dynamiki mają wskaźniki ilościowe.

3. Rola badań w ocenie rentowności

Zadaniem analizy finansowej jest nie tylko ogólna ocena wielkości informujących o planowanej efektywności ekonomicznej gospodarowania i o sytuacji finansowej, ale również ustalenie czynników mogących mieć wpływ na ukształtowanie się tych wielkości. Różnice uzyskane w wyniku porównań wskażą jedynie, czy efektywność ekonomiczna i sytuacja finansowa ulegną poprawie czy pogorszeniu.

W celu określenia przyczyn, które zadecydują o ukształtowaniu się efektywności ekonomicznej i sytuacji finansowej danego przedsiębiorstwa na poziomie wyznaczonym przez wartości liczbowe wskaźników syntetycznych, trzeba przeprowadzić badania przyczynowe. Do badań tych niezbędne jest zastosowanie odrębnych metod analitycznych. W analizie porównawczej celem jest porównywanie osiągniętych wyników w czasie, przestrzeni czy też z założonym planem i przedstawienie wielkości oraz kierunku odchyleń, natomiast celem analizy przyczynowej jest określenie przyczyn tych odchyleń. Odpowiedni dobór mierników efektywności ma zasadnicze znaczenie dla całego kierowania przedsiębiorstwem.

Podstawowym miernikiem efektywności jest wskaźnik rentowności inwestycji - (ROI- księgowa stopa zwrotu inwestycji), drugim najpopularniejszym jest wskaźnik rentowności kapitału własnego -(ROE -stopa zwrotu kapitału własnego). Sposób obliczania tych wskaźników opiera się na danych bilansowych, lecz taki sposób obliczeń pogłębia wady tych mierników gdyż np. przedsiębiorstwo prowadzące szerokie programy inwestycyjne wykaże w aktywach inwestycje rozpoczęte a inwestycja nie zakończona nie przyczynia się do wypracowania zysku i rentowność spada, co wcale nie oznacza spadku efektywności działania przedsiębiorstwa. Natomiast w przypadku np. zobowiązań handlowych i otrzymanego kredytu kupieckiego przedsiębiorstwo sfinansuje swoje wzrost należności wzrostem zobowiązań i uzyska wzrost zysku, to wzrośnie zarówno licznik jak i mianownik wskaźnika rentowności a jego wartość może nie ulec zmianie, pomimo wzrostu efektywności działania przedsiębiorstwa.

Aby ustalić przyczynę zmian przytoczonych wskaźników następuje ich rozgrupowanie drogą tzw. piramidy zależności. Analizując zmiany poszczególnych czynników cząstkowych można określić przyczynę zmiany czynnika głównego. Wskaźnik RIO zależy od czynników takich jak marża, zysk i obrót a ich wpływ na ten wskaźnik jest podstawą do stosowania modelu Du Ponta, który w praktyce wzbogacony o elementy wpływające na zmianę rentowności pod wpływem dźwigni finansowej, można przedstawić za pomocą modelu przedstawionego na schemacie nr 12.

Ze względu na trudności w obliczeniach i właściwej interpretacji wyników nie powinno tworzyć się zbyt złożonych model, ograniczając ilość wykorzystanych czynników do dwóch lub trzech najistotniejszych. W przyczynowej analizie rentowności wykorzystywana są logiczno dedukcyjne systemy wskaźników, obejmujące piramidy wskaźników ułożonych w zależności przyczynowo -skutkowe.³⁷

Analiza przyczynowa rentowności inwestycji

Wskaźnik ten opisuje tzw. rentowność inwestycji. Wielkość tego wskaźnika w przedstawionej relacji zależy z jednej strony od marży handlowej, a więc polityki cenowej, z drugiej zaś od rotacji majątku, lub wyrażając to inaczej od efektywności produkcyjnej. Zapis ten pozwala na wielostronne sondowanie możliwości poprawy zyskowności przedsiębiorstwa i jego polityki inwestycyjnej. Rozbudowa piramidalna jest bardzo przydatna przy planowaniu zysku z uwagi na to, że:

• znacznie uwydatnia znaczenie rotacji majątku jako klucza do osiągania łącznego zysku z zainwestowanego kapitału,

• uwidacznia znaczenie sprzedaży, która w syntetycznej formule miernika rentowności inwestycji (ROI) nie jest wymieniona,

• podział na czynniki ujawnia możliwość przesuwania zadań między marżą zysku a rotacją ponieważ działają one wspólnie

• wykazuje w czym tkwią słabości przedsiębiorstwa.

• Dzięki tej analizie kierownictwo przedsiębiorstwa może podejmować różne działania w kierunku poprawy rentowności inwestycji np.:

• zmniejszać wydatki powiększając w ten sposób zysk netto,

• zmniejszać aktywa,

• zwiększać sprzedaż,

ZAKOŃCZENIE

Na podstawie dokonanych w pracy rozważań można zaobserwować, że w warunkach, w których funkcjonują przedsiębiorstwa bardzo ważna jest możliwość osiągnięcia informacji w wyniku zastosowania analizy finansowej. Poprzez zastosowanie analizy można ocenić efektywność ekonomiczną gospodarowania i gospodarkę finansową. Przy założeniu, że głównym dążeniem firmy jest realizacja interesu jej właściciela, najważniejszym zadaniem analizy finansowej powinno być dostarczenie niezbędnych informacji do sformułowania strategii pozwalającej osiągnąć możliwie wysoki stopień realizacji oczekiwań właściciela. Właściciel musi jednak liczyć się z celami podmiotów, z którymi nawiązuje współpracę. Współpraca ta może być realna tylko wtedy, gdy będzie korzystna dla obu stron. Przy zastosowaniu odpowiednich metod i wskaźników tak Zarząd, jak i inwestorzy oraz instytucje finansowe udzielające kredytów i pożyczek są w stanie ocenić kondycję finansową przedsiębiorstwa, jego wiarygodność, osiągane wyniki oraz przewidywane kierunki dalszego rozwoju. Szczególną rolę w ocenie firmy pełnią wskaźniki wyniku finansowego, wspomagania finansowego, obrotowości majątku i rentowności.

Analiza rentowności SPÓŁKA-IC S.A pozwoliła stwierdzić, że przedsiębiorstwo to jest rzetelnym i bezpiecznym partnerem. Spółka może na bieżąco regulować swoje zobowiązania. Nowe produkty pozwalają firmie zdobywać coraz to większe rzesze klientów. Jednak ciężka sytuacja na rynku urządzeń fiskalnych zmusza Zarząd do prób obniżania kosztów jednostkowych przy równoczesnym opracowywaniu nowych produktów skierowanych do różnych grup odbiorców.

Analiza finansowa działalności przedsiębiorstwa, a w szczególności analiza rentowności pozwala, więc na ustalenie na podstawie przeszłości ewentualnych wariantów wydarzeń w przyszłości. Jej wyniki zezwalają na dostrzeżenie popełnionych błędów i słabych punktów przedsiębiorstwa. Analiza ta pozwala kierownictwu Spółki na systematyczne kontrolowanie wyników przedsiębiorstwa i podejmowanie działań mających na celu polepszenie lub utrzymanie aktualnego stanu finansowego.

Podsumowując należy stwierdzić, że w dzisiejszej rzeczywistości gospodarczej analiza rentowności stała się bardzo ważnym i nieodzownym narzędziem w kierowaniu działalnością firmy, ocenianiu jej wyników i podejmowaniu decyzji dotyczących inwestycji.

BIBLIOGRAFIA.

1. Bednarski. L. „ Analiza finansowa w przedsiębiorstwie” wyd. PWE, Warszawa 1999 r.

2. Bednarski. L. Waśniewski. T. „ Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” wyd. FRR w Polsce, Warszawa 1996 r.

3. Bień. W. „ Czytanie bilansu przedsiębiorstwa” wyd. Finanse - Serwice, Warszawa 1999 r.

4. Bień. W. „ Zarządzanie Finansami przedsiębiorstwa” wyd. Difin, Warszawa 2001 r.

5. A. Bryłowski „ Rozliczenie wyniku finansowego” Prawo Przedsiębiorcy Nr 47/2002

6. Burzymowa. E. „ Rola i funkcja rachunkowości w roku 2000” , Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej SKwP, nr 16

7. Czechowski. L. „Wielowymiarowa ocena efektywności ekonomicznej przedsiębiorstwa” , Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1997 r.

8. Czekaj.J. Dresler. Z. „ Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, podstawy teorii” wyd. PWN, Warszawa 1999 r.

9. Dobrucka. M. Berczyńska. A. „Wynik finansowy - ujęcie podatkowe i bilansowe a zmiany w rachunkowości od 2002 roku”, wyd. oddk, Gdańsk 2002 r.

10. Dudycz. T. „Pomiar efektywności przedsiębiorstwa w stosunku do zainwestowanego kapitału”, czasopismo „Rachunkowość” Nr 4/2001

11. Duraj. J. „Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa przemysłowego”, Uniwersytet Łódzki, Łódź 1998 r.

12. Fedek. Z. „Zasady wyceny aktywów.i pasywów bilansu oraz ustalania wyniku finansowego” wyd. Rachunkowość, Warszawa 2002 r.

13. Gabrusewicz. W. „Podstawy analizy finansowej”, wyd. PWE, Warszawa 2002.

14. Gołaszewski. P. Urbanek. P. Walińska. E. „Analiza sprawozdań finansowych”,wyd. FRR w Polsce, Łódź 2001.

15. Helin.A. Szymański. K.G. „Sprawozdawczość Finansowa spółek kapitałowych”, wyd. FRR w Polsce, Warszawa .

16. Iszkowski. J. „Formy prezentacji graficznej danych statystycznych ( wykresy), wiadomości statystyczne” wyd. PWE Warszawa 1989 r.

17. Jurgowa. A. Sobańska.I. Kopaczyńska. L. Szychta.A. Walińska. E. „Rachunkowość dla menadżerów”, wyd. Towarzystwo Gospodarcze RAFABI, Łódź 1998 r.

18. Kiziukiewicz.T. „Rachunkowość zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości”, praca zbiorowa, wyd. Ekspert, Wrocław 2002 r.

19. Krzysztofiak. M. Luszniewicz. A. „Statystyka”, wyd. PWE Warszawa 1989 r.

20. Krzywda. D. „Rachunkowość finansowa”,wyd. FRR w Polsce, Warszawa 1999

21. Kurtysa. E. „Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa”, praca zbiorowa, wyd. PWN Poznań - Warszawa 2001 r.

22. Leszczyński. Z. Sk owronek - Mielczarek. A. „ Analiza ekonomiczno - finansowa firmy”,wyd. Difin, Warszawa 2001 r.

23. Olszewski. D. „Podstawy analizy finansowej przedsiębiorstwa”, wyd. Olympus, Warszawa 1993 r.

24. Ostaszewski. J. „Analiza finansowa i wycena firmy według standardów UE”, wyd. CIM, Warszawa 2001 r.

25. Sierpińska. M. Jachna. T. „Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych”, wyd. PWN, Warszawa 1993 r.

26. Stabryła. A. „Podstawy zarządzania Firmą. Modele, metody, praktyka”, wyd. Aktywa, Kluczbork 1998 r.

27. Walczak.M. „Perspektywna analiza finansowa w przedsiębiorstwie” wyd. PWE, Warszawa 2001 r.

28. Waśniewski. T. Skoczylas. W. „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie”, wyd. Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1997 r.

29. Waśniewski. T. Skoczylas. W. „Znowelizowana ustawa o rachunkowości a analiza finansowa” wyd. Rachunkowość, Nr 10/2002

30. Ibidem.

31. Komentarz do znowelizowanej ustawy o rachunkowości, wyd. FRR w Polsce , Warszawa 2002 r.

32. „Międzynarodowe Standardy Rachunkowości”, wyd. Stowarzyszanie Księgowych w Polsce, Warszawa 1994 r.

33. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 14 czerwca 1995 r. w sprawie zasad sporządzania przez jednostkę i inne niż banki skonsolidowanych sprawozdań finansowych, (Dz.U. Nr 71 poz. 355 ).

34. Ustawa z dnia 29 września 1994 o rachunkowości ( Dz.U. Nr 28, poz. 129 ) w brzmieniu znowelizowanej ustawy obowiązującej od dnia 01.01.2002 r.

35. Ustawa z dnia 15 lutego 1995 r. o podatku dochodowym od osób prawnych ( Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz.654 ze zm.)

Spis schematów

Rachunkowość zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości, praca zbiorowa pod red. T.Kiziukiewicz, wyd. „Ekspert”, Wrocław 2002 r., str. 348.

Międzynarodowe Standardy Rachunkowości, nr 1, wyd. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 1994, s121.

Znowelizowana ustawa o rachunkowości a analiza finansowa, T. Waśniewski, W. Skoczylas, Rachunkowość, nr 10/2002.

P. Gołaszewski, P. Urbanek, E. Walińska, Analiza sprawozdań finansowych, wyd. Fundacji Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Łódź 2001, s 26.

Rachunkowość zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości, praca zbiorowa pod red. T.Kiziukiewicz, wyd. „Ekspert”, Wrocław 2002 r., s. 300.

Rachunkowość- zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości, praca zbiorowa pod red.

T. Kiziukiewicz, wyd. „Ekspert”, Wrocław 2002 r, s 236..

M. Dobrucka, A. Berczyńska, Wynik finansowy - ujęcie podatkowe i bilansowe a zmiany w rachunkowości od 2002 roku”, wyd. „oddk”, Gdańsk, s.30

Rachunkowość- zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości, praca zbiorowa pod red. T Kiziukiewicz, wyd. „Ekspert”, Wrocław 2002 r, s 304.

Ustawa z dnia 29.09.1994 r o rachunkowości ( Dz.U z 1994 r. Nr 121 poz. 591 z późn. zm znowelizowana dnia 9.11.2000 r. Dz.U Nr 113 poz1186 )

Ustawa z dnia 15 lutego 1995 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. Z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).

, D. Krzywda, Rachunkowość finansowa, wyd. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1999, s 24.

Rachunkowość zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości, praca zbiorowa pod red. T..Kiziukiewicz, wyd. Ekspert, Wrocław 2002 r., s. 355.

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1997, s. 22.

, T Waśniewski, W. Skoczylas, op. cit., s. 44.

M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 156.

.Rachunkowość zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości” , praca zbiorowa pod red. T.Kiziukiewicz, wyd. „Ekspert”, Wrocław 2002 r s.357

Z. Leszczyński, A.Skowronek- Mielczarek, Analiza ekonomiczno- finansowa firmy, Difin sp z o.o Warszawa 2001r. s. 254.

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Znowelizowana ustawa o rachunkowości a analiza finansowa , "Rachunkowość", Nr 10/2002

Hasło opracowano na podstawie: Słownika języka polskiego, praca zbiorowa, pod redakcją naukową prof.dr M. Szymczyka, wyd. PWN, Warszawa 1981, s. 257.

Z. Leszczyński, A. Skowronek- Mielczarek, Analiza ekonomiczno finansowa firmy, wyd. DIFIN 2001 str.105

Ibidem. 117

podział opracowany na podst. D.W. Olszewski, Podstawy analizy finansowej przedsiębiorstwa, OLYMPUS, Warszawa 1993, s. 189.

podział opracowany na podst.: D.W. Olszewski, Podstawy ...op.cit., s. 200.

M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, wyd. .PWN, Warszawa 2000 s.103

A. Stabryła, Podstawy zarządzania firmą. Modele, metody, praktyka, Oficyna Wydawnicza ANTYKWA, Kluczbork 1997, 1998, s. 116.

Ibidem, s. 117.

Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, praca zbiorowa pod red. L. Bednarskiego i T.Waśniewskiego, FRR, Warszawa 1996, tom I, s. 454.

Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, L. Bednarski, wyd. IV zmienione, wyd. PWE, Warszawa 1999r., s. 103.

podział opracowany na podst. L. Bednarski, Analiza ..., op. cit., s. 104.

Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, praca zbiorowa ,pod red. L. Bednarskiego, T. Waśniewskiego, wyd. FRR Warszawa 1996 s. 456.

L. Bednarski, Analiza finansowa ..., op. cit., s. 106.

L Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, wyd. PWE Warszawa 1999, s. 108

L Bednarski T. Waśniewski Analiza ..., op. cit., s. 463.

L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, op. cit., s. 108

M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, op. cit., s. 105.

L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, op. cit., s. 109

M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, op. cit., s. 105.

L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, op. cit. s. 110.

M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena ..., op. cit., s. 105.

L Bednarski, T. Waśniewski, Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, op. cit., s. 481.

Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, praca zbiorowa pod red. Lecha Bednarskiego i Tadeusza Waśniewskiego, FRR, Warszawa 1996, tom I, s. 480

„Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem” L.Bednarski, T. Waśniewski, wyd.FRR Warszawa 1996 r. tom I s 531

Analiza sprawozdań finansowych, P.Gołaszewski, P. Urbanek, E. Walińska, wyd.FRR Łódź 2001r., s 62

P. Gołaszewski, P. Urbanek, E. Walińska, Analiza sprawozdań finansowych, wyd. FRR Łódz 2001r.,s 63

J. Czekaj, Z. Dresler, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, podstawy teorii, wyd. PWN Warszawa 1999,s.223

L. Bednarski, T. Waśniewski, Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, wyd. FRR , Warszawa 1996 s.521

M.Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, wyd. PWN, Warszawa 2000 s.107

³⁴ Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, praca zbiorowa pod red. L. Bednarskiego i T. Waśniewskiego, wyd. FRR Warszawa 1996, tom I, str. 521

³⁵ M.Sierpińska, T. Jachna „Ocena...,op. cit., s107

, M.Sierpińska, T. Jachna Ocena ...op.cit., s.107

L. Bednarskiego i T. Waśniewskiego Analiza ...op.cit., s. 521

M.Sierpińska, T. Jachna Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, wyd. PWN Warszawa 2000 str.108

Z Leszczyński, A. Skowronek, Analiza ekonomiczno-finansowa firmy, wyd. CdiI DIFIN, Warszawa 2001r., s 26.

„Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem”, praca zbiorowa pod red. L..Bednarskiego i T. .Waśniewskiego wyd. FRF Warszawa 1996 s. 283

³⁷ T. Waśniewski, W. Skoczylas, Zasady analizy finansowej w praktyce, wyd. FRR Warszawa 1997 r., s. 184

---