DOBROSTAN ZWIERZĄT

1.Ruch obrońców praw zwierząt - tworzenie pojęcia „dobrostan zwierząt” w II połowie dwudziestego wieku. Cel i definicje dobrostanu.

DOBROSTAN ZWIERZĄT:

• Można zdefiniować jako stan zdrowia fizycznego i psychicznego osiągany w warunkach pełnej harmonii organizmu w jego środowisku (Hughes 1988)

• Dobrostan zwierząt jest jednym z priorytetów unijnej polityki rolnej na lata 2006-2010

• U zarania XXI wieku dobrostan zwierząt gospodarskich stał się jedną z oznak postępu cywilizacyjnego i niemalże znamion kulturowych

• Dyskutowany medialnie w kontekście etyki, religii czy filozofii, silnie odwołuje się do empatii i konieczności wyboru w kategoriach dobra i zła.

• W praktyce produkcyjnej przejawia się przede wszystkim pod postacią kodyfikacji warunków utrzymania i sposobu obsługi zwierząt.

• Najciekawszą część zagadnienia tj. wyjaśnienie, czym jest dobrostan, jak go identyfikować i w jaki sposób rozwijać, pozostawiono światu nauki.

HISTORIA DOBROSTANU

• W latach pięćdziesiątych XX wieku, gdy rozpoczęto gwałtowną intensyfikację chowu zwierząt gospodarskich problem dobrostanu stał się głośny w mediach i znany społeczeństwu zachodniej Europy. W Polsce o sprawie dobrostanu zwierząt zaczęto mówić w końcu lat osiemdziesiątych XX w.

• Dyskusję nad dobrostanem spowodowało odchodzenie od chowu zwierząt w środowisku naturalnym lub środowisku hodowlanym, częściowo przeobrażonym przez człowieka do warunków typowego środowiska sztucznego. Nowe środowisko bytowania zwierząt ma wszystkie cechy przeciwne utrzymaniu zgodnemu z behawiorem zwierzęcia, polega na większej intensywności chowu zwierząt, zwiększeniu przez to jego opłacalności.

• Pastwisko zastąpiono najpierw okólnikami, a potem tylko pobytem w budynku

• Legowisko ściołowe zastąpiono podłogą rusztową lub stanowiskiem krótkim z linią „tresera” elektrycznego nad zadem zwierzęcia, który w odpowiednim czasie „inspirował” jednoczesne wypróżnianie się całej stawki zwierząt.

• W chowie trzody chlewnej kojce ściołowe zastąpiono podłogą szczelinową, nastąpił odwrót od okólników dla trzody chlewnej. Wprowadzono system tuczu klatkowego.

• Podobna zmiana technologii nastąpiła w chowie drobiu.

• Wśród społeczeństwa lat siedemdziesiątych w Polsce zaczęła się fascynacja postępem nie tylko w przemyśle, ale także w rolnictwie. Krowy nie dawały już mleka, kury nie znosiły jaj, a świnie nie rosły, lecz zwierzęta produkowały mleko, jaja i mięso.

• Niestety sytuacja ta powodowała u zwierząt brak możliwości adaptacji do nowych warunków chowu.

• Na niezgodność nowych metod z behawiorem zwierząt pierwsi zaczęli zwracać uwagę ekolodzy, a w Polsce spośród specjalistów od zootechniki i weterynarii byli to zoohigieniści, wbrew powszechnemu zauroczeniu nowymi możliwościami technologii, mówili o złych stronach tzw. Chowu przemysłowego, przeciwni byli zastępowaniu pojęcia chów zwierząt nowym „produkcja zwierzęca”.

• Aby zwierzęta mogły przystosować się do zmieniających się warunków, w nich żyć, rozwijać się, zachować zdrowie i rozmnażać się, musza móc zaspokajać swoje podstawowe potrzeby biologiczne.

• Brak zaspokajania potrzeb biologicznych prowadzi do zaburzeń metabolicznych, choroby, a nawet śmierci.

• Długotrwałe niezaspokojenie potrzeb związanych ze sferą psychiczną, wywołuje frustrację i cierpienie, objawiające się nietypowym formami zachowania się (Empel 1999).

• Pojęcie „dobrostan” nie jest łatwe do zdefiniowania. Termin ten wyrasta z takich jakości biologicznych jak stres tolerancja, adaptacja, kondycja i homeostaza. Już to samo wskazuje, że „stan dobra” dotyczy organizmu jako całości i ogarnia wszystkie jego funkcje, od reakcji psychicznych (emocje, odczucia) do zjawisk zachodzących na poziomie komórkowym.

• Interakcje między różnymi poziomami dobrostanu, a równowagą biologiczną ustroju dotyczą całego okresu życia (począwszy od ontogenezy) i podlegają modyfikacjom wynikającym ze zmiennych środowiska zewnętrznego i wewnętrznego (Blackshow, 1986; Broom, 1986; Sainsbury, 1984).

DEFINICJE DOBROSTANU

• Dobrostan zasadniczo odnosi się do reakcji organizmu na bodźce środowiskowe i tu właśnie przebiega granica oddzielająca ten termin od klasycznego już komfortu bytowego.

* Komfort bytowy starano się określać na podstawie jakości samego środowiska, jako warunki umożliwiające maksymalizację efektywności produkcji.

• Spośród wielu definicji dobrostanu warto przedstawić cztery liczące się, odmienne w założeniach propozycje.

1) Pierwsza i najstarsza z nich, mająca charakter opisowy, zakłada, że dobrostan jest szerokim obszarem obejmującym zarówno fizyczne, jaki i psychiczne samopoczucie (Brambell Commitee, 1965).

2) Druga z nich traktuje dobrostan jako stan kompletnego psychicznego i fizycznego zdrowia, gdzie zwierzę pozostaje w harmonii z otaczającym je środowiskiem (Hughes 1976, Lorz 1973)

3) Trzecia z definicji odnosi się do adaptacji organizmu w kontekście możliwości kontroli środowiska przez zwierzę. Według Brooma (1996) to stan, w którym organizm zwierzęcia może dostosować się do warunków otoczenia. Poziom dobrostanu jest tu mierzony poprzez szerokie spektrum wskaźników obrazujących wysiłek, który organizm zwierzęcia musi wykonać by osiągnąć stan idealny.

4)Najnowsza grupa definicji dotyczy natomiast subiektywnych odczuć zwierzęcia (Dawkins, 1990; Duncan i Petherick, 1989). Uważa się, że percepcja środowiska przez zwierzę nie może być oceniana wyłącznie na podstawie ludzkiego postrzegania. Nawet potrzeby muszą zostać ocenione ze zwierzęcej perspektywy. Dobrostan może być tu mierzony, nie tyle przez ocenę zmian fizjologicznych, ile przez uwzględnienie motywacji zwierzęcia do uzyskania jakiegoś elementu środowiska lub wykonania określonego zachowania (Veissier et al. 2000). Powtarzając za autorami, dobrostanem jest to, co zwierzę czuje (Herbut, Walczak, 2006).

• Z innych klasycznych definicji dobrostanu można zacytować:

1) Dobrostan można zdefiniować jako stan zdrowia fizycznego i psychicznego osiągany w warunkach pełnej harmonii organizmu w jego środowisku (Hughes 1988)

2) Broom (1987) stwierdza, że dobrostan jest takim stanem organizmu, w którym zwierzę potrafi „dawać sobie radę” lub „uporać się” z czynnikiem środowiska.

3) Dobrostan jest stanem osobnika wyrażającym jego usiłowania radzenia sobie ze środowiskiem (Broom 1986)

4)Według Sainsbury (1984) dobrostan stanowi zespół warunków pokrywających potrzeby biologiczne i behawioralne organizmu, co umożliwia objawienie pełni jego możliwości genetycznych.

5) Dobrostan jest to stan prawidłowej dynamiki organizmu zwierzęcego kształtowany przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne środowiska, w którym zwierzę przebywa oraz przez możliwości adaptacyjne zwierząt.

• Konsekwencja przyjęcia odpowiedniej definicji jest sposób określania poziomu dobrostanu w praktyce produkcyjnej

• Z tego punktu widzenia najszersze i w miarę powszechne zastosowanie znajduje definicja Brooma, stosunkowo szeroka, ale właśnie przez to dająca pełny obraz reakcji organizmu.

• Podsumowując, można powiedzieć, że po 30 latach prób zdefiniowania pojęcia dobrostanu rozpatruje się go na trzech płaszczyznach:

1. Statusu fizycznego,

2. Statusu odczuć,

3. Ekspresji naturalnych zachowań.

CELE DOBROSTANU:

• Celem ludzi skupionych wokół pojęcia dobrostanu zwierząt jest wypracowanie alternatywnych systemów chowu, w których maksymalizacja zysku z tytułu utrzymania zwierząt jest wynikiem spełnienia potrzeb biologicznych zwierząt, a nie bezwzględnej ich eksploatacji (Kołacz, Bodak 1999)

• Pojęcie dobrostanu, poprzez nacisk grup ludzi, dla których warunki bytowania zwierząt są ważne, na stałe wpisało się do wzajemnych relacji człowiek - zwierzęta. Zostały skodyfikowane zasady postępowania ze zwierzętami, by wymogi dobrostanu były spełnione.

• Przepisy te przyjęte przez Radę Europy, a także zapisane w dyrektywach Unii Europejskiej są dla Polski jako członka UE obowiązujące.

• Metody chowu zwierząt z zachowaniem reguł dobrostanu tym różnią się od metod „przemysłowych”, że silnie eksponują sferę psychiczną zwierząt, poziom ich tolerancji dla rozwiązań technologicznych.

CELE UE W ASPEKCIE DOBROSTANU:

• Zasady (reguły) dobrostanu zmierzaja do osiągnięcia jednolitego minimum standardu dobrostanu w Unii Europejskiej.

• Osiągnięcie równego, jednolitego określenia rywalizacji (konkurencji) - przedmiot rozmów do osiągnięcia praktycznych metod produkcji i planowania dobrostanu.

2.Wymogi dobrostanu, standardy dobrostanu.

Przez wieki udomowiania zwierząt ich organizm poddawał się dwóm głównym sposobom przystosowania:

• Przystosowanie się do zmienianych przez hodowców warunków środowiskowych,

• Przystosowanie się do kształtowanych genetycznie zmian w morfologii i fizjologii własnego organizmu.

Przystosowanie się może dotyczyć pojedynczego osobnika, można wtedy mówić o aklimatyzacji, może dotyczyć populacji zwierząt w danym gatunku na przestrzeni pokoleń pokoleń i określimy to adaptacją. W procesie adaptacji główne znaczenie ma hodowca:

• On na przestrzeni pokoleń wybierał zwierzęta bardziej przydatne dla człowieka,

• Eliminował zwierzęta mniej wydajne,

• Poprzez kojarzenie zwierząt o cechach przydatnych wytwarzał nowe rasy,

• Pomagał środowisku w doborze naturalnym

• Kształtował ewolucję w grupie zwierząt udomowionych.

Niestety takie postępowanie spowodowało ocenę przedmiotową zwierząt, ocenę korzyści, jakie można z utrzymania zwierzęcia uzyskać, zwierzę nie było traktowane podmiotowo, nie było brane pod uwagę samopoczucie zwierząt, ich potrzeby psychiczne. Poprzez ostatnie trzydzieści lat trwa dyskusja nas pojęciem dobrostanu zwierząt, pojemności tego terminu, czyli podstawowych zagadnień opisujących ten stan, prób poprawy czynników wchodzących w zakres tego pojęcia.

WYMOGI DOBROSTANU:

Wolność zwierzęcia od:

• Głodu i pragnienia,

• Bólu, urazów i choroby,

• Dyskomfortu,

• Strachu i stresu,

• Nienaturalnego zachowania spowodowanego brakiem przestrzeni, właściwego jej wyposażenia oraz możliwości kontaktów socjalnych (wyrażanie behawioru).

STANDARDY DOBROSTANU ZWIERZĄT W GOSPODARSTWACH

• Warunki utrzymania: przestrzeń, indywidualnie i/lub w grupach, podłogi (ruszty), uwiązy

• Zarządzanie: opieka, klimat, światło, wiek odsadzania, pasze, woda

• Interwencje chirurgiczne

• Uboje z konieczności

• Metody hodowlane

• Schematy zdrowia

• Biotechnologia

• Kontrola/badanie zwierząt

• Wiedza/umiejętności hodowców

3. Wskaźniki niskiego i wysokiego poziomu dobrostanu.

Empel (1996) wprowadził terminy: wysoki poziom dobrostanu, obniżony poziom dobrostanu i niski poziom dobrostanu. Kołacz i Bodak (1999) przyjmują te terminy za słuszne potwierdzając tezy Empla, że tłumaczenie na polski pojęcia „very good welfare” jako „bardzo dobry dobrostan” jest niezręczne i zastąpienie go wysokim poziomem dobrostanu można uznać za właściwe. Twórca pojęcia dobrostanu Broom stwierdza w swej kolejnej pracy, że poziom dobrostanu może być obiektywnie określony metodami naukowymi.

WSKAŹNIKI NISKIEGO POZIOMU DOBROSTANU:

• Obniżony poziom zdolności adaptacyjnych w sytuacjach stresowych,

• Brak zainteresowania otoczeniem,

• Obniżona zdolność wzrostu i rozrodu,

• Uszkodzenia ciała (urazogenność środowiska),

• Choroby,

• Obniżenie odporności (immunosupresja),

• Patologie behawioralne (stereotypie),

• Technopatie,

• Autonarkotyzm,

• Ograniczenia w przejawianiu naturalnych reakcji behawioralnych.

WSKAŹNIKI WYSOKIEGO POZIOMU DOBROSTANU:

• Przejawianie różnorodnych form normalnego zachowania się,

• Utrzymanie w normie wskaźników fizjologicznych,

• Utrzymanie w normie wskaźników behawioralnych,

• Zadowalający stan zdrowia,

• Prawidłowe wzrastanie i dojrzewanie,

• Wysoka płodność i produkcyjność,

• Różnorodność prawidłowych form zachowania się, w tym oznak przeżywania emocji przyjemności.

Zdolność organizmu zwierzęcego do poradzenia sobie z wpływem abiotycznych i biotycznych czynników otoczenia związane jest z działaniem struktur korowych mózgu, polegającym na dostosowaniu metabolizmu tego organizmu do sygnałów, informacji o czynnikach środowiska zewnętrznego.

Kołacz i Bodak stwierdzają, że dominuje obecnie podział wskaźników dobrostanu na fizjologiczne, behawioralne, zdrowotne, zdrowotne i produkcyjne, a metody badawcze przejęte z tych dziedzin są uważane za miarodajne w szacowaniu dobrostanu zwierząt. W rzeczywistości parametry fizjologiczne i behawioralne opisują ten sam stan ustroju, a wykładnią dobrostanu organizmu jest poziom produkcji i zdrowie (Kołacz, Bodak 1999). Autorzy Ci zwracają uwagę na tzw. Wskaźniki uzupełniające, którymi mogą być m.in. parametry techniczno-technologiczne budynku inwentarskiego, jak wartości ciepłochronne przegród konstrukcyjnych, rodzaj materiałów użytych do konstrukcji urządzeń, sprawność systemów wentylacyjnych i ogrzewczych, sposób ograniczania swobody zwierząt i inne.

Problem waloryzacji dobrostanu zwierząt gospodarskich staje się obecnie kwestią bardzo istotną. Mimo prób wprowadzenia skali określających zespół parametrów technicznych środowiska, dość powszechna jest krytyka takiego podejścia. Warunki utrzymania są pojęciem, które powstało wraz z wkroczeniem chowu i hodowli zwierząt na poziom produkcji towarowej.

Konieczność uzyskiwania ekonomicznej efektywności realizowanych procesów, podołania wymogom konkurencji, a także unifikacja realizowanych metod, doprowadziły do wdrożenia na przestrzeni ostatnich 60 lat wielu tzw. Przemysłowych metod produkcji zwierzęcej. Dziś wiemy, że zaprojektowane dla wygody człowieka systemy utrzymania zasadniczo modyfikują nie tylko zachowania zwierzęcia, ale i fizjologię jego organizmu, wpływając tym samym na jakość pozyskiwanych produktów. W efekcie można mówić jedynie o komforcie zwierząt.

Urazogenność i awaryjność urządzeń, stosowanie materiałów nieobojętnych dla zdrowia lub nawet toksycznych, jak również wadliwe rozwiązania funkcjonalne stanowią poważne zagrożenie dobrostanu.

Procesy życiowe zwierząt mogą być zaburzane przez stany lękowe przed człowiekiem. Można określić, w jaki sposób lęk wpływa na produkcyjność.

Jak można zmierzyć uczucia? Oczywiście można w jakimś stopniu posiłkować się zachowaniem zwierząt. Jest to jednak na tym poziomie naszej wiedzy sposób niewystarczający.

4.Kryteria oceny dobrostanu zwierząt (zdrowotne, fizjologiczne i behawioralne aspekty dobrostanu)

ZDROWOTNE KRYTERIA OCENY DOBROSTANU ZWIERZĄT

• Zdrowie - brak specyficznych reakcji fizjologicznych (patofizjologicznych) na obecność czynnika patogennego lub innych czynników uszkadzających. Niedostateczny poziom dobrostanu lub jego brak zawsze oznacza zły stan zdrowia.

• Technopatie (choroby cywilizacyjne zwierząt) - choroby niezakaźne, wywołane bezpośrednio lub pośrednio przez niektóre elementy technologii wprowadzane do produkcji zwierzęcej.

FIZJOLOGICZNE KRYTERIA OCENY DOBROSTANU ZWIERZĄT

• Dobrostan jest stanem przeciwnym stresowi

• Zwierzę jest w stanie stresu wtedy, gdy jego organizm musi posłużyć się nienormalnymi lub ekstremalnymi możliwościami dostosowań w reakcjach fizjologicznych lub behawioralnych, aby utrzymać się przy życiu wobec zmienionych na niekorzyść dla siebie warunków środowiskowych (FRASER 1975)

• Stres zaburza homeostazę organizmu, a tym samym wszystkie funkcje somatyczne i psychiczne kontrolowane przez system neuro-endokrynologiczny.

• Wskaźniki fizjologiczne charakterystyczne dla stresu stosowane w ocenie dobrostanu:

- tętno,

- oddech,

- stężenie glukozy we krwi,

- stężenie mocznika,

- poziom katecholamin,

- poziom wolnych kortykosterydów,

- zmiana reaktywności wskaźników immunologicznych.

BEHAWIORALNE KRYTERIA OCENY DOBROSTANU

• Wśród cech niskiego poziomu dobrostanu na szczególną uwagę zasługują:

- Autonarkotyzm,

- patologie behawioralne (stereotypie).

• Autonarkotyzm jest uzależnieniem od uwalnianej przez mózg beta-endorfiny. Uzależnienie to rozwija się u zwierząt w warunkach:

- nudy (brak stymulacji środowiskowej),

- frustracji,

- ograniczenia wolności,

- nadreakcji w sytuacjach chronicznych lub powtarzających się napięć.

Stan ten uważany jest za mechanizm adaptacyjny, obniżający stopień narażania systemów fizjologicznych na uszkodzenia wynikające z zaburzeń neuroendokrynologicznych.

• Stereotypie są to zachowania odbiegające od normy, o niewyjaśnionej do końca etiologii, które powtarzają się bardzo często i bez wyraźnego celu. Tłumaczone są przez niektórych jako wyraz niemożności adaptacji (doping), co prowadzi do uszkodzenia systemów fizjologicznych. Występują one u zwierząt w różnym nasileniu jako:

- stałe,

- nawracające,

- zachowania bezsensowne,

- zachowania autodestrukcyjne.

• Przyczyny anomalii behawioralnych:

- rusztowe podłogi,

- zagęszczenie (koncentracja) zwierząt,

- duża obsada kojca,

- intensywne oświetlenie,

- trudności w dostępie do paszy,

- niedostateczna wentylacja,

- unieruchomienie zwierząt,

- tłumienie instynktów,

- brak stymulacji środowiskowej (frustracje).

5. Fizjologiczne parametry oceny dobrostanu zwierząt. Normy wskaźników klinicznych i laboratoryjnych w stanie zdrowia i zaburzeniach dobrostanu zwierząt.

KONSEKWENCJE STRESU U ZWIERZĄT:

• Zaburzenia rozrodu u samic,

• Hypo- lub agalakcja (skąpa ilość mleka lub całkowita bezmleczność),

• Obniżenie wartości immunologicznej siary,

• Zaburzenia płodności u samców,

• Obniżenie odporności,

• Częste schorzenia warunkowo-zakaźne,

• Owrzodzenia żołądka,

• Zmniejszenie przyrostów masy ciała,

• Gorsze wykorzystywanie pasz,

• Nagła śmierć sercowa.

6. Produkcyjne ujęcie dobrostanu. Dobrostan zwierząt, a postęp genetyczny.

Jedynie w stanach stresu przewlekłego, jego subklinicznej postaci, uzyskiwane przez zwierzęta wyniki mogą świadczyć o niskim poziomie dobrostanu. Przykładowo u loch gorszy dobrostan wynikający z utrzymania w klatkach porodowych odbija się na wskaźnikach reprodukcyjnych, liczebności, jak i jakości miotu. Występują też problemy z określeniem objawów rui oraz ze skutecznością pokryć. Wskaźnikiem negatywnego oddziaływania systemu jest również zmniejszona długość okresu użytkowania zwierząt hodowlanych. Z kolei u krów mlecznych izolacja od stada powoduje zmniejszenie ilości pozyskiwanego mleka. Duża część wyników badań nie wykazuje jednak wpływu systemów utrzymania na wyniki produkcyjne. Wykazano, że zwierzęta utrzymywane w systemie otwartym, alkierzowym grupowym i na uwięzi, nie różniły się osiągana produkcyjnością. Istniały natomiast istotne statystyczne rozbieżności, co do poziomu hormonów kortykotropowych i obrazu morfotycznego krwi, wskazujące na silny negatywny wpływ utrzymania na uwięzi i w klatkach (Herbut, Walczak 2006). Czasem ocena wyników może wprowadzić badacza w błąd. Na podstawie wyników produkcyjnych domniemywać, bowiem można, że baterie dla kur niosek są lepsze od klatek. Natomiast inne badania, jak choćby, behawioru ptaków wskazują na zgoła odmienne wnioski.

7. Transport zwierząt, a ich dobrostan. Załadunek i rozładunek zwierząt.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY z dnia 6 października 2003 r.

w sprawie szczegółowych warunków i sposobu transportu zwierząt

(Dz. U. z dnia 30 października 2003 r.)

Na podstawie art. 24 ust. 5 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002) zarządza się, co następuje:

Rozdział 1

Przepisy ogólne

§ 1. 1. Rozporządzenie określa:

  1)  szczegółowe warunki i sposób transportu:

a)    zwierząt jednokopytnych, bydła, owiec, kóz i trzody chlewnej, zwanych dalej "zwierzętami kopytnymi",

b)    drobiu, ptaków domowych i królików,

c)    kotów i psów,

d)    innych ssaków i ptaków,

e)    innych zwierząt kręgowych i zwierząt bezkręgowych;

  2)  maksymalny czas transportu dla danego gatunku i przedziału wiekowego zwierząt, częstotliwość i czas trwania obowiązkowych postojów;

  3)  wzór planu trasy przewozu zwierząt;

  4)  szczegółowe wymagania, jakie powinny spełniać środki transportu przeznaczone do przewozu zwierząt;

  5)  sposób postępowania ze zwierzętami chorymi oraz padłymi;

  6)  zasady tworzenia i funkcjonowania punktów etapowych.

2. Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do transportu:

  1)  o charakterze niezarobkowym;

  2)  pojedynczych zwierząt przewożonych pod opieką osoby fizycznej odpowiedzialnej za te zwierzęta;

  3)  zwierząt domowych towarzyszących w podróży właścicielowi;

  4)  jeżeli odległość od miejsca wysyłki zwierząt do miejsca przeznaczenia nie przekracza 50 km;

  5)  wykonywanego przez hodowców lub osoby zajmujące się chowem zwierząt przy użyciu własnych pojazdów lub innych pojazdów rolniczych w celu sezonowego wypasu związanego z warunkami geograficznymi.

§ 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

  1)  środku transportu - oznacza to pojazd (zespół pojazdów) przeznaczony do poruszania się po drogach, pojazd szynowy, statek morski lub żeglugi śródlądowej oraz statek powietrzny, a także kontener, przenośny boks lub pojemnik przeznaczony do przewozu zwierząt;

  2)  transporcie - oznacza to przewóz zwierząt za pomocą środka transportu łącznie z załadunkiem i wyładunkiem zwierząt;

  3)  nadawcy - oznacza to osobę powierzającą transport zwierząt z miejsca wysyłki do miejsca przeznaczenia;

  4)  miejscu wysyłki - oznacza to miejsce, w którym zwierzęta zostały po raz pierwszy załadowane do środka transportu, lub miejsce, w którym zwierzęta zostały wyładowane i miały zapewniony odpoczynek przez co najmniej 24 godziny, były pojone, karmione oraz w razie potrzeby badane i poddawane zabiegom lekarskim; miejscem wysyłki są również punkty skupu i punkty gromadzenia zwierząt, których:

a)    odległość od pierwszego miejsca załadunku zwierząt nie przekracza 50 km,

b)    odległość od pierwszego miejsca załadunku zwierząt przekracza 50 km, ale zwierzęta miały zapewniony odpoczynek przez co najmniej 6 godzin oraz były pojone i karmione przed załadunkiem;

  5)  punkcie etapowym - oznacza to miejsce, w którym zwierzętom zapewnia się odpoczynek, wodę i karmę podczas trwającej co najmniej 24 godziny przerwy w podróży;

  6)  punkcie transferowym - oznacza to miejsce, w którym transport jest przerwany w celu przeładowania zwierząt z jednego środka transportu do innego; punkt etapowy ani punkt transferowy nie są miejscem wysyłki;

  7)  miejscu przeznaczenia - oznacza to miejsce, w którym zwierzęta są ostatecznie wyładowane ze środka transportu, niebędące punktem etapowym ani punktem transferowym;

  8)  podróży - oznacza to transport zwierząt z miejsca wysyłki do miejsca przeznaczenia;

  9)  okresie odpoczynku (obowiązkowym postoju) - oznacza to ciągłą przerwę w przebiegu podróży, podczas której zwierząt nie przewozi się za pomocą środków transportu;

  10) przewoźniku - oznacza to osobę fizyczną lub prawną dokonującą zarobkowo transportu zwierząt w imieniu własnym lub w imieniu innej osoby albo dostarczającą środki transportu przystosowane do przewozu zwierząt;

  11) konwojencie - oznacza to osobę posiadającą kwalifikacje, określone w przepisach w sprawie szczegółowych warunków i trybu potwierdzania kwalifikacji dla kierowców i konwojentów, opiekującą się zwierzętami i dozorującą zwierzęta w czasie transportu, odpowiedzialną za humanitarne postępowanie wobec zwierząt oraz wykonującą niezbędne czynności obsługowe zwierząt.

§ 3. 1. Przewoźnik i nadawca zwierząt odpowiadają za zorganizowanie transportu zwierząt w taki sposób, aby nie powodował zranienia albo zbędnego cierpienia żadnego zwierzęcia.

2. Nadawca jest obowiązany wyposażyć konwojenta zwierząt w szczegółowe pisemne instrukcje dotyczące dozorowania zwierząt oraz opiekowania się nimi w czasie transportu.

§ 4. Przewoźnik jest obowiązany użyć do przewozu zwierząt środków transportu:

  1)  odpowiednich dla danego gatunku i przedziału wiekowego zwierząt;

  2)  przystosowanych do bezpiecznego i humanitarnego przewozu zwierząt.

§ 5. 1. Wielkość powierzchni ładownej w środku transportu dla poszczególnych gatunków i przedziałów wiekowych zwierząt określa załącznik nr 1 do rozporządzenia.

2. Wielkość powierzchni ładownej dla zwierząt niewymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia powinna być dostosowana do gatunku, wielkości, wagi i wieku zwierząt, przy odpowiednim zastosowaniu wielkości określonych w tym załączniku.

§ 6. 1. Przewoźnik może przyjąć zwierzęta do przewozu tylko wówczas, gdy:

  1)  został wyznaczony konwojent zwierząt, z zastrzeżeniem ust. 2;

  2)  lekarz weterynarii wydał:

a)    świadectwo zdrowia zwierząt,

b)    inne dokumenty identyfikacyjne, jeżeli odrębne przepisy tak stanowią,

c)    orzeczenie, że zwierzęta nadają się do transportu, jeżeli nie jest wymagane świadectwo zdrowia zwierząt;

  3)  nadawca złożył pisemne oświadczenie, że zwierzęta zostały odpowiednio przygotowane do transportu.

2. Jeżeli przewoźnik lub nadawca nie wyznaczył konwojenta, przyjęcie zwierząt do przewozu jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy zostanie spełniony jeden z niżej wymienionych warunków:

  1)  przewoźnik sam podejmie się sprawowania opieki nad zwierzętami oraz posiada niezbędne w tym celu kwalifikacje;

  2)  nadawca zapewnił obecność konwojenta w miejscach i na czas obowiązkowego postoju;

  3)  zwierzęta będą transportowane w bezpiecznych i odpowiednio wentylowanych kontenerach, zawierających paszę i wodę w ilości wystarczającej na czas dwukrotnie dłuższy niż przewidywany czas podróży, umieszczone w pojemnikach zabezpieczonych przed przewróceniem.

3. Przepisu ust. 2 nie stosuje się do transportu zwierząt drogą morską.

§ 7. W zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu warunki transportu zwierząt określają przepisy Prawa przewozowego.

Rozdział 2

Szczegółowe warunki i sposób transportu zwierząt kopytnych

§ 8. 1. Przewoźnik jest obowiązany przedłożyć powiatowemu lekarzowi weterynarii właściwemu dla miejsca wysyłki plan trasy, jeżeli podróż zwierząt kopytnych do państw członkowskich Unii Europejskiej, pomiędzy tymi państwami lub do państw trzecich będzie trwała wraz z postojami dłużej niż 8 godzin.

2. Wzór planu trasy stanowi załącznik nr 2 do rozporządzenia.

3. Powiatowy lekarz weterynarii właściwy dla miejsca wysyłki:

  1)  zatwierdza plan trasy;

  2)  wpisuje do planu trasy numery świadectw zdrowia;

  3)  przekazuje informacje o transporcie zwierząt poprzez elektroniczny system informacji ANIMO, zgodnie z odrębnymi przepisami.

4. Plan trasy dołącza się do dokumentów towarzyszących przesyłce zwierząt podczas podróży.

§ 9. 1. Przewoźnik jest obowiązany wpisać do planu trasy czas i miejsca, w których zwierzęta były karmione oraz pojone.

2. Urzędowy lekarz weterynarii potwierdza w planie trasy (stemplem i podpisem) dokonanie kontroli weterynaryjnej w miejscach postoju, w punktach etapowych i transferowych oraz w punktach granicznych.

3. Po zakończeniu transportu przewoźnik powinien odesłać plan trasy do powiatowego lekarza weterynarii właściwego dla miejsca wysyłki. Kopię planu trasy przewoźnik przechowuje przez okres 3 lat.

§ 10. 1. Środki transportu przeznaczone do przewozu zwierząt kopytnych powinny posiadać:

  1)  odpowiednią powierzchnię, umożliwiającą swobodne przyjęcie przez każde zwierzę pozycji stojącej lub leżącej, oraz w razie potrzeby ścianki działowe;

  2)  zadaszenie i ściany izolowane w celu zabezpieczenia zwierząt przed wpływami atmosferycznymi;

  3)  przestrzeń i wentylację odpowiednie do warunków transportu i gatunku zwierząt, zapewniające dostateczną wymianę powietrza nad stojącym zwierzęciem, bez utrudniania jego ruchów;

  4)  urządzenia umożliwiające pojenie i karmienie zwierząt.

2. Środki transportu, o których mowa w ust. 1, powinny być łatwe do czyszczenia i dezynfekcji, zabezpieczone przed wyciekaniem i wypadaniem na zewnątrz odchodów i ściółki, a także zapewniać dostęp do każdego zwierzęcia.

§ 11. 1. Zwierzęta kopytne powinny być przewożone z uwzględnieniem podziału gatunkowego.

2. Podczas transportu należy odseparować:

  1)  zwierzęta dorosłe od młodych, z wyjątkiem samic z nieodsadzonymi młodymi;

  2)  dorosłe niekastrowane samce od samic;

  3)  zwierzęta wykazujące agresję względem siebie;

  4)  dorosłe ogiery i knury.

3. Przepisów ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1, 2 oraz 4 nie stosuje się, jeżeli zwierzęta zostały wyhodowane w zgodnej grupie lub są do siebie przyzwyczajone.

§ 12. W środkach transportu, w których przewożone są zwierzęta kopytne, nie należy przewozić towarów, które mogą pogorszyć warunki transportu zwierząt.

§ 13. 1. Podłoga środka transportu przeznaczonego do przewozu zwierząt kopytnych powinna zapewniać przyczepność kończyn oraz umożliwiać utrzymanie higieny w czasie transportu. Otwory i perforacje w podłodze powinny być gładkie, aby nie powodowały zranienia zwierząt.

2. Podłogę pokrywa się ściółką w ilości zapewniającej wchłanianie odchodów zwierząt oraz wygodę i bezpieczeństwo zwierząt.

3. Przepisu ust. 2 nie stosuje się, jeżeli odchody są regularnie usuwane.

§ 14. 1. Do załadunku i wyładunku zwierząt kopytnych należy używać odpowiednich urządzeń pomocniczych, takich jak mostki, rampy lub trapy, posiadających antypoślizgową podłogę oraz w razie potrzeby boczne zabezpieczenia.

2. Zwierzęta mogą być ładowane tylko do środków transportu uprzednio oczyszczonych i poddanych udokumentowanej dezynfekcji.

§ 15. 1. Na kontenerach, w których przewożone są zwierzęta kopytne, powinien znajdować się symbol wskazujący obecność żywych zwierząt oraz znak wskazujący pozycję pionową zwierząt.

2. Kontenery powinny być ustawiane w sposób umożliwiający przyjęcie przez zwierzęta naturalnej pozycji oraz zapewniający prawidłową wentylację. Podczas transportu i manipulowania kontenery nie powinny być narażone na gwałtowne wstrząsy.

3. Konstrukcja pojedynczych przegród lub boksów do przewozu zwierząt jednokopytnych powinna zabezpieczać zwierzęta przed wstrząsami.

§ 16. 1. W przypadku wiązania zwierząt kopytnych sznury i inne urządzenia przeznaczone do tego celu powinny:

  1)  posiadać wytrzymałość uniemożliwiającą zerwanie się zwierzęcia;

  2)  być skonstruowane w sposób zapobiegający uduszeniu lub zranieniu zwierzęcia;

  3)  zapewniać zwierzęciu przyjęcie naturalnej pozycji stojącej lub leżącej oraz dostęp do wody i paszy.

2. Zwierzęta kopytne nie mogą być wiązane za rogi ani za pomocą kółek nosowych.

3. Zwierzęta jednokopytne, z wyjątkiem nieoswojonych źrebiąt oraz zwierząt przewożonych w pojedynczych boksach, powinny mieć podczas transportu założone kantary.

§ 17. 1. Podczas transportu zwierzęta kopytne nie mogą być podnoszone za pomocą środków mechanicznych ani ciągnięte za głowę, rogi, kończyny, sierść lub ogon.

2. Zabrania się stosowania elektrycznych poganiaczy, z wyjątkiem przypadków, gdy jest to niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa ludzi lub zwierząt.

§ 18. Krowy w laktacji powinny być dojone 2 razy w ciągu doby. Odstęp pomiędzy dojeniami nie może przekraczać 15 godzin.

§ 19. Środek transportu drogowego użyty do przewozu zwierząt kopytnych powinien być wyposażony w:

  1)  urządzenia pomocnicze, o których mowa w § 14 ust. 1;

  2)  urządzenia do wiązania w przypadku transportu dużych zwierząt;

  3)  ścianki działowe wykonane ze sztywnego materiału w przypadku konieczności podziału pojazdu na mniejsze części.

§ 20. W transporcie zwierząt kopytnych koleją:

  1)  wagony powinny być:

a)    specjalnie przygotowane do przewozu zwierząt,

b)    oznakowane symbolem wskazującym obecność żywych zwierząt, chyba że zwierzęta są transportowane w kontenerach;

  2)  jeżeli nie są dostępne wagony, o których mowa w pkt 1 lit. a, przewóz powinien odbywać się w wagonach krytych, przystosowanych do jazdy bez ograniczeń szybkości oraz zaopatrzonych w wystarczająco duże otwory wentylacyjne albo posiadających system wentylacyjny, efektywny także przy małych szybkościach;

  3)  wewnętrzne ściany wagonów powinny być wykonane z drewna lub innego odpowiedniego gładkiego materiału oraz posiadać kółka lub drążki na odpowiedniej wysokości, do których zwierzęta w razie potrzeby mogą być przymocowane;

  4)  zwierzęta jednokopytne powinny być uwiązane po jednej stronie wagonu albo przodem do siebie, jeżeli nie są transportowane w pojedynczych boksach, z tym że źrebięta i konie nieoswojone nie powinny być wiązane;

  5)  duże zwierzęta powinny być załadowane w taki sposób, aby umożliwić osobie obsługującej poruszanie się pomiędzy nimi;

  6)  w przypadkach, o których mowa w § 11 ust. 1 i 2, zwierzęta separuje się poprzez ich uwiązanie w oddzielnych częściach wagonu lub wykorzystując ścianki działowe;

  7)  podczas formowania składu pociągu oraz podczas manewrowania należy unikać szarpnięć wagonów, w których znajdują się zwierzęta.

§ 21. 1. W transporcie zwierząt kopytnych drogą wodną:

  1)  wyposażenie statku służące do transportu zwierząt powinno uniemożliwiać powstawanie urazów lub zranienie zwierząt;

  2)  zwierzęta powinny być uwiązane lub umieszczone w odpowiednich zagrodach lub kontenerach;

  3)  zwierzęta mogą być przewożone na otwartych pokładach tylko w kontenerach lub innych urządzeniach zatwierdzonych przez urzędowego lekarza weterynarii, zabezpieczonych przed przemieszczaniem się i wpływami atmosferycznymi;

  4)  statek przed wypłynięciem powinien zostać zaopatrzony w wystarczającą na czas podróży ilość karmy oraz wody zdatnej do picia, jeżeli nie jest wyposażony w urządzenia do jej produkowania;

  5)  należy zapewnić odpowiednie przejścia między zagrodami, kontenerami oraz pojazdami, w których przetrzymywane są zwierzęta, a także odpowiednie oświetlenie umożliwiające doglądanie zwierząt;

  6)  pomieszczenia, w których przewożone są zwierzęta, powinny posiadać drenaż;

  7)  na statkach powinny być zapewnione pomieszczenia w celu izolowania zwierząt chorych, środki do udzielenia im pomocy lekarskiej oraz sprzęt do uboju "z konieczności".

2. W transporcie zwierząt kopytnych w środkach transportu drogowego przewożonych na statkach:

  1)  naczepa lub przyczepa ze zwierzętami powinna być odpowiednio przymocowana do samego pojazdu, a pojazd oraz naczepa lub przyczepa powinny być wyposażone w urządzenia mocujące do stałego elementu statku;

  2)  naczepa lub przyczepa ze zwierzętami powinna posiadać wentylację dostosowaną do ograniczonego przepływu powietrza w zamkniętej ładowni statku;

  3)  na zadaszonym pokładzie statku pojazd powinien zostać umieszczony w pobliżu otworu wlotowego świeżego powietrza;

  4)  powinien być zapewniony bezpośredni dostęp do zwierząt.

3. W transporcie zwierząt kopytnych środkami transportu drogowego lub w wagonach kolejowych przewożonych na promach oraz podobnych statkach nie stosuje się przepisów ust. 1 pkt 1-3.

§ 22. W transporcie lotniczym zwierząt kopytnych:

  1)  zwierzęta powinny być przewożone w kontenerach, zagrodach lub przegrodach (klatkach) odpowiednich dla poszczególnych gatunków, z uwzględnieniem wymagań określonych przez Międzynarodowe Zrzeszenie Przewoźników Lotniczych (IATA), ogłaszanych zgodnie z ustawą z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze (Dz. U. Nr 130, poz. 1112);

  2)  zwierzęta powinny być zabezpieczone przed działaniem wysokich lub niskich temperatur oraz gwałtownymi wahaniami ciśnienia atmosferycznego;

  3)  na pokładzie samolotu przeznaczonego do przewozu towarów powinny znajdować się narzędzia do uboju "z konieczności".

Rozdział 3

Szczegółowe warunki i sposób transportu innych zwierząt

§ 23. 1. Do transportu drobiu, ptaków domowych i królików stosuje się odpowiednio przepisy § 10-13, § 14 ust. 2, § 15 ust. 1 i 2, § 20 pkt 1-3 i 7, § 21 ust. 1 pkt 1-6 oraz § 22.

2. Drób, ptaki domowe oraz króliki powinny mieć dostęp do wody i paszy w wystarczających ilościach, z wyjątkiem:

  1)  podróży trwającej krócej niż 12 godzin;

  2)  podróży piskląt trwającej krócej niż 24 godziny, pod warunkiem że zakończy się ona w ciągu 72 godzin po wylęgu.

§ 24. 1. Do transportu kotów i psów stosuje się odpowiednio przepisy § 10-13, § 14 ust. 2, § 15 ust. 1 i 2, § 19 pkt 2 i 3, § 20 pkt 1-3, 6 i 7, § 21 i 22.

2. Samice w rui oddziela się od samców.

3. Psy i koty podczas transportu powinny być karmione zgodnie z pisemnymi instrukcjami, z tym że:

  1)  odstępy w karmieniu nie mogą przekraczać 24 godzin;

  2)  odstępy w pojeniu nie mogą przekraczać 12 godzin.

§ 25. 1. Do transportu ptaków i ssaków niewymienionych w § 1 ust. 1 pkt 1 lit. a-c, zwanych dalej "ptakami i ssakami", stosuje się odpowiednio przepisy § 10, 12-14, 15 ust. 1 i 2, § 17, 19, 20 pkt 1-3 i 7 oraz § 21 i 22.

2. Środki uspokajające mogą być podawane ptakom i ssakom jedynie w wyjątkowych okolicznościach i tylko pod bezpośrednim nadzorem lekarza weterynarii. Szczegółowa informacja o podaniu tych środków powinna być zamieszczona w dokumentach towarzyszących zwierzęciu do miejsca przeznaczenia.

3. Wejście do środka transportu przewożącego ptaki lub ssaki powinno być opatrzone informacją o rodzaju lub gatunku umieszczonych w nim zwierząt oraz zawierać odpowiednie ostrzeżenie, takie jak: "zwierzęta dzikie", "zwierzęta bojaźliwe", "zwierzęta niebezpieczne".

4. Ptakom i ssakom zapewnia się opiekę zgodną z instrukcjami zamieszczonymi w dokumentach towarzyszących.

5. Przed załadunkiem ptaków lub ssaków powinien być zapewniony odpowiedni czas na przygotowanie zwierząt do wysyłki, w trakcie którego, w razie potrzeby, będą one stopniowo umieszczane w kontenerach.

6. Ptaki i ssaki nie powinny być umieszczane w pobliżu żywności ani w miejscach, do których mają dostęp osoby nieupoważnione.

7. Ptaków i ssaków należących do różnych gatunków nie umieszcza się w tym samym kontenerze.

8. Ptaków lub ssaków należących do tego samego gatunku nie umieszcza się w jednym kontenerze, jeżeli zwierzęta te są do siebie nastawione wrogo.

9. W ścianach kontenerów zapewnia się dodatkową wentylację w postaci otworów w ścianach, o wielkości zapobiegającej kontaktowi ptaków lub ssaków z osobami manipulującymi kontenerami oraz zranieniu zwierząt.

10. Do ścian, sklepień i podstaw kontenerów przewożących ptaki lub ssaki powinny być przymocowane konstrukcyjnie elementy uniemożliwiające bezpośrednie zestawianie kontenerów i zapewniające swobodny dopływ powietrza.

§ 26. Ptaki podczas transportu powinny być trzymane w półmroku.

§ 27. Zwierzęta jeleniowate nie powinny być przewożone w czasie wzrostu poroża.

§ 28. Kontenery, w których są przewożone ssaki morskie, nie powinny być zestawiane na siebie. Stałą opiekę nad tymi zwierzętami podczas transportu powinien sprawować konwojent posiadający odpowiednie kwalifikacje.

§ 29. 1. Inne zwierzęta kręgowe oraz zwierzęta bezkręgowe powinny być transportowane w kontenerach zapewniających bezpieczeństwo, odpowiednią przestrzeń i warunki, a w szczególności: wentylację, temperaturę, zaopatrzenie w wodę i tlen - właściwe dla transportowanych gatunków zwierząt.

2. Transport drogą lotniczą zwierząt, o których mowa w ust. 1, powinien odbywać się z uwzględnieniem wymagań określonych w § 22 pkt 1.

§ 30. 1. Zwierzęta objęte Konwencją o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, sporządzoną w Waszyngtonie dnia 3 marca 1973 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 27, poz. 112 oraz z 2000 r. Nr 66, poz. 802), powinny być transportowane zgodnie z postanowieniami tej konwencji.

2. Transport drogą lotniczą zwierząt, o których mowa w ust. 1, powinien odbywać się z uwzględnieniem wymagań określonych w § 22 pkt 1.

Rozdział 4

Maksymalny czas podróży zwierząt kopytnych, częstotliwość i czas trwania obowiązkowych postojów (przerw w podróży)

§ 31. 1. Czas podróży zwierząt kopytnych środkami transportu drogowego, kolejowego i drogą wodną nie powinien przekraczać 8 godzin.

2. Czas, o którym mowa w ust. 1, może być wydłużony, jeżeli zostały spełnione następujące warunki:

  1)  środek transportu jest wyposażony w:

a)    system wentylacyjny, który daje możliwość utrzymania temperatury wewnętrznej niezależnie od temperatury zewnętrznej,

b)    przenośne panele umożliwiające podział na zagrody,

c)    przyłącza do dostarczania wody w czasie postojów;

  2)  na podłodze środka transportu znajduje się dostateczna ilość ściółki;

  3)  konwojent przewozi wystarczającą ilość paszy na czas transportu;

  4)  zapewniono bezpośredni dostęp do zwierząt.

3. Jeżeli czas podróży w transporcie drogowym zwierząt kopytnych będzie przekraczał 8 godzin, powinny zostać spełnione dodatkowe wymagania określone w załączniku nr 3 do rozporządzenia.

4. Jeżeli czas podróży w transporcie drogowym zwierząt kopytnych będzie przekraczał 8 godzin, powinny zostać spełnione dodatkowe wymagania dotyczące środków transportu drogowego, określone w rozporządzeniu nr 411/98/WE z dnia 16 lutego 1998 r. w sprawie dodatkowych norm ochrony zwierząt obowiązujących w pojazdach drogowych, używanych do przewozu zwierząt w czasie dłuższym niż osiem godzin (Dz. Urz. WE L 52 z 21.2.1998, str. 8).

§ 32. Jeżeli środek transportu drogowego spełnia dodatkowe wymagania, obowiązuje następujący maksymalny czas podróży zwierząt kopytnych, częstotliwość ich karmienia i pojenia oraz częstotliwość i czas trwania obowiązkowych postojów (przerw w podróży):

  1)  nieodsadzone cielęta, jagnięta, koźlęta i źrebięta będące na diecie mlecznej oraz nieodsadzone prosięta po 9 godzinach transportu powinny mieć zapewnioną co najmniej godzinną przerwę na pobranie wody i karmy, po upływie której mogą być transportowane kolejne 9 godzin;

  2)  świnie mogą podróżować maksymalnie 24 godziny, jeśli środki transportu, w których przewozi się trzodę chlewną, są wyposażone w zbiorniki wody o wystarczającej pojemności, tak aby świnie mogły pić wodę w czasie transportu;

  3)  zwierzęta jednokopytne, z wyjątkiem "koniowatych zarejestrowanych", w rozumieniu ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1762), mogą być przewożone maksymalnie 24 godziny, muszą jednak co 8 godzin dostawać wodę i karmę;

  4)  pozostałe zwierzęta kopytne po 14 godzinach transportu powinny mieć zapewnioną co najmniej godzinną przerwę na pobranie wody i karmy, po upływie której mogą być transportowane kolejne 14 godzin.

§ 33. Przepisy § 31, z wyjątkiem przepisów o obowiązkowych postojach (przerwach w podróży), stosuje się do transportu kolejowego zwierząt kopytnych.

§ 34. 1. Przepisy § 31, z wyjątkiem przepisów o maksymalnym czasie podróży i obowiązkowych postojach, stosuje się do transportu zwierząt kopytnych drogą wodną.

2. Jeżeli w transporcie morskim liniami regularnymi, łączącymi bezpośrednio dwa porty Rzeczypospolitej Polskiej, porty lub port Rzeczypospolitej Polskiej z portem Unii Europejskiej, zwierzęta kopytne są przewożone bez wyładunku w pojazdach załadowanych na statek, to powinny mieć zapewniony 12-godzinny odpoczynek po wyładunku w porcie docelowym lub w najbliższej okolicy portu, chyba że czas podróży morskiej nie jest dłuższy niż ustalony jako maksymalny w § 31 albo 32.

§ 35. 1. Maksymalny czas podróży zwierząt kopytnych może być przedłużony, jeżeli transport do miejsca przeznaczenia zakończy się w ciągu kolejnych 2 godzin.

2. Po upływie czasu podróży zwierzęta kopytne powinny być wyładowane, napojone i nakarmione oraz mieć zapewniony okres odpoczynku nie krótszy niż 24 godziny.

Rozdział 5

Sposób postępowania ze zwierzętami, które zachorowały lub padły w czasie transportu

§ 36. 1. W razie ujawnienia choroby, zranienia albo padnięcia transportowanego zwierzęcia, konwojent zwierząt niezwłocznie zawiadamia o tym przewoźnika.

2. Przewoźnik niezwłocznie zawiadamia lekarza weterynarii, którego siedziba znajduje się najbliżej miejsca, w którym zatrzymał się lub może zatrzymać się środek transportu.

3. Zwierzęta, które zachorują albo zostaną zranione podczas transportu, powinny otrzymać niezwłocznie pierwszą pomoc. Lekarz weterynarii podejmuje decyzję o poddaniu chorych zwierząt właściwemu leczeniu weterynaryjnemu albo ubojowi "z konieczności" w sposób, który nie spowoduje niepotrzebnego cierpienia zwierząt.

4. Lekarz weterynarii określa, zgodnie z odrębnymi przepisami, sposób postępowania ze zwierzętami padłymi w czasie transportu.

Rozdział 6

Zasady tworzenia i funkcjonowania punktów etapowych

§ 37. 1. W celu zapewnienia zwierzętom odpoczynku po upływie maksymalnego czasu podróży, przewoźnicy powinni korzystać z punktów etapowych.

2. Utworzenie i prowadzenie punktu etapowego lub innego miejsca odpoczynku zwierząt wymaga spełnienia warunków weterynaryjnych określonych w przepisach dotyczących zdrowia zwierząt.

3. Utworzenie i prowadzenie punktu etapowego przeznaczonego do przetrzymywania zwierząt kopytnych wymaga dodatkowo spełnienia warunków określonych w załączniku nr 4 do rozporządzenia.

4. Miejsca gromadzenia zwierząt, w rozumieniu ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 1999 r. Nr 66, poz. 752, z późn. zm.³⁾), mogą być zatwierdzone przez powiatowego lekarza weterynarii jako punkty etapowe, jeżeli:

  1)  spełniają wymagania określone w załączniku nr 4 do rozporządzenia;

  2)  pomieszczenia tych miejsc będą w danym okresie czasu wykorzystywane wyłącznie w tym celu;

  3)  nie będą wykorzystywane jednocześnie jako punkty skupu zwierząt kopytnych.

5. Warunki utworzenia i działania punktów etapowych przeznaczonych do przetrzymywania zwierząt kopytnych oraz warunki zatwierdzania przez powiatowego lekarza weterynarii miejsc gromadzenia zwierząt jako punktów etapowych określają przepisy rozporządzenia nr 1255/97/EWG z dnia 25 czerwca 1997 r. dotyczącego kryteriów wspólnotowych dla punktów etapowych oraz zmieniającego plan trasy określony w załączniku do dyrektywy 91/628/EWG (Dz. Urz. WE L 174 z 2.7.1997, str. 1)⁴⁾.

Rozdział 7

Przepisy końcowe

§ 38. Przepisy § 31 ust. 3, § 37 ust. 3 i 4 oraz załączników nr 3 i 4 do rozporządzenia tracą moc z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej.

§ 39. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 7 dni od dnia ogłoszenia, z tym że przepisy § 31 ust. 4 oraz § 37 ust. 5 wchodzą w życie z dniem przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej.⁵⁾

8. Transport zwierząt, a ich dobrostan. Przepisy UE przy transporcie zwierząt na duże odległości. Wymagania w stosunku do konwojentów. Stacje odpoczynku.

Dopuszczalny czas transportu.

Rozporządzenie 1/2005 obejmuje warunki transportu wszystkich zwierząt.

Rozporządzenie to obejmuje nie tylko transport międzynarodowy, ale i transport zwierząt generalnie z wyjątkiem następujących przypadków:

• Transport nie ma charakteru handlowego,

• Dotyczy pojedynczego zwierzęcia towarzyszącego osobie fizycznej, które ponosi za nie odpowiedzialność podczas transportu,

• Dotyczy transportu zwierząt domowych (psy i koty) towarzyszących właścicielowi w jego prywatnej podróży,

• Trasa transportu nie przekracza 50 km.,

• Zwierzęta transportowane są prze hodowców lub osoby prowadzące chów zwierząt używających własnych pojazdów rolniczych lub innych środków transportu, a transport ten nie ma celu komercyjnego.

Art. 1
1. Niniejsze rozporządzenie stosuje się do transportu zwierząt kręgowych w obrębie Wspólnoty, jak również do przeprowadzanych przez właściwych urzędników specjalnych kontroli partii wjeżdżających lub opuszczających obszar celny Wspólnoty
2. Jedynie art. 3 i 27 stosują się do:
a) transportu zwierząt dokonywanego przez rolników wykorzystujących pojazdy rolnicze lub należące do nich środki transportu, w przypadku, gdy warunki geograficzne wymagają transportu niektórych typów zwierząt w celu sezonowego wypasu
b) transportu własnych zwierząt dokonywanego przez rolników za pomocą własnych środków transportu na odległość mniejszą niż 50 km od gospodarstwa.
3. Niniejsze rozporządzenie nie ogranicza wprowadzenie bardziej restrykcyjnych środków krajowych, mających na celu poprawę dobrostanu zwierząt podczas transportu odbywającego się jedynie w obrębie terytorium Państwa Członkowskiego
4. Niniejsze rozporządzenie stosuje się bez uszczerbku dla weterynaryjnego prawodawstwa Wspólnoty

Art. 2

Definicje

Do celów niniejszego rozporządzenia stosuje się następujące definicje:

a) "zwierzęta" oznacza żywe zwierzęta kręgowe;

b) "punkty gromadzenia" oznacza miejsca takie jak gospodarstwa, punkty skupu i targowiska, gdzie zwierzęta domowe nieparzystokopytne lub gatunki domowego bydła, kóz, owiec lub świń pochodzące z różnych gospodarstw są łączone razem w celu stworzenia partii;

c) "osoba obsługująca" oznacza osobę bezpośrednio odpowiedzialną za dobrostan zwierząt, która towarzyszy im podczas przewozu;

d) "punkt kontroli granicznej" oznacza każdy punkt kontroli przeznaczony oraz przyjęty zgodnie z art. 6 dyrektywy 91/496/EWG [16] ustanawiającą zasady regulujące organizację kontroli weterynaryjnej zwierząt wprowadzanych do Wspólnoty z państw trzecich;

e) "weterynaryjne prawodawstwo Wspólnoty" oznacza prawodawstwo wymienione w rozdziale I załącznika A do dyrektywy 90/425/EWG [17] oraz wszystkie przepisy wykonawcze, które się do niego odnoszą;

f) "właściwe władze" oznaczają centralną instytucję Państwa Członkowskiego właściwą do przeprowadzania kontroli dobrostanu zwierząt lub jakikolwiek organ oddelegowany w tym celu;

g) "kontener" oznacza każdą klatkę, pudło, zbiornik lub inną sztywną strukturę stosowaną do transportu zwierząt, nie stanowiącą środka transportu;

h) "punkty kontroli" oznaczają punkty kontroli, o których mowa w rozporządzeniu (WE) nr 1255/97;

i) "punkty wyjścia" oznaczają punkty kontroli granicznej lub jakiekolwiek inne miejsce wyznaczone przez Państwo Członkowskie, gdzie zwierzęta opuszczają terytorium celne Wspólnoty;

j) "przewóz" oznacza całą operację transportu z miejsca wyjazdu do miejsca przeznaczenia, w tym rozładowanie, umieszczanie w odpowiednich pomieszczeniach i załadowanie mające miejsce na pośrednich etapach przewozu;

k) "opiekun" oznacza osobę fizyczną lub prawną, z wyjątkiem przewoźnika, odpowiedzialną oraz obsługującą zwierzęta, w charakterze czasowym lub stałym;

l) "statek do transportu zwierząt" oznacza statek przeznaczony lub mający na celu przewóz zwierząt domowych nieparzystokopytnych lub domowego bydła, kóz, owiec lub świń, inny niż statek ro-ro oraz inny niż statek transportujący zwierzęta w ruchomych kontenerach;

m) "długotrwały przewóz" oznacza podróż, przekraczającą 8 godzin, rozpoczynającą się w chwili, gdy pierwsze zwierzę z partii przemieszcza się;

n) "środki transportu" są to pojazdy drogowe lub kolejowe, statki i samoloty stosowane do transportu zwierząt;

o) "systemy nawigacji" oznacza infrastrukturę opartą na satelitach, dostarczającą ogólnoświatowe, ciągłe, dokładne i gwarantowane pod względem czasu i miejsca usługi pozycjonowania lub technologię dostarczającą usługi uznawane za równoważne do celów niniejszego rozporządzenia;

p) "urzędowy lekarz weterynarii" oznacza lekarza uznawanego przez właściwą władzę Państwa Członkowskiego;

q) "organizator" oznacza:

i) przewoźnika, który zleca co najmniej jednemu innemu przewoźnikowi część przewozu; lub

ii) osobę fizyczną lub prawną zawierającą umowę przewozu z więcej niż jednym przewoźnikiem; lub

iii) osobę, która podpisała sekcję 1 dziennika podróży zawartego w załączniku II;

r) "miejsce wyjazdu" oznacza miejsce, w którym zwierzę zostało po raz pierwszy załadowane na środek transportu, pod warunkiem, że przebywało ono w tym miejscu przynajmniej przez 48 godzin przed wyjazdem;

Punkty gromadzenia zwierząt, zatwierdzone zgodnie z weterynaryjnym prawodawstwem wspólnotowym, również mogą być uznane za miejsca wyjazdu pod warunkiem, że:

i) odległość pomiędzy pierwszym miejscem załadunku a miejscem gromadzenia jest mniejsza niż 100 km; lub

ii) zwierzętom dostarczono odpowiednią ściółkę, i jeśli to możliwe są niezwiązane i napojone co najmniej 6 godzin przed wyjazdem z punktu gromadzenia;

s) "miejsce przeznaczenia" oznacza miejsce, w którym przeprowadzany jest rozładunek zwierząt ze środka transportu i gdzie zwierzęta:

i) są umieszczane w odpowiednich pomieszczeniach przez co najmniej 48 godzin przed wyjazdem; lub

ii) poddawane są ubojowi;

t) "miejsce postoju lub transferu" oznacza miejsce, w którym podróż zostaje przerwana, nie będące miejscem przeznaczenia, w tym miejsce zmiany środka transportu związane z rozładunkiem lub bez rozładunku;

u) "zarejestrowane nieparzystokopytne" oznacza zwierzęta nieparzystokopytne, o których mowa w dyrektywie 90/426/EWG [18];

v) "statek ro-ro" oznacza statek morski z urządzeniami umożliwiającymi pojazdom drogowym lub kolejowym wtaczanie i wytaczanie ze statku;

w) "transport" oznacza wszelkie przemieszczanie zwierząt odbywające się przy użyciu środka transportu, które obejmuje załadunek i wyładunek zwierząt, transfer i odpoczynek aż do chwili zakończenia wyładunku zwierząt w miejscu przeznaczenia;

x) "przewoźnik" oznacza osobę fizyczną lub prawną transportującą zwierzęta na własny rachunek lub na rachunek strony trzeciej;

y) "nieujarzmione nieparzystokopytne" oznacza nieparzystokopytne, które nie mogą zostać związane lub prowadzone na uwięzi bez spowodowania niepotrzebnego pobudzenia, bólu lub cierpienia;

z) "pojazd" oznacza środek transportu wyposażony w koła posiadający napęd lub holowany;

Art. 3
Nikt nie karze przewozić zwierząt lub zlecać transportu w sposób powodujący ich okaleczenie lub przyczyniający się do zadawania im cierpienia. Ponadto należy spełnić następujące warunki:
a) podjęto wcześniej wszystkie niezbędne czynności celem skrócenia do minimum długości trwania przewozu oraz zapewnienia potrzeb zwierząt podczas przewozu
b) zwierzęta są zdolne do podróży
c) środki transportu są przeznaczone, skonstruowane, utrzymywane oraz działają w sposób pozwalający zapobiec zranieniu i cierpieniu oraz w sposób zapewniający bezpieczeństwo zwierząt
d) urządzenia do załadunku i wyładunku są odpowiednio zaprojektowane, skonstruowane, utrzymywane tak, aby zapobiec zranieniu i cierpieniu zwierząt oraz w sposób zapewniający bezpieczeństwo zwierząt
e) personel zajmujący się zwierzętami posiada odpowiednie wyszkolenie lub kompetencje wymagane w tym przypadku i wykonuje swoje obowiązki bez stosowania przemocy lub jakiejkolwiek metody powodującej niepotrzebny strach, zranienie lub cierpienie
f) zwierzęta mają zapewnioną odpowiednią powierzchnię podłogi i wysokość, właściwe do ich wielkości i zaplanowanego przewozu
g) woda, karma i odpoczynek są zapewnione w odpowiednim odstępach czasu oraz odpowiadają ilościowo i jakościowo danemu gatunkowi i wielkości zwierząt

Art. 4
1. Do transportu zwierząt uprawnione są jedynie osoby posiadające w środku transportu dokumenty określające:
a) pochodzenie zwierząt i ich właściciela
b) miejsce wyjazdu
c) datę i czas wyjazdu
d) przewidziane miejsce przeznaczenia
e) przewidywany czas trwania przewozu
2. Przewoźnik udostępnia dokumentację określoną w ust. 1 właściwej władzy na jej żądanie.

Art. 6
1. Przewoźnikiem może być jedynie osoba, która otrzyma zezwolenie wydane przez właściwe władze. Podczas transportu zwierząt kopia zezwolenia powinna być dostępna dla właściwych władz.
4. Przewoźnicy powierzają obsługę zwierząt personelowi przeszkolonemu w zakresie odpowiednich przepisów.
5. Do prowadzenia pojazdu lub obsługi pojazdu transportującego zwierzęta uprawnione są jedynie osoby posiadające licencję.
6. Przewoźnicy zapewniają obecność osoby obsługującej dla każdej partii zwierząt, z wyjątkiem sytuacji, kiedy:
a) zwierzęta są transportowane w zabezpieczonych, odpowiednio wentylowanych kontenerach, zawierających wystarczającą ilość karmy i wody w niewywracalnych pojemnikach a przewóz trwa 2 razy dłużej od przewidywanego czasu
b) kierowca pełni funkcję osoby obsługującej
7. Punkty te nie stosują się do osób transportujących zwierzęta na max odległość 65 km, liczoną od miejsca wyjazdu do miejsca przeznaczenia.
9. Przewoźnicy zwierząt w długotrwałych przewozach stosują system nawigacji od 1 stycznia 2009 r. do wszystkich środków transportu drogowego. Przechowują oni dane uzyskane przez ten system przez co najmniej 3 lata i udostępniają właściwym władzom.

Art. 7
1. Długotrwały transport drogowy zwierząt dozwolony jest jedynie po wcześniejszej kontroli środków transportu i wydaniu świadectwa zatwierdzenia. Dotyczy to również specjalnych kontenerów.

Art. 8
2.Opiekunowie sprawdzają wszystkie zwierzęta przybywające na miejscu tranzytu lub na miejsce przeznaczenia i określają czy ich przewóz był długotrwały.

Art. 9
2. Operatorzy punktów gromadzenia, uznanych w ramach weterynaryjnego prawodawstwa Wspólnoty:
zapewniają obsługę zwierząt jedynie przez personel, który przeszedł szkolenia dotyczące odpowiednich reguł technicznych
regularnie informują osoby znajdujące się w punktach gromadzenia o ich obowiązkach i zobowiązaniach w ramach niniejszego rozporządzenia oraz sankcjach wynikających z ich nie przestrzegania
udostępniają dla osób dopuszczonych do punktu gromadzenia informacji dotyczących właściwych władz, która powiadamiana jest o wszelkich możliwych naruszenia wymogów niniejszego rozporządzenia
w przypadku naruszenia niniejszego rozporządzenia przez jakąkolwiek osobę obecną w punkcie gromadzenia i bez uszczerbku dla działań podejmowanych przez właściwe władze, operatorzy podejmują niezbędne środki w celu usunięcia stwierdzonej niezgodności oraz celem zapobieżenia jej ponownemu wystąpieniu
przyjmują, monitorują i realizują niezbędne przepisy wewnętrzne, aby zagwarantować przestrzeganie przepisów w lit. a-d

Artykuł 10
1. Właściwe władze wydają przewoźnikom zezwolenie, pod warunkiem, że:
osoby ubiegające się znajdują się, lub w przypadku osób ubiegających się i znajdujących się w państwach trzecich, są reprezentowane w Państwie Członkowskim, w którym ubiegają się o zezwolenie
osoby ubiegające się wykazały, że dysponują wystarczającą liczbą właściwego personelu, wyposażenia i procedur operacyjnych umożliwiających im przestrzeganie niniejszego rozporządzenia, w tym w odpowiednim przypadku zasad dobrej praktyki
osoby ubiegające się lub ich przedstawiciele nie figurują w rejestrze skazanych za poważne naruszenia prawodawstwa wspólnotowego i/ lub ustawodawstwa krajowego dotyczącego ochrony zwierząt w ciągu 3 lat poprzedzających złożenie wniosku. Przepis ten nie ma zastosowania, gdy składający wniosek zapewnił władze, że podjęte zostały wszystkie środki celem uniknięcia dalszych naruszeń.
Zezwolenie to będzie ważne max. 5 lat od daty wystawienia i nie będzie obowiązywało w przypadku długotrwałego przewozu.

Artykuł 11
Właściwe władze wydają przewoźnikom zezwolenia na długotrwały transport, pod warunkiem, że:
spełnią przepisy art. 10
osoby ubiegające się złożą następujące dokumenty:
ważne prawa jazdy kierowców i osób obsługujących
ważne świadectwa zatwierdzenia w odniesieniu do wszystkich środków transportu używanych podczas długotrwałego przewozu
zawierające szczegółowe informacje dotyczące procedur umożliwiających przewoźnikowi śledzenie i rejestrowanie ruchu pojazdów drogowych, za które odpowiadają oraz procedur kontaktowania się z poszczególnymi kierowcami w każdej chwili podczas długotrwałego przewozu
plan kryzysowy w nagłych przypadkach

Artykuł 14
W przypadku długotrwałego przewozu między państwami członkowskimi a państwami trzecimi zwierząt właściwe władze miejsca wyjazdu:
a) przeprowadzają właściwe kontrole w celu sprawdzenia czy:
przewoźnicy wskazani w dzienniku posiadają odpowiednie zezwolenia na transport, ważne świadectwa zatwierdzenia środka transportu do przewozu na duże odległości oraz ważne zaświadczenia o uprawnieniach kierowców oraz osób obsługujących
dziennik podróży złożony przez organizatora jest możliwy do zrealizowania i zgodny z niniejszym rozporządzeniem
b) jeżeli wynik kontroli opisanych w lit. a jest niezadowalający wymagają od organizatora zmiany ustaleń dotyczących przewidzianych dzienników podróży w przypadku długotrwałego przewozu w taki sposób aby były zgodne z niniejszym rozporządzeniem
c) jeżeli wynik kontroli opisanych w lit. a jest zadowalający właściwe władze stemplują dziennik podróży
d) przekazują szczegółowe informacje dotyczące planowego długotrwałego przewozu znajdujące się w dzienniku podróży tak szybko jak to możliwe do właściwych władz miejsca przeznaczenia punktu wyjścia lub punktu kontroli za pośrednictwem systemu wymiany informacji
W drodze odstępstwa od ust. 1 lit. c stemplowanie dziennika podróży nie jest wymagane w odniesieniu do przewozów przy użyciu systemu opisanego w art. 6 ust. 9

Art. 15
1. Na każdym etapie długotrwałego przewozu właściwe władze przeprowadzają właściwe kontrole wyrywkowe lub ukierunkowane celem sprawdzenia, czy przewidywany czas podróży jest możliwy do wykonania oraz czy przewóz spełnia wymogi niniejszego rozporządzenia a w szczególności czy czas podróży i postoju jest zgodny z limitami.
3. Jeżeli miejscem przeznaczenia jest rzeźnia, kontrole przewidziane w ust. 1 mogą być przeprowadzone jako część kontroli dobrostanu zwierząt ustanowionym w rozporządzeniu ustanawiającym szczegółowe warunki dla organizacji kontroli urzędowych produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi.
4. Zapisy przemieszczania się środków transportu drogowego otrzymane z systemu nawigacji mogą być, w razie potrzeby, wykorzystywane do przeprowadzenia tych kontroli.

Art. 16
1. Właściwe władze zapewniają, aby personel został odpowiednio wyszkolony i posiadał odpowiednie wyposażenie do kontroli danych zapisywanych przez:
a) system nawigacji
b) urządzenia rejestrujące drogowego środka transportu.

Art. 17
1. W szkoleniach będą mogli uczestniczyć personel przewoźników oraz punktów gromadzeń do celów art. 6 ust. 4 oraz art. 9 ust. 2lit. a

Art. 21
W przypadku długotrwałego przewozu zwierząt urzędowi lekarze weterynarii w punktach wyjścia i kontroli granicznej wykonują i odnotowują kontrole. Zapis z tych kontroli będzie przechowywany przez właściwe władze przez okres, co najmniej 3 lat od daty kontroli w tym kopia odpowiedniego formularza.
3. Jeżeli właściwe władze uznają zwierzęta za niezdolne do ukończenia podróży zostaną one rozładowane, napojone, nakarmione i zostanie im zapewniony odpoczynek.

Art. 22
1. Właściwe władze podejmują niezbędne środki, aby zapobiec lub ograniczyć do minimum wszelkie opóźnienia podczas transportu lub cierpienia zwierząt w przypadku, gdy nieprzewidziane okoliczności utrudniają stosowanie tego rozporządzenia. Właściwe władze zapewniają szczególne środki w odniesieniu do miejsc transferu punktów wyjścia lub kontroli granicznej pozwalające na traktowanie transportu zwierząt w sposób priorytetowy.
2. Niedozwolone jest wstrzymywanie jakiejkolwiek partii zwierząt podczas transportu, chyba, że jest to niezbędne dla dobrostanu zwierząt lub z przyczyn bezpieczeństwa publicznego. Między zakończeniem załadunku a rozpoczęciem przewozu nie powinny wystąpić żadne niepotrzebne opóźnienia, jeśli jakakolwiek partia zwierząt musi zostać wstrzymana podczas transportu na więcej niż 2 godziny właściwe władze zapewniają, aby poczyniono odpowiednie kroki związane z opieką nad zwierzętami oraz w razie potrzeby, z ich nakarmieniem, napojeniem, rozładowaniem i umieszczeniem w odpowiednich pomieszczeniach.

Art. 23
1. Jeśli właściwe władze stwierdzą, że nie są spełnione jakiekolwiek przepisy niniejszego rozporządzenia, podejmują one lub skłaniają osobę odpowiedzialną za zwierzęta do podjęcia działań niezbędnych dla zachowania dobrostanu zwierząt. Tego rodzaju działanie nie powoduje niepotrzebnego lub dodatkowego cierpienia zwierząt i jest odpowiednie do wielkości związanego z nim ryzyka. Właściwe władze pokrywają w odpowiedni sposób koszty tego rodzaju działań.
2. W zależności od okoliczności każdego przypadku tego rodzaju działania mogą obejmować:
a) zmianę kierowcy lub osoby obsługującej
b) prowizoryczne naprawianie środka transportu w celu zapobieżenia bezpośredniemu zranieniu zwierząt
c) przeniesienie partii lub części partii do innego środka transportu
d) powrót zwierząt do miejsca wyjazdu możliwie najkrótszą trasą lub zezwolenie na kontynuowanie przewozu zwierząt do miejsca przeznaczenia możliwie najkrótszą trasą w zależności od tego, które z tych działań jest bardziej wskazane dla dobrostanu zwierząt
e) rozładowanie zwierząt i umieszczenie ich w odpowiednich pomieszczeniach pod odpowiednią opieką, aż do rozwiązania problemu.
Jeżeli nie istnieją inne środki ochrony dobrostanu zwierząt, zostaną one w humanitarny sposób zabite lub uśpione.

Art. 27
1. Właściwe władze zapewniają, aby spełnione zostały wymagania niniejszego rozporządzenia poprzez przeprowadzenie niedyskryminacyjnej kontroli zwierząt, środków transportu i związanych z nimi dokumentów. Tego rodzaju inspekcje muszą być przeprowadzane na odpowiedniej partii zwierząt transportowanych w obrębie każdego Państwa Członkowskiego każdego roku, i mogą być przeprowadzane w tym samym czasie, co kontrole w innych celach. Odsetek inspekcji wzrośnie, jeśli przepisy niniejszego rozporządzenia nie będą przestrzegane.
2. Państwa Członkowskie przedstawiają Komisji każdego roku do 30 czerwca roczne sprawozdanie za poprzedni rok w sprawie kontroli określonych w ust. 1. Do sprawozdania dołączona jest analiza najważniejszych stwierdzonych nieprawidłowości oraz plan działań mających na celu ich usunięcie.

Załącznik
Środki higieny i ochrony zdrowia
1. Każdy punkt kontroli musi:
a) być zlokalizowany, zaprojektowany, skonstruowany i obsługiwany w sposób zapewniający wystarczające bezpieczeństwo biologiczne, zapobiegający rozprzestrzenianiu się poważnych chorób zakaźnych do innych gospodarstw oraz pomiędzy kolejnymi partiami zwierząt przejeżdżających przez te punkty
b) być skonstruowany, wyposażony i obsługiwany w sposób zapewniający przeprowadzenie procedur czyszczenia i odkażania. Na miejscu należy zapewnić myjnię dla ciężarówek. Tego rodzaju sprzęt musi działać we wszystkich warunkach pogodowych
c) być czyszczony i odkażany przed każdym wykorzystywaniem i po każdym wykorzystaniu, zgodnie z wymogami ustalonymi przez urzędowego lekarza weterynarii.
2. Personel i sprzęt wchodzący w kontakt ze zwierzętami jest przeznaczony wyłącznie dla określonych punktów, chyba, że został poddany procedurze czyszczenia i odkażania po kontakcie ze zwierzętami lub ich odchodami lub moczem. W szczególności osoba odpowiedzialna za punkt kontroli zapewnia czyste wyposażenie i odzież ochronną, przeznaczoną wyłącznie do użytku osób wchodzących na teren punktu kontroli oraz udostępnia odpowiednie wyposażenie do czyszczenia i odkażania wymienionych wyżej przedmiotów.
3. Materiał ściółkowy należy usuwać wówczas, gdy partia zwierząt jest wyprowadzona z zagrody, a po wykonaniu czynności czyszczenia i odkażania, przewidzianego w pkt. 1 lit. c, należy zastąpić go czystą ściółką.
4. Odpady, odchody i mocz zwierząt nie będą zabierane z pomieszczeń, chyba, że zostaną poddane właściwemu działaniu mającemu na celu uniknięcie rozprzestrzeniania się chorób zwierzęcych.
5. Każdy punkt kontroli musi dysponować właściwym wyposażeniem oraz pomieszczeniami dostępnymi w celu załadunku i rozładunku zwierząt ze środków transportu. W szczególności takie wyposażenie i pomieszczenia muszą mieć materiał podłogowy posiadający właściwości przeciwślizgowe oraz, gdy to konieczne, być zaopatrzone w ochronę poprzeczną. Mostki, rampy i kładki muszą posiadać umocowane boki, balustrady lub inne środki zabezpieczające, aby zapobiec wypadnięciu z nich zwierząt. Rampy załadunkowe i rozładunkowe powinny mieć możliwie najmniejsze nachylenie. Przejścia muszą mieć materiał podłogowy posiadający właściwości przeciwpoślizgowe oraz powinny być zbudowane w sposób minimalizujący ryzyko zranienia zwierząt. Należy zwrócić szczególną uwagę na to, aby między rampą a podłogą pojazdu lub między rampą a podłogą powierzchni rozładunkowej, nie powstała zauważalna przerwa co wymagałoby wykonania przez zwierzęta skoku lub mogłoby spowodować poślizgnięcie się lub potknięcie.

Zdolność do transportu
1.Zwierzęta mogą być przewożone jedynie, jeżeli są zdolne do transportu, natomiast wszystkie zwierzęta muszą być transportowane w warunkach gwarantujących im brak zranień lub niepotrzebnego cierpienia.
2. Zwierzęta zranione lub wykazujące słabość fizjologiczną lub patologię, nie będą uważane za zdolne do transportu, w szczególności, jeśli:
a) nie są zdolne do samodzielnego poruszania się bez bólu lub poruszania się bez pomocy
b) mają poważną ranę otwartą lub wypadnięcie
c) są to ciężarne samice będące w okresie przekraczającym 90% lub więcej przewidywanego okresu ciąży, lub są to samice, które urodziły w poprzednim tygodniu
d) są to nowonarodzone ssaki, u których rana po pępowinie nie zagoiła się jeszcze całkowicie
e) są to świnie w wieku poniżej 3 tygodni, jagnięta w wieku poniżej tygodnia i jałówki w wieku poniżej 10 dni, chyba, że są transportowane na odległość mniejszą niż 100 km
f) są to psy i koty w wieku poniżej 8 tygodni, chyba że towarzyszy im matka
g) są to zwierzęta z porożem w scypule
3. Chore lub zranione zwierzęta mogą być uznawane za zdolne do transportu, jeśli są:
a) lekko zranione lub chore, a transport nie spowoduje dodatkowego cierpienia; w razie wątpliwości, konieczna jest decyzja weterynarza
c) transportowane pod nadzorem weterynaryjnym lub po leczeniu lub też po diagnozie weterynaryjnej. Zezwolenie na tego rodzaju transport zostaje wydane jedynie wówczas, jeśli objęte nim zwierzęta nie są poddane niepotrzebnemu cierpieniu lub złemu traktowaniu
d) zwierzęta poddane procedurom weterynaryjnym wynikającym z praktyk rolniczych, takich jak pozbawienie rogów lub kastracja pod warunkiem, że rany są całkowicie zagojone
4. Jeśli zwierzęta chorują lub zraniły się podczas transportu, zostaną oddzielone od innych i otrzymają właściwą pierwszą pomoc, jak najszybciej jest to możliwe. Otrzymają właściwe leczenie weterynaryjne, a w razie potrzeby, zostaną poddane ubojowi lub zabite w sposób nie powodujący niepotrzebnych cierpień.
5. Środki uspokajające nie mogą być stosowane u zwierząt transportowanych, chyba, że jest to całkowicie niezbędne do zapewnienia dobrostanu zwierząt oraz środki stosowane są pod nadzorem weterynaryjnym.
6. Dojne krowy, owce i kozy, którym nie towarzyszy potomstwo muszą być dojone w odstępach nie większych niż 12 godzin.
7. Wymagania ust. 2 lit c i d nie stosują się do zarejestrowanych nieparzystokopytnych, jeśli celem podróży jest poprawa zdrowia i dobrostanu przy narodzinach lub do nowonarodzonych źrebiąt z zarejestrowanymi nieparzystokopytnymi, pod warunkiem, że w obu przypadkach zwierzętom stale towarzyszy osoba obsługująca, zajmująca się nimi podczas podróży.

9. Warunki uboju i uśmiercania zwierząt zgodnego z przepisami o dobrostanie zwierząt.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI¹⁾

z dnia 9 września 2004 r.

w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt²⁾

Na podstawie art. 34 ust. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 oraz z 2004 r. Nr 69, poz. 625, Nr 92, poz. 880 i Nr 96, poz. 959) zarządza się, co następuje:

§ 1. Rozporządzenie określa:

1) kwalifikacje osób uprawnionych do zawodowego uboju;

2) warunki przemieszczania, przetrzymywania, unieruchamiania w celu dokonania uboju lub uśmiercenia zwierząt;

3) warunki i metody uboju i uśmiercania zwierząt stosownie do gatunku.

§ 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

1) przemieszczaniu - rozumie się przez to wyładunek lub przewóz i przepędzanie z platform rozładunkowych, zagród lub pomieszczeń znajdujących się na terenie ubojni lub do miejsca uboju;

2) przetrzymywaniu - rozumie się przez to utrzymywanie zwierząt w pomieszczeniach, zagrodach, wydzielonych obszarach na terenie ubojni w celu zapewnienia im niezbędnej opieki przed ubojem;

3) unieruchamianiu - rozumie się przez to metody ograniczające ruchy zwierzęcia w celu dokonania efektywnego jego ogłuszenia lub uśmiercenia;

4) uśmierceniu - rozumie się przez to każdą czynność powodującą śmierć zwierzęcia.

§ 3. 1. Unieruchamianie, ogłuszanie, wykrwawianie lub uśmiercanie zwierząt bez wykrwawiania przeprowadzają osoby, które:

1) ukończyły 18 lat;

2) posiadają wykształcenie co najmniej zasadnicze zawodowe;

3) odbyły szkolenie teoretyczne oraz trzymiesięczną praktykę na stanowisku ubojowym, pod stałym nadzorem osoby posiadającej udokumentowany 3-letni staż pracy na stanowisku ubojowym.

2. Kwalifikacje, o których mowa w ust. 1 pkt 3, są potwierdzane dokumentem, który jest przechowywany w ubojni.

3. Czynności związane z przemieszczaniem i przetrzymywaniem zwierząt mogą być wykonywane przez osoby inne niż określone w ust. 1, jeżeli odbyty miesięczny staż w ubojni pod stałym nadzorem osoby posiadającej udokumentowany 3-letni staż pracy przy przemieszczaniu i przetrzymywaniu zwierząt.

4. Osoby nadzorujące, o których mowa w ust. 1 pkt 3 i ust. 3, wyznacza podmiot prowadzący ubojnię po udzieleniu zgody przez powiatowego lekarza weterynarii właściwego ze względu na miejsce położenia ubojni.

§ 4. Zwierzęta w czasie przemieszczania, przetrzymywania, unieruchamiania, ogłuszania, uboju lub uśmiercania chroni się przed stresem, bólem lub cierpieniem.

§ 5. 1. Konstrukcja i wyposażenie ubojni oraz urządzenia w niej używane powinny zapewniać ochronę zwierząt przed zbędnym niepokojem, bólem lub cierpieniem.

2. Narzędzia, sprzęt oraz instalacje służące do ogłuszania lub uśmiercania zwierząt powinny być zaprojektowane, wykonane, utrzymywane i używane w sposób pozwalający na szybkie i skuteczne ogłuszenie lub uśmiercenie zwierząt.

3. W miejscu uboju zapewnia się zapasowe wyposażenie i narzędzia służące do ogłuszania lub uśmiercania zwierząt przygotowane do użycia w przypadku awarii.

4. Wyposażenie i narzędzia, o których mowa w ust. 3, są kontrolowane przed każdym rozpoczęciem uboju.

§ 6. Zwierzęta jednokopytne, przeżuwacze, świnie, króliki i drób dostarczone do ubojni w celu uboju przemieszcza się w sposób określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia.

§ 7. 1. Zwierzęta, o których mowa w § 6, unieruchamia się w sposób zapobiegający zadawaniu im bólu, cierpień lub urazów.

2. Kończyn zwierząt nie krępuje się, a zwierząt przed ogłuszeniem lub uśmierceniem nie podwiesza się.

3. Bydło poddawane ubojowi zgodnie z obyczajami religijnymi zarejestrowanych związków wyznaniowych jest unieruchamiane przy użyciu mechanicznych urządzeń służących do krępowania.

4. Drób lub króliki można podwieszać przed ogłuszeniem, przy czym podczas ich ogłuszania ciało zwierzęcia powinno być rozluźnione w celu zapewnienia całkowitego i natychmiastowego pozbawienia wrażliwości na ból.

5. Nie jest podwieszeniem, o którym mowa w ust. 2, trzymanie zwierząt w urządzeniach unieruchamiających.

6. Zwierzęta, które ogłusza się z zastosowaniem mechanicznych lub elektrycznych urządzeń przykładanych do głowy, unieruchamia się w taki sposób, aby efekt ogłuszenia został osiągnięty w jak najkrótszym czasie.

7. Do ogłuszania koni lub bydła mogą być stosowane urządzenia ograniczające ruchy głowy.

8. Niedopuszczalne jest stosowanie urządzeń do elektronarkozy w celu unieruchamiania i przepędzania zwierząt.

§ 8. 1. Zwierzęta, o których mowa w § 6, przed ubojem niezwłocznie ogłusza się przez zastosowanie:

1) urządzenia z zablokowanym bolcem lub

2) urządzenia udarowego, lub

3) elektronarkozy, lub

4) dwutlenku węgla;

5) pałki - w przypadku małych partii królików.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do zwierząt poddawanych ubojowi zgodnie z obyczajami religijnymi zarejestrowanych związków wyznaniowych.

3. Strusie ogłusza się wyłącznie przez zastosowanie urządzenia udarowego lub elektronarkozy.

4. Szczegółowe warunki i sposoby stosowania urządzeń, o których mowa w ust. 1, są określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia.

5. Zwierzęta ogłusza się wyłącznie w przypadku, gdy można przystąpić do ich wykrwawiania przed upływem czasu określonego w § 10.

§ 9. 1. Zwierzęta, o których mowa w § 6, uśmierca się przez:

1) użycie broni palnej lub

2) porażenie prądem, lub

3) zastosowanie dwutlenku węgla, lub

4) dekapitację lub dyslokację kręgów szyjnych - wyłącznie w przypadku drobiu;

5) zastosowanie komory próżniowej - wyłącznie w przypadku bażantów i przepiórek pochodzących z hodowli fermowych.

2. Szczegółowe warunki i metody uśmiercania zwierząt, o których mowa w ust. 1, są określone w załączniku nr 3 do rozporządzenia.

§ 10. 1. Wykrwawianie zwierząt:

1) rozpoczyna się po ich ogłuszeniu, przy czym nie później niż w:

a) 60 sekund - w przypadku bydła i jednokopytnych,

b) 15 sekund - w przypadku owiec i kóz,

c) 10 sekund - w przypadku świń wykrwawianych w pozycji leżącej,

d) 20 sekund - w przypadku świń wykrwawianych w pozycji wiszącej,

e) 15 sekund - w przypadku pozostałych zwierząt ciepłokrwistych;

2) kończy się przed odzyskaniem przez zwierzę świadomości;

3) powinno być obfite i całkowite oraz wykonane w możliwie najkrótszym czasie przez nacięcie co najmniej jednej tętnicy szyjnej lub naczyń z niej wychodzących.

2. Przed zakończeniem wykrwawiania zwierząt:

1) nie przeprowadza się żadnych czynności związanych z obróbką poubojową;

2) nie stosuje się pobudzenia elektrycznego.

3. W przypadku gdy jedna osoba wykonuje czynności ogłuszania, podwieszania i wykrwawiania, wszystkie te czynności wykonuje się kolejno na jednym zwierzęciu, a następnie przystępuje do ich wykonywania na następnym zwierzęciu.

4. W przypadku wystąpienia awarii urządzenia używanego do wykrwawiania drobiu ogłuszoną partię drobiu niezwłocznie poddaje się wykrwawieniu przy użyciu noża.

§ 11. 1. Zwierzęta, o których mowa w § 6, poddawane ubojowi poza ubojnią unieruchamia się, ogłusza i wykrwawia w sposób określony w § 7, 8 i 10.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do drobiu, królików, świń, owiec i kóz poddawanych ubojowi w gospodarstwie na potrzeby własne gospodarstwa, przy czym świnie, owce i kozy ogłusza się przed wykrwawieniem.

3. Uboju świń, owiec i kóz w gospodarstwach dokonują wyłącznie osoby posiadające kwalifikacje, o których mowa w § 3 ust. 1.

§ 12. 1. Przepisy § 8 do zwierząt, o których mowa w § 6, poddawanych ubojowi związanemu ze zwalczaniem chorób zakaźnych zwierząt stosuje się odpowiednio.

2. Przepisy § 8 ust. 1 pkt 1, 3, 4 i ust. 5 oraz § 9 do zwierząt, o których mowa w § 6, poddawanych uśmiercaniu związanemu ze zwalczaniem chorób zakaźnych zwierząt stosuje się odpowiednio.

3. W przypadku uśmiercania zwierząt związanego ze zwalczaniem chorób zakaźnych zwierząt:

1) po zastosowaniu urządzenia, o którym mowa w § 8 ust. 1 pkt 1, natychmiast po ogłuszeniu zwierzęcia wprowadza się sondę w otwór w czaszce zwierzęcia w sposób zapewniający zniszczenie pnia mózgu i spowodowanie śmierci zwierzęcia;

2) natychmiast po ich ogłuszeniu przykłada się elektrody do serca zwierzęcia i przy zachowaniu tych samych parametrów doprowadza do migotania komór i zatrzymania akcji serca - w przypadku zastosowania elektronarkozy.

§ 13. 1. Zwierzęta futerkowe z gatunków lis pospolity, lis polarny, norka, tchórz, jenot, nutria, szynszyla i królik uśmierca się przez zastosowanie:

1) urządzeń działających mechanicznie powodujących penetrację mózgu lub

2) środka znieczulającego w dawce śmiertelnej, lub

3) porażenia prądem powodującego zatrzymanie akcji serca, lub

4) chloroformu, lub

5) dwutlenku węgla, lub

6) tlenku węgla.

2. Szczegółowe warunki i metody uśmiercania zwierząt, o których mowa w ust. 1, są określone w załączniku nr 4 do rozporządzenia.

§ 14. 1. Jednodniowe pisklęta ptaków z gatunków: kura, kaczka, gęś, indyk, bażant, przepiórka, perlica, kaczka piżmowa, struś uśmierca się w wylęgarniach przez zastosowanie:

1) urządzeń mechanicznych powodujących natychmiastową śmierć lub

2) dwutlenku węgla.

2. Zarodki gatunków ptaków wymienionych w ust. 1 uśmierca się w sposób określony w ust. 1 pkt 1.

3. Urządzenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 1:

1) jest wyposażone w szybko obracające się ostrza lub wypustki z polistyrenu;

2) ma wydajność wystarczającą do natychmiastowego uśmiercenia wszystkich umieszczonych w nim ptaków.

4. Ptaki uśmiercane przez zastosowanie dwutlenku węgla umieszcza się, do czasu stwierdzenia ich śmierci, w atmosferze o najwyższym osiągalnym stężeniu gazu, dostarczonego przez 100 % źródło dwutlenku węgla.

§ 15. 1. Zwierzęta używane w procedurach doświadczalnych uśmierca się przez:

1) iniekcję śmiertelnej dawki środka stosowanego do narkozy lub eutanazji lub

2) zastosowanie środków używanych do narkozy wziewnej, lub

3) wykrwawienie zwierzęcia w trakcie narkozy;

4) użycie broni palnej lub urządzenia z zablokowanym bolcem - w przypadku dużych ssaków i gadów;

5) uderzenie w głowę powodujące utratę świadomości w połączeniu ze skrwawieniem lub zniszczeniem mózgu - w przypadku ryb, płazów, małych gadów, ptaków, królików, świnek morskich, szczurów, chomików i myszy;

6) macerację w urządzeniu, o którym mowa w § 14 ust. 1 pkt 1 - w przypadku ptaków mających nie więcej niż 72 godziny;

7) dekapitację - w przypadku ryb, płazów, gadów, ptaków, gryzoni i królików o masie ciała nieprzekraczającej 300 g, przy czym zwierzęta zimnokrwiste uprzednio ogłusza się;

8) dyslokację kręgów szyjnych - w przypadku płazów, gadów, ptaków i ssaków o masie ciała nieprzekraczającej 150 g;

9) porażenie prądem - w przypadku ryb, płazów, ptaków, świń, owiec, kóz, cieląt i królików;

10) zastosowanie środków chemicznych wchłaniających się przez skórę i skrzela - w przypadku kręgowców wodnych.

2. Zwierzęta domowe uśmierca się w sposób określony w ust. 1 pkt 1.

§ 16. Przepisów § 11-15 nie stosuje się do zwierząt, które niezwłocznie uśmierca się w przypadku zagrożenia zdrowia publicznego.

§ 17. 1. Ranne lub chore zwierzęta poddaje się ubojowi lub uśmierca w miejscu, w którym się znajdują.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do zwierząt przewożonych do uboju sanitarnego lub uboju z konieczności, jeżeli lekarz weterynarii uznał, że dalszy transport nie narazi ich na zbędne cierpienie.

§ 18. Traci moc rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz dopuszczalnych metod uboju i uśmiercania zwierząt (Dz. U. Nr 70, poz. 643).

§ 19. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi: W. Olejniczak

Załączniki do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
z dnia 9 września 2004 r. (poz. 2102)

Załącznik nr 1

WARUNKI PRZEMIESZCZANIA ZWIERZĄT NA TERENIE UBOJNI

Załącznik nr 2

SZCZEGÓŁOWE WARUNKI I SPOSOBY STOSOWANIA URZĄDZEŃ DO OGŁUSZANIA ZWIERZĄT

Załącznik nr 3

SZCZEGÓŁOWE WARUNKI I METODY UŚMIERACANIA ZWIERZĄT

Załącznik nr 4

SZCZEGÓŁOWE WARUNKI I METODY UŚMIERACANIA ZWIERZĄT FUTERKOWYCH

10. Skutki kliniczne i produkcyjne zaburzeń dobrostanu zwierząt. Reakcje behawioralne i zaburzenia zdrowotne bydła mlecznego.

11. Dobrostan w odchowie cieląt (grupa technologiczna specjalnej troski).

• Utrzymywanie cieląt pojedynczo w kojcu:

- szerokość = wysokość cielęcia w kłębie,

- długość = 1,1 długości ciała cielęcia mierzonej od czubka nosa do ogonowej krawędzi guza kulszowego.

• Zakaz utrzymywania cieląt powyżej 8 tygodnia życia w pojedynczych boksach oraz na uwięzi, z wyjątkiem pory karmienia, a czasie jej trwania nie dłużej niż jedną godzinę (nie dotyczy gospodarstw rolnych utrzymujących jednocześnie mniej niż 6 sztuk cieląt).

• Ściany kojca wykonane w sposób umożliwiający cielętom kontakt wzrokowy i fizyczny (nie dotyczy cieląt chorych).

• Powierzchnia w przeliczeniu na jedno cielę w systemie otwartym ma wynosić, co najmniej 5m2

• Cielęta, z wyjątkiem cieląt utrzymywanych w systemie otwartym, dogląda się, co najmniej dwa razy dziennie.

• Cielętom powyżej 2 tygodnia życia zapewnia się dostęp do wystarczającej ilości wody lub innych płynów.

• Cielętom, Cielętom, których mowa powyżej, powyżej okresie upałów lub w przypadku choroby zapewnia się stały dostęp do wody.

• W przypadku utrzymywania cieląt w pomieszczeniu inwentarskim cielęta do ukończenia 2 tygodnia życia utrzymywane są na ściółce.

• Powierzchnia legowiska jest wygodna, czysta i odwodniona.

• Każde cielę powinno otrzymać pokarm matki niezwłocznie po urodzeniu, nie później jednak niż przed upływem 6 godzin od urodzenia.

• W przypadku utrzymywania cieląt grupowo, gdy nie są ona żywione do woli lub z elektronicznych stacji odpasowych, każde cielę musi mieć zapewniony dostęp do paszy w tym samym czasie.

• Cielętom nie zakłada się kagańców.

12. Skutki kliniczne i produkcyjne zaburzeń dobrostanu zwierząt. Reakcje behawioralne i zaburzenia zdrowotne u trzody chlewnej.

ROZWÓJ STEREOTYPII U ŚWIŃ:

• Etap I - czas od momentu uwiązania lochy przez 45-60 min. - zwierzę podejmuje gwałtowne próby uwolnienia się (cofanie, szarpanie, wyrywanie się z uwięzi, zachowania agresywne);

• Etap II - trwający nastepnych kilka godzin - zwierzę rezygnuje z walki o uwolnienie, staje się nieaktywne (być może na skutek wyczerpania) i smutne (anormalny brak aktywności i brak reakcji na bodźce);

• Etap III - trwający ok. dwóch tygodni - zwierzę ponawia próby uwolnienia, a w przerwach między tymi próbami przejawia rozwinięte już stereotypie jak: gryzienie karmideł, pozorowanie żucia, potrząsanie uwięzią;

• Etap IV - reakcje anormalne stopniowo nasilają się prowadząc do zaawansowanych patologii, a nawet samookaleczenia.

13. Dobrostan w odchowie prosiąt (grupa technologiczna specjalnej troski).

• Kojec powinien być zbudowany w sposób zapewniający prosiętom swobodny dostęp do karmiącej lochy.

• W przypadku utrzymywania loch z prosiętami:

- kojec wyposaża się w przegrodę zapobiegającą przygniecieniu prosiąt przez lochę,

- w kojcu wydziela się część ze ściółką o powierzchni pozwalającej na jednoczesny odpoczynek zwierząt.

• Prosięta odsadza się nie wcześniej niż w 29 dniu od dnia urodzenia.

• W przypadku zagrożenia zdrowia lochy lub prosięcia, prosięta odsadza się nie wcześniej niż w 22 dniu od dnia urodzenia.

• Po odsadzeniu prosię, o którym mowa w punkcie poprzednim umieszcza się w pomieszczeniu inwentarskim:

- uprzednio oczyszczonym i zdezynfekowanym,

- odizolowanym od pomieszczeń inwentarskich, w których są utrzymywane lochy.

14. Dobrostan w produkcji drobiarskiej. Klatkowy chów kur niosek (grupa technologiczna specjalnej troski).

KLATKOWY CHÓW KUR NIOSEK:

• W przypadku utrzymywania kur nieśnych w gospodarstwach utrzymujących, co najmniej 350 sztuk ptaków, kury nieśne w pomieszczeniu inwentarskim utrzymuje się:

- w zmodyfikowanych klatkach jedno- lub wielopoziomowych;

- bez klatek jednopoziomowo lub wielopoziomowo.

• W przypadku utrzymywania kur nieśnych w systemie klatkowym, klatkę wyposaża się w:

- pojemnik na paszę, którego minimalną długość ustala się mnożąc 0,12m przez liczbę ptaków w klatce,

- urządzenia do pojenia:

a) pojemnik na wodę, którego minimalna długość ustala się mnożąc 0,12m. przez liczbę ptaków w klatce, lub

b) co najmniej dwa poidła kubeczkowi, dostępne dla każdej z kur znajdujących się klatce, lub

c) co najmniej dwa poidła kropelkowe, dostępne dla każdej z kur znajdujących się klatce.

- gniazdo,

- grzędy, których minimalną długość ustala się mnożąc 0,15m przez liczbę ptaków w klatce

- ściółkę.

• Powierzchnia klatki, w przeliczeniu na kurę nieśną, powinna wynosić, co najmniej 0,075m², przy czym powierzchnia użytkowa klatki bez gniazda powinna wynosić, co najmniej 0,06m², a powierzchnia całkowita klatki powinna wynosić, co najmniej 0,2m².

• Wymiary powierzchni użytkowej klatki bez gniazda powinny wynosić:

- szerokość, - co najmniej 0,3m

- wysokość, - co najmniej 0,45m, przy czym nachylenie podłogi - nie więcej niż 8 stopni lub 14 %

• Wysokość klatki, z wyjątkiem powierzchni użytkowej, powinna wynosić, co najmniej 0,2m.

• Klatkę wyposaża się w urządzenie do skracania pazurów.

• Odległość pomiędzy rzędami klatek powinna wynosić, co najmniej 0,9m, a odległość pomiędzy podłogą w budynku inwentarskim, a pierwszym poziomem klatek powinna wynosić, co najmniej 0,35m.

• W pomieszczeniach inwentarskich dla kur nieśnych poziom hałasu powinien być zminimalizowany.

• Pomieszczenia inwentarskie dla kur nieśnych, ich wyposażenie oraz sprzęt czyści się i dezynfekuje każdorazowo przed wstawieniem nowej partii ptaków.

• Pomieszczenia inwentarskie, w których utrzymuje się kury nieśne, ich wyposażenie oraz sprzęt utrzymuje się w czystości; w szczególności odchody usuwa się regularnie, a padłe ptaki, co najmniej raz na dobę.

• Klatkę konstruuje się tak, aby:

- uniemożliwić ucieczkę ptaków,

- wyeliminować możliwość urazów i okaleczeń u ptaków,

- zapewnić osobie obsługującej swobodne wyjmowanie i wkładanie ptaków do klatki.

• Podłogę klatki wykonuje się z materiału zapewniającego podtrzymywanie wszystkich zwróconych ku przodowi pazurów nogi ptaka.

• W przypadku, gdy w pomieszczeniu inwentarskim SA zainstalowane, co najmniej dwie baterie klatek, pomieszczenie to wyposaża się w urządzenia i sprzęt umożliwiające sprawdzanie wszystkich klatek oraz ułatwiające usuwanie z nich ptaków.

• Lekarz weterynarii lub technik weterynarii oraz osoba obsługująca pod nadzorem lekarza weterynarii lub technika weterynarii mogą w celu przeciwdziałania wydziobywaniu piór i kanibalizmowi przycinać kurczętom do ukończenia 9 dnia życia dzioby.

---