3584


POJĘCIE I PODZIAŁ PRAWA KARNEGO

NAUKA PRAWA KARNEGO

Szkoły

Nauki pokrewne i pomocnicze

CELE I FUNKCJE

UWARUNKOWANIA HISTORYCZNE

ZASADY PRAWA KARNEGO

- zasada to pewna prawidłowość będąca w opozycji do wyjątku, określona dyrektywa postępowania, dominujące, uzupełniające, skodyfikowane, nieskodyfikowane, wynikają z tradycji doktrynalnej oraz subiektywnych poglądów, część ma charakter ogólnoprawny (praworządności, sprawiedliwości, humanizmu), a część tylko w prawie karnym

ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO

BUDOWA I RODZAJE ZAKAZÓW KARNYCH

Przepisy części ogólnej przeważnie jednoczłonowe, część szczególna to w większości zakazy karne, dyspozycja + zagrożenie karne,

Zakazy karne - przepisy części szczególnej kk i ustaw szczególnych, które w dyspozycjach określają co najmniej jeden typ czynu zabronionego poprzez wskazanie jego znamion i przewidują zagrożenia karne na wypadek zachowania odpowiadającego opisowi zawartemu w dyspozycji. Przewidują pewną dolegliwość, „pod groźbą kary”, norma sankcjonowana i sankcjonująca

STOSOWANIE PRZEPISÓW

Wykładnia prawa karnego

nie ma w Polsce organu który mógłby dokonać takiej wykładni.

Ze względu na sposób wykładni:

ZAKRES OBOWIĄZYWANIA

PRZESŁANKI PRZESTĘPNOŚCI CZYNU I ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ

-objęty formalnym zakazem prawnym( wypełnia znamiona czynu zabroninego)

-nieobjęty kontratypem( typową sytuacja wyłączjącą kryminalną bezprawność)

-Warunki powyżej wymienione są przesłankami odpowiedzialności karnej , czyli ujemnych konsekwencji nazywanych sankcjami.

Kwadryga- cztery elementy struktury przestępstwa:

-PODMIOT PRZESTĘPSTWA I CECHY PODMIOTU
Podmiotem przestępstwa - sprawcą, może być tylko osoba fizyczna, która osiągnęła odpowiedni wiek i jest poczytalna.
Granicę wieku odpowiedzialności karnej określono w polskim prawie jako ukończenie 17 roku życia, jednakże w niektórych przypadkach za przestępstwo może odpowiadać osoba, która ukończyła 15 lat (za szczególnie ciężkie przestępstwa
- art. 10§2).

Nie ponosi odpowiedzialności karnej na zasadach określonych w prawie karnym osoba prawna lub inny twór zbiorowy. Odpowiedzialność karna jest bowiem rodzajem odpowiedzialności osobistej, której podstawową przesłanką jest wina sprawcy czynu zabronionego. Nie podważa tej zasady nakładanie kar pieniężnych na przedsiębiorstwa, chociaż nie są one pozbawione elementów karnych, jednakże kary te mają charakter sankcji typu administracyjnego.

Strona pomiotowa przestępstwa zalicza się winę i jej rodzaje, które omówiono wcześniej.

-PRZEDMIOT I STRONA PRZEDMIOTOWA PRZESTĘPSTWA
Przedmiotem przestępstwa (ochrony, zamachu) to dobro prawne, w które godzi przestępstwo: wolność, dobro rodziny, życie człowieka, prawa majątkowe. Dzieli się je na rodzajowe i indywidualne. Rodzajowe - to wolność, indywidualne - to wolność od groźby, wolność seksualne.
Jeżeli ten sam przepis chroni nie jedno, a kilka dóbr mówi się o złożonym przedmiocie ochrony, przy czym ocenia się, który z przedmiotów jest bliższy, a który dalszy. W przestępstwie rozboju cudza rzecz ruchoma jest przedmiotem bliższym, zaś wolności i integralność cielesna jednostki - dalszym.

ZNAMIONA STRONY PRZEDMIOTOWEJ
Do znamion tych zalicza się:

formalne - wywołanie skutku nie jest wymagane, albowiem samo postępowanie sprawcy jest już karalne, np. składnie fałszywych zeznań, kierowanie ruchem drogowym w stanie upojenia alkoholowego, w stanie nietrzeźwym.
W przypadku przestępstw formalnych skutek nie jest warunkiem ich dokonania, jednakże gdy zostanie on spowodowany wpływa zaostrzająco na wymiar kary (przestępstwo formalne kwalifikowane).

Rodzaje odpowiedzialności karnej:

sensu stricto:wymierzenie kary lub środków karnych za popełnione przestępstwo lub wykroczenie, możliwa wtedy i tylko wtedy gdy spełnione są jednocześnie na zasadzie koniunkcji wszystkie przesłanki odpowiedzialności karnej. Przesłanką wymierzenia kary za wykroczenie nie jest większy niż znikomy stopień społecznej szkodliwości.

Sensu largo: w każdym przypadku zastosowania jakiejkolwiek sankcji prawa karnego( środka reakcji karnej na odpowiedni czyn zabroniony)co jest możliwe w przypadku wystąpienia tylko niektórych przesłanek odpowiedzialności( np. Środki zabezpieczające)

CZYN

Polskie prawo karne- prawo karne czynu, brak czynu, brak przestępstwa.

Ewolucja wyobrażeń dotyczących pojęcia czynu.

a) TEORIA NATURALISTYCZNA KAUZALNA ( Belling, F. Liszt, G. Radbruch )- zachowanie się człowieka, dające się zaobserwować w postaci kompleksu ruchów fizycznych ( "ruch mięśni" ) lub braku tych ruchów ( "spoczynek mięśni" ). Wadą było to, iż

- zewnętrzne zachowanie się może być postrzegane jako brak ruchu, co w praktyce eliminowało z tego ujęcia czynu zaniechanie,

  1. TEORIA FINALISTYCZNA ( Niemiec Hans Welzl, w nauce polskiej- W. Mącior, uczeń W. Woltera )- czyn jest zawsze celowym ukierunkowanym zachowaniem się, które zmierza do celu jaki postawił sobie sprawca .

-akcent na wolę człowieka

-skutek nie jest uważany za element czynu.

-czyn finalny obejmuje stosunek psychiczny sprawcy do czynu

d) TEORIA SOCJOLOGICZNA ( SPOŁECZNA ) ( H. H. Jescheck, M. Cieślak, Witold Świda z Uniwersytetu Wrocławskiego, współczesna krakowska szkoła prawa karnego ) o tym, czy określone zachowanie jest czynem decyduje kontekst społeczny. To samo zachowanie w zależności od owego kontekstu społecznego raz jest czynem, raz czynem nie jest. Nie sam akt woli zatem decyduje o tym, czy jest czyn.

-Kryterium: społeczna doniosłość czynu.

-Jeżeli jakieś zachowanie jest wystarczająco doniosłe ( społecznie szkodliwe) to wystarcza dla poddania zachowania karno prawnej ocenie.

Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych:

-Ustawa z 28 X 2002 o odpwoiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zbiorowe pod groźbą kary:

-odpowiedzialność w tej ustawie nie jest odpowiedzialnością karną ale ma charakter represyjny

-odpowiedzialności podmiotów zbiorowych jest uzależniona od odpowiedzialności osób fizycznych za czyn zabroniony.

-charakter wtórny, pochodny, akcesoryjny.

Uzależniona od:

-popełniania przez osobę fizyczną przestępstwa lub przestępstwa skarbowego

-prawomocnego skazania osoby fizycznej lub wydania innego orzeczenia

-możliwość przypisania podmiotowi zbiorowemu przynajmniej braki staranności w wyborze osoby fizycznej lub braku należytego nadzoru

-podmiot zbiorowy odpowiada tylko gdy zachowanie osoby przyniosło lub mogło przycieś korzyść majątkową

Sankcje:

-przepadek przedmiotów, korzyści, równowartości jakie uzyskano z czynu zabronionego (obligatoryjny)

-kara pieniężna- 1 tyś. do 20 mln.

ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

Teoria indywidualizująca: Warunek niezbędny do wystąpienia skutku to tylko taki warunek, który posiada do tego niezbędną moc sprawczą( Krzymuski)

a) TEORIA EKWIWALENCJI ( równowagi warunków składających się na przyczynę )

Wywodzi się od J. S. Milla. Zalożenia:

- każde zdarzenie ma swoją przyczynę,

- na przyczynę składa się nie jeden warunek, ale zespół warunków,

- wszystkie warunki tworzące przyczynę są równo warte ( ekwiwalentne ),

- zespół ekwiwalentnych warunków tworzących przyczynę poprzedza w czasie wydarzenia będące skutkiem owej przyczyny,

- zespół warunków ustalamy za pomocą testu sine qua non

b) TEORIA ADEKWATNEGO ZWIĄZKU PRZYCZYNOWO- SKUTKOWEGO -Z wszystkich warunków należy

wyeliminować te, które nie są typowe dla danego skutku. Znaczenie ma prawdopodobieństwo. W tej teorii warunkom nadaje się różne wartości

  1. TEORIA RELEWANCJI- istotną (relewantną) jest tylko taka, która oznacza zachowanie człowieka wypełnia znamionami typ czynu zabroninego.

D) Na gruncie prawa polskiego najczęściej przyjmuje się teorię ekwiwalencji ( równowartości warunków ), ale przypisanie skutku następuje na podstawie teorii ekwiwalencji oznacza przypisanie skutku w płaszczyźnie przyrodniczej, a to nie wystarcza, konieczne jest przypisanie skutku również w płaszczyźnie normatywnej. Odbywa się to przez ustalenie, czy czyn sprawcy, który przyrodniczo spowodował skutek, narusza reguły postępowania z danym dobrem.

KRYMINALNA BEZPRAWNOŚĆ

ZNAMIONA

KLASYFIKACJA PRZESTĘPSTW I WYKROCZEŃ

-Przestępstwo powszechne może być popełnione przez każdego człowieka. Znamiona określonego typu czynu zabronionego mogą być wyczerpane przez zachowanie każdego sprawcę, nawet nieletniego lub niepoczytalnego.

-Sprawcą przestępstwa indywidulanego może być tylko podmiot o okręconych cechach okoliczności, właściwości o charakterze osobistym)(INTRANEUS-Nazwa: żołnierz, matka, opis specjalnych właściwości: osoba uprawniona od wystawienia dokumentu) . Podmiot ,który tych właściwości nie ma -Extraneus.

-Jeżeli do znamion czynu zabronionego należy skutek- przestępstow skutkowe. Nie decyduje faktczy skutek miał wystąpić czy wystąpił ale wyłącznie ustawowe znamię skutku. Zabójstwo, bigamia, znęcanie z art.207 § 3 jeśli skutkiem jest targnięcie się pokrzywdzonego na życie( bez względu na to czy próba była udana)

-Jeżeli objęcie zachowana sprawcy formalnym zakazem karnym nie jest uzależnia od wystąpienia jakiegokolwiek skutku a wyłącznie od realizacji znamion opisanych w dyspozycji - czyn bezskutkowy. Nieudzielenie pomocy z art.162 § 1 kk( bez względu na skutek karalne jest samo niewywiązanie się z obowiązku, znęcanie się z art. 207§ 1 i 2, nakłanianie od uprawnia prostytucji

-ściśle kierunkowe- znamienne celem

-kierunkowe w znaczeniu szerokim- znamienne pobudką, wiedzą

- Każdy typ czynu występuje w typie podstawowym

-typ szczególny- wszystkie znamiona typu podstawowego + znamiona uprzywilejowujące lub kwalifikujące

-Okoliczności/Znamiona kwalifikujące/ uprzywilejowujące- odnoszą się do sposobu działania , motywacji sprawcy , sytuacji charakteryzującej stosunek sprawcy do czynu. Zabójstow ze szczególnym okrucieństwem a zabójstwo eutanatyczne. Uprzywilejowanie- gdy ustawa posługuje się pojęciem wypadek mniejszej wagi( społeczna szkodliwość znacznie niższa niz w typie podstaowym. Okoliczności łagodzące nie decydują o kwalifikacji prawnej czynu a jedynie wpływają na wymiar kary.

-typ kwalifikowny-surowsze zagrożenie karne

-typ uprzywilejowany- łagodniejsze

-przestępstwa godzą w takie same rodzajowo dobro prawne, tożsamość przedmiotu ochrony, przedmiot ochrony tożsamy dla pewnej grupy przepisów, konieczny taki sam rodzajowo przedmiot ochrony.

-z oskarżenia publicznego( reguła -ściganie z urzędu)

-prywatnego

-ściganie na wniosek- odmiana ścigania z oskarżenia publicznego, warunkiem wszczęcia jest złożenie wnisoku. Lekkie uszkodzenie ciała , zniesławienie w typie kwalifikowanym i podstawowym, naruszenie nietyklaności.

-wyróżnienie na podst.kryterium subietywno- obiektywnego( rodzaj atakowanego dobra jak i moty sprawcy) 1977 Europejska konwencja o ekstradycji- piraci, królbójcy i terroryści nie są przestępcami politycznymi. Przestępstwo polityczne- nie przeciw życiu, zdrowi, wolności, mieniu

KONTRATYPY

OBRONA KONIECZNA

Ustawowe znamiona:1)konieczność 2) odparcia 3) bezpośredniego 4) bezprawnego 5) zamachu 6) na jakiekolwiek dobro chronione prawem( własne bądź cudze)

Konieczność:

-nie obowiązuje zasada subsydiarności

-nie obowiązuje zasada proporcjonalności

Odpieranie:

-świadome i celowe

-dotyczy wyłącznie zamachowca

-zmuszać przy użyciu siły do odstąpienia

Bezpośredniość:

-dobro jest atakowane

-moment ataku jest bliski

Zamach:

-jakiekolwiek zachowanie człowieka( działanie/ zaniechanie)

Przekroczenie granic:

-kryminalna bezprawność nie zostaje wyłączona a wobec sprawcy sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie

Eksces intensywny- sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do zamachu

Eksces ekstensywny- brak warunku bezpośredniości zamachu, koniecznej koincydencji czasowej

Przekroczenie granic obrony w wyniku strachu lub wzburzania - zmniejsza zawinienie sprawcy ale nie na tyle by wyłączyć przestępczość.Przesłanka obligatoryjnego odstąpienia od wykonana kary.

Udział w bójce- wyłącza prawo do obrony koniecznej, możliwe gdy uczestnika wycofa się i skupi tylko na obronie. Przysługuje osobie rozdzielającej walczących

STAN WYZSZEJ KONIECZNOSCI- w sytuacji kolizji dwóch dóbr prawnych, wyłączenie winy ze względu na anormalną sytuację motywacyjną

Znamiona:( jeśli spełnione to sprawca nie popełnia przestępstwa)

-bezpośrednie niebezpieczeństwo,

-grożące jakiemukolwiek dobru prawnemu

-nie można inaczej uniknąć jak tylko wypełniając znamiona czyny zabronionego

-sprawca działa w celu oddalenie niebezpieczeństwa

-poświęcone jest dobro o niższej wartości

-proporcjonalności

-subsydiarności.

EKSPERYMENT( poznawczy, techniczny, ekonomiczny)

-spodziewana korzyść ma istotne znaczenie

-celowość eksperyment i sposób prowadznia zasadne w świetle wiedzy aktualnej

-eksperyment medyczny- uzyskanie korzyści leczniczej

ROZKAZ

-żołnierz nie może odmówić wykonania nawet bezprawnego rozkazu jeśli ten nie nosi cech przestępstwa.

-Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.

-Osoba wydająca rozkaz wypełniający znamiona przestępstwa odpowiada za sprawstwo polecające

OSTATECZNA POTRZEBA

-Nie popełnia przestępstwa żołnierz, gdy w wypadku nieposłuszeństwa lub oporu stosuje środki niezbędne w celu wymuszenia posłuchu dla rozkazu, do którego wydania był uprawniony, jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdziałania, a posłuchu dla rozkazu nie można osiągnąć w inny sposób.

-Żołnierz, który wydał rozkaz , ma prawo w przypadku nieposłuszeństwa lub oporu zastosować środki niezbędne dla wymuszania rozkazu ,jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdzialania w posłuchu nie można osiągać w inny spoób.

DOZWOLONA SAMOPOMOC- prawo obywatela do ochorony dóbr bez odwoływania się do pomocy władz państowowych.

DZIAŁANIE W GRANICACH UPRAWNIEŃ LUB OBOWIZKW (realizującja prawa nie może powodwać bezprawności zachowania)

ZGODA POKRZYWDZONEGO

-może dotyczyć tylko niektórych dóbr prawnych

-dobra prawne jednostki, osoby fizycznej

-brak interesu społecznego w ochronie tego dobra( dobro ściśle indywidualne)

-niechronione przez prawo niezależnie od jego woli.

-zgoda ex ante lub w trakcie czynu( cofnięcie powoduje bezprawność.

-pokrzywdzony posiadać musi odpowiedni wiek do wyrażenia zgody( wiek)

-Zgoda pokrzywdzonego- 4 przesłanki:

-świadoma

-uzewnętrzniona

-rzeczywista

-doborwolna

ŚWIADCZENIA ZDROWOTNE