Jelenia Góra - Bardo

Przed nami dworzec główny. Budynek powstał 1865 r., na rok przed oddaniem pierwszego odcinka kolejowego łączącego JG z Lubaniem. W roku następnym tj. w 1867 miasto uzyskało połączenie z Wrocławiem przez Wałbrzych. Przyczyniło się to wzrostu znaczenia JG jako miasta turystycznego. Budynek dworca rozbudowano w 1906 r., ze względu na stale rosnący ruch turystyczny. Obecnie ze względu na zły stan techniczny torowisk transport kolejowy przeżywa kryzys, co odbiło się również na stanie technicznym budynków kolejowych nie tylko w JG ale również w wielu miejscach w Sudetach.

Z lewej strony widzimy przykład XIX w budownictwa przemyłowego.

Przed nami (z prawej strony) wznosi się kościół Podwyższenia Krzyża wzniesiony w latach 1709 -1718 wg projekt Marcina Franza z Revalu. Jest to jeden z sześciu na Śląsku tzw. Kościołów Łaski. Kształt budowli wzorowany jest na podobnym kościele św. Katarzyny, który znajduje się w Sztokholmie.

Zbliżamy się do Urzędu Miasta (z prawej strony). Budynek urzędu powstał w końcu XIX w. Na przełomie XIX i XX wieku urząd powiększono zabudowując stojący obok dwupiętrowy budynek.

Z lewej strony budynek Teatru im. C. K. Norwida, wzniesiony w latach 1903-1904 wg projektu Alfreda Daehmela w stylu secesyjnym. Główna sala widowiskowa posiada ok. 550 miejsc z trzema balkonami. W 1945 r. uruchomiono tutaj pierwszy teatr na Ziemiach Odzyskanych w którym debiutowali m.in.: Adam Hanuszkiewicz i Kazimierz Dejmek.

Skręcamy teraz w ulicę Sudecką, nad którą z lewej strony wznosi się Wzgórze Kościuszki (412 m). Niegdyś służyło jako miejsce straceń. Szubienicę rozebrano w drugiej połowie XVIII w. a w następnym stuleciu urządzono tam park z licznymi atrakcjami dla mieszkańców miasta. Interesującym i wartym obejrzenia obiektem w parku, poza okazałym drzewostanem, jest ok. 20 m długości zbudowany w 1902 r. przekrój geologiczny przez Sudety Zachodnie.

Z prawej strony znajduje się odkryte kąpielisko (Basen Miejski) oddany do użytku w latach 1933-1935. W 1942 roku zorganizowanano na nim Ogólnoniemieckie Mistrzostwa Pływackie. Dziś kąpielisko nadal jest czynne. Przy budynku znajduje się restauracja i dyskoteka.

Tuż za basenem największy hotel JG 3 gwiazdkowy hotel „Mercure”.

Południowo -zachodni kraniec wzgórza (parku) Kościuszki stanowi stary cmentarz komunalny z ciekawą kaplicą cmentarną zniesioną w 1915 r. Urządzenia krematoryjne umieszczone były pod podłogą kaplicy, a Niemcy używali ich, aż do zakończenia II wojny światowej (1945 r.) Urny z prochami umieszczono na specjalnie wydzielonej, centralnej części cmentarza. Po wojnie krematorium było nieczynne, gdyż w polskiej tradycji i religii nie praktykowano tego obrządku.

Z lewej strony widzimy pozostałości cmentarza żydowskiego z nielicznymi już macewami. Powstał on tu w 1897 r. w 1926 r. dobudowano tu jeszcze kaplicę pogrzebową, po której również nie ma już śladu. Cmentarz zamknięto w 1974 r.

Stary cmentarz żydowski w Jeleniej Górze znajdował się dawniej niemal w centrum miasta: między ulicami Na Skałakach, Studencką, Nowowiejską. Nowy cmentarz żydowski powstał w 1897 r.

Tuż za cmentarzem żydowskim znajduję się Centrala Głowna GOPR -u .

Z lewej strony widzimy skansen uzbrojenia wojska Polskiego. Początki tej ekspozycji sięgają połowy lat 70 - tych, kiedy w Cieplicach Śląskich powstała Wojskowa Izba Pamięci koła przy zakładach "Fampa". Początkowo skansen znajdował się w Cieplicach w budynkach należący do Wydziału Oświaty Urzędu Miejskiego, jednak szybko rozrastające się zbiory zmusiły ówczesnego kierownika muzeum do ich przeniesienia. I tak w latach 1984 - 1985 trafiły tu.

Odrestaurowane w 2002 r., znów przyciągają turystów.

Z prawej widzimy nowy cmentarz komunalny.

W dole z prawej strony ciągnie się Osiedle Czarne. Jedna z najstarszych średniowiecznych osad w Kotlinie jeleniogórskiej, poswatała najprawdopodobniej w XIII w. po raz pierwszy wymieniana jest w dokumentach w 1305 r. Warto tu wspomince o średniowiecznym Dworze Czarne rozbudowywanym i przebudowywanym przez kolejnych właścicieli. Ciekawostką jest fakt,iż nad portalem wejściowym znajdowało się niegdyś osiem tarcz herbowych właścicieli Dworu. Cztery z nich przedstawiały rodowód męskiego przedstawiciela rodu (po mieczu), a pozostałe cztery - jego małżonki (po kądzieli).Była to swoista wizytówka rodu.

Z lewej widzimy krzyż kamienny zwany popularnie „pokutnym ”. Za początek wystawiania krzyży pokutnych należy uważać wiek XIII, kiedy wraz z rozpoczęciem procesu kolonizacji na prawie niemieckim ziemie śląskie przejęły również i obce wzorce. Do dziś na terenie Śląska możemy w wielu miejscowościach zaobserwować takie krzyże .

W średniowieczu czyn zabójstwa, nawet nieumyślnego pociągał za sobą drastyczne następstwa. Ród zabitego dokonywał krwawej zemsty na sprawcy lub jeżeli był on z różnych przyczyn nieosiągalny np. z powodu ucieczki, zdarzało się, że śmierć w odwecie dosięgała jego bliższych lub dalszych krewnych. Pociągało to za sobą dalsze niepotrzebne ofiary, czasem nawet całe rodziny. Dlatego ówczesne społeczeństwo starało się doprowadzić do zwyczajowej ugody dwóch zwaśnionych stron, zapobiegając dalszemu rozlewowi krwi.

Powoli zbliżamy się do Mysłakowic. Początki wsi sięgają XIV. Po raz pierwszy nazwę Erdamnnsdorf (niemiecką nazwa Mysłakowic) wymieniono w 1410 r. Do 1816 r. Mysłakowice były niczym nie wyróżniająca się, jedna z biedniejszych wiosek. W tym roku nabył je osławiony zwycięstwami nad Napoleonem feldmarszałek Gneisenau. W wyniku modernizacji, pałac powiększył się, nabrał okazałości, a dzięki dobudowaniu oszklonej rezydencji i tarasu harmonijnie łączył się z otaczającym go krajobrazem. Przy pałacu założono ogród ozdobny, a w jego bliskim otoczeniu zaczęły powstawać rozległe założenia krajobrazowe (tzw. ogród sentymentalny). Hrabia Gneisenau jako pierwszy zagospodarował na cele rekreacyjne skałki na wzgórze Mrowiec, urządzając tam punkt widokowy. W wyniku inwestycji feldmarszałka powstał także nowy folwark (1818 r.), niewielka oranżeria, oraz szkoła dla mieszkańców wsi (1826 r.).Scalanie i odnawianie mysłakowickich dóbr zajęło feldmarszałkowi dwa lata.

Po śmierci hrabiego dobra odkupił 1832 r. od potomków A N. Gneisenau, sam król pruski Fryderyk Wilhelm III i przeznaczył na letnia rezydencję. Wieś znalazła nowego, tym razem królewskiego pana, za czasów którego zaszły tu wielkie zmiany.

W czasie panowania -jaki po śmierci- króla Fryderyka Wilhelma III Mysłakowice cieszyły ogromną popularnością w Prusach. Król odwiedzał Erdmannsdorf najczęściej latem i zostawał przez kilka tygodni (1935, 1838 i 1829 rok). Podczas jego pobytu w Erdmannsdorf, króla odwiedzali także inni królowie i książęta: caryca Elżbieta, książę Fryderyk Niderlandzki z małżonką Luiza, następca tronu Fryderyk wilhelm IV, książę Karol von Macklenburg, oraz książę Jan -brat cesarza austriackiego.Na początku na nowo urządzono i umeblowano pałac królewski- na wzór zamku Flatów niedaleko Berlina W 1833 r. na polecenie króla, Józef Lenne rozpoczął tworzenie parku krajobrazowego wokół pałacu, w 1835 r. wybudowano most na rzece Łomnica, a w 1839 r. rozpoczęto budowę kościoła.

Bardzo ważnym wydarzeniem było osiedlenie się w Erdmannsdorf Tyrolczyków w 18....r.,(1837) oraz uruchomienie mechanicznej fabryki lnu w 1844 r. Król nie odczekał jednak uruchomienia fabryki - zmarł w 1840 r.

Po śmierci króla Fryderyka Wilhelma III na tron wstąpił jego syn Fryderyk Wilhelm IV. Stał się on właścicielem majątku Ermannsdorf , za wyjątkiem pałacu, który jego ojciec przed śmiercią przepisał swojej drugiej żonie - hrabinie Liegnitz. Fryderyk Wilhelm IV odkupił pałac od macochy, a w zamian wybudował jej piękną rezydencję - tzw. “Willę Liegnitz”- w stylu tyrolskim, w której hrabina mieszkała do śmierci. Na jego polecenie w latach 1842-1844 dokonano kolejnej przebudowy pałacu.

W dalszym ciągu rozbudowywano park, w którym ustawiono ozdobną bramę ze szczęk wieloryba, a w 1840 r. odbyło się poświęcenie kościoła.

Król Fryderyk Wilhelm IV gościł w Mysłakowicach wielokrotnie w latach 1840-1855 r. W wizytach towarzyszyła mu często żona i córka. Jego najdłuższy i zarazem ostatni pobyt miał miejsce w 1955 r. (1855)

W 1961(1861) r. Mysłakowice przechodzą w ręce króla Wilhelma I- brata zmarłego Fryderyka Wilhelma IV. W 1986 r. wraz z wojna prusko-austriacką ropzoczął się bardzo trudny okres dla wioski: mieszkańcy musieli zaopatrywać wojsko w żywność, a budynki gospodarcze wokół pałacu przekazno do dyspozycji władz wojskowych. Po zwycięskiej dla Prus wojnie, wilhelm został zaprzysiężony cesarzem zjednoczonych Niemiec i z powodu rozlicznych obowiązków oraz podeszłego wieku rzadko bywał w swojej letniej reyzdencji. W 1974 (1874) r. został wzniesiony duży krzyż z granitu na Krzyżnej Górze, w miejsce zniszczonego, który postawił jego ojciec) -ostani ślad bytności króla w Mysłakowicach.

Po śmierci Wilhelma I w 1888 r. cesarzem został jego wnuk -Wilhelm II(spacja) (1859-1941 ) -król Prus i cesarz niemiecki w latach 1888-1918, który następnie zbiegł do Holandii.

W okresie rządów ostatnich Hohenzollernów Mysłakowice, chociaż już nieco zapomniane rozwijały się nadal. W imieniu cesarza majątkiem i pałacem zarządzali pełnomocnicy. W dalszym ciągu rozwijała się fabryka lnu: w 1874 r. uruchomiono tkalnię z 260 warsztatami tkackimi, a w 1889 r. szwalnię. Z inicjatywy właścicieli fabryki lnu na początku XX w. powstała kolonia składająca się z domów dla rodzin pracowniczych (osiedla na ul. Kamiennej oraz ul. Włościańskiej) oraz hotel dla samotnych robotników ( obecny Gminny Ośrodek Kultury).

W 1872 r. fabryka została spółką, której pracowało 1200 stałych robotników i około 400 chałupników. Założono także drugą fabrykę, która zajmowała się produkcją porcelany technicznej.

W 1987 r. (1887)Kotlinę Jeleniogórską i okolice nawiedziła powódź, która dotknęła także Mysłakowice, Łomnicę i Karpniki. Tereny popowodziowe odwiedziła m.in. cesarzowa Agusta(Augusta) Wiktoria, oraz cesarz Wilhelm II . Powódź była ostatecznym powodem uchwalenia przez Śląski Sejm ustawy przeciwpowodziowej, na mocy której wybudowano sieć wałów ochronnych i zbiorników przeciwpowodziowych.

Olbrzymim krokiem dla rozwoju przemysłu i wsi było uzyskanie połączenia kolejowego w 1882 r. z Kowarami i Jelenią Górą, a w 1895 r. z Karpaczem. Sukcesywnie wzrastała liczba mieszkańców Mysłakowic:

Pałac królewski rodziny Hohenzollernów

Do cennych zabytków miejscowości Mysłakowice należy pałac królewski, usytuowany w pobliżu rozległego parku, obok kościoła, nad rzeką Łomnica. Pierwszy pałac w miejscu dzisiejszej budowli wznieśli Kalkreuthowie pod koniec XVIII w. Był to skromny barokowy budynek na rzucie podkowy, otwartej od południa. W 1818 r. feldmarszałek von Gneisenau zlecił jego przebudowę dla własnych potrzeb. Gruntownej przeróbki dokonano według planu malarza i architekta Jozefa Raabe. Zachowując plan podkowy dobudowano werandę i nową kondygnację. Inwestycje przeprowadzone przez marszałka Gneisenau obejmowały także budowę nowego folwarku oraz oranżerii.

Okazały salon przedstawiony na rycinie, pokazuje jedno z największych wnętrz pałacowych. Był to prostokątny pokój położony na parterze skrzydła w skrzydle wschodnim, który mógł pełnić również funkcje sali balowej. Ocienione podwieszonymi portierami dwa okna, za którymi widać było oficynę, otwierały się w stronę dziedzińca przedpałacowego. Usytuowane naprzeciw siebie dwa zamknięte arkadą przejścia prowadziły do niewielkiego podłużnego pokoju, zdobionego meblami typu biedermeier, puszystym dywanem oraz oświetlonym kandelabrem wiszącym po środku sufitu w środkowej części skrzydła wschodniego znajdował się pokój do pracy marszałka Gneisenau.

W ten sposób pałac przetrwał 20 lat, do czasu kiedy w 1832 r. pałac zakupił król pruski Fryderyk Wilhelm II. przeznaczając go na letnia rezydencję. W tym czasie dokonano przeróbek wewnątrz pałacu, dostosowując go do potrzeb monarchy. Po śmierci króla, jego syn -Fryderyk Wilhelm IV zlecił architektowi królewskiemu Karlowi Schinkelowi dokonanie kolejnej przebudowy pałacu. W efekcie zrealizowanej w latach 1841-1844 w latach przebudowy, budowla pałacu została podniesiona o pełne górne piętro, a czworokątne małe okna nadały mu charakter zamku gotyckiego. Po stronie północnej pałacu wznosił się balkon, od wschodu zrobiono wykusz w którym mieści? się pokój mieszkalny królowej, na południu utworzono salon kwiatowy z oszklonymi drzwiami, a od zachodu powstała wieża, z której można było podziwiać okoliczny krajobraz. Do otynkowania fasady pałacu użyto koloru ulubionych kolorów królewskich-jasnoniebieskiego i jasnoszarego. Na dziedzińcu znajdowała się fontanna otoczona wysokim żywopłotem, a przy wejściu do pałacu stały dwie postacie halabardników. Pałac nabrał cech budowli neogotyckiej.

Ostatnim właścicielem pałacu był Gustaw Rudolf. Podczas II wojny światowej w pałacu mieściła się siedziba S.A.oraz przechowywano tu zbiory i dokumentacje Urzędu Konserwatorskiego z Berlina i Wrocławia oraz Biblioteki Akademii Sztuk Pięknych z Berlina. Po zakończeniu wojny kwaterowało tu dowództwo Armii Czerwonej ZSRR. Do 1950 r. pałac stał pusty i ulegać dalszej dewastacji, w reszcie przejęły go władze lokalne. Po wielkim remoncie i adaptacji w 1953 r. w palcu otworzono szkołę, która funkcjonuje tu do dzisiaj. W 1991 r. na dziedzińcu szkoły postawiono pomnik Johannesa Fleidla. Wyremontowano także i udostępniano do zwiedzania wieżę widokowa, z której można podziwiać wspaniałą panoramę na Karkonosze i Kotlinę Jeleniogórską.

Domy tyrolskie

Największą atrakcją Mysłakowic, oprócz pałacu kościoła, są domy tyrolskie, które stanowią unikatowy i oryginalny typ architektury drewnianej.

Budowa domów w osadzie Erdmannsdorf-Zillerthal rozpoczęła się od budowy tzw. „domu próbnego” (dom nr 1) w stylu zbliżonym do tyrolskiego, który później należał do rodziny Oblasser, następnie po spaleniu, w jego miejscu postawiono „gospodę tyrolską” (współcześnie „Restauracja pod kasztanami” ). Kolejne domy tyrolskie różniły się wielkością, jednak pod względem formy były w zasadzie bardzo podobne. Wzorcowe gospodarstwo tyrolskie składało się z jednego jedno- lub dwupiętrowego budynku (tzw. „Streckof”) na planie prostokąta, z dachem grzbietowym pokrytym gontem i obciążonym kamieniami. Budynek składał się z części mieszkalnej, stajni i stodoły, niektóre domy miały jeszcze rampę wokół górnego piętra stodoły. Część mieszkalna, często na podmurówce z kamienia lub cegły, wykonana była częściowo z drewnianych bali i otoczona gankiem. Dom pokryty był dwuspadowym dachem, o stromo spadających połaciach, pokryty gontem oraz łupkiem. Jednak najbardziej charakterystyczne dla domów tyrolskich są drewniane balkony, wsparte na bogato zdobionych wspornikach. Balustrady balkonów są bogato profilowane, a w dekoracjach balkonów dominują motywy roślinne, np. w kształcie rozwiniętego kielicha tulipana lub lilii. Prostsze balustrady są zdobione ornamentem geometrycznym, złożonym z motywów serca, kwadratu, gwiazdy, czy trójliścia. Dół balustrady to najczęściej grzebień wycięty w jaskółczy ogon. Na uwagę zasługuje dom należący niegdyś do cieśli Johannesa Lublassera, na którego balkonie po dziś dzień widnieje napis: w języku niemieckim „Błogosław Boże króla Wilhelma III”. Wyposażenie wnętrza domu tyrolskiego było najczęściej skromne, ale centralną część powierzchni mieszkalnej zawsze zajmował murowany piec.

W latach 1838-1840 wybudowano 56 domów tyrolskich w Mysłakowicach oraz pobliskiej Sosnówce. Na pamiątkę doliny w Austrii, którą Tyrolczycy musieli, opuścić swoją nową osadę w Mysłakowicach nazwali Zillerthal.

Kościół ewangelicki

(obecnie kościół rzymsko-katolicki pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa)

Po nabyciu Mysłakowic w 1832 r., król pruski Fryderyk Wilhelm III postanowił rozbudować swoją posiadłość. Jedną z pierwszych budowli miały być kościół, a przy nim dom parafialny oraz szkoła. Do tej pory w Mysłakowicach nie było kościoła. Katolicy należeli do parafii w Łomnicy, a ewangelicy do 1750r. musieli szukać swych świątyni w oddalonych miejscowościach , zaś po 1751r .uczęszczali do domu modlitwy w Łomnicy. Projekt Kościoła autorstwa Karla Schinkela był gotowy w styczniu 1836 r. Projekt zakładał budowlę jednonawową z wieżą, zakończonż półokrągła apsydą oraz płaskim podkreślającym jej wiejski charakter. Kościół został usytuowany na południe od pałacu, na skraju parku. Ściany wewnętrzne pokryto szarym, imitującym marmur malunkiem, a kompozycja stropu z niebieskimi kasetami przypominać miała nieboskłon. Na wieży umieszczono tarczę zegarową, ze złotymi literami. Kościół reprezentował styl budownictwa włoskiego, szczególnie wieżę przypominająca dzwonnicę z Placu św. Marka w Wenecji. Podczas budowy kościoła, w 1838 r. nastąpiła katastrofa budowlana -zawaliła się wieża kościelna. W następstwie król nakazał rozebrać kościół całkowicie i przystąpić do budowy nowego kościoła, ale opartego na solidnych podstawach. Królowi Fryderykowi Wilhelmowi IV nie podobało się płaskie zakończenie wieży kościoła, dlatego zlecił jej przebudowę na styl gotycki. Wieża została podwyższona do 50 metrów (poprzednio miała 30 metrów). Najcenniejszym elementem budowli są kolumny z Pompei, które królowi pruskiemu podarował król Neapolu. Organy wykonał w 1840 r. mistrz Karl Friedrich Buckow, a dzwony odlał jeleniogórski ludwisarz -Siefert. Przed kościołem stał metalowy krzyż, z płaskorzeźbą na medalionie króla Fryderyka Wilhelma III, po bokach zaś znajdowały się dwie postacie dziecięce symbolizujące Śląsk i Tyrol.

W Mysłakowicach przejazd nad Łomnicą

Z lewej strony nad Mysłakowicami góruje Mrowiec (513 m) wchodzący w skład Wzgórz Karpnickich.

Kostrzyca
Wieś w powiecie jeleniogórskim, w gminie Mysłakowice, położona w odległości kilku kilometrów od Karpacza. Jest wymarzonym miejscem dla osób lubiących ciszę i spokój. W Kostrzycy znajduje się Leśny Bank Genów. Jest to instytucja, której podstawowym zadaniem jest ochrona zagrożonych ekosystemów leśnych w Polsce. Uroczyste otwarcie Leśnego Banku Genów nastąpiło 13 grudnia 1995 roku. Tego typu obiekt jest jedyny w Polsce i należy do nielicznych na świecie. W ośrodku prowadzone są zajęcia o tematyce przyrodniczej, dostosowane do wieku i wiedzy odbiorcy.

Przejazd nad Jedlicą

Z prawej strony mijamy Kowary

Kowary jako osada górnicza zostały założone w połowie XII w, prawa miejskie otrzymały w 1513 r. wydobywano tu rudy magnetytowe, wytapiano żelazo. Po wojnie 30 - letniej rozwinęło się tkactwo wypierając górnictwo. Które po II wojnie światowej powróciło. Kopano tu i wzbogacano rudy uranowe dla Związku Radzieckiego.

Warunki dla powstania uzdrowiska
Kowary mają wspaniałe położenie, wśród gór i lasów. Leżą u podnóża Karkonoszy i Rudaw Janowickich. Wszystkie walory przyrodnicze i klimatyczne tego miejsca sprawiły, że już w XIX wieku do Kowar przyjeżdżało sporo turystów chcących wypocząć w pięknym otoczeniu i przy okazji trochę się wykurować korzystając z niezwykłych właściwości tutejszego klimatu. Teren górski i korzystne warunki termiczne zapewniały wypoczywającym tu ludziom dobre samopoczucie.
Najlepsze właściwości lecznicze w Kowarach miały dwie pobliskie wsie (dziś już dzielnice Kowar) Podgórze i Wojków. Wojków od dawna traktowany był jako oddzielne osiedle klimatyczne. Spora ilość słonecznych dni i czyste powietrze powodowała, że zaczęto leczyć tu gruźlice i stany wyczerpania.

Kowary są miejscem godnym odwiedzenia zobaczyć tu można min.

RATUSZ KLASYCYSTYCZNY wzniesiony został w latach 1786-1789 według projektu Christiana von Schultza. Budowę prowadził mistrz budowlany Neumann.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny przy placu Franciszkańskim - budowla w stylu gotyckim z nawą główną i wieżą ozdobioną wewnątrz polichromią z XV wieku.

Późnobarokowa KAPLICA ŚW. ANNY przy ulicy Kowalskiej. Początki kaplicy związane są z początkami życia religijnego w górniczej osadzie, gdyż miała ona powstać w roku 1312, kiedy powiększono kościół. Następnie w bliżej nie sprecyzowanym czasie uległa zawaleniu. Remont tego co przetrwało nastąpił dopiero w 1772 roku. Architektem i budowniczym kaplicy był Kaspar Jentsch.

ZESPÓŁ PAŁACOWY W RADOCINACH, zwany NOWYM DWOREM. Zbudowany w 1570 roku przez hrabiego von Schaffgotscha, przebudowany w XVII wieku. Po tym czasie był jeszcze kilkakrotnie rozbudowany, szczególnie w XIX i XX wieku.

WZGÓRZE RADZIWIŁÓWKA - z ruinami zamku myśliwskiego z 1790 roku, u podnóża pozostałości folwarku i PAŁACYK CISZYCA, obok park ze starymi drzewami - pomnikami przyrody.
Kompleks ten położony jest na południowy zachód od przedmieść Kowar. Pałacyk jest budową klasycystyczną powstałą na początku XIX wieku.

Z lewej widzimy trzy szczyty parkową (545 m) bukową (550 m) i (średnicę 620 m). u ich stup leży dzisiejsza dzielnica kowar Wojków. Poniżej dwóch pierwszych szczytów wznoszą się dwa budynki sanatoriów. Główny budynek sanatorium "Wysoka Łąka" został zbudowany w latach 1900 - 1902 według projektu Karola Grossa. Natomiast drugie sanatorium, "Bukowiec", rozpoczęło pracę w 1916 roku. Obydwa obiekty stanowiły jeden zakład leczenia gruźlicy.
W czasie II wojny św. na "Wysokiej Łące" przebywali niemieccy ranni i rekonwalescenci, a w "Bukowcu" umieszczono pacjentów chorych na gruźlicę prątkującą. Po wojnie, ponieważ oba sanatoria nie uległy w czasie jej trwania żadnym zniszczeniom, polska administracja bardzo szybko na nowo uruchomiła cały kompleks. Pierwszymi pacjentami byli uwolnieni z pobliskiego obozu Żydzi, spora grupa polskich wojskowych, oraz przetransportowani tu chorzy z powstańczych szpitali z centralnej Polski. Około 500 łóżek sanatoryjnych w okresie powojennym stanowiło bardzo duży wkład w leczenie gruźlicy w zniszczonym wojną kraju.
W 1946 roku do kowarskiego zakładu leczniczego oprócz kowarskich sanatoriów należało również sanatorium przeciwgruźlicze w Szklarskiej Porębie i sanatorium w Kamiennej Górze. Zespół otrzymał nazwę: Zakład Leczenia Gruźlicy w Bukowcu koło Kowar. Zakłady posiadały łóżka o pełnym profilu ftyzjatrii zachowawczej, terakochirurgii, chirurgii kostno-stawowej oraz dział rehabilitacji. We wrześniu 1946 r. zespół kowarski podporządkowano Zarządowi Uzdrowisk Dolnośląskich. Pod koniec 1949 roku Zakłady Leczenia Gruźlicy w Bukowcu liczyły już ponad tysiąc łóżek. Rok później zakład został przejęty przez Ministerstwo Zdrowia i nazwany Państwowym Zespołem Sanatoriów Przeciwgruźliczych w Kowarach. Zaczęto różnicować profile leczenia. Sanatorium w Kowarach leczyło stany ciężkie: sanatorium "Bukowiec" - przypadki chirurgiczne oraz internistyczne, sanatorium "Wysoka Łąka" - przypadki średnio ciężkie i trudne diagnostycznie. Przez dziesięć powojennych lat w zespole kowarskich sanatoriów leczono około 10 tysięcy chorych. Był to duży i nowoczesny ośrodek leczenia gruźlicy. Wykorzystując swoje doświadczenie "Bukowiec" stał się miejscem szkolenia terakochirurgów, przyczyniając się do rozwoju fachowej kadry specjalistycznej i do propagowania nowoczesnych metod leczniczych.
W 1960 roku w sanatorium "Bukowiec" wykonano sześciotysięczną operację klatki piersiowej, a przypadki operacyjne z całego terenu kierowano właśnie do tego sanatorium. W latach 1945-1963 w Zespole w Kowarach leczonych było 75 tys. pacjentów dorosłych i prawie 10 tys. dzieci. W 1967 roku Zespół Sanatoriów podzielono i wyodrębniono z niego m.in. Państwowe Sanatorium Przeciwgruźlicze w Kowarach, a w 1975 roku sanatoria w Kowarach dołączono do utworzonego w Jeleniej Górze Specjalistycznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc.
W latach dziewięćdziesiątych sanatorium "Wysoka Łąka" przekształcono w Szpital Chorób Płuc i Gruźlicy "Wysoka Łąka", natomiast z drugiego sanatorium powstał Szpital "Bukowiec".

Inhalatorium Radonowe 1974 - 1989
W zupełnie innej części Kowar, w jej najwyżej położonej dzielnicy - Podgórzu od początku lat siedemdziesiątych przymierzano się do otwarcia Podziemnego Inhalatorium. Inhalatorium powstało w wyrobiskach byłej kopalni rudy uranu "Podgórze".

Inhalatorium działało przez 15 lat. Zamknięto je dopiero w 1989 roku. Kilka lat później gwałtowna powódź ostatecznie zerwała drogę i zniszczyła parking przed tą sztolnią. Wydarzenie to pozbawiło szans na ponowne uruchomienie w tym miejscu inhalatorium radonowego.

Inhalacje radonowe
W 2002 roku w Centrum Wypoczynku i Odnowy Biologicznej "Jelenia Struga", w unikalnej podziemnej sztolni powyrobiskowwej zabytkowej kopalni uranu i żelaza w Kowarach, otworzono całkiem nowe Inhalatorium Radonowe.
Powstało ono w przeznaczonym na ten cel, jednym z bocznych, podziemnych korytarzy, specjalnie do tego celu przystosowanym.
Inhalatorium w Kowarach kontynuuje leczenie inhalacjami radonowymi prowadzonymi tutaj do 1989 roku i korzysta z bogatego dorobku klinicznego Ośrodków Naukowo Badawczych, kierowanych przez profesorów Wrocławskiej Akademii Medycznej, którzy prowadzili badania naukowe w inhalatorium w Kowarach.

Podjeżdżamy na przełęcz kowarską

Ogólnie jedziemy początkowo stokiem Kowarskiej Czuby (371 m) później Rudnika (835 m)

Jęzor teściowej, nieczynna linia kolejowa łącząca kowary z Karpaczem, pomnik pamięci lotników z Ii wojny światowej, droga głodu

Lokalna droga łącząca Kowary z Ogrzelcem, zaczynająca się na wysokości 560 m w dolinie Jedlicy i dolinie Kuźniczego Potoku.
Prowadzi przez Przełęcz Kowarską, gdzie osiąga najwyższy punkt 727 m.
Następnie droga, trawersując południowe zbocze Rudnika dociera po ok. 3,5 km i różnicy wzniesień ok. 150 m do Ogorzelca, gdzie kończy się na wysokości ok. 600 m.
Droga Głodu wiąże się z kryzysem który w XIX w. dotkną Sudety i Przedgórze Sudeckie.
Kryzys związany był z nieurodzajem rolniczym oraz z upadkiem tkactwa chałupniczego, będącego podstawą bytu najbiedniejszej ludności wiejskiej. W wielu rejonach doszło wówczas do zamieszek głodowych, stłumionych przez władze pruskie przy użyciu wojska.
Po ustaniu zamieszek władze, w celu uniknięcia dalszych buntów, wprowadziły roboty publiczne. W ramach tych prac budowano lub modernizowano drogi.
Ze względu na nadmiar chętnych do pracy, wprowadzono zasadę, że każdy zatrudniony jako zapłatę dzienną dostanie bochenek chleba i 60 fenigów.
Stąd powstały nazwy tych dróg.
Drogi Głodu spotyka się w kilku rejonach Sudetów. Droga prowadząca przez Rudawy Janowickie powstała w latach 1855-1857, zmieniła ona układ komunikacyjny w tej części Sudetów, będąc lepszym połączeniem Jeleniej Góry z Kamienną Górą niż Stary Trakt Kamiennogórski, który od tego momentu utracił znaczenie.
Po zbudowaniu szosy przechodzącej przez Przełęcz Kowarską, Drogę Głodu zaczęto nazywać Starą Drogą (Alte Straße).

Przełęcz kowarska 727 m

Zjeżdżamy do Ogorzelca

Wysokość nad poziomem morza - ok. 570-640 m n.p.m.

 Duża wieś o charakterze przemysłowo - rolniczym położona pomiędzy Rudawami Janowickimi, a Wzgórzami Bramy Lubawskiej, w południowo - zachodniej części gminy. Wzmiankowana po raz pierwszy prawdopodobnie w 1292 r. Poważnie ucierpiała w trakcie wojny trzydziestoletniej, będąc w tym czasie własnością Schaffgotschów z Kowar. W XIX w. istniała tu kopalnia "Viktoria". Równocześnie rozwijało się tkactwo chałupnicze, które od pół wieku zaczęło upadać, co spowodowało lokalne zamieszki. Znaczenie Ogorzelca wzrosło po uruchomieniu w 1905 r. linii kolejowej łączącej Kamienna Górę z Kowarami. Po wojnie uruchomiono zakład chemiczny, na bazie dawnej zabudowy kopalni i tkalni, a po jego likwidacji w 1970 r. "INCO" uruchomiło produkcję środków chemicznych dla budownictwa. Z zachowanych przykładów starego budownictwa można wymienić budynek stacji kolejowej oraz budynki nr 11, 12, 39, 40, 49, 50, 51, 79, 91, 113.

W pobliżu miejscowości znajduje się kilometrowej długości tunel kolejowy na trasie Jelenia Góra - Kamienna Góra.

Leszczyniec - miejscowość wzmiankowana w XIV w.
Usytuowana między Ogorzelcem od zachodu, Czarnowem od północny i Szarocinem od wschodu.
Położona w dolinie Wilczyńca wpadającego do Świdnika. W miejscowości na uwagę zasługują; XVIII wieczny, barokowy kościół świętego Bartłomieja niegdyś świątynia ewangelicka, pochodzący z XVI w. kościół katolicki, służący obecnie jako kaplica cmentarna oraz stary dwumetrowy w obwodzie cis.

Szarocin jako część większych dóbr rycerskich, potem ich centrum, przechodził z rąk do rąk. Jednymi z bardziej znanych jego właścicieli przed wojną 30-letnią byli bracia von Horn, entuzjastyczni neofici reformacji, fundatorzy pierwszego kościoła ewangelickiego w księstwie świdnicko-jaworskim oraz domniemani budowniczowie dworu w Szarocinie. W czasach wojny 30-letniej szarocińskie dobra dostały się pod wpływ rodu Czettritzów, przechodząc potem systematycznie we władanie różnych familii (m.in. Zeidlitzów i ostatnich właścicieli - Heinemów).
Po zmieniających się panach w Szarocinie pozostał, jeden z cenniejszych w okolicach Jeleniej Góry, zespół pałacowo-parkowy. Użytkowany dziś przez Dom Pomocy Społecznej pałac zbudowano prawdopodobnie w XVII w. dla braci Horn. Z tamtego dworu, za sprawą wielu przebudów m.in. w 1720 r. i XIX w., prawie nic się nie zachowało. Przed wojną w pałacu mieściła się pensja dla panien. Pozostały w architekturze widoczne cechy barokowe i XIX-wieczne zdobienia empirowe. Obiekt otaczają budynki z XIX w. oraz nieźle utrzymany ozdobny park ze starodrzewem, sztuczną grotą i widokową łączką.
Gospodarczą historię Szarocina przez lata kształtowało rzemiosło tkackie, uprawa lnu i hodowla owiec. W 1855 r. przez wieś poprowadzono drogę, w 1905 r. linię kolejową z Kamiennej Góry do Kowar. W czasach tych osada zaczęła pełnić rolę turystyczną. Znajdowały się tu m.in. dwie duże karczmy, z których jedna posiadała nawet własny browar. Dziś wioska ma charakter typowo rolniczy, pozostało w niej wiele zabytkowych chałup.
W górnej części, naprzeciwko domu nr 38 stoi kamienny krzyż pokutny z rytem miecza. Krzyż w Szarocinie miał być pamiątką kłótni, do której doszło przed wiekami między bywalcami pobliskiej gospody. Jak się skończyła i jakich użyto argumentów - można się domyślać.

Pisarzowice - to duża wieś na trasie Rędziny - Kamienna Góra, położona w dolinie Żywicy i Rędzińskiego Potoku między Szubienicą na północnym- wschodzie a Jagodną i Jaworową na zachodzie.
Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z XIV w. Na uwagę w Pisarzowicach zasługuje XVI w. kościół Wniebowzięcia NMP z tryptykiem szafowym, późnogotyckimi figurami świętych, renesansową, polichromowaną ambona oraz chrzcielnicą.
W miejscowości znajduje się również klasycystyczny pałac, który uległ dewastacji podczas użytkowania przez PGR. Ciekawostką jest znajdujący się w niewielkim przypałacowym parku jesion (5,4 metra w obwodzie ).

Kotlina kamiennogórska

Lokalizacja

Kotlina Kamiennogórska leży pomiędzy Górami Kamiennymi a Wałbrzyskimi na północy i wschodzie, Rudawami Janowickimi na zachodzie i pasmem Zaworów (Góry Stołowe) na południu.

Góry Krucze i Czarny Las dzielą ją na kilka niezależnych kotlin. W centralnej części, na rzeką Bóbr, leży największe miasto kotliny - Kamienna Góra.

Opis

Kotlina Kamiennogórska jest trzecią co do wielkości kotliną w Sudetach, która jednakże jest najwyżej położona - jej dno przekracza nawet 500 m n.p.m.

W skład kotliny wchodzi Obniżenie Kamiennej Góry, Brama Lubawska, Kotlina Krzeszowska i Obniżenie Leska.

W Kotlinie Kamiennogórskiej znajdują się najbardziej urokliwe zakątki Sudetów - worek Okrzeszyński, okolice Krzeszowa i Chełmska Śląskiego. Do szczególnych atrakcji kotliny należy zaliczyć cysterski kompleks w Krzeszowie oraz drewniane domki tkaczy w Chełmsku Śląskim.

Ponadto Kotlina Kamiennogórska ze względu na dość ukształtowanie powierzchni jest świetnym terenem na wyprawy rowerowe zarówno dla słabszych jak i dla wymagających turystów rowerowych.

Gółowne pasma otaczające kotlinę

Kotlinę Kamiennogórską otaczają pasma Gór Kamiennych, Wałbrzyskich, Stołowych i Rudaw Janowickich. Ponadto w okolicach Lubawki styka się ona z Karkonoszami.

Przez pasmo Gór Stołowych - Zawory graniczy ona z Obniżeniem Mieroszowa, które jest odgałęzieniem Kotliny Broumovskiej.

Miejscowości

Na terenie kotliny znajdują się oprócz największej Kamiennej Góry takie miasteczka jak: Chełmsko Śląskie, Krzeszów, Lubawka.

Ponadto nalezy wspomieć o Pisarzowicach, Okrzeszynie, Czarnym Borze, i Witkowie Śląskim.

KAMIENNA GÓRA

Na początku XIII wieku, na stożkowej górze wznoszącej się w widłach Bobru i Zadrny, wybudowano zameczek strażniczy, którego lokalizacja związana była z istnieniem traktu handlowego wiodącego przez Bramę Lubawską. U podnóża góry powstała osada targowa rządząca się prawem polskim. Nazwa osady nie zachowała się, ale niektóre przekazy i opracowania nazywają ją "Straża".
Wśród wielu miejscowości, które pod sam koniec pierwszej połowy XIII wieku pojawiły się w dokumentach śląskich, była również Kamienna Góra. Najstarszym dokumentem historycznym wymieniającym Kamienną Górę (Landeshütte) jest zapis z 1249 roku księcia Bolesława Rogatki i jego brata Konrada, zezwalający benedyktynom z Kresowego Boru (Krzeszowa) rozbudować na prawie niemieckim osadę targową, położoną w widłach rzek Bóbr i Zadrna. Inny dokument z 1287 roku wymienia Kamienną Górę pod nazwą "Landishute".
. W 1292 roku książę Bolko I nadał Kamiennej Górze prawa miejskie.

1294 - w mieście zostaje zbudowany pierwszy kościół (na jego miejscu stoi obecnie kościół pod wezwaniem Św. Piotra i Pawła).
1295 - książę Bolko I świdnicki obwarowuje się w Kamiennej Górze i odpiera najazd na Śląsk króla czeskiego Wacława II.
21 października 1334 - książę Bolko II świdnicki nadaje miastu przywilej książęcy potwierdzający oraz rozszerzający dotychczasowe prawa i przywileje mieszkańców miasta.
Dokumet świadczy o istnieniu w owym czasie rady miejskiej dysponującej szerokimi uprawnieniami administracyjnymi, porządkowo-policyjnymi i sądowymi oraz czterech cechów rzemieślniczych: piekarzy, rzeźników, szewców i krawców.
21 października 1341 - książę Bolko II zezwala mieszkańcom miasta na ustanowienie targu solnego.
1345 - Kamienna Góra w trakcie wojny zostaje na trzy lata zajęta przez czeskie wojska Jana Luksemburskiego.
Książę Bolko II świdnicki odbił gród w 1348 roku wykorzystując "fortel trojański". Książę kazał naładować wozy sianem, a pod warstwami siana umieścił swoich żołnierzy. Kiedy wozy ukazały sie pod murami miasta, czescy żołnierze, którzy bardzo potrzebowali siana dla swoich koni, zarekwirowali je i wprowadzili do miasta. Kiedy wozy znalazły się wewnątrz murów obronnych, żołnierze ukryci w nich obezwładnili straże i umożliwili ukrytym w pobliżu oddziałom księcia opanować miasto.
1360 - w mieście powstaje komora celna.
21 października 1361 - książę Bolko II nadaje na 10 lat wszystkim swoim miastom, a więc również Kamiennej Górze, prawo do bicia złotej i srebrnej monety.
1392 - księstwo świdnicko-jaworskie, a zatem i miasto, przechodzi pod władanie króla czeskiego.
lipiec 1426 - mieszkańcy Kamiennej Góry odpierają szturm husytów. Sława obrońców miasta rozniosła się po Śląsku, a współcześni poeci układali wiersze opiewając odwagę kamiennogórskich kobiet.
1515 - król czeski Władysław Jagiellończyk nadaje miastu przywilej organizowania dwóch jarmarków. W tym samym roku król zezwala, aby miasto pieczętowało swoje dokumenty czerwonym woskiem, co było w owym czasie dowodem szczególnego uhonorowania.
1521 - w mieście powstaje cech płócienników, który liczy 40 majstrów.
1526 - Kamienna Góra staje się wraz ze Śląskiem częścią monarchii habsburskiej.
1527 - Rada miejska Kamiennej Góry wykupiła wójtostwo z rąk opata krzeszowskiego, stając się pełnoprawnym zwierzchnim organem samorządu miejskiego.
1546 - powstanie cechu kowali.
1555 - powstanie cechu stolarzy.
1564 - wybudowano ratusz z wieżą o wysokości 136 stóp.
1577 - powstanie cechu kuśnierzy.
1590 - cech kowali dzieli sie na trzy cechy: ślusarzy, puszkarzy i wytwórców ostróg.
1592 - pierwsza informacja o istnieniu w mieście szkoły.
1625 - w mieście istnieje apteka. (pierwsza pewna informacja o istnieniu apteki w mieście.)
1618-1648 - okres wojny trzydziestoletniej i ogromnego zniszczenia miasta.
1673 - powołanie cechu przez garncarzy.
1675 - powstaje cech pasamoników.
1677 - kupcy kamiennogórscy zakładają gildię kupiecką.
1710 - otwarcie szkoły ewangelickiej.
ok.1709-1720 - budowa nowego kościoła ewangelickiego (jednego z 6 zbudowanych na Śląsku w latach 1709-1730 tzw. Kościołów Łaski), obecnie kościół pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej.
1728 - ufundowana zostaje przez Melchiora Duciusa von Wallenberg przy Kościele Łaski biblioteka, która zgromadziła 5000 tomów, w tym 40 średniowiecznych rękopisów, 600 oryginalnych listów reformatorów Kościoła (w tym Lutra), 26 listów króla Fryderyka II.
1733 - w Kamiennej Górze urodził się znany architekt Karol Langhans, budowniczy m.in. Bramy Brandenburskiej w Berlinie, gmachu opery we Wrocławiu.
1741 - Śląsk, a z nim Kamienna Góra, przechodzi pod panowanie pruskie.
22 maja 1745 - bitwa wojsk pruskich i austriackich pod Kamienną Górą (okres drugiej wojny śląskiej). Miasto jest przez kilka tygodni zajęte przez Austriaków.
połowa XVIII w. - powstanie pierwszej drukarni w mieście.
1756-1763 - okres trzeciej wojny śląskiej. Kamienna Góra jest kilkukrotnie zajmowana przez wojska austriackie. W 1760 roku w pobliżu miasta dochodzi do krwawej bitwy, w której bierze udział ok. 40 tys. żołnierzy austriackich i 11 tys. pruskich. Armia pruska zostaje rozbita, ponad 6 tys. Prusaków poległo lub zostało rannych, a pozostałe 3 tys. dostało się do niewoli - bitwa zwana "Pruskie Termopile". Miasto wychodzi z wojny bardzo zniszczone.
1765 - powstaje apteka Pod Lwem.
1766 - miasto otrzymuje nowy szpital.
1766-1772 - w latach 1766-1772 utworzono specjalny fundusz zwany "kasą ubogich" przeznaczony na opiekę socjalną nad biednymi mieszkańcami miasta.
23 marca 1793 - w mieście dochodzi do buntu tkaczy.
1790 - wybudowano drogę bitą z Kamiennej Góry do Wałbrzycha.
1800 - podróżując po Śląsku odwiedza Kamienną Górę John Quincy Adams, przyszły prezydent USA (1824 - 1828).
1806-1813 - Kamienna Góra, podobnie jak cały Śląsk, zajęta jest przez wojska napoleońskie.
1813 - koncentracja wojsk prusko - rosyjskich w pobliżu Kamiennej Góry; car Rosji Aleksander I i król Prus Fryderyk Wilhelm III są gośćmi w zamku Kreppelhof i 10 sierpnia 1813 roku odbierają paradę wojsk na polach w okolicy Antonówki.
1818 - powstanie samodzielnego powiatu kamiennogórskiego w granicach rejencji legnickiej.
7 września 1831 - zawalenie się 42-metrowej wieży ratusza.
1836 - szkoła ewangelicka została przekształcona w gimnazjum.
1841 - uruchomienie pierwszej przędzalni mechanicznej, powołanie pierwszej miejskiej kasy oszczędnościowej.
1855-1857 - budowa drogi bitej, zwanej drogą głodu, z Kowar do Kamiennej Góry.
1858 - otwarto w mieście urząd telegraficzny.
1862 - uruchomienie w Kamiennej Górze pierwszej tkalni mechanicznej.
1863 - rozpoczęcie gruntownej modernizacji sieci wodociągowej.
1864 - 1865 - oddanie do użytku gazowni i rozbudowa sieci oraz oświetlenia gazowego.
1865 - oddanie do użytku nowego budynku gimnazjum.
1868 - wybudowano nowy szpital.
1869 - oddano do użytku linię kolejową Sędzisław - Kamienna Góra - Lubawka.
1873 - zburzenie starego budynku ratusza i wybudowanie w jego miejscu promenady (teren obecnego rynku).
1874 - otwarcie pierwszej fabryki obuwia.
1876 - wybudowano czteroklasową szkołę dla dzieci ewangelickich.
1881 - w mieście powstaje wielka odlewnia i fabryka maszyn. wybudowano gmach urzędu pocztowego.
1882/83 - wybudowano ośmioklasową szkołę dla dzieci katolickich.
1885 - oddanie do użytku dużej hali sportowej.
1889 - w szkole ludowej zniesiono opłatę za naukę.
1890 - oddano do użytku nowy budynek szkoły ludowej.
1891 - przyłączenie miasta do państwowej sieci telefonicznej, rozpoczyna działalność koedukacyjna wyższa szkoła prywatna.
1893 - dzięki fundacji Marianny zu Stolberg w mieście zostaje zbudowany szpital powiatowy.
1899 - przeprowadzono prywatną linię kolejową z Kamiennej Góry do Krzeszowa. Wybudowano browar i słodownię.
1904-1905 - budowa nowego ratusza - nowy magistrat zlokalizowano na placu powstałym po wyburzeniu w 1837 roku dawnej Bramy Górnej.
1905 - otwarto połączenie kolejowe Kamienna Góra - Kowary - Jelenia Góra.
1909 - do miasta dociera sieć energetyczna.
1909-1910 - budowa wieży ciśnień i modernizacja kanalizacji miejskiej.
1914 - uruchomiono linię kolejową na odcinku Kamienna Góra - Marciszów.
1914-1918 - okres kryzysu spowodowanego I wojną światową.
1921 - zelektryfikowano linię kolejową Marciszów-Kamienna Góra-Lubawka.
1927-1928 - kryzys w przemyśle włókienniczym.
1929-1933 - okres wielkiego kryzysu gospodarczego.
1932 - otwarto Muzeum Regionalne.
1933 - wybudowano fabrykę sztucznego jedwabiu.
1933-1945 - okres rządów hitlerowskich w Niemczech.
1935 - kino Capitol posiada najnowocześniejszą na owe czasy aparaturę projekcyjną.
1938 - Kamienna Góra posiada 4 hotele i 9 zajazdów. Usługi w zakresie naprawy samochodów oferuje 6 warsztatów, a 3 firmy zajmują się garażowaniem i strzeżeniem pojazdów. W mieście działają 4 wypożyczalnie samochodów i 2 firmy autobusowe. W mieście działa 7 banków.
lipiec 1944 - w Kamiennej Górze powstaje filia obozu koncentracyjnego Gross Rosen.
9 maja 1945 - miasto zostaje zajęte przez jednostki 21 Armii 1 Frontu Ukraińskiego.
28 maja 1945 - przybywają do Kamiennej Góry oddziały 29 Pułku Piechoty 2 Armii Wojska Polskiego.

Wyjeżdżając KG widzimy z lewej strony Obniżenie Lesku a w tle Masyw Trujgarbu Krąglaka z najwyższym wzniesieniem Trujgarb 778 m usytułowany na wschodzie. Z prawej niewielki masyw Czarnego Lasu, w którego środkowej części znajduje się kamieniołom melafiru.

Borówno

Obecna wieś Borówno składała się z dwóch wsi: Hartau i Forst, o których wiadomo, ze należały do zakonu cystersów z Krzeszówa (województwo dolnośląskie). Nie wiadomo natomiast dokładnie kiedy powstały. Dolną część Hartau w 1583 r. założył opat zakonu cystersów Kasper II Ebert, zakupił ją dla klasztoru. Zaś część górna Forst powstała prawdopodobnie dopiero w końcu XVII wieku. Obie części rozwinęły się szybko i w pierwszej połowie XVIII wieku należały już do większych osad w okolicy.

Były to dość duże, ale raczej ubogie wsie, słabo rozwijały się, a mieszkańcy w znacznym stopniu trudnili się tkactwem. W XVIII wieku przeprowadzono pomiędzy obiema wsiami trakt handlowy wysadzany drzewami, którego przebieg pokrywał się z obecną szosą Wałbrzych - Kamienna Góra.

W końcu XIX wieku rozpoczęto na terenie wsi eksploatację kamieniołomów, ale w tym czasie wieś nie rozwijała się, bowiem upadło tkactwo chałupnicze, które dawało utrzymanie sporej części mieszkańców. Wielu ludzi pracowało wówczas w okolicznych kopalniach węgla kamiennego. W 1939 roku pomiędzy obiema częściami, już połączonej wsi, wzniesiono kościół Chrystusa Króla. Wcześniej w górnej części wsi stała tylko kaplica.

Po 1945 roku obie części wsi otrzymały jedną nazwę: "Zalesin", którą potem w 1950 roku zmieniono na obecną. Niżej położone zabudowania ciążyły wyraźnie do Czarnego Boru, szczególnie po reformie administracyjnej w 1975 r., kiedy to zlikwidowano powiaty i wieś znalazła się w województwie wałbrzyskim.

Czarny Bór

Za panowania księcia Bolka II Świdnicko-Jworskiego zbudowano na terenie gminy, na niewielkim wzgórzu nad Leskiem, gotycki zamek (z 1355 r.), z którego do dzisiaj zachowały się niewielkie fragmenty murów i ruiny wysokiej granitowej wieży, która widnieje w herbie gminy. W centrum miejscowości Czarny Bór znajduje się barokowy pałac z połowy XVIII wieku. W XIX w. został gruntownie odremontowany, później restaurowany w 1963 r., w którym mieści się obecnie Zakład Lecznictwa Odwykowego dla osób uzależnionych od alkoholu. Pałac ten otoczony jest starym parkiem.

Przez Czarny Bór płynnie rzeka Lesk mająca swoje ujście do Bobru w miejscowości w Sędzisławiu.

Z prawej strony wzgórza krzeszowskie, z przodu masyw Dzikowca, z lewej przodu Wyżyna Jabłowska odzielająca masyw Trójgarbu i Krąglaka od masywu Chełmca.

Boguszów - Gorce

Położenie

Miasto Boguszów-Gorce położone jest w Zachodniej części Sudetów Środkowych, pomiędzy masywami górskimi - Gór Wałbrzyskich, z Chełmcem (851 m npm) i Mniszkiem (704 m npm) i Gór Kamiennych z masywem Dzikowca (Dzikowiec Wielki - 836 m npm i Dzikowiec Mały - 696 m npm). Rozpostarło się na wysokości 450-650 m npm, na powierzchni 27 km2 na trasie Wałbrzych - Kamienna Góra, w odległości 5,5 km od Wałbrzycha i 17 km od przejścia granicznego Golińsk-Mezimesti.

Jest właściwie zespołem miejskim, który powstał w wyniku połączenia kilku, niegdyś samodzielnych osad: Boguszowa, Gorc, Starego Lesieńca i Kuźnic Świdnickich.
Liczy 17 284 mieszkańców (2006 r.).

Początek dzisiejszemu miastu dała osada założona przez górników saksońskich, którzy wg spisanych w XVIII i XIX w. kronik, rozpoczęli tutaj w XIV w. wydobywanie rud srebra i ołowiu.
Osadę tą nazwano Gottesberg (Boża Góra). Najstarsza udokumentowana wzmianka o niej pochodzi z 1392 r. - ze spisu miejscowości księstwa świdnicko-jaworskiego, który dołączono do testamentu księżnej Agnieszki, wdowy po Bolku II księciu świdnicko-jaworskim.  Zgodnie z tym dokumentem, księstwo to po śmierci księżnej miało przejść pod zwierzchnictwo czeskie. Tak też się potem stało i w ten sposób zakończył się okres panowania piastowskiego na tych terenach.  W 1497 r. król czeski Władysław Jagiellończyk sprzedał za 10 tys.groszy praskich Książ i okoliczne miejscowości - w tym również Boguszów - jako dobra zastawne swojemu kanclerzowi Johannowi Schellenbergowi. Boguszów jeszcze przed tą datą otrzymał już przywilej gminy.  Dwa lata później - w 1499 r., ten sam król podniósł rangę Boguszowa nadając mu prawa miejskie oraz prawa górnicze.  Mając na względzie wzrost wydobycia srebra oraz szybszy rozwój miasta, król Władysław Jagiellończyk w 1502 r. zrzekł się w liście donacyjnym ¼ należnej mu dziesięciny z boguszowskich kopalń srebra. 

Z początkiem XVI w. nastąpił podział miasta na część „górną” i „dolną”. Obie części miały innych właścicieli, a granica między nimi przebiegała wzdłuż obecnej ul. Buczka.
Prawdopodobnie przed 1509 rokiem, „dolną” część Boguszowa kupił baron Urlich von Czettritz, który był m.in. właścicielem wsi Stary Lesieniec. Natomiast w 1509 r. „górną” część sprzedano hrabiemu Conradowi I von Hoberg (taką pisownię miało wtedy nazwisko Hochbergów z Książa).
W 1539 r., powstała pierwsza szkoła. Opłata tygodniowa za naukę 1 dziecka, wynosiła
1 grosz.
W 1554 roku Boguszów dotknięty został wielkim pożarem, który zniszczył wszystkie drewniane domy i sztolnie. Skutki tego pożaru odczuwane były jeszcze przez długi czas potem. Zahamowany został na wiele lat rozwój miasta, gdyż zubożali mieszkańcy i górnicy zaczęli z niego emigrować. Chcąc pomóc miastu, cesarz Rudolf II nadał mu w 1603 r. przywilej urządzania targu w każdy poniedziałek oraz dwóch jarmarków rocznie. Trzy lata później (w 1606 r.) Boguszów uzyskał od tego samego cesarza przywilej wolnego miasta górniczego.
Pierwsza połowa XVII w. to niezwykle tragiczny okres w dziejach Boguszowa, podobnie jak całego Dolnego Śląska. Szczególnie dotkliwe dla miasta były działania toczącej się wtedy wojny 30-letniej (1618-1648). W okresie tym Boguszów stał się miejscem wielokrotnego przemarszu wojsk szwedzkich i cesarskich. Na miasto nakładano wysokie kontrybucje oraz obciążano jego mieszkańców kosztami kwaterunku wojsk. „Zwyczajowo” też żołnierze często plądrowali miasto, dopuszczając się rabunków, gwałtów i mordów. Przykładowo w 1640 r. konny oddział 400 żołnierzy cesarskich splądrował Boguszów i zabił 30 mieszkańców. Z kolei w 1645 r. żołnierze szwedzcy podczas plądrowania miasta zniszczyli dokumenty miejskie, wrzucając je do szybu kopalni „Śmiało z Bogiem”. Los nie szczędził miastu także innych nieszczęść.
W 1624 i 1632 r. wielu mieszkańców Boguszowa zabiła szalejąca wtedy epidemia dżumy, a w 1633 r. połowa miasta strawiona została przez wielki pożar.  Zniszczony, ograbiony i wyludniony Boguszów długo jeszcze potem podnosił się z upadku.  W roku 1670 „dolne” miasto kupił Hans Carl von Seherr. Mimo starań, Boguszów niestety nie odzyskał już utraconego w czasie wojny 30-letniej cesarskiego przywileju wolnego miasta górniczego, pozostając miastem prywatnym.  I właśnie właściciel „górnej” części miasta - Hans Heinrich II von Hohberg r., będący jednocześnie jego prawodawcą, odnowił w 1681 r. przywileje dla swojej części Boguszowa - jako miasta górniczego, wprowadzając też nowy porządek prawny. W porównaniu z poprzednimi cesarskimi przywilejami objęto nimi nie tylko ludzi związanych z górnictwem, ale rozciągnięto je na wszystkich mieszkańców.  Jeszcze w tym samym roku takie same przywileje nadał mieszkańcom „dolnej” części miasta jej właściciel Hans Carl von Seherr.
W roku 1710 Conrad Ernest Maximilian von Hochberg, kupił od Carla Ferdinanda von Seherr za sumę 5000 talarów „dolną” część miasta.  Od tego momentu Boguszów miał już jednego właściciela i ostatecznie skończył się trwający dwa wieki podział miasta.
Dwa lata później - w 1712 r., Maximilian von Hochberg wydał dla Boguszowa prawa miejskie, które skodyfikowano w 26 artykułach. Regulowały one normy życia w mieście i określały wysokość kar za ich nieprzestrzeganie.
W roku 1724 w Boguszowie wybucha kolejny już w historii miasta wielki pożar. Straty były olbrzymie. W ciągu dwóch godzin ogień strawił 78 domów i 2 stodoły. Na szczęście z pomocą w odbudowie miasta pospieszyli bliżsi i dalsi sąsiedzi Boguszowa- Kamienna Góra, Jelenia Góra, Jawor i Świdnica, przekazując na ten cel znaczne kwoty pieniężne.
W 1731 r. zakończono budowę ratusza. Postawiono go w miejscu gorzelni, od której rozpoczął się 7 lat wcześniej ten pożar.
Następne nieszczęście dotknęło Boguszów w 1757 r., kiedy to w wyniku szalejącej epidemii umarło 400 mieszkańców. Do tego dołączyły się później straty materialne, jakie poniosło miasto i jego mieszkańcy w okresie tzw. wojny siedmioletniej (1756-1763) między Prusami, a Austrią (w czasie trzeciej wojny śląskiej), a następnie (na początku XIX w.) straty z okresu wojen napoleońskich. Przemarsze różnych wojsk, koszty ich kwaterunku oraz kontrybucje nakładane na miasto, znów na wiele lat zastopowały jego rozwój.
W 1809 roku w Boguszowie odbyły się pierwsze wybory samorządowe. W ich wyniku wyłoniono Radę Miasta składającą się z 27 radnych, a spośród niej magistrat składający się z burmistrza, jego zastępcy i kilku rajców. Był to efekt zapoczątkowanej w 1808 r. w Prusach reformy samorządowej znoszącej miasta prywatne.  Jednak Hochbergowie z Książa długo nie chcieli znieść obciążeń feudalnych ciążących na miastach, które do nich należały. Dopiero w 1852 r. - po wcześniejszych petycjach kierowanych do Książa i demonstracji mieszkańców Boguszowa przed zamkiem Książ, Hochbergowie obciążenia te znieśli i miasto uzyskało pełną samodzielność.

  Od połowy XIX w. do początku wieku XX, następuje wielka rozbudowa miasta. Boguszów poszerza swoje granice i zwiększa się gwałtownie liczba jego obywateli. W 1900 r. miasto liczyło już 8966 mieszkańców (w 1840 r. było 2324).
Okres I i II wojny światowej, był dla Boguszowa w miarę spokojny. W 1973 r. w wyniku połączenia Boguszowa, Gorc, Kuźnic Świdnickich, powstała duża jednostka administracyjna - miasto Boguszów-Gorce.
W 1987 roku uchwałą Miejskiej Rady Narodowej ustanowiony został medal „Zasłużony Obywatel Miasta.”
W 1996 roku miasto Boguszów - Gorce po raz pierwszy zorganizowało u siebie Polsko - Czeskie Dni Kultury Chrześcijańskiej - święto kultury chrześcijańskiej obchodzone na pograniczu polsko-czeskim.
W roku 1999 r. uroczyście obchodzono 500 - lecie nadania praw miejskich. Pierwsza część tych obchodów odbyła się 4 września i była nią inauguracja X Polsko - Czeskich Dni Kultury Chrześcijańskiej, drugą część uczczono 11 września uroczystą sesją Rady Miejskiej, w czasie której podpisano umowę o współpracy partnerskiej z Publiczną Instytucją Współpracy Międzygminnej ( E.P.C.I.) z Piennes we Francji. Wybito też (w Hiszpanii) 500 sztuk medali okolicznościowych. Podczas uroczystej mszy w kościele p.w. „Św. Trójcy” poświęcony został również sztandar miasta.
We wrześniu 1999 r., ukazał się także pierwszy numer gazety miejskiej - „Wiadomości Boguszowskie”. Wznowiono też nadawanie medalu za zasługi na rzecz rozwoju miasta, ale już pod inną nazwą: „Zasłużony dla Miasta Boguszowa - Gorc”. Wręczany jest on podczas obchodów Święta Niepodległości mieszkańcom (i nie tylko) za wybitne zasługi dla miasta.
W styczniu 2000 r. podpisana została przez władze gminy umowa o współpracy partnerskiej z miastem Smirice w okręgu Hradec Kralove w Czechach. W 2002 r. (w grudniu) Rada Miejska podjęła uchwałę o trójstronnej współpracy partnerskiej z Dobrym Miastem na Warmii i miastem Radzionków w Województwie Śląskim.

GORCE

Obecnie dzielnica Boguszowa - Gorc położona na wys. 510 m npm - na Wyżynie Jabłowskiej, u stóp góry Mniszek, w kotlinie Czerwonego Potoku. Osadnictwo na tym terenie miało miejsce prawdopodobnie już w końcu XIII w za czasów piastowskich.
Początkowo Gorce były osadą leśnych drwali, a następnie pasterzy. W wieku XV mieszkańcy Gorc utrzymywali się z pracy w okolicznych kopalniach srebra. W XVI i XVII w tutejsza ludność zajmowała się tkactwem i uprawą lnu.
Węgiel znany był w Gorcach już w XVI wieku, ale dopiero później - w II połowie wieku XVIII, zaczęto jego eksploatację na skalę przemysłową. I właśnie praca w kopalniach węgla, a potem dodatkowo - w pobliskiej kopalni barytu stała się głównym źródłem utrzymania tutejszych mieszkańców. Tak było aż do zamknięcia tych kopalń.
Od roku 1746 Gorce były samodzielną jednostką administracyjną - gminą. Prawa osiedla przyznano Gorcom w 1954 r., a w 1962 r. otrzymały prawa miejskie. Status miasta utrzymały do reformy administracyjnej z 1973 r.

Herb Boguszowa-Gorc

Herbem miasta jest tarcza podzielona na trzy pola:
Pole I
Przedstawia zielony liść chmielu na żółtym(złotym) tle.
Pole II
Przedstawia czerwono - białą (srebrną) szachownicę czterorzędową. Pole wypukłe oznaczone jako czerwone, pole wklęsłe - białe (srebrne).
Pole III
Przedstawia trzy charakterystyczne dla Boguszowa-Gorc wzniesienia:

góra Mniszek

góra Chełmiec (najwyższa, środkowa)

góra Dzikowiec

koloru niebieskiego na czerwonym tle.

Obiekty zabytkowe

Na szczególną prezentację zasługuje część staromiejska, objęta strefą "A" ochrony konserwatorskiej, m.in. Ratusz Miejski z 1731 r. powstały na miejscu spalonej gorzelni, a w ratuszu XIX - wieczne meble w gabinecie burmistrza (styl eklektyzm z elementami neorenesansu, szkoła niemiecka), kościół p.w. Św. Trójcy z około 1535 r. przebudowany w 1723 r. w stylu barokowym, a w nim ambona z 1770 r. oraz chrzcielnica. Kościół jest świątynią jednonawową zbudowana na planie krzyża łacińskiego, z wieżą od zachodu. Wnętrze kościoła jest sklepieniem kolebkowym i ma bogate wyposażenie.
W mieście zachowało się tylko kilka zabytkowych domów, gdyż dawna zabudowa miasta uległa w ciągu wieków zniszczeniu (liczne pożary) i obecnie przeważa zabudowa XIX - wieczna. Wśród zabytkowych budynków uwagę zwraca dom mieszkalny z końca XVIII wieku, przebudowany w II poł. XIX w. Przy ul. Fornalskiej 9, o formach klasycystycznych, dom przy tej samej ulicy pod nr 31, na którym znajdują się herby Boguszowa i inicjały J.G. tzw. Dom Gutenberga, a także domy pod nr 35 i 37.

Z Boguszowa wjeżdżamy w kotlinę Wałbrzyską

Kotlina Wałbrzyska

W głębokim obniżeniu Gór Wałbrzyskich

Lokalizacja

Kotlina Wałbrzyska znajduje się w głębokim obniżeniu pomiędzy Górami Wałbrzyskimi , Wyżyną Unisławską i Pogórzem Wałbrzyskim. W jej centrum miesci się 160 tysięczne miasto Wałbrzych.

Opis

Kotlina Wałbrzyska jest niewielką ale głęboka kotliną górską o stromych zboczach. Jeszcze kilkanaście lat temu była synonimem klęski ekologicznej. Dzisiaj po upadku kopalń i przemysłu przyroda szybko się odradza, a kotlina okazałą się wyjątkowo pięknym zakątkiem Sudetów Środkowych o unikalnych walorach krajobrazowych.

Głowne pasa otaczające kotlinę

Kotlina jest ograniczona od zachodu kopułą Chełmca, od południa wznoszącą się ponad 100 metrowym uskokiem wyżyną Unisławską oraz Rybnickim Grzbietem z najwyższym szczytem Borowej. Od wschodu granica są wzgórza okolicy Niedźwiadków (630 m n.p.m.) i Ptasiej Kopy (590 m n.p.m.).

Ujściem kotliny są okolice Szczwienka i Szczawno Zdroju.

Miejscowości

Praktycznie całe dno tej niewielkiej kotliny zajmuje wyjątkowo rozległy Wałbrzych.

Ponadto w bezpośredniej okolicy znajduje się Szczawno Zdrój, Boguszów Gorce i Unisław Śląski.

Góry i Pogórze Wałbrzyskie

Lokalizacja

Góry Wałbrzyskie to pasmo w Sudetach Środkowych przebiegające na długości 35 km z północnego-zachodu na południowy-wschód, od Doliny Bobru do doliny Bystrzycy. Od południa, poprzez dolinę Leska i Kotlinę Wałbrzyską graniczą z Górami Kamiennymi i Kotliną Kamiennogórską, a od zachodu z Górami Lisimi będącymi grzbietem Rudaw Janowickich. Na północnym-zachodzie docierają aż do Gór Kaczawskich. Na północy przechodzą płynnie w pogórze, a na wschodzie, w dolinie Bystrzycy, łączą się z Górami Sowimi.

Opis

Góry Wałbrzyskie składają się z trzech niezależnych pasm - masywu Trójgarbu (779 m n.p.m.) i Krąglaka (693 m n.p.m.) w okolicach Witkowa Śląskiego i Marciszowa, masywu Chełmca (851 m n.p.m.) górującego stromymi zboczami o wysokości ponad 400 m nad Kotliną Wałbrzyską, oraz Gór Czarnych ciągnących się od Gór Kamiennych (od których są oddzielone doliną Rybnej w okolicach Jedliny Zdrój) wzdłuż doliny Bystrzycy do okolic Zagórza Śląskiego. Najwyższym szczytem Gór Czarnych jest Borowa (854 m n.p.m.) znana też jako Czarna, leżąca w Rybnickim Grzbiecie. Podążając w stronę północną Góry Czarne stają się coraz mniej masywne i coraz niższe.

Na północ od Wałbrzycha, pomiędzy miejscowością uzdrowiskową Szczawno-Zdrój, a Świebodzicami rozciąga się Pogórze Wałbrzyskie objęte praktycznie w całości Książańskim Parkiem Narodowym, w którym na czterysto i dwu metrowym wzgórzu mieści się słynny Zamek Książ, wraz z otaczającym go olbrzymim parkiem. Poniżej zamku mieści się słynna stadnina koni. W obręb kompleksu włącza się także hitlerowskie tunele wykopane w tajemniczym celu rękami więźniów filii obozu Gross-Rosen (obiekt zaliczany jest do sieci podziemnych miast hitlerowskich). Nieopodal mieszczą się też sztuczne ruiny starego zamku z 1794 roku.

Na Chełmcu - będącym stożkiem powulkanicznym stoi wieża widokowa o wysokości 22 m oraz charakterystyczny biało-czerwony przekaźnik telewizyjny. Jest to świetny punkt widokowy na całe Sudety Środkowe, oraz część Karkonoszy i Sudety Wschodnie.

Szczyty

Borowa (Czarna) 854 m n.p.m.

Chełmiec 851 m n.p.m.

Trójgarb 779 m n.p.m.

Krąglak 693 m n.p.m.

WAŁBRZYCH

Informacje ogólne

Wałbrzych jest drugim co do wielkości miastem Dolnego Śląska. Liczba mieszkańców wynosi około 130,000 mieszkańców.

Ma status powiatu grodzkiego, a granice administracyjne obejmują obszar 85 km kwadratowych. Do niedawna był ośrodkiem górnictwa węgla kamiennego. Obecnie pełni funkcje głównego ośrodka kulturalnego i naukowego Ziemi Wałbrzyskiej.

Lokalizacja i dojazd

Wałbrzych położony jest nad rzeką Pełcznicą w centralnej części Sudetów Środkowych w Kotlinie Wałbrzyskiej otoczonej Górami Wałbrzyskimi, sąsiadującymi z Górami Kamiennymi i Sowimi. Leży na wysokości 350 - 500 m n.p.m.

Usytuowany jest w pobliżu międzynarodowych szlaków komunikacyjnych, z dobrym dojazdem do przejść granicznych z Czechami i Niemcami (Kudowa Słone - 90 km, Golińsk/Mezimesti - 17 km, Lubawka - 29 km, Zgorzelec - 120 km).

Niedaleko znajdują się skrzyżowania autostrad: A4 (ok. 40 km) i planowanej A3 (ok.29 km). Przez Wałbrzych przebiega droga krajowa nr 35 prowadząca z Wrocławia do przejścia granicznego z Czechami w Golińsku.

Rys historyczny

Na miejscu dzisiejszego miasta, na początku średniowiecza, stał mały gród obronny, który leżał przy ważnej drodze łączącej Śląsk z Czechami, a wiodącej z Wrocławia przez Świdnicę, Wałbrzych i Mieroszów. Jego pozostałości w postaci wałów ziemnych zostały zniszczone w XIX w. podczas rozbudowy miasta.

W drugiej połowie XIV wieku książę Bolko II świdnicki zezwolił na wydobywanie kruszców (rud srebra i ołowiu). W XV wieku osada otrzymała prawa miejskie. Po Piastach właścicielami Wałbrzycha byli Schaffgotschowie z Cieplic, następnie Czettritzowie i Hochbergowie.

W XIV wieku odkryto źródła wód mineralnych, niestety w połowie XIX wieku w wyniku prowadzonych prac górniczych źródła zanikły. Pierwsze wzmianki o kopalniach węgla pochodzą z 1516 roku. W XVIII miasto stało się ośrodkiem tkactwa i handlu płótnem, a XVIII wiek przyniósł rozwój przemysłu. W 1818 roku miasto otrzymało status miasta powiatowego. W 1853 roku Wałbrzych otrzymał połączenia kolejowe z Wrocławiem.

Działania wojenne oszczędziły Wałbrzych po II wojnie światowej do Wałbrzycha przyjechała z Francji znaczna część polskich górników reemigrantów. Miasto ulegało modernizacji. Pod koniec lat 90 XX w. nastąpił upadek górnictwa węglowego. Utworzono strefę ekonomiczną mającą na celu rozwój miasta.

Zamek KSIĄŻ
w Wałbrzychu, jest trzecim co do wielkości zamkiem w Polsce. Został wzniesiony w końcu XIII wieku przez Bolka I - księcia świdnicko - jaworskiego. Na początku - niewielka warownia, w miarę upływu czasu rozbudowywana przez kolejnych właścicieli, stała się pięknym, majestatycznym zamkiem. Książ ze względu na ilość komnat - ma ich ponad 400, a w nich 200 kominków - nazywany jest często "Dolnośląskim Wersalem". Położenie zamku, otoczonego wąwozem rzeki Pełcznicy pośród lasów Książańskiego Parku Krajobrazowego, dodaje niepowtarzalnego, bajkowego uroku.

Kalendarium

1288-1292	Pierwsze dokumenty pisemne o Zamku Książ - budowa jednego z wielu zamków obronnych przez Księcia świdnicko - jaworskiego Bolka I Surowego.
do 1392 r.	Książ pozostaje w rękach Piastów świdnickich, następnie na mocy układu sukcesyjnego przechodzi we władanie korony czeskiej.
1497 r.	Władysław Jagiellończyk sprzedaje Książ swemu kanclerzowi, Janowi von Schellenberg.
1508 r.	Dobra książańskie należą do Jana von Haugwitz.
11 czerwca 1509 r.	Jan von Haugwitz przekazuje zamek z okolicznymi dobrami Konradowi I von Hochberg. (Zamek pozostaje w rękach tego rodu aż do czasu konfiskaty przez władze hitlerowskie).
5 kwietnia 1605 r.	Konrad III von Hochberg nabywa od cesarza Rudolfa III prawo dziedziczenia Książa zamiast dzierżawy. Książ staje się dziedziczną własnością rodu.
1705 - 1742	Konrad Ernest Maksymilian von Hochberg zajmuje się przebudową zamku. Powstaje reprezentacyjne, barokowe skrzydło, dziedziniec honorowy oraz zabudowania przedzamcza (oficyny, łaźnia i budynek bramny - miejsce dla straży zamkowej i biblioteki). Wybudowany zostaje Pawilon Letni na Topolowym Wzgórzu, który w II połowie XIX w. staje się rodzinnym mauzoleum.
1789 - 1833	Jan Henryk VI zagospodarowuje okolice zamku. Wg projektu Christiana Wilhelma Tischbeina powstają budowle na terenie parku zamkowego oraz sztuczna ruina na średniowiecznych fundamentach - tzw. Stary Książ.
1848 r.	Otrzymanie przez Hochbergów tytułu książęcego.
1907 - 1938	Jan Henryk XV przeprowadza ostatnią, największą rozbudowę zamku. W latach 1908 - 1923 powstają dwa renesansowe skrzydła - zachodnie i północne. Wieża osiąga wysokość 47 m, zostaje nakryta kopulastym hełmem z latarnią. Swój obecny kształt przyjmują tarasy zamkowe.
8 grudnia 1891 r.	Jan Henryk XV poślubia w Londynie Marię Teresę Oliwię Cornwallis West - Księżnę Daisy, jedną z najbardziej malowniczych postaci w dziejach zamku.
1941 r.	Zamek zostaje skonfiskowany przez władze hitlerowskie - synowie Daisy i Jana Henryka XV walczyli przeciw Hitlerowi : Jan Henryk XVII w armii brytyjskiej, Aleksander w wojsku polskim. Podczas wojny przechowywano w Książu zbiory Królewskiej Biblioteki Pruskiej z Berlina.
1943 r.	Do Książa wkracza hitlerowska, paramilitarna organizacja "Todt" i prowadzone są intensywne prace, prawdopodobnie przygotowujące jedną z głównych kwater Hitlera. W tym czasie powstają podziemne tunele na terenie podzamcza o długości ok. 1 km. Historycy nie są zgodni co do przeznaczenia podziemi w Zamku Książ oraz budowanych w tym samym czasie tuneli w Górach Sowich.
do sierpnia 1946 r.	W zamku stacjonują wojska radzieckie.
do 1956 r.	Zamek opustoszały niszczeje.
1956 - 1962	Zamek zabezpiecza Wojewódzki Konserwator Zabytków z Wrocławia.
1974 r.	Rozpoczyna ją się kompleksowe prace remontowe.
1991 r	Właścicielem Zamku staje się Gmina Wałbrzych, która do zarządzania obiektem powołuje Przedsiębiorstwo "Zamek Książ" sp. z o.o.

Palmiarnia
jedna z pięciu w Polsce, znajdująca się w pobliżu Zamku Książ przyciąga miłośników unikatowej roślinności oraz zwolenników flory tropikalnej. Na powierzchni ok. 1900 m2 znajduje się około 80 gatunków roślin z całego świata, a ściany palmiarni od wewnątrz pokrywa tuf wulkaniczny z Etny, co bez wątpienia jest ciekawostką. Każdy podróżny może odpocząć tu i ugasić pragnienie w kawiarence "Pod Tropikiem".

Wałbrzyski Rynek
to miejsce, gdzie w przeszłości odbywały się cotygodniowe targi.
W pierwszej połowie XVIII wieku pośrodku placu rynkowego stała drewniana budowla ratusza, a dookoła znajdowały się budki handlowe i kamienice z podcieniami. Do dziś na szczególną uwagę zasługują trzy najstarsze: Dom pod Kotwicą, Dom z Trzema Różami oraz Kamienica pod Atlantami pochodzą z czasów największego rozkwitu handlu płótnem, zaś w kamienicach nr 5 do 9 mieściły się niegdyś winiarnie, w których pijał wino wielki Goethe goszcząc w 1790 r., Obecny wygląd rynku jest efektem prac restauratorskich, które trwały od 1997 do 1999 roku.

Dawny pałac rodu Czettritz'ów
 zbudowany w latach 1604-1628, ul. Zamkowa 1.

Były pałac kupiecki rodziny Albertich, 
zbudowany w 1801r. w stylu klasycystycznym, obecnie siedziba Muzeum w Wałbrzychu eksponującego bogate zbiory z zakresu geologii, górnictwa, ceramiki i historii miasta,
Wałbrzych, ul. 1 Maja 9, tel [phone];

Kościółek pw. Matki Boskiej Bolesnej
zbudowany w 1305 r., gruntownie przebudowany w stylu barokowym ok. 1720 r. - dawny kościół grzebalny. Według legendy jest to miejsce dające początek leśnej osadzie, z której powstał Wałbrzych, Wałbrzych, Pl. Kościelny/ ul. 1 Maja

Neogotycki katolicki kościół pw. Aniołów Stróżów
zbudowany w latach 1899-1904 na miejscu renesansowego kościółka z 1438 r.
Wałbrzych, ul Moniuszki (w pobliżu Rynku)

Klasycystyczny kościół ewangelicki
zbudowany w latach 1785-88 wg projektu architekta J.G. Langhansa, twórcy berlińskiej Bramy Brandenbuskiej,
Wałbrzych, Pl. Kościelny

Muzeum Przemysłu i Techniki
oddział Muzeum w Wałbrzychu - prezentujące górniczą historię Wałbrzycha, która od wieków wiązała się z wydobyciem węgla kamiennego. Muzeum mieści się w starym obiekcie kopalnianym "Julia" Wałbrzych, tel. [phone],
(074) 664 60 35

TRAMWAJE

Szlaki turystyczne Wałbrzycha 

Wałbrzych położony w Górach Wałbrzyskich i na Pogórzu Wałbrzyskim, jako jedyne tej wielkości miasto, posiada tak bogatą sieć znakowanych szlaków turystycznych. Jest też ważnym węzłem szlaków turystycznych w sieci szlaków sudeckich. Ich długość wynosi ok. 52,5 km. Pozwalają one dotrzeć do wielu ciekawych miejsc. Są dobrze oznakowane, wyposażone w liczne drogowskazy na węzłach i skrzyżowaniach. Utrzymaniem szlaków zajmują się znakarze Oddziału PTTK w Wałbrzychu.

Przez Wałbrzych przechodzi Europejski Pieszy Szlak Długodystansowy E3 Atlantyk - Ardeny - Czeski Las - Sudety - Karpaty -Morze Czarne oraz Wariant Głównego Szlaku Sudeckiego (ok. 400 km).
Spod Oddziału PTTK w Wałbrzychu zaczyna się szlak do Karpacza Biały Jar przez Śnieżkę wyznakowany kolorem niebieskim (ok. 80 km), a z dzielnicy Biały Kamień wychodzi szlak na Chełmiec wyznakowany kolorem żółtym (ok. 4 km).

Wałbrzych posiada także dwa duże węzły szlaków. Pierwszy położony jest w południowej części miasta w dzielnicy Podgórze. Przy Dworcu PKP Wałbrzych Główny zaczynają się cztery szlaki: do Przełęczy Pod Borową przez Borową wyznakowany kolorem czerwonym (ok. 5 km/, na Bukowiec przez Barbarkę, Unisław Śląski wyznakowany kolorem niebieskim (ok. 8 km); do Szklarskiej Poręby Górnej wyznakowany kolorem zielonym (ok. 100 km); do Sobótki wyznakowany kolorem żółtym (ok. 75 km).

Drugi znajduje się w północnej części miasta przy Zamku Książ i jego bezpośrednim sąsiedztwie. Krzyżują się tutaj: Szlak Zamków Piastowskich (146 km), przebiegający od Zamku Grodno do Zamku Grodziec k. Złotoryi - wyznakowany kolorem zielonym; Szlak Ułanów Legii Nadwiślańskiej (53 km), prowadzący ze Strzegomia przez Szczawno Zdrój do Świdnicy - wyznakowany kolorem żółto-niebiesko-żółtym; szlak od Cisa Bolko do Góry Marii (ok. 40 km) przez Świebodzice, Bystrzycę Górną - wyznakowany kolorem czerwonym.

W wąwozie Petcznicy przebiega krótki łącznikowy szlak wyzna-kowany kolorem żółtym od Rozdroża Pod Starym Książem do szlaku zielonego (l km).

Oprócz szlaków turystycznych, w pobliżu Starego Książa wyzna-kowane są trzy ścieżki spacerowe (ok. 19,3 km): znakowana kolorem czerwonym - Wałbrzych Podzamcze, Stary Książ, Skiba, Wąwóz Szczawnika, Wałbrzych Podzamcze (ok. 7 km); znakowana kolorem niebieskim - Wałbrzych Podzamcze, Wąwóz Szczawnika, Zwierzyniec, Borowiec Mały, Wałbrzych Podzamcze (ok. 7 km) oraz znakowana kolorem żółtym - Zamek Stary Książ, Wąwóz Szczawnika, Dolina Czarnego Potoku (Poleśnicy), Zamek Cisy (5,3 km).

Jadąc z Wałbrzycha z lewej strony Mamy Góry Czarne a naprawo Góry Wałbrzyskie z najwyższym szczytem Borową 853 m, (przysłoniętą może?) Suchą 776 m

Przez jedlinę przepływa rzeka Bystrzyca

Jedlina Zdrój

Jedlina Zdrój jest miejscowością uzdrowiskową, liczba mieszkańców nie przekracza 5500. W skład Jedliny wchodzi właściwa Jedlina Zdrój oraz dzielnice: Jedlinka, Glinica, Suliszów i Kamieńsk.

Jedlina Zdrój połączona się z inną miejscowością uzdrowiskową Szczawnem Zdrój tworzą spółkę p.n. "Uzdrowisko Szczawno-Jedlina" S.A.

W Jedlinie znajduje się zakład przyrodoleczniczy oraz 5 sanatoriów dla około 330 kuracjuszy. Leczy się tu choroby układu oddechowego i nerwowego.

Jest też niewielkim ośrodkiem przemysłu włókienniczego, ceramicznego, materiałów budowlanych, oraz skórzano-obuwniczego.

Lokalizacja i dojazd

Jedlina Zdrój położona jest na wysokości ok. 500 m.n.p.m. między wzgórzami Kobieli i Rzepiska leżącymi w pasmach Gór Wałbrzyskich i Sowich.

Przez miejscowość przepływa potok Jedlina.

Rys historyczny

Pierwsza wzmianka o Jedlinie pochodzi z XII wieku, była to wówczas osada drwali.

Od XVIII wieku jest miejscowością uzdrowiskową, z wodami mineralnymi szczawami żelazistymi i wapniowo sodowymi. Pierwszy Dom Zdrojowy wzniesiono w 1724 roku. Część uzdrowiska, wraz ze znajdującymi się tutaj urządzeniami uległy zniszczeniu podczas wojny siedmioletniej.

Ponowna odbudowa i rozkwit nastapił po 1813 roku. Wprowadzono wówczas oryginalną metodę kozim i owczym mlekiem. Była to jedna z pierwszych miejscowości uzdrowiskowych, stosujących tą kuraję.W tym celu wybudowano specjalny pawilon zwany "szwajcarką".

Do 1945 roku nosiła nazwę Bad Charlottenbrunn, stosowano też zamienną nazwę Szarlotenbrun. II wojna światowa doprowadza do upadku uzdrowiska.

Po II wojnie następuje intesyfikacja prac górniczych, na skutek których zanikają zdroje.

Dopiero w 1962 roku wznowiło działalność, tym razem jako oddział uzdrowiska Szczawna Zdroju. Obecnie wody mineralne dowożone są ze Szczawna Zdroju.

Prawa miejskie otrzymała w 1967 roku.

Atrakcje turystyczne

Będąc w Jedlinie warto zobaczyć:

Plac Zdrojowy z Domem Zdrojowym z XVIII wieku, uzdrowiskowy szlak spacerowy przebiegający przez atrakcyjniejsze tereny i obiekty w mieście, zabytkowy Kościół Ewangelicki w otoczeniu cmentarza zbudowany w latach 1861-1863 jako bazylika w stylu architektury berlińskiej, dworzec kolejowy wraz z zabytkowymi obiektami, budynek poczty z 1889 roku z ozdobną elewacją z czerwonej cegły, pałac z 1615 roku, remizę strażacka z dzwonnicą i wozownią z 1910 roku, oraz liczne XIX wieczne domy i wille.

Kościół parafialny p.w. Trójcy Świętej

ul. Piastowska (Jedlina Zdrój), mur., zbudowany 1934 r., projekt i nadzór budowlany Alfons Weiger, architekt z Wałbrzycha. W układzie bryły widać zależność od stylu architektury bizantyjskich bazylik z kampanilami. Przy budowie zatrudnieni byli: Paul Meyer-Speer malarz z Hofheim-Taunus; artysta szklarz Richard Süssmuth z Pieńska. Mozaika w ścianie prezbiterium po 1945 r. Remont wnętrz i elewacji 1969 r.

Kościół parafii rzymskokatolickiej
dawny zespół kościoła ewangelickiego

2001 r. - 12 lipca na mocy aktu notarialnego w budynku plebanii Parafii Rzymskokatolickiej pod wezwaniem Świętej Trójcy zgodnie z umową darowizny nastąpiło przekazanie Świątyni przez Ks. Waldemara Szczugła działającego w imieniu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczpospolitej Polskiej na rzecz Parafii Rzymskokatolickiej w Jedlinie Zdroju reprezentowanej przez Proboszcza Ryszarda Urygę.

Kościół znajduje się przy ulicy Piastowskiej 17 (Jedlina Zdrój), mur., wzniesiony w latach 1861-1863 jako bazylika w stylu architektury berlińskiej, inspirowanej włoską architekturą romańską; koncepcja wnętrza jest wynikiem inspiracji bazyliką starochrześcijańską; autor projektu nieznany; przy budowie zatrudnieni byli bracia Silber, budowniczowie z Wałbrzycha oraz Mayer, cieśla z Wałbrzycha.

Kościół filialny p.w. Wniebowzięcia NMP

(il. 16), ul. Kłodzka (Kamieńsk), mur., 1937, obecnie w trakcie remontu, proj. Alfons Weiger architekt z Wałbrzycha. W elewacjach zastosowano neogotyckie, ostrołuczne okna.

Dom Zgromadzenia Sióstr Szarytek od Św. Elżbiety

tzw. Sant Antoniusstift, ul. Piastowska 8, obecnie przedszkole prowadzone przez siostry tego zakonu, mur., drew., 1912 r., remonty bieżące po 1945 r.


Plebania ewangelicka

obecnie dom, ul. Piastowska 15, mur., około 1870 r.


Szkoła ewangelicka

obecnie szkoła, ul. Piastowska 13, mur., 1913 r.


Cmentarz przykościelny

3 ćw. XIX w., w 1978 r. przekształcony w teren rekreacyjny z zachowaniem granic, układu dróg, alej i starodrzewia.

Dom pastora

obecnie dom ulica Wałbrzyska 1, mur., szach., zbudowany w 1773 r. i zamieszkały przez pastora ewangelickiego do około połowy XIX w.; w latach 1900-1920 rozbudowany; w tym czasie funkcjonował jako pensjonat Aureliushöhe z ogrodem od strony południowej; około 1930 r. zamieszkały przez lekarza uzdrowiskowego; od 1937 r. użytkowany jako schronisko turystyczne dla młodzieży. W latach 70-tych XX w. kapitalny remont wnętrz z wtórnym podziałem pomieszczeń. Budynek wpisany do rejestru zabytków pod nr 1132/Wł decyzją z dnia 3.05.1985 r.

Pawilon z ujęciem źródła Charlottenquelle

(także Theresienquelle), obecnie nieczynny, Plac Zdrojowy (Jedlina Zdrój), mur., zbudowany w 1934 r. w miejscu XVIII w. źródła

Dom Zdrojowy

Plac Zdrojowy 1 (Jedlina Zdrój),(wcześniej Plac Armii Czerwonej), mur., zbudowany w 2 poł. XVIII w. z inicjatywy właścicieli uzdrowiska, rodziny von Seher-Thoss, osiadłej w majątku w Jedlince. Częściowa przebudowa 1836-1837.
W 1856 r. Dom posiadał na parterze laboratorium z cysternami wypełnionymi wodą mineralną, gabinet kąpielowy z 12 kabinami, zaopatrzonymi w cynkowe wanny. Na 1 piętrze było 9 pokoi dla kuracjuszy, na 2 piętrze urządzono salon wypoczynkowy. Gruntowna przebudowa i powiększenie budynku w 1861 r. z inicjatywy nowego właściciela uzdrowiska, Karola Kristera. Dom zdrojowy uzyskał wówczas wystrój neoklasycystyczny, wzbogacony elementami neorenesansu. Centralne ogrzewanie 1888 r., elektryczne oświetlenie 1900 r. W 1892-budynek stanowiący własność Eduarda Gablera, wyposażony był w salon muzyczny i jadalnię z wystrojem, czytelnię, ogród ozdobny z tzw. Colonnadą.
W okresie od 1890 do 1899 liczne modernizacje i nowy wystrój wnętrz części zabiegowej, odnowienie elewacji, renowacja klatek schodowych. W 1899 r. wydzielenie pokoi hotelowych. Modernizacja wnętrz i remont elewacji w latach 1929-1931 i 1934-1936.
Kapitalny remont i bieżące remonty po 1945 r., w czasie których przekształcono układ wnętrz i usunięto wystrój pomieszczeń. W latach 1950-1961 budynek był nieużytkowany. Remont elewacji i wnętrz 1961 r. Obecnie jako Dom Zdrojowy wpisany jest do rejestru zabytków pod numer 1127/Wł z dnia 3.05.1985 r.

PIJALNIA WÓD MINERALNYCH    

Pawilon pijalni wód na Pl. Zdrojowym w Jedlinie-Zdroju przez wiele lat nazywany był przez mieszkańców "grzybkiem". Może dlatego, że w okresie po II Wojnie Światowej aż do niedawna nie spełnił swojej funkcji pijalni wód i kojarzył się jedynie ze swoim specyficznym kształtem, który zawsze stanowił charakterystyczny element kojarzący się z Jedliną-Zdrój. Budynek w obecnej formie powstał w roku 1934 w miejscu VIII w. źródła wód leczniczych. Pierwsze próby przywrócenia budowli swojej funkcji miały miejsce w roku 1995, lecz dopiero teraz, dzięki realizacji projektu "Uzdrowiskowy Szlak Turystyczno-Rekreacyjny", budynkowi nie tylko została przywrócona pierwotna funkcja pijalni wód, ale też przeszedł kompleksową przebudowę. 75% nakładów finansowych na inwestycję pochodzi z dotacji unijnej w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.
     Nie doszłoby do realizacji projektu, gdyby nie inspirujące pomysły wybranego niedawno przez mieszkańców na kolejną kadencję burmistrza Leszka Orpla oraz pracowników referatu Gospodarki Miejskiej i Inwestycji Urzędu Miasta, kierownika Witolda Walerowskiego oraz Marty Oniszko-Kielar i Edwarda Serafina. To oni napisali i skompletowani wniosek o dofinansowanie z funduszy europejskich, który został złożony w Urzędzie Marszałkowskim w dniu 08.12.2005 r. i przeszedł wszystkie etapy konkursu, po czym został zatwierdzony do udzielenia dofinansowania. Co ciekawe, wnioski były dwa, jeden, w którym odrestaurowanie pawilonu pijalni wód było jedynym i głównym celem, i drugi, w którym było jednym z 12 zadań. Co jeszcze ciekawsze, wnioski były sporządzone tak dobrze, że oba zostały zatwierdzone do dofinansowania. Oczywiście Gmina nie korzysta na tym podwójnie, zrezygnowała z jednej z udzielanych dotacji i realizuje tylko projekt "Uzdrowiskowy Szlak Turystyczno-Rekreacyjny".
     Inwestycja rozpoczęła się 20.09.2006 r. a oficjalne otwarcie miało miejsce 12 stycznia 2007 r. Prace budowlane wykonywała wyłoniona w mającym miejsce w dniu 04.09.2006 r. przetargu nieograniczonym firma SIRBUD-MINARI Sp. z o.o. z Wałbrzycha i objęły one zarówno sam budynek pijalni jak i otaczający go teren. Wymieniono uszkodzone drewniane elementy konstrukcji, wykonano nowe pokrycie dachowe a w miejsce powierzchni pomiędzy słupami wmontowano przeszklone witryny.  W środku ułożono posadzkę oraz wykonano zdrój z podłączeniem wody. Na zewnątrz odnowiono ogrodzenie, powstała też posadzka z kostki kamiennej. Obiekt jest przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych.
     Odrestaurowany pawilon pijalni wód będzie unikatowym produktem turystycznym, który przyczyni się do zwiększenia przyjazdów do Jedliny-Zdroju, co jest ważnym elementem strategii miasta w zakresie rozwoju potencjału turystycznego i uzdrowiskowego. Zapraszamy już teraz...

Przez Głuszycę przepływa rzeka Bystrzyca

GŁUSZYCA

Informacje ogólne

Niewielkie miasto położone w Obniżeniu Górnej Bystrzycy między Górami Suchymi (cześć Gór Kamiennych) i Górami Sowimi.

Lokalizacja i dojazd

Głuszycę przecina główna droga z Wałbrzycha do Kotliny Kłodzkiej, niemal równolegle biegnie linia kolejowa do Kłodzka.

Rys historyczny

Założycielami osady byli niemieccy koloniści osiedli tu w XIII wieku, kiedy ziemie te należały do korony czeskiej. Prawie od samego początku była ośrodkiem tkactwa. Jako osada przygraniczna (graniczyła z ziemiami należącymi to książąt świdnickich) była wielokrotnie niszczona przez przemarsze Husytów, podczas walk chłopów z kontrreformacją i podczas wojny trzydziestoletniej.

Podczas drugiej wojny światowej w Głuszycy (Walimiu, Jugowicach, Kolcach, Olszyńcu, Zimnej i Wałbrzychu) funkcjonowały filie obozu koncentracyjnego Gross Rosen. W latach 1943-1945 przez miejscowość przewieziono kilkanaście tysięcy przymusowych robotników do pracy w Górach Sowich (projekt Riese).

Po wojnie Głuszyca stała się ważniejszym ośrodkiem tkactwa w tym regionie. Dopiero w 1962 uzyskuje prawa miejskie.Pod koniec lat 80-tych XX wieku nastąpiło załamanie gospodarki i wiele zakładów upadło. Dziś działają nieliczne a miasto straciło charakter ośrodka włókienniczego.

Atrakcje turystyczne

Miejscowość jest dobrym punktem do rozpoczęcia wyprawy w Góry Sowie gdzie znajdują się główne obiekty historyczne związane z drugą wojną światową. Część obiektów jest otwartych dla turystów, w dużej części nadal trwają prace nad zagospodarowaniem dla turystyki. W okolicy uważny obserwator zauważy liczne pozostałości po budowlach i części infrastruktury prowadzące w Góry Sowie.

W mieście znajdują się liczne budynki i wille stylizowane na pałacyki należące niegdyś do właścicieli fabryk (głównie przy ulicy Grunwaldzkiej). Na szczególną uwagę zasługuje barokowy zajazd "Pod Jeleniem" z 1784 r., kościół MB Królowej Polski z XVIII wzniesiony przez protestantów (do 1946 ewangelicki).

Dolina Bystrzycy

Szczególnie pomiędzy Głuszycą a Bystrzycą Górną, dolina Bystrzycy należy do regionów bardzo atrakcyjnych krajoznawczo i krajobrazowo. Dawniej cieszyła się ogromną popularnością, była celem specjalnych wycieczek, nawet jeszcze przed budową zapory w Lubachowie. Nosiła też specjalna nazwę ,,Schlesiertal" i uchodziła za wyjątkowo piękny i romantyczny zakątek Wsie w niej leżące były w większości popularnymi letniskami. Doliną prowadzą ważne komunikacyjne i turystycznie szosy: Nr 383 Jugowice - Jedlinka i Nr 381 Wałbrzych - Głuszyca - Kłodzko przez Nową Rudę.


Dolinę Bystrzycy w wielu miejscach przecinają szlaki turystyczne m.in. z Głuszycy Górnej wychodzi czarny Szlak Martyrologii przez Osówkę i Walim do Jugowic. W Głuszycy niebieski szlak do Walimia przez Włodarz i Wielką Sowę.

Kościół parafialny p.w. MB Królowej Polski

Czas powstania: 1804 - 1809 rok

Styl: Klasycystyczny

Numer wpisu do rejestru zabytków: 1731

Data wpisu do rejestru zabytków: 30.06.1966 rok


Historia obiektu:

Kościół parafialny MB Królowej Polski został wzniesiony jako ewangelicki w 1741 roku. Gruntownie przebudowany na klasycystyczny w latach 1804 - 1809 (dostawienie wieży i portyku) oraz ponownie w 1862 r., remontowany w 1964 r. Jest to budowla na rzucie prostokąta z kruchtami. Od ulicy okazały portyk 4 - kolumnowy, zwieńczony trójkątnym tympanonem. Nad nim wieża, dołem kwadratowa, górą okrągła, z okrągłą nadbudówką, zwieńczoną latarnią z hełmem. Na obu kondygnacjach tarasy z metalowymi balustradami. Dach dwuspadowy, wewnątrz drewniane 2 - kondygnacje, empory (ze zdobionymi płycinami), połączone z chórem muzycznym. Dość bogate klasycystyczne wyposażenie wnętrza z początku XIX w., m.in. drewniany ołtarz, ambona i chrzcielnica z 1809 r. oraz figurka Matki Boskiej i olejne obrazy.

Pałac fabrykanta

Czas powstania: 1894 rok

Styl: Eklektyczny z elementami secesji

Numer wpisu do rejestru zabytków: 1425/wł

Data wpisu do rejestru zabytków: 02.02.1995 rok


Historia obiektu:

Pałacyk w rozległym ogrodzie - parku, obecnie znacznie zmienionym, gdyż służy jako ogródek jordanowski. Pałacyk piętrowy z narożną okrągłą wieżą i kolumnowym portykiem. Okna zamknięte półkoliście i prostokątnie w dekoracyjnych opaskach. Silnie zaznaczone gzymsy piętrowe. Zachował resztki wyposażenia (schody, boazerie, lustra, żyrandole). Mieścił się tam zakładowy dom kultury ZPB ,,Piast", pałac ślubów był także siedzibą różnych organizacji.

Trójpański Kamień

Zlokalizowany na pasie granicznym, datowany na 1732 r. Znajdował się na styku granic Czech, Śląska, Hrabstwa Kłodzkiego. Dojście zielonym szlakiem, zajmuje około 20 min od przejścia granicznego Głuszyca Górna - Janovicky, trzeba kierować się na lewo.

Kościół pomocniczy p.w. Wniebowzięcia NMP

Czas powstania: XVI/XIX wiek

Styl: Neogotyk

Numer wpisu do rejestru zabytków: 1732

Data wpisu do rejestru zabytków: 30.06.1966 rok


Historia obiektu:

Wzniesiony prawdopodobnie w pocz. XVI w., zniszczony podczas wojny 30-letniej i odbudowany ok. 1650 r. - przebudowany w 1880 r. Jest to skromna budowla jednonawowa, z wydzielonym wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Nawa oskarpowana. Na osi przysadzista, masywna wieża, dołem kwadratowa, górą 8-boczna, zwieńczona ostrosłupowym hełmem z ok. 1880 r. Kościółek nakryty dwuspadowym dachem. Wewnątrz skromne wyposażenie, m.in. barokowy obraz Wniebowzięcia NMP z XVIII w. oraz droga krzyżowa z końca XIX w.

Na wzgórzu w pobliżu wsi Świerki w 1807 r. podczas wojen napoleońskich miała miejsce potyczka oddziałów pruskich i bawarczyków (w służbie Napoleona. Prusacy zostali rozproszeni i wyparci w Góry Suche, w stronę Czech, gdzie prawie w całości dostali się do niewoli.

Świerki -Miejscowość w Górach Kamiennych w dolinie Włodzicy, rozrzucona na sporym obszarze. Powstała w pocz. XIV w. i przez długi czas była w posiadaniu dwóch rodów: von Stillfriedów i von Larischów. Podczas wojen napoleońskich, w 1807 r. w pobliżu wsi doszło do potyczki między oddziałami pruskimi i Bawarczykami (w służbie Napoleona), w której Prusacy zostali wyparci na grzbiet Gór Suchych, potem na stronę czeska, gdzie rozproszeni, prawie w całości dostali się do niewoli. Od pocz. XVIII mieszkańcy Świerków utrzymywali się z tkactwa chałupniczego, a po jego upadku z turystyki, mimo ze wieś nie stała się nigdy znaczącym ośrodkiem turystycznym.
Barokowy kościół sw. Mikołaja zbudowano w połl. XVIII w., ale pierwsza świątynia we wsi wzmiankowana była już w 1483 r. Skromna z zewnątrz budowla kryje w swym wnętrzu barokowe wyposażenie. Najcenniejszym elementem jest jednak gotycka figura Madonny z 1480 r. Duże wrażenie robi wiadukt kolejowy przerzucony nad Włodzicą oraz dwie nitki tunelu poprowadzone w 1880 r. pod Świerkowa Kopą, na północ od wsi. Jest to jeden z najdłuższych w Sudetach tuneli o długości 1171 m. Prowadzi nim interesująca linia kolejowa z Kłodzka do Wałbrzycha, którą poprowadzono m.in. po wysokich stalowych wiaduktach.

Ludwikowice Kłodzkie

     Jedna z największych wsi w regionie położona w bezpośrednim sąsiedztwie Nowej Rudy, nad Włodzicą. Na terenie wsi znaleziono monety rzymskie z II w., ale pierwsza historyczna wzmianka o osadzie pochodzi z 1352 r. Ludwikowice rozwijały się powoli, ale sukcesywnie. Wiek XVIII przyniósł ożywienie gospodarcze, głównie za sprawą tkactwa chałupniczego i wydobycia węgla. Ta ostatnia dziedzina rozwinęła się mocno w kolejnym stuleciu. W 1930 r. doszło w tutejszej kopalni do wybuchu gazu, w wyniku którego zginęło 151 górników. Przejmujące zdjęcia ukazujące złożone w sali ośrodka kultury ciała górników obiegły wtedy cały świat. W czasie II wojny światowej we wsi istniał obóz dla polskich Żydów pracujących w fabryce amunicji oraz drugi, którego więźniowie pracowali przy budowie kompleksu Riese. W 2005 r. starymi kopalniami zainteresowali się Szkoci, planując wznowić w nich wydobycie. Z powodu zalania wyrobisk i dużych nakładów, jakie należałoby ponieść, by uruchomić kopalnie, plany te wydają się mało realne.

     Barokowy kościół św. Michała Archanioła zbudowany został w l. 1707-08, później był przebudowany. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na późnogotycką rzeźbę Madonny oraz na kamienną, renesansową chrzcielnicę. Drugi z kościołów wyróżnia się masywną, kwadratową wieżą. Zbudowany został jako świątynia ewangelicka w 1930 r. Obecnie nie pełni roli sakralnej. Na terenie Ludwikowic znajduje się kilka zabytków techników, z których trzeba wymienić zabudowania dawnego młyna z poł. XIX w. i imponujący wiadukt kolejowy przerzucony nad drogą do Jugowa.

Za Ludkowicami wjeżdżamy w Obniżenie Noworudzkie, z prawej strony ciągną się Wzgórza Włodnickie.

Wzgórza Włodzickie, niewielkie pasmo górskie złożone z kilkunastu niezwykle widokowych wzniesień nie przekraczających 800 m n.p.m. o powierzchnia ponad 70 km², położone w dorzeczu Włodzicy i jej dopływów w północno-zachodniej części ziemi kłodzkiej. Wciśnięte między Góry Suche a Wzgórza Wyrębińskie. Pasmo ciągnie się na długości 20 km, od miejscowości Świerki do okolic Gorzuchowa. Od południowego zachodu graniczy z Górami Suchymi i Obniżeniem Ścinawki, od południowego wschodu z Kotliną Kłodzką, a od północnego wschodu z pasmami Gór Sowich: Garbem Dzikowca oraz Wzgórzami Wyrębińskimi, od których wzgórza oddziela dolina Włodzicy. Część północno-zachodnia ma charakter wyraźnego grzbietu z kulminacją Włodzickiej Góry (758 m n.p.m.). W środkowej części znajduje się Obniżenie Noworudzkie. Na południowym wschodzie od Obniżenia Noworudzkiego aż do Obniżenia Bożkowa ciągnie się kolejny człon wzgórz z kulminacjami Góry św. Anny (647 m n.p.m.), Góry Wszystkich Świętych (648 m n.p.m.) i Kościelca (586 m n.p.m.). Najbardziej na południowy wschód ciągnie się najniższa część z Chmielnikiem (408 m n.p.m.).

Nowa Ruda

Informacje ogólne

Nowa Ruda - miasto w Sudetach Środkowych, siedziba gminy. Liczba mieszkańców wynosi około 28 tys.

Jest ośrodkiem przemysłu jedwabniczego, elektronicznego i drzewnego, działała tu również kopalnia węgla koksującego, w okolicy znajdują się kamieniołomy melafiru. Jest miastem partnerskim z czeskim Broumovem, oraz niemieckim Castrop - Rauxel.

Lokalizacja i dojazd

Miasto położone na wysokości 360 - 420 m n.p.m. w Dolinie rzeki Włodzicy, na Obniżeniu Noworudzkim.

W odległości 15 km na południowy - zachód od Nowej Rudy cięgnie się pasmo Gór Stołowych, na północny - zachód Nowa Ruda jest otoczona Górami Sowimi. Ponadto wokoło miasta wznoszą się Wzgórza Włodzickie, a do doliny Włodzicy dochodzą Góry Suche (pasmo Gór Kamiennych).

Miasto jest położone 10 km od przejścia granicznego z Czechami Tłumaczowice - Otovice. Krzyżują się tu drogi krajowe 381 i 385?, również biegnie przez nią linia kolejowa relacji Wałbrzych - Kłodzko.

Rys historyczny

Nowa Ruda powstała w XIII wieku, jako osada górnicza. W XIV wieku otrzymała prawa miejskie.

Od końca XV wieku wydobywano węgiel kamienny, rudy żelaza, miedź i łupki ogniotrwałe, w 1607 rozpoczęto w Słupcu eksploatację niewielkich złóż złota.

Od XVI wieku zaczęły się rozwijać warsztaty sukiennicze, włókiennicze i płóciennicze.

Zniszczenia wojny trzydziestoletniej i wojen śląskich zahamowały rozwój miasta.

W XIX wieku odkryto złoża węgla koksującego. W roku 1879 do Nowej Rudy dotarła kolej. Dzięki kolei wyraźnie wydobycie węgla kamiennego oraz czerwonego piaskowca. W 1894 roku Nową Rudę nawiedził pożar, na skutek którego zostaje zniszczone śródmieście, a także kościół parafialny. Na jego miejscu został wybudowany nowy, istniejący do dnia dzisiejszego.

Po II wojnie następuje rozwój górnictwa węglowego. W roku 1954 miasto zostało powiększone przez dodanie Drogosławia oraz Słupca.

Atrakcje

W Nowej Rudzie naszą uwagę przyciąga dawny zamek z XV wieku. Obecnie zamek popada niestety w ruinę.

W Nowej Rudzie znajdują się również kościoły: neogotycki św. Mikołaja; barokowy Podwyższenia Krzyża; Wniebowzięcia NMP; kościół św. Barbary; kościół św. Katrzyny; barokowa kaplica Loretańska z XVIII/XIX wieku, oraz barokowy klasztor Salezjanek z 1630 roku.

Warto zwrócić uwagę na XVIII wieczne domy mieszkalne o układzie trzytraktowym, murowane, zachowały w parterach dwu- i trójprzęsłowe podcienia, a także częściowo pierwotne układy pomieszczeń, Domki Tkaczy z XVIII i XIX wieku, bardzo oryginalny i ciekawy architektonicznie ratusz z 1884 roku (zbudowany na miejscu wcześniejszych), pomnik św. Jana Chrzciciela , dom w którym mieszkał profesor teologii i kronikarz Nowej Rudy autor między innymi "Chronik der Stadt Neurode" (Kronika miasta Nowa Ruda) Joseph Witting.

Godne uwagi jest też Muzeum Górnictwa, w którym znajduje się Podziemna Trasa Turystyczna z pierwsza w Polsce, a czwarta w Europie jeżdżąca podziemna kolejka.

W połnocnej części miasta w tzw. Zdrojowisku (na granicy z Jugowem) tryska źródło szczawy mineralnej.

Zabytki Nowej Rudy

Nowa Ruda posiada bardzo złożony, oryginalny układ urbanistyczny, świetnie dostosowany do zróżnicowanego ukształtowania terenu. Najstarszą jego część stanowi dolne miasto położone nad Włodzicą. Tam też był pierwszy kościół parafialny i plac targowy. W XV w. na tarasie leżącym o 40-50 m wyżej, wytyczono nowy rynek, wzniesiono ratusz i kościół parafialny, a potem i świątynię ewangelicką. W ten sposób powstało górne miasto. Obie części łączą spadziste ulice i schody dla pieszych. Różnice wysokości są tak znaczne a zbocza strome, że np. dwie ulice wychodzące z Rynku (Piłsudskiego i Podjazdowa) krzyżują się z sobą na różnych poziomach. Jednak otwarty charakter miasta (brak obwarowań), liczne zniszczenia wojenne i pożary spowodowały, że w Nowej Rudzie nie zachowało się zbyt wiele cennych zabytków, chociaż większość domów posiada starsze relikty (piwnice, sklepienia, detale kamieniarskie itp.).

* Kościół parafialny pw. św. Mikołaja przy ul. Kościelnej. Pierwotny, późnogotycki z 1515 r. wzniesiono jako ewangelicki. Po 1623 r. przejęty został przez katolików, spłonął w 1884 r. Odbudowany w obecnej, neogotyckiej formie został w latach 1885-87 wg projektu Ebersa. Jest to duża, trójnawowa hala o długości około 72 m i szerokości 22 m. Bryła jest silnie rozczłonkowana z wydzielonym, wielobocznie zakończonym prezbiterium i podobnie zamkniętymi nawami bocznymi. Wieża zakończona jest strzelistym hełmem, z narożnymi małymi hełmami-sterczynami. Na kalenicy dachu bardzo smukła, czteroboczna sygnaturka. Wewnątrz sklepienia. Bardzo bogaty detal ceglany o formach neogotyckich (opaski okienne, portale, fryzy, przypory itp.). Wewnątrz bogate, jednolite wyposażenie neogotyckie z końca XIX w. (drewniane, polichromowane ołtarze; drewniany prospekt organowy). Ponadto ze starego kościoła zachowały się: gotycka kamienna figura św. Krzysztofa z 1511 r.; gotycka, drewniana, polichromowana figurka Matki Bożej z XV w.; późnogotycka figura św. Jana Nepomucena z XVI w. Kościół otacza mur, w którym umieszczone są 3 renesansowo- barokowe kamienne płyty nagrobne z XVII-XVIII w. Na krawędzi skarpy przy kościele stoi kaplica, a w sąsiedztwie plebania - oba obiekty z lat 1885-87.

* Kościół pomocniczy pw. Krzyża Św. przy ul. Cmentarnej był pierwszym kościołem parafialnym miasta. Wzniesiony przed 1403 r., zniszczony już w XIV w. utracił znaczenie. Obecnie barokowy zbudowany jest w 1659 r. wg projektu Andrea Carove (być może z wykorzystaniem reliktów starszego). Był nieznacznie przebudowany w latach 1886-87 i często remontowany z powodu szkód górniczych. Niewielka budowla salowa z wydzielonym, prostokątnym prezbiterium o ściętych narożach. Na osi kwadratowa wieża, częściowo płynnie wtopiona we fronton i połączona z nim zakrzywionymi płaszczyznami spływów. Zwieńczona hełmem z prześwitem. W wieży skromny portal z datą 1726 w kluczu. Naroża elewacji akcentowane lizenami w tynku, otwory okienne zamknięte półkoliście i odcinkowo. Wewnątrz barokowe wyposażenie z XVIII w., m. in. drewniany, polichromowany ołtarz; drewniana, polichromowana ambona; liczny zespół drewnianych, polichromowanych rzeźb i obrazów olejnych.

* Kościół pomocniczy pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny przy ul. Cmentarnej. Początkowo był to kościół pw. św. Mikołaja wzniesiony na terenie dolnego miasta przed 1424 r. Obecny powstał w 1502 r. i do 1623 r. służył protestom. W latach 1725-30 przebudowany, remontowany w 1917 r. Prosta bryła z wydzielonym, wielobocznie zamkniętym prezbiterium kryje salowe wnętrze. Z boku dostawiona zakrystia. Całość nakrywa dwuspadowy dach, przy czym szczyt frontowy wykonany również jak połać dachu. Na kalenicy smukła ośmioboczna sygnaturka zwieńczona hełmem z prześwitem. Gładkie elewacje z oknami zakończonymi ostrołukowo i półkoliście. Nad bocznym wejściem wnęka z barokową figurką Wniebowzięcia NMP z ok. 1700 r. Wewnątrz barokowo-rokokowe drewniane, polichromowane ołtarze z XVIII w.; barokowo-rokokowa drewniana, polichromowana ambona z XVIII w.; drewniana, polichromowana figurka barokowa oraz gotycka, drewniana, polichromowana figurka MB z Dzieciątkiem z XV w. Przy kościele stoi kamienne Ukrzyżowanie z XIX w.

* Kościół parafialny pw. św. Barbary przy ul. Jana Pawła II w Drogosławiu, wzniesiony w latach 1910-11. Jest to okazała budowla o cechach architektury neoromańskiej.

* Kościół parafialny pw. św. Katarzyny przy ul. Parkowej w Słupcu, wzniesiony w 1886 r, Jest to okazała budowla neogotycka wzniesiona z czerwonego piaskowca.

* Kościół poewangelicki przy ul. Kolejowej z lat 1866-68 - neogotycki, kamienny, jednowieżowy. Posiada dobrze wykonany kamienne detale.

* Kościół pomocniczych pw. św. Anny wzniesiony w 1644 r. jako kaplica pątnicza na górze o tej samej nazwie. Jest to barokowe założenie na wydłużonym ośmioboku z dostawioną od frontu kruchtą oraz prezbiterium i domkiem pustelnika od tyłu. W sąsiedztwie kaplicy znajduje się budynek z 1902/3 r. dawnej gospody “Annabaude”, później schroniska turystycznego, a obecnie pensjonatu “Góra Anny”. Na szczycie góry stoi kamienna, kwadratowa, 25 metrowa wieża widokowa (obecnie przekaźnik tv), wzniesiona z ciosów czerwonego piaskowca w 1911 r. Przy ścieżce wiodącej na szczyt (za parkiem przy ul. Strzeleckiej) znajduje się ustawiony w 1927 r. kamień pamiątkowy Carla Ferchego, długoletniego prezesa sekcji noworudzkiej Kłodzkiego Towarzystwa Górskiego (GGV).

* Kościół pw. Matki Bożej Bolesnej na Górze Wszystkich Świętych, wzniesiony w 1680 r. Natomiast na szczycie znajduje się kamienna, okrągła 15 metrowa wieża widokowa z 1913 r., której nadano imię feldmarszałka H. von Moltkego.

* Kaplica Matki Bożej Loretańskiej przy ul. Cmentarnej - barokowa z lat 1767-68, ufundowana m. in. przez mieszczanina A. Klambta. Interesujące założenie przestrzenne na skraju zbocza z tarasowym Ogrójcem i monumentalnymi kamiennymi schodami po bokach. W 1994 r. Fundacja Odnowy Ziemi Noworudzkiej sfinansowała remont kaplicy. Założony na rzucie prostokąta, nakryty czterospadowym dachem, z sygnaturką. Przed kaplicą skarpa z murem oporowym, na którym stoi kamienne Ukrzyżowanie z 1773 r., a niżej pozostałości Ogrójca, również z tego roku, z figurką klęczącego Chrystusa i fragmentem innych, uszkodzonych figur.

* Klasztor Zgromadzenia Córek Maryi Wspomożycielki (SS. Salezjanki) przy ul. Kościelnej 10 - barokowy, sześcioosiowy budynek piętrowy z 1630 r., przebudowany w XIX/XX w. Skromny portal półkolisty, flankowany pilastrami podtrzymującymi gzyms. Okna w opaskach kamiennych Przed budynkiem chodnik podniesiony nad poziom jezdni, oddzielony balustradą z kamiennymi słupkami.

* Pałac przy ul. Piłsudskiego 2 - dawna rezydencja baronów von Stillfriedów wzniesiona jako dwór obronny w końcu XIV w., rozbudowany na zamek w 1593 i 1675-77 r. W obecnej formie pochodzi z gruntownej przebudowy w latach 1700-30 wg projektu znanego włoskiego architekta Andrea Carove. Potem nieznacznie przebudowany w 1796 r. Był remontowany w początkach XX w. Okazały budynek wznosi się na krawędzi skarpy górnego miasta. Pałac jest czteroskrzydłowy z wewnętrznym dziedzińcem i pięcioosiowym portykiem zwieńczonym balustradą. Na piętrze znajduje się sala półtorakondygnacyjna. Pozostałe skrzydła nakryte łamanymi dachami. Elewacje gładkie, jedynie portyk wykonany w wielkim porządku. Okna w opaskach z naczółkami, okna portyku półkoliście zamknięte, wyżej owalne. Skromne portale, wnętrza są znacznie przebudowane.

* Pałac przy ul. Piłsudskiego 20 (dawna siedziba właściciela fabryki) - murowana, neorenesansowa z 1899 r. o bogatym detalu architektonicznym. Dawniej służył jako przedszkole. Położony jest w rozległym parku, do którego prowadzi brama z 1899 r. Obok pałacu budynek gospodarczy z tego samego okresu.

* Dwór przy ul. Stara Droga 31 w Drogosławiu - murowany wzniesiony jako późnobarokowy w końcu XVIII w.

* Ratusz. Pierwszy obiekt w tym miejscu wzniesiono po 1442 r., następnie odbudowano go w 1577 r. Zniszczony podczas wojny 30-letniej, odbudowany został w 1650 r. Rozebrany w XIX w. ze względu na zły stan techniczny. Na jego miejscu w 1884 r. zbudowano nowy wg projektu Bergera i Seifferta. Okazały budynek, trzykondygnacyjny o rozczłonkowanej bryle nawiązuje do form renesansu i baroku. Na frontowej elewacji ryzalit wejściowy z podcieniem w przyziemiu, a nad nim ozdobne wykusze przechodzące w szczyt zakończony wieżyczką- sygnaturką z prześwitem. Okna w opaskach kamiennych posiadają różne kształty i wielkość. Część okien umieszczono w ozdobnych wykuszach lub loggiach, szczyty o swobodnym wykroju, obrzeżone kamiennymi profilami. W północnym narożniku ratusza wmurowana jest kamienna figura św. Floriana z 1756 r. nad konchową misą fontanny.

Spośród licznych budynków użyteczności publicznej na uwagę zasługują przede wszystkim: Komisariat Policji z aresztem przy ul. Bohaterów Getta 29 - murowany z lat 1887-89; Urząd Gminy przy ul. Niepodległości 2 - murowany z końca XIX w.; szpital przy ul. Piłsudskiego 16 - murowany trzykondygnacyjny z początku XX w.; zespół budynków szpitalnych przy ul. Szpitalnej z pierwszej ćwierci XX w.; Szkoła Podstawa i Gimnazjum przy ul. Kopernika 6 - murowana z końca XIX w.; Zespół Szkół przy ul. Kopernika 8 - murowane z początku XX w.; zabudowania stacji kolejowej przy ul. Kolejowej złożone z dworca, budynku mieszkalnego i wiaty peronowej - wszystkie obiekty z końca XIX w.

Na terenie miasta zachował się bardzo liczny zespół kamienic i domów mieszkalnych o różnych formach i wartości architektoniczno -artystycznej m. in. domki tkaczy przy ul. Nadrzecznej. Budynki te w większości powstały w końcu XIX w. po wielkich pożarach, ale wiele zachowało starsze relikty. Część domów wokół rynku i przy wychodzących z niego ulicach miało dawniej podcienia. W Nowej Rudzie znajduje się również kilka interesujących zabytków techniki. Są to: Browar przy ul. Bohaterów Getta 10, obecnie Miejska Biblioteka Publiczna - murowany z końca XIX w. Zespół zabudowań byłej KWK “Nowa Ruda” złożony z szybu oraz zabudowań prażalni łupków ogniotrwałych. Wiadukt kolejowy nad ul. Cichą z początku XX w. o konstrukcji stalowej. W Nowej Rudzie zachowało się sporo różnych kapliczek i figur. Do cenniejszych należą m. in.: - kapliczka domkowi przy ul. Łącznej 1 z XIX w.; - kaplica przy ul. Szpitalnej z drugiej połowy XIX w.; - figura św. Jana Nepomucena z 1706 r. przy ul. Fredry (koło mostu); figura św. Jana Nepomucena z 1752 r. przy ul. Piastów nad Włodzicą; grupa figuralna Koronacji MB przez Trójcę Św. z 1768 r. przy ul. Strzeleckiej; - figura MB z XVIII/XIX w. przy ul. Łużyckiej, ustawiona na kamiennym postumencie. W górnej części Rynku znajduje się kamienna fontanna z 1909 r. zwieńczona wyrastającą ze środka basenu grupą figur wykonaną w brązie wg projektu prof. Wernera Schwarzberga, a przedstawiającą Chrystusa i św. Jana Chrzciciela w scenie chrztu.

Kotlina Kłodzka

Największa kotlina w Sudetach

Lokalizacja

Kotlina Kłodzka zajmuje obszar około 500 km kw. na terenie śródgórskim, o przeciętnej wysokości 350 - 450 m.n.p.m.

Od południa graniczy z rowem Górnej Nysy, od południowego zachodu z Górami Stołowymi, od zachodu z Wzgórzami Włodzickimi, od północy z Górami Bardzkimi, od wschodu z Górami Złotymi, a od południowego wschodu z Grzbietem Krowiarek zaliczanych do Masywu Śnieżnika.

Mniej więcej pośrodku kotliny leży miasto Kłodzko, przez które przepływa Nysa Kłodzka, dzieląca Kotlinę Kłodzką wzdłuż osi północ - południe.

Opis

Kotlina Kłodzka jest największą kotliną górską w Sudetach. Zajmuje rozległy obszar o pofałdowanej powierzchni w kształcie wielkiego trójkąta, o podstawie na północnej stronie a czubku po stronie południowej. Często pojęcie kotliny jest rozszerzane na całą Ziemię Kłodzką, która obejmuje także okoliczne góry i Rów Górnej Nysy.

Kotlina Kłodzka powstałą podczas orogenezy alpejskiej, kiedy otaczające ją pasma górskie zostały wydźwignięte około 500 metrów do góry. Pofałdowany krajobraz kotliny wynika z obecności lodowca podczas pierwszego zlodowacenia. Lądolód przedostał się do kotliny przez przełęcze Gór Bardzkich.

Przez Kotlinę przepływa Nysa Kłodzka, która w okolicach Barda przecina malowniczym przełomem na pół Góry Bardzkie. Przełom ten powstał w wyniku erozji wodnej i siły rzeki, która była szybsza niż wypiętrzanie się okolicznych gór. Kotlina Kłodzka zaliczana jest do najbardziej atrakcyjnych turystycznie regionów Polski. Okoliczne góry oferują szeroką ofertę turystyczną, sportową i krajoznawczą.

Na terenie kotliny znajduje się ponadto Zespół Uzdrowisk Kłodzkich, będących wizytówką tej okolicy. Ponadto tutejsze wody mineralne są słynne w całym kraju.

Klimat samej kotliny jest dość łagodny z częstymi odwilżami i kontrastuje z surowym klimatem otaczających Kotlinę gór.

Główne pasma otaczające kotlinę

Kotlinę Kłodzką otaczają pasma Sudetów Środkowych i Wschodnich. Od północy są to Góry Bardzkie , od wschodu - Złote , Masyw Śnieżnika, a od południa Góry Stołowe i Bystrzyckie.

Nad kotliną góruje szczyt Czarnej Góry (1205 m n.p.m.) często mylnie branej za Śnieżnik (1425 m n.p.m.), który znajduje się w głębi masywu.

Miejscowości

W centralnej części kotliny znajduje się główne miasto - Kłodzko, przez które przepływa Nysa Kłodzka. Na jej brzegach znajdują się także Bardo Śląskie (na północy), oraz, na południu: Bystrzyca Kłodzka, Długopole i Międzylesie (które faktycznie nie znajduje się już na terenie Kotliny).

Ponadto do głownych miast Ziemi Kłodzkiej należy zaliczyć Stronie Śląskie, Lądek, Polanicę, Duszniki, Szczytnę, Kudowę, Radków i Nową Rudę.

Atrakcje

Na terenie Kotliny Kłodzkiej znajduje się bogata infrastruktura turystyczna, narciarska i noclegowa.

Szlaki turystyczne poprowadzone są gęsta siecią przez wszystkie okoliczne góry. Ostatnio poszerza się też liczba tras rowerowych.

Ponadto na Czarnej Górze, w Kamienicy, Bielicach, Lądku, Zieleńcu znajdują się znane ośrodki narciarskie.

Baza noclegowa jest rozbudowana a jej standard z roku na rok się podwyższa.

Słupiec

       Wieś o układzie łańcuchowym założył być może ktoś z kłodzkiej rodziny Schlegel (taką nazwę nosiła wieś do 1945 r.), prawdopodobnie w końcu XIII w. W 1327 wymieniono jej nazwę jako Slegelonis villa. Po dziesięciu latach wzmiankowana jako własność znanego w dziejach Ziemi Kłodzkiej Tyczka Panvica (Ticzko von Panvycz). Często zmieniała właścicieli. Rozwój wsi był powolny. Prawdopodobnie na przełomie XIV i XV w. utworzono tu wolne sędziostwo, bowiem w 1412 r. jako dziedzicznego sędziego wymieniono Paula Kolberga, władającego dość znacznym wtedy majątkiem. Przejściowo część gruntów posiadali także kłodzcy augustianie, także w okresie reformacji, mimo iż większość mieszkańców przyjęła protestantyzm już w pierwszej połowie XVI wieku. Wspomnianych zakonników zastšąili w 1597 roku jezuici z Kłodzka, którzy jednak już w roku 1629 odstšpili swoją część baronowi von Strasoldowi w zamian za grunty w sąsiednim Dzikowcu.
       Choć już w średniowieczu poszukiwano tu i wydobywano niewielkie ilości cenniejszych surowców mineralnych, to dopiero z 1607 roku pochodzi konkretna wiadomość o sukcesie w tym zakresie. Wtedy, bowiem Hans Eickert z Podzamku odkrył najbogatsze, jak sądzono, w królestwie czeskim złoże złota, co wywołało ostry spór między nim a właścicielem gruntu G. Donatem. Po pierwszej euforii okazało się ono nieduże. Od 1620 zaczęto wydobywać węgiel kamienny, acz na niewielką skalę w związku z wojną trzydziestoletnią (bez bezpośrednich zniszczeń samej wsi) i upadku gospodarczym po niej. Wielu mieszkańców zabrała zaraza w 1680 roku.
       Większy rozwój gospodarczy nastąpił na początku XVIII wieku, gdy od 1708 r. Słupiec stanowił własność pochodzącej z Włoch rodziny Pilati von Thassul zu Daxberg (od 1710 r. baronów, od 1795 r. hrabiów). Uruchomili oni w 1742 r. kopalnię ''Johann Baptista'', a w roku 1773 r., po sekularyzacji zakonu jezuitów, dołączyli do swoich dóbr także grunty klasztorne. W latach sześćdziesiątych wydobycie sięgało już ponad 1300 fur. Działało też kilkudziesięciu tkaczy, w tym mezolanu i cajgu. Stopniowo przybywały w te okolice kolonie i mniejsze zakłady przetwórcze. W 1798 roku otwarto kopalnię ''Segen Gottes'', ale większe znaczenie miało w tym czasie tkactwo (samych krosien bawełnianych było ponad 230).
       Także od początku XIX w. trwało ożywienie gospodarcze, jednak coraz ważniejsze stawało się górnictwo: przybywały nowe szyby, kopalnie koncentrowały wydobycie węgla, a od 1877 roku także łupku ogniotrwałego, wyprażonego według własnej metody od 1880 r. w Nowej Rudzie. Całe to stulecie stało pod znakiem górnictwa, dla którego potrzeb wybudowano w 1906 r. linię kolejowš ze Ścinawki Średniej do Woliborza, gdzie łączyła się z Kolejką Sowiogórską. Miejscowość nabrała charakteru typowo przemysłowego, a kopalnie, w 1912 r. dały ponad 160 tys. ton Węgla. Mieszkańcy znajdowali także zatrudnienie m.in. w kamieniołomach czerwonego piaskowca, przy którym istniał duży i ceniony zakład rzeźbiarski. Usługi letniskowe odgrywały tu niewielką rolę, co najwyżej dla turystów wyruszających na Górę Wszystkich Świętych (648 m).
       Miejscowość została zajęta bez walk 9.05.1945 r. przez oddziały 59 Armii Radzieckiej. Wkrótce zaczęli przybywać tu polscy osadnicy, przy czym bardzo ważną rolę odegrali reemigranci - górnicy z Francji. W następnych dziesięcioleciach zmieniały się wielokrotnie formy organizacyjne. Sam Słupiec rozwijał się dynamicznie, czego wyrazem był wzrost liczby mieszkańców: w roku 1933 było ich 3766, w 1950 r. - 2980, 1960 r. - 5816. Dlatego też w roku 1959 nadano mu prawa osiedlowe a w 1967 roku prawa miejskie. Powstawały duże osiedla mieszkaniowe o charakterze typowych blokowisk, a także infrastruktura techniczna i usługowa, niekiedy wspólna z pobliską Nową Rudą. Było to przyczyną połączenia obu miast w 1973 roku, gdy żyło tu ponad 7700 mieszkańców.

Bożków

Informacje ogólne

Bożków jest wsią łańcuchową położoną nad Bożkowskim Potokiem. Zajmuje lokalne obniżenie terenu, znane pod nazwą Obniżenie Bożkowa.
Wieś otoczona jest rozległymi użytkami rolnymi na dobrych glebach.

Lokalizacja i dojazd

Dojazd do Bożkowa jest bardzo prosty. Za wsią Święcko skręca się z drogi nr 381 relacji Kłodzko Wałbrzych w lewo. Początkowo łagodnie a potem stromo w dół.

Rys historyczny

Bożków ma dobrze udokumentowaną ciągłość rolniczą. Pierwotni ludzie zamieszkali te tereny już w neolicie. Ponadto zachowały się w stosunkowo dobrym stanie znaleziska z okresu najazdu Celtów i wędrówki ludów.
Sama wieś powstała najprawdopodobniej w okolicy 1348 roku.
Znaczniejszy rozwój wsi następuje jednak dopiero po rozpoczęciu eksploatacji węgla kamiennego w tym regionie - XVI wiek.
Wojna 30 - to letnie na szczęście ominęła Bożków, tak więc jego gospodarka została praktycznie rzecz biorąc niezachwiana.
Jednym z ważniejszych właścicieli Bożkowa był hrabia Hans Franz von Magnis, który właśnie tutaj ulokował centrum administracyjne swoich ogromnych posiadłości, jakie nabył pod koniec XVIII wieku w Kotlinie Kłodzkiej. Ród von Magnisów wywodził się ze Szwecji i słynął z nowatorskich jak na owe czasy pomysłów w dziedzinie hodowli zwierząt i uprawy roślin. Z tego okresu pochodzi słynne wówczas założenie pałacowo - parkowe w Bożkowie. Przez wiele lat po wojnie pałac był nie remontowany, obecnie przeszedł w ręce prywatne.
Przez cały czas inwestowano w wydobycie węgla kamiennego, co doprowadziło do tego, że Bożków stał się jedną z najbogatszych i najbardziej znanych wsi w Kotlinie Kłodzkiej. W 1800 roku zwiedzał ją m. in. J. Q. Adams.

Atrakcje turystyczne

Sama wieś robi wrażenie dopiero przy "przymknięciu oka" na nie odnowione detale. Generalnie jednak do tej pory zachowała swój unikatowy charakter i jest godnym polecenia punktem Kotliny Kłodzkiej.
Centralną część wsi stanowi założenie parkowe o pow. Około 8 ha. Rosną tu m. in. lipy drobnolistne (Tilia cordata), dąb szypułkowy (Quercus robur, objęty ochroną pomnikową), cypryśnik nunatajski (Chamaecyparis nootakensis), dąb czerwony (Quercus borealis), klon czerwony (Acer rubra), lipa srebrzysta (Fraxinus exelsior).
Okolice Bożkowa posiadają bardzo złożoną budowę geologiczną (dlatego też w te okolice co roku przyjeżdżają liczni studenci geologii na praktyki terenowe). Warstwy piaskowca górnokarbońskiego (znane tu jako warstwy zaclerskie) są poprzecinane pokładami węgla kamiennego (niedaleko stąd, jeszcze na początku lat 90 - tych XX wieku, w Nowej Rudzie i Słupcu), funkcjonowały kopalnie tego surowca). Bezpośrednio z nimi sąsiadują od płd. łupki ogniotrwałe (wydobywane do tej pory w Nowej Rudzie) oraz łupki ilaste (również z pokładami węgla). Bożków to również prawdziwa gratka dla zbieraczy rzadkich minerałów. Znaleźć tu można m. in.: ammionit, azuryt, baryt, kalcyt, malachit i markasyt.
Będąc w Bożkowie należy zwrócić uwagę na zespół parkowo-pałacowy złożony z szeregu obiektów, tworzący rozległe założenie w centrum wsi, Kościół św Piotra i Pawła, oraz okazałą późnobarokową plebanię.

We wsi Święcko, na terenie Kotliny Kłodzkiej znajduje się dobrze zachowany dwór. Posiada dwie kondygnacje i założony został na planie czworoboku. Pełni rolę budynku mieszkalnego.

Kłodzko

Informacje ogólne

Kłodzko - miasto powiatowe, liczące ponad 30 tysięcy miezkańców. Jest zarazem nieformalną stolicą Ziemi Kłodzkiej - współczesnego odpowiednika historycznego już hrabstwa kłodzkiego. Kłodzko to także centrum kulturalne i gospodarcze całego regionu.

Lokalizacja i dojazd

Miasto leży w centralnej części Kotliny Kłodzkiej nad Nysą Kłodzką. W bezpośredniej okolicy znajdują się takie miejscowości jak Bardo, Bystrzyca Kłodzka, Polanica Zdrój, Nowa Ruda i Złoty Stok.

Do Kłodzka można dojechać drogą nr 8 relacji Wrocław - Kudowa Zdrój (granica państwa); z Nowej Rudy oraz Międzylesia (drogi nr 381 i 33), a także ze Złotego Stoku (nr 46) i Lądka Zdrój (nr 392).

Rys historyczny

Prawdopodobnie jest to jedno z najstarszych miast na terenie Sudetów. Wiadomo, że juz w X w. istniał tu gród, leżący na historycznym szlaku bursztynowym Czechy - Bałtyk.

Historia Kłodzka i Ziemi Kłodzkiej jest wielowątkowa, dlatego nie sposób opisać pokrótce dzieji grodu, zamku i całego miasta. Ważne jest to, że (charakterystycznie dla całego prawie regionu Sudetów) miasto przeżywało rozkwity pomiędzy okresami wojen. Było ono kilka razy burzone i odbudowywane. Dzieje grodu opisane są przy opisie Twierdzy Kłodzkiej.

W drugiej połowie XIX w. nastąpił rozwój turystyki, na ktory miało wpływ m.in. otwarcie połączenia kolejowego z Wrocławiem, a następnie z lokalnymi uzdrowiskami.

Podczas powodzi w 1997 rok Kłodzko było miastem, które najbardziej ucierpiało (były także ofiary śmiertelne).

Atrakcje turystyczne

Kłodzko z racji swojego położenia jest centralnym punktem wypadowym w różne zakątki Kotliny i całej Ziemi Kłodzkiej.

Kłodzko jest jednak przede wszystkim jednym z najpiękniejszych miast Sudeckich. Tutejsze zabytki choć często zaniedbane - tak jak całe miasto - są warte odwiedzenia miasta tylko dla nich.

Przede wszystkim ważny jest Kościół Wniebowzięcia NMP, oraz staromiejski rynek, a zwłaszcza ratusz. Ponadto głównymi zabytkami jest Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej, kamienny most na Młynówce (śródmiejski kanał Nysy Kłodzkiej). Oczywiście kolejnym obiektem dla którego tylko jednego warto przyjechać do Kłodzka jest słynna Twierdza Kłodzka - budowla wyjątkowa pod każdym względem.

Będąc w Kłodzku należy także odwiedzić Muzeum Ziemi Kłodzkiej.

Zarys historii Kłodzka

Kłodzko jest najstarszą osadą Ziemi Kłodzkiej. Pierwsza wzmianka o istnieniu grodu obronnego o nazwie Kłodzko pochodzi z 981 roku z kronik Kosmasa. Przekaz Kosmasa nie daje nam jednak pewności co do wyglądu najdawniejszego Kłodzka, jego dokładnej lokalizacji ani też nie pozwala ściśle określić daty jego założenia. Usytuowanie miasta na "bursztynowym szlaku" znalezione podczas  nielicznych prac archeologicznych  oraz rzymskie monety, pozwalają  przypuszczać, że gród istniał już znacznie wcześniej.
 Położenie Kłodzka na strategicznym szlaku  z Czech do Polski, było w kolejnych wiekach przyczyną kilkakrotnego niszczenia miasta  w czasie licznych wojen i sporów polsko-czeskich.
 Gród został niemal doszczętnie spalony przez czeskiego księcia Sobiesława w roku 1114 , który już jako władca Czech odbudował go  w roku 1129  i wzniósł nową warownię.  W 1137 roku król polski Bolesław Krzywousty zawarł układ pokojowy,  z Sobiesławem kończąc w ten sposób okres  wojen Polsko - Czeskich.
 Nie istnieje dokument lokacyjny Kłodzka zaś źródła niemieckie podają, że zostało ulokowane  na prawie niemieckim pomiędzy 1253, a 1278 rokiem. Jan z Luksemburga w  roku 1324 nadał miastu prawa miejskie i od tego momentu , dzięki licznym przywilejom nadawanym, kupcom i rzemieślnikom oraz  zakonnikom, zaczął się szybki  rozwój miasta aż do wybuchu wojen husyckich  w XVw., które spowodowały wyludnienie i zubożenie miasta . Ogłoszenie przez króla   Jerzego z Podiebradu, Ziemię Kłodzką samodzielnym hrabstwem otworzyło nowy etap w rozwoju miasta. Przejęcie Hrabstwa w XVI wieku przez dynastię Habsburgów  przyniosła ponowny rozkwit Kłodzka, wzmacniając rzemiosło i handel. Inwestowano dochody miasta w udogodnienia - wybudowano szpital, młyn, wodociąg miejski (1545 r.), przebudowano ratusz (1549 r.). Wybudowano liczne kamienice w stylu renesansowym.
Okres wojny trzydziestoletniej (1618-1648) był dla miasta tragiczny. Zmniejszyła się ludność z około 7 tys przeszło o połowę. Spowodowało to upadek gospodarczy miasta  na długie dziesięciolecia.
 Połowa XVIII wieku to okres Wojen Śląskich  między Prusami a Austrią, intensywnego fortyfikowania miasta rozpoczętego przez Austriaków i kontynuowanego przez Prusaków. Po oderwaniu Kłodzka od Prus fortyfikacje rozbudowywano kosztem miasta ograniczając rozbudowę przedmieść, w postaci różnego rodzaju danin dostarczanych przez miasto co przyczyniło się do ograniczenia rozwoju gospodarczego miasta i ugruntowało jego status twierdzy.
Wojny  napoleońskie na początku  XIX wieku , przysporzyły  wiele zniszczeń  na terenie hrabstwa.
 Francuzi opanowali miasto w 1807 roku  splądrowali jego okolice, lecz nie udało im się   przejąć Twierdzy  gdyż zapobiegł temu rozejm Prusko -Francuski zawarty w Tylży 14 lipca 1807 r. Miasto pozostało w rękach Pruskich zmuszając ich jednak do wydania amunicji i prochów.
Ustawa o miastach z 19.IX.1808 r. na mocy której Kłodzko uzyskało duży stopień niezależności w stosunku  do administracji państwowej, przyniosła uznanie rosnącej roli mieszczaństwa, odtąd magistrat wybrany spośród rajców miejskich zajmował się sprawami miasta.
Kłodzko zaczęło dźwigać się z upadku w końcu lat 60. W XIX wieku podjęto decyzję o ograniczeniu znaczenia kłodzkiej twierdzy i z biegiem lat zaczęła pełnić funkcje jedynie więzienia, Natomiast w latach 80 przystąpiono do likwidacji większości umocnień wokół miasta w tym bram miejskich.  
 Poczyniono wiele  inwestycji: rozbudowano połączenia kolejowe i rozpoczęto budowę dworca miejskiego.
W 1864 uruchomiono gazownie a elektrownie w 1880 r. Wybudowano nowoczesny wodociąg i kanalizację miejską w 1886r.
Początek XX wieku przyniósł dalszy rozwój gospodarczy miasta.
 Czas  II wojny światowej w Kłodzku to funkcjonowanie w Twierdzy najbardziej osławionego na Dolnym Śląsku wiezienia podległego Abwehrze, a później Gestapo.
W 1944 roku przeniesiono z Łodzi fabrykę zbrojeniową AEG na Twierdzę Kłodzką, zatrudniającą więźniów z filii pobliskiego obozu Gross-Rosen. Zakończenie wojny spowodowały masową wędrówkę ludności zwłaszcza napływ nowych mieszkańców z terenów kresów wschodnich w znaczący sposób przyczynił się do ukształtowani życia w mieście.
 Do dziś w atmosferze Kłodzkich uliczek zostało coś z klimatu niemieckiego porządku, frywolności czeskiego baroku czy solidności niderlandzkiego kupiectwa. Tutaj również krzyżują się wpływy aż trzech kultur: polskiej, czeskiej i niemieckiej. 
 Kłodzko posiada sprzyjające warunki do rozwoju społecznego i gospodarczego. Warunki te tworzą     m. in. walory położenia- znajduje się na międzynarodowych szlakach do wielkich stolic europejskich, oraz  sąsiedztwo znanych uzdrowisk i licznych terenów wycieczkowych.
 Kłodzko jest miastem interesującym także dla turystów. Do pobytu zachęcają cenne zabytki, pomniki architektury oraz piękno dzielnicy staromiejskiej.

Mury obronne

 Kamienne mury obronne, wokół miasta wzniesiono pod koniec XIII wieku. Rozpoczynały się powyżej wylotu ulicy Armii Krajowej, biegnąc ku Bramie Czeskiej, a następnie w dół po wschodniej stronie ulicy Traugutta ku ulicy Zawiszy Czarnego. W części murów, na ulicy Wojska Polskiego znajdowała się Brama Zielona.
Następnie mury biegły wzdłuż Młynówki ku Bramie Mostowej Górnej, zlokalizowanej u wylotu ulicy Wita Stwosza, następnie ku ulicy Wodnej, gdzie umieszczona była Brama Wodna. Mury wiodły równolegle wzdłuż ulicy Łukasińskiego ku Bramie Ząbkowickiej, gdzie załamywały się dochodząc do zbocza Góry Fortecznej.
    Mury  zachowały się jedynie w części u wylotu ulicy Traugutta, wzdłuż ulicy Nad Kanałem oraz poniżej ulicy Łukasińskiego. 

   
Źródło:
Opracowano na podstawie treści pochodzących z serwisu Dawne Kłodzko.
www.dawneklodzko.info

  

Kościół Matki Boskiej Różańcowej
Klasztor i kościół OO. Franciszkanów

 

    Pierwsze wzmianki o kościele Franciszkanów pochodzą z roku 1257. Musiał  już wtedy istnieć jakiś kościół, zwłaszcza, że franciszkanie posiadali na podstawie nadania przez Ottokara II z 1270 roku znaczne włości na wyspie Piasek. W 1350 roku, jest już mowa o kościele Najświętszej Marii Panny i św. Franciszka. W okresie wojen husyckich franciszkanie przenieśli się jednak bliżej murów obronnych, w okolice ulicy Niskiej, gdzie w latach 1431-1432 zbudowali kościół św. Anny. Kościół i zaczątki klasztoru na wyspie Piasek spłonęły w roku 1463, a dzieła zniszczenia dopełniła powódź w roku 1475. Na początku XVI wieku zgromadzenie franciszkanów przestało istnieć, a pozostałości po kościele wykorzystano jako kaplicę na utworzonym w 1542 roku cmentarzu.
     W 1604 roku z Pragi do Kłodzka przyjechało dwóch franciszkanów, którym udało się odzyskać pierwotne mienie klasztorne. Na skutek nieprzychylnych nastrojów dla katolików, mienie zostało jednak franciszkanom skonfiskowane natomiast Rada Miejska utworzyła w istniejących budynkach drukarnię oraz szkołę niemiecko-ewangelicką.  
   Ostatecznie mienie zwrócono franciszkanom w 1622 roku, a w 1628 roku rozpoczęli oni budowę obecnego kościoła. Wnętrze wykończono jednak dopiero w roku 1697. Budowa klasztoru w obecnym kształcie trwała od 1678 do 1731 roku, a wnętrza ostatecznie wykończono w roku 1744. W międzyczasie, ok. roku 1711 miała miejsce przebudowa kościoła przez  M. von Frankenberga.
W 1783 roku kościół i klasztor spotkała kolejna powódź, która mocno naruszyła mury i fundamenty budynków. Remont ich nie został jednak przeprowadzony z powodu znacznych i dużych kosztów.
  Na podstawie dekretu o sekularyzacji w 1810 roku franciszkanów usunięto. Budynki przez okres blisko 10 lat stały pustką. W klasztorze powstał szpital wojskowy. Kościół przemianowano zaś na katolicką świątynię garnizonową. W tym też czasie zniszczona została część wystroju wnętrz.
Budynek kościoła jest trójnawową bazyliką o długości około 30 metrów. Nawa główna przekryta jest sklepieniem kolebkowym, po jej obu stronach umieszczone są po cztery ośmioboczne kaplice ze sklepieniem żagielkowym, tworzące nawy boczne. Po obu stronach portalu wejściowego umieszczone są dwie jednakowej wysokości trzykondygnacyjne wieże zwieńczone baniastymi kopułami. W elewacji znajdują się nisze z figurami oraz bogaty portal barokowy z rozetami w pachwinach poł. wys. Pilastrów flankujących, zwieńczonych gzymsem z inskrypcją i trójkątnym naczółkiem.
  Klasztor jest obszernym budynkiem na planie kwadratu z wewnętrznym dziedzińcem. Ściana północna przylega do budynku kościoła wystając przed jego front - dzięki czemu powstał dziedziniec łączący wejścia do kościoła i klasztoru. Wschodnia i zachodnia część klasztoru przedłużone są poza obrys budynku - obie są ponadto zwieńczone na końcach cylindrycznymi wieżyczkami.
Wieże zakończone barokowymi hełmami z prześwitem. Na stropie i ścianach są umieszczone freski malowane prawdopodobnie w XVII w. przez Schefflera , zostały one gruntownie przemalowane w XIX w.
  Wnętrza klasztoru  mocno zostało zdewastowane podczas istnienia pruskiego szpitala. Głównym miejscem jest ogromna sala o wymiarach 10 na 18 metrów przekryta spłaszczonym sklepieniem nieckowym. Pośrodku sklepienia umieszczony jest owalny obraz przedstawiający Trójcę Świętą i postacie św. Franciszka oraz innych świętych, męczenników i ojców Kościoła. Łączenie sklepienia ze ścianami ozdobione jest rokokowym fryzem z płaskorzeźbami dzieci.
   Zespół klasztorny otoczony jest ceglanym murem z dwoma współczesnymi bramami. W 1993 r.  kościół otrzymał nową elewację. Natomiast w 1997 roku został zniszczony przez powódź przechodzącą przez Kłodzk , i następnie odremontowany.
Źródło:Opracowano na podstawie treści pochodzących z serwisu Dawne Kłodzko.
www.dawneklodzko.info
 

Twierdza Kłodzka i Labirynty

    Jest to jeden z najciekawszych obiektów militarnych w Europie. Jest organicznie związana z miastem. Była nie tylko przyczyna jego powstania, ale także i jego niszczenia. Historycy, począwszy od Kosmasa, łączą umocnienia wzniesione na Górze Fortecznej (Zamkowej), górującej nad Kłodzkiem z powstającym na potrzeby zaopatrzenia i obsługi twierdzy ( zamku) - miastem. 

     Góra Forteczna ( Zamkowa) to tutaj istniał w IX wieku gród obwarowany umocnieniami drewniano-ziemnymi. W XII wieku ustanowiono w Kłodzku kasztelanię. Pierwszym kasztelanem został w 1170 r., przez władcę Czech mianowany Sobiesława I - Gronzata. Za czasów Jerzego z Podiebradów zamek staje się komfortową rezydencją. W skład której obok pomieszczeń mieszkalnych wchodziła kaplica oraz kościół św. Wacława i św. Marcina. Wodę czerpano z pięciu studzien.  Najstarsza studnia pochodziła z 1393 roku, zwana była Tumską, a najgłębsza Piekarska, znajdowała się w 60 metrowym szybie. W latach 1557-1560 architekt Lorenz Kirschke rozbudował twierdzę o zamek średni i niższy. One to, wraz z zamkiem wyższym i fortyfikacjami miasta, stanowiły zespolony w jedno system obronny. Dalsze prace nad rozbudową umocnień prowadził w latach 1690-1702 Jakub Carove. Na zlecenie Habsburgów wzniesiono wtedy trzy bastiony Jabłonki, Ludmiły i Wacława. Były one podstawą umocnień twierdzy, tworzyły tzw. dzieło koronowe, osłaniające Górę Forteczną od północy i wschodu. Natomiast od południa i zachodu wybudowano bastiony Alarmowy i Dzwonnik oraz półbastion Orzeł. Kompleks tych umocnień otaczał położony na szczycie zamek,  był  on częściowo dostosowany do systemu umocnień. Bastiony zostały osłonięte rawelinami - Polnym i Jabłonką oraz fosą.

W 1742 r. hrabstwo i miasto przechodzą pod panowanie Prus. Wkrótce następuje kolejny etap rozbudowy kłodzkich fortyfikacji. Modernizację przeprowadza holenderski inżynier Gerhard Cornelius Walrawe.
W 1743 rozpoczyna się wznoszenie umocnień na pobliskiej Górze Owczej. Te dwie twierdze miały tworzyć rygiel zamykający w razie potrzeby miasto.

Obrona Twierdzy Kłodzkiej została wzmocniona przede wszystkim przez wzniesienie na miejscu dawnego zamku kleszczowego Dożonu, najwyższego umocnienia, który był przewidziany jako jej ostatni punkt oporu. Wybudowano Żuraw - redutę osłaniająca przedmieście Kłodzka od strony północnej, bezpośrednio współpracującą z umocnieniami Góry Owczej. Zostały wzniesione szańce dwukleszczowe do obrony kurtyn bastionów: Wielki Kleszcz po stronie północnej twierdzy, między dziełem koronowym a Donżonem; Mały Kleszcz na wschód, nad ulicą Łukasińskiego i Kleszcz Tumski na południe nad ulicą Czeską. Pogłębiono fosy, podniesiono raweliny. Zbudowano cały system korytarzy, sztolni, chodników kontrminerskich, zapobiegających wierceniu podkopówi ewentualnemu wysadzeniu umocnień. Wtedy zmieniono też częściowo charakter miasta, przeznaczając niektóre budowle na potrzeby miasta. Twierdza w Kłodzku a także w Koźlu i Świdnicy były największymi twierdzami na Śląsku. Znajdowały się tutaj koszary a w nich: magazyny, piekarnie, warzelnia piwa i  karcel. 
 Wraz z postępem w prowadzeniu działań wojennych, rola fortyfikacji malała, aż w końcu XVIII wieku uznano za zbyteczne prowadzenie dalszych prac budowlanych na tak dużą skalę. W 1877 r. twierdza została przeznaczona na miejsce odosobnienia więźniów politycznych Niemiec. W czasie II wojny światowej znajdowało się tu ciężkie więzienie hitlerowskie dla więźniów politycznych, miejsce kaźni i obóz pracy. Więziono tu Rosjan, Francuzów, Włochów, Belgów, Czechów, Finów i Anglików. Od 1944 roku pracowały tu przeniesione z powodu przesuwania się frontu zakłady AEG, w których produkowano aparaty radiowe dla łodzi podwodnych (U-Boot) i rakiet V1 i V2.

Współcześnie stanowi zabytek architektury budownictwa militarnego tamtych lat.
Dzisiaj na twierdzy można zobaczyć:
- podziemne korytarze - chodniki minerskie ( do zwiedzania z przewodnikiem)
- ekspozycję historyczną o twierdzy
- kilka wewnętrznych dziedzińców
- bastiony obronne , z których rozpościera się piękny widok na Kłodzko i okolice
-wystawę szkła
- wystawę sprzętu pożarniczego
- lapidarium - gdzie zebrano zabytkowe płyty nagrobkowe i rzeźby z dworów z okolic Kłodzka

Twierdza Kłodzka
ul. Grodzisko 1, 57-300 Kłodzko
tel. [phone]
Czynne: codziennie od 18.IV do 31.X: w godz.
10.00 - 18.00 od 1.XI do 17.IV: w godz. 9.00 - 16.00.
16.IV i 24 .XII twierdza jest nieczynna
Bilety wstępu: (twierdza z labiryntami)
12 zł norm. / 8 zł ulg.

Podziemna Trasa Turystyczna im. Tysiąclecia Państwa Polskiego

    Podziemna trasa Turystyczna imienia Tysiąclecia Państwa Polskiego przebiega pod ulicami Kłodzka. Została ona udostępniona zwiedzającym w 1976 roku po ponad 10 latach prac związanych z przygotowaniem i zabezpieczeniem wyrobisk. Jej istnienie zawdzięczamy powstającym od XIII wieku podziemnym korytarzom i piwnicom drążonym przez mieszkańców miasta pod budynkami starówki - zarówno w celach militarnych, jak i gospodarczych. Jest to wiele korytarzy z gęstej, kilkupoziomowej sieci dawnych lochów i kupieckich magazynów, których nigdy nie nanoszono na żadne plany i nie zabezpieczano. Następnie po wojnie zaczęło się zapadać, grożąc katastrofą stojącym nad nimi zabytkowym kamieniczkom. Kłodzko zagrożone było całkowitym zniszczeniem .Na apel i ratunek miasta naukowcy z krakowskiej AGH, speleolodzy i górnicy ratowali Kłodzko od spodu. Część korytarzy zasypano (np. piwnice pod budynkami wschodniej pierzei rynku), część zabezpieczono, a po zakończeniu prac turystom udostępniono kilometr.

Trasa liczy ponad 500 m długości  i przebiega od ulicy Zawiszy Czarnego (wejście) pod Placem Kościelnym, ulicami Kościelną, Armii Krajowej, Tumską i Czeską ku wyjściu u zbocza twierdzy w rejonie ulicy Grodzisko. Składa się z ciągu wąskich korytarzy, pochylni i komór I, II i III kondygnacji podziemnych o przekrojach od 1,6 do 2,5 m2 w przypadku korytarzy i do 25 m2 w przypadku komór. Układ trasy jest  przypadkowy i uzależniony został od stanu i możliwości zabezpieczenia odkrytych w trakcie prac wyrobisk, niemniej w sposób udany obrazuje sposób tworzenia kłodzkich podziemi na przestrzeni wieków. Obudowa komór i korytarzy wykonana jest z cegły lub kamienia łamanego połączonych zaprawą lessową lub wapienno-lessową. Część odcinków została dla bezpieczeństwa przemurowana lub zabezpieczona ceglanymi opaskami. Pomiędzy niektórymi wyrobiskami występują ozdobne piękne portale kamienne. 

Całość udostępniona jest dla zwiedzających , trasa jest oświetlona, w kilku odgałęzieniach przygotowane są ekspozycje o charakterze historycznym, które związane są z życiem miasta. W wilgotnych, ciasnych i skąpo oświetlonych korytarzach mija się XVI-wieczny portal, studnię, piec do wypieku chleba, kopie narzędzi katowskich - miecza, topora, gilotyny.

Podziemna Trasa Turystyczna Imienia Tysiąclecia Państwa Polskiego
ul. Zawiszy Czarnego 3 (wejście),
57-300 Kłodzko
tel. [phone]
Czynne:  codziennie od 18.IV do31.X : w godz.10.00 - 18.00
od 1.XI do 17.IV: w godz. 9.00 - 16.00
Bilety wstępu:
7 zł norm. / 5 zł ulg.

Źródło:
Opracowano na podstawie treści pochodzących z serwisu Dawne Kłodzko.
www.dawneklodzko.info


Kościół pw. św. Jerzego i św. Wojciecha -  Kościół Chrystusa Króla

    Kościół św. Jerzego i Wojciecha jest to skromna budowla jednonawowa o długości około 50 metrów z wielobocznie zamkniętym prezbiterium i kaplicą. Zachował gotyckie skarpy i ogólny kształt bryły. Przekryty jest  sklepieniem kolebkowym z lunetami. Natomiast ściany dzielone są lizenami. Wewnątrz jest empora. Z wysokiego, łamanego dachu dwuspadowego wyrastają dwie wieże, ustawione niekonwencjonalnie, bowiem szeregowo na kalenicy. Obie 8-boczne, nakryte hełmami z prześwitem. Od zachodu skromny szczyt barokowy z małymi wolutami. Główny portal umieszczony również nietypowo, z boku, o skromnych barokowych formach. Wewnątrz współczesne, skromne wyposażenie. Do kościoła przylega okazały klasztor. Decyzją rządu pruskiego w 1834 r. kościół został przemianowany z rzymsko- katolickiego na ewangelicki garnizonowy. Obecnie w klasztorze, żyją Mniszki Klaryski od Wiecznej Adoracji.

RATUSZ
   
Znajduje się na środku placu Bolesława Chrobrego(rynek)-  siedziba Urzędu Miasta, i bogato wyposażonej biblioteki. Został prawdopodobnie wzniesiony około połowy XIV w., co podkreślają źródła z lat 1342-44. Początkowo był budowlą drewnianą i stał we wschodniej części rynku. Po pożarze w 1366r. odbudowany z kamienia i cegły do roku 1400. Nad budynkiem górowała wieża budowana w XIV w., zaś parter zajmowały kramy piekarzy, sukienników i szewców. Kolejne przebudowy: w latach 1549- w stylu renesansowym, z bogatym wystrojem rzeźbiarskim, w latach 1653-54 po zniszczeniu ostrzałem artyleryjskim w czasie oblężenia i w 1622r. Po pożarze w 1774 r. odbudowany w rok później i pokryty dachówką. Przy zachodniej ścianie stały wówczas kamienice mieszczańskie.

  Dzisiejszy wygląd ratusza nadano po pożarze i przebudowie w latach 1887-90. Najstarszą częścią, dobrze zachowaną mimo licznych przeróbek, jest wieża. Pierwotna z końca XIV w., rozbudowana w latach 1653-54 w stylu będącym połączeniem renesansu i baroku. Podstawą jest czteroboczny blok zakończony otwartą, lekką galerią o 16 arkadach. Z niej wznosi się ośmioboczny trzon, zakończony hełmem i dwoma kondygnacjami przeźroczy. Nad galerią znajdowały się narożne lewki herbowe, które w 1890r., zastąpiono wieżyczkami.
Na wieży zamontowano zegar. Pozostała część budowli w stylu neorenesansowym. Wejście do ratusza od strony wschodniej ozdobione jest figurami dwóch młodzieńców wysypujących z pończochy pieniądze do kasy miejskiej. Nad bogato zdobionym balkonem kłodzki herb- lew z podwójnym ogonem i koroną. Lewy narożnik ratusza zdobi zegar umiejscowiony w łapach rzeźby lwa herbowego. Interesująca jest także klatka schodowa z metalową balustradą i marmurowymi schodami. Przy wejściu południowym portal z kartuszem, w którym umieszczona jest data- 1889 r.     Obecnie w ratuszu mieści się  Urząd Miasta, Biblioteka oraz kawiarnia, restauracja i Ge Money Bank.  

   


Kościół  Parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny Przy Placu Kościelnym


Kościół jest udostępniany do zwiedzania od 1.V do 30.IX od godz. 9:00 do 17:00, poza tym okresem po uprzedzeniu telefonicznym.
Parafia rzymskokatolicka Wniebowzięcia NMP
Pl. Kościelny 9
57-300 Kłodzko
Tel. [phone]

    Dawniej plac Kościelny i stojący na nim kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny  otoczony był murem cmentarnym. Jego pozostałością jest północna brama (od ulicy Kościelnej), zwana Czarną. Zbudowana w stylu późnogotyckim, posiada 2 kolumny toskańskie. Zwieńcza ją skromny naczółek, na którym są umieszczone rzeźby 3 świętych: Ignacego Loyoli, Filipa z Neri  i Franciszka Ksawerego. Na fryzie litery „A.M.D.G.:, będące skrótem łacińskiego hasła ” Ad Maiorem Dei Gloriam” („ku większej chwale Boga”).

Cmentarz przykościelny został zlikwidowany po 1624 r., kiedy jezuici przystąpili do przebudowy kościoła. Świadczy o tym fakt wykorzystania  starych płyt nagrobnych przy kładzeniu nowej posadzki.  Centralną budowlą placu Kościelnego jest gotycki kościół parafialny Wniebowzięcia NMP, najwspanialszy obiekt sakralny Kłodzka. Pierwotny kościół, wzmiankowany w 1183 r. był drewnianą budowlą o dość pokaźnych rozmiarach, gdyż jak napisano, posiadał w 1319 r. aż 9 ołtarzy. Obecny, murowany pochodzi z XIV-XVI w. Kamień węgielny położyli joannici około 1344 r., inicjatorem budowy był między innymi arcybiskup praski- Arnoszt  z Pardubic. Prace planowano rozpocząć w II poł. XIV w., jednak zamiary zaczęto realizować dopiero  na początku XV wieku. Zbudowano wówczas wschodnią część świątyni , kaplicę św. Zygmunta i mury kaplicy św. Anny - dziś kaplica Zmarłych. Wojny husyckie zahamowały budowę na kilkanaście lat. Wznowiono ją dopiero po roku 1458 r. Do 1468 r. ukończona została nawa główna oraz wieża południowa - zwana Białą, na której murach znajduję się znak krzyża maltańskiego oraz data 1465. Prawdopodobnie wówczas nastąpiło wznowienie prac po kolejnej przerwie. Budowę wieży północnej (Czarnej), rozpoczęto w 1487 r. świadczy o tym napis znajdujący się na jej murach, a informujący o położeniu kamienia węgielnego przez mistrza Jana Strausburgera w obecności księcia Karola I, syna Henryka UI Ziębickiego  i  wnuka Jerzego z Podiebradu. Wysokością nie dorównuje wieży południowej. Budowę doprowadzono do poziomu przedostatniego gzymsu sąsiedniej, a zakończono ją prawdopodobnie ok. 1522 r. wcześniej, bo w 1482 r. ukończono   budowę Ogrójca przy portalu północnym, a w roku 1490- naw bocznych. Kaplica św. Jakuba powstała w latach 1500-1501. Pół wieku później pokryto nawę główną sklepieniem murowym. Do tego czasu istniał drewniany strop. W latach 1562-1591 kościół pozostawał we władaniu protestantów, choć joannici  zachowali dla katolickich nabożeństw  nawę południową oraz kaplicę św. Jakuba. Kościół uległ uszkodzeniu podczas wojny trzydziestoletniej. Odbudowę i jednocześnie modernizację w stylu barokowym  rozpoczęli jezuici ok.1624 r., wykonano wówczas między innymi nową posadzkę, nadbudowano empory. Podwyższono nawy boczne, gotyckie sklepienia ozdobiono sztukaterią, a na miejscu kaplicy św. Anny powstała kaplica Zmarłych. W roku 1723 kościół wzbogacił się o ołtarz główny- obecny. W późniejszych czasach kościół był wielokrotnie odnawiany, miedzy innymi w latach 1836-41 i 1929-37.  Kościół jest trójnawową, masywną bazyliką z emporami o 7 przęsłach i 3 absydach, zakończonych pół-ośmiobocznie. Zbudowany z piaskowca i cegły ma  62 metry długości, 22 metry szerokości. Wystrój i wyposażenie wnętrza gotycko-barokowe.  Najwyższą kondygnację nawy głównej zdobią barokowe gzymsy i pilastry.  Między otworami empor popiersia 14 patronów Kłodzka (1720) autorstwa F. K. Veita, a nad nimi malowidła  wykonane przez Karola Pankwarta. Na filarach w bogatych owalnych ramach obrazy pierwszych świętych zakonu jezuitów. Prezbiterium należy do najstarszych części kościoła,  lecz posiada wystrój późnobarokowy. Ołtarz główny z tego samego okresu, projektu K. Tauscha w ołtarzu pod baldachimem, bogato zdobionymi symbolami ewangelistów i rzeźbami aniołów, gotycka rzeźbiona w drzewie cedrowym figura Madonny ( połowa XIV wieku).Przed ołtarzem, po prawej stronie marmurowy pomnik arcybiskupa Arnoszta z Pardubic z  1884 r., który jest fundatorem kościoła.      Pod posadzką znajduje się krypta dla zmarłych książąt, spoczywających w kościele Bernardynów, wykopana w 1558 r., przy pierwszym przęśle nawy głównej.
Do przedsionka nawy południowej przylega kaplica św. Jakuba o gotyckim układzie sklepień i okien, choć pozbawiona charakterystycznych dla tego stylu przypór.    W końcu nawy południowej, ale także nawy północnej, wspaniałe, bogato rzeźbione konfesjonały, a cechach charakterystycznych już dla rokoka.  Wykonał je Michał Klahr (1720). Najpoważniejszym dziełem M.Klahra w tym kościele jest wspaniała, osłonięta kutą kratą ambona; należy ona do najwspanialszych tego typu wyposażeń. Drzwiczki prowadzące na ambonę zdobią kolumny z jońskimi głowicami oraz płaskorzeźbą. Nad nimi figura Chrystusa wśród klęczących aniołów. Wokół kazalnicy rzeźby czterech ojców Kościoła: Ambrożego, Grzegorza Wielkiego, Augustyna oraz Hieronima. Ambona nakryta jest  wysokim baldachimem z rzeźbami symboli ewangelistów, proroków i aniołów. Spośród licznych ołtarzy bocznych, uwagę przykuwa ołtarz Wniebowzięcia NMP, znajdujący się pod pierwszym filarem nawy południowej. Ciekawym elementem kościoła jest portal wejściowy, który jest przesunięty o ponad metr ku południowi od głównej osi kościoła. Naprzeciw portalu wejściowego do Kościoła znajduje się  posąg św. Jana Nepomucena pochodzący z 1720 roku który jest otoczony kwadratową kamienną balustradą z figurami aniołków ustawionych na postumentach w narożnikach ogrodzenia. 

Most gotycki- Most św. Jana (tzw. Most Wita Stwosza)


    Jest to zabytek rzadko już dziś spotykany w Europie. Most gotycki jeden z ciekawszych obiektów zabytkowych w Kłodzku, nawiązujący swoim wyglądem do słynnego praskiego mostu Karola. Wiódł ze starego miasta przez odnogę rzeki Nysy Kłodzkiej, zwanej Młynówką lub Kanałem, na tzw. Piasek, sztucznie utworzoną wyspę. Dokładny czas budowy nie został ustalony . Prawdopodobnie na jego miejscu stał już w XIII wieku drewniany, zastąpiony w 1390 roku kamiennym .O czym świadczą detale architektoniczne.
U obu końców mostu stały dawniej bramy mostowe, Górna i Dolna. Górna brama mostowa wybudowana została w końcu XIII wieku. Później była wielokrotnie przebudowywana. Wreszcie z trzypiętrowej o czterospadowym dachu budowli obronnej stała się kamienicą mieszkalną. Drugi koniec mostu zamknięty był dolną bramą, którą wzniesiono przed 1469 r. Obie bramy rozebrano w drugiej połowie XIX w. Most jest wykonany między innymi z kamienia ciosowego . Posiada dwa przyczółki i trzy filary. Dwie skrajne arkady węższe mają wyraźnie widoczny kształt ostrołukowy. Najciekawszy jest filar środkowy. Powyżej cokołu posiada sześć żeber, na którym spoczywa płaski pomost w kształcie niepełnej gwiazdy . Przygotowywany był specjalnie pod budowę kapliczki. Zamierzenia te  nie zostały spełnione. Most poddawano kilkakrotnie remontom, most ma 40 metrów długości i około 4 metrów szerokości, ograniczony jest masywnymi kamiennymi balustradami. Cechą wyróżniającą kłodzki most od innych są figury ustawione na balustradach. Powstały one dzięki fundacjom bogatych mieszczan kłodzkich w okresie od XVI do XVIII wieku.
Od  prawej strony poczynając( strona zachodnia) na balustradzie mostu posąg  św. Wacława w zbroi - z chorągwią w ręce, następnie Pieta - Matka Bolesna  z ciałem Chrystusa  z roku 1655 , dalej figura św. Jana Nepomucena  zbudowany około 1700 roku (według innych źródeł w 1706 roku).

Po stronie wschodniej ( lewej) - posąg św. Franciszka Ksawerego, figura dziękczynna postawiona przez miasto w latach zarazy ( 1714). Obecna ustawiona w 1920 r. jest kopią pierwotnej, wykonanej z piaskowca, która uległa szybkiemu zniszczeniu. Następna rzeźba przedstawia Chrystusa na krzyżu z postacią Marii Magdaleny u jego stóp. Figura ustawiona w 1734 r. w miejscu drewnianego krzyża fundacji Herbersteinów. Poniżej herbu napis mówiący, iż most powstał w 1281 r., a był odnowiony w 1701 r.
Ta pierwsza data nie znajduje potwierdzenia w dokumentach. Zamykająca wschodnią balustradę mostu grupa figur przedstawia Trójcę Świętą i ukoronowanie Najświętszej Marii Panny. Rzeźba jest darem barona F. Fitschena z 1714 r. Jego herb umieszczono na cokole rzeźby. 
    Najstarszy w Polsce gotycki most św. Jana to symbol miasta. Z każdej strony rozciąga się z niego fantastyczny widok na starówkę ze średniowiecznymi murami. Brukowana przeprawa nad Młynówką jest zwana "mostem na jajach". Jak opowiada Piotr Grabiec, znawca Ziemi Kłodzkiej, chłopi z okolicznych wsi mieli obowiązek dostarczać do Kłodzka jaja na czas jej budowy. Przy bramie miasta stały kadzie, do których wbijano białka, mieszane potem z wapnem w zaprawę, a żółtka sprzedawano po halerzu za łyżkę, wzbogacając miejską kasę.

Rybak

   

Jest to oryginalna latarnia w kształcie "Rybaka". Pierwszy raz pojawiła się na budynku przy placu Grottgera 1 w ok. 1921 roku. Na narożniku naprzeciwko kościoła OO. Franciszkanów usadowił się "Rybak", który przez blisko 17 lat rozświetlał swoją latarnią plac, stanowiąc dla mieszkańców i turystów idealny punkt orientacyjny. Oryginalny kształt latarni był widoczny od strony dworca, jak i od wylotu ulicy Daszyńskiego oraz z mostu św. Jana. "Rybak" gościł również na kartkach pocztowych i dawnych zdjęciach z Kłodzka.

 We wrześniu 1938 roku, kiedy to w wyniku katastrofalnej powodzi, porównywalnej z tą z 1997 roku, budynek został poważnie naruszony i konieczny stał się kapitalny remont, "Rybak" zniknął bez śladu. Budynek wyremontowano, dodając mu drugą kondygnację, ale latarnia już się na nim nie pojawiła. Wiele ludzi zapomniało o istniejącym niegdyś na nim "Latarniku".    Pracownia Metaloplastyki Pana Dariusza Tytko z Tarnowskich Gór, podjęła się próby wykonania latarni. Na podstawie dokumentacji fotograficznej oraz rysunków z dużą precyzją odwzorowała detale figury oraz samej lampy dodając przy tym "rybakowi" kolorów i wdzięku.30 maja 2004 roku o godzinie 12:00 został odsłonięty dzięki staraniom "Przyjaciół Kłodzka" i wsparciu pracowników firmy "Zimon" rozświetlając dziś Plac Grottgera, dodając mu uroku i koloru.

Kolumna Maryjna

    Figura wotywna. Jedna z najokazalszych tego typu dzieł. Stoi na rynku obok budynku ratusza. Została ufundowana w latach 1680- 1681 przez jezuitów i proboszcza z Różanki J. I. Pachy'ego , jako wotum po pożarze w 1676 i zarazie w 1680 roku. Jej wykonanie przypisane jest J. A. Bayerhoffowi. Centralną cześć stanowi wysoka, okrągła kolumna z koryncką głowicą,na której stoi figura Matki Boskiej. Ustawiona na kwadratowym, wysokim cokole, wyrastającym z dolnego, również kwadratowego, ale znacznie szerszego cokołu, flankowego. Stoją na nim figury: Archanioła Gabriela, Anioła Stróża, Św. Floriana, i Św. Józefa, a w grocie  w cokole leżąca postać Św. Rozalii. Kolumnę otacza kamienna balustrada, oflankowana na narożach figurami ŚŚ. Karola Boromeusza, Franciszka Ksawerego, Rocha i Sebastiana. W balustradzie jest furtka zamykana kutą kratą, która jest dziełem H. Scholza.

Fontanna - Barokowa studnia


    Po drugiej stronie ratusza, poniżej kamiennej balustrady wyrównującej spadek rynku, znajduje się okazała barokowa studnia z XVII/XVIII w., remontowana w 1890 r.
    Podstawę stanowi cysterna złożona z 4 półkoli połączonych w kwadrat, z prostokątnymi narożami.
Z jej środka wyrasta wysoka koncha podtrzymywana przez 4 delfiny. Na środku szerokiej czaszy stoi lew w koronie , wspierający się na tarczy.

Plac Bolesława Chrobrego (Rynek)

Wytyczony w 1.poł.XIV w., zbliżony do prostokąta o wym. ok. 60x100m.
Pomimo iż leży na spłaszczeniu trasy u stóp Fortecznej Góry, posiada sporą różnicę poziomów. Prawie na środku wznosi się okazały ratusz. Po jego zachodniej stronie stoi kolumna wotywna, po wschodniej studnia. Otoczony był wieńcem kamienic, z których zachowała się w całości pierzeja południowa (4-14) oraz częściowo zachodnia (nr 15-19) i wschodnia(nr 32-36). Pozostałe zostały rozebrane w 1950-70, otwierając widok na skały, na których stoi twierdza.
Obecnie pierzeja ta jest uzupełniana budownictwem o współczesnej, ale nieco stylizowanej architekturze.
Do cenniejszych domów wokół rynku należą:
Nr 4 (Bank Spółdzielczy )- z końca XIX w. na miejscu wcześniejszego teatru, posiada narożną wieżę- wykusz, zwieńczoną hełmem oraz ozdobny szczyt, portal i obramienia okienne o formach neobarokowych.
Nr 5 „Pod Jeleniem”- 3- kondygnacyjna, 4-osiowa z początku XVIII w., przebudowana w XIX w., z trójkątnym szczytem przechodzącym w woluty i bogatą elewacją, w przyziemiu boniowaną, z pięknymi portalami i oknem sklepowym, wyżej akcentowaną kanelowanymi pilastrami w wielkim porządku, z głowicami korynckimi, okna w opaskach łączonych z ozdobnymi płycinami i zróżnicowanymi gzymsami nadokiennymi.
Nr 6- 4-kondygnacyjna, 3-osiowa z XVII w., przebudowana  w XIX w.
Nr 7- 4-kondygnacyjna, 4-osiowa z XVII w., przebudowana w XIX w., pomiędzy oknami 2 piętra wnęka z figurką Madonny z Dzieciątkiem, wyżej wyraźny gzyms międzypiętrowy
Nr 8-4-kondygnacyjna, 4-osiowa z 1589 r., gruntownie przebudowana w 1865r., i ponownie w XIX w.
Nr 9 „Pod Czarnym Niedźwiedziem” (dawniej Hotel, później Dom Wycieczkowy PTTK),
4-kondygnacyjna, 5-osiwa z XVII w., przebudowana w pocz. XIX w., elewacje dzielone lizenami o wysokości 2 kondygnacji, tworzącymi płytki ryzalit środkowy, część okien w ryzalicie z fantazyjnymi gzymsami nadokiennymi i płycinami, na osi pomiędzy 1 i 2 piętrem godło domu między monogramami na bocznych płycinach
Nr 10- 4-kondygnacyjna, 3-osiowa z ok. 1800 r., znacznie przebudowana w pocz. XX w.
Nr 11- 5- kondygnacyjna , 5-osiwa z XVIII w., gruntownie przebudowana w końcu XIX w., elewacja akcentowana boniowanymi lizenami, przerwanymi gzymsami miedzypiętrowymi
Nr 12- 4-kondygnacyjna, 3-osiowa z XVIII w., znacznie przebudowana w XIX w., w przyziemiu boniowany, półkolisty portal, wyżej okna w kamiennych opaskach.
NR 13- 4 - kondygnacyjna, 2-osiowa o bliźniaczych oknach, z XVII w., przebudowana w pocz. XX w., zwieńczona fantazyjnym suzytem, elewacja zdobiona fryzem figuralnym, na 2 piętrze wykusze okienne.
Nr 14- 5 - kondygnacyjna , 4-osiowa z XVIII w., przebudowana gruntownie w 2 poł . XIX w., elewacja dzielona gzymsami międzypiętrowymi
Nr 15-okazała, narożna renesansowa, 3-kondygnacyjna,4-osiowa z lat 1585-88, przebudowana na barokową  ok. 1700r. i remontowana w XX w. oraz w 1986-91 posiada poddasze mieszkalne w postaci półszczytu flankowanego walutowymi spływami, elewacja na parterze boniowana, z pięknym portalem i oknami w kamiennych opaskach, wyżej dzielona pilastrami z gzymsami nadokiennymi oraz dekoracyjnymi płycinami od ul. Armii Krajowej, w przyziemiu szereg 6 ren. portali z lat 1586-88, tworzący najbogatszy zespół w mieście- półkoliste, o bogatej dekoracji rzeźb archiwolt i pachwin oraz skromnych, poziomych gzymsach, przed kamienicą półkolisty taras ze schodami oraz kamienną balustrada tralkową, wyrównujący różnicę poziomów placu.
Nr 16-4-kondygnacyjna, 2-osiowa z XVIII w., znacznie przebudowana na cele handlowe w pocz. XX w.,(ob. Dom towarowy)
Nr 32- 3-kondygnacyjna , z 2 poł. XVII w., w przyziemiu sklepienia
Nr 34- 3-kondygnacyjna ,3-osiowa z 2 poł. XVI w., przebudowana w 1800r. i pocz. XX w., elewacja dzielona pilastrami w wielkim porządku, ostatnia kondygnacja oddzielona gzymsem, okna w opaskach łączących się z płycinami, środkowe w bogatszej oprawie, portal o wykroju koszowym.
Nr 35- 4-kondygnacyjna , 4-osiowa z 2 poł. XVI w., przebudowana w 1800r. i pocz. XX w. z fantazyjnym szczytem i portalem o wykroju koszowym, okna w opaskach z nadprożami, naroża akcentowane boniowanymi lizenami, ostatnia kondygnacja (w szczycie) pilastrami
Nr 36- 4-kondygnacyjna , 3-osiowa z poł. XVI w., przebudowana w 1700 i 1886 r., o bogatej elewacji barokowej z półkolisto-wolutowym szczytem, parter boniowany ze skromnym portalem, wyżej dzielona kanelowanymi pilastrami z kompozytowymi głowicami, podtrzymującymi gzyms oddzielający szczyt, okna w opaskach z płycinami i ozdobnymi nadprożami na 2 piętrze i w szczycie.

Góry Bardzkie

W rejonie przełomu Nysy

Lokalizacja

Góry Bardzkie - to pasmo górskie o długości 18 km leżące w Sudetach Środkowych pomiędzy Górami Sowimi na północnym-zachodzie (Przełęcz Srebrna 585 m n.p.m.), a Górami Złotymi na południowym-wschodzie (Przełęcz Kłodzka 475 m n.p.m.). Mniej więcej w połowie przecina je malowniczym przełomem Nysa Kłodzka, nad którą, w tym miejscu, leży Bardo Śląskie. Nysa Kłodzka dzieli Góry Bardzkie na część południowo-wschodnią i północno-zachodnią.
Obok Gór Sowich i Wałbrzyskich są najbliższym pasmem Wrocławia - leżą około 70 km od jego centrum.

Opis

Nieduże, ale bardzo malownicze pasmo Gór Bardzkich jest częstym celem łykendowych i jednodniowych wypadów mieszkańców Wrocławia i okolic. Praktycznie całkowicie zalesione i niewysokie nie stanowią wyzwania dla "rasowych turystów". Te góry mają jednak swój niepowtarzalny klimat i bajkowy krajobraz zamknięty w kompozycji z niewysokich wzgórz.

Całe pasmo jest atrakcyjnym terenem do uprawiania turystyki rowerowej, oraz dłuższych pieszych spacerów. Warte polecenia ze względu na imponujący i niezwykle malowniczy widok, oraz ciekawą geologicznie budowę, jest zwiedzenie całego przełomu Nysy Kłodzkiej.

Grzbietem Gór Bardzkich prowadzi niebieski europejski szlak długodystansowy.

Na terenie Gór Bardzkich znajdują się dwa rezerwaty leśne chroniące stanowiska cisów: "Cisy" i "Cisowa Góra".

Góry Bardzkie zbudowane są ze starych paleozoicznych piaskowców kwarcytowych, oraz łupków i zlepieńców. Jak większość pasm w Sudetach są pozostałością po starych ruchach górotwórczych, oraz późniejszej długiej erozji powstałych wtedy masywów.

Szczyty

Najwyższym szczytami są: Kłodzka Góra (765 m n.p.m.), Ostra Góra (751 m n.p.m.) - obie leżące w części południowo-wschodniej pasma, oraz Słup (667 m n.p.m.) i Wilczak (637 m n.p.m.) leżące w niższej północno-zachodniej części.

Miejscowości

W Górach Bardzkich i ich bezpośredniej okolicy znajdują się następujące miejscowości: Bardo Śląskie, Ząbkowice Śląskie i Kamieniec Ząbkowicki, Srebrna Góra, wieś Wojciechowice, oraz - najbliższe do tego pasma ze wszystkich okolicznych gór w Kotlinie Kłodzkiej - Kłodzko.

Atrakcje

U stóp Gór Bardzkich leży Bardo Śląskie, będące miastem szczególnie atrakcyjnym po względem turystycznym. Sprzyja temu położenie nad przełomem Nysy Kłodzkiej, oraz znajdujące się tu Sanktuarium Maryjne w kościele pod wezwaniem NMP z figurą Madonny Tronującej, a także pocysterski klasztor z muzeum sztuki sakralnej.

Na granicy z Górami Sowimi - na Przełęczy Srebrnej - znajdują się słynne poniemieckie forty, oraz imponujące swoją wysokością wiadukty kolejowe (nieczynne).

Bardo jest świetnym punktem wypadowym dłuższych wycieczek pieszych w stronę Gór Swoich lub Gór Złotych, oraz także wyśmienitym miejscem na rozpoczęcie górskiej trasy rowerowej. Góry Bardzkie są przystępne i nie narzucają długich, oraz stromych podjazdów.

Podczas śnieżnych zim warto te góry przejść na nartach głównym szlakiem grzbietowym.

Należy pamiętać, że (obok Kłodzka) Bardo było miastem, które najbardziej ucierpiało podczas powodzi w 1997 roku.

Klimat

Klimat dość łagodny - brak wysokogórskiego mikroklimatu.

1

---