BOTANIKA FARMACEUTYCZNA

WYKŁAD: 16

DATA: 08.02.12

Opracowanie: Ola Tomczak

PODKLASA: Caryophyllidae - Goździkowe

• głównie rośliny zielne rosnące w suchych stanowiskach

• kwiaty 5-krotne promieniste

• liście niepodzielone (bez wcięć)

• 4 rzędy, 2 rodziny: Caryophyllaceae i Polygonaceae

RODZINA Caryophyllaceae - Goździkowate

- rośliny zielne

- liście naprzeciwległe

- wzór: *K₅C₅A₅₊₅G_{(3-5) - dolny}

- owoc: torebka, rzadziej jagoda lub orzech

- kwiaty zebrane w wierzchotki dwuramienne

- gatunki:

1. Saponaria officinalis - mydlnica lekarska

- saponiny stosowane jako środek wykrztuśny

- surowiec: Saponariae radix

- unerwienie łukowate; okazałe, pachnące kwiaty

2. Herniaria glabra - Połonicznik nagi

• bardzo drobne kwiaty

• płożąca łodyga

• Herniariae herba - składnik mieszanek ziołowych

RODZINA Polygonaceae - Rdestowate

- przylistki zrośnięte w gatkę (tutkę)

1. Rheum palmatum (rzewień dłoniasty) Rhei radix (zawiera antrochinony)

2. Rheum officinale (rzewień lekarski) Rhei radix

3. Polygonum bistorta - Rdest wężownik Polygoni bistortae rhizoma; liście odziomkowe

4. Polygonum hydropiper - Rdest ostrogorzki Hydropiperis herba

5. Polygonum aviculare - Rdest ptasi Polygoni avicularis herba

PODKLASA: Dillenidae - Ukęślowe

- 35 tysięcy gatunków, łodygi zdrewniałe, bardzo duże zróżnicowanie, 9 rodzin:

• Sterculiaceae

• Tiliaceae

• Brassicaceae

• Ericaceae

• Salicaceae

• Hypericaceae

• Urticaceae

• Cannabaceae

• Malvaceae

RODZINA: Sterculiaceae - Zatwarowate, orzesznikowate

1. Cola acuminata i Cola vera Colae semen lub Colae embryo (zawierają kofeinę)

2. Theobroma cacao Cacao semen (sfermentowane nasiona dają kofeinę i teobrominę); owoc (jagoda) wyrasta bezpośrednio z drzewa, kwiaty wyrastają bezpośrednio na pniach, mają nieprzyjemny zapach. Olej kakaowy - stały w temp. otoczenia, topi się w temperaturze ludzkiego ciała (do wyrobu czopków).

RODZINA: Tiliaceae - Lipowate

1. Tilia cordata (lipa drobnolistna) i Tilia plantyphyllos (lipa szerokolistna)

• surowiec: Tiliae inflorescentia

• kwiatostan: wierzchotka dwuramienna z okazałą podsadką (też jest surowcem)

• na spodniej stronie liścia w miejscu rozchodzenia się nerwów są włoski: rdzawe u lipy drobnolistnej i białe u lipy szerokolistnej

• owoc: orzeszek, zapach przyjemny

RODZINA: Ericaceae - Wrzosowate

• kwiaty niepozorne,

• rząd: Ericales - wrzosowce

• liście często skórzaste, pojedyncze;

• krzewinki;

• owoc: jagoda

1. Arctostaphylos uva-ursi (Mącznica lekarska) Uvae-ursi folium (zawiera arbutynę - liście czernieją po uszkodzeniu); krzewinka; owoc: jagoda

2. Vaccinium vitis-idea (Borówka brusznica) Vitis-ideae folium + czerwone jagody na konfiturę; zawiera kwas benzoesowy - naturalny konserwant

3. Vaccinium myrtillus (Borówka czarna jagoda) Myrtilli fructus (dużo antocyjanów - na oczy, poprawia krążenie w naczyniach krwionośnych oka)

RODZINA: Salicaceae - Wierzbowate

• rząd Salicales - Wierzbowe

• kwiaty rozdzielnopłciowe dwupienne

• Surowiec: Salicis cortex otrzymywany z 4 gatunków:

• Salix purpurea - wierzba purpurowa, wiklina

• Salix alba - wierzba biała

• Salix fragilis - wierzba krucha

• Salix viminalis - wierzba wiciowa, witwa

• Populus nigra (Topola czarna) i Populus balsamifera (Topola balsamiczna) Populi gemmae (pączki)

• Populus tremula (Topola osika) Tremulae folium

RODZINA: Hypericaceae - Dziurawcowate (rząd: Theales - Herbatowce)

1. Hypericum perforatum (Dziurawiec zwyczajny) Hyperici herba (zawiera hyperycynę o działaniu przecidepresyjnym; po naciśnięciu wypływa czerwony sok)

RODZINA: Theaceae - Herbatowate (rząd Theales - Herbatowce)

1. Camellia sinensis (Thea sinensis) - herbata chińska Theae folium (herbata zielona, żółta, czerwona, czarna)

• Camellia sinensis var. sinensis (Chiny)

• Camellia sinensis var. assamica (Indie, Sri Lanka)

RODZINA: Cannabaceae - Konopiowate (rząd Urticales - Pokrzywowce)

1. Humulus lupulus (Chmiel zwyczajny)

• Strobilus lupuli - owocostan szyszkokształtny - orzeszki otulone przez przykwiatki i podsadki

• Lupulinum - gruczoły chmielowe

• Cannabis sativa (Konopie siewne)

• haszysz - żywica kwitnących szczytów roślin żeńskich

• marihuana - kwitnące szczyty roślin żeńskich

• w odmianie indyjskiej (Cannabis sativa var. indica) - dużo THC (tetrahydrokanabinol)

RODZINA: Urticaceae - Pokrzywowate

1. Surowce: Urticae folium, Urticae herba, Urticae Radix z 2 gatunków:

• Urtica dioica - Pokrzywa zwyczajna

• Urtica urens - Pokrzywa żegawka

RODZINA: Brassicaceae - Kapustowate (Cruciferae - krzyżowe)

- pokrój: rośliny zielne, 1-roczne, ok. 100 gatunków

- aparaty szparkowe anizocytyczne

- liście pojedyncze, skrętolegle ułożone, często pierzasto dzielne, odziomkowe w postaci różyczki

- wzór kwiatowy:

* K₂₊₂C₄A₂₊₄G_{(2) - dolny}

- kwiaty obupłciowe, płatki korony ułożone na krzyż międzylegle działkom kielicha

Symetria: promienista

• Kielich (K): działki w 2 okółkach, po 2, wolne

• Korona (C): płatki 4, w 1 okółku, wolne

• Pręcikowie (A): pręciki 6, w dwóch okółkach (2 krótkie, 4 dłuższe) - tetradynamia, wolne

• Słupkowie (G): owocolistki 2, synkarpijne (zrośnięte), zalążnia górna 2-komorowa z fałszywą przegrodą

Kwiatostan: grono

Nasiona: bielmowe

Owoc: łuszczyna/łuszczynka

- charakterystyczne metabolity: glukozyndaty (glikozydy izosiarkocyjanowe z których powstają olejki gorczycowe wydzielające się po uszkodzeniu tkanki pod wpływem enzymu myrozynozy)

- flawonoidy

- śluz

- kardenolidy (czasem)

- olej tłusty w nasionach

- gatunki lecznicze i surowce:

1. Brassica nigra - kapusta czarna Sinapis nigrae semen - nasiona do wyrobu plastrów rozgrzewających,

2. Brassica napus - kapusta rzepak Rapae oleum - transgeniczny rzepak do produkcji rekombinowanych białek np. biofarmaceutyków

3. Sinapis alba - gorczyca jasna Sinapis albae semen - do wyrobu musztardy

4. Raphanus sativus var. nigra - rzodkiew czarna Raphani sativi radix (działanie żółciopędne)

5. Capsella bursa-pastoris - tasznik pospolity Bursae-pastoris herba

PODKLASA: Rosidae - Różowe

- ¼ Angiospermae; 60 tysięcy gatunków, duża i różnorodna grupa

- 4 interesujące rodziny:

• Rosaceae

• Fabaceae

• Apiaceae

• Rhamnaceae

RODZINA: Rosaceae - Różowate

- rośliny zielne, drzewa

- liście całobrzegie lub z wcięciami, skrętoległe, pojedyncze lub złożone

- mogą występować kolce lub ciernie

- kwiaty obupłciowe, dno kwiatowe często bierze udział w budowie owoców

- wzór kwiatowy:

K₅ C₅ A_∞. G_(1-∞)

Symetria: promienista

K: działek 5, wolne

C: płatki 5, wolne

A: liczne pręciki

G: owocolistki - 1 lub liczne, zrośnięte lub wolne, zalążnia górna lub dolna

Kwiatostan: baldaszek, podbaldach

Owoc: pestkowiec, jabłko, owoc zbiorowy

Nasiona: bielmowe

- 4 podrodziny różniące się owocami, wzorami kwiatowymi

PODRODZINA	OWOC	WZÓR KWIATOWY	PRZYKŁADY
Spiraeoideae - tawułowe	mieszek	*K5C5Aniesk.G2-5	Quillaja saponaria - mydłodrzew - surowiec: Quillajae cortex
Rosoideae - różowe	owoc zbiorowy	*K5C5Aniesk.Gniesk.	1) Rosa canina - róża dzika surowiec: Rosae pseudo-fructus 2) Potentilla erecta - pięciornik kurze ziele surowiec: Tormentillae rhizoma zawiera garbniki; KORONA CZTEROPŁATKOWA 3) Potentilla anserina - pięciornik gęsi surowiec: Anserinae herba 4) Fragaria vesca - poziomka pospolita surowiec: Fragariae herba 5) Rubus idaeus - malina właściwa surowiec: Rubi idaei fructus 6) Rubus fruticosus - jeżyna surowiec: Rubi fruticosi folium/fructus
Maloideae - jabłkowe	jabłko	*K5C5Aniesk.G2-5	Surowce Crataegi inflorescentia (na krążenie) i Crataegi fructus z dwóch gatunków: 1) Crataegi monogyna - głóg jednoszyjkowy 2) Crataegi oxyacantha - głóg dwuszyjkowy 3) Sorbus aucuparia - jarząb pospolity (jarzębina) - surowiec Sorbi fructus (flawonoidy, antocyjany, kwas sorbowy) 4) Malus sp. - jabłonie 5) Pyrus sp. - grusze
Prunoideae - śliwowe	pestkowce	*K5C5Aniesk.G(1) - dolny	1) Prunus spinosa - śliwa tarnina surowiec: Prunus spinosae fructus/flos 2) Prunus padus - czeremcha 3) Amygdalus communis - migdałowiec pospolity - surowiec Amygdalum semen (zawiera amigdalinę nadającą gorzki smak) 4) Prunus cerasus - wiśnia 5) Prunus avium - czereśnia 6) Prunus persica - brzoskwinia 7) Prunus armenica - morela

5

---