• 1. Przedmiot, cel i zakres demografii. Kierunki demografii.

Nauka o prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych warunkach gospodarczych i społecznych badanego terytorium.

Zajmuje się ona opisem stanu i struktury ludności oraz badaniem i oceną zmian wynikających z dotychczasowego i przewidywanego ruchu naturalnego i wędrówkowego.

Słowo `demografia' użyte zostało po raz pierwszy przez A. Guillarda (1855r.) - powstało z dwóch greckich słów - `demos' (lud) i `graphea' (opis).

• Subdyscypliny demografii

• Demografia ogólna - przedmiotem jej jest rozwiązywanie problemów teoretycznych dotyczących pomiaru i opisu struktur oraz procesów demograficznych

• Demometria - to nauka o metodach pomiaru i predykcji procesów demograficznych za pomocą aparatu matematyczno-statystycznego

• Demografia opisowa - zajmuje się opisem struktur i procesów demograficznych

• Demografia historyczna - zajmuje się opracowaniem metod oraz opisu struktur i procesów demograficznych w minionych okresach (wyniki badań publikowane są w kwartalniku „Przeszłość demograficzna”)

• Demografia potencjalna - stworzyła własny system pomiaru i oceny procesów demograficznych nadając każdemu człowiekowi wagę zależną od jego płci, wieku i innych cech

• Demografia społeczna - zajmuje się społecznymi uwarunkowaniami i konsekwencjami procesów demograficznych

• Demografia ekonomiczna - zajmuje się ekonomicznymi uwarunkowaniami i konsekwencjami procesów demograficznych

• Doktryny demograficzne - zajmujące się formułowaniem teorii rozwoju ludzkości

• Powiązania demografii z innymi dziedzinami

Ścisłe związki z innymi dziedzinami:

• Ze statystyką -dostarcza ogólnych metod pomiaru procesów masowych demografia powiązana jest bezpośrednio

• Z ekonomią - każde opracowanie demograficzne interesuje ekonomistę dlatego, że człowiek, a ściślej biorąc jego zdolność do pracy, jest decydującym czynnikiem rozwoju ekonomicznego; praca człowieka ma zawsze aspekty demograficzne; proces reprodukcji ludności jest jednocześnie procesem reprodukcji pracy

• Z polityką społeczną -zespołem idei oraz działań zmierzających do polepszenia całokształtu warunków życiowych ludności oraz stosunków międzyludzkich

• Z socjologią

• Z psychologią - związki te realizują się w badaniach społecznych i kulturowych uwarunkowań postaw prokreacyjnych ludności

• Z medycyną - demografia jest związana bezpośrednio w zakresie oceny przeciętnego dalszego trwania życia, w badaniach umieralności czy dzietności

Demografię charakteryzuje interdyscyplinarność - korzysta z dorobku innych dziedzin nauki.

• 2. Źródła informacji demograficznej

Podstawowych źródeł informacji o wielkości i strukturze ludności dostarczają spisy ludności i ewidencja bieżąca ludności. Spis powszechny jest metodą gromadzenia danych dotyczących ludności wyodrębnionego terytorium w ustalonym momencie. Spis ten obejmuje całą ludność a więc zalicza się do badań całkowitych. Wymóg ustalenia momentu, do którego odnoszą się informacje nadaje mu charakter statyczny.

• Historia spisów

• Starożytność:

• Starożytny Egipt (II Dynastia) spisy o charakterze majątkowym co 2 lata, od XIV w. p.n.e. rejestracja zgonów i urodzeń ?

• Chiny ok. 2000 p.n.e. spisy dotyczące gospodarstw opodatkowanych, później osób, miały charakter militarny

• Ateny, rejestracja zdolnych do służby wojskowej

• Rzym, cenzus - spis ludności (co 5 lat), obejmował wszystkich obywateli(powyżej 17 roku życia), przeprowadzane przez cenzorów, miały charakter podatkowy i militarny, istniał obowiązek zgłoszenia się do cenzora, ostatni spis w 48 r.

• Średniowiecze - nie przeprowadzano spisów tylko instytucje kościelne gromadziły informacje:

• Księga Dnia Sądu Ostatecznego 1086r. Anglia, obejmowała wykaz posiadłości króla i kleru

• Księgi gruntowe - Dania IX i X w.

• Czasy nowożytne

• USA, pierwszy spis przeprowadzono w 1790r., był to spis bezpośredni, imienny, trwał 9 miesięcy i prowadzili go komisarze spisowi, liczba pytań w następnych spisach systematycznie wzrastała, a spisy przeprowadzano co 10 lat

• Polska, pierwszy spis obejmujący cała ludność 1789r., wcześniej 1777 i 1787 spisy ludności miast, w okresie Księstwa Warszawskiego trzy spisy 1808, 1810, 1811, w okresie zaborów przeprowadzano spisy jednocześnie ze spisami na terytoriach państw zaborczych, w okresie międzywojennym 1921 i 1931, po II Woj. Świat. 1950, 1960, 1970, 1978 (przyczyną przyspieszenia była reforma administracyjna), 1988, 1998(nie odbył się z powodu reformy administracyjnej), następny odbędzie się w 2002

• Cechy spisów (biuro statystyczne ONZ)

• Centralizacja - spis przeprowadza rząd kraju, którego mieszkańcy zostaną spisani i on też wyznacza odpowiednie organy do realizacji spisu oraz opracowania zebranych materiałów

• Powszechność - spis powinien objąć wszystkich mieszkańców bez opuszczeń i podwójnych ujęć

• Imienność - spisaniu podlegają imiennie wszystkie osoby zajmujące mieszkanie i tworzące gospodarstwo domowe

• Jednoczesność - spisanie całej ludności następuje w określonym momencie

• Regularność i międzynarodowa porównywalność - spisy należy przeprowadzać minimum raz na 10 lat w terminie umożliwiającym międzynarodową porównywalność wyników

• Statystyczne ujęcie wyników i zagwarantowanie tajemnicy statystycznej - wyniki spisu muszą być opracowane zbiorowo i publikowane według zatwierdzonych programów

• Dziewiętnaście pytań programowych dla krajów europejskich podanych przez Komisję Statystyczną ONZ

• Cechy geograficzne:

• Miejsce pobytu w trakcie spisu

• Miejsce stałego pobytu

• Charakter miejsca zamieszkania(wieś, miasto)

2. Informacje dotyczące gospodarstwa domowego

• Stosunek do głowy gospodarstwa domowego

• Rodzaj gospodarstwa domowego

• Wielkość gospodarstwa domowego

3. Cechy osobiste

• Płeć

• Wiek

• Stan cywilny

• Obywatelstwo

• Narodowość

4. Cechy ekonomiczne

• Zawód wykonywany

• Główne źródło utrzymania

• Gałąź gospodarki

• Stanowisko społeczne

• Stosunek do pracy

• Miejsce pracy

5. Cechy dotyczące wykształcenia

• Poziom wykształcenia

• Rodzaj wykształcenia

W okresach międzyspisowych przeprowadzane są tzw. mikrospisy (1984, 1995 w Polsce) przy pomocy metody reprezentacyjnej(przeprowadzane na próbie, wyniki dla całej zbiorowości). Na podstawie spisów można dokonywać prognoz.

• Ewidencja bieżąca

Ewidencja bieżąca różni się od spisu powszechnego tym, że nie jest badaniem jednorazowym, lecz ciągłym wykonywanym stale. Przykładowo urzędy stanu cywilnego notują urodzenia, zawarcia małżeństw, rozwody, zgony.

Pierwotnymi dokumentami są karty statystyczne:

1. Karty statystyczne małżeństwa

2. Karty statystyczne urodzonego dziecka

3. Karty statystyczne zgonu

Cecha charakterystyczna: te same charakterystyki dotyczące osób np.: imię, nazwisko, data urodzenia, miejsce zamieszkania. W karcie statystycznej dziecka podana jest nawet godzina urodzenia, rodzaj porodu, miejsce, numer kolejnego urodzenia.

Karta statystyczna zgonu składa się z 2 części:

1. Wypełniana przez lekarza, charakterystyki jak w karcie małżeństw + przyczyny zgonu

2. Wypełnia urząd stanu cywilnego

Biura meldunkowe zajmują się ruchami wędrówkowymi a MSW migracjami.

Rejestracja bieżąca należy do badań całkowitych. Są jeszcze badania specjalne należące do częściowych: retrospektywne i prospektywne:

1. Retrospektywne dotyczą zdarzeń z przeszłości. Metoda anamnestyczna: respondenci udzielają informacji z pamięci (kwestionariusz ankietowy np.: badania umieralności, dzietności) Wadą jest to, że polegamy na pamięci, więc mogą wystąpić błędy. Wykorzystywane w analizie kohortowej.

2. Prospektywne dotyczą zdarzeń mogących wystąpić w przyszłości przykładowo dotyczące planów matrymonialnych i prokreacyjnych. Są to projekcje, oczekiwania (prof. Ignatczyk prowadzi takie badania na AE).

• 4. Zasady budowy i interpretacji podstawowych wskaźników demograficznych.

Wskaźnik (współczynnik) demograficzny:

• Wskaźnik ogólny

• Wskaźnik cząstkowy - w odniesieniu do mniejszych zbiorowości

• Wskaźnik natężenia i struktury

• Wskaźnik Demograficzny: W_D = F/ł * c (W_D - wskaźnik demograficzny; F - fakty; ł - zbiorowość, której fakty dotyczą, średnia liczba ludności; c - stała - wskaźnik natężenia) np. na 1000 w skali roku przypada 9.

• Wskaźnik płodności: W_P = U/K_15-49 (U - urodzenia; K_15-49 - wiek rozrodczy kobiet 15-49)

• Wskaźnik Urodzeń: W_U = U/ł (U - urodzenia; ł - liczba ludności)

• Wskaźniki cząstkowe: W_P = U/K_{15-49(wszystkie kobiety)}, Trzeba możliwie dokładnie określić zbiorowość, której fakty dotyczą. Na jaki okres przypada najwięcej: K_20-24/ł _K (K_20-24 - kobiety, które urodziły w wieku 20-24; ł _K - liczba kobiet w tym wieku), przedziały wiekowe kobiet: 15-24; 20-24; 25-29; 30-34; 35-39; 40-44; 45-49.

• Udział poszczególnych elementów ludności:

• Kobiety/całość ludności * C = 100 (ile kobiet)

• Mężczyźni/całość ludności * C = 100 (ile mężczyzn)

• Struktura ludności wieku:

• Ludność wieku przedprodukcyjnego 0 - 17 lat

• Ludność wieku produkcyjnego - 18 - 60 (65)

• Ludność wieku poprodukcyjnego - 60 (65) 

Jaki odsetek w społeczeństwie jest ludności przedprodukcyjnej?

• Liczba dzieci do 17 lat/ średnia ludność (np. 25% ludności to ludzie do 17 roku życia)

• Wskaźnik młodości demograficznej: W_MD = ludność 0 - 17 lat / ł (całość)

• Wskaźnik starości demograficznej: W_SD = ludność 60_65_ lat / ł (całość)

• Wskaźnik obciążenia demograficznego: W_OD = L_0-17 + L_6065 / L_R (ile jednostka produkcyjna musi utrzymać jednostek nieprodukcyjnych) L_0-17 + L_6065 - nie pracujący, L_R - pracujący

• Wskaźnik starzenia demograficznego: W_SD = L_0-17 / L_6065 (ilu wnuczków przypada na jednego dziadka, im większy tym społeczeństwo młodsze)

• Mediana wieku - jest to wartość środkowa, dzieli zbiorowość na dwie równe części na polowe, im mediana wyższa tym społeczeństwo starsze.

• Dominanta wieku - wiek, na który przypada najwięcej osób (wiek normalnego trwania życia - ten w którym najczęściej umieramy)

• Piramida wieku:




• Typ progresywny- urodzenia przewyższają zgody (charakterystyczny dla społeczeństwa młodego)

• Typ stacjonarny (zastojowy) -zgodny rekompensują narodziny (charakterystyczny dla społeczeństwa dojrzałego)

• Typ regresywny- mniej urodzeń niż zgonów (charakterystyczny dla społeczeństwa starego)

• Wskaźniki wieku to typowe wskaźniki struktury

• Struktura według płci:

• Wskaźnik Feminizacji: W_F = K / M * C(100)

• Wskaźnik Maskulizacji W_M = M / K * C(100)

• Wskaźnik cząstkowy W = K_14-19 / M_14-19

Metoda Standaryzacji - używana jest przy porównaniu; stosowana gdy w czasie jest utrudnione porównywanie, stosuje się ją w trzech przypadkach:

• Struktura wieku taka sama, natężenie cząstkowe różne

• Struktura wieku różna, natężenie cząstkowe takie samo

• Struktura różna, natężenie cząstkowe różne

Standaryzacja - przyjęcie pewnej wielkości za stałą i obliczanie pozostałych wskaźników według tej stałej i ustalenie nowego w oparciu o tę nową.


 - natężenie

ł - stała





natężenie


Struktura według wieku (ile kobiet w danym roku życia)

• Wskaźnik dynamiki: W _Dynamiki = W₆₀ / W₃₁ = 0,96 (W _płodności 1931 = 80; W _płodności 1960 = 70)

• Rośnie - gdy wynik jest powyżej jedności, np. 1,7

• Maleje - gdy wynik jest poniżej jedności, np. 0,9

Wskaźnik płodności w roku 60 w porównaniu z rokiem 30 maleje.

Dlaczego? Zależne jest to od:

• Struktury

• Natężenia

W₃₁ =  wo lo /  lo * F/ł

W₆₀ =  wn ln /  ln

W_P = W_N / W_O = ( wn * ln_(lo) /  ln _(lo)) / ( wo * lo /  lo)

Wn - natężenie; ln - struktura; gdy przyjmujemy że struktura jest stała lo - stałe (w miejsce ln wstawiamy lo)

Siatka demograficzna - siatka Leksisa, służy do analizy Kochortowej, wybieramy zbiorowość i śledzimy proces jej wymierania.





I - osoby, których zgon nastąpił w pierwszym roku życia, urodziły się na przestrzeni 2 lat i ich życie nie trwało więcej niż rok.

II - osoby, które urodziły się w roku 89 i ich zgon nastąpił w przeciągu dwóch lat, ale umierały w jednym roku.

III - osoby urodzone w roku 81, umierały pomiędzy 82 - 84 r. a ich zgon nastąpił w ciągu 1 roku.

2
1		
79	80	81

Wzór Radsa:

•  - wskaźnik  - dzieci, które urodziły się i zmarły

•  = 0,75;

•  = 0,9 - teraz zbliża się ku jedności

Wskaźnik zgonów: W _zgonów = zgony / ł * C (z, u - z tego samego roku)

Wskaźnik zgonów niemowląt: W _{Zgonów niemowląt} = Z₈₀ / U₈₀ * C

Tablice wymieralności - jest to konstrukcja teoretyczna, pozwalająca na przeprowadzanie szczegółowej analizy procesu wymierania danej populacji.

• Budowa tablicy:

• Struktura według płci i wieku

• Rocznik urodzenia

• Zgony przedstawione według tych wyżej wymienionych cech

• Budowa - oparta na ludności zastojowej, nieznana liczba urodzeń, porządek wymierania, brak migracji

Wiek	liczba		prawdopodobieństwo		Przeciętne dalsze trwanie życia
		dożywających	zmarłych	przeżycia		zgonu
1	100000 →	4000	0.96	0,04
2	96000 →	250
3	95750 →	100			Ile przeciętnie pozostało do przeżycia według tablicy.
4	95650
...

Prawdopodobieństwo przeżycia - 100000/4000

Przeciętne trwanie życia:

• Normalne trwanie życia - jest to wiek, na który przypada największe zagęszczenie zgonów, ale w okresie starości.

• Prawdopodobne dalsze trwanie życia - mediana dalszego trwania życia - liczba lat którą przeżyje połowa osób badanej generacji, przy założeniu niezmiennych warunków wymierania

Syntetyczne miary (mierniki) reprodukcji.

• Wskaźnik przyrostu naturalnego - różnice pomiędzy narodzinami a zgonami) różnice pomiędzy współczynnikiem narodzin i zgonów

• Wskaźnik dynamiki demograficznej - stosunek urodzin do zgonów

• Reprodukcja prosta - wskaźnik  (tyle samo) - urodzenia rekompensują zgony

• Reprodukcja rozszerzona - urodzeń więcej niż zgonów

• Reprodukcja zwężona - urodzeń mniej niż zgonów

• Wskaźnik urodzeń: W_U = U / ł * C

• Wskaźnik płodności: W_P = U / K_15-49 * C(100)

• Wskaźnik dzietności - suma cząstkowych wskaźników płodności, przeciętna liczba dzieci rodzonych przez kobietę w ciągu jej całego okresu rozrodczego (dotyczy jednej kobiety i ile dzieci na nią przypada).

• Wskaźnik reprodukcji brutto - charakteryzuje ile ma jedną kobietę przypada żywo urodzonych dziewczynek na cały jej okres rozrodczy.

• Wskaźnik reprodukcji netto - charakteryzuje płodność i umieralność. Liczba dziewczynek przypadających na 1 kobietę, które dożywają wieku rozrodczego swoich matek (chodzi o to czy zostaną zastąpione przez potencjalne córki).

5. Witalizm demograficzny a teoria ludnościowa socjalizmu.

 Koncepcja witalizmu demograficznego:

- jedna z najważniejszych koncepcji, zakłada konieczność potrzebę stałego wzrostu ludności

- charakterystyczny dla religii starożytnych, okres dużej liczby urodzeń, stanowiła torom - różne wyznania środek dyfuzji społecznej, ekspansji terytorialnej.

 Wiek XVI/XVII witalizm demograficzny staje się obowiązującą doktryną polityczną, im więcej ludności tym państwo bogatsze, lepsze, potężniejsze.

 Spencer - dowodzi, że żyjące na ziemi gatunki charakteryzuje zależność przypominająca sprzężenie zwrotne - utrzymuje się przy życiu a potęcjału rozrodczy. Człowiek ma najniższą płodność - ma największą możliwość przetrwania. Zależność ta tłumaczy, dlaczego wyższe klasy społeczne mają mniej liczne potomstwo.

 Fisher - podobne wnioski - dowodzi, że upadek cywilizacji może wynikać z upadku klas panujących (dobór na zasadzie niskiej płodności). Wskazywano na zależność pomiędzy jakością pożywienia a płodnością.

 Gini - koncepcja, według której każda populacja ludzi przechodzi z faz rozwojowych (cykle) jak organizm przebieg tego cyklu odzwierciedla zmiany jakościowe komórek rozrodczych ludzi. Krzyżowanie się jednostek o cechach zróżnicowanych jakość komórek wzrasta a z nią dynamika populacji stopniowo następuje (fazy wyczerpane) osłabienie i obniża się dynamika populacji.

Witalizm demograficzny  doktryna dynamicznego przyrostu ludności.

 Doktryna dynamicznego przyrostu ludności:

- przyjmowali (pisarze socjalni), że powszechny dobrobyt likwiduje ograniczenia spadku umieralności i likwiduje hamulce rozrodczości. Dobrobyt - umieralność maleje, płodność rośnie.

 Lata 20 XX wieku - Prawa ludnościowe socjalizmu:

- Prawo, które uzależnia reprodukcje ludności od panujących w nastroju socjalistycznym stosunków społecznych. „Stały i szybki wzrost ludności, wysoki poziom dobrobytu materialnego narodu, mała ilość zachorowań i niska śmiertelność przy pełnym i racjonalnym wykorzystaniu zdolnych do pracy ludzi.” Takie prawo funkcjonowało w Polsce.

- Po wojnie rodzi się dużo więcej dzieci - wyż powojenny. Jest to odzwierciedlenie tej teorii, ale równocześnie ją podważa. W latach 50 kraje przezywały niż demograficzny (depresje urodzeń). Na tej podstawie podważono to prawo, zaczęto się wycofywać z tego prawa i w 1955 zaczęto szukać nowych praw, i przeprowadzono badania, postęp społeczny osłabił natężenie rozrodczości.

 Poszukiwanie naturalnych praw rozwoju ludności. 1588 rok - Botero, zwrócił uwagę na fakt zależności rozwoju ludności od środków utrzymania (umożliwiających wyżywienie) oraz biologicznego potencjału (rozrodczy) reprodukcyjnego.

- Przyrost może trwać jedynie do momentu osiągnięcia granicy, jaką stanowi podaż żywności. Gdy ludność zbliża się do tej granicy, dalszy jej rozwój hamowany jest przez niemożliwość zawierania małżeństw, emigracje, wojny itd.

6. Teoria Malthusa, maltuzjanizm, neomaltuzjanizm.

 Do teorii powyżej nawiązuje Malthus - wraca do niej około 200 lat po Botero. Pogląd mówiący o rozwoju ludności i środkach utrzymania ludności wzrasta w postępie geometrycznym a środki utrzymania w postępie arytmetycznym, i jego zdaniem po pewnym czasie nastąpi niedobór żywności. Konieczne są, zatem pewne działania, zubożenia, nędza są skutkami przyrostu. Uważa, że należy ograniczać prawa ubogich do zawierania związków małżeńskich. Jego zdaniem poprawa warunków życia pociąga przyrost, prokreacja jest największa w warstwach robotniczych i dochody warstw najniższych na poziomie minimum. Epidemie głód wojny to naturalne regulatory utrzymujące odpowiednią ilość ludzi na ziemi. Biologiczny uniwersalne uwarunkowania reprodukcji ludności, oraz wrodzonym dążeniem ludności do stanu absolutnego przeludnienia. Społeczeństwo, aby przetrwać musi stosować środki zapobiegawcze rozrodczości. Krytykowano go za to, że widział pozytywne skutki wojen, popierano za zwrócenie uwagi na to, że przyrost ludności jest w postępie geometrycznym, i środkach zapobiegawczych.

 Ruch Maltuzjanizm - obejmował poglądy:

- Hamowanie przyrostu ludności poprzez ograniczanie wzrostu poziomu życia i regulacje związków małżeńskich np. poprzeczka wiekowa małżeństw, im wiek niższy tym płodność większa. Mieli oni kontynuatorów.

 Ruch Neomaltuzjanizm - szerokie implikacje społeczne:

- Podstawa to prace ekonomistów polityki Richardson i Mill zagadnienia wyczerpania się zasobów naturalnych, ich zdaniem poprawa lub utrzymanie dobrobytu w środowisku ograniczonych środków naturalnych nie do pogodzenia ze stałym wzrostem ludności.

- Drastyczne posunięcia - Kontrola urodzeń - dynamika urodzeń.

- Wzrost ludności doprowadzi także do braku przestrzeni życiowej wyczerpania zasobów naturalnych, niszczenie środowiska, krajobrazu.

- Konsekwencja tych poglądów to sformułowanie teorii „Zerowego wzrostu (naturalnego) demograficznego”. Gdzie urodzenia  zgony, przyrost zerowy (teoria ludności stacjonarnej) tylko taki układ może spowodować (teoria Milla) że będziemy w stanie żyć i funkcjonować. „Całkowite zachowanie przyrostu naturalnego stanowi niezbędny warunek przetrwania cywilizacyjnego biologicznego ludności.”

7. Teoria transformacji demograficznej.

Teoria transformacji demograficznej (przemiany demograficznej / przejścia demograficznego)

XX wiek, okres między wojenny, spojrzeć na rozwój ludzkości z perspektywy czasu, jest to rozwój zróżnicowany, czy nie ma następstw?

1929 - 1945 rok - prace na ten temat, rodziła się teoria przemiany jako efekt działania trzech badaczy: Thompson, Landry, Notertein próbowali oni dojść do wspólnych wniosków.

Thompson - typologia ludności, ludność w różnych miejscach miejscach różnych stadiach, zróżnicowanie w krajach.

Landry - rewolucja demograficzna rozpoczyna etap w historycznym zapisie.

Notertein - przejście demograficzne, historyczna całość procesu, rozwój ludności z podziałem na fazy rozwojowe, wskazanie na wewnętrzną logikę, spadek umieralności występuje przed spadkiem rozrodczości (rodności) i jest przyczyną (wstępną) spadku populacji. Spada umieralność, spada płodność aż do osiągnięcia granicy umieralności.

- Trzy fazy przejścia:

1. System naturalny - faza tradycyjna, prymitywny system reprodukcji. Urodzenia wysokie niekontrolowane, zgony też wysokie (przyrost niewielki).

2. Faza przejściowa - spadek umieralności płodności. Urodzenia wysokie zgony się zmniejszają (przyrost duży).

3. Faza kontrolowanej reprodukcji - w nowoczesnych społeczeństwach. Urodzenia małe, zgony niewielkie (przyrost 0,  = 0).

Wszystkie społeczeństwa są na którymś z tych etapów, i każde społeczeństwo przechodzi przez te etapy.

Blacker - 5 fazowa koncepcja:

1. Naturalny proces reprodukcji, wysoki poziom, reprodukcja prosta, może być równa 0, dla ludności żyjącej na niskim poziomie rozwoju, współczesna dzietność około 6 dzieci, przeciętna długość życia nie więcej niż 45 lat.

2. Zmniejszenie umieralności, tradycyjny wysoki poziom, osiągnięcia medycyny itp. Wskaźnik dzietności 4,5 - 6 dzieci na kobietę, przeciętna długość trwania życia 55 - 65 lat.

Przyrost największy - eksplozja demograficzna.

3. Charakteryzuje się znacznie większym obniżeniem poziomu rodności i umieralności. Rodność rośnie szybciej niż umieralność. Wskaźnik dzietności 3 - 4,5 dzieci na kobietę. Średnie trwanie życia 55 - 65 lat.

4. Natężenie urodzeń zbliża się do natężenia zgonów, natężenie zgonów bliskie minimum. Dzietność poniżej 3 dzieci na kobietę, długość życia powyżej 65 lat. Stabilizacja procesu reprodukcji - urodzenia i zgony się zrównują.

5. Urodzenia mają mniejszą wartość niż natężenie zgonów, co prowadzi do zmniejszenia populacji.

Ten schemat opublikowano w 1947 roku, gdy z 5 etapem nie miano jeszcze do czynienia i był on tylko teoretyczny.

- Lata 60 zmiany w tendencjach rozwoju, zmiany w płodności i zawieraniu małżeństw.

1. Etapy rozwoju ludności świata.

• Czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności

Podstawowymi czynnikami determinującymi rozmieszczenia ludności są

• Czynniki przyrodniczo-geograficzne:

• Klimat

• Rodzaj gleby

• Ukształtowanie terenu

• Zasoby mineralne i energetyczne

• Czynniki społeczno ekonomiczne

• Stopień rozwoju społeczno-ekonomicznego

• Formy społecznej organizacji

• Rozwój techniki

• Cele gospodarcze realizowane za pomocą określonej polityki

• Czynniki demograficzne

• Zróżnicowanie rodności i umieralności na różnych obszarach

• Migracje

W przeszłości pierwszy czynnik odgrywał bardzo wielka rolę (ponad połowa ludności zamieszkiwała tereny 200 km w pasie nadmorskim), we współczesnym świecie głównym czynnikiem jest z góry celowe rozmieszczenie ludności.

Liczba ludności świata w latach 1000 - 1999

Lata	Ludność w milionach	Lata	Ludność w milionach
1500	446	1950	2522
1600	486	1960	3022
1750	791	1970	3696
1800	978	1980	4440
1850	1262	1990	5266
1900	1650	1999	5978

Rozwój ludności na świecie:

0 - XVI w. - 250 mil

1650 r. - 545 mil

1850 r. - 1265 mil - opanowanie chorób

1950 r. - 2515 mil - pojawienie się pierwszych antybiotyków

1990 r. - 5262 mil - transport - dążenie do rozmieszczenia

2000 r. - 6071 mil

2003 r. - 6301 mil

Rozmieszczenie ludności na świecie:

Azja - 3800 mil

Europa - 726 mil

Afryka - 861 mil

• Ameryka Północna i środkowa - 507 mil

Ameryka Południowa - 362 mil

Oceania - 32 mil

Liczba ludności świata w latach 1800-2150. Szacunki i projekcje wg ONZ




Seria 1 - wysoki przyrost - zakłada, że w roku 2150 liczba ludności wyniesie 28 mld - przy założeniu, że nie zmniejszy się dzietność w Azji i Afryce.

Seria 2 - średni przyrost - zakłada, że w roku 2150 liczba ludności wyniesie 11,5 mld.

Seria 3 - niski przyrost - zakłada, że w roku 2150 liczba ludności wyniesie 4,3 mld.

Oceniając tempo przyrostu ludności świata demografowie ONZ wprowadzili podział zamieszkanych obszarów wg stopnia rozwoju gospodarczego. Podział świata na regiony bardziej i mniej rozwinięte pozwala wstępnie naświetlić źródła wzrostu zaludnienia.

Przeciętne tempo wzrostu zmian ludności (tempo wzrostu [%])

Lata	Świat	Regiony bardziej rozwinięte	Regiony mniej rozwinięte
1650-1750	0,3	-	-
1750-1800	0,4	0,4	0,4
1800-1850	0,5	0,7	0,5
1850-1900	0,4	1,0	0,3
1900-1950	0,8	0,8	0,9
1950-1960	1,8	1,3	2,1
1960-1970	2,0	1,0	2,4
1970-1980	1,9	0,8	2,3
1980-1990	1,7	0,6	2,1

W XIX wieku tempo przyrostu ludności w rejonach bardziej rozwiniętych było wyższe niż w regionach mniej rozwiniętych. W XX wieku spada tempo wzrostu zaludnienia w regionach bardziej rozwiniętych, natomiast rosło osiągając rekordowy poziom 2,4 % rocznie w dziesięcioleciu 1960-1970 w regionach mniej rozwiniętych. W latach 80-tych tempo wzrostu w krajach bardziej rozwiniętych osiągnęło tylko 1/3 tempa w krajach mniej rozwiniętych.

Można wyróżnić 4 wyjątkowo gęsto zaludnione rejony świata:

• Chiny Wschodnie, Korea, Japonia, Indochiny, Filipiny(800mln osób zamieszkuje ten region)

• Dolina Gangesu, Indie Południowe, Cejlon(400mln)

• Europa bez rzadko zamieszkałych obszarów północnych i wschodnich obszarów Rosji(450mln)

• Północno-Wschodnia część USA(100mln)

Kraje o największej liczbie ludności

Chiny - 1266,8mln osób

Indie - 956,8mln osób

USA - 273,1mln osób

Rosja - 147,2mln osób

Liczba ludności Polski

Rok	Liczba w milionach
1800	9,0
1900	25,6
1939	35,1
1950	25,0
1970	32,6
1980	35,9
1999	38,6
2000	Bez zmian

Współczynnik gęstości zaludnienia dla całej Polski wynosi 124 os./km²

Najwyżej na Śląsku 396 os./km²

Woj. Małopolskie 214 os./km²

Woj. Wielkopolskie 112 os./km²

Liczba ludności w 1998 r. wg województw

Województwo	Liczba w tys.
Mazowieckie	5066,60
Śląskie	4882,40
Wlkp.	3351,40
Małopolskie	3215,90
Dolnośląskie	2982,10
Łódzkie	2663,60
Lubelskie	2239,50
Pomorskie	2185,70
Podkarpackie	2122,20
Zachodniopomorskie	1731,80
Warmińsko-Mazurskie	1463,50
Świętokrzyskie	1326,30
Podlaskie	1223,80
Opolskie	1089,60
Lubuskie	1022,50

Kraje europejskie o największej liczbie ludności:

Kraj	1938 rok	Kraj	1972 rok	Kraj	1998r
ZSRR	170600	ZSRR	247451	Rosja	147860
Niemcy	68558	RFN	59570	Niemcy	82060
UK	47494	UK	55790	UK	59084
Włochy	42976	Włochy	54350	Francja	58723
Francja	41100	Francja	51720	Włochy	57563
Polska	34682	Hiszpania	34490	Ukraina	52001
Hiszpania	33279	Polska	33068	Hiszpania	39348
-	-	-	-	Polska	38660

Najmniej ludne kraje w Europie:

Kraj	Liczba osób
Watykan	1000
San Marino	25000
Liechtenstein	31000
Monaco	32000

Umieralność a śmiertelność:

Umieralność - zgony dotyczące wszystkich zejść bez względu na przyczynę.

Śmiertelność - związana jest z jakąś określoną przyczyną np. jakaś choroba.

Śmiertelność = Liczba osób zmarłych na chorobę / liczba osób które zachorowały.

 Spadek śmiertelności XVIII/XIX w europie w wyniku poprawy warunków bytowych ludności po wprowadzeniu szczepień masowych przeciw ospie.

I rewolucja demograficzna:

Skutki:

• Przeludnienie europy w stosunku do zatrudnienia, w XIX wieku Europę opuściło 20 milionów osób szukających pracy na innych kontynentach

• Wysoki przyrost naturalny 10 - 15 `/,,

• Koniec XIX wieku po I wojnie światowej - Europa i Ameryka wchodzą powoli w fazę starzenia demograficznego

• Powszechna regulacja urodzeń - dochodzi do sytuacji obniżenia wskaźnika przyrostu o 10'/,, rocznie. W krajach rozwiniętych ten proces wynika z niskiej rozrodczości a w krajach rozwijających się z wysokiej śmiertelności.

II rewolucja demograficzna: (połowa 20 wieku)

Skutki:

- rozpowszechnienie antybiotyków

- opanowanie epidemii

- gwałtowny spadek śmiertelności: - Azja, Afryka, Ameryka południowa

- niezmiernie wysoka rozrodczość

- przyrost o 20'/,, do 30'/,, (eksplozja występuje wtedy, gdy przyrost jest wyższy niż 20'/,,

- modernizacja rozrodczości - wysokie urodzenia, wydłużenie życia.

- podwojenie ludności w niedługim czasie.

 Zmniejszenie się liczby zgonów nadzwyczajnych (epidemie, wojny) spadek najwcześniej w krajach Anglii i krajach Skandynawskich. Połowa XVIII wieku poniżej 30'/,,. W pozostałych krajach Europy spada do 22 - 25'/,, (taki stan osiąga w pierwszej połowie XIX wieku).

 Zmniejszenie umieralności niemowląt, połowa XX wieku 1000 urodzeń w tym 200 zgonów, 1/5 dzieci umierała.

 Zmniejszenie śmiertelności normalnej, nadzwyczajnej i noworodków.

Średnia długość życia: (średnia to dodanie wszystkich i podzielenie liczby przez ilość, takie wyniki to przede wszystkim przez dużą śmiertelność noworodków)

- XVIII wiek - 35 lat

- XIX wiek - 40 lat

- Lata 50 XX wieku - 50 lat

- Obecnie - 80 lat (polska: mężczyźni - 70; kobiety - 75 lat).

9. Eksplozja demograficzna / geneza i charakterystyka zjawiska

Na eksplozje wpływają powiększająca się liczba urodzeń, i obniżanie się ilości zgonów.

Ewenement Cejloński (geneza), umieralność z powodu malarii była duża, ale próbowano zapobiegać temu stosując środek DDT (środek ochrony roślin przed owadami, zabijał on komary, które przenosiły chorobę), spowodowało to zmniejszenie zachorowalności na malarie dzięki czemu zmniejszyła się liczba zgonów.

Połowiczna modernizacja procesu reprodukcji (modernizacji uległy zgony). Przyrost się zwiększa.

	Roczna stopa przyrostu	Liczba lat potrzebna na podwojenie ludności
Wzrost powolny	Nie więcej niż 5'/,,	Ponad 139 lat
Wzrost umiarkowany	5 - 10 `/,,	139 - 70 lat
Wzrost szybki	10 - 15 `/,,	70 - 47 lat
Wzrost bardzo szybki	15 - 20 `/,,	47 - 35 lat
Wzrost eksplozyjny	20 - 30 `/,,	35 - 28 lat
	30 - 40 `/,,	28 - 25 lat

Eksplozja demograficzna:

• minusy: zwiększenie się ludności biednej, niedożywionej, wzrost bezrobocia, obniżanie się stopy życiowej.

• Plusy: wysunęła je grupa ekonomistów - uważali że może przynieść korzyści że ludzie bojąc się ze ich stopa się obniży, to ten strach ich zmobilizuje do działania.

• Naprzeciw temu stwierdzeniu pojawiło się nowe : trzeba mieć środki do realizowania własnych pomysłów.

Analiza przyczyn wzrostu ludności:

• zmniejszenie umieralności

• nie prowadzenie działań mających wpływ na rozrodczość

Apogeum eksplozji przyrostu ludności przypada na lata 70 XX wieku. Działania mające na celu zmniejszenie rozrodczości to zmniejszenie urodzeń. Drogą walki z eksplozją była polityka ludnościowa (ma na celu zmniejszenie bądź zwiększenie rozrodczości). Polityka pronatalistyczna - zwiększenie. Polityka antynatalistyczna - obniżenie rozrodczości (tam gdzie eksplozja).

10.Drogi walki z eksplozją demograficzną.

Metody rozwiązania problemów z eksplozją:

• Indie: zaczęto tam prowadzić działania stosunkowo wcześnie bo już w latach 50. aktywna polityka ludnościowa 51 - 52 r. powstanie decyzji na temat dużej rozrodczości związek dużej rozrodczości a obniżającą się stopą życiową. Lata 50 - 60 różne działania.

• Sprowadzanie i rozprowadzanie środków antykoncepcyjnych

• Rozdawanie koralów które miały tyle kulek ile dni ma cykl kobiety, nie przyniosło to jednak rezultatów bo kobiety nie przywiązywały do tego wagi myśląc że jak zmienią kolejność kulek to taka operacja uchroni je przed ciążą.

• W roku 66 założono obozy antykoncepcyjne, poddawano tam ochotników sterylizacji, nie szli tam jednak z chęci nieposiadania dzieci, chodzili tam gdyż oferowano tam 3 posiłki, płatny urlop, czasem nawet nagrody. Zgłaszali się tam najczęściej ludzie którzy już mieli dzieci. Badania dowiodły że nie ma to takiego skutku jak oczekiwano, więc zrezygnowano z tej metody. W 75 roku 20% kobiet w wieku płodnym było bezpłodnych.

• Małe kraje wyspiarskie: tworzono tam laboratoria demograficzne, była to sieć klinik planowania rodziny, kształcono tam w zakresie technik zapobiegania ciąży, technik seksualnych, próbowano zmienić nawyki i obyczaje seksualne. Akcja ta przyniosła rezultaty bo w niedługim okresie czasu rozrodczość spadła o 50%. Był to sposób organizacyjny.

• Chiny: działania podjęte stosunkowo późno bo nie wiedziano ile jest ludności.

• W 71 roku utworzono na podstawie dekretu lokalne komórki mające na celu promowanie późnych małżeństw i małych rodzin. Zamierzano obniżyć do 10% rozrodczość w miastach i do 15% we wsiach. Opóźnianie małżeństw: miasta kobiety 25 lat, mężczyźni 28 lat; wsie: kobiety 23 lata, mężczyźni 25 lat. Ustanowienie regulowania odstępu pomiędzy urodzeniami 4 -5 lat. Upowszechnienie modelu małej rodziny.

• Lata 80 - 90 wprowadzono kolejne zmiany , dalsze działania znacznie ostrzejsze i rygorystyczne. Władze postanowiły zmniejszyć dopuszczalną liczbę dzieci do 1, na wsiach zaczęło pojawiać się dziewczynko - bójstwo więc na terenach wiejskich można było mieć dwoje dzieci, gdy rodziły się bliźniaki było wszystko w porządku. Gdy rodzina miała więcej niż jedno dziecko dostawała kary pieniężne, rodziny były wysiedlane z mieszkań. (W Chinach popularne morderstwa na noworodkach, odbywa się to już w szpitalach.)

Żeby pokolenie mogło się odnowić to na jedną matkę powinno przypadać 2,16 dziecka.

Chiny przekroczyły w 2002 roku 1200 tysięcy ludności, przyrost - 11'/,,; urodzenia żywe - 16'/,,; urodzenia martwe - 7'/,,; zgony niemowląt - 41'/,,.

Brazylia przyrost - 15'/,,; zgony niemowląt - 41'/,,.

Meksyk przyrost - ponad 20'/,,.

Eksplozja dotknęła ludzi biednych. Dotyczy wszystkich narodów nie tylko krajów 3 - go świata.

Przyczyny eksplozji:

• Do lat 60 uważano to za przyczynę zwalczenie malarii, wiązano to z używaniem środka DDT, zmieniono pogląd gdyż odkryto ze ten środek jest szkodliwy i przestano go stosować a przyrost się nadal zwiększał.

• Ogólna poprawa warunków życia.

• Wynalezienie antybiotyku i szczepionki (szczepienia ochronne).

Znaczenie zjawiska eksplozji demograficznej dla świata:

• ekonomiczne

• społeczne

• demograficzne.

Lata 50 - prezydent UNESKO zaczęła wskazywać na ten problem

• Huksley: problem doby współczesnej jest problemem ludnościowym, przestrzegano przed unikaniem tego tematu „człowiek jest na drodze do unicestwienia”.

B. Russel: „przed ludzkością stają dwie drogi: 1 - nędza, wojny i ubóstwo... 2 - droga szybkiego postępu koniec wojen...” żeby wygrała druga opcja to musi być rozwiązany problem ludności

11.Demograficzne starzenie się społeczeństw.

W czasach starożytnych często zabijano starców, w warstwach arystokratycznych dopuszczano ich do wszystkich przywilejów. W okresie wspólnot pierwotnych pielęgnowano starców, lecz częściej ich porzucano lub zabijano. Klasyczna Grecja - szacunek do starców, Sparta - rada starszych, świat Rzymu - sprawowali funkcje sędziów, doradców, nauczycieli, lecz istniało prawo pozwalające pozbyć się starego ojca z rodziny. chrześcijaństwo utrzymuje szacunek dla starców poprzez swój dekalog. XIX w. - starość jako choroba lub patologia. Dzisiaj stosunek do starości jest różny - zależnie od przyjętego systemu wartości. W krajach azjatyckich do dziś przeważa szacunek do starszych, w krajach zachodniej europy jest jakby kult młodości, sytuacja uległa pogorszeniu w tej kwestii. Ma na to wpływ wiele elementów np. brak wspólnoty, model rodziny nuklearnej (brak wspólnotowych), pokazywanie przez mas-media starości jako ciężkiego losu, odrzucanie go. Mówi się o wieku chronologicznym, prawnym, biologicznym itd.

Oficjalna klasyfikacja:

• biologiczny

• handwnowy

• psychologiczny

• społeczny

• ekonomiczny

• socjalny

Starzenie się:

• 45 - 59 - rozpoczęcie starzenia się

• 60 - 74 - wiek starszy

• 75 - 89 - wiek stary

• pow. 90 - wiek bardzo stary.

Starzenie się ludności - wzrost liczby ludzi w wieku starszym w ogólnej strukturze ludności (wzrost udziału, proporcji ludzi starych).

Ashof - niemiecki patolog - twierdził, że starość jest od 45 lat. Amerykańscy genetolodzy - podnieśli próg starości do 75 lat. Współcześni fizjologowie francuscy - ustalili próg starości na 55 lat.

Przyjęto w demografii próg starości odpowiednio dla : Mężczyzn 65 lat a dla Kobiet 60 lat, czyli wiek emerytalny.

Klasyfikacja społeczeństw o stopniu starości :

• skala ONZ - jest 3 stopniowa:

• jeśli ludności starej jest do 4% - to społeczeństwo młode

• jeśli ludności starej jest od 4% - 7% - to społeczeństwo dojrzałe

• jeśli ludzi starych jest powyżej 7% - to społeczeństwo jest stare

• S. Klonowicz zaproponował skale 5 fazową:

• społeczeństwo młode - do 4%

• wczesna faza przejściowa - od 4% - 6,9%

• późna faza przejściowa - od 7% - 9,9%

• faza starości właściwej od - 10% - 12,9%

• starość zaawansowana - powyżej 13%.

Główne czynniki pogłębiania się starości to: zmniejszenie się stopy urodzeń, innym czynnikiem jest zmniejszenie umieralności w starych grupach wiekowych.

Zmiany poważne zachodzą już na początku XIX w. W 1850 roku 6 krajów zachodnio - północno - europejskich przeszło już do fazy pomiędzy młodością a starością demograficzną. Francja w 1870 była w fazie przejściowej a pod koniec XIX w. w fazie starości demograficznej. Dołączyły - Norwegia Szwecja. 1930 - Belgia, Dania, Niemcy.

Najstarszym kontynentem jest Europa, rozrodczość na najniższym poziomie na świecie, na drugim miejscu jest Ameryka Płn. Najmłodsza jest Afryka, potem Azja Płd. Ameryka Łacińska Azja Wsch. (przy górnej fazie przejściowej). Indie 3,5% wskaźnik starości niski, Szwecja powyżej 17%, jest duże zróżnicowanie pomiędzy państwami. Różnice sięgają nawet do 15 - 16 punktów.

Polska - można zauważyć pewne oznaki starości demograficznej - początek XX w. przechodziła I wojnę światową przesunęła się we wczesną fazę przejściową. Po wojnie 4,2%. W okresie międzywojennym niemocny wzrost. Prąd II wojny światowej - 5%. Lata powojenne - przyrost ludności, lata 60 - ponownie pogłębia się , lata 70/80 - zahamowanie a ostatnio pogłębienie się starości.

Przeciętne trwanie życia wpływa również na wskaźnik starości. Ogromny wpływ na przeciętne trwanie życia ma wskaźnik umieralności niemowląt. Wzrost przeciętnego trwania życia ponieważ wzrost warunków życia, medycyny, komfortu itd. Grant zauważył że kobiety żyją dużej niż mężczyźni - zjawisko nad-umieralności mężczyzn. Po II wojnie światowej nastąpiło wydłużenie się życia. 53 r. - przeciętne trwanie życia: 58 lat mężczyźni, 62 lata kobiety. Połowa lat 70 - przeciętna długość życia : kobiety 75,4 lata, mężczyźni 67lat. Lata 80 nastąpił spadek przeciętnej długości życia mężczyzn w Polsce to trwa do początku lat 90. w 95 r. przeciętna długość trwania życia: mężczyźni 67,6 lat, kobiety 76,4 lata. Obecnie podwyższenie obydwu o 1,5 lat. Europa zachodnia - przeciętna długość trwania życia: mężczyźni 75 lat, kobiety 78 - 80 lat. Mężczyźni najdłużej żyją w Islandii, a kobiety najdłużej żyją w Szwecji. Polska w europie: 20 miejsce w przeciętnym trwaniu życia mężczyzny, i 19 miejsce w przeciętnym trwaniu życia kobiety. W Polsce jest duża przedwczesna umieralność mężczyzn.

12.Oblicze demograficzne województwa śląskiego.

• WOJEWÓDZTOW ŚLĄSKIE

- dość duży obszar o dużej liczbie ludności (duże zagęszczenie)

- średnia liczba - 394 os/km² (Świętochowice 4601 os/km², Chorzów 3 896 os/km²)

- nieco niższy wskaźnik feminizacji, związany z dużym udziałem ludności męskiej (w dawnym woj. kato. Liczba mężczyz przewyższała liczbę kobiet,'60 wyraźna przewaga 98K/100M, '70 niewielka nadwyżka kobiet nad mężczyznami

- podział ludności:

*przedprodukcyjna - maleje liczba

*produkcyjnym

*poprodukcyjnym- rośnie liczba

*rośnie wskaźnik obciążenia demograficznego

- struktura różniąca się wzg. Etnicznych i przestrzennych

- zatrudnienie u usługach - stosunkowo niskie w skali kraju, ale rośnie bo podlega zmianom)

- struktura szkolnictwa - do niedawna dominowało szkolnictwo zawodowe (50%-ZSZ,22%-technika, 14%-licea), w '90 zmieniło się to; poziom wykształcenia jest niższy niż ogół

- rozrodczość:

*wyż demograf. '80 - 18ur/1000

*poł.'90 10/1000

*obniżenie urodzeń, dosyć wysoka umieralność - całe '90; umieralność rośnie od '70, szybko zgony zaczęły przewyższać ur.

*wskaźnik brutto - 0,57 nie ma zastępowalności

wskaźnik netto - 0,56 pokoleń

- zjawisko nadumieralności mężczyzn

- średnia dł. trwania życia -ok.1rok krócej niż wynosi średnia krajowa

*kwestia środowiska naturalnego - element przyczyniający się do pogorszenia stanu zdrowia, co jest powodem krótszego trwania życia.

*niekorzystne wskaźniki - duża umieralność na nowotwory, duże zachorowania na gróźlicę, patologie ciąży, częste choroby dzieci

- ruchy migracyjne: wielu młodych ludzi z wyższym wykształceniem wyjeżdża ze śląska.

• PROGNOZY DEMOGRAFICZNE

Demografia zajmuje się przewidywaniem jak dane zjawiska będą się kształtowały w przyszłości.

Prognoza - pewien są o kształtowaniu się zjawisk demograficznych, jest naukowo uzasadniony, opary na danych z przeszłości i teraźniejszości.

Przesłanki prognocystyczne - hipotezy o kształtowaniu się zjawiska

Przesłanki - Metody - Wnioskowanie (Prognoza)

Postawa prognozera:

*aktywna - oprócz zmian ilościowych mogą się pojawić zmiany jakościowe, na przyszłośc mogą wpływać różne inne zjawiska + przeszłośc

*pasywna - przyszłość jest nieuniknioną konsekwencją przeszłości (charakteryzuje prognozy na krótki okres czasu)

3 typy prognoz:

- krótkookresowe - do 5 lat

- średniookresowa - od 5 do 15 lat(do 20lat)

- długookresowe - powyżej 20 lat

Im dłuższy horyzont czasowy tym mniejsze prawdopodobieństwo prognozy.

Prognozy mogą być wysokoprawdopodobne i niskoprawdopodobne. Wybiera się taką, która jest pośrednia.

3 funkcje prognozy:

1) preparacyjna - dostarczanie wiedzy dla innych dziedzin życia

2) badawcza - dostarczanie pewnej informacji o demografii

3) aktywizująca

Projekcja - pokazywanie etapów, w jaki sposób dochodzi do prognozy.

13.Charakterystyka struktury ludności według płci.

???????????

14. charakterystyka struktury ludności według wieku ????

15. Struktura społeczno-zawodowa ludności Polski.

• Przeobrażenia struktury społeczno-zawodowej w Polsce

Struktura - oznacza układ i wzajemne relacje elementów stanowiących całość, czyli wewnętrzną budowę

Struktura społeczeństwa - to układ wszystkich grup społecznych, zrzeszeń i innych form życia społecznego wchodzących w skład danej zbiorowości.

Podstawowym komponentem makrostruktury społeczeństwa jest struktura zawodowa, czyli podział społeczeństwa na kategorie społeczno zawodowe.

• Międzysektorowa ruchliwość

Podział gospodarki narodowej najczęściej spotykany przy analizach struktury ludności czynnej zawodowo - wyróżniamy 3 sektory

1. Rolniczy (obejmuje też leśnictwo, rybołówstwo)

2. Przemysłowy (zalicza się budownictwo)

3. Usługowy - najbardziej zróżnicowany, obejmuję resztę działań gospodarczych

Powyższy podział to najstarszy i najczęściej stosowany podział przyjęty przez międzynarodowe biuro pracy. Klasyfikacja ta opiera się na mechanicznym podziale zatrudnienia bez uwzględnienia zmian poszczególnych sektorów.

Przemiany struktury czynnych zawodowo wg głównych sektorów polegają na przegrupowaniach siły roboczej sektora pierwszego na drugi i z drugiego na trzeci. W efekcie wzrasta zróżnicowanie społeczne pod względem zatrudnieniowym.

W okresie międzywojennym najistotniejsza cechą struktury była koncentracja siły roboczej w rolnictwie (ponad 70 % ogólnej liczby zatrudnionych). Zatrudnieni w drugi i trzecim sektorze <=30%.

Po wojnie odsetek czynnych zawodowo jest nadal wysoki, ale niższy niż wcześniej, w drugim i trzecim sektorze wzrasta liczba zatrudnionych.

• Po 1960 roku uwolnienie części siły roboczej związanej z rolnictwem, w sektorze rolniczym spadek zatrudnienia, natomiast w pozostałych zatrudnienie wzrasta.

• Do 1978 w sektorze przemysłowym rośnie ilość zatrudnionych, po czym spada

• Po 1978 systematyczny spadek w 2 na rzecz 3 sektora

• Rok 1995 w sektorze usługowym poziom wzrasta do ponad 42 % zatrudnionych, sektor usługowy jest wówczas bardzo zróżnicowany (są działy gdzie zatrudnienie spada i takie, w których rośnie).

• W roku 1997 odsetek pracy w sektorze pierwszym kształtował się:

Wielka Brytania	1,8%
USA	2,7%
Szwecja	2,8%
Niemcy	2,9%
Francja	4,5%
Włochy	6,8%
Polska	22,8%

1997 - na 100 zatrudnionych w sektorze drugim przypadało zatrudnionych w usługach (sektor 3)

Kanada	315
USA	307
Szwecja	274
Wielka Brytania	263
Hiszpania	206
Polska	146

Podział na ludność miejską i wiejską.

1946 r. - miasta 8mil. w miastach

1960 r. - miasta 14,5mil. w miastach

1980 r. - miasta 21mil. w miastach

1990 r. - miasta 23mil. 600tys. w miastach

przyrost rzeczywisty - 168tys.

0przyrost naturalny - 65 tys.

2001 r. - miasta 23mil. 876 tys. w miastach

2002 r. - 23 miliony 571 tys. w miastach

1946 r. - 15mil. 600tys. ludności we wsi

1960 r. - 15mil. 400tys. ludności we wsi

1980 r. - 15mil. 570tys. ludności we wsi

1990 r. - 14mil. 600tys. ludności we wsi

1995 r. - 14mil. 568tys. ludności we wsi

pocz. 1995 r. - 14mil. 716tys. ludności we wsi

2001 r. - 14mil. 785tys. ludności we wsi

na wsi duża dzietność.

Najwięcej ludności w województwie Mazowieckim - ponad 5mil. - 13,1%; woj. Śląskie - (2000 rok) - 4mil. 900tys. - 12,5%; Małopolskie - 8,3%.

Najmniej ludności w województwie Lubuskim - 2,6%, Opolskie - 2,6%, Podlaskie; Świętokrzyskie.

16. Zmiany w procesie zawierania małżeństw w Polsce w latach 1975- 2004

• Współczynnik małżeństw i rozwodów

• Małżeństwa

Zawarcie małżeństwa oznacza zawarcie związku między 2 osobami płci odmiennej pociągającego za sobą pewne wzajemne prawa i obowiązki. W praktyce życia codziennego powstają związki noszące znamiona małżeństwa nierejestrowane w urzędach stanu cywilnego. Takie związki noszą nazwę związków konkubinackich i nie są objęte sprawozdawczością bieżącą. Sprawozdawczość statystyczna obejmuje wyłącznie związki zawarte formalnie, natomiast stan faktyczny a nie formalno-prawny rejestruje powszechny spis ludności. Związek formalnie powinien być zarejestrowany w ciągu 5 dni od zawarcia związku wyznaniowego.

• Ogólny współczynnik zawierania małżeństw





- ogólna liczba małżeństw zawartych w okresie t,


- liczba ludności w połowie badanego okresu lub średnia liczba ludności w badanym okresie,


- constans (100 lub 1000)

Wartość poznawcza tego współczynnika jest jednak ograniczona, ponieważ istotny wpływ na jego poziom mają zmiany w strukturze ludności wg wieku. Oblicza się współczynniki zawierania małżeństw w stosunku do liczby ludności uprawnionej do zawierania związków małżeńskich





- ogólna liczba małżeństw zawartych w okresie t,


- liczba ludności w wieku 20 lat i więcej w połowie badanego okresu lub średnia liczba osób w wieku 20 i więcej lat w badanym okresie,


- constans (100 lub 1000)

W Polsce większość mężczyzn zawierających związek małżeński należy do grupy wiekowej 20-24 oraz 25-29, z kolei najwięcej kobiet wchodzi w związek małżeński w wieku 20-24 lat. W latach 90-tych obniżył się odsetek zawieranych związków małżeńskich poniżej 24 roku życia. Jest to objaw 2 przejścia demograficznego.

• Rozwody

Rozwód oznacza rozwiązanie związku małżeńskiego przed odpowiednie sądy w formie przypisanej prawem. Rzeczywisty rozkład pożycia małżeńskiego może nastąpić znacznie wcześniej i dlatego w polskiej praktyce statystycznej informacje o rozwodach rozpatrywane są w 3 ujęciach:

• Rozwody wg wieku małżonków w momencie zawarcia związku małżeńskiego

• Rozwody wg wieku małżonków w momencie rozpoczęcia oddzielnego zamieszkania

• Rozwiedzeni wg okresu wspólnego zamieszkania oraz wieku w momencie rozpoczęcia wspólnego zamieszkania

Konkordat zawarty przez Polskę z Watykanem wprowadził również pojęcie separacji.

• Współczynnik rozwodów





- liczba udzielonych rozwodów w okresie t,


- liczba zawartych małżeństw w okresie t


- constans (100 lub 1000)

Zawieranie małżeństw- Dzieci rodzą się w związkach małżeńskich wpływało to na liczbę rodzonych dzieci. Polska - niska płodność, niski poziom dzieci, opóźnianie zawierania związków, zmiany w zakresie prokreacji, zmiany w modelu rodziny. Najważniejsza zmiana to zawieranie związków małżeńskich.

1 okres - lata 1970 - 1975 - wkraczanie w wiek największej ilości zamążpójścia wkraczają roczniki z wyżu powojennego. 1975 r. najwięcej małżeństw w Polsce.

2 okres - od 1976 - 1990, od 1990 do teraz - obniżanie się liczby małżeństw poprzez kobiety w stanie wolnym, ale też zwiększenie się panien w wieku kobiet o największym natężeniu zamążpójścia. Kodeks rodzinny - przesunięcie wieku zamążpójścia. Tendencja spadkowa w zawieraniu małżeństw. Zmiany społeczne, ryzyko bezrobocia, trudności ekonomiczne. Prawdopodobieństwo zamążpójścia w roku obliczane według roczników wieku.

Lata 1980/1990. im wyższy wiek tym mniejsze prawdopodobieństwo zamążpójścia. 1988 r (w porównaniu z latami 70) prawdopodobieństwo zamążpójścia do 36 lat spadło o 1/3, prawdopodobieństwo zamążpójścia 37 - 50 lat spadło o 50% - 60 %. Wraz ze wzrostem roczników wieku wyraźnie spada prawdopodobieństwo zamążpójścia.

Obniżanie się małżeńskości: lata 2000 - 2002 spada 200000 - 190000. Obserwowalny spadek zamążpójścia pociąga odsetek kobiet wolnych. Prawdopodobieństwo zostania panną w latach 90: kobiet od 16 lat życia to 0,223%, i już 4 krotne wyższa od prawdopodobieństwa zostania panną w latach 70. Około 1/5 kobiet może zostać pannami, ta sytuacja pociąga za sobą: wzrost średniego wieku zamążpójścia: lata 90 - 23,2 lata wyższy od lat 70 o około 6 miesięcy (22,8 lat) decydujący wpływ na ten wzrost lata 90.

1992 - 1996 rok wzrasta, w roku 1995 - 24,1 lat zbliża się do wartości 25 lat. W okresie powojennym też było wysoki wiek zamążpójścia, - ale wtedy czekano na koniec wojny. Zmiana wieku, w którym kobiety wychodzą ze mąż, połowa lat 90, rok 1998 - 21,5 - dominanta zawierania związków przez kobiety, lata 70 - 21 lat. Średni wiek zamążpójścia, wzrósł o 1,5 roku. Koncentracja zawierania małżeństw: lata 1970 - 21 - 24 najwięcej tym przedziale, lata 1990 do teraz po 25 roku. Od początku lat 90 obniża się udział zawieranych związków przez pary 17 i mniej letnie. Pod koniec lat 80 - 0,5%, w roku 1998 - 0,2% i teraz jest mniejsza presja opinii publicznej. Małżeństwo inicjuje urodzenie dziecka: urodzenia pozamałżeńskie to około 10% (w mieście 12%, na wsi mniej).

17.Kształtowanie rozrodczości w Polsce./ rodność a płodność/

• Rodność

Urodzenia żywe to całkowite wydobycie z ustroju matki noworodka od czasu trwania ciąży, które oddycha lub wykazuje jakiekolwiek oznaki życia. Każdy taki noworodek uznawany jest za nowo urodzonego.

Urodzenie martwe jest to zgon następujący przed całkowitym wydobyciem dziecka z ustroju matki niezależnie od czasu trwania ciąży. Obecnie urodzenia martwe stanowią 0,7% wszystkich urodzeń.

Rodność to natężenie urodzeń w badanej zbiorowości w określonym czasie. Współczynnik rodności wyraża stosunek liczby urodzeń żywych z badanej zbiorowości w badanym okresie do liczby ludności do niej zaliczanej w połowie okresu lub do średniej liczby ludności.

• Współczynnik urodzeń





- liczba urodzeń w okresie t,


- liczba ludności wg stanu w połowie badanego okresu t lub średnia liczba ludności w okresie t


- constans (100 lub 1000)

W tym współczynniku liczba urodzeń jest odnoszona do liczby całej ludności bez względu na jej wiek, płeć i stan cywilny. Ze względu na to, że decydujący wpływ na wielkość liczby urodzeń ma liczba kobiet, i to kobiet w wieku rozrodczym, przy ocenie natężenia urodzeń należy posługiwać się współczynnikiem płodności.

Wskaźnik urodzeń:

- okres między wojenny: 33 - 31 - 34 `/,,

- okres powojenny rok 1946 - 26'/,,

- pierwsza połowa lat 50: 29,6 - 29,7 - do 30'/,,

- lata 60: około 16,2 - 16,3 `/,,

od roku 1971 wzrost małżeński

- połowa lat 70: prawie 18'/,,

- lata 80: prawie 20'/,,

- (dziś) 2002: 9,4 `/,, (dziś wskaźnik urodzeń jest o połowę mniejszy niż w latach 80).

• Płodność

Płodność to natężenie urodzeń w badanej populacji kobiet będących w wieku rozrodczym. Miernikiem Płodności jest współczynnik płodności wyrażający stosunek liczby urodzeń żywych w danym okresie do liczby kobiet w badanej zbiorowości będących w wieku rozrodczym. W praktyce statystycznej przyjmuje się, że kobiety wchodzą w wiek rozrodczy po ukończeniu 15 lat i trwa on do ukończenia 49 lat.

• Ogólny współczynnik płodności





- liczba urodzeń w okresie t,


-stan liczebny kobiet w wieku 15-49 w połowie badanego okresu lub średnia liczba kobiet w wieku 15-49 w okresie t


- constans (100 lub 1000)

Numer kolejny urodzenia oznacza, którym z kolei dzieckiem urodzonym przez matkę jest dany noworodek. Bierze się pod uwagę wszystkie żywo urodzone dzieci przez matkę.

W Polsce systematycznie rośnie liczba pierwszych i drugich urodzeń. W 1996 roku pierwsze i drugie urodzenia stanowiły 73% wszystkich urodzeń dzieci.

Odstęp między zawarciem związku małżeńskiego a urodzeniem pierwszego dziecka nosi nazwę odstępu protogenetycznego lub pierwszego odstępu urodzeniowego, natomiast odstęp czasu między kolejnymi urodzeniami nosi nazwę okresu intergenetycznego. Istnieje tendencja do skracania tych odstępów, co powoduje, że ostatnie dziecko przychodzi na świat jeszcze przed ukończeniem przez matkę trzydziestego roku życia. Fakt urodzenia musi być zgłoszony w ciągu 14 dni od chwili urodzenia (szpitale same zawiadamiają o tym).

Urodzenia charakteryzują się sezonowością; istnieją pewne maksima urodzeń. Dokonano podziału na 5 grup:

Północna Europa	Maksimum żywych urodzeń przypada na kwiecień, maj,
Zachodnia i środkowa Europa	Maksimum żywych urodzeń przypada na luty, kwiecień,
Południowa Europa	Maksimum żywych urodzeń przypada na styczeń, luty,
Ameryka Łacińska	Maksimum żywych urodzeń przypada na grudzień, styczeń,
Bliski i Daleki Wschód, Azja	Maksimum żywych urodzeń przypada na październik, listopad

W Polsce maksimum przypada na lipiec.

Płodność:

Charakterystyka: rozrodczość - podstawa to:

1. Wskaźnik urodzeń W_U = (urodzenia/średnia liczba ludności) * C

2. Współczynnik płodności (dotyczy kobiet) W_P = urodzenia/średnia liczba kobiet _(15-49) (wyższy jest wskaźnik płodności W_P = U/K_(15-49).

Wskaźnik płodności małżeńskiej - liczba kobiet w wieku rozrodczym będących w związku małżeńskim.

Wskaźniki grupowe, wskaźniki cząstkowe, w danym przedziale wiekowym - urodzenia przez kobiety w danym przedziale do ilości kobiet w tym wieku.

Największa płodność 20-24 i 25- 29.

Wskaźnik płodności:

Ogółem lata 1900-1901 - 180

Lata przedwojenne 1931-1932 - zmniejszył się do 110

Po wojnie lata 50 - 111

Lata 1960-1961 - 91

1970-1975 - 65

Wzrost w latach 80 - 76

Lata 90 - 58

Rok 2002 - 35 (miasta 31, wieś 43)

Rok 2003 - 34

Wskaźnik cząstkowy: według numerów urodzenia.

	Przedział wiekowy	20 -24	25 - 29
	Rok 1950	196	210
	Rok 1960	198	162
	Rok 1970	168	133
	Rok 1980	180	136
	Rok 1990	165	121
	Rok 2002	68	89
W 1995 dominuje przedział 20-24 ale zmniejsza się rozpiętość pomiędzy przedziałami			Więcej i na wsi i w mieście W mieście jest większa rozpiętość 56 - 81, we wieś 90 - 103

Liczba urodzeń się zmniejsza wraz z wiekiem kobiet:

Wiek kobiety	30-34 lata	35-39 lat	40-44 lata	45-49 lat
Średnia ilość urodzeń w tym wieku	52	21	5	0

Obniża się płodność (dotyczy roku na 1000):

111 w latach 50, teraz 34, przesunięcie między przedziałami płodności.

18. Dzietność i postawy prokreacyjne

Wskaźnik dzietności: dzietność - liczba dzieci przypadających na jedną kobietę na jej cały okres rozrodczy. (Suma cząstkowych wskaźników płodności.)

	Ogólny	Miasto	Wieś
2002	1,249	1,110	1,488	Więcej na wsi
1995	1,611	1,401	1,958
		Spadek w mieście	Po 5 latach tez jest spadek

Wskaźnik dzietności:

1900 - 6,225

1931 - 3,52

1950 - 3,72

1960 - 2,9

1970 - 2,25

1990 - 2,27

1995 - 1,61 poniżej dwójki dzieci w 1993

2000 - 1,33

2002 - 1,249

Wskaźnik systematycznie maleje. Żeby było proste zastępowanie pokolenia to dzietność powinna być wyższa niż 2,16

3. Wskaźnik reprodukcji brutto (dotyczy płodności). Ile dziewcząt przypada na kobietę? Ile dziewczynek (żywo urodzonych przypada na jedną kobietę w ciągu jej całego okresu rozrodczego charakteryzuje płodność.

4. Wskaźnik reprodukcji netto (dotyczy płodności i umieralności). Ile dziewczynek przypadających na jedną kobietę w ciągu jej całego okresu rozrodczego, które dożyją wieku rozrodczego ich matek.

4, 5 - syntetyczne miary reprodukcji

	Wskaźnik reprodukcji brutto. WRB	Wskaźnik reprodukcji netto. WRN
1995	0,78	0,785
2000	0,649	0,64
2001	0,62	0,61
2002	0,60	0,599
	Dziewczynki na matkę	Te, które dożyją wieku matki
	Kiedyś była duża różnica, ponieważ była duża umieralność dzieci. Teraz zbliżone wartości, bo jest mniejsza umieralność wśród dziewcząt od 0-15 lat.

Polska w depresji demograficznej.

19.Analiza natężenia umieralności.

• Zgony

Zgonem jest trwałe, czyli nieodwracalne ustanie czynności narządów niezbędnych do życia, konsekwencją czego jest ustanie całego ustroju.

Stosowany w statystyce termin umieralność jest równoznaczny z pojęciem natężenia zgonów wyrażający stosunek liczby zgonów ogółem do liczby ludności, a termin śmiertelność oznacza natężenie zgonów z powodu określonej choroby, czyli jest to stosunek liczby osób zmarłych do liczby osób, które zachorowały na tę chorobę.

• Roczny współczynnik zgonów





- ogólna liczba zgonów w okresie sprawozdawczym


- liczba ludności w połowie badanego okresu t lub średnia liczba ludności w okresie t


- constans (1000, 10000 lub 100000)

Zgony:

Umieralność: maleje generalnie i jest to podstawa modyfikacji rozwoju.

Faza - duże urodzenia mniejsza liczba zgonów.

Polska - obniżenie umieralności od Xix wieku, wiek XX - lepsze warunki sanitarne, wynalezienie antybiotyku, ogólna poprawa warunków życia.

Okres między wojenny lata 20 - poziom umieralności 17'/,,.

Przed wojną 13 - 14'/,, (850 tysięcy).

Okres powojenny - rok 1946 - 10,2'/,, (241 tysięcy) podwyższony przez kilka lat (powroty rannych zmęczonych i chorych wojny).

Lata 50 umieralność zwiększa się do 300 tysięcy w roku 1951. Wskaźnik urósł do 12,4'/,,.

Od 1952 - 1953 roku - spadek umieralności i tak spadał do połowy lat 60.

Rok 1966 umieralność osiągnęła najniższy poziom 7,3'/,, - liczba zgonów 233 tysiące.

Od 1967 roku - umieralność wzrasta.

Połowa lat 70 liczba zgonów przekracza 300 tysięcy - 9'/,,.

Lata 80 umieralność na poziomie około 350 - 360 - 370 tysięcy.

Lata 90 przekracza 400 tysięcy - 10'/,,. (Rok 1991 - 401 tysięcy).

Rok 1995 - 10,2'/,, tak jak w 1946 roku.

Rok 2002 powoli się obniża wskaźnik zgonów, zmniejsza się ich ilość - 359 tysięcy. Wskaźnik na poziomie 9,4'/,,.

Ubytek naturalny ludności wskaźnik przyrostu -0,1'/,,.

Płeć: mężczyźni wyższa umieralność. Rok 2002: wskaźnik umieralności - mężczyźni 10,4'/,,; kobiety 8,5'/,,. Większa umieralność mężczyzn w związku z wypadkowością.

Zróżnicowanie na miasto i wieś: wieś: mężczyźni 10,8'/,,; kobiety 9'/,,; miasto: mężczyźni 10'/,,; kobiety 9,1'/,,.

Nadmierna umieralność mężczyzn - 300 lat temu J. Bron. Rozpiętość pomiędzy długością życia mężczyzn i kobiet. W _(zgonów) = (zgony/ ł)*C (wskaźnik ten zawsze występuje w skali roku, kwartalny mnożymy *4, półroczny *2).

Umieralność cząstkowa:

Grupa wiekowa	`/,,
0 - 4	1,7
5 - 14	0,2
30 - 34	1,2
50 - 54	7,6
55 - 59	10,8
60 - 64	15 - 16
65 - 69	23,3
70 - 74	35
Po 75	50

Kobiety	Mężczyźni	Grupa wiekowa
0,3 `/,,	0,7 `/,,	15 - 19 lat
0,9 `/,,	2,6 `/,,	35 - 39 lat
4,3 `/,,	11,1 `/,,	50 - 54 lat

Okres starszy reprodukcji bardzo duża umieralność mężczyzn.

Lata 90 obserwuje się korzystne zmiany w zakresie umieralności, zaczyna się ona obniżać. Dotyczy mężczyzn i kobiet we wszystkich grupach wiekowych. Wyraźny spadek umieralności na choroby układu krążenia, oraz z powodu urazów i zatruć. Pewne spowolnienie przyrostu zgonów od dłuższego czasu ukształtowała się zmniejszona liczba zgonów z powodu chorób układu krążenia o połowę, kobiety 58% zgonów mniej, mężczyźni 48% zgonów mniej. Częstość zgonów na choroby nowotwory złośliwe zmniejszyła się o 20% - więcej mężczyzn niż kobiet. 7 - 8 % Wypadki urazy i zatrucia. Ok. 80% zgonów powodują choroby cywilizacyjne.

Liczba zgonów powinna maleć.

Zgony niemowląt: W_{ZG N} = (ZG niemowląt / Urodzenia) * niemowląt ( na 1000 żywo urodzonych przypada 12 zgonów) ( noworodek to człowiek do 28 dni, niemowlę to człowiek do 1 roku życia). Wskaźnik  - udział zgonów dzieci, które urodziły się i zmarły, do wszystkich, które zmarły. W_{ZG N} = (zgony/urodzenia)*c.

2
1		
1999	2000	2001

Zgony endogenne - wewnątrz ciała noworodka, nieprawidłowy rozwój, uszkodzenie wewnętrzne.

Zgony egzogenne - kontakt ze światem zewnętrznym.

Urodzenia martwe - jest to oddzielna kategoria: Poziom umieralności niemowląt.

Początek wieku	250 - 260 `/,,
1970 - 1980
1985	Zmniejsz
1996	12,2 '/,,
2000	8,1 '/,,
2001	7 '/,,
2002	7,5 '/,,
W krajach wysoko rozwiniętych 4,1 - 4,2 `/,,. Jest to jedna z najlepszych miar im niższy poziom zgonów noworodków tym wyższy poziom społeczny.

Średnia długość życia wydłuża się, bo umiera mniej niemowląt.

Tablice wymieralności (trwania życia)

Wiek

liczba

prawdopodobieństwo

Przeciętne dalsze trwanie życia

Normalne trwanie życia

Prawdopodobne dalsze trwanie życia

dożywających

zmarłych

przeżycia

zgonu

1

100000 →

4000

0.96

(1 - 0,04=) 0,04

Dominanta zgonów w wieku starczym - wiek, na który przypada najwięcej zgonów.

2

96000 →

250

…

…

3

95750 →

100

4

95650

...

…

…

Odniesienie do liczb na początku liczenia (100000)

45

34 lata (do przeżycia)

Średnia długość życia: Kobiety - 78,9; Mężczyźni - 70,4

Taka tablica odnosi się do całej populacji, do zbiorowości.

Analiza kochortowa - lata 70 - 80 - kryzys zdrowotny - wyraża się na źródła i związek z podwyższeniem umieralności.

Okres lat 80:

- zdrowotność polskiego społeczeństwa 80 lat pozwala na ocenie

- umieralność i zdrowotność dzielą Europę na północ i południe

- analiza urodzeń i zgonów mówi nam, że nie jest tak i że jest podział na wschód i zachód

20.Przedwczesna umieralność w Polsce jako problem społeczny.

????????????????????

21.Zmiany w natężeniu umieralności niemowląt w Polsce.

???????

22.Charakterystyka ruchów migracyjnych w Polsce.

• Metody mierzenia ruchów migracyjnych

W zależności od posiadanych informacji stosuje się bezpośrednie lub pośrednie metody mierzenia ruchów migracyjnych.

Metody bezpośrednie - stosowane są wówczas, gdy mamy informacje statystyczne o ruchu migracyjnym poszczególnych osób pochodzących z rejestracji lub spisu.

Metody pośrednie - stosowane, gdy mamy informacje o zmianach liczby ludności zamieszkałej na danym obszarze.

• Metody bezpośrednie

Rozmiary migracji określa się za pomocą mierników natężenia migracji. Są to:

1. Migracja brutto - Suma ludności napływowej i odpływowej na danym terenie w okresie t.

2. Migracja netto - To tzw. saldo migracji, to różnica pomiędzy liczbą osób, które przybyły na dany obszar na stałe, a liczbą osób, które wyjechały na stałe.

Te mierniki nie uwzględniają ludności zamieszkałej na danym terenie w badanym okresie.


Stosunek liczby osób, które przybyły na stałe do średniej liczby ludności lub liczby ludności w połowie badanego okresu





Stosunek liczby osób, które wyjechały na stałe do średniej liczby ludności lub liczby ludności w połowie badanego okresu





- liczba osób, które przybyły na stałe


- liczba osób, które wyjechały na stałe


- średnia liczba ludności lub liczba ludności w połowie badanego okresu


- constans

Ruchliwość procentowa ludności jest to suma napływu i odpływu
. Pokazuje ile osób zmieniło miejsce zamieszkania.





Jeżeli wielkość odpływu ludności przewyższa wielkość napływu to mamy do czynienia z ujemnym przyrostem wędrówkowym i mówimy o ubytku wędrówkowym


Pokazuje ile procent ludności migrującej osiedla się na danym terenie




Mała wartość tego współczynnika świadczy o tym, że mimo silnego ruchu wędrówkowego niewielka część migrantów znajduje odpowiadające jej warunki zamieszkania.


Stosuje się je w celu zmierzenia migracji ludności wyróżnionej pod względem pewnej cechy(np. stan cywilny, wykształcenie).










- liczba osób posiadających cechę c, które wyjechały na stałe


- liczba osób posiadających cechę c, które przyjechały na stałe


- liczba osób posiadających cechę c

• Metody pośrednie


Jest to porównanie liczby ludności w danym okresie ze zmianą wywołaną ruchem naturalnym





- liczba ludności na końcu okresu


- liczba ludności na początku okresu


- przyrost naturalny w badanym okresie


- wielkość migracji w badanym okresie


Stosowana wówczas, gdy nie posiadamy wiarygodnych danych o ruchu ludności. Istnieją trzy odmiany:

1. Na podstawie obliczenia perspektywicznego





- saldo migracji oparte na obliczeniu perspektywicznym


- prawdopodobieństwo przeżycia

2. Na podstawie obliczeń retrospektywnych




3. Na podstawie średniej





Ruchliwość ludności obliczamy na podstawie:









• Wędrówki wewnętrzne

Do najważniejszych ruchów wewnętrznych zaliczamy:

• Wędrówki ze wsi do miast - wynikające z przechodzenia części ludności utrzymującej się z rolnictwa do zajęć pozarolniczych

• Migracje na tereny uprzemysłowione

• Migracje na tereny charakteryzujące się deficytem siły roboczej

Wędrówki wewnętrzne można sklasyfikować biorąc pod uwagę:

• Trwałość ich następstw

• Zasięg terytorialny

• Charakter administracyjny

• Miejscowości napływu i odpływu

Wędrówka, której celem jest osiedlenie się na stałe w nowej miejscowości nazywa się zmianą miejsca zamieszkania, natomiast opuszczenie miejsca zamieszkania i ograniczony czasem pobyt w innym miejscu nazywamy czasową zmianą miejsca zamieszkania.

Klasyfikacja wędrówek wewnętrznych według:

• Ich zasięgu - polega na podziale wędrówek na występujące w granicach jednostki i na przekraczające tę granicę.

Uwzględnia się także wędrówki o mniejszym zasięgu, które występują w obrębie miasta, osiedla lub gminy. Nazywamy to zmianą adresu zamieszkania(nie podlegają badaniom demograficznym).

• Charakteru administracyjnego miejscowości

• Wędrówki między wsią i miastem w obu kierunkach

• Między miastami

• Między miejscowościami wiejskimi

Lata 90 - zmniejszenie ruchów migracyjnych

• Wędrówki wieś => miasto

Natężenie rośnie z wiekiem (max 20-30), potem spadek

• Wieś => miasto

31% - wykształcenie zawodowe

27% - wykształcenie średnie

6% - wykształcenie wyższe

Najczęstsze powody migracji

• 50% osób - większa możliwość uzyskania mieszkania w mieście

• 20% osób - znalezienie pracy

• 17% osób - zawarcie małżeństwa

• 8% osób - infrastruktura społeczna

• 5% osób - sprawy rodzinne

• Migracje zewnętrzne

• Przyczynami migracji międzynarodowych są najczęściej czynnikiem natury politycznej i ekonomicznej. Na tle ekonomicznej leżą najczęściej chęci poprawy warunków życia, dlatego też krajami emigracji są kraje rozwijające się, a kraje imigracji są wysoko uprzemysłowione.

• Imigracje międzynarodowe najczęściej mierzone są liczbą ludności zamieszkującej w danym kraju, ale urodzonej poza jego granicami.

Kraje imigracji (największe):

• USA

• Kanada

• Australia

Migracje zewnętrzne w Polsce(5 okresów)

1. W latach drugiej połowy XIX w. - 1939 r. - pomimo bardzo długiego okresu trwania wszystkie migracje zewn. Miały ten sam charakter. Były to wędrówki przymusowe wynikające z przyczyn gospodarczo - politycznych. Migracje do USA i Kanady, Palestyny i krajów Pd. Ameryki.

2. Lata 1939-1944 - okres wojenny deformujący ruch ludności. Prawie wszystkie przemieszczenia ludności mają charakter przymusowy i pozostają w ścisłym związku z działaniami wojennymi. Na te przymusowe przemieszczenia składają się ruchy: uchodźców z 39r., jeńców wojennych, uwolnionych z obozów, osób przymusowo wywiezionych.

3. Lata 1944-1970

Wyróżniamy 3 podokresy:

1. 1944-1950 - dominują zmiany związane ze zmianą granic państwa oraz przemieszczenia wojenne

2. 1951-1955 - prawie całkowicie zostały zahamowane wędrówki zewnętrzne

3. 1956-1970 - wydarzenia w Poznaniu, zmiany w ruchach wędrówkowych, repatriacja Polaków z ZSRR i wyjazdy z Polski Niemców i Żydów

4. Lata 1974-1980 - stosunkowo niski poziom imigracji. Emigracja przewyższała średnio 10-krotnie imigrację.

5. Lata 1981-teraz

• Wyjechało na stałe 0.8 - 1.5 mln Polaków (poza oficjalną rejestracją)

• Wyjeżdżające na stałe osoby w wieku produkcyjnym (18-44 lat - ok.60%) Ich wykształcenie (11%- wyższe, 11% - średnie, 30% - zawodowe)

• Cel podróży:

• Niemcy - robotnicy

• USA, Francja, Niemcy, Włochy - robotnicy, sadownicy, ogrodnicy

• Niemcy - rzemieślnicy, technicy

• USA, Kanada - lekarze

• USA, Niemcy - ekonomiści, inżynierowie

• USA, Niemcy, Wielka Brytania., Skandynawia - studenci

• Ponad 2600 osób przybyło do Polski:

• 20-44 lat

• 55% mężczyźni

• Osoby z wykształceniem średnim - 30%, wyższym -22%

• Przybyli z Europy, USA, Kanady, Am. Środkowej

• Większość osiedliła się w miastach

Początki istnienia Państwa Polskiego - 0,6mln. Za czasów Bolesława Krzywoustego 1 do 1,2mln

Zmniejszenie ludności na skutek emigracji oraz wzrostu umieralności.

K15 -19	L0 - 100	Ł / K15 - 19 * 
20 - 24	X	Y
25 - 29	X	Y
30 - 34	X	Y
35 - 39	X	Y
40 - 44	X	Y
45 - 49	X	Y

wiek				Obserwujemy życie w określonym momencie czasu				Są to dwa rodzaje zbiorowości : - zmarłe - żyjące
5								 Linie życia
4
3		II						Obserwujemy życie w wieku 3 lat
2		II		III		III
1	I
	1980		1981		1982	1983	1984	rok

• Współczynnik napływu wędrówkowego

• Współczynnik odpływu wędrówkowego

• Przyrost wędrówkowy

• Współczynnik efektywności migracji

• Współczynnik selektywności migracji

• Współczynnik odpływu

• Współczynnik napływu

• Metoda ruchu naturalnego

• Metoda współczynników dożycia

• Współczynnik zasiedziałości

• Współczynnik ruchliwości




21

---