Partie polityczne na arenie wyborczej i gabinetowej
System wyborczy a system partyjny
Wsród wielu czynników wpływających na system partyjny tradycyjnie wymienia się system
wyborczy. Powszechnie znana teza
M. Duvergera -> system większościowy przy jednej turze
głosowanie kreuje
system dwupartyjny, natomiast
głosowanie proporcjonalne wytwarza
system
wielopartyjny. Systemy wyborcze mogą więc powodować, że partie są
nadreprezentowane ( tzn.
Uzyskują większy % mandatów niż oddanych na nie głosów), inne natomiast
podreprezentowane
(tzn uzyskują znacznie mniejszą reprezentację parlamentarną, niż by to wynikało ze skali poparcia
społecznego).
Zdaniem Duvergera, w systemach większościowych funkcjonuje:
•
mechaniczny efekt prawa wyborczego – polegający na tym, że wszystkie uczestniczące w
wyborach partie, z wyjątkiem dwóch anjsilniejszych, są permanentnie podreprezentowane.
•
Psychologiczny efekt prawa wyborczego – wynikający z tego, ze wyborcy są skłonni
głosować na partie najsilniejsze w obawie przed zmarnowaniem swojego głosu.
Polityczne konsekwencje systemów większościowych i proporcjonalnych
Funkcje wyborów:
1. zapewnienie odzwierciedlenia kształtu opinii publicznej w parlamencie
2. zapewnienie wyłonienia stabilnej, zdolnej do rządzenia większości
3. zapewnienie wystarczającego poziomu legitymacji elitom rządzącym
W praktyce nie ma systemu wyborczego, który w pełni umożliwiałby realizację kazdej z tych
funkcji.
Systemy wyborcze odzwierciedlają na ogół w wypadku każdego kraju jego tradycje polityczne oraz
strukturę społeczną, językową, geograficzną itp. Zarówno systemy większościowe, jak i systemy
proporcjonalne mają swoich zwolenników i przeciwników.
Oceniając
proporcjonalne systemy wyborcze, przeciwnicy tej formuły transformacji głosów na
mandaty zwracają m.in uwagę na to, że:
1. system wyborów proporcjonalnych utrudnia, a niekiedy nawet uniemożliwia wyborcom
odsunięcie niepopularnych rządów.
2. System wyborów proporcjonalnych łamie zależność pomiędzy decyzjami podjętymi przez
wyborców a tworzeniem rządów.
3. System wyborów proporcjonalnych nie zapewnia liczby udziałów (np stanowisk
rządowych) proporcjonalnej do liczby uzyskanych głosów.
M. Pinto – Duchinsky --> wybory wg formuły proporcjonalnej znacznie rzadziej,
zwłaszcza w ustabilizowanych demokracjach, posiadają charakter kratyczny, czyli
rzadziej prowadzą do zmiany układu rządzącego.
Klauzula zaporowa – jest stosowana po to, by zapobiec zbytniemu rozproszeniu się sceny
politycznej w warunkach głosowania proporcjonalnego. Oznacza to, że mandaty uzyskuje tylko ta
partia, która zdobyła określony procent głosów w skali ogólnokrajowej lub w okręgu wyborczym.
Klauzule zaporowe skierowane są przeciwko małym partiom politycznym.
Konsekwencje metody zliczania głosów i podziału mandatów
Metody
największych średnich, wg których rozdziela się mandaty:
•
formuła d'Hondta
•
formuła Sainte-Lague
•
formuła Sainte-Lague zmodyfikowana
Metody
największych reszt:
•
metoda Hare'a
•
metoda Hare'a – Niemeyera
•
metoda Droopa
•
metoda Hagenbacha – Bischoffa
•
metoda Imperiali
W
systemie większościowym problem matematyczny nie istnieje. Mandat uzyskuje ten kandydat,
który zdobył największą sumę ważnie oddanych głosów: "zwycięzca bierze wszystko". Natomiast
przejęcie
formuły proporcjonalnej rodzi konieczność wybrania określonej metody rozdziału
mandatów.
a) Metoda d'Hondta, nazywana jest też "metodą największych ilorazów" i stosowana jest w
większości krajów Europy, w tym także w Polsce. Metoda ta faworyzuje duże partie
( podobnie jak stosowana w Finlandii
metoda Hagenbacha – Bischoffa), zwłaszcza jeśli
okręgi są skąpomandatowe. Przez powiększenie rozmaiaru okręgów wyborczych metodę tę
można uczynić bardziej sprawiedliwą.
b) Metoda Sainte – Lague, nazywana także czasem "metodą dzielników nieparzystych" daje
największe szanse partiom średniej wielkości.
c) Metoda Droopa, będąca jedną z metod największych reszt, jest korzystna dla partii
średnich, ale i najsilniejsze są także jej beneficjentami.
d) Metoda Hare'a oraz metoda Hare'a – Niemeyera, zapewnia reprezentacje w parlamencie
nie tylko ugrupowaniom cieszącym się dużym poparciem społecznym, lecz również –
ugrupowaniom stosunkowo niewielkim
Wpływ innych elementów prawa wyborczego
Istotny element deformujący system partyjny przez stwarzanie nierównych szans różnym
partiom politycznym jest
geografia wyborcza. Szczególne znaczenie ma tutaj zjawisko
nadreprezentacji jednych okręgów wyborczych kosztem innych. W ramach geografii wyborczej
(
gerrymanderingu) znajdują zastosowanie:
•
metoda "pakowania" – polega na takim wytyczeniu granic okręgu, oby obejmował on jak
najwięcej zwolenników danego kandydata lub partii w celu uczynienia okręgu
"bezpiecznym". Tworzenie takich okręgów preferują Ci, którzy już posiadają mandaty i chcą
uchronić się przed porażką.
•
Metoda "pękania" – polega na deprecjonowaniu przeciwników politycznych poprzez takie
podzielenie obszaru, na którym przewagę ma dany kandydat lub partia, aby rozproszyć
głosy ich elektoratu.
Obserwując polityczne konsekwencje różnych formuł wyborczych, należy więc zwrócić
uwagę na ich wpływ nie tylko na kryterium ilościowe systemu partyjnego, lecz również na
kreowanie jego oblicza programowego. Wpływ samego prawa wyborczego w tym względzie jest
widoczny głównie w głosowaniach typu porządkującego, a zwłaszcza
Alternative vote, gdzie często
zwycięzcą okazuje się kandydat, który najczęściej umieszczony był na drugim, a nie na pierwszym
miejscu. W ten sposób przechodzi zazwyczaj nie ten kandydat, którego chce większość wyborców,
lecz ten, przeciwko któremu mają oni najmniej zastrzeżeń.
W prawie wyborczym niektórych krajów przewidziany jest
przymus wyborczy (np.
Australia, Belgia, Holandia, Grecja, Luksemburg, Turcja), który wyraża się w tym, iż udział w
głosowaniu jest prawnym obowiązkiem wyborcy.
W podsumowaniu można stwierdzić, że konsekwencją wspomnianych różnych rozwiązań w
systemach wyborczych jest:
1. powstawanie efektu dysproporcjonalności, oznaczającego nadreprezentację jednych partii
kosztem innych (słabszych)
2. redukowanie efektywnej liczby partii w parlamencie w porównaniu z liczbą partii
uczestniczących w wyborach
3. wpływanie na strategie wyborcze partii politycznych – warunkowane rozmiarem okręgów,
formułą wyborczą i uprawnieniami przysługującymi wyborcom
4. modyfikowanie preferencji programowych wyborców
5. produkowanie (z nielicznymi wyjątkami) systemów sztucznych, tj. Nieuwzględniających
rzeczywistego układu sił w społeczeństwie.
Biorąc pod uwgę to, że wszystkie systemy wyborcze powodują – w większym czy
mniejszym stopniu – efekt deformacji woli wyborców, mozna wprowadzić typologię opartą na tym
własnie kryterium, wyróżniając systemy:
1. systemy realtywnie proporcjonalne odzwierciedlające strukturę preferencji wyborców
(charakteryzują się one wysokim współczynnikiem proporcjonalności – powyżej 95%,
generują na ogół dużą liczbę partii w parlamencie)
2. systemy deformujące, powodujące efekt średniej dysproporcjonalności ( wartość indeksu
proporcjonalności między 80 a 95)
3. systemy dyskryminujące, charakteryzujące się niską proporcjonalnością (poniżej 80)oraz
tendencją do wyłaniania systemów dwupartyjnych.
Gry koalicyjne w parlamencie
Pojęcie koalicji
W ramach definiowania koalicji charatterystyczne jest podejście
A. Rapoporta, który
uważa, iż "
koalicja to porozumienie dwóch lub więcej aktorów, którzy zdecydowali się kooperować
ze sobą w celu maksymalizacji własnych zysków"
W teorii gier zakłada się, że koalicja jest grupą celową. Koalicja jest więc zespołem
uczestników gry, powstającym w celi skoordynowania wyboru wspólnych strategii, zwiększenia
udziału graczy w podziale dodatkowych użyteczności czy w jakimkolwiek innym celu ważnym dla
uczestników gry. Najogólniej formułowanym celem koalicji jest stworzenie najsilniejszego
ugrupowania graczy w celu zdobycia całej uzyteczności i dokonania jej podziału między członków
koalicji zwycięskiej.
Koalicja gabinetowa, według Kaare Stroma, to uklad parlamentarnych partii politycznych, które:
– osiągneły porozumienie co do konieczności realizacji wspólnego celu lub kilku
odrębnych celów
– zdecydowały się na użycie pozostających w ich dyspozycji zasobów politycznych dla
realizacji wspólnego celu (celów)
– stworzyły mniej lub bardziej zinstytucjonalizowany układ powiązań, umożliwiający
m,in wzajemnie komunikowanie, szybki obieg info i w konsekwencji optymalizację
procesu podejmowania decyzji w układzie kooperacji międzypartyjnej. Wszystkie te
działania zostają podjęte dla zagwarantowania realizacji wspólnego celu programowego.
– Uzgodniły zasady i sposób rozdziału zysków politycznych, w tym np. Stanowisk
ministerialnych, w procesie realizacji celu programowego.
W praktyce politycznej państw demokratycznych istnieją następujące typy gabinetów rządowych:
1. jednopartyjny gabinet większościowy, dysponujący poparciem większości parlamentarnej
2. jednopartyjny gabinet mniejszościowy
3. koalicja większościowa
4. koalicja mniejszościowa
Wśród nich przewagę ilościową posiadają gabinety wielopartyjne, będące efektem polityki
koalicyjnej.
Przez pojęcie polityki koalicyjnej nalezy rozumieć ogół działań podejmowanych przez partie
polityczne w celu utworzenia i utrzymania gabinetu rządowego.
Teorie koalicji minimalnie zwycięskich
Teorie koalicji minimalnie zwycięskich były najwcześniejszymi teoriami budowy koalicji. Opierały
się na założeniu, iż zasadniczym motywem działania polityków jest chęć zdobycia stanowisk
publicznych i jest to cel sam w sobie. Zatem o powstaniu takich czy innych koalicji decyduje
arytmetyka parlamentarna. Próbowano więc snuć przewidywania co do konfiguracji koalicji, biorąc
pod uwagę relatywny rozmiar ewentualnych partnerów. Koalicja jest zwycięska w tym sensie, iż
partie ją tworzące kontrolują większość miejsc w parlamencie, a minimalna, gdyż w jej składzie nie
znajduje się partia (czy partie), która nie jest konieczna do osiągnięcia tej wieksozści. Toria
przetragów wynika z włączenia do opisu gry założenia, że szczególnie korzystną pozycję w
koalicyjnych negocjacjach muszą mieć przodujące partie, które nie potrzebują wielu sojuszników
do zablokowania parlamentarej większości. Powinny zatem dochodzić do skutku koalicje z
minimalną liczbą kontrahentów niezbędnych do zorganizowania większości. Koalicja oparta na
przetargu jest zatem wariantem minimalnie zwycięskiej koalicji. Im mniej partii uczestniczy w
zawieraniu koalicji, tym łatwiejsze są negocjacje i tym łatwiejsze są negocjacje i tym bardziej
prawdopodobna jest jej trwałość.
Koalicja minimalnego zasięgu, oznaczająca sojusz partii, które dzieli najmniejszy dystans
ideologiczny (programowy) mierzony na osi lewica – prawica. Podstawowym założeniem tej
koncepcji jest to iż zgoda co do uformowania rządu i jego polityki jest bardziej prawdopodobna,
jesli między uczestnikami nie występują poważniejsze różnice programowe, a tym bardziej
ideologiczne.
Podejście empiryczne w analizie koalicji politycznych proponuje sobie
przeczytać w ksiązce strona 182 bo bez sensu przepisywanie jest całego
podrozdziału.
Oblicza koalicji parlamentarnych
Wg M. Lavera i N. Schofielda, koalicje powstają zarówno:
1. w sytuacjach fragmentaryzacji sceny parlamentarnej
2. dominacji okreslonej partii politycznej
Koalicje są efektem następujących sytuacji:
1.
koalicje jako wynik rozproszenia partii – koalicje gabinetowe w tych warunkach powstają
raczej po wyborach niż w ich trakcie. Żadna z partii nie dominuje, mamy więc do czynienia
z alternacją władzy. Zdobycze wyborcze poszczególnych partii wcale nie zwiększają jej
szans znalezienia się w gabinecie. Decydują o tym negocjacje powyborcze.
2.
koalicje w bipolarnym układzie partii – pojawiają się w warunkach dwupartyjności lub
dwublokowości
3.
kalicje w warunkach dominacji jednej partii, które mogą występować w postaci:
a.
Koalicji przeciwko partii dominującej
b.
Koalicji partii dominującej
Tworzenie
koalicji w warunkach dominacji jednej partii oznacza że należy do niej
dominująca rola w procesie przetargów koalicyjnych. Doświadczenie pokazuje, że o
dominacji jednego stronnictwa można mówić wówczas, gdy:
a. partia ta zdobywa w kilku kolejnych wyborach około 40% lub więcej mandatów
poselskich
b. Oddzielona jest od pozostałych rywali progiem o wysokości około 20% (lub więcej).
Nie są to oczywiście wskaźniki sztywne, partia dominująca może bowiem rządzić przez
dłuższy czas, wykorzystując polaryzację systemu partyjnego
Analiza konkretnych systemów wskazuje 3 różne układy jednopartyjnej dominacji.
Ugrupowanie dominujące może bowiem:
1. rządzić samodzielnie, bo z reguły zdobywa absolutną przewagę i zmierza do
przedterminowych wyborów, gdy nie udaje się takiej przewagi osiągnąć
2. unika dzielenia się władzą, chociaż rzadko uzyskuje bezwzględną większość, czyli ryzykuje
utratę rządów, gdy rywale próbują sformować większościową koalicję
3. rzadko osiąga bezwzględną przewagę a często dobiera sobie sojuszników do rządu, co
dodatkowo dezintegruje opozycję.
Zasady kształtowania koalicji gabinetowych
Proces formowania koalicji jest złozony i przebiega odmiennie w różnych krajach.
Czynnikami wpływającymi nań są m.in charakter reżimu politycznego, rozmiar systemu partyjnego
(poziom jego fragmentaryzacji), rozmiar najsilniejszej partii oraz, co wydaje się najistotniejsze,
strategie koalicyjne poszczególnych ugrupowań.
Najogólniej mówiąc, gdy analizujemy mechanizm formowania gabinetów koalicyjnych,
należy wyróźnić 2 sytuacje. Po pierwsze, partie, uczestnicząc w wyborach, zapowiadają utworzenie
koalicji w razie zwycięstwa. Po drugie, koalicje mogą być sytuacyjne, zawiązywane po wyborach,
po dymisji gabinetu bądź tez na skutek rozpadu poprzedniego układu koalicyjnego.
W procesie formowania koalicji sytuacyjnych uczestniczą różne podmioty. Jezeli
inicjatorem sojuszu jest najsilniejsza partia, wówczas jej liderzy bądz lider doprowadzą do rozmów
z przedstawicielami potencjalnych partnerów, Decyzję taką podejmują władze partii, powierzając,
jednemu ze swych polityków misję rządu koalicyjnego.
Umowy koalicyjne są to umowy zawierane pomiędzy kilkoma partiami – minimum dwoma-
w których partnerzy koalicyjni – partie tworzące rząd – ustalają warunki przyszłej polityki rządu.
Partnerami koalicyjnymi nie są przeto ani rząd, ani frakcje, nawet jeśli treść umowy koalicyjnej
dotyczy tych podmiotów.
Z punktu widzenia doświadczeń zachodnioeuropejskich w ramach procedur tworzenia
koalicji ważne są w szczególności następujące zagadnienia:
1. tworzenie wspólnego rządu
2. styl pracy tego rządu
3. sposób głosowania w parlamencie
4. wspólpraca na forum parlamentu
5. współpraca we władzach lokalnych