020

20 UWAGI WSTĘPNL

stycznej, to jednak doktryny te podają w sposób nowy i modyfikują je stosownie do wymagń i zgodnie z niepokojami nowej epoki lub wręcz wprowadzają do nich treści tamtym epokom nie znane. Szczegółowo zostały w nim przeanalizowane: neoarystotelizm, neosceptycyzm, neo-stoicyzm, punkt styku hellenizmu z teologią biblijną w wypadku Filona z Aleksandrii, medioplatonizm, neopitagoreizm i neoplatonizm. Tom ten zawiera szereg innowacji o charakterze hermeneutycznym, o których informujemy w « Uwagach wstępnych».

Tom piąty wreszcie zawiera: a) słownik pomyślany jako rozumowany indeks podstawowych pojęć myśli antycznej (czyli jakby słownik filozoficzny), b) repertorium wybitnych przedstawicieli rozmaitych szkół oraz dzieł filozoficznych starożytnych filozofów, które do nas dotarły, wraz z odnośnymi informacjami bibliograficznymi (podstawowe wydania krytyczne, przekłady, komentarze, słowniki, opracowania krytyczne), c) ogólny indeks nazwisk autorów starożytnych, o których była mowa lub zostali wspomniani w całym dziele.

Odkładamy do «Uwag wstępnych» poprzedzających każdy tom wskazówki charakteryzujące proponowaną przez, nas interpretację okresów i kolejno omawianych autorów. W tym miejscu zatem ograniczamy się do scharakteryzowania tomu pierwszego.

Po «Przednio wie» o charakterze teoretycznym, w części wstępnej badamy źródła filozofii, która - jak to już dobrze wiadomo - jest istotnym wytworem ducha greckiego, prawdopodobnie najważniejszym jego wytworem. A filozofia starożytna, jaka wyłania się już. ze stwierdzeń filozofów jońskich, jest a) próbą wythimaczenia ogółu rzeczy (czyli całej rzeczywistości i każdego bytu), b) tylko w oparciu o rozum (albo przede wszystkim w oparciu o rozum), c) dla celów czysto teoretycznych, a nie pragmatycznych (czyli dla bezinteresownego poznania prawdy). Jedynie warunki kulturowe, społeczne, polityczne i ekonomiczne antycznej Grecji dostarczyły przesłanek, które umożliwiły powstanie filozofii. Filozofia bowiem zakłada istnienie podstawowych wolności, a te nie były udziałem żadnego innego ludu, który wcześniej od Greków stworzył jakąś kulturę. To także było powodem, dlaczego filozofia powstała we wschodnich i zachodnich koloniach greckich, ponieważ one właśnie zdobyły owe wolności wcześniej niż Grecja macierzysta.

Filozofów przyrody («physis*) interpretujemy w sposób ontolo-giczny. Interpretacja taka długo w nas dojrzewała, zwłaszcza dzięki pracy, którą włożyliśmy aktualizując w aspekcie systematycznym trzeci tom pierwszej części «Filozofii Greków» F.. Zellera (przełożył ją R. Mondolfo, ale za zgodą M. Untersteinera nam powierzył skomplikowaną pracę nad jej aktualizacją) oraz zajmując się wydaniem fragmentów dzieła Melissosa wraz Z kometarzem i obszernym studium wstępnym: «Melissos i historia filozofii greckiej* (zoh.: E. Ze-ller - R. Mondolfo, La filosofia dei Greci nel suo sviluppo storico, cz. 1, t. 3: Eleati w opracowaniu G. Realego, Firenze 1977, La Nuova Italia; G. Reale, Melisso. Testimonianze e frammenti, Firenze 1970, La Nuova Italia).

« Nauka* jońskich i italskich filozofów jest bowiem próbą (pierwszą) wytłumaczenia wszystkich bytów, a ich kosmologia jest próbą wytłumaczenia całości istniejących rzeczy poprzez odniesienie ich do jednej łub więcej «zasad*.

Szczególne znaczenie przypisujemy eleatom, ponieważ oni postawili w greckiej filozofii pewne podstawowe problemy, które nie tylko spowodowały powstanie systemów fizyków-pluralistów, lecz także decydujący sposób wpłynęły na ukształtowanie się filozofii platońskiej i arystotelesowskiej. Zatrzymaliśmy się nie tylko na Parmenidesie, który jest twórcą eleatyzmu, ale także na «epigonach*: Zenonie i Melissosie. Ten ostatni bowiem (jak staraliśmy się to wykazać w: «Melisso. Testimonianze e frammenti*) jest autorem, który naprawdę usystematyzował myśl eleatów, pierwszy natomiast jest wynalazcą owej dialektyki, która odgrywa tak ważną rolę w późniejszych dziejach myśli greckiej. Argumenty przeciw ruchowi i wielości nie są tylko pustymi sofizmutami. Są one potężnym uskrzydleniem rozumu, który próbuje zaprzeczyć nawet doświadczeniu i proklamuje wszechmoc swego własnego prawa. W dziedzinie spekulatywnego myślenia osiągają one - naszym zdaniem - te szczyty, na które w zakresie poezji *vznoszą się ody Pindara lub liryka Safony.

Sofistów interpretujemy w sposób, który uwzględnia istomą zmianę w odczytaniu znaczenia ich myśli, zmianę, jaka dokonała się \y naszym stuleciu: są oni reprezentantami owego kryzysu wzrostu, który dał początek odkryciu i ustanowieniu filozofii moralnej. Obec-