14 (115)

290

11. Wykluczenie społeczne

bą wymuszenia szacunku i zniechęcenia do wszelkiej rywalizacji. Tak naprawę to mają ukryć niepewność co do własnych kompetencji, nieufność wobec ludzi i niewiarę w uczciwość reguł rządzących relacjami zawodowymi. Tego typu sprawcami są najczęściej szefowie, zwierzchnicy o autorytarnych cechach osobowości. Kiedy tracą władzę, stają się potulni i nadgorliwi.

Sprawcy antysocjalni są narcystyczni, bezwzględni, mają duże aspiracje i zapotrzebowanie na aprobatę społeczną. Ich najbardziej wyrazistą cechą jest niski poziom empatii i skłonność do manipulowania otoczeniem. Bez przysłowiowego zmrużenia oka przyjmują ludzi do kręgu swojego wpływu i wyrzucają ich stamtąd. Jednak ich umiejętności manipulacyjne powodują, że mają swoich oddanych zwolenników. Doskonale funkcjonują w atmosferze intryg, koterii i zastraszania. Fluktuacja społeczna w takich grupach jest zwykle duża. Jeżeli mają osiągnięcia i władzę, to przyciągają do siebie wiele osób, jednak nikt nie może czuć się bezpiecznie w ich strefie wpływów. Jeżeli nie dysponują możliwościami decyzyjnymi, to kontestują legalną władzę i często tworzą grupę nieformalną opartą na ustalonych przez siebie zasadach, destruując wszelkie poczynania instytucji legalnych. Wprowadzają bezwzględne zasady rywalizacji. Wszędzie, gdzie funkcjonują, stwarzają poczucie zagrożenia i polaryzują społeczność. Chętnie używają przemocy, jeżeli jest możliwa. Najbardziej wyrazistą cechą funkcjonowania w takim układzie jest nieefektywność grupy, przy dość dużym zaangażowaniu we wspólne działania wszystkich jej członków, a także dużej absencji chorobowej. Tego typu mobberzy mogą funkcjonować w każdej grupie zarówno formalnej, jak i nieformalnej, zarówno w klasie, jak i w zakładzie pracy czy podwórkowej bandzie. Najczęściej pełnią rolę lidera grupy.

Sprawcy obsesyjno-kompulsywni są lękowi, niepewni, wewnętrznie zagubieni, mają poczucie społecznego chaosu, nieprzewidywalności zdarzeń i nastroje katastroficzne. Swoją niepewność i niskie poczucie kontroli wewnętrznej neutralizują schematyzmem działania i ogromną potrzebą kontroli otoczenia. Są przekonani, że jeżeli sprawa nie potoczy się wyznaczonym przez nich torem, to nic z niej nie wyjdzie. Chętnie budują teorie spiskowe. Ujawniają wyjątkowo małą tolerancję w stosunku do błędów popełnianych przez innych i sami starają się być nienaganni. Są niezwykle pracowici, ale mają potrzebę kontrolowania wszystkiego i poruszania się po dobrze rozpoznanych ścieżkach, co powoduje, że są mało kreatywni i właściwie ich skuteczność też jest niska. Każdą innowację traktują jako zamach na ład instytucjonalny, a wobec osób, które im podpadną, są pamiętliwi i nieracjonalni. Swój lęk przed ludźmi skupiają na jednej osobie, postrzegają ją wówczas jako niebezpieczną, krnąbrną i silniejszą, niż jest w istocie. Obsesyjnie koncentrują więc na niej swoją uwagę, próbując ją przyłapać na błędach i znaleźć dowody jej niegodziwości. Budują karkołomne skojarzenia między niepowodzeniami, jakich doświadczają, a podstępnym działaniem wy kreowanych przez nich otiar-prześladowców. toteż w nękaniu ofiar wprost nie mają umiaru, a i tak żyją w przekonaniu, że tylko się przed nimi bronią. Pomijają ich w awansach, odbierają prestiżowe zajęcia, obwiniają za niewyjaśnione problemy, izolują, dają upokarzające zajęcia lub zajęcia poniżej ich kompetencji itp. W istocie traktują ofiarę jak rywala, z którym podejmują walkę niemal na śmierć i życie. Jeśli przegrywaj;}, to w pa